Nederlands literatuur 29 tm 37

-p 29 historische achtergrond
Eind 18e eeuw, door verlichte ideeën politieke verandering, liberalisme volk meer invloed.
Industrieproletariaat- werkers die in barre omstandigheden moesten werken en leven pas in
19e eeuw sociale wetgeving.
1795 patriotten in opstand tegen de Republiek der Verenigde Nederlanden. Toen werd het
de Bataafse Republiek in 1810 een Franse kolonie. In 1815 Napoleon verslagen herenigd tot
het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. in 1830 in opstand en ontstond het Koninkrijk
België. In 18148 werd de Tweede Kamer uitgebreid en werd de vrijheid van godsdienst en
onderwijs vastgelegd.

-p 30 de romantiek
De romantiek is cultuurstroming die in de 18e eeuw ontstond. Deze stroming stond
diametraal tegenover de Verlichting
De kunstenaars
De Verlichting: rationalisme en het classicisme (didactisch)
De Romantiek: gevoeligheid, verbeeldingskracht en individualisme, roept eigen gevoelens
op (lyrisch)
bohémiens originele schilders die vaak niet voldoen aan maatschappelijke regels. Zij leefden
dan ook een ruig leven, Veel kunstenaars waren ook revolutionairen die meededen in
protesten. ze probeerden aan de werkelijkheid te ontvluchten (escapisme) natuur centraal

De wetenschappers, interesse naar de natuur komt naarboven

Etnologie/volkenkunde/antropologie: de bestudering van de cultuur van niet-westerse
volkeren
Volkskunde: bestudering van folklore van westerse bevolkingsgroepen. Hierdoor was de
geschiedenis van de eigen taal en van dialecten nodig en zo ontstond taalkunde.
Literatuurwetenschap kwam ook op, verhalen werden vertaald en konden makkelijker
gedeeld worden.

-p 31 beeldende kunst en muziek

Bouwkunst= klassiek, ordelijk en symmetrisch. bouwstijl van de Romantiek is
tegenovergesteld: verrassend, spitse torens en verticale lijnen.
Schilderkunst= realistisch en evenwichtig, de compositie is gesloten.
Compositie van romantische schilderijen is open vaak met warme kleuren geschilderd. Ook
bloeide neoclassicistische schilderkunst, de ‘officiële’ kunst van de 19e eeuw
Muziek componisten waren zelfstandig niet meer in dienst van de kerk of een vorst, maar
was bedoeld voor gewone mensen. Dit veroorzaakte een bloei van kamer- en pianomuziek.
Nieuwe vormen van sonate en symfonie zonder vaste structuur ‘symfonisch gedicht’,
‘étude’ en ‘impromptu’. Het veranderde in programmamuziek die iets uitbeeldde.
Veel literaire gedicten werden op muziek gezet: symfonische gedichten
-p 32 literatuur
Tegen de verlichting
Als tegenstelling op het rationalisme, legden romantische schrijvers nadruk op het gevoel,
hierbij hadden twee gevoelens een grote rol:
Weltschmerz: romantische melancholie (droefgeestigheid)
Sehnsucht: het romantische verlangen naar het onbereikbare geluk; de ideale
liefde/maatschappij/vriendschap.
Nieuwe romangenres
Door de verbeelding van het escapisme ontstond onder andere het
griezelverhaal(griezelroman/horror). Uit de 18e -eeuwse gothic novel kwam de historische
roman. Het genre science-fiction gaat over de nog onbekende mogelijkheden van
wetenschap, dit is vaak een imaginair reisverhaal.
toen aan het slot de bovennatuurlijke gebeurtenissen ontmaskerd werden ontstond de
detectiveroman. En tot slot bloeide het sprookje weer op en werden ook opgeschreven

-p 33 het realisme

het realisme onstaat midden in de 19e eeuw. het heeft betrekking op bijna alle genres. Het
was een reactie op de lieflijke, sentimentele en fantastische kant van de Romantiek. Ze
zochten onderwerpen niet in de mythologie of in de geschiedenis, maar in de realiteit van
alledag. Ze beelden vooral het leven van de middenklasse uit, maar later ook de arbeiders. In
overeenkomst met de romantici schrijven en schilderen zij ook over protesten.
- Rond 1870 maakte het realisme plaats voor het impressionisme, waarin de
onderwerpen vooral gaan over licht en kleur.
- In het literaire realisme ontstond de klassieke roman, de intrige (plot) heeft een
duidelijk begin, verloop en einde. In dezelfde tijd dat dit gebeurd, gaat de realistische
roman over in het naturalisme, hierin gaan de onderwerpen vaak over de politieke
en sociale stellingname van de auteur.
- In de muziek komt het realisme pas eind 19e eeuw tot uiting.
- De Nederlandsen literatuur van de 19e eeuw is vooral een mengeling van Romantiek
en realisme, de twee belangrijkste Nederlandse romantici waren Francois
Haverschmidt en Multatuli

§34 NICOLAAS BEETS (‘HILDEBRAND’)

- Nicolaas Beets (1814-1903) is een Leidse theologiestudent die schrijver is geworden.
Na een aantal romantische dichtbundels schreef hij onder de naam ‘Hildebrand’ de
verhalen bundel Camera Obscura (1839), de titel slaat op een model voor de
fotocamera.
- In dit boek schrijft Beets over het alledaagse leven ven burgers uit de Hollandse
burgerij; hij maakte als het ware kleine portretjes van leden van deze stand. Zijn
personages zijn erg bekend geworden en deze woorden(bijvoorbeeld Nurks) zijn ook
 in de Nederlandse taal opgenomen. Tegenover hen staat in veel verhalen de ik-figuur
Hildebrand, veel mensen vonden hem niet erg aardig omdat hij vaak als een
betweter wordt gezien.
- Dit boek is een goed voorbeeld van het realisme, het wordt als erg saai gezien

§35 FRANCOIS HAVERSCHMIDT (‘PIET PAALTJENS’)

- Francois Haverschmidt (1835-1894) was een Leidse schrijver die gedichten
publiceerden, zeggende dat het gedichten waren vaan een vriend van hem Piet
Paaltjens.
- Bijvoorbeeld in 1856 bracht hij de “de bloemlezing uit de dichterlijke nalatenschap
van Piet paaltjens” uit in de Leidse Studentenalmanak. Ook in 1867, toen hij
predikant was het bundeltje “Snikken en grimlachjes”, dat opent met een
levensschets van Paaltjens door ‘F.H’, hierin zegt hij dat hij, net zoals hijzelf, een
bleke jongeling en zeer melancholiek(droefgeestig) is.
- Haverschmidt was een echte romanticus, die voortdurend met zichzelf over hoop lag.
Na de dood van zijn vrouw in 1891 werden zijn depressies erger en pleegde hij in
1894 zelfmoord.
- Hij bedacht Paaltjens, zodat hij zijn mede collega schrijvers van die tijd en de ‘zwarte
Romantiek’ belachelijk kon maken. Ook bekritiseerde hij een deel van zichzelf in zijn
gedichten waardoor de gedichten naast grappige parodieën op de overdreven
romantische poëzie ook zeer persoonlijk waren met een tint van sombere
levensangst.

§36 MULTATULI (EDUARD DOUWES DEKKER)

- Eduard Dekker schreef onder de naam Multatuli, bij geen Nederlands schrijver is het
werk zo nauw verbonden met leven als bij hem
- Hij werkte bij het Nederlands bestuur in Indië, later werd hij gepromoveerd tot
assistent van resident Lebak, een onderafdeling van het district Bantam op Java.
- Indonesië was verdeeld in gebieden(soort provincies), met aan het hoofd een
resident, dit gebied was weer verdeeld in kleinere gebieden met daar aan het hoofd
een assistent-resident.
 Resident van Bantam was Brest van Kempen, hij verscheen inde boeken als
Slijmering
 De gouverneur-generaal (baas over alle residenten) was Duymaer van Twist
 De regent(belangrijke inlandse hoofden, vaak vorsten) van Lebak was Karta
Natanegara
- Doordat de sociale omstandigheden in Lebak slecht waren had Twist Dekker hierheen
gestuurd omdat hij meeleefde met de inlandse bevolking, Dekker had door dat Twist
de burgers afperste en verzocht Kempen de regent te schorsen en uit Lebak te
verwijderen. Kempen wilde hem helpen en vroeg naar meer informatie, deze wilde
hij niet geven en Kempen klaagde hierover bij Natanegara, Dekker nam
verontwaardigd ontslag (hij was 3 maanden in dienst)
 - Toen Dekker terug was in Nederland werd hij een verbitterd man, hij schreef binnen
enkele weken de Max Havelaar maar daarna niet veel goeds meer.
- De roman Max Havelaar, of de koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij,
is een boek dat Dekker schreef om zijn verhaal te vertellen en zijn eer te herstellen, in
1860 werd het boek gepubliceerd onder het pseudoniem ‘Multatuli’(ik heb veel
gedragen). Het literaire succes was groot, ook al was dit niet Dekkers eerste
bedoeling
- Het boek zelf zou logischer zijn geweest, aangezien het doel, om als essay te zijn
geschreven, maar om een groter publiek te behalen schreef Dekker het als een
roman met de betrouwbaarheid van een essay.
- In het boek wordt nog een boek geschreven:

§37 GUIDO GEZELLE

- Guido Gezelle (1830-1899) was een rooms-katholieke priester die deel uitmaakte van
de ‘Vlaamse Beweging’. Dit was een groep van literaire mensen die zich verzetten
tegen de overheersing van het Frans.
- Zijn dichterschap is in twee delen te verdelen. De eerste valt tussen 1855 en 1865,
wanneer hij na zijn priesterwijzing werkzaam is als leraar moderne talen. Hierin
schreef hij de bundel Kleengedichtjes, waarin hij onder andere zijn verzet tegen het
Frans uitspreekt. Gezelle zat bij het deel van de Vlaamse Beweging die ook tegen een
volledige aanpassing van het Nederlands waren. Hij vond dat Vlaanderen op eigen
kracht een cultuur en literatuur tot stand moest brengen, op het zelfde niveau als
Nederland en Frankrijk.
- In 1865 wordt hij ontslagen als docent omdat zijn flamingantisme (het lesgeven van
Vlaams waar geen Vlaams wordt gesproken) en nieuwe ideeën (het bespreken van
andere talen naast Feans, Grieks en Latijn). Hij werd benoemd tot kapelaan
(geestelijke functie), deze komende 20 jaar schreef hij amper poëzie.
- Pas aan het eind van zijn leven kreeg hij meer erkenning buiten Vlaanderen en werd
hij een van de grootste Nederlandstalige dichters.
- Hij behoord tot de Romantici omdat hij zijn eigen ideeën deelde, een voorloper van
het impressionisme.