Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Εφηβεία, μια κατ εξοχήν κρίσιμη περίοδος που βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ παιδικότητας και
ενηλικίωσης. Το παιδί δεν είναι πλέον παιδί αλλά ούτε και ώριμος άνθρωπος...

Τι είναι αυτό που ονομάζουμε Εφηβεία;

Είναι η αναπτυξιακή εκείνη περίοδος της ζωής του ανθρώπου που ξεκινάει με ειδικές βιολογικές
αλλαγές (ορμονικές) στο σώμα του παιδιού ( αλλαγές που έχουν παράλληλα και ψυχοσωματικές
επιπτώσεις) και τελειώνει ψυχολογικά με την τελική γενετήσια ολοκλήρωση και αυτόνομη
ωρίμανση του ατόμου.
Θα λέγαμε αδρά ότι η εφηβεία αρχίζει γενικά περί το 11ο έτος της ηλικίας και φτάνει μέχρι το 18ο.
Όμως υπάρχουν μεγάλες ατομικές διαφορές στα όρια αυτά και θα πρέπει να το λαμβάνουν αυτό υπ
όψη τους όσοι έρχονται σε επαφή με νέους. Επίσης είναι γνωστό ότι μπορεί να παρατηρήσει κανείς
εφηβική συμπεριφορά και σε μεγάλους ανθρώπους που δεν πέτυχαν να ωριμάσουν στην κρίσιμη
αυτή περίοδο.

Υπάρχει κρίση στην εφηβεία;

Εξαρτάται το τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε κρίση. Είναι γεγονός ότι στην εφηβεία υπάρχει
ψυχολογικά μια ρευστότητα που δημιουργεί νέες προϋποθέσεις ωρίμανσης και αναδιάταξης του
ψυχικού κόσμου.
Κατά συνέπεια μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογική κάποια λογική και ελεγχόμενη αναταραχή στον
έφηβο.
Πάντως δεν θα πρέπει να θεωρείται κανόνας η αναταραχή, δεδομένου ότι μπορεί να αντισταθμιστεί
συχνά, με επιτυχία από τον ίδιο τον έφηβο. Μάλιστα όταν έχουμε να κάνουμε με πολύ ήσυχα και
υπάκουα παιδιά, τότε αυτό πρέπει να μας βάλει σε σκέψεις, ότι τα παιδιά αυτά δείχνουν απροθυμία
στο να μεγαλώσουν και μπορεί να φταίνε διάφορα πράγματα γι αυτό (όπως αυταρχικό και
τιμωρητέο περιβάλλον ή υπερσυναισθηματικές εκδηλώσεις απέναντι στο παιδί από πλευράς
γονέων).
Τότε έχουμε ουσιαστικά, την ανάπτυξη υπερβολικών μηχανισμών άμυνας (προς τις αναδυόμενες
ενορμήσεις) που δημιουργούν φραγμό στη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσης.
Ωστόσο, δεν είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο να έχουμε σοβαρές αναστατώσεις στην εφηβεία
και στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε σαν ψυχολογική διαταραχή. Ο λόγος
είναι ότι αν δεν αντιμετωπιστούν με την ανάλογη ψυχολογική βοήθεια, είναι απίθανο να
ξεπεραστούν ανώδυνα από τον έφηβο και αργότερα θα αφήσουν κάποια κατάλοιπα στην υπόλοιπη
ζωή του.
Φυσικά είναι φανερό ότι όσο πιο υγιής είναι η προσωπικότητα του παιδιού, τόσο πιο εύκολα θα
περάσει μέσα από την εφηβεία χωρίς να βιώσει έντονο άγχος ή κατάθλιψη. Γι αυτό πρέπει να
επενδύει κανείς σε ενδιαφέρον και προσοχή, από νωρίς στην παιδική ηλικία ώστε να προλάβει
αργότερα τα απρόβλεπτα!
Σημαντικό ρόλο για την πρόκληση αναταραχής στη διάρκεια της εφηβείας παίζουν η
κληρονομικότητα αλλά κυρίως το περιβάλλον του εφήβου (οικογένεια) καθώς και παιδικές
τραυματικές εμπειρίες, όπως αποχωρισμοί, θάνατος, διαζύγιο γονέων, αρρώστιες. Στις περιπτώσεις
αυτές είναι αναμενόμενο να έχουμε θυελλώδη εφηβεία με εσωτερική αναταραχή αλλά και
εξωτερικά προβλήματα συμπεριφοράς στο σπίτι και στο σχολείο.

Είναι όμως ενιαία ή έχει ιδιομορφίες όσο προχωρεί με την ηλικία;

Σίγουρα δεν είναι ομοιόμορφη και συνηθίζουμε επιστημονικά να την διαιρούμε σε τρία στάδια:
Την προεφηβεία, την μέση και την τελική εφηβεία.
Τα όρια βέβαια αυτά είναι ο κανόνας αλλά ποικίλουν από άτομο σε άτομο όσον αφορά την έναρξη
αλλά και τη διάρκεια. Για παράδειγμα κάποιοι 15χρονοι βλέπουμε ότι βρίσκονται σαφώς στο 1ο
στάδιο ενώ άλλοι ήδη στο 3ο και τελικό. Πάντως οι περισσότεροι είναι στο 2ομέσο στάδιο.
Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την ωρίμανση σε κάποιο στάδιο της εφηβείας είναι το φύλο, το
πολιτιστικό επίπεδο, η κοινωνική τάξη, η κατάσταση της υγείας και άλλα.
Έτσι τα κορίτσια ωριμάζουν νωρίτερα από τα αγόρια, ειδικά στα πρώτα στάδια. Εξ άλλου μια
χρόνια νόσος μπορεί να καθυστερήσει την ανάπτυξη του εφήβου, που έχει να αντιμετωπίσει την
εξάρτησή του τόσο από τη φαρμακευτική αγωγή όσο και τη συνεχή υποστήριξη από γονείς και
γιατρούς, αλλά ταυτόχρονα παλεύει και με την εικόνα του σώματός του και τους περιορισμούς που
του υπαγορεύει η αρρώστια του.

Ποιοί είναι γενικά οι στόχοι της εφηβείας από ψυχολογική και κοινωνική άποψη;
Κατ αρχήν η σταδιακή ανάπτυξη μέχρι το άτομο να γίνει ανεξάρτητο και αυτόνομο.
Το να αναπτύξει το άτομο μια ρεαλιστική αλλά και αποδεκτή εικόνα για το σώμα του και τον εαυτό
του.
Να αποκτήσει ικανοποιητικό έλεγχο των γενετήσιων ορμών του αλλά και ικανότητα να εκφράσει
τα ερωτικά του συναισθήματα, όταν χρειαστεί.
Να επεκτείνει την κοινωνικότητά του με σχέσεις και συναναστροφές έξω από την οικογένεια.
Να είναι ικανός να εφαρμόσει ένα ρεαλιστικό σχέδιο για να πετύχει μια κοινωνική και οικονομική
επιβίωση.
Να αποδεχτεί ένα σύστημα κοινωνικών και ηθικών αξιών που θα του επιτρέψει να σταθεί μέσα
στην κοινωνία.
Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσουμε στην αρχική εφηβεία ή προεφηβεία (11-13);
Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές σε βιολογικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο.
Είναι μια κρίσιμη μεταβατική περίοδος που μπορεί να προβληματίσει γονείς και παιδιά και γι αυτό
είναι σκόπιμο να είμαστε έτοιμοι και να καταβάλουμε ιδιαίτερη προσοχή.
Μέχρι τώρα είχαμε να κάνουμε με ένα παιδί που μεγάλωνε σιγά σιγά. Τώρα έχουμε να
αντιμετωπίσουμε και εντυπωσιακές ποιοτικές αλλαγές που θα το διαφοροποιήσουν και θα του
δώσουν χαρακτηριστικά ανδρικά ή γυναικεία. Αλλαγές που θα συνεχιστούν και θα ολοκληρωθούν
μέσα στα επόμενα 2-6 χρόνια με την εμφάνιση των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου,
εκείνων δηλ. που θα το κάνουν να φαίνεται σαν αγόρι ή κορίτσι.
Όσο όμως και αν φαίνονται κοινότυπες αυτές οι αλλαγές δεν έχουν την ίδια επίδραση σε όλους.
Έτσι οι σωματικές αλλαγές μπορεί να μην είναι ταυτόχρονες και αρμονικές σε όλα τα όργανα,
οπότε να προξενήσουν ανησυχία στον έφηβο που μπορεί να μην γνωρίζει τι πρόκειται να
επακολουθήσει. Εξ άλλου μια ήπια ακμή του προσώπου μπορεί να φαντασιώνεται σαν
παραμόρφωση και να προξενήσει κατάθλιψη στο νέο. Γι αυτό εδώ θα πρέπει να γίνει ενημέρωση
και συζήτηση από το γονιό ή έναν γιατρό και ανάλογη υποστήριξη.
Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής είναι ότι ο έφηβος αρχίζει να έχει έντονο
ενδιαφέρον για σεξουαλικά θέματα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι έχει και σεξουαλική
δραστηριότητα. Γοητεύεται από ερωτικές σκηνές που μέχρι τώρα αγνοούσε (ίσως και να
αποστρεφόταν!) και η περιέργειά του αυξάνει.
Είναι σημαντικό για τους γονείς σ αυτή τη φάση να μπορούν να κρατήσουν την ψυχραιμία τους...
Να μην τρομάξουν και παρεξηγήσουν τα πρώιμα ενδιαφέροντα του παιδιού τους νομίζοντας ότι
έχει πρόθεση να αρχίσει σεξουαλική ζωή! Γιατί τότε μπορεί να ανησυχήσουν και να
επιστρατεύσουν απαγορεύσεις και τιμωρίες εφ όλης της ύλης, φοβούμενοι μήπως χάσουν τον
έλεγχο. Τότε σίγουρα θα τον χάσουν γιατί το παιδί θα επαναστατήσει αλλά και θα χάσει την
εμπιστοσύνη στους γονείς του με αποτέλεσμα να μην τους κοινοποιεί τα προβλήματα του.
Παράλληλα μπορεί να εμποδιστεί η συνολικότερη ανάπτυξη του εφήβου και η πορεία του προς την
ανεξαρτητοποίηση.

Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του κατά την περίοδο αυτή;
Μέχρι τώρα το παιδί ταυτιζόταν έντονα με τους γονείς του και τους χρησιμοποιούσε σαν πρότυπα.
Τώρα, σαν έφηβος, έχει την ανάγκη ψυχολογικά, να διαφοροποιηθεί από τους γονείς του και να
αναζητήσει τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και στις περισσότερες
περιπτώσεις επιτυγχάνεται σιωπηρά, χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από ενέργειες όπως το ιδιόμορφο
ντύσιμο, κούρεμα, μουσικές προτιμήσεις και την αυξημένη βαρύτητα που δίνει σε στενούς του
φίλους.
Σε μερικές οικογένειες όμως αυτή η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων
συγκρούσεων και αναστάτωσης. Κινδυνεύουν όμως να αποξενωθούν από αυτό και να μη
μπορέσουν τελικά να σταθούν δίπλα του αυτά τα δύσκολα χρόνια. Έτσι μπορεί να κερδίζουμε τις
μάχες αλλά να χάσουμε τελικά τον πόλεμο!

Τι γίνεται στο θέμα των σχέσεων του εφήβου με συνομηλίκους;

Είναι απαραίτητο για να ωριμάσει το παιδί να φύγει σταδιακά από τους γονείς του και να
προσεγγίσει τους συνομηλίκους. Η παρέα του θα είναι το ασφαλές ψυχολογικό καταφύγιο έξω από
την οικογένεια που θα τον βοηθήσει να κάνει το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την
κοινωνικοποίηση. Εκεί οι έφηβοι θα δοκιμάσουν τις ιδέες και τις ικανότητές τους, θα συγκρίνουν
τον εαυτό τους με τους άλλους και θα πάρουν μια θέση ανάμεσα σ αυτούς. Στην αρχή της εφηβείας
οι παρέες είναι συνήθως του ιδίου φύλου και τα αγόρια κάνουν συνήθως μεγάλες ομάδες με το ίδιο
ντύσιμο και κούρεμα και την ίδια φρασεολογία.
Βρισκόμαστε ήδη στο γυμνάσιο. Εκεί πολλοί έφηβοι βρίσκουν ένα εντελώς νέο περιβάλλον με
άγνωστους συμμαθητές. Είναι δυνατόν λοιπόν να δυσκολευτούν στην προσαρμογή τους και να
εμφανιστούν αγχώδεις και φοβισμένοι. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί με ψυχοσωματικά συμπτώματα,
αποφυγή του σχολείου ή μαθησιακές δυσκολίες. Γι αυτό πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν
έχουμε να κάνουμε με ένα παιδί που έχει δυσκολίες στο σχολείο καθώς πίσω από αυτό μπορεί να
κρύβονται συναισθηματικά προβλήματα που θα χρειαστούν ειδική αντιμετώπιση.
Χρειάζονται λοιπόν οι συναναστροφές και θα πρέπει να παροτρύνουν τα παιδιά να πηγαίνουν σε
εφηβικές ευκαιρίες όπως χριστιανικές συναντήσεις, χορωδίες, χριστιανικές κατασκηνώσεις κλπ.

Τι πρέπει να περιμένουμε να δούμε σε έναν έφηβο που βρίσκεται στη μέση εφηβεία (14-16χρ.);
Η εξελικτική ψυχολογία μας λέει ότι σ αυτή την περίοδο ο έφηβος πρέπει να πετύχει και να
αποκρυσταλλώσει την ταυτότητα του φύλου του.
Τι σημαίνει αυτό; Να μπορεί κανείς να είναι άνετος με το φύλο του (είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι),
να μάθει να εκφράζει αλλά και να ελέγχει τα ερωτικά του συναισθήματα με τον κατάλληλο τρόπο.
Ακόμη να μπορεί να δέχεται ανάλογες εκδηλώσεις από το άλλο φύλο, όταν χρειαστεί.
Με λίγα λόγια να έχει ενσωματώσει και αποδεχτεί τους ρόλους και τη συμπεριφορά του φύλου του,
όπως τα έχει προσδιορίσει η κοινωνία μας αλλά και η οικογένειά του και η εκκλησία.
Για να το πετύχει αυτό ο έφηβος θα πρέπει να είναι κατ αρχήν άνετος με το σώμα του. Έπειτα θα
πρέπει να έχει αναπτύξει μια καλή και ισόρροπη σχέση με τους δύο γονείς του και σ αυτό θα πρέπει
να τον βοηθήσουν και εκείνοι, αλλά και οι συνθήκες μέσα στην οικογένεια.
Παράλληλα όμως, θα πρέπει να τον ενισχύουν με το να ενθαρρύνουν τις πρωτοβουλίες του, αλλά
και να μπορούν να πουν μια καλή κουβέντα για το παράστημά και την εμφάνισή του.
Τί γίνεται με τις παρέε ς των παιδιών στη μέση εφηβεία;
Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων
(αρκεί να παρατηρήσει κανείς τις παρέες στην αυλή ενός Λυκείου). Εκεί μέσα ο ένας υποστηρίζει
τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του άλλου φύλου, με το οποίο
μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση.
Οι σχέσεις των εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Έτσι
συχνά συνδέονται με έναν ή δύο ενήλικες (όπως ένας καθηγητής, ένας ιερέας) ή ακόμη μπορεί να
δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά.
Αυτές όλες είναι σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και
φιλοσοφίες διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους. Ας μην ανησυχούν όμως χωρίς σοβαρό
λόγο οι γονείς, βρίσκονται τώρα στα πλαίσια της αναπτυξιακής εξερεύνησης και συνήθως όταν οι
έφηβοι ενηλικιωθούν, διαμορφώνουν παρόμοιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις με τους γονείς
των.

Πώς είναι η σχέση το εφήβου μέσου σταδίου με τους γονείς του;

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή είναι η πιο δύσκολη περίοδος που συνήθως αντιμετωπίζουν οι
γονείς και θα πρέπει να είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Τα παιδιά μπορεί να είναι αμφιθυμικά στη
σχέση τους μαζί τους καθώς παλεύουν να αποκτήσουν τη δική τους ταυτότητα.
Έχουν ήδη εκφράσει την ανάγκη τους για ανεξαρτησία, αλλά τώρα αντιλαμβάνονται ότι μια τέλεια
ανεξαρτησία στη φάση αυτή τους εκθέτει σε ευθύνες και κινδύνους. Έτσι ο έφηβος ταλαντεύεται
πότε προς την αναζήτηση συμπαράστασης από τους γονείς του και πότε προς την άρνηση κάθε
βοήθειας όταν φοβάται μήπως χάσει την ανεξαρτησία του. Πρόκειται για μια φυσική αντίδραση και
έχει σημασία η στάση των γονιών ώστε να βρει τη διέξοδο της.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι για να βοηθήσουν το παιδί τους χρειάζεται να παραμείνουν μια
σταθερή φιγούρα, πρόθυμοι να το ακούσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς να προσπαθούν να
κυριαρχήσουν πάνω του. Ο γονιός θα παραμείνει ωστόσο, ένας πολύτιμος σύμβουλος στις
αναζητήσεις και τα προβλήματά του εφήβου.

Ποιές οι ιδιαιτερότητες της τελικής εφηβείας;

Ο τελικός στόχος του τελευταίου σταδίου της εφηβείας (17-20 περίπου) είναι όπως λέει ο Erikson η
ανάπτυξη μιας επαγγελματικής ταυτότητος.
Ήδη χρονικά βρισκόμαστε στην τελευταία τάξη του Λυκείου, για όσους νέους εξακολουθούν το
σχολείο. Αναφύονται τώρα, μια σειρά από καίρια ερωτήματα που η απάντησή τους θα διευκολύνει
την επίτευξη του τελικού στόχου της εφηβείας.
Θα πρέπει να επιδιώξουν πανεπιστημιακές σπουδές; Θα ψάξουν αμέσως για δουλειά ή αργότερα;
Ποιά δουλειά τους ταιριάζει περισσότερο;
Να παντρευτούν τώρα ή αργότερα; Θα είμαι ποτέ έτοιμος για κάτι τέτοιο; Πόσο γρήγορα θέλω να
γίνω πατέρας ή μητέρα; κ.α.
Είναι πολύ σημαντικό για κάθε άτομο να αποφασίζει ο ίδιος την καριέρα που θα ήθελε να
ακολουθήσει στη ζωή του. Χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι δεν θα τον συμβουλέψουν εκείνοι
που είναι υπεύθυνοι ακόμη γι αυτόν και τον αγαπούν.
Ο ρόλος των γονιών και δω μπορεί να είναι σημαντικός εφ όσον οι νέοι έχουν ανάγκη από
υποστήριξη κάθε είδους και βοήθεια. Οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν ότι έχουν καλύτερη σχέση
με τα παιδιά τους τώρα, απ[ ότι παλιότερα.
Ωστόσο το συχνότερο λάθος τους είναι η υπερπροστασία. Φοβούνται ότι ο νέος που ξεκινάει τη
ζωή θα κάνει σοβαρά λάθη στην επιλογή της καριέρας ή συζύγου και δεν μπορούν να αντισταθούν
στον πειρασμό να αποφασίζουν για λογαριασμό του...

Συνοψίζοντας όσα είπαμε για την εφηβεία, θα λέγαμε ότι:

Η εφηβεία είναι λοιπόν, μια κρίσιμη περίοδος με επαναστατικότητα, ρευστότητα και
ανακατατάξεις. Δεν είναι ίδια για όλους.
Αναμφίβολα όταν το οικογενειακό κλίμα ήταν κατάλληλο στην παιδική ηλικία, χωρίς
ψυχοτραυματικά γεγονότα, ο έφηβος έχει τις καλύτερες προϋποθέσεις με τη συμπαράσταση των
γονιών του να ωριμάσει και να ενηλικιωθεί.
Είναι δυνατόν όμως η εφηβεία να είναι περισσότερο ταραχώδης και επεισοδιακή απ ότι συνήθως,
πράγμα που θα αναστατώσει εκτός από τον έφηβο, ολόκληρη την οικογένεια. Αυτές οι περιπτώσεις
αποτελούν περίπου το 20 ο)ο σύμφωνα με μια έρευνα. Τότε θα χρειαστεί να ζητήσουν οι γονείς
βοήθεια από κάποιον ειδικό και πιθανότατα ο έφηβος θα χρειαστεί μια επείγουσα ψυχοθεραπευτική
παρέμβαση. Αν αυτό δεν γίνει μέχρι την ενηλικίωση, ο νέος άνθρωπος θα χρειαστεί να κάνει
πολλούς συμβιβασμούς στη ζωή του για να ισορροπήσει συναισθηματικά.
Γι αυτό θα πρέπει να σκεπτόμαστε την εφηβεία από τη γέννηση ακόμη του παιδιού, ώστε να
προλάβουμε τις ανεξέλεγκτες αντιδράσεις. Ο ρόλος του γονιού είναι πράγματι υπεύθυνος και
δύσκολος και γι αυτό πρέπει να τον βοηθήσουν ουσιαστικά τόσο η κοινωνία, όσο η πολιτεία και η
εκκλησία.
Η εφηβεία είναι το τελευταίο σκαλοπάτι πριν την ωριμότητα, είναι λοιπόν και η τελευταία ευκαιρία
για να επέλθουν σημαντικές διορθωτικές αλλαγές για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας.

Γνωρίστε την ψυχολογία του εφήβου

Ο έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε ως παιδί και άλλοτε ως ενήλικος. Σ΄αυτή τη μεταίχμια περίοδο,
οι γονείς προβληματίζονται συχνά για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους. Το πρώτο
βήμα δεν είναι άλλο από την κατανόηση.
 Κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο γονιός διαπιστώνει- με έκπληξη είναι η αλήθεια, όσο
«διαβασμένος» και αν είναι – ότι το βλαστάρι του μεγαλώνει , ψηλώνει και παύει να είναι το μικρό
και εξαρτημένο από αυτόν παιδί.«Η εφ-ηβεία είναι η εποχή των παρεξηγήσεων, της σιωπής, των
συγκρούσεων και των παράδοξων. Είναι η ώρα των κρίσεων, των επιθυμιών, των αποχωρισμών,
των επιβεβαιώσεων, είναι η ώρα της ανεξαρτησίας, αλλά επίσης της γονικής κρίσης,» συμπυκνώνει
η ειδικός κυρία Αλεξάνδρα Καππάτου δίνοντας τον ορισμό της εφηβείας. Οι οικογένειες που
περνούν την εφηβεία των παιδιών «χωρίς να το καταλάβουν» είναι λίγες. Μάλιστα, για το 20%
είναι μια επώδυνη χρονική περίοδος. Όπως και αν είναι, βεβαίως, δεν μπορείτε να το αποφύγετε. Η
έναρξη της εφηβείας τοποθετείτε χρονικά γύρω στα χρόνια για τα κορίτσια και στα για τα αγόρια.
Τη μαρτυρούν οι πρώτες ενδείξεις της ήβης, οι πρώτες εκφράσεις των σεξουαλικών
χαρακτηριστικών . Ως ήβη ορίζεται το σύνολο των βιολογικών και των ανατομικών αλλαγών που
καταλήγουν στο σώμα του ενηλίκου και στην ικανότητα αναπαραγωγής. Οι μεταμορφώσεις αυτές
αφορούν το σώμα , και συγκεκριμένα την ανάπτυξη των οστών, των γεννητικών οργάνων και του
εγκεφάλου, και διαρκούν μια περίοδο 5-6 χρόνων κατά μέσο όρο. Το αποτέλεσμα είναι ότι το παιδί
θα μεταμορφωθεί σε ένα νεαρό αγόρι ή κορίτσι που μπορεί να σας …περνάει ένα κεφάλι, θα του
κάνουν τα ρούχα σας, θα χρησιμοποιεί τα καλλυντικά της μαμάς ή τα ξυριστικά του μπαμπά, θα
απαιτεί αυτόνομη ζωή και ελευθερία.

Τι βιώνει ο έφηβος
Όλα αλλάζουν σε αυτόν και γύρω του-το σώμα του, οι συναισθηματικοί του δεσμοί, τα
ενδιαφέροντά του-, αλλά χωρίς να έχει την παραμικρή βεβαιότητα για το αποτέλεσμα αυτών των
αλλαγών. Οι αλλαγές δε στο σώμα συνοδεύονται με αντίστοιχη αλλαγή στον τρόπο που του
συμπεριφέρονται οι άλλοι, πρωτίστως οι γονείς, αλλά και το περιβάλλον –οι καθηγητές στο
σχολείο του, π.χ. γίνονται πιο αυστηροί ή έχουν μεγαλύτερες προσδοκίες από αυτόν. Εκείνος όμως
δυσκολεύεται να ερμηνεύσει αυτή την αλλαγή στάσης από τους γύρω του. Ο έφηβος είναι
μπερδεμένος-αφενός επιθυμεί να μεγαλώσει , αφετέρου νοσταλγεί την παιδική του ηλικία – έχει
ανάγκη να επιβεβαιωθεί , αλλά ταυτόχρονα φοβάται να συγκρουστεί με τον εξωτερικό κόσμο. Και
αυτές οι αντιφάσεις μεταφράζονται σε εσωτερική ένταση . Έτσι, ως αντίδραση καταφεύγει συχνά
στην απομόνωση, τη θλίψη, ή σε συμπεριφορές «παράξενες» για τους ενηλίκους.

Συμπεριφορά με μεταπτώσεις.
Η διάθεση του εφήβου είναι «μία επάνω , μία κάτω», χαρακτηρίζεται από απότομες και μη
ανεξήγητες εναλλαγές . Η ευχαρίστηση , η εγρήγορση , η χαρά μεταβάλλονται εύκολα σε ανία,
άγχος ανασφάλεια, αγωνία, μελαγχολία και ντροπή. Αυτές οι μεταπτώσεις της συναισθηματικής
κατάστασης είναι φυσιολογικές. Μάλιστα συχνά επεκτείνονται και στη συμπεριφορά του. Μπορεί
π.χ. να κάθεται λίγα λεπτά μπροστά στην τηλεόραση, μετά να πάει στο ψυγείο ψάχνοντας κάτι να
δοκιμάσει και αμέσως μετά να ξαπλώσει στο κρεβάτι του κοιτώντας το ταβάνι!

«Ποιο είμαι και τι αξίζω»

Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα που απασχολεί τον έφηβο. Η εδραίωση ταυτότητας είναι η
βασικότερη διανοητική και συναισθηματική διαδικασία στην εφηβεία. Η «ταυτότητα»
περιλαμβάνει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο έφηβος τον εαυτό του, αλλά και την
εκτίμηση που τρέφει για εκείνον. Η αυτοεκτίμηση μπορεί να επηρεάζεται σημαντικά από επιμέρους
στοιχεία της ζωής του, όπως την εξωτερική του εμφάνιση, την καλή του επίδοση σε ένα άθλημα, τη
σχέση του με το άλλο φύλο κ.λπ. Η μεγάλη σημασία της εμφάνισης κάνει τον έφηβο να δίνει
μεγάλη σημασία στα ρούχα, στα παπούτσια, στα αξεσουάρ, στο να «δείξει» ότι καπνίζει, στο να
«δείξει» τι μουσική ακούει, στο να «δείξει» δυνατός και τολμηρός. Όλα αυτά έχουν ως φυσική
συνέπεια πολλοί έφηβοι να δείχνουν αστάθεια και να αλλάζουν συχνά κάτι στην εμφάνισή, ή
γενικά στις προτιμήσεις τους. Καθώς δηλαδή ψάχνουν την ταυτότητά τους , είναι φυσικό να
πειραματίζονται σε πολλούς τομείς. Αυτό δεν αφορά μόνο ότι «δείχνουν»αλλά και ότι αισθάνονται.
Η κυκλοθυμία και η αστάθεια τους είναι φυσικές συνέπειες αυτής της αναζήτησης.

Οι σχέσεις του εφήβου με τους γονείς του

Μέχρι την απαρχή της εφηβείας το παιδί ταυτιζόταν με τους γονείς του, οι οποίοι συχνά
λειτουργούσαν ως πρότυπα. Ως έφηβος έχει την ανάγκη ψυχολογικά να διαφοροποιηθεί από τους
γονείς του και να αναζητήσει τη δική του ταυτότητα. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και σε
πολλές περιπτώσεις επιτυγχάνεται σιωπηρά , χωρίς ανοιχτή ρήξη, μέσα από συμβολικές πράξεις ,
όπως , π.χ. το ιδιόμορφο ντύσιμο , το εκκεντρικό κούρεμα, οι ακραίες μουσικές προτιμήσεις.
Επιπλέον, οι σχέσεις με τους γονείς και την οικογένεια έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Τώρα στο
επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των συναισθημάτων τους είναι οι φίλοι. Επίσης, δεν θέλουν να
βγαίνουν πια με τους γονείς τους, επειδή αισθάνονται στην ανάγκη να αποδείξουν ότι είναι μεγάλοι
και ανεξάρτητοι.

Τι πρέπει να προσέξετε
Η τάση για διαφοροποίηση μπορεί να γίνει αφορμή έντονων συγκρούσεων και αναστάτωσης
μεταξύ γονιών και εφήβων. Το ρίσκο που παίρνουν όμως οι γονείς σε αυτή την περίπτωση είναι ότι
κινδυνεύουν να αποξενωθούν από τα παιδιά τους που μεγαλώνουν και να μην μπορέσουν τελικά να
σταθούν δίπλα τους αυτά τα δύσκολα χρόνια. Η αποδοχή κάποιων επιλογών των εφήβων είναι ένας
από τους δρόμους που θα σας οδηγήσουν κοντά στο παιδί , που είναι και το ζητούμενο.
Καλό είναι να θυμάστε ότι :
-Η συναισθηματική ηλικία του παιδιού σας δεν συμβαδίζει ούτε με την σωματική ανάπτυξη ούτε με
το ημερολόγιο της εφηβείας όπως το διαβάζετε στα βιβλία.
- Προετοιμάστε το παιδί για όλες τις αλλαγές και τονίστε ότι μπορεί να υπάρχουν φυσιολογικές
διαφορές φάσης απ0ό τους συμμαθητές ή τις συμμαθήτριές του.
-Συζητήστε μαζί του για τη σεξουαλικότητα , τον αυνανισμό, και τη σχέση του με το άλλο φύλο.
Μην παραλείψετε να το ενημερώσετε για τα μέσα προφύλαξης και τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες
ασθένειες.
- Καθησυχάστε το όταν εκφράζει προβληματισμούς ή ανασφάλειες για την εμφάνισή του.
-Περιορίστε τις απαιτήσεις σας από το παιδί . Το γεγονός ότι εσείς κάνατε πολλές θυσίες για αυτό,
δεν συνεπάγεται ότι θα συμπεριφέρεται όπως εσείς θα επιθυμείτε.
- Μην έχετε άσκοπες ενοχές και μην αναρωτιέστε που φταίξατε και έχετε «αντάρτικο» στην
εφηβεία.
-Όσο και αν σας αναστατώνει αυτή η φάση και κατά συνέπεια η συμπεριφορά του παιδιού, μείνετε
κοντά του. Είναι σημαντικό να μην χάσετε την επικοινωνία μαζί του.
-Όταν ξεσπάει ένας καυγάς , έχετε υπόψη ότι το παιδί δεν μπορεί να έρθει στη θέση σας. Εσείς ,
όμως, μπορείτε να έρθετε στη δική του.

Που θα καταλήξει αυτή η δύσκολη περίοδος;

Συναισθηματικά και διανοητικά η εφηβεία συνεπάγεται τεράστιες αλλαγές στον κόσμο του
παιδιού.
Οπλιστείτε με υπομονή και κατανόηση και κοιτάξτε…το μέλλον.

Ιδού τι θα καταφέρει το παιδί σας:

-Θα διαχωρίσει τον εαυτό του από εσάς προκειμένου να εδραιώσει τη δική του ατομική ταυτότητα.
- Θα μάθει να ελίσσεται στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
-Θα ανακαλύψει το «γκρίζο» και θα αφήσει πίσω τον ασπρόμαυρο κόσμο της παιδικότητας.
- Θα μάθει να συνεκτιμά καταστάσεις και να εξετάζει ένα ζήτημα από την σκοπιά των άλλων.
-Χάρη στην ανάπτυξη της ανώτερης σκέψης , αντιλαμβάνεται την έννοια του μέλλοντος , αξιολογεί
εναλλακτικές λύσεις και βάζει προσωπικούς στόχους για το μέλλον.
-Αρχίζει να εξασκείται σε κάτι παραπάνω από το «εδώ και τώρα». Μπορεί να παίρνει αποφάσεις.
-Θα αποκτήσει ερωτική ζωή.
-Θα μπορεί να αναλάβει τις υποχρεώσεις του ενηλίκου.

Τα χαρακτηριστικά της επιτυχημένης επικοινωνίας με τους εφήβους είναι:

Ακούστε με προσοχή αυτά που έχουν να σας πουν.
Μειώστε τις μη λεκτικές σας αντιδράσεις (αυστηρά βλέμματα, χειροδικίες) γιατί ο έφηβος μπορεί
να σταματήσει να σας μιλά αν παρατηρήσει στο πρόσωπό σας έκπληξη, δυσαρέσκεια,
αποδοκιμασία.
Μην κρίνετε πολύ έντονα ούτε πολύ γρήγορα αυτό που σας εκφράζουν. Μην κοροϊδεύετε, κυρίως
για θέματα που κρίνετε γελοία ή με τα οποία δεν συμφωνείτε.
Αν σας ζητήσουν τη γνώμη σας, μην το εκμεταλλευθείτε για να αγορεύσετε πολλή ώρα. Εκφράστε
την άποψή σας με διπλωματικό και ήρεμο τρόπο.
Μην τους υποχρεώνετε να συμμεριστούν άμεσα την άποψή σας. Αφήστε τους χρόνο να σκεφτούν.
Μην κατακρίνετε και μη δραματοποιείτε τις τωρινές ιδέες τους. Θα αλλάξουν με συζητήσεις που
θα κάνουν με τους κοντινούς τους, τους συγγενείς, τους καθηγητές και τους φίλους τους.

Οι αιτίες
Η εφηβεία είναι περίοδος έντονων ορμονικών και ψυχολογικών ανακατατάξεων, ο προάγγελος της
εισόδου του ατόμου στην ενήλικη ζωή. Το παιδικό σώμα σταδιακά τελειοποιείται και αποκτά
αναλογίες ενηλίκου, καθώς αρχίζουν να διαφαίνονται τα χαρακτηριστικά του φύλου. Η
συμφιλίωση και η αποδοχή των αλλαγών αυτών προϋποθέτουν την υγιή ψυχική λειτουργία του
ατόμου.
Οι διαταραχές στη διατροφή (βουλιμία, ανορεξία), κυρίως στα κορίτσια, οφείλονται στην επιθυμία
να επισκιαστούν τα χαρακτηριστικά της σεξουαλικότητας. Η κοπέλα αισθάνεται την ανάγκη να
παραμείνει στην παιδική ηλικία και υποσυνείδητα καθιερώνει μια σειρά ακραίων συμπεριφορών,
πολλές φορές με στόχο τη διατροφή. Στη συνέχεια οι τύψεις από την υπερκατανάλωση τροφής
οδηγούν σε αυστηρές δίαιτες που τελικά την αγχώνουν και την κουράζουν, παρασύροντάς την
ακόμα μία φορά στην υπερφαγία.
Είναι φανερό πως η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή παρουσιάζει στον έφηβο
συμπτώματα δισυπόστατης ψυχολογικής περιόδου. Ενώ, δηλαδή, αντιλαμβάνεται τα όρια του
φυσιολογικού τρόπου θρέψης και διατήρησης της σωματικής του υγείας, έρχεται σε σύγκρουση με
την ψυχική αναστάτωση που βιώνει, καταφεύγοντας αντιδραστικά σε βουλιμίες ή σε ανορεκτικές
κρίσεις.

Ο ρόλος του ψυχολόγου

Η θέση του ψυχολόγου σε πολλές περιπτώσεις είναι απαραίτητη. Ο έφηβος που αδυνατεί να
δομήσει ομαλά και λειτουργικά το εξελισσόμενο σώμα και τον χαρακτήρα του στην
πραγματικότητα χρειάζεται ψυχολογική υποβοήθηση, προκειμένου να αποφευχθούν ακραία
φαινόμενα, επίπονα αναστρέψιμα στο μέλλον. Η συνειδητοποίηση από τον έφηβο ότι ο δρόμος
προς την ενηλικίωση είναι απαραίτητος για την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του θα
συνδράμει στην ήπια ωρίμανσή του και όχι στη διαταραχή του, εξαιτίας της προσπάθειας για
αντίσταση στον χρόνο.
Το πρόβλημα που κυρίως αντιμετωπίζουν οι νέοι στην εφηβεία είναι η απαγκίστρωσή τους από τα
παιδικά χρόνια, καθώς αποτελεί την πρώτη μεγάλη αλλαγή που καλούνται από τη φύση να
βιώσουν. Ανάλογα, λοιπόν, με τις παραστάσεις και τη μερική διαμόρφωση του χαρακτήρα τους
από την παιδική ηλικία, παρουσιάζουν αντιστοίχως μεγαλύτερη ή μικρότερη αντίσταση σε αυτήν
την αλλαγή.
Ένα θέμα που απασχολεί ιδιαίτερα τους γονείς είναι η αντιμετώπιση της κρίσιμης περιόδου της
εφηβείας. Η εφηβεία βρίσκεται μεταξύ της παιδικότητας και της ενηλικίωσης, γι’ αυτό και ο
έφηβος συμπεριφέρεται άλλοτε σαν παιδί και άλλοτε σαν ενήλικος. Η εφηβεία σηματοδοτείται από
βιολογικές αλλαγές στο σώμα του παιδιού και τελειώνει με τη γενετήσια ολοκλήρωση του ατόμου.
Ο έφηβος προσπαθεί να αποδεχθεί την καινούρια εικόνα του σώματός του και να αποκτήσει έλεγχο
των γενετήσιων ορμών του. Επίσης, παρατηρούνται αλλαγές στο γνωστικό τομέα.
Κάποιοι έφηβοι καταφέρνουν να φτάσουν στο επίπεδο της αφαιρετικής σκέψης, της ικανότητας
δηλαδή να αντιλαμβάνονται τι βρίσκεται πίσω από τα πράγματα και να μη δέχονται κάποιες
καταστάσεις έτσι όπως φαίνονται. Κάποιοι όμως έφηβοι δεν το καταφέρνουν αυτό, μένουν στο
επίπεδο της συγκεκριμένης σκέψης και δέχονται την πραγματικότητα όπως φαίνεται. Αλλαγές
παρουσιάζονται και στον συναισθηματικό τομέα. Οι έφηβοι είναι δυνατό να βιώσουν κάποια
συναισθήματα κατάθλιψης και άγχους για το μέλλον. Η εφηβεία είναι περίοδος ανησυχίας και
αμφισβήτησης των θεσμών και της λειτουργίας του κοινωνικού συστήματος γενικότερα.

Είναι πράγματι η εφηβεία περίοδος υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών;
Η αλήθεια είναι πως η κατάθλιψη είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται συχνά στους εφήβους.
Μία αιτία ίσως είναι οι ορμονικές αλλαγές που παρουσιάζονται στην εφηβεία. Κάποιες φορές
όμως, οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν σοβαρές καταθλιπτικές διαταραχές, η χρήση ναρκωτικών
και αλκοόλ αυξάνεται και ο έφηβος μπορεί να έρθει αντιμέτωπος ακόμη και με το νόμο λόγω
παραβατικής συμπεριφοράς.

Tο οικογενειακό περιβάλλον παίζει ρόλο στην εφηβεία

Τα κορίτσια που ζουν σε ένα σταθερό και υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να
μπουν στην εφηβεία αργότερα από τα κορίτσια που ζουν σε στρεσογόνο οικογενειακό περιβάλλον,
σύμφωνα με αμερικανική μελέτη που δημοσιεύεται στο επιστημονικό έντυπο Child Development.
Ερευνητές από τα Πανεπιστήμια της Αριζόνα και του Γουισκόνσιν-Μάντισον έθεσαν υπό ιατρική
παρακολούθηση 180 κορίτσια από την προσχολική μέχρι και την συμπλήρωση του δέκατου έτους
ζωής και διαπίστωσαν ότι αυτά που προέρχονταν από οικογένειες με λιγότερη οικογενειακή
διαφωνία έτειναν να ωριμάζουν αργότερα. Διαπίστωσαν επίσης ότι η πατρική υποστήριξη, η
λιγότερη οικογενειακή διαφωνία και η κατάθλιψη παίζουν ρόλο στην όψιμη απαρχή της εφηβείας.
Οι επιστήμονες υπέθεσαν ότι στα στρεσογόνα περιβάλλοντα, τα παιδιά αναγκάζονται να
μεγαλώσουν γρηγορότερα και υιοθετούν την σεξουαλική τους ανάπτυξη εις ανταπόκριση στις
συνθήκες που ζουν. Αλλά παρατήρησαν επίσης ότι τα παιδιά των οποίων οι μητέρες είχαν μπει
αργότερα στην εφηβεία, των οποίων οι οικογένειες τα κατάφερναν καλύτερα, τουλάχιστον όταν τα
παιδιά ήταν σε πάρα πολύ μικρή ηλικία, και που είχαν χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος σε
ηλικία οκτώ ετών, ωρίμαζαν αργότερα.
Το αυξημένο σωματικό βάρος ήταν ένας από τους παράγοντες που διαπιστώθηκε ότι συντελεί σε
πρώιμη εφηβεία, ενώ οι γενετικοί παράγοντες επίσης έχει διαπιστωθεί ότι έχουν μείζονα επίδραση.
Τα παιδιά που ζουν σε υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί επίσης είναι υγιέστερα και
να απολαμβάνουν καλύτερης ποιότητας διατροφή. Πάντως το στρες και το πώς ο οργανισμός
ανταποκρίνεται μπορεί να παίζει ρόλο στην απαρχή της εφηβείας, αν και τα παιδιά ζουν σε
δύσκολα οικογενειακά περιβάλλοντα εν συγκρίσει με το παρελθόν.
Η φυσιολογική ηλικία για ένα κορίτσι να έχει τα πρώτα «σημάδια» εφηβείας είναι τα δέκα έτη και
πάνω, αλλά μελέτες δείχνουν ότι περισσότερα από ένα στα έξι κορίτσια ωριμάζει πριν την ηλικία
των οκτώ ετών, 18 μήνες νωρίτερα απ\' ότι οι μητέρες τους. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό ενέχει
κινδύνους.
Επιπρόσθετα με τον συσχετισμό της πρώιμης εφηβείας με διάφορες μορφές καρκίνου, υπάρχουν
και δυσκολίες όταν η πνευματική ανάπτυξη του κοριτσιού δεν συμβαδίζει με την σεξουαλική του
ανάπτυξη.
Αυτό μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματικές ανησυχίες στο παιδί ενώ μπορεί επίσης να ανοίξει
τον δρόμο για κακοποίηση λόγω της πρόωρης σεξουαλικής δραστηριότητας και της εγκυμοσύνης.

Κοινωνική διάσταση των προβλημάτων και στάσεων των εφήβων των αστικών κέντρων
(έρευνα), του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στην έρευνά για την κοινωνική διάσταση των θεμάτων και των προβλημάτων των εφήβων των
αστικών κέντρων θα μπορούσαμε να πάρουμε με τις 107 ερωτήσεις για τις 8 περιπτώσεις των
μεταβλητών (φύλο, επάγγελμα, μόρφωση, κλπ.) 856 θεωρητικές συχνότητες σημαντικών
διαφορών. Τελικά οι παρατηρηθείσες συχνότητες σημαντικών διαφορών ήταν μόνο 151, δηλαδή
μόνο το 17% περίπου των συνολικών περιπτώσεων.
Οδηγούμαστε, ως εκ τούτου, στη διατύπωση ενός σημαντικού συμπεράσματος που προέκυψε από
την παρούσα έρευνα και που έχει ως εξής:
«Τα προβλήματα και οι στάσεις των εφήβων των αστικών κέντρων, στη συντριπτική τους
πλειοψηφία, δε διαφοροποιούνται σε σχέση με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των γονέων».
Επιμέρους συμπεράσματα είναι και τα ακόλουθα σε σχέση με το 17% των περιπτώσεων
σημαντικής διαφοράς:
1) Η σωματική ανάπτυξη των εφήβων είναι ικανοποιητική, παρά το γεγονός ότι διαπιστώθηκε
σημαντική διαφορά ως προς το ύψος και βάρος των εφήβων της ανώτερης και κατώτερης τάξης,
υπέρ της ανώτερης τάξης φυσικά.
2) Όλοι οι έφηβοι ανεξαιρέτως ζητούν διαφώτιση για τα γενετήσια προβλήματά τους.
3) Τα αγόρια πιστεύουν ακόμα και σήμερα πως αποτελούν «το ισχυρό φύλο» και πως οι διαφορές
ανάμεσα στα φύλα σημαίνουν ανισότητα των δύο φύλων.
4) Όλοι οι έφηβοι ανεξαιρέτως δίνουν ιδιαίτερη σημασία στο αθλητικό παράστημα των
συνομηλίκων που συγκροτούν την παρέα.
5) Επιθυμούν να γίνονται τα μαθήματα έτσι, ώστε να αποστηθίζουν μόνο τα βασικά σημασία και
πιο πολύ να κρίνουν, να προβληματίζονται πάνω σ αυτά και να δημιουργούν.
6) Επιθυμούν οι πολύ έξυπνοι μαθητές (μαθήτριες) και οι πολύ αδύνατοι (αδύνατες) να πηγαίνουν
σε χωριστά σχολεία ειδικά γι αυτούς.
7) Στο συναισθηματικό τομέα διαπιστώθηκε πως τα κορίτσια έχουν περισσότερα προβλήματα σε
σχέση με τα αγόρια και μάλιστα είναι ιδιαίτερα έντονες σε συναισθηματικές καταστάσεις του
θυμού, της αλλαγής διάθεσης, της μελαγχολίας, της ονειροπόλησης, του φόβου, του θαυμασμού και
της αντιπάθειας.
8) Τα κορίτσια έχουν περισσότερα προβλήματα με τους γονείς σε σχέση με τα αγόρια, αλλά γενικά
οι γονείς και ιδιαίτερα οι πατεράδες είναι πιο αυστηροί με τα αγόρια.
9) Τα κορίτσια έχουν λιγότερα προβλήματα με τους εκπαιδευτικούς σε σχέση με τα αγόρια και
ιδιαίτερα οι έφηβοι της κατώτερης κοινωνικά τάξης
10) Τα αγόρια επιθυμούν περισσότερο σε σχέση με τα αγόρια τη συμμετοχή τους στις ομάδες
φιλίας (παρέες)
11 )Στο θέμα των σχέσεων των δύο φύλων δεν υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα αγόρια και
τα κορίτσια που ζητούν έντονα γενετήσια διαφώτιση από τους ειδικούς.
12) Τα κορίτσια έχουν, σε σχέση με τα αγόρια, περισσότερα προβλήματα με τα επαγγελματικά
ενδιαφέροντα και τις επαγγελματικές επιδιώξεις
13) Οι έφηβοι των κατώτερης τάξης οδηγούνται ενωρίτερα σε πρακτικά επαγγέλματα, ενώ οι
έφηβοι της ανώτερης τάξης προτιμούν σπουδές που οδηγούν σε ανώτερα επαγγέλματα
14) Δεν μένουν ικανοποιημένοι από τον επαγγελματικό προσανατολισμό που τους γίνεται και
ζητούν πιο συστηματική ενημέρωση γύρω από αυτό το θέμα
15 ) Τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια έχουν γενικά περισσότερα προβλήματα φιλοσοφικά
ηθικά ή στάσης στη ζωή και μάλιστα πιο έντονα οι νέοι της ανώτερης τάξης
16) Τα κορίτσια σε σχέση με τα αγόρια αγωνιούν περισσότερο για τη μόλυνση της ατμόσφαιρας,
έχουν μεγαλύτερο άγχος για πυρηνικό πόλεμο, βασανίζονται περισσότερο με την ιδέα του θανάτου,
νιώθουν μεγαλύτερο αβεβαιότητα και ανασφάλεια αλλά αντιμετωπίζουν τη ζωή με θάρρος και
υπευθυνότητα
17) Τα αγόρια είναι περισσότερο αισιόδοξα απέναντι στη ζωή.

Τι γίνεται με τις παρέες των παιδιών στη μέση εφηβεία;

Οι έφηβοι συμμετέχουν πλέον και σε ομάδες που αποτελούνται από νέους και των δύο φύλων. Εκεί
μέσα ο ένας υποστηρίζει τον άλλο και αποκτά αυτοπεποίθηση κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του
άλλου φύλου, με το οποίο μαθαίνει έτσι να συναναστρέφεται και να αποκτά άνεση. Οι σχέσεις των
εφήβων μπορεί να επεκτείνονται και σε άλλους τομείς εκτός οικογένειας. Έτσι συχνά συνδέονται
με έναν ή δύο ενήλικες ή ακόμη μπορεί να δείξουν φροντίδα σε μικρότερα παιδιά. Αυτές όλες είναι
σπουδαίες αλληλεπιδράσεις και εκθέτουν τους εφήβους σε τρόπους ζωής και φιλοσοφίες
διαφορετικές από εκείνες της οικογένειάς τους. Ας μην ανησυχούν όμως χωρίς σοβαρό λόγο οι
γονείς, βρίσκονται τώρα στα πλαίσια της αναπτυξιακής εξερεύνησης και συνήθως όταν οι έφηβοι
ενηλικιωθούν, διαμορφώνουν παρόμοιες πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις με τους γονείς τους.

Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Η κατάθλιψη είναι ένα σοβαρό πρόβληµα υγείας που μπορεί να επηρεάσει άτοµα όλων των
ηλικιών, συµπεριλαµβανοµένων των παιδιών και των εφήβων .Στο συγκεκριµένο κεφάλαιο θα
αναλυθεί η έννοια και η διαφορά της κατάθλιψης και διπολικής διαταραχής. Αναφέρονται
ορισµένα ερευνητικά δεδοµένα της εφηβικής κατάθλιψης και τέλος τα αίτια της , τα συµπτώµατα,
η πρόληψη και η αντιµετώπισή της µε τα 3 επίπεδά της.

Συµπτώµατα της εφηβικής κατάθλιψης

Επειδή τα χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι πολλές φορές κοινά µε της κατάθλιψης, οι γονείς
ξεγελιούνται και δικαιολογούν συµπεριφορές λέγοντας για παράδειγµα πως «το παιδί είναι λίγο
κλειστό», «ντροπαλό», «δεν έχει διάθεση να βγει», κ.τ.λ. Στην πραγµατικότητα όµως οι
συµπεριφορές αυτές µπορεί να είναι και συµπτώµατα κατάθλιψης. Υπάρχουν συµπτώµατα τα
οποία συνοδεύουν την κατάθλιψη στους εφήβους. Όταν διαρκούν για πολλές µέρες, πέραν των δυο
εβδοµάδων, το σύνολο της κλινικής 30 εικόνας που παρουσιάζει το παιδί πρέπει να εξετάζει το
παιδί πρέπει να εξετάζεται για να ανιχνεύεται έγκαιρα εάν υπάρχει η κατάθλιψη.
Μεταξύ των συµπτωµάτων που συνοδεύουν την κατάθλιψη περιλαµβάνονται:
• θλίψη και απελπισία (τις περισσότερες ηµέρες της εβδοµάδας και για αρκετές ώρες της ηµέρας το
παιδί κλαίει και είναι θλιµµένο)
• αποµάκρυνση από φίλους και από δραστηριότητες από τις οποίες ο έφηβος αντλούσε χαρά και
ικανοποίηση στο παρελθόν (ο έφηβος δεν επισκέπτεται πια τους φίλους του , ή δεν κάνει καθόλου
φίλους και περνά τον περισσότερο χρόνο του µόνο, ενώ δραστηριότητες που το ευχαριστούν στο
παρελθόν δεν έχουν πλέον ενδιαφέρον για το παιδί)
• αυξηµένος εκνευρισµός και ευερεθιστικότητα (ακόµα και οι πιο µικρές δυσκολίες φέρνουν
εκνευρισµό και θυµό που το παιδί δεν µπορεί να διαχειριστεί)
• πολλές απουσίες από το σχολείο και σηµαντική µείωση στη σχολική επίδοση (το παιδί χάνει
πολλά µαθήµατα και η επίδοσή του στα µαθήµατα µειώνεται σε σηµαντικό βαθµό)
• αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (αύξηση ή ελάττωση της όρεξης)
• προβλήµατα στον ύπνο (το παιδί µπορεί να ξυπνά πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας ή να
µην µπορεί να ξυπνήσει το πρωϊ)
• αναποφασιστικότητα, έλλειψη συγκέντρωσης (παιδιά που ήταν καλά οργανωµένα στο παρελθόν
φαίνεται να ξεχνούν, να µην µπορούν να οργανώσουν το χρόνο και τις δραστηριότητές τους ή να
συγκεντρωθούν σε ό,τι κάνουν)
• υπερβολικά συναισθήµατα ενοχής και ανικανότητας, απουσία ενθουσιασµού ή κινήτρου και
χαµηλή αυτοεκτίµηση (φράσεις όπως « είµαι χαζός», «εγώ φταίω για όλα» είναι συχνές στο
καταθλιπτικό έφηβο)
• συχνά παράπονα για κεφαλαλγίες και πόνους στο στοµάχι (τα συµπτώµατα αυτά συνήθως
απορρέουν από την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών)
• χαµηλή ενεργητικότητα και χρόνια κόπωση
• κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών
• επαναλαµβανόµενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας
• επαναλαµβανόµενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας.( αρκετές φορές ο έφηβος που είναι
θυµωµένος µπορεί να πει τη φράση «µακάρι να πέθαινα». Η αυτοκτονία όµως είναι µια
πραγµατικότητα ακόµη και για τους εφήβους. Όταν µια τέτοια φράση προέρχεται από τα χείλη
ενός παιδιού µε κατάθλιψη, θα πρέπει πάντα να λαµβάνεται πολύ σοβαρά υπόψιν) ( ΕΠΙΨΥ 2006 ).

Οι παράγοντες κινδύνου για την εµφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής: o τα παιδιά που
βρίσκονται σε κατάσταση έντονου στρες, που έχουν βιώσει µια σηµαντική απώλεια, έχουν
µαθησιακές δυσκολίες ή προβλήµατα συµπεριφοράς έχουν περισσότερες πιθανότητες να
εµφανίσουν κατάθλιψη o η εφηβεία είναι ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για τα κορίτσια σε
σύγκριση µε τα αγόρια o τα παιδιά που εµφανίζουν κλινική κατάθλιψη, συνήθως προέρχονται από
οικογένειες µε ιστορικό κατάθλιψης.
Οι επιπτώσεις για την εµφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής : o τα παιδιά που έχουν περάσει ένα
καταθλιπτικό επεισόδιο είναι πολύ πιθανό στα επόµενα πέντε χρόνια να εµφανίσουν ένα δεύτερο
επεισόδιο o η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία µπορεί να προοιωνίζει σοβαρότερες καταστάσεις
κατά την ενήλικη ζωή o η κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους είναι συνδεδεµένη µε τον αυξηµένο
κίνδυνο αυτοκτονίας ( ΕΠΙΨΥ 2006 ).
Γνωστική ανάπτυξη των εφήβων
Οι έφηβοι σκέπτονται τις πιθανότητες, επεξεργάζονται υποθέσεις, οραματίζονται το μέλλον,
σκέπτονται για τη σκέψη, σκέπτονται πέρα από τα συμβατικά όρια. Η εφηβική σκέψη
προσδιορίζεται από μία νέα χρονική προοπτική, αυτήν του μέλλοντος. Στρέφεται από το
πραγματικό στο πιθανό. Εμπλέκεται σε έναν συνεχή πειραματισμό. Ο έφηβος δίνει ιδιαίτερη
σημασία στις εκτιμήσεις των άλλων για τον Εαυτό. Έτσι καταφέρνει να αλλάζει τους ρόλους και να
επαναξιολογεί τον Εαυτό.

Κοινωνική και Ηθική Σκέψη- από τον εγωκεντρισμό στον αλλοκεντρισμό

Η κοινωνική σκέψη του εφήβου εμπεριέχει την ικανότητα ανάληψης ρόλων, την υποθετική
σκέψη, την ικανότητα ενσυναίσθησης, τον ηθικό στοχασμό, τη διαπροσωπική λύση προβλημάτων
και την αυτογνωσία. Η αυτο-εκτίμηση είναι ένα αναπτυξιακό φαινόμενο. Αναδύεται μέσα από τις
κοινωνικές συγκρίσεις και χαρακτηρίζεται από τέσσερις διαστάσεις: α) ικανότητα για απόδοση, β)
κοινωνική αποδοχή, γ) αυτοέλεγχο και υπευθυνότητα και δ) προσκόλληση σε ηθικά κριτήρια (π.χ.
διαπροσωπική αρμονία). Η αλληλεπίδραση χαμηλής αυτο-εκτίμησης και αρνητικής κοινωνικής
ανατροφοδότησης οδηγεί σε βιώματα κατάθλιψης, άγχους, ακόμη και σε παραβατική ή
εγκληματική συμπεριφορά. Η χαμηλή αυτο-εκτίμηση, η ματαίωση των προσδοκιών, οι άνισες
ευκαιρίες για εκπαίδευση και επαγγελματική ανέλιξη, η έλλειψη ενός υποστηρικτικού
οικογενειακού περιβάλλοντος, και ο ρυθμός ζωής στις σύγχρονες πόλεις είναι μερικοί παράγοντες
που συμβάλλουν στην εμφάνιση νεανικής αντικοινωνικής ή παραβατικής συμπεριφοράς.

Σύνοψη των εφηβικών επιτευγμάτων:

 Η γλώσσα αναπτύσσεται ως εσωτερικό εργαλείο

 Αυξάνεται η χωρητικότητα της μνήμης εργασίας
 Επιτυγχάνεται ο γνωστικός έλεγχος της συμπεριφοράς
 Αναπτύσσεται η συνειδότητα του εαυτού
 Η σκέψη μεταβαίνει από τον εγωκεντρισμό στον αλλοκεντρισμό
 Αναπτύσσεται η κριτική σκέψη, η μετασκέψη και ο προγραμματισμός για το μέλλον
 Διαμορφώνεται μία κοσμοθεωρία - ιδεολογία, ένα προσωπικό σύστημα αξιολόγησης και
ιεράρχησης των αξιών
 Απο-ιδανικοποίηση των παλιών προτύπων και αυτοπραγμάτωση
 Ταυτότητα, εξάρτηση και αυτονόμηση στην εφηβεία

Οι έφηβοι θα βιώσουν τη δεύτερη φάση εξατομίκευσης: έχοντας κατανοήσει τα

συναισθήματα και τα κίνητρα των άλλων, θα προσπαθήσουν να εξερευνήσουν τις όψεις του εαυτού
τους, να λάβουν αποφάσεις σε σημαντικά διλήμματα της καθημερινότητάς τους, να προσδιορίσουν
την ταυτότητά τους σε σχέση με τους σημαντικούς Άλλους, και τελικά να πάρουν τη ζωή στα χέρια
τους, αναπτύσσοντας διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις. Η φαντασία είναι ένα ισχυρό όπλο
και των εφήβων, καθώς μέσα από σύμβολα ή φαντασιακές εικόνες βιώνουν την εξιδανίκευση ή την
απομυθοποίηση των προτύπων τους και αμφιταλαντεύονται γόνιμα μεταξύ αυτονομίας και
εξάρτησης. Δεν είναι ούτε παιδιά ούτε ενήλικες, παρόλα αυτά καλούνται να πάρουν θέση σε
ζωτικά ζητήματα ταυτότητας, αλλά και αρμονικής συμβίωσης με τους άλλους. Όταν η
πραγματικότητα (κοινωνικό / πολιτισμικό πλαίσιο) δεν τους επιτρέπει την αληθινή έκφραση των
συναισθημάτων τους, τόσο των ανομολόγητων φόβων τους όσο και των απαγορευμένων επιθυμιών
τους, οι έφηβοι μπορούν και ρυθμίζουν τις συγκινησιακές τους εντάσεις μέσω της φαντασίας.
Σημαντικά παραδείγματα είναι ο προσωπικός μύθος και το φανταστικό ακροατήριο που
αναπτύσσουν οι έφηβοι.

Οι περισσότεροι ψυχολόγοι μιλούν σήμερα για μία βιο-κοινωνική μεταστροφή που

συμβαίνει στην εφηβεία. Οι έντονες σωματικές αλλαγές σε συνδυασμό με την αναζήτηση του
προσωπικού ρόλου σε ένα κοινωνικό πλαίσιο, προσδιορίζουν την εφηβεία ως μία περίοδο
αναδιαμορφωτικής κρίσης, με στόχο την ανασυγκρότηση του εαυτού και τη δυνατότητα για
αυτορρύθμιση. Στην αναπτυξιακή τους πορεία, οι έφηβοι αναζητούν περισσότερη αυτονομία, ενώ οι
γονείς επιθυμούν να διατηρήσουν τον έλεγχο απέναντί τους, γεγονός που επιφέρει μία υγιή
σύγκρουση, μία αμοιβαία συμπεριφορική αντιπαράθεση, η οποία αποτελεί σημαντικό μέσο για την
εκ νέου διαπραγμάτευση της σχέσης γονέα-εφήβου. Η αυτονομία εδώ προσδιορίζεται ως η
δυνατότητα του εφήβου να διατυπώνει με σαφήνεια τη θέση του, να δίνει εξηγήσεις για την όποια
επιλογή του, να διεκδικεί τα δικαιώματά του, να δρα με αυτο-εκτίμηση και να θεωρεί τον εαυτό του
ικανό να φέρει εις πέρας τους στόχους του (Pinquart & Silbereisen, 2002).

Στην αναζήτηση της αυτονομίας του, o έφηβος πρέπει συχνά να περιορίσει την εγγύτητα
του δεσμού του με τους γονείς, να αναζητήσει αυτή την εγγύτητα σε παρέες συνομηλίκων,
προκειμένου να αποδεσμευτεί από την πατρική οικογένεια και να πάρει τη ζωή στα χέρια του,
πράγμα που κυρίως καλείται να κάνει στη μετεφηβεία του. Η εγγύτητα του δεσμού εδώ
προσδιορίζεται ως έκφραση θετικού συναισθήματος, δεκτικότητα απέναντι στα επιχειρήματα της
μητέρας ή του πατέρα, και χαμηλή έκφραση απόρριψης ή αρνητικού συναισθήματος απέναντι
στους γονείς. Ωστόσο, αξίζει να σημειώσουμε το εξής: αυτή η αναζήτηση αυτονομίας σε σχέση με
την εγγύτητα του δεσμού δεν είναι γραμμική στο χρόνο. Η καμπύλη ανάπτυξης παρουσιάζει
αντεστραμμένο σχήμα U. Δηλαδή, ενώ στη μέση εφηβεία μειώνεται δραματικά αυτή η εγγύτητα
και αυξάνεται η αυτονομία, προς το τέλος της εφηβείας παρατηρείται πάλι αύξηση της εγγύτητας
και μείωση της τάσης αυτονομίας. Αυτό ίσως εξηγείται και στο πλαίσιο της συστημικής θεώρησης
των οικογενειακών διεργασιών, καθώς οι γονείς έχουν μάθει πια να προσαρμόζονται στις
αναπτυξιακές ανάγκες των εφήβων τους και άρα μειώνεται η μεταξύ τους αντιπαλότητα. Επίσης,
συχνά παρατηρείται πιο γρήγορη κατάκτηση της αυτονομίας στα κορίτσια, καθώς αυτά διαθέτουν
υψηλότερες κοινωνικές δεξιότητες (π.χ. διαλογική ικανότητα λύσης κοινωνικών διλημμάτων /
συγκρούσεων) σε σχέση με τα αγόρια στην εφηβεία – τα κορίτσια επηρεάζουν πιο εύκολα τη
γνώμη της μητέρας σε σχέση με τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους.

Παρόλα αυτά, ο αποχωρισμός από τους γονείς δεν είναι προϋπόθεση για την εξατομίκευση
στην εφηβεία. Η απεξάρτηση και η αυτονόμηση φαίνεται να είναι δύο παράλληλοι αναπτυξιακοί
μηχανισμοί στην εφηβεία. Είναι γεγονός ότι οι έφηβοι που τείνουν να απεξαρτηθούν από τους
γονείς, αναζητούν άλλους δεσμούς, συχνότερα ανάμεσα στις παρέες συνομηλίκων. Φαίνεται ότι η
ταύτιση με μία ομάδα, η αίσθηση του ανήκειν σε μία φιλική σχέση ή υποκουλτούρα, βοηθά τον
έφηβο όχι μόνο στην απεξάρτηση από τους γονείς, αλλά και στην αναζήτηση της ταυτότητάς του.
Από αυτοαναφορές εφήβων, γνωρίζουμε ότι η μεγαλύτερή τους έγνοια είναι η αποδοχή από τους
άλλους, κυρίως από τους συνομηλίκους.
 Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη εφήβου
Πρώιμη εφηβεία (11–14 ετών)
Χαρακτηρίζεται από την έναρξη της ενήβωσης και τη σταδιακή ανάδυση της ανεξαρτησίας από την
οικογένεια. Τα παιδιά προσαρμόζονται σιγά-σιγά στις σωματικές αλλαγές, αναπτύσσουν περιέργεια
γύρω από το σεξ, αποστασιοποιούνται συναισθηματικά από τους γονείς και αντικαθιστούν τη
σχέση τους με την οικογένεια με τη σχέση με τους συνομηλίκους, κυρίως του ίδιου φύλου.
Ο έφηβος βιώνει με αγωνία τις ραγδαίες σωματικές αλλαγές. Η ασύγχρονη ανάπτυξη των διαφόρων
μερών του σώματος, η αδεξιότητα στις κινήσεις, οι σωματικές οσμές και τα σιδεράκια που συχνά
φοράει στα δόντια του, δημιουργούν αισθήματα αμηχανίας και ντροπής.
Η σεξουαλικότητα αφυπνίζεται. Αναζωπυρώνονται οι αιμομικτικές, σεξουαλικές και επιθετικές
ενορμήσεις. Αναβιώνει η σεξουαλικότητα προς τον γονέα του αντίθετου φύλου. Οι έφηβοι
κατακλύζονται από σεξουαλικές και επιθετικές φαντασιώσεις. Δείχνουν έντονο ενδιαφέρον για
σεξουαλικά ζητήματα, αλλά συνήθως είναι σεξουαλικά ανενεργοί. Κουβεντιάζουν γύρω από
σεξουαλικά θέματα, εκτονώνονται μέσα από πειράγματα προς το άλλο φύλο και βωμολοχίες,
συγκρίνουν τα γεννητικά τους όργανα, αυνανίζονται. Η αδυναμία να λύσουν τις εσωτερικές
συγκρούσεις που βιώνουν, συχνά οδηγεί σε εξιδανίκευση του άλλου φύλου και πλατωνικούς
έρωτες.
Εκτός όμως από τη σεξουαλικότητα, οι ορμόνες, σε συνδυασμό με τις λειτουργικές αλλαγές που
συμβαίνουν στον εγκέφαλο, επηρεάζουν και τη γενικότερη συμπεριφορά και κάνουν τον έφηβο
ευσυγκίνητο, υπερευαίσθητο, νευρικό, με μεγάλη συναισθηματική αστάθεια. Άλλοτε είναι
εκρηκτικά χαρούμενος και άλλοτε κακόκεφος, νωθρός, στα όρια της κατάθλιψης. Συχνά
αποσύρεται στον εαυτό του, μένει ώρες κλειδωμένος στο δωμάτιό του. Άλλοτε είναι ανήσυχος,
εύθικτος, ευέξαπτος, ζηλότυπος και εριστικός με τα αδέλφια του. Αυτές οι συνεχείς και απότομες
αλλαγές στη διάθεση, του απορροφούν την ενεργητικότητα. Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί και
νοιώθει κουρασμένος και απρόθυμος να ολοκληρώσει τις σχολικές εργασίες, με αποτέλεσμα
απότομη πτώση στη σχολική επίδοση και συχνά σχολική αποτυχία.
Η ονειροπόληση, μια από τις πιο προσφιλείς ενασχολήσεις του εφήβου, δίνει διέξοδο στις έντονες
συναισθηματικές εντάσεις. Ταυτίζεται με πρότυπα ηρώων που μάχονται με τις αντιξοότητες και
νικάνε.
Το ενδιαφέρον του μετατοπίζεται από τους γονείς προς τους φίλους. Οι παρέες είναι συνήθως του
ίδιου φύλου. Μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα σε πολλές διαφορετικές ομάδες. Κάποια παιδιά, κυρίως
κορίτσια, υιοθετούν αντιδραστική και συχνά ανοιχτά εχθρική στάση προς το αντίθετο φύλο.
Στις προσωπικές φιλίες, τα κορίτσια διαφέρουν από τα αγόρια. Οι κοριτσίστικες φιλίες
επικεντρώνονται στην ανταλλαγή εξομολογήσεων ενώ οι αγορίστικες εστιάζουν κυρίως σε κοινές
δραστηριότητες και στην άμιλλα.
Παρότι οι φίλοι παίζουν όλο και σημαντικότερο ρόλο, τα παιδιά εξακολουθούν να περιμένουν από
τους γονείς επιβεβαίωση, τρυφερότητα, βοήθεια στις σχολικές εργασίες και εξακολουθούν να
απολαμβάνουν τις κοινές οικογενειακές εκδηλώσεις, τις εξόδους και τα παιχνίδια με την
οικογένεια.
Η αλλαγή από το Δημοτικό σχολείο στο Γυμνάσιο, με πολλούς και εναλλασσόμενους καθηγητές,
διαφορετικούς τρόπους διδασκαλίας, μεγάλο όγκο στη σχολική εργασία, νέους συμμαθητές, είναι
δύσκολη και προκαλεί άγχος.
Η ανάγκη του εφήβου για εναντίωση στην εξουσία οδηγεί σε αρνητικές συμπεριφορές μέσα στην
τάξη. Μιλάει με τους διπλανούς του, αδιαφορεί για το μάθημα, είναι αμελής, συχνά αγενής και
δυσανασχετεί στην επιβολή περιορισμών.
Η ανάγκη του για εξερεύνηση μπορεί να οδηγήσει σε επιλογές που βάζουν σε κίνδυνο την υγεία
του (κάπνισμα, αλκοόλ, βία).
Η μετάβαση από τη συγκεκριμένη σκέψη του παιδιού της σχολικής ηλικίας στην τυπική
αφηρημένη σκέψη του εφήβου αρχίζει μετά το 12ο έτος και κατακτάται σταδιακά.

Μέση εφηβεία (14–17 ετών)

Ο ανταγωνισμός με τους γονείς οξύνεται. Οι έφηβοι αντιδρούν σε κάθε μορφής εξουσία. Αρχίζουν
οι πρώτες σεξουαλικές επαφές.
Οι έφηβοι σε αυτήν τη φάση αποσύρουν τα αισθήματα θαυμασμού από τους γονείς. Αμφισβητούν
την κρίση τους και τις αξίες τους. Στρέφονται προς τους συνομηλίκους οι οποίοι παίζουν τον ρόλο
του υποκατάστατου της οικογένειας στην αναζήτηση ασφάλειας, αξιών και πηγών πληροφόρησης.
Συχνά εκδηλώνουν θαυμασμό για κάποιον άλλο σημαντικό ενήλικα π.χ. έναν καθηγητή που
λειτουργεί σαν γονεϊκό υποκατάστατο.
Οι παρέες έχουν γίνει πια μεικτές. Δημιουργούνται φιλίες ανάμεσα στα δύο φύλα. Ανταγωνίζονται
τις αξίες και συνήθειες των μεγάλων αλλά υιοθετούν νέες συμβατικές συνήθειες όπως π.χ. το ίδιο
ντύσιμο και κούρεμα, και γενικά συμμορφώνονται στην «εφηβική κουλτούρα». Οι ομάδες των
συνομηλίκων ασκούν πιέσεις και συχνά οδηγούν τον έφηβο σε επικίνδυνες επιλογές (βίαιες
ενέργειες, μη ασφαλές σεξ, σκασιαρχείο, παραβατικότητα).
Στρέφονται προς το άλλο φύλο για να εκφράσουν τη σεξουαλικότητά τους. Συχνά οι επαφές τους
είναι αδέξιες, χωρίς τρυφερότητα και σε πολλές περιπτώσεις φτάνουν στην ολοκλήρωση.

Όψιμη εφηβεία (17–21 ετών)

Στο τελικό στάδιο της εφηβείας, στην όψιμη εφηβεία, ο νεαρός «ενήλικας» έχει διαγράψει μια
πορεία 18 ολόκληρων ετών και έχει συσσωρεύσει γνώσεις και εμπειρίες που τον προετοιμάζουν για
την τελική μετάβαση στην ενηλικίωση.
Οι βιολογικές αλλαγές της ήβης και η σωματική ωρίμανση έχουν, σε μεγάλο βαθμό, ολοκληρωθεί.
Οι έντονες συγκρούσεις με το οικογενειακό περιβάλλον περιορίζονται και επέρχεται συμφιλίωση
με τους γονείς. Γι’ αυτό και πολλοί χαρακτηρίζουν την όψιμη εφηβεία ως τη δεύτερη, μετά την
παιδική ηλικία, λανθάνουσα περίοδο της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης.
Η όψιμη εφηβεία θεωρείται το στάδιο της αποκρυστάλλωσης της προσωπικής και σεξουαλικής
ταυτότητας.
Ο νεαρός ενήλικας είναι λιγότερο επικεντρωμένος στην εμφάνισή του. Στηρίζεται περισσότερο
στον εαυτό του και λιγότερο στην οικογένεια ή στην ομάδα των συνομηλίκων. Αποκτά
συναισθηματική αυτονομία. Δείχνει ενδιαφέρον και ανησυχία για τους άλλους και αναπτύσσει
στενές σχέσεις που χαρακτηρίζονται από αμοιβαιότητα και τρυφερότητα.
Η ένταξή του σε οργανώσεις ή πολιτικές ομάδες αποτελεί εισαγωγή στο κοινωνικό σύνολο.
Οι γνωστικές αλλαγές σε αυτήν την ηλικία συμβάλλουν στη σταθεροποίηση της εικόνας του
εαυτού του. Η ικανότητα για αφηρημένη σκέψη τον βοηθά να μπει στη θέση των άλλων, να
κατανοήσει την κατάστασή τους ώστε να μπορεί να αναπτύξει ώριμη σχέση μαζί τους. Φαντάζεται
τις πολλές επιλογές και δυνατότητες του μέλλοντος. Συνειδητοποιεί τις μελλοντικές επιπτώσεις των
πράξεών του. Αυτό σε συνδυασμό με τη μείωση της παρορμητικότητας σε αυτήν την ηλικία οδηγεί
σε περιορισμό των συμπεριφορών υψηλού κινδύνου. Αποκτά λογική και ρεαλιστική σκέψη,
σταθερές αξίες, μπορεί να διαπραγματευτεί και να συμβιβαστεί αν χρειάζεται, να θέσει όρια, να
πάρει ώριμες αποφάσεις.
Οι σχέσεις του με το άλλο φύλο συνήθως ολοκληρώνονται σεξουαλικά, διαρκούν περισσότερο και
χαρακτηρίζονται από αισθήματα αγάπης και τρυφερότητας.
Οι επιλογές και τα ενδιαφέροντα σταθεροποιούνται. Ο νεαρός ενήλικας αντιμετωπίζει πια το
μέλλον. Στοχεύει στην απόκτηση κοινωνικών, ακαδημαϊκών ή επαγγελματικών δεξιοτήτων που θα
του εξασφαλίσουν οικονομική ανεξαρτησία και αίσθηση πληρότητας.
Μερικοί έφηβοι αρχίζουν να εργάζονται στην ηλικία των 16–17 ετών ενώ άλλοι σπουδάζουν και
καθυστερούν την ένταξή τους στην παραγωγική απασχόληση μέχρι τα 23 ή και αργότερα.
 Εφηβεία
Εφηβεία ονομάζεται το αναπτυξιακό στάδιο κατά το οποίο αναπτύσσονται τα δευτερογενή
χαρακτηριστικά του φύλου. Ο έφηβος αποκτά την ικανότητα αναπαραγωγής.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος που χαρακτηρίζεται με ραγδαίες αλλαγές
(σωματικές, ψυχολογικές). Η εφηβεία χωρίζει το παιδί από τον ενήλικα. Μερικοί
επιστήμονες θεωρούν ότι η εφηβεία αποτελεί περίοδο προπαρασκευής, ωρίμανσης για να
μπορέσουν οι έφηβοι να αντιμετωπίσουν τις καινούργιες υποχρεώσεις. Η εφηβεία ξεκινά
βαθμιαία στην ηλικία των δέκα με δώδεκα ετών στα κορίτσια, ενώ στα αγόρια ξεκινά στην ηλικία
των δώδεκα με δεκατεσσάρων. Σε πολλές χώρες η εφηβεία ξεκίνα πιο νωρίς. Αυτό μάλλον
συμβαίνει επειδή έχει βελτιωθεί κατά πολύ η διατροφή των νέων. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι
γονείς ότι υπάρχουν διακυμάνσεις όχι μόνο στην ηλικία έναρξης της εφηβείας αλλά και στην
ταχύτητα με την οποία συμβαίνουν οι μεταβολές από παιδί σε παιδί.
Οι αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία οφείλονται σε ορμονικές αλλαγές οι οποίες ξεκινούν
μερικά χρόνια πριν η εφηβεία γίνει εμφανής. Για αυτό τα παιδιά – έφηβοι μπορεί να έχουν
σκαμπανεβάσματα της συμπεριφοράς, της ψυχολογικής κατάστασης πολύ πριν μπουν πραγματικά
στην εφηβεία.

Εφηβεία – Σωματικές αλλαγές

Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από σωματικές αλλαγές οι οποίες συμβαίνουν υπό την επίδραση των
ορμονών (οιστραδιόλης στα κορίτσια, τεστοστερόνης στα αγόρια). Ή εφηβεία χαρακτηρίζεται
από ραγδαία αύξηση ύψους σε αμφότερα τα φύλα (αγόρι, κορίτσι). Αποκτούν τρίχωση ο χώρος του
εφηβαίου – μασχάλες. Μπορεί ακόμη να παρατηρηθεί ακμή. Στα κορίτσια παρατηρείται ανάπτυξη
του στήθους. Χαρακτηριστικά μάλιστα ξεκινά η έμμηνος ρήση. Στα αγόρια παρατηρείται τριχοφυΐα
στο πρόσωπο, αύξηση του μεγέθους των γεννητικών οργάνων, η φωνή σπάει και αποκτά την
βραχνάδα της αντρικής φωνής. Ακόμη τα αγόρια έχουν νυχτερινές εκσπερματίσεις (ονειρώξεις).

Εφηβεία – Ψυχολογικές αλλαγές

Οι σωματικές αλλαγές της εφηβείας προκαλούν κάποιο φόβο, αβεβαιότητα στους εφήβους. Οι
καλά πληροφορημένοι έφηβοι για αυτές τις αλλαγές νιώθουν περηφάνια που μεταβαίνουν από την
παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Εντούτοις νιώθουν αβεβαιότητα για την καινούργια θέση στην
οικογένεια ή στην κοινωνία.

Η διάθεση, η ζωή των εφήβων γενικότερα συχνά παρουσιάζει διακυμάνσεις – αμφιταλαντεύσεις. Ο

ρυθμός ανάπτυξης των δύο φύλων αλλά και μεταξύ εφήβων του ιδίου φύλου είναι διαφορετικός. Γι
αυτό συχνά κάποιος έφηβος, ο οποίος πιθανό να είναι λίγο πίσω σε σχέση με ένα άλλο
έφηβο ανησυχεί / αναστατώνεται ότι οι άλλοι γύρω μεγαλώνουν ενώ ο ίδιος μένει στάσιμος.
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται με ορμονικές διακυμάνσεις οι οποίες προκαλούν επίσης έντονα ή
ευμετάβλητα συναισθήματα. Σε συνδυασμό με τις ορμονικές αλλαγές ο έφηβος προσπαθεί να βρει
τη δική του ταυτότητα καθώς αλλάζει ο εαυτός του. Η περίοδος αυτή συχνά χαρακτηρίζεται από
χαμηλή αυτοεκτίμηση. Με τη διανοητική ωρίμανση ο έφηβος αποκτά ικανότητα να
αναλύει, ελέγχει πιο αφηρημένες έννοιες. Έτσι μπορεί να απορροφηθεί με τις ώρες σε αφηρημένες
σκέψεις ή διανοητικά παιχνίδια. Οι έφηβοι έχουν αυξημένες πιθανότητες να ταλαιπωρούνται από
ασθένειες όπως ανορεξία, βουλιμία ή κατάθλιψη. Οι έφηβοι περνούν στάδια αμφισβήτησης ή
απομυθοποίησης ατόμων που προσπαθούν να ελέγξουν, να επιβάλουν κάποια όρια ή να επιβληθούν
σε αυτούς. Έτσι έρχονται σε σύγκρουση με τους γονείς, εκπαιδευτικούς αλλά καμιά φορά με την
αστυνομία ή άλλες εξουσίες. Σταδιακά στρέφονται σε παρέες συνομηλίκων που θέλουν μια κοινή
ταυτότητα. Ψάχνουν μαζί για νέα πρότυπα. Γι αυτό το λόγο οι έφηβοι πολύ συχνά πειραματίζονται
και βρίσκονται σε πολύ ευάλωτη κατάσταση. Γι αυτό εύκολα παρασύρονται. Επιπλέον κάποιος
επιτήδειος μπορεί να εκμεταλλευτεί ένα έφηβο παρουσιαζόμενος ως πρότυπα ή προτείνοντας
ανταλλακτικές – εύκολες λύσεις.

Οι σχέσεις των δύο φύλων στην περίοδο της εφηβείας χαρακτηρίζεται από πειραματισμούς,
αμφισβητήσεις, κρίσεις ταυτότητας. Τα πιο πάνω μπορεί να είναι αποτελούν πηγή ευχαρίστησης
αλλά μπορούν να έχουν δυσάρεστες συνέπειες σαν πηγή άγχους – κατάθλιψης

Εφηβεία – Αντιμετώπιση

Η εφηβεία αποτελεί πηγή άγχους, αβεβαιότητας τόσο για τον έφηβο όσο και για τα αδέρφια,
γονείς, εκπαιδευτικούς ή άλλα πρόσωπα του οικογενειακού – κοινωνικού κύκλου.
Οι αντιπαραθέσεις σε αυτή στην εφηβεία είναι σχεδόν αναπόφευκτες. Γι αυτό τον λόγο πρέπει όλοι
να θυμόμαστε ότι σπάνια οι έφηβοι αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα στην εφηβεία. Τα
προβλήματα που πρέπει να ξεπεράσουν είναι σημαντικά για τους ίδιους. Γι αυτό πρέπει να τα
επιλύουμε με σοβαρότητα, κατανόηση και ψυχραιμία.

Οι ίδιοι οι έφηβοι πρέπει να συμφωνήσουν κυρίως με τους γονείς σε βασικούς κανόνες που θα
διέπουν τη ζωή τους κατά την περίοδο της εφηβείας καταλαβαίνοντας ότι η οικογένειά θέλει να
τους στηρίξει σε αυτή τη δύσκολη περίοδο αλλά μπορεί να μην ξέρει πως. Οι έφηβοι πρέπει να
προσπαθήσουν να διατηρήσουν την σωματική, ψυχική υγεία με σχολαστική ατομική υγιεινή, καλή
διατροφή, φυσική και πνευματική άσκηση, καταπολέμηση του στρες, αποφυγή της βίας η της
παραβατικότητας.
Οι γονείς ( μαμά, πατέρας) μεταξύ τους πρέπει να συμφωνήσουν να έχουν κοινή πολιτική
αντιμετώπισης του εφήβου έτσι ώστε να μην παρέχουν αντικρουόμενες απόψεις στον εφήβο. Οι
γονείς πρέπει να είναι προσιτοί. Να μπορούν να συζητήσουν, να διαπραγματευθούν με ψυχραιμία
αποφεύγοντας τις συγκρούσεις. Οι γονείς πρέπει ακόμη να δίνουν το καλό παράδειγμα όχι μόνο με
λόγια αλλά και με πράξεις. Οι γονείς πρέπει να αφήνουν τον έφηβο να έχει το δικό του χώρο –
χρόνο, εφόσον ο έφηβος κατανοεί ότι εξακολουθεί να είναι μέλος της οικογένειας με δικαιώματα
αλλά και ευθύνες.

Οι γονείς συχνά δυσκολεύονατι να παραδεχτούν ότι το παιδί τους μεγάλωσε και μπορεί μερικά
πράγματα να τα κάνει χωρίς αυτούς. Είναι πιο πιθανό ο έφηβος να περάσει την εφηβεια χωρίς
σημαντικές αντιπαραθέσεις, αντιδράσεις, προβλήματα αν οι γονείς, τον αντιμετωπίζουν σαν
υπεύθυνο άτομο το οποίο μπορούν να εμπιστευθούν έχοντας πάντα υπόψη τους βασικούς κανόνες
που συμφωνήθηκαν. Τέλος αν οι έφηβοι παρουσιάσουν προβλήματα σωματικά ή ψυχικά που οι
ίδιοι ή οι γονείς δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν καλό είναι να συμβουλευτούν κάποιο παιδίατρο ή
άλλο ειδικό έχοντας υπόψη ότι τα περισσότερα εφηβικά προβλήματα είναι παροδικά. Καλό είναι οι
έφηβοι να ξέρουν ότι αν δεν νιώθουν άνετα να συζητήσουν τα θέματα που τους απασχολούν
μπροστά στους γονείς, έχουν το δικαίωμα να δουν ένα ειδικό μόνοι ή να ζητήσουν από τους γονείς
να περιμένουν έξω ενώ συζητούν κάποια ευαίσθητα θέματα.

Για να καταλάβετε καλύτερα τους εφήβους, λάβετε υπόψη ότι οι βασικές ψυχολογικές αντιδράσεις
των εφήβων είναι οι εξής:

 Επιθυμία να μένει μόνος: Η έντονη επιθυμία για συντροφιά που χαρακτηρίζει το άτομο
μέχρι και το τέλος της σχολικής ηλικίας δίνει τη θέση της στην έντονη επιθυμία να μένει
μόνο του.
 Αποστροφή προς την εργασία: Η ταχεία βιοσωματική ανάπτυξη απορροφά μεγάλο μέρος
της ενεργητικότητας του εφήβου, με αποτέλεσμα να νιώθει κουρασμένο και απρόθυμος να
ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του.
 Έλλειψη συντονισμού στις κινήσεις: Η προσωρινή αδεξιότητα οφείλεται στην απότομη
και ανισομερή αύξηση των μελών του σώματος του εφήβου και ειδικά των άκρων.
 Ανία και βαρεμάρα: Είναι σύνηθες ο έφηβος να δηλώνει ότι βαριέται και να περιφέρεται
με πλήξη και αδιαφορία ακόμα και για άλλοτε αγαπημένες ασχολίες.
 Νευρικότητα-ανησυχία: Η αυξημένη εσωτερική ένταση που συχνά ο έφηβος προσπαθεί να
ελέγξει και να μην εξωτερικεύσει εκφράζονται ως νευρικότητα.
 Αυξημένη ευσυγκινησία: Η διατάραξη στην ισορροπία των ορμονών προκαλεί
ευσυγκινησία που κάνει τον έφηβο να χάνει το κέφι της παιδικής ηλικίας και να βυθίζεται
σε κακοκεφιά. Τα κορίτσια ενδέχεται να ξεσπούν σε κλάματα και τα αγόρια σε βίαιες
εκρήξεις.
 Εχθρική στάση προς τους άλλους: Ο έφηβος στις σχέσεις του με τους άλλους τείνει να
φέρεται αντικοινωνικά, σχεδόν εχθρικά.
  Εχθρική στάση προς το άλλο φύλο: Στην πρώτη φάση της εφηβείας, ειδικά τα κορίτσια,
δείχνουν αποστροφή προς τα μέλη του αντίθετου φύλου, αποστροφή που γενικεύεται
ανεξάρτητα από την ηλικία, τη συγγένεια ή την ποιότητα της σχέσης στο παρελθόν (π.χ.
στενή και αρμονική σχέση στο παρελθόν.
 Εναντίωση προς κάθε μορφή εξουσίας: Ο θαυμασμός και η υποταγή στους μεγαλύτερους
δίνουν τη θέση τους στην αμφισβήτηση και την εναντίωση προς κάθε μορφή εξουσίας (π.χ.
γονεϊκή, σχολική).
 Υπεραπασχόληση με θέματα του σεξ: Το ενδιαφέρον και τη περιέργεια των εφήβων την
μονοπωλεί το θέμα του σεξ εν όψει του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για τη σχέση με το
άλλο φύλο.
 Υπέρμετρη αιδημοσύνη: Οι αλλαγές που συντελούνται στο σώμα του εφήβου τον κάνουν
συχνά να δείχνει υπερβολική ντροπαλότητα και να μην αισθάνεται άνετα με την παρουσία
των άλλων.
 Έλλειψη αυτοπεποίθησης: Οι ραγδαίες αλλαγές συχνά δημιουργούν στον έφηβο αίσθημα
ανασφάλειας και αβεβαιότητας.
 Ονειροπόληση: Ο έφηβος απολαμβάνει να περιπλανιέται στο χώρο της φαντασίας και του
ονείρου, καθώς με αυτόν τον τρόπο εκτονώνει τις εσωτερικές εντάσεις και τις διαθέσεις
του. Μάλιστα, είναι δυνατόν ακόμα και όταν ο έφηβος βρίσκεται σε εγρήγορση να
βρίσκεται και να συμπεριφέρεται σαν σε όνειρο, αδυνατώντας να προσαρμοστεί στην
πραγματικότητα.

Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία κι έχει για κέντρο
της την ήβη. Σαν όρος δηλαδή, αφορά στο σύνολο των ψυχικών λειτουργιών που συντελούνται επί
τη ήβης (= εφηβεία) για να μπορέσει το άτομο να ενσωματώσει ψυχικά τις μεγάλες αλλαγές που
προκύπτουν απ’ αυτήν.Τα όρια της χρονικά είναι αρκετά ασαφή.Μπορούμε να προσεγγίσουμε την
εφηβεία βλέποντάς την σαν μία δεύτερη γέννηση, που γίνεται όμως προοδευτικά. Στην εφηβεία
καλούμαστε ν’ αφήσουμε σιγά – σιγά την οικογενειακή προστασία, όπως αφήσαμε κάποτε τον
προστατευτικό πλακούντα.Η φύση, για μία ακόμη φορά δουλεύει με το δικό της ρυθμό: το σώμα
αλλάζει, δημιουργώντας ορμές και επιθυμίες. Συχνά αυτές τις επιθυμίες ο έφηβος δεν καταφέρνει
να τις συνειδητοποιήσει αλλά και να τις ελέγξει, με αποτέλεσμα να του προκαλούν εκρήξεις είτε
βίας είτε αδυναμίας μπροστά σ’ αυτό που θα ήθελε με τη φαντασία του να πραγματοποιήσει αλλά
δεν είναι ικανός ακόμα.

Στην πραγματικότητα η εφηβεία είναι μία ανακατάταξη: οι μεταβολές σε σχέση με το σώμα

συμπαρασύρουν και μεταβολές σε σχέση με τους άλλους και τον κόσμο στο σύνολό του,
πρωτίστως όμως οδηγούν τον έφηβο στη δημιουργία ταυτότητας για να σταθεί, σύντομα, στον
κόσμο των ενηλίκων.
Αναμφισβήτητα, η διεργασία του ‘ποιείν εαυτόν’ έχει μεγάλη ένταση. Προϋποθέτει την
‘αποψευδαισθητοποίηση’ από την αρχική υπόσχεση των ενηλίκων: δεν είναι όλα εφικτά, δεν είναι
κανείς παντοδύναμος και δεν προστατεύεται αιώνια.

Ταυτόχρονα όμως το σώμα του εφήβου που αλλάζει του λέει ότι ‘μπορεί’ – ίσως να κάνει
πραγματικότητα ότι θελήσει.

Γι’ αυτό και στην εφηβεία είναι συχνά τα ‘περάσματα στην πράξη’: από τις πόρτες που κλείνουν
βίαια ως τη χρήση του αλκοόλ και των ναρκωτικών. Οι έφηβοι που ‘πράττουν’ αντί να σκέφτονται,
είτε προσπαθούν να κατευνάσουν το υπερβολικό άγχος τους για όλα αυτά που συμβαίνουν μέσα
τους, είτε όταν χτυπούν για παράδειγμα τις πόρτες για να μη χτυπήσουν τη μητέρα τους,
μεταθέτουν – με επιτυχία – το θυμό τους!

Οι έφηβοι δεν μιλάνε. Όχι γιατί δεν έχουν τίποτα να πουν, αλλά γιατί όλα μέσα τους είναι
συγκεχυμένα και βιώνουν μία αδιόρατη αίσθηση κινδύνου. Όπως οι αστακοί που όταν αλλάζουν
εξωτερικό περίβλημα, χάνουν κατ’ αρχήν το παλιό και μένουν χωρίς καμία άμυνα όσο χρόνο
χρειάζεται να φτιάξουν ένα καινούριο, έτσι και οι έφηβοι σε όλο αυτό το διάστημα κινδυνεύουν
πολύ.

Βρίσκονται γεμάτοι ανασφάλεια μπροστά σε αλλαγές – όπως για παράδειγμα η αλλαγή της φωνής
στ’ αγόρια, όπου καλούνται να πενθήσουν το ‘παλιό’ με το οποίο αναγνώριζαν τον εαυτό τους,
χωρίς να ξέρουν πώς θα είναι το ‘καινούριο’.

Έχουν διλήμματα στο ηθικό πεδίο, αμφισβητούν αρχές και αξίες στην προσπάθεια να
επαναπροσδιορίσουν τους γονείς τους για να καταφέρουν αργότερα να τους ‘αποχωριστούν’, να
μπουν δηλαδή σε μία νέα ενήλικη σχέση μαζί τους. Ζητούν το ενδιαφέρον των ενηλίκων γι’ αυτή
την απίστευτη εξέλιξη που συντελείται μέσα τους, όταν όμως το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώνεται
νιώθουν συχνά ακινητοποιημένοι.

Ένας ‘άλλος’ ενήλικας που θα παίξει το ρόλο του ‘τρίτου γονέα’ που θα ακούσει τον έφηβο χωρίς
την συναισθηματική εμπλοκή και την αγωνία του γονιού, είναι πολύ χρήσιμος σε ορισμένες
περιπτώσεις. Ιδιαίτερα δε, όταν έχει αρχίσει να φαίνεται πως ο έφηβος δεν καταφέρνει να
ενσωματώσει με ευκολία τις αλλαγές: ‘Κρύβει’ την νεοευρεθείσα σεξουαλικότητά του πίσω από
παραπανίσια κιλά, εμφανίζει διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα (π.χ. αλλεργίες), αποσύρεται
ψυχικά από τις σχέσεις του με τους άλλους.

Η λέξη ‘βγαίνω’ είναι μία λέξη κλειδί για την εφηβεία: σημαίνει ταυτόχρονα το βασανιστήριο των
γονιών το βράδυ (βραδινή έξοδος), το ‘έχω μία ερωτική σχέση’ (βγαίνω με κάποιον/α) αλλά
σημαίνει ακόμα και ‘βγαίνω απ’ το κουκούλι μου’, βγαίνω όπως ο βλαστός από το χώμα.
Σημαίνει εν τέλει τη δύναμη της μεταμόρφωσης που συντελείται στην εφηβεία. Μεταμόρφωση
επώδυνη μεν, απαραίτητη και γεμάτη χαρά και δύναμη δε. Όταν οι έφηβοι έχουν διδαχθεί να
εμπιστεύονται τη ζωή, εμπιστεύονται και τη μεταμόρφωσή τους και καταφέρνουν να ‘γράψουν’
την προσωπική τους ιστορία στο μέλλον, συνδέοντάς την με το παιδικό τους παρελθόν.