KAYGI BOZUKLUKLARINDA BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ

Nedir?

APA tanımına göre kaygı bozukluğu; gerginlik duyguları, endişeli düşünceler ve artan kan
basıncı gibi fiziksel değişikliklerle karakterize edilen bir duygudur. Kaygı bozukluğu olan
kişiler genellikle tekrarlayan müdahaleci düşüncelere veya endişelere sahiptir ve
endişelerinden dolayı bazı durumlardan kaçabilirler. Endişeli düşüncelere baş dönmesi,
titreme, terleme ya da kalp atışında hızlanma gibi belirtiler eşlik edebilir. 1 Ara sıra kaygı
yaşamak hayatın normal bir parçasıdır. Ancak eğer günlük hayatı etkiliyor, kontrol edilmesi
zor ve uzun sürüyorsa bir kaygı bozukluğundan bahsedilebilir. 2

Nedenleri Nelerdir?

Kaygı bozukluğunun sebepleri henüz tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak şu sebeplerden

kaynaklanabileceği düşünülmektedir: Ebeveynlerden miras alınan genler, stresli veya
travmatik geçmiş yaşantılar, uzun süreli bir sağlık problemi yaşamak, uyuşturucu veya alkol
bağımlılığı geçmişine sahip olmak. Ancak görünürde herhangi bir problem olmadan kaygı
bozukluğu geliştiren bireyler de vardır. Kadınlar erkeklere göre daha fazla etkilenir ve 35- 55
yaşları arasında daha sık görülmektedir. 3

Tanı Kriterleri Nedir?

DSM- 5 tanı kriterlerine göre yaygın kaygı bozukluğu belirtileri şu şekilde açıklanabilir: A.
En az altı aylık bir sürenin çoğu gününde, birtakım olaylar ya da etkinliklerle ilgili olarak,
aşırı bir kaygı ve kuruntu vardır. B. Kişi kuruntularını denetim altına almakta güçlük çeker. C.
Bu kaygı ve kuruntuya altı belirtiden üçü ya da çoğu daha çoğu eşlik eder. Bu belirtiler;
huzursuzluk ya da sürekli diken üzerinde olma, kolay yorulma, odaklanmakta güçlük çekme,
kolay kızma, kaş gerginliği, uyku bozukluğudur. D. Kaygı, kuruntu ya da bedensel belirtiler,
klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer
işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden alır. E. Bu bozukluk bir maddenin ya da
başka bir sağlık durumunun fizyoloji ile ilgili etkilerine bağlanamaz. 4

1
American Psyhcological Association “Anxiety”, 2022. (18 Mart 2023).
2
Mayo Clinic “ Anxiety Disorders” (18 Mart 2023).
3
NHS “ Overview- Generalised anxiety disorder in adults” (18 Mart 2023).
4
American Psychological Association. DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı. Çev. Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu.
(Ankara: Boylam Psikiyatri Enstitüsü, 2013.
Nasıl Tanı Koyulur?

Kaygı bozukluğunun teşhisi için doktor öncelikle bir fiziksel muayene yapar ve
semptomların başka bir sebepten kaynaklanıp kaynaklanmadığını görmek için kan testi
önerebilir. Ayrıca alınan ilaçları da sorar çünkü bazı ilaçlar kaygı bozukluğu belirtilerine yol
açabilmektedir. Ruh sağlığı uzmanları kaygı bozukluğu ile bağlantılı olarak ortaya çıkan diğer
sağlık sorunları için kardiyologlar, nörologlarnörologlar, dahiliyeciler gibi diğer doktorlarla
iş birliği içerisinde çalışabilirler. Doktorlar belirtilerin altında yatan bir neden bulamazlarsa
psikolojik değerlendirme önerir. Psikolojik değerlendirme sırasında ise uzman hastanın
öyküsünü alır, daha önce ailesinde kaygı bozukluğu yaşayan birileri olup olmadığını sorar.
Belirtilerin ne zaman başladığını, hangi sıklıkta olduğunu, ne kadar sürdüğünü ve ne şiddette
olduğunu öğrenir. Aynı zamanda kaygı bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu, yeme
bozuklukları gibi başka problemlerin de belirtisi olabilir. Ruh sağlığı uzmanı bunlarla ilgili Dr
sorular sorar. 5

Tedavisi Nasıldır?

Tüm kaygı bozukluklarının tedavi edilmesi gerekmemektedir. Semptomlar hafif ve geçici ise
ve işlevsellikte herhangi bir bozulmaya yol açmıyorsa tedaviye gerek olmamaktadır. Ancak
hasta herhangi bir belirgin sıkıntı gösterdiğinde veya bozukluktan kaynaklanan
komplikasyonlardan muzdarip olduğunda tedavi gerekmektedir. Kaygı bozuklukları
çoğunlukla ayakta tedavi edilir. Ancak intihar eğilimi, standart tedaviye yanıt vermeme gibi
durumlar söz konusu olduğunda hastaneye yatış gerekebilir. 6

Kaygıyı tedavi için bazı ilaç tedavileri vardır. Seçici serotonin geri alım inhibitörleri
genellikle birinci basamak tedavi olarak adlandırılır. Psikoterapiler de en az ilaç tedavisi kadar
etkili olabilmektedir. Bilişsel Davranışçı Terapi(BDT) yaygın olarak kullanılan bir
yaklaşımdır. BDT müdahalelerinin tedavide etkili olduğu yapılan araştırmalar tarafından
ortaya konulmuştur. Bazı araştırmalar ilaç ve psikoterapiyi birleştirmenin orta ve şiddetli
kaygı bozukluğu tedavisinde etkili olduğunu düşündürmektedir.7

5
NYU Langone Health “ Diagnosing Anxiety Disorder” (18 Mart 2023).
6
Borwin Bandelow, Sophie Michaelis, Dirk Wedekind “ Treatment of Anxiety Disorders” Dialogues Clin
Neurosci. 2017 Haziran; 19(2): 93–107.
7
Amy B. Locke, Nell Kirst, Cameron G. Schultz. “Diagnosis and Management of Generalized Anxiety Disorder
and Panic Disorder in Adults”. American Family Physician. 2015;91(9):617-624
BDT Kaygı Bozukluğu Tedavisinde Nasıl Kullanılır?

BDT'nin kaygı bozukluğu tedavisinde nasıl kullanıldığına geçmeden önce bu yaklaşım

hakkında bilgi verilmesi gerekmektedir. Bilişsel Davranışçı Terapi, bireyin nasıl
düşündüğünün onun duygularına ve davranışlarına etkide bulunduğunu savunan bir
yaklaşımdır. Kendisi veya herhangi bir durum hakkında olumsuz düşüncelere sahip ve
bununla ilgili de sorun yaşayan bir bireye yardımcı olabilir. Temel olarak amaç, olumsuz
düşünme alışkanlığına meydan okumak ve bu alışkanlığı kırmaktır. Bilişsel Davranışçı
Terapi, hastalara ruh hallerini daha iyi yönetmelerine yardımcı olacak becerileri de
öğretmektedir. Bu durum da terapi bitiminden sonra da fayda sağlama potansiyeline sahip
olduğunu gösterebilir.8

BDT'de seansların ilerlemesi şu şekildedir: Değerlendirme oturumu ile hastanın öyküsü

alınır ve bir vaka formülasyonu oluşturulur. Terapi amaçları belirlenir. Bilişsel model
danışana anlatılır ve müdahaleler başlar. Seanslar yapılandırılmıştır. Sırasıyla duygudurum
kontrolü, hafta içinde olan önemli olaylardan kısaca bahsedilmesi, önceki seansla bağlanyı
kurulması, seansta verilen uygulamaların kontrolü, gündem belirleme, gündem maddelerinin
ele alınması, oturum dışı etkinliğin planlanması, seansın özetlenmesi ve danışandam geri
bildirim alınması şeklinde ilerler.9

Kaygı bozukluklarının ilaçla tedavisi belirtileri ortadan kaldırır ama bu yalnızca ilaç tedavisi
devam ettiği sürece geçerlidir. İlaç tedavisinin kesilmesiyle nüksetme sıkça görülür. Amcak
ilaç tedavisinin uzun sürdüğü durumlarda nüksetme ihtimali azalmaktadır. İlaçla tedavinin
aksine BDT kaygı bozukluklarını sürdürmeye yardımcı olan kaçınma tepkilerini ortadan
kaldırmaya odaklanır. 10

Kaygı bozukluklarının bilişsel-davranışsal bir kavramsallaştırması, işlevsiz düşünme

kalıplarının, rahatsız edici duyguların veya fizyolojik deneyimlerin ve verimsiz
davranışların tanımlanmasını içermektedir. Bu üç bileşenin her biri etkileşime
girdiğinde ve birbirini karşılıklı olarak güçlendirdiğinde, zaman içinde rahatsız edici
ve zarar verici kaygı seviyeleri meydana gelebilir. Farklı kaygı türleri için birkaç BDT
müdahalesi olmasına rağmen, bazı yaygın teknikler ve tedavi hedefleri BDT’nin
temelini oluşturur. Birincil BDT stratejilerinden biri bilişsel müdahaledir.  Kaygı
bozuklukları, olumsuz bilişsel çarpıtmalarla ilişkilidir. Bilişsel müdahalelerin amacı,
8
Healthdirect “ Cognitive Behavior Therapy (CBT)” (17Mart 2023).
9
Prof. Dr. M. Hakan Türkçapar, Bilişsel Davranışçı Terapi, (İstanbul: Epsilon Yayınları, 7. Baskı, 2021).
10
Michael W. Otto, Jasper A. J. Smits, Hannah E. Reese. Cognitive-Behavioral Therapy for The Treatment of
Anxiety Disorders. (J Clin Psychiatry 2004;65[ 5]:34–41)
bilişsel yeniden yapılandırma ve davranış deneyleri yoluyla daha uyumlu düşünmeyi
kolaylaştırmaktır. Bilişsel yeniden yapılandırma, düşünme tuzaklarının varlığını
tanımlayarak olayların daha uyumlu ve gerçekçi yorumlarını teşvik eder. Bu bilişsel
tuzaklar, aşırı olumsuz değerlendirmelere katkıda bulunan önyargılı düşünme
kalıplarıdır. Düşünme tuzaklarının tanımlanması yoluyla, bilişsel yeniden
yapılandırma daha dengeli düşünmeyi teşvik etmek için kullanılabilir, hastaları
koşulların daha yararlı ve daha az önyargılı olan alternatif yorumlarını düşünmeye
teşvik eder. Benzer şekilde, bilişsel değişimi kolaylaştırmak için davranışsal deneyler
kullanılabilir. Davranışsal deneyler, aşırı düşünmeyi destekleyen kanıt olup
olmadığını belirlemek için hastaları uyumsuz inançları test etmeye teşvik etmeyi
içerir. Kaygı bozuklukları için BDT’de çeşitli davranışsal stratejiler vardır, ancak
merkezi davranışsal strateji maruz kalma terapisidir. 11

Kaygı bozukluğu tedavisi, bilişsel ve davranışsal stratejilerin bir kombinasyonu ile aşırı
endişeyi hedeflemek için toptan bir yaklaşımı içerir. Tedavi boyunca işlevsiz düşünceleri
hedeflemek için bilişsel yeniden yapılandırma egzersizleri gerçekten vurgulansa da,
genellikle düşünce içeriğine ek olarak endişe davranışını ele almak için daha ileri
bilişsel tedaviler dahil edilir. BDT'nin endişe kavramsallaştırması, endişeyi,
gelecekteki feci sonuçlar hakkında tekrarlayan olumsuz düşüncelerle karakterize
edilen zihinsel bir davranış veya süreç olarak tanımlar. Endişelenmeyi bir süreç
olarak hedeflemek için farkındalık gibi bilişsel teknikler vurgulanır. Maruz bırakma
terapisi genellikle kaygı bozukluğu için hayali maruz kalma olarak uygulanır, çünkü
kaygı bozukluğu olan bireyler nadiren korkulan bir dış nesneye sahiptir. Bu tür hayali
teşhirler, kaygı bozukluğu olan hastaları en kötü durum senaryoları veya felaket
sonuçları hakkında ayrıntılı bir anlatı yazmaya ve ardından duygularından
kaçınmadan böyle bir deneyim yaşadıklarını hayal etmeye teşvik edecektir. Bilişsel
yeniden yapılandırma ve hayali maruz bırakma egzersizleri, kaygılarına yıkıcı
yorumlar yapma eğilimlerini hedefleyerek hastalara fayda sağlayabilirken;
farkındalık, zihinsel bir davranış olarak endişeyi hedeflemede yardımcı olabilir. 12

Kaygı Bozukluğu Tedavisinde BDT Kullanımının Olumlu ce Olumsuz

Yanları Nelerdir?

11
Joshua E. Curtiss, Daniella S. Levine, Ilana Ander, Amanda W. Baker “ Cognitive-Behavioral Treatments for
Anxiety and Stress-Related Disorders”. Psychiatry Online, 17 Haziran 2021.
12
Joshua E. Curtiss vd. Cognitive-Behavioral Treatments for Anxiety and Stress-Related Disorders”. Psychiatry
Online, 17 Haziran 2021.
 BDT'nin kaygı bozukluğu tedavisinde kullanımı kısaca bu şekilde açıklanabilir. BDT
ile kaygı bozukluğu tedavisinde de olumlu ve olumsuz yönler bulunmaktadır. Olumlu
yönler; bazı tedavilerde ilaç kadar etkilidir, seansların tamamlanması diğer
yaklaşımlar kadar uzun sürmez, seanslar sırasında öğrenilen bilgiler gerçek hayata
uyarlanabilir, farklı terapi seansı türleri ve araçları mevcuttur, işbirliğine dayalı bir
yaklaşımdır, ilaçla birlikte de kullanılabilir ve bu tedavinin etkisini artırabilir, hemen
hemen her yaş grubunda kullanılabilir. BDT'nin olumsuz yönleri ise şunlardır:
Hastanın iradesine dayalıdır yani değişikliği istemek ve yapmak hastanın elindedir,
BDT nispeten kısa sürer ancak seanslar arasında yapılan uygulama ödevler vakit
alabilir, öğrenme güçlüğü olan bireyler işlevsel değildir, karmaşık ruh sağlığı
problemlerinde etkili olmayabilir, BDT genellikle hastaların kendilerini daha iyi
hissetmeden önce daha kötü hissetmelerine yol açar çünkü rahatsızlık verici duygu ve
düşüncelerle yüzleşmeyi gerektirir, BDT yalnızca mevcut sorunları ele alır ve altta
yatan sorunlarla ilgilenmez. 13

Yararlanılan Kaynaklar
13
Connectus “ 15 Pros and Cons of Cognitive Behavioral Therapy” (18 Mart 2023)
 Connectus “ 15 Pros and Cons of Cognitive Behavioral Therapy” (18 Mart
2023) https://connectusfund.org/15-pros-and-cons-of-cognitive-behavioral-
therapy
 Joshua E. Curtiss, Daniella S. Levine, Ilana Ander, Amanda W. Baker “
Cognitive-Behavioral Treatments for Anxiety and Stress-Related Disorders”.
Psychiatry Online, 17 Haziran 2021.
https://focus.psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.focus.20200045
 Michael W. Otto, Jasper A. J. Smits, Hannah E. Reese. Cognitive-Behavioral
Therapy for The Treatment of Anxiety Disorders. (J Clin Psychiatry
2004;65[ 5]:34–41) https://scholar.google.com.tr/scholar?
q=use+of+cbt+in+the+treatment+of+anxiety+disorder&hl=tr&as_sdt=0&as_
vis=1&oi=scholart#d=gs_qabs&t=1679257900343&u=%23p
%3DcbYdnzpl5rYJ
 Prof. Dr. M. Hakan Türkçapar, Bilişsel Davranışçı Terapi, (İstanbul: Epsilon
Yayınları, 7. Baskı, 2021).
 Healthdirect “ Cognitive Behavior Therapy (CBT)” (17Mart 2023).
https://www.healthdirect.gov.au/cognitive-behaviour-therapy-cbt
 Amy B. Locke, Nell Kirst, Cameron G. Schultz. “Diagnosis and Management of
Generalized Anxiety Disorder and Panic Disorder in Adults”. American Family
Physician. 2015;91(9):617-624
https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2015/0501/p617.html
 Borwin Bandelow, Sophie Michaelis, Dirk Wedekind “ Treatment of Anxiety
Disorders” Dialogues Clin Neurosci. 2017 Haziran; 19(2): 93–107.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5573566/
 NYU Langone Health “ Diagnosing Anxiety Disorder” (18 Mart 2023).
https://nyulangone.org/conditions/anxiety-disorders/diagnosis
 American Psychological Association. DSM-5 Tanı Ölçütleri Başvuru El Kitabı.
Çev. Prof. Dr. Ertuğrul Köroğlu. (Ankara: Boylam Psikiyatri Enstitüsü, 2013.
 NHS “ Overview- Generalised anxiety disorder in adults” (18 Mart 2023).
https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/generalised-anxiety-
disorder/overview/
 Mayo Clinic “ Anxiety Disorders” (18 Mart 2023)
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/anxiety/symptoms-causes/
syc-20350961
 American Psyhcological Association “Anxiety”, 2022. (18 Mart 2023)
https://dictionary.apa.org/