Współczesna mechanika konstrukcji Modern structural mechanics

w projektowaniu inżynierskim with applications to civil engineering

Andrzej Garstecki, Wojciech Gilewski, Zbigniew Pozorski, eds.

X X
Obliczeniowe modele Computational models
materiałów: of materials:
uszkodzenie, damage,
lokalizacja odkształceń, strain localization,
przykłady applications
str. 259-278 pp. 259-278

Jerzy Pamin
Politechnika Krakowska
Wydział Inżynierii Lądowej
Instytut Technologii Informatycznych w Inżynierii Lądowej

Andrzej Winnicki
Politechnika Krakowska
Wydział Inżynierii Lądowej
Instytut Materiałów i Konstrukcji Budowlanych

Słowa kluczowe: sprężystość, Keywords: elasticity,

plastyczność, zarysowanie, uszkodzenie, plasticity, cracking, damage,
metoda elementów skończonych, finite element method,
lokalizacja odkształceń, zarysowanie strain localization, cracking of cooling
chłodni kominowej, przebicie płyty tower, punching of slab
X OBLICZENIOWE MODELE MATERIAŁÓW:
USZKODZENIE, LOKALIZACJA ODKSZTAŁCEŃ,
PRZYKŁADY
Jerzy PAMIN, Andrzej WINNICKI

Wst˛ep
W niniejszym rozdziale, uzupełniajac
˛ przeglad
˛ podstawowych modeli materiałów przedstawio-
ny w Rozdziale IX, omówiona jest najpierw zwi˛eźle teoria uszkodzenia. Nast˛epnie zwrócono
uwag˛e na problem modelowania odkształceń zlokalizowanych. W drugiej cz˛eści przedstawio-
no dwa przykłady nieliniowych analiz konstrukcji betonowych: przebicia płyty i zarysowania
chłodni kominowej.
Słowa kluczowe: spr˛eżystość, plastyczność, zarysowanie, uszkodzenie, metoda elementów skoń-
czonych, lokalizacja odkształceń, zarysowanie chłodni kominowej, przebicie płyty

1. Wprowadzenie
Rozdział przedstawia kontynuacj˛e przegladu ˛ podstawowych modeli materiałów inżynierskich,
przedstawionego w Rozdziale IX. W szczególności w p. 2 podano podstawowe informacje nt.
modeli mechaniki uszkodzenia. Jest to trzecia obok teorii plastyczności i zarysowania podsta-
wowa kontynualna teoria opisujaca ˛ nieliniowe zachowanie si˛e materiałów. Założono liniowe
zwiazki
˛ kinematyczne (małe deformacje) i ograniczono si˛e do ogólnego sformułowania trójwy-
miarowego.
W p. 3 omówiono i zilustrowano problem powstajacy, ˛ gdy osłabienie materiału, wywołane
np. przez uszkodzenie lub zarysowanie, prowadzi do niepoprawności modelu matematycznego
i w konsekwencji do patologicznej zależności wyników symulacji numerycznych od dyskre-
tyzacji. W p. 4 przedstawiono wybrane wyniki numerycznego modelowania dwóch zagadnień
inżynierskich: przebicia płyty żelbetowej i nieliniowej odpowiedzi chłodni kominowej.

2. Uszkodzenie
Uszkodzenie materiału jest poj˛eciem ogólniejszym od zarysowania. Może mieć charakter cia-
˛
gliwy, gdy rozważamy duże deformacje metali, stopów czy kompozytów, reprezentujac ˛ nara-

259
stanie mikrodefektów (pustek, p˛ekni˛eć) towarzyszace
˛ uplastycznieniu materiału [1–3]. W ma-
teriałach quasi-kruchych takich jak beton czy skała uszkodzenie ma charakter kruchy. W odróż-
nieniu od plastyczności uszkodzenia struktury materiału wynikaja˛ głównie ze zrywania wi˛ezów
wewn˛etrznych pod działaniem napr˛eżeń rozciagaj
˛ acych,
˛ czyli maja˛ charakter dekohezji - znisz-
czenia spójności materiału [4].
Zwiazki
˛ konstytutywne teorii uszkodzenia, por. [1, 2], moga˛ mieć ogólna˛ postać uwzgl˛ed-
niajac
˛ a˛ anizotropowy charakter zjawiska

σ = (II − Ω) : D e :  (2.1)

gdzie II to tensor jednostkowy czwartego rz˛edu, Ω to tensor uszkodzenia czwartego rz˛edu, D e

jest tensorem Hooke’a, a dwukropek : oznacza skrócenie po dwóch wskaźnikach. Zauważmy,
że tensorowy współczynnik (II −Ω) odpowiada za redukcj˛e sztywności spr˛eżystej materiału na
skutek uszkodzenia. Identyfikacja eksperymentalna modelu anizotropowego o tak wielu para-
metrach jest oczywiście bardzo trudna i dlatego używany jest tylko w specjalnych przypadkach,
np. [5].
Łatwiej zastosować jest izotropowy opis z tensorem Ω zawierajacym
˛ tylko dwa parametry
uszkodzenia ω1 i ω2 , np. w postaci (⊗ oznacza iloczyn tensorowy)

Ω = ω1 I ⊗ I + ω2 II (2.2)

gdzie I to tensor jednostkowy drugiego rz˛edu. Moga˛ one degradować w różnym stopniu sztyw-
ność obj˛etościowa˛ i dewiatorowa˛ materiału, lub sztywność na rozciaganie
˛ i ściskanie, por. [6,7].
Najcz˛eściej w obliczeniach numerycznych stosowany jest opis skalarny, w którym uszkodzenie
jest opisywane przez tylko jeden parametr ω

σ = (1 − ω) D e :  (2.3)

Parametr ten przyjmuje wartość 0 dla materiału nieuszkodzonego, a osiaga˛ wartość 1 dla całko-
witej destrukcji materiału (napr˛eżenia spadaja˛ do zera). Modele izotropowe umożliwiaja˛ (po-
dobnie jak klasyczna plastyczność) modelowanie anizotropii nabytej w procesie odkształcenia.
Dalej przedstawimy jedno z możliwych sformułowań teorii uszkodzenia z parametrem ska-
larnym. Opisujac ˛ rozwój uszkodzenia materiału rozróżnia si˛e ciało rzeczywiste, na które dzia-
łaja˛ odkształcenia  (spełniajace równania nierozdzielności) i napr˛eżenia σ (spełniajace
˛ rów-
nania równowagi), oraz fikcyjna˛ nieuszkodzona˛ konfiguracj˛e ciała wykazujac ˛ a˛ tzw. efektywne
odkształcenia ˆ i efektywne napr˛eżenia σ̂, por. rys. 2.1. Ta konfiguracja reprezentuje nieusz-
kodzony szkielet materiału. Zazwyczaj przyjmuje si˛e postulat, że odkształcenia ciała sa˛ równe
odkształceniom efektywnym  = ˆ [8, 9] a napr˛eżenia ciała i napr˛eżenia efektywne sa˛ powia- ˛
zane przez skalarna˛ miar˛e uszkodzenia ω:

σ = (1 − ω)σ̂ , σ̂ = D e :  (2.4)

Miara ω, zwana w skrócie uszkodzeniem, jest funkcja˛ parametru historii obcia˛żenia κd i rośnie
od 0 do 1 gdy κd rośnie od wartości progowej κd0 do przyj˛etej wartości maksymalnej. W szcze-
gólności wartość progowa κd0 może przyjmować wartość 0 (np. jeśli założymy, że uszkodzenie
w materiale towarzyszy uplastycznieniu, a parametr historii to miara odkształceń plastycznych
κ).
Celem określenia zakresu spr˛eżystego zachowania si˛e materiału definiujemy powierzch-
ni˛e uszkodzenia analogicznie do powierzchni plastyczności. Jest fizycznie uzasadnione [10], że

260
Rysunek 2.1. Idealizacja zjawiska uszkodzenia uszkodzenia i postulat zgodności odkształcenia w prze-
strzeni fizycznej i efektywnej

o uszkodzeniu materiału decyduje jego deformacja, zatem powierzchnia uszkodzenia ograni-

czajaca
˛ spr˛eżyste zachowanie materiału jest definiowana w przestrzeni odkształceń

F d = ˜ − κd = 0 (2.5)

gdzie ˜ jest miara˛ skalarna˛ odkształcenia. Podczas ewolucji uszkodzenia parameter historii mo-
że być np. równy maksymalnej osiagni˛˛ etej wartości miary odkształcenia κd = max(κd0 , ˜).
Miara ˜ jest definiowana tak, aby reprezentować zachowanie materiału quasi kruchego, np.
dla betonu jest możliwe uwzgl˛ednienie różnicy pomi˛edzy wytrzymałościa˛ na rozciaganie
˛ i ści-
skanie, por. [6,11,12]. Przykładowo w [11] zaproponowano miara zwana˛ zmodyfikowana˛ miara˛
von Misesa, która zawiera pierwszy i drugi niezmiennik tensora odkształcenia, odpowiednio I1
and J2 , i zależy od stosunku wytrzymałości materiału na jednoosiowe ściskanie i rozciaganie
˛
k = fc0 /ft0 v
u !2
k−1 1 u k−1  12k
˜ = I1 + t I1 + J (2.6)
2k(1 − 2ν) 2k 1 − 2ν (1 + ν)2 2
Obowiazuj
˛ a˛ warunki obcia˛żenia i odcia˛żenia podobnie jak w teorii plastyczności

Fd ¬ 0 κ̇d ­ 0 κ̇d f d = 0 (2.7)

Uszkodzenie nie może maleć, podczas odcia˛żenia jest zamrożone ω̇ = 0. Wynika z tego, że
sieczna sztywność materiału (1 − ω)D e jest stała i punkt reprezentujacy ˛ stan materiału w prze-
strzeni napr˛eżenie-odkształcenie wraca podczas odcia˛żenia do poczatku ˛ układu (por. rys. 2.2),
a to znaczy, że po odcia˛żeniu nie pozostaja˛ w materiale odkształcenia trwałe (mikrorysy i mikro-
pustki ulegaja˛ zamkni˛eciu). To nie jest zgodne z obserwacjami eksperymentalnymi wi˛ekszości
materiałów, cz˛esto zatem dokonuje si˛e sprz˛eżenia modelu uszkodzenia z modelem plastycz-
ności dla odtworzenia odkształceń trwałych i zredukowanej degradacji sztywności spr˛eżystej.
Modele można łatwo sprzac ˛ [8, 9, 13] zakładajac,
˛ że zachowaniem nieuszkodzonego szkieletu

261
 σ σ

E E E
(1 − ω)E
 

Rysunek 2.2. Wykresy zależności napr˛eżenia od odkształcenia dla mechaniki uszkodzenia z porównaniu
do teorii plastyczności

materiału (w konfiguracji efektywnej) rzadz

˛ a˛ równania spr˛eżysto-plastyczności i równ. (2.3)
zmienia si˛e w nast˛epujace
˛
σ = (1 − ω)D e : e (2.8)
W modelu takim odkształcenie spr˛eżyste e jest obliczane z równań teorii plastyczności. Można
przy tym założyć, że miara odkształcenia w równ. (2.5) jest funkcja˛ odkształcenia spr˛eżyste-
go ˜(e ) i to ono (lub równoważnie napr˛eżenia efektywne) decyduje o wzroście uszkodzenia.
Natomiast w analizie uszkodzenia zwiazanego
˛ z deformacja˛ plastyczna˛ np. w metalach, od-
p
kształcenia plastyczne  powinny mieć wpływ na miar˛e ˜.
W modelu tym potrzebne jest jeszcze tylko określenie zwiazku ˛ pomi˛edzy uszkodzeniem
i parametrem historii zwanego funkcja˛ wzrostu uszkodzenia ω(κd ). Przykładowa postać tej
funkcji zaproponowana w [6] reprezentuje zależność pomi˛edzy napr˛eżeniem i odkształceniem
obserwowana˛ w eksperymencie jednoosiowego rozciagania ˛ próbki betonowej (osłabienie po
zarysowaniu) i ma charakter eksponencjalny
κo  −η(κd −κo )

ω(κd ) = 1 − 1 − α + αe (2.9)
κd
W funkcji tej wyst˛epuje parametr ciagliwości
˛ η zwiazany
˛ z energia˛ p˛ekania Gf i parametr nu-
meryczny α, który określa residualna˛ nośność materiału, bowiem spadek napr˛eżeń i sztywności
do zera prowadzi do rozbieżności obliczeń.
Linearyzacja tego modelu konstytutywnego, tzn. obliczenie zależności σ̇ od ˙ czyli wy-
znaczenie operatora stycznego D tang , jest dokonywane analogicznie do modelu zarysowania
przedstawionego w Rozdziale IX. Przykłady zastosowań takiego modelu w symulacjach zary-
sowania konstrukcji betonowych zawieraja˛ np. prace [14–16].

3. Problem lokalizacji odkształceń

Lokalizacja odkształcenia to zjawisko koncentracji odkształcenia materiału w małym podobsza-
rze – zazwyczaj waskim
˛ paśmie – analizowanej próbki lub elementu konstrukcyjnego. W wyni-
ku osłabienia materiału majacego
˛ mikrostruktur˛e, a modelowanego fenomenologicznie na po-
ziomie makroskopowego opisu, w próbce lub elemencie odkształconym poczatkowo ˛ w sposób
równomierny (stałe odkształcenia i napr˛eżenia) pojawia si˛e nagle pasmo procesu aktywnego, w
którym materiał nadal si˛e uplastycznia, zarysowuje lub uszkadza, a reszta obszaru próbki (ele-
mentu) wykazuje odcia˛żenie. Typowym zjawiskiem tego typu sa˛ pasma ścinania w gruntach.
Lokalizacja odkształceń wyst˛epuje zazwyczaj w materiałach przed p˛ekni˛eciem czy inna˛ forma˛
zniszczenia, zatem powinno być dobrze opisywane przez modele numeryczne i reprodukowane
w symulacjach.

262
 σ
ft

wu w

Rysunek 3.1. Przykładowa zależność napr˛eżenie σ – różnica przemieszczeń w

Opis teoretyczny zjawiska lokalizacji wykracza poza to opracowanie, zainteresowany Czy-

telnik może odwołać si˛e np. do prac [17, 18] lub ksia˛żek nt. modelowania materiałów w za-
kresie nieliniowym, np. [19]. Problem polega na tym, że uwzgl˛ednienie osłabienia (lub nie-
stowarzyszonego prawa płyni˛ecia plastycznego prowadzacego ˛ do niesymetrycznego operatora
stycznego) w klasycznych opisach ośrodka ciagłego˛ powoduje defekt w sformułowaniu modelu
matematycznego skutkujacy ˛ patologiczna˛ zależnościa˛ rozwiazania
˛ numerycznego od g˛estości
dyskretyzacji. Problem ten zostanie wyjaśniony poniżej.
Podczas osłabienia materiału w procesie obcia˛żenia, w szczególności dla betonu podle-
gajacemu
˛ zarysowaniu przy rozciaganiu,
˛ obserwuje si˛e doświadczalnie lokalizacj˛e odkształceń
niespr˛eżystych cr w strefach o małej, ale skończonej szerokości [20–22]. Odkształcenia próbki
betonowej osiowo rozciaganej ˛ po osiagni˛
˛ eciu wytrzymałości na rozciaganie
˛ przestaja˛ być ho-
mogeniczne – nast˛epuje lokalizacja odkształceń niespr˛eżystych w stosunkowo waskiej ˛ strefie,
zwykle w środku długości próbki, podczas gdy w pozostałej cz˛eści próbki wyst˛epuja˛ wyłacznie˛
e
odkształcenia spr˛eżyste  , które ulegaja˛ zmniejszeniu z uwagi na spadek napr˛eżeń po zaryso-
waniu. Tak wi˛ec w próbce można doświadczalnie zaobserwować dwa obszary – waskie ˛ pasmo
lokalizacji gdzie rozwijaja˛ si˛e odkształcenia niespr˛eżyste i reszt˛e elementu podlegajac˛ a˛ odcia-
˛
żeniu. W takim przypadku doświadczalny pomiar odkształceń zależy silnie od wybranej bazy
pomiarowej i nie daje obiektywnych rezultatów. W szczególności nie da si˛e w jednoznaczny
sposób ustalić modułu osłabienia.
Doświadczenia wykazuja,˛ że dla procesów z osłabieniem można obiektywnie ustalić za-
leżność napr˛eżenie-różnica przemieszczeń w, gdzie różnica przemieszczeń dotyczy przeciwle-
głych kraw˛edzi strefy lokalizacji – rys. 3.1. Pole pod krzywa˛ reprezentuje energi˛e dyssypowana˛
w procesie osłabienia i jest nazywane energia˛ p˛ekania Gf
Z wu
Gf = σdw (3.1)
0

Energia p˛ekania jest uważana za stała˛ materiałowa˛ i dla danego typu obcia˛żenia (jednoosiowego
rozciagania,
˛ ściskania lub ścinania) może być jednoznacznie ustalona na drodze doświadczalnej
[20, 23].
Podobne zjawisko obserwujemy w opisie teoretycznym. Jeśli na szczeblu punktu mate-
rialnego wprowadzimy zależność napr˛eżenie-odkształcenie z osłabieniem, np. liniowym jak na
rys. 3.2(a), to wówczas otrzymamy niejednoznaczna˛ odpowiedź na szczeblu konstrukcji zależna˛
od szerokości strefy lokalizacji, por. rys. 3.2(b). Końcowe przemieszczenie u może być równe
wartości u L przy założeniu, że strefa lokalizacji obejmuje cała˛ próbk˛e o długości L. Jeśli jed-
nak założymy, że strefa lokalizacji ma zerowa˛ szerokość, to końcowa wartość przemieszczenia
b˛edzie równa 0. Należy zauważyć, że w przyj˛etym modelu materiału z lokalnym zwiazkiem ˛
napr˛eżenie-odkształcenie szerokość strefy lokalizacji nie jest zdefiniowana jako cecha mate-
riału. Analizy teoretyczne dowodza,˛ że przyj˛ecie lokalnej zależności napr˛eżenie-odkształcenie

263
 σ (a) F (b)
ft Ft

εt εu ε hεu Lεu u

Rysunek 3.2. a) Zależność napr˛eżenie-odkształcenie, b) odpowiadajaca

˛ niejednoznaczna zależność siła-
przemieszczenie
F ε 9
1
Ft
3 5
5 3
9
1
40 20 εt
u L x

Rysunek 3.3. a) Zależność siła-przemieszczenie w funkcji liczby elementów, b) lokalizacja odkształceń

w elemencie środkowym

z osłabieniem prowadzi na szczeblu konstrukcji do powstania stref lokalizacji o zerowej sze-

rokości [17]. W strefach lokalizacji o zerowej szerokości nie nast˛epuje dyssypacja energii, co
powoduje, że zależność siła-przemieszczenie dla materiału z osłabieniem pokrywa si˛e z za-
leżnościa˛ dla spr˛eżystego odcia˛żenia. Oznacza to, że przyj˛ecie lokalnej zależności napr˛eżenie-
odkształcenie z osłabieniem nie opisuje poprawnie realnego zachowania materiału.
Mimo niepoprawnego sformułowania pod wzgl˛edem teoretycznym model materiału z lo-
kalnym zwiazkiem
˛ napr˛eżenie-odkształcenie z osłabieniem może zostać zaimplementowany do
programu MES. Przy próbie symulacji numerycznej osiowego rozciagania ˛ próbki betonowej
otrzymamy wyniki przedstawione na rys. 3.3. Zależność siła-przemieszczenie zależy w sposób
patologiczny od liczby elementów skończonych użytych do dyskretyzacji próbki po długości.
Wynika to z umiejscowienia strefy lokalizacji w jednym, środkowym elemencie przy jednocze-
snym spr˛eżystym odcia˛żeniu wszystkich pozostałych elementów, por. rys. 3.3(b). Zmniejszenie
długości elementów skończonych prowadzi do wzrostu odkształceń w elemencie środkowym
(strefa lokalizacji) przy jednoczesnym zmniejszeniu odkształceń w pozostałych elementach
(strefa odcia˛żenia) dla zadanej wartości przemieszczenia końca próbki. Jeśli długość elementów
skończonych b˛edzie zmierzać do zera to odkształcenie w elemencie środkowym b˛edzie da˛żyć
do nieskończoności, a w pozostałych elementach do zera.
Lokalna dyssypacja energii na poziomie punktu materialnego gf wynosi (por. rys. 4.3
w Rozdziale IX) Z u
gf = σdcr (3.2)
0
Jeśli założyć, że lokalizacja w rozwiazaniu
˛ numerycznym jest ograniczona do jednego rz˛edu
elementów skończonych to prawdziwy jest wzór
gf he = Gf (3.3)
gdzie he jest charakterystycznym wymiarem elementu. Powyższe dwa równania prowadza˛ do
zależności Z u
Gf
σdcr = (3.4)
0 he

264
 ˛ wartość energii p˛ekania Gf jako stała˛ materiałowa˛ można z powyższego wzoru wy-
Traktujac
znaczyć wartość u , która musi być przyj˛eta w zwiazku
˛ napr˛eżenie-odkształcenie na poziomie
punktu materialnego, aby zapewnić wyniki na szczeblu konstrukcji niezależne od przyj˛etego
podziału na elementy skończone [24–26]
W przypadku liniowej zależności napr˛eżenie-odkształcenie przy osłabieniu (tak jak to po-
kazano na rys. 9 w Rozdziale IX) lokalna dyssypacja energii na poziomie punktu materialnego
gf wynosi
1
gf = ft u (3.5)
2
Wówczas zgodnie z równ. (3.4) wartość odkształcenia u powinna być przyj˛eta jako
2Gf
u = (3.6)
ft he
Powyżej przedstawiony sposób prowadzi do otrzymania zależności siła-przemieszczenie
na szczeblu konstrukcji niezależnej od przyj˛etego podziału na elementy skończone. W tym celu
zależność napr˛eżenie-odkształcenie na poziomie punktu materialnego przy osłabieniu nie jest
traktowana jako funkcja materiałowa, ale zgodnie ze wzorem (3.4) jest zależna od wielkości
elementu – w szczególnym przypadku (równ. 3.6) wartość graniczna odkształcenia u jest od-
wrotnie proporcjonalna do wymiaru elementu he . W zwiazku ˛ z tym w literaturze przedstawiany
sposób post˛epowania jest czasami opisywany jako zastosowanie "modułu osłabienia dopasowa-
nego do siatki elementów". Z uwagi na swoja˛ prostot˛e metoda ta jest cz˛esto implementowana
do komercyjnych programów MES (np. [27]). Wada˛ metody jest to, że strefa lokalizacji ograni-
cza si˛e do jednego rz˛edu elementów i jej szerokość maleje wraz z zag˛eszczaniem siatki zamiast
pozostawać stała. W przypadku elementów skończonych wyższego rz˛edu o wielu punktach cał-
kowania numerycznego lub przy złożonym stanie napr˛eżenia prawidłowe ustalenie wartości he
nie jest rzecza˛ trywialna,˛ propozycje w tym zakresie podaja˛ prace [26, 28].
Powyższe post˛epowanie nie ma wpływu na model matematyczny zagadnienia deformacji
nieliniowych zwiazanych
˛ z zarysowaniem lub uszkodzeniem. Aby rozwiazać ˛ problem niepo-
prawności modelu matematycznego dla materiału z osłabieniem i usunać ˛ całkowicie patolo-
giczna˛ zależność rozwiazania
˛ dyskretnego od siatki należałoby albo zastosować poprawiony
model ośrodka ciagłego
˛ (co jest nazywane regularyzacja) ˛ albo skoncentrować efekt osłabienia
w interfejsie (linii w przypadku modeli dwuwymiarowych, powierzchni w przypadku mode-
li trójwymiarowych) i modelować ośrodek nieciagły. ˛ To drugie podejście, zastosowane po raz
pierwszy w [26], jest z powodzeniem wykorzystywane z pakietach MES jako tzw. rysy dyskret-
ne. Interfejsowe elementy skończone sa˛ zreszta˛ wykorzystywane także w modelowaniu zjawisk
fizycznych zachodzacych ˛ na granicy ośrodków, np. poślizgu z tarciem zbrojenia w betonie.
Natomiast poprawione teorie ośrodka ciagłego,
˛ rozwijane w kontekście modelowania ma-
teriałów z osłabieniem, obejmuja˛ teorie nielokalne, w tym modele z całkowym uśrednianiem
wielkości mechanicznych, por. np. [29–31], modele continuum wyższego rz˛edu (gradientowe),
por. np. [32–36] i teorie ośrodka mikropolarnego. Do poprawionych teorii continuum, zapew-
niajacych
˛ regularyzacj˛e, należa˛ także wspomniane w Rozdziale IX modele uwzgl˛edniajace ˛ za-
leżność napr˛eżenia od pr˛edkości odkształcenia czyli modele lepkospr˛eżyste lub lepkoplastycz-
ne [37–40].
Jako przykład modelu gradientowego pokażemy modyfikacj˛e opisu mechaniki uszkodzenia
z poprzedniego punktu. Aby uczynić model ze skalarnym parametrem uszkodzenia modelem
nielokalnym wystarczy zmodyfikować definicj˛e powierzchni uszkodzenia przez zastapienie ˛ lo-
kalnej miary odkształcenia ˜ miara˛ uśredniona˛ ¯
F d = ¯ − κd = 0 (3.7)

265
 (a) Dyskretyzacja MES – siatka rzadka. (b) Rozkład zbrojenia siatkami.

Rysunek 4.1. Analizowana konfiguracja.

która˛ otrzymuje si˛e w wyniku rozwiazania

˛ dodatkowego równania różniczkowego typu dyfu-
zyjnego w postaci [33]
¯ − c∇2 ¯ = ˜ (3.8)
z jednorodnymi naturalnymi warunkami brzegowymi. W równaniu tym po prawej stronie wy-
st˛epuje miara lokalna, która jest uśredniana, a parametr c > 0 ma wymiar długości do kwadratu
i jest zwiazany
˛ z tzw. wewn˛etrznym parametrem długości, czyli w najprostszym przypadku
dodatkowa˛ stała˛ materiałowa˛ charakteryzujac ˛ a˛ mikrostruktur˛e (niejednorodność) materiału.
Równanie (3.8) jest rozwiazywane
˛ równocześnie z równaniem gwarantujacym ˛ spełnienie
równań równowagi, przy czym metoda elementów skończonych opiera si˛e na słabych (całko-
wych) formach tych warunków, a elementy skończone dla modelu gradientowego musza˛ mieć
aproksymowane dwa pola, obok wektora przemieszczenia także uśredniona˛ miar˛e odkształce-
nia. Takie modele nie sa˛ jeszcze dost˛epne w komercyjnych pakietach do symulacji MES.

4. Przykłady analiz konstrukcji betonowych

4.1. Analiza przebicia płyty

Pierwszy przykład zaawansowanych obliczeń to symulacja przebicia płyty przez słup przy uży-
ciu modelu betonu opartego na sprz˛eżonej teorii plastyczności i uszkodzenia w pakiecie MES
ABAQUS, nazwanym concrete damaged plasticity (w skrócie CDP), por. [41] i krótki opis
w Rozdziale IX. W przykładzie tym zaj˛eto si˛e symetrycznym modelem połaczenia ˛ płyta-słup,
przebadanego w laboratorium [42], dlatego analizowana jest ćwiartka konfiguracji, por. [16].
Cały model jest dyskretyzowany elementami sześciennymi o liniowej interpolacji.
Rysunek 1(a) przedstawia widok rzadkiej siatki MES z góry, w symulacjach używano też
siatek zag˛eszczonych, w szczególności z dwukrotnie wi˛eksza˛ liczba˛ elementów wzdłuż gru-
bości i dwukrotnym zag˛eszczeniem w każdym kierunku (siatka g˛esta). Zależność rozwiazania˛
numerycznego od g˛estości dyskretyzacji zbadano w [43] i generalna konkluzja jest taka, że
przy zastosowaniu klasycznych modeli ośrodka ciagłego
˛ wyniki zależa˛ od g˛estości siatki MES
w sposób patologiczny, tzn. rozwiazanie
˛ dla każdej siatki jest inne i przy zag˛eszczaniu zmierza
do rozwiazania
˛ niepoprawnego fizycznie. Aby uniknać ˛ tego efektu należałoby stosować zre-
gularyzowane modele kontinuum lub alternatywnie modele dopuszczajace ˛ powstanie niecia- ˛
głości przemieszczeń w miejscu rysy (tzw. rysy dyskretne). W przedstawionej symulacji model

266
 Tablica 4.1. Dane do symulacji numerycznej.
Stałe spr˛eżyste Moduł Younga [GPa] Współczynnik Poissona
Beton 34.4 0.2
Stal 205 0.3
Zbrojenie Odst˛ep Otulina (do osi) Pole przekroju Granica plast.
[mm] [mm] [mm2 ] [MPa]
rozciagane
˛ w płycie 100 24 100 455
ściskane w płycie 200 24 100 455
pr˛ety w słupie 25 300 455
strzemiona w słupie 50 455

jest zregularyzowany przez uwzgl˛ednienie w algorytmie teorii spr˛eżysto-plastyczności członów

lepkich [40, 44].
W symulacjach założono pełna˛ przyczepność stali do betonu. i ograniczono si˛e do analizy
płyty pomi˛edzy liniami podpór o wymiarach 1500×1500×120 mm. Podstawowe dane do symu-
lacji podano w tabl. 4.1 (parametry materiałowe sa˛ rozumiane jako wartości średnie otrzymane
z eksperymentu), a rozkład zbrojenia jest widoczny na rys. 1(b). Nie jest uwzgl˛ednione żadne
zbrojenie na przebicie, celem jest symulacja zjawiska przebicia. Obcia˛żenie statyczne pokaza-
ne na rys. 1(a) jest przykładane sterujac˛ monotonicznym wzrostem przemieszczenia pionowego
górnej płaszczyzny przekroju słupa.
Przyj˛eto nast˛epujace
˛ parametry modelu: wytrzymałość na jednoosiowe rozciaganie ˛ ft =
2.13 MPa, kat ˛ dylatacji ψ = 5.0◦ , energia p˛ekania Gf,t = 106.5 N/m, granica plastyczno-
ści przy ściskaniu fc = 50.0 MPa dla odkształcenia miażdżacego ˛ c1 = 0.0015. W zakresie
rozciagania
˛ założono liniowe osłabienie w zależności napr˛eżenia od odkształcenia odpowiada-
jace
˛ podanej energii p˛ekania. Jednakże, dla unikni˛ecia utraty zbieżności rozwiazania
˛ na skutek
zerowego napr˛eżenia i sztywności, napr˛eżenie σt liniowo maleje od wartości ft do 0.2 ft dla od-
kształcenia rozciagaj˛ acego
˛ o warotści t1 = 0.02, a nast˛epnie założono stała˛ residualna˛ nośność
zarysowanego betonu.
Uszkodzenie i degradacja spr˛eżystych właściwości betonu sa˛ reprezentowane dodatkowo
przez wzrost parametru ω liniowo od 0 wartości 0.9 dla odkształcenia t1 = 0.02 przy roz-
ciaganiu,
˛ a dla odkształcenia c2 = 0.2 przy ściskaniu, a nast˛epnie jest narzucony jako stały,
ponownie dla unikni˛ecia problemów numerycznych. Znaczenie parametru lepkości µ zostało
przeanalizowane w [16], w przedstawionych tutaj wynikach przyj˛eto µ = 0.002. Pozostałe
parametry sa˛ domyślnymi przyj˛etymi w modelu CDP w dokumentacji pakietu [41].
Ograniczamy prezentacj˛e wyników do jednego przypadku analizy przy użyciu g˛estej siatki
elementów sześciennych (wyniki dla innych przypadków przedstawiono w [16,43]). Na rys. 4.2
przedstawiono wybrane wyniki analizy. Wykres zależności siła-ugi˛ecie 2(a), otrzymany przy
użyciu pełnego sprz˛eżonego modelu CDP, został porównany z krzywa˛ doświadczalna˛ zaczerp-
ni˛eta˛ z [16]. Jak widać, poczatkowa
˛ sztywność układu jest przeszacowana (to efekt idealizacji
warunków brzegowych i pomini˛ecia rzeczywistego wst˛epnego uszkodzenia betonu przez np.
skurcz), co cz˛esto wystepuje w symulacjach. Natomiast nośność modelu jest znaczaco ˛ niższa
od eksperymentalnej - przy P ≈ 180 kN i w ≈ 10 mm zaczyna si˛e osłabienie. Można wpłynać ˛
na symulowana˛ nośność przyjmujac ˛ wyższa˛ wartość parametru lepkości, ale wia˛że si˛e to z sil-
niejszym i nierealistycznym wygładzeniem efektów zarysowania (uszkodzenia), nie b˛eda˛ wi˛ec
widoczne strefy zlokalizowanych odkształceń modelujacych ˛ rysy.
Dodatkowo porównano wyniki z wykresem otrzymanym bez uwzgl˛ednienia uszkodzenia
- jak widać wobec braku globalnego odcia˛żenia wpływ uszkodzenia w modelu sprz˛eżonym na
wykres siła-ugi˛ecie jest w tym teście niewielki. Jednakże, lokalne redystrybucje napr˛eżeń wia- ˛

267
 250

200
Siła P [kN]

150
bez uszkodzenia
100

50 Eksperyment z uszkodzeniem

0
0 2 4 6 8 10 12
Ugi˛ecie w [mm]

(a) Wykres siła-ugi˛ecie. (b) Deformacja.

(c) PEEQT, widok z boku. (d) ωt , widok z boku.

(e) PEEQT, widok z dołu. (f) ωt , widok z dołu.

(g) PEEQT, przekrój diagonalny. (h) ωt , przekrój diagonalny.

Rysunek 4.2. Wyniki symulacji dla siatki g˛estej. Porównanie wykresów siła-ugi˛ecie, odkształ-
cenie płyty i rozkłady miar skalarnych reprezentujacych
˛ odkształcenia niespr˛eżyste przy roz-
ciaganiu
˛ (PEEQT) i uszkodzenie (ωt ) dla ugi˛ecia w ≈ 12.5 mm.

268
ża˛ si˛e z odcia˛żeniem materiału na poziomie punktu i to powoduje, że przedstawione na rys. 4.2
rozkłady parametrów wewn˛etrznych ilustruja˛ inny rozkład zarysowania w strefie przebicia niż
dla przypadku bez uszkodzenia, por. [16]. Widać, że wykresy warstwicowe miary odkształceń
niespr˛eżystych przy rozciaganiu
˛ (PEEQT, [41]) i uszkodzenia (ωt ) sa˛ bardzo podobne, bo przy
zarysowaniu to PEEQT determinuje wzrost uszkodzenia. Model przewiduje oprócz pionowej
rysy przy samym słupie wywołanej zginaniem powstanie 2-3 nachylonych stref zarysowania
(uszkodzenia), widocznych najlepiej w przekroju pionowym płaszczyzna˛ symetrii (widok z bo-
ku).
Można powiedzieć, że wyniki nie sa˛ w pełni zadowalajace.
˛ Tak zdarza si˛e cz˛esto w symu-
lacjach numerycznych złożonych nieliniowych zagadnień. Przyj˛ety model można na kilka spo-
sobów udoskonalać (np. przyjać ˛ jeszcze g˛estsza˛ siatk˛e MES, lepiej dobrać parametry modelu
materiału, uwzgl˛ednić poślizg stali wzgl˛edem betonu, modelować powstanie rys dyskretnych).
Ważne jest, aby ocenie poddawać nie tylko wykresy siła-przemieszczenie, reprezentujace ˛ ewo-
lucj˛e sztywności układu w konsekwencji powstania odkształceń niespr˛eżystych i uszkodzenia,
ale także rozkłady wielkości decydujacych
˛ o odpowiedzi.

4.2. Analiza chłodni kominowej

Jako drugi przykład przedstawiono analiz˛e nośności i trwałości dwóch hiperboloidalnych chłod-
ni kominowych, wybudowanych w połowie lat 70. ubiegłego stulecia [45,46]. Celem tego przy-
kładu jest przedstawienie możliwości wykorzystania zaawansowanych modeli materiałowych
przy ocenie nośności rzeczywistych obiektów budowlanych o dużej skali. Obliczenia prowa-
dzono modelujac ˛ nieliniowe zachowanie si˛e konstrukcji zarówno pod wzgl˛edem materiałowym
(zarysowanie betonu, uplastycznienie stali zbrojeniowej) jak i geometrycznym (efekty drugiego
rz˛edu).
Pierwszym obiektem jest chłodnia kominowa o wysokości 120 m nad poziomem terenu.
Widok chłodni oraz szczegóły jej geometrii sa˛ przedstawione na rys. 4.3. Obiekt wyraźnie różni
si˛e od innych tego typu konstrukcji istotnymi odchyłkami od założonej, projektowej hiperbolo-
idy obrotowej. Odchyłki wynosza˛ od -1.20 m do +0.90 m. Rozkład imperfekcji geometrycznych
płaszcza wyznaczonych na podstawie pomiarów geodezyjnych przedstawiono na rys. 4.4.
Ocen˛e stanu technicznego przeprowadzono na podstawie przegladu ˛ powierzchni zewn˛etrz-

(a) (b)

Rysunek 4.3. Widok i geometria chłodni kominowej

269
 Rysunek 4.4. Imperfekcje geometryczne chłodni

nej i wewn˛etrznej płaszcza chłodni oraz w oparciu o wyniki badań polowych i laboratoryjnych.
Na płaszczu stwierdzono uszkodzenia o charakterze lokalnym. Stan zewn˛etrznych i wewn˛etrz-
nych powłok ochronnych uznano jako dobry. Jedynie w rejonie korony chłodni zewn˛etrzne
powłoki zabezpieczajace ˛ uległy znacznej destrukcji, co miejscami doprowadziło do przyspie-
szonej korozji i zaawansowanych uszkodzeń betonu. Stwierdzono bardzo dobra˛ przyczepność
betonu narzutowego, lokalnych jego napraw oraz taśm CFRP do podłoża, co pozwoliło na
uwzgl˛ednienie współpracy tych elementów w analizie obliczeniowej oraz w ocenie bezpieczeń-
stwa konstrukcji.
Dla oceny nośności zastosowano metodyk˛e przedstawiona˛ w [47] dostosowana˛ do spe-
cyfiki chłodni kominowych. W symulacjach numerycznych założono średnie wartości parame-
trów materiałowych (w tym wytrzymałości), obcia˛żenia przyj˛eto w wartościach obliczeniowych
uwzgl˛edniajac˛ ich możliwe kombinacje i kolejność przyłożenia. Obcia˛żenie zmienne wioda-˛
ce przykładano jako ostatnie prowadzac ˛ obliczenia aż do wyczerpania nośności konstrukcji.
W celu zapewnienia nośności konstrukcji na poziomie spełniajacym ˛ wymogi bezpieczeństwa
mnożnik obcia˛żenia dla wiodacego
˛ obcia˛żenia zmiennego w wartości obliczeniowej powinien
wynosić przynajmniej 1.30. Podobne podejście do zapewnienia właściwego poziomu bezpie-
czeństwa konstrukcji przy wykorzystaniu analizy nieliniowej można znaleźć w [48, 49]. Stoso-
wanie wartości obliczeniowych dla parametrów materiałowych w analizie nieliniowej nie jest
właściwe, gdyż prowadzi do znacznego zaniżenia sztywności i przeszacowania przemieszczeń
konstrukcji nawet dla niskich poziomów obcia˛żenia.
Model MES płaszcza chłodni i słupów podbudowy pokazano na rys. 4.5. Obliczenia prze-
prowadzono w systemie MES DIANA. Do opisu utraty sztywności betonu w wyniku zaryso-
wania wykorzystano model wielokierunkowych, nieortogonalnych rys rozmytych o ustalonym
kierunku [27]. W obszarze napr˛eżeń ściskajacych
˛ założono liniowo-spr˛eżyste zwiazki
˛ fizycz-
ne betonu. Dla stali zbrojeniowej przyj˛eto spr˛eżysto-plastyczny model materiału z liniowym
wzmocnieniem. Wzmocnienia z taśm CFRP zamodelowano jako materiał liniowo-spr˛eżysty p˛e-
kajacy
˛ krucho po osiagni˛˛ eciu wytrzymałości na rozciaganie.
˛ Model chłodni uwzgl˛edniał zbro-
jenie siatkowe powłoki przy powierzchni zewn˛etrznej i wewn˛etrznej, zbrojenie na stan tarczo-
wy i zbrojenie pierścienia oraz lokalne wzmocnienia w postaci taśm w˛eglowych. Nieliniowość
geometryczna˛ uwzgl˛edniono w obliczeniach stosujac ˛ tzw. całkowity opis Lagrange’a.
Przyj˛eto nast˛epujace
˛ dane materiałowe: dla stali charakterystyczna granica plastyczności
fyk = 220 MPa, moduł Younga Es = 200 GPa, moduł wzmocnienia plastycznego hs =
1.7 GPa; dla betonu średnia wytrzymałość na rozciaganie
˛ fctm = 2.20 MPa, średni moduł
Younga Ecm = 30 GPa, współczynnik Poissona ν = 0.20, energia p˛ekania Gf = 40 N/m, osła-

270
 fy

Rysunek 4.5. Model MES chłodni

bienie przy rozciaganiu

˛ opisane krzywa˛ Hordijka [27]; dla taśm CFRP średnia wytrzymałość
na rozciaganie
˛ ff tm = 1250 MPa, średni moduł Younga Ef m = 165 GPa.
Płaszcz chłodni zdyskretyzowano za pomoca˛ zdegenerowanych, izoparametrycznych, ośmio-
w˛ezłowych elementów skończonych spełniajacych ˛ założenia pi˛ecioparametrowej teorii powłok,
uwzgl˛edniajac ˛ rzeczywista˛ geometri˛e chłodni zgodnie z rys. 4.4. Słupy podbudowy zamodelo-
wano wykorzystujac ˛ przestrzenne elementy belkowe. Konstrukcja komina wywiewnego chłod-
ni została poddana oddziaływaniu nast˛epujacych˛ obcia˛żeń: ci˛eżar własny G, ci˛eżar torkretu
GTR , parcie/ssanie wiatru na powierzchni zewn˛etrznej We i ssanie na powierzchni wewn˛etrznej
Wi oraz oddziaływanie temperatury w zimie TZ i lecie TL . Obcia˛żenie parciem wiatru wraz z
rozpatrywanymi kierunkami oddziaływania przedstawiono na rys. 4.6.
W wyniku przeprowadzonych analiz numerycznych otrzymano zależne od poziomu po-
szczególnych obcia˛żeń: deformacje konstrukcji (rys. 4.7), siły wewn˛etrzne w betonie powłoki
w poszczególnych warstwach, rozkłady napr˛eżeń w stali zbrojeniowej oraz morfologie zaryso-
wania (rys. 4.8), a także graniczne mnożniki obcia˛żenia wiatrem.
Przykładowe historie przemieszczeń wybranych w˛ezłów (charakteryzujacych ˛ si˛e najwi˛ek-
sza˛ wartościa˛ w chwili zniszczenia) pokazano na rys. 4.9. Na osi pionowej przedstawiony jest
umowny bezwymiarowy czas, za pomoca˛ którego definiowano sekwencj˛e przyłożenia obcia- ˛
żeń. Dla kierunku działania wiatru 150 ◦ w pierwszej jednostce czasu konstrukcj˛e obcia˛żono

Rysunek 4.6. Rozkład parcia od wiatru wiejacego

˛ z kierunku 180 ◦ , rozpatrywane kierunki wiatru

271
ci˛eżarem własnym G wraz z ci˛eżarem torkretu GTR w wartości obliczeniowej (tzn. z mnoż-
nikiem 1.35), a nast˛epnie wiatrem, zwi˛ekszajac ˛ w czasie mnożnik obcia˛żenia dla wiatru aż do
wyczerpania nośności. Podobny sposób post˛epowania jest przedstawiony dla kierunku działania
wiatru 222 ◦ . W tym przypadku dodatkowo w drugiej jednostce czasu obcia˛żono konstrukcj˛e
temperatura˛ letnia˛ TL w wartości obliczeniowej (mnożnik 1.5). Ze wzgl˛edu na duże imperfek-
cje geometryczne powłoka chłodni kominowej charakteryzuje si˛e widoczna˛ nieliniowościa˛ już
dla obcia˛żenia stałego, pogł˛ebiajac
˛ a˛ si˛e wraz ze wzrostem obcia˛żeń środowiskowych – wiatru
i temperatury. Obcia˛żenie cieżarem własnym powoduje powstanie lokalnie silnych stanów gi˛et-
nych (rys. 4.8), co prowadzi do znacznego wyt˛eżenia zbrojenia równoleżnikowego i powstania
rys. Dla chłodni kominowych o geometrii bez imperfekcji obcia˛żenie ci˛eżarem własnym daje
wyłacznie
˛ siły membranowe, nie powodujac ˛ zarysowań.
Wyniki obliczeń wskazały, że najbardziej niekorzystnym układem obcia˛żenia jest wiatr
wiejacy˛ z kierunków 150 ◦ i 186 ◦ . W przypadku tych kombinacji deformacje płaszcza chłodni
przypominaja˛ lokalne zakl˛eśni˛ecie w miejscu najwi˛ekszych imperfekcji. Najmniejsza˛ nośność
otrzymuje si˛e dla kombinacji uwzgl˛edniajacych ˛ górna˛ wartość obliczeniowa˛ obcia˛żenia sta-
łego (tzn. z mnożnikiem 1.35). Przyj˛ecie dolnej wartości obliczeniowej dla ci˛eżaru własnego
(mnożnik 1.00) prowadzi do zwi˛ekszenia nośności. Jak przedstawiono wyżej jest to zwiazane ˛
z silnymi imperfekcjami geometrycznymi. Dla pozostałych kierunków oddziaływania wiatru
deformacje konstrukcji wskazuja˛ na globalna˛ utrat˛e nośności, a minimalne mnożniki dla obcia- ˛
żenia wiatrem w chwili wyczerpania nośności osiagaj ˛ a˛ wi˛eksze wartości.
Porównanie minimalnych wartości mnożnika granicznego uzyskanego w obliczeniach λW,calc
z mnożnikiem wymaganym λW,req pokazało, że λW,calc > λW,req dla wszystkich rozpatrywa-
nych kombinacji obcia˛żeń – rys 4.10. Oznacza to, że konstrukcja płaszcza chłodni kominowej
pracuje z wymaganym poziomem bezpieczeństwa. Przy wyznaczeniu wymaganego minimalne-
go mnożnika obcia˛żenia dla wiatru λW,req uwzgl˛edniono współczynnik dynamiczny, róż˛e wia-
trów, a także redukcj˛e wartości charakterystycznej obcia˛żenia wiatrem wynikajac ˛ a˛ z założenia
czasu dalszej eksploatacji chłodni ograniczonego do 15 lat (zamiast standardowo zakładane-
go czasu 50 lat). Te założenia wyjaśniaja˛ zależność od kierunku działania wiatru i stosunkowo
niska˛ wartość λW,req .
Drugi omawiany obiekt stanowi chłodnia kominowa o wysokości 90 m. Poniżej przedsta-
wiono ocen˛e poziomu bezpieczeństwa pracy tej chłodni kominowej po 20 latach od wykona-
nia ostatniego remontu powłoki. Przeprowadzone pomiary geodezyjne nie wykazały istotnych
odchyłek płaszcza chłodni od założonej w dokumentacji projektowej geometrii. Do obliczeń

Rysunek 4.7. Deformacje chłodni w chwili zniszczenia [m], kombinacje obcia˛żeń: wiodacy
˛ wiatr z
kierunku 150 ◦ , wiodaca
˛ temperatura przy wietrze z kierunku 222 ◦

272
Rysunek 4.8. Napr˛eżenia w zbrojeniu równoleżnikowym zewn˛etrznym w chwili zniszczenia [kPa], za-
rysowania powierzchni wewn˛etrznej dla ci˛eżaru własnego w wartości obliczeniowej 1.35(G + GTR )

5
2.5

lw.calc=2.5
2
lw.calc=1.2

3
1.5
t [-]
t [-]

1.35(G+GTR) 1.35(G+GTR)+1.5TL
1 2

1.35(G+GTR)
0.5 Kombinacja 1.35(G+GTR)+lWW150o 1

Kombinacja 1.35(G+GTR)+1.5TL+lWW222o
0 0

0 0.2 0.4 0.6 0.8 0 0.2 0.4 0.6 0.8

przemieszczenie [m] przemieszczenie [m]

(a) (b)

Rysunek 4.9. Przemieszczenia wybranych punktów chłodni w funkcji przyłożonego obcia˛żenia

3.5
lw.calc
3 lw.req

2.5
lw.calc , lw.req

1.5

0.5

0 60 120 180 240 300 360

j [o]

Rysunek 4.10. Porównanie granicznych wartości mnożnika obcia˛żenia dla wiatru λW,calc z wartościa˛
wymagana˛ λW,req

273
 .375
.351
.326
.301
.276 Z
.251
.226
.201 Z
X
.176 Y
.152
X
.127 Y
.102
.7
.52
.27

(a) (b)

Rysunek 4.11. Deformacje chłodni [m] i stan zarysowania dla mnożnika obcia˛żenia wiatrem o wartości
2.8

.351E6 .174E6
.323E6 .159E6
.295E6 .143E6
.267E6 .128E6
.239E6 .112E6
.211E6 .969E5
.183E6 Z .814E5
.155E6 .66E5 Z
.127E6 .505E5
X .35E5
.988E5 Y X
.708E5 .196E5 Y
.429E5 .408E4
.149E5 -.114E5
-.131E5 -.269E5
-.41E5 -.423E5

(a) (b)

Rysunek 4.12. Napr˛eżenia w zbrojeniu południkowym wewn˛etrznym i równoleżnikowym zewn˛etrznym

[kPa] dla mnożnika obcia˛żenia wiatrem o wartości 2.8

przyj˛eto, że powłoka środkowa chłodni jest idealna˛ hiperboloida˛ obrotowa.˛ Grubości płaszcza,
zbrojenie, geometri˛e wzmocnienia przyj˛eto zgodnie z dokumentacja˛ projektowa˛ oraz dokumen-
tacja˛ napraw. Zestawienie obcia˛żeń oraz model obliczeniowy zbudowano w sposób analogiczny
jak dla obiektu o wysokości 120 m. Obliczenia z uwzgl˛ednieniem nieliniowości geometrycz-
nej oraz utraty sztywności betonu powłoki w wyniku zarysowania i spr˛eżysto-plastycznej pracy
stali zbrojeniowej dostarczyły szeregu informacji na temat rzeczywistego zachowania si˛e kon-
strukcji płaszcza analizowanej chłodni – rys. 4.11 i 4.12.
Przy ustalaniu wymaganego minimalnego mnożnika obcia˛żenia dla wiatru w chwili wy-
czerpania nośności konstrukcji uwzgl˛edniono współczynnik dynamiczny, pomini˛eto róż˛e wia-
trów i założono dalszy okres eksploatacji 50 lat co doprowadziło do wartości λW,req = 2.80.
Na rys. 4.13 i 4.14 zostały przedstawione wyniki analizy wpływu ci˛eżaru własnego, od-
działywania temperatury, a także korozji zbrojenia równoleżnikowego na ścieżki obcia˛żenie-
przemieszczenie wybranego punktu na płaszczu chłodni oraz na graniczne mnożniki obcia˛że-
nia wiatrem. Ponadto na rys. 4.14 pokazano wpływ efektów drugiego rz˛edu na zachowanie si˛e
konstrukcji.
W tym przypadku kombinacja˛ dajac ˛ a˛ najmniejsza˛ nośność jest działanie wiatru wraz z dol-
na˛ wartościa˛ obliczeniowa˛ dla ci˛eżaru własnego (mnożnik 1.00), co jest typowe dla chłodni

274
 3.5 3.5

3 3
λw.lim = 2.8 λw.lim = 2.8

2.5 2.5

2 2

λW

λW
1.5 1.5

1 1

Kombinacja 1.0(G+GTR)+λWW58
0.5
Kombinacja 1.0(G+GTR)+λWW58 0.5
Kombinacja 1.0(G+GTR)+1.5TZ+λWW58
Kombinacja 1.35(G+GTR)+λWW58
Kombinacja 1.0(G+GTR)+1.5TL+λWW58
0 0

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1

przemieszczenie uA [m] przemieszczenie uA [m]

(a) (b)

Rysunek 4.13. Wpływ ci˛eżaru własnego i temperatury na zależność obcia˛żenie-przemieszczenie

3.5 4

3 3.5

3
2.5

2.5
2
λW

λW

2
1.5
1.5

1
1
Zbroj. projektowane
0.5 Red. zbroj. równoleż. o 20% 0.5 Analiza geometrycznie nieliniowa
Red. zbroj. równoleż. o 40%
Analiza geometrycznie liniowa
0 0

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1

przemieszczenie uA [m] przemieszczenie uA [m]

(a) (b)

Rysunek 4.14. Wpływ redukcji zbrojenia i efektów drugiego rz˛edu na zależność obcia˛żenie-
przemieszczenie

kominowych bez imperfekcji. Sam ci˛eżar własny nie powoduje zarysowań i konstrukcja zacho-
wuje pierwotna˛ sztywność. Uwzgl˛ednienie oddziaływania temperatury zimowej TZ prowadzi
do powstania pierwszych rys i zmniejszenia sztywności jeszcze przed przyłożeniem obcia˛żenia
od wiatru, nie zmniejsza jednak nośności.
Rysunek 4.14 wyraźnie wskazuje, że w analizach chłodni kominowych koniecznie jest
uwzgl˛ednienie nieliniowości geometrycznej (zakładajac ˛ duże przemieszczenia, ale ogranicza-
jac
˛ si˛e do małych odkształceń). Analizowana chłodnia jest stosunkowo mało czuła na redukcj˛e
ilości zbrojenia, co zapewnia zachowanie odpowiedniej nośności, nawet gdyby w przyszłości
pojawiła si˛e korozja stali zbrojeniowej.
Przedstawiona metodyka analizy globalnej nośności powłoki chłodni z uwzgl˛ednieniem
efektów nieliniowości fizycznej betonu i stali zbrojeniowej oraz nieliniowości geometrycznej,
stanowiaca˛ podstaw˛e oceny bezpieczeństwa i możliwości dalszego użytkowania tego obiektu,
może być również zastosowana w innych konstrukcjach poddanych obcia˛żeniom zewn˛etrznym
i wymuszonym, spowodowanych skurczem betonu i oddziaływaniami termicznymi (np. zbior-
niki na ciecze i materiały sypkie). Prezentowane podejście obliczeniowe, polegajace
˛ na wyzna-
czaniu globalnego mnożnika obcia˛żeń z uwzgl˛ednieniem zdolności powłokowych konstrukcji
żelbetowych do redystrybucji sił wewn˛etrznych (np. w wyniku zarysowania), pozwala na bar-
dziej precyzyjna˛ ocen˛e nośności konstrukcji i w konsekwencji na zracjonalizowanie kosztów

275
utrzymania obiektu. Może również decydować o sensowności dopuszczenia obiektu do dalszej
eksploatacji w aspekcie ekonomicznym.

5. Podsumowanie i modele nieomówione

W rozdziale tym, b˛edacym
˛ kontynuacja˛ Rozdziału IX, omówiono modele uszkodzenia, metody
poprawnej reprezentacji zjawiska lokalizacji i przedstawiono dwa przykłady zaawansowanych
symulacji omówionymi modelami (lub ich sprz˛eżeniami) zagadnień mechaniki konstrukcji be-
tonowych. Jak widać, takie modelowanie wymaga wiedzy i doświadczenia, ale daja˛ si˛e zauwa-
żyć ogromne możliwości symulacyjne nieliniowych modeli materiałów zaimplementowanych
w MES.
Przynajmniej dwa aspekty takiego modelowania zostały w Rozdziale IX i niniejszym po-
mini˛ete. Po pierwsze, właściwości materiałów inżynierskich ewoluuja˛ w czasie. Przykładem
sa˛ zjawiska reologiczne, np. skurcz i pełzanie. Modele tych zjawisk zostały omówione np.
w [3, 23, 50]. Po drugie, materiały poddane dostatecznie dużym lub długotrwałym obcia˛żeniom
moga˛ ulec p˛ekni˛eciu. Przez p˛ekni˛ecie autorzy rozumieja˛ powstanie rysy dyskretnej, czyli utrat˛e
ciagłości
˛ przemieszczenia. Modele mechaniki p˛ekania sa˛ omówione np. w [51].

Podzi˛ekowania
Autorzy wyrażaja˛ podzi˛ekowanie współpracownikom, z których prac współautorskich zostały
zaczerpni˛ete przykłady przedstawione w artykule, w szczególności A. Wosatko i M.A. Polak
(analiza przebicia) oraz M. Płacheckiemu, Sz. Ser˛edze, P. Krajewskiemu i Ł. Hojdysowi (ana-
liza chłodni kominowej).

Bibliografia
[1] Skrzypek J., Ganczarski A.: Modelling of Material Damage and Failure of Structures: Theory and
Applications. Springer, Berlin, New York, 1999.
[2] Skrzypek J.: Podstawy mechaniki uszkodzeń. Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków,
2006.
[3] Lemaitre J., Desmorat R.: Engineering Damage Mechanics: Ductile, Creep, Fatigue and Brittle
Failures. Springer, Berlin, 2005.
[4] de Borst R.: Fracture in quasi-brittle materials: a review of continuum damage-based approaches.
Eng. Fract. Mech., 69(2), 2002, 95–112.
[5] Litewka A.: Effective material constants for ortotropically damaged elastic solid. Arch. Mech.,
37(6), 1985, 631–642.
[6] Mazars J., Pijaudier-Cabot G.: Continuum damage theory - application to concrete. ASCE J. Eng.
Mech., 115, 1989, 345–365.
[7] Comi C.: A non-local model with tension and compression damage mechanisms. Eur. J. Mech.
A/Solids, 20(1), 2001, 1–22.
[8] Simo J. C., Ju J. W.: Strain- and stress-based continuum damage models - I. Formulation, II.
Computational aspects. Int. J. Solids Struct., 23(7), 1987, 821–869.
[9] Ju J. W.: On energy-based coupled elastoplastic damage theories: constitutive modeling and com-
putational aspects. Int. J. Solids Struct., 25(7), 1989, 803–833.
[10] Grabacki J. K.: Constitutive equations for some damaged materials. Eur. J. Mech. A/Solids, 13,
1994, 51–71.

276
[11] de Vree J. H. P., Brekelmans W. A. M., van Gils M. A. J.: Comparison of nonlocal approaches in
continuum damage mechanics. Comput. & Struct., 55(4), 1995, 581–588.
[12] Mazars J.: Application de la mécanique de l’edommagement au comportement non linéaire et à la
rupture du béton de structure. Ph.D. dissertation, Université Paris 6, Paris, 1984.
[13] de Borst R., Pamin J., Geers M. G.D.: On coupled gradient-dependent plasticity and damage
theories with a view to localization analysis. Eur. J. Mech. A/Solids, 18(6), 1999, 939–962.
[14] Peerlings R. H.J., de Borst R., Brekelmans W. A.M., Geers M. G.D.: Gradient-enhanced damage
modelling of concrete fracture. Mech. Cohes.-frict. Mater., 3, 1998, 323–342.
[15] Wosatko A.: Finite-element analysis of cracking in concrete using gradient damage-plasticity.
Ph.D. dissertation, Cracow University of Technology, Cracow, 2008.
[16] Wosatko A., Pamin J., Polak M.: Application of damage-plasticity models in finite element analysis
of punching shear. Comput. & Struct., 151, 2015, 73–85.
[17] de Borst R., Sluys L. J., Mühlhaus H.-B., Pamin J.: Fundamental issues in finite element analyses
of localization of deformation. Eng. Comput., 10, 1993, 99–121.
[18] Pamin J.: Computational modelling of localized deformations with regularized continuum models.
Mechanics & Control, 30(1), 2011, 27–33.
[19] de Borst R., Crisfield M.A., Remmers J.J.C., Verhoosel C.V.: Non-linear Finite Element Analysis
of Solids and Structures. Wiley, Second Edition, 2012.
[20] van Mier J. G. M.: Strain-softening of concrete under multiaxial loading conditions. Ph.D. disser-
tation, Eindhoven University of Technology, Eindhoven, 1984.
[21] Hordijk D. A.: Local approach to fatigue of concrete. Ph.D. dissertation, Delft University of
Technology, Delft, 1991.
[22] Woliński S.: Właściwości betonu rozciaganego
˛ i ich zastosowanie w nieliniowej mechanice p˛ekania
betonu. Budownictwo i Inżynieria Środowiska, z.15, Politechnika Rzeszowska, Rzeszów, 1991.
[23] fib - Fédération internationale du béton: Code-type models for concrete behaviour. Background of
MC2010. fib, 2013. Bulletin No 70.
[24] Bažant Z. P., Oh B.: Crack band theory for fracture of concrete. RILEM Materials and Structures,
16, 1983, 155–177.
[25] Pietruszczak S., Mróz Z.: Finite element analysis of deformation of strain-softening materials. Int.
J. Numer. Meth. Engng, 17, 1981, 327–334.
[26] Rots J. G.: Computational modeling of concrete fracture. Ph.D. dissertation, Delft University of
Technology, Delft, 1988.
[27] TNO DIANA BV: DIANA Finite Element Analysis User’s Manual. Theory, 2014. Release 9.6.,
Delft, The Netherlands.
[28] Oliver J.: A consistent characteristic length for smeared cracking models. Int. J. Numer. Meth.
Engng, 28, 1989, 461–474.
[29] Bažant Z. P., Pijaudier-Cabot G.: Nonlocal continuum damage, localization instability and conver-
gence. ASME J. Appl. Mech., 55, 1988, 287–293.
[30] Jirásek M.: Nonlocal models for damage and fracture: Comparison of approaches. Int. J. Solids
Struct., 35(31-32), 1998, 4133–4145.
[31] Bobiński J.: Implementation and application examples of nonlinear concrete models with nonlocal
softening. Ph.D. dissertation, Gdansk University of Technology, Gdańsk, 2006. (in Polish).
[32] de Borst R., Mühlhaus H.-B.: Gradient-dependent plasticity: Formulation and algorithmic aspects.
Int. J. Numer. Meth. Engng, 35, 1992, 521–539.
[33] Peerlings R.H.J., de Borst R., Brekelmans W.A.M., de Vree J.H.P.: Gradient-enhanced damage for
quasi-brittle materials. Int. J. Numer. Meth. Engng, 39, 1996, 3391–3403.

277
[34] Geers M.G.D.: Experimental analysis and computational modelling of damage and fracture. Ph.D.
dissertation, Eindhoven University of Technology, Eindhoven, 1997.
[35] Liebe T., Steinmann P., Benallal A.: Theoretical and computational aspects of a thermodynamically
consistent framework for geometrically linear gradient damage. Comput. Methods Appl. Mech.
Engrg., 190, 2001, 6555–6576.
[36] Pamin J.: Gradient-enhanced continuum models: formulation, discretization and applications. Se-
ries Civil Engineering, Monograph 301, Cracow University of Technology, Cracow, 2004.
[37] Łodygowski T.: Numerical solutions of initial boundary value problems for metals and soils. Perzy-
na P., redaktor, Localization and fracture phenomena in inelastic solids, CISM Course Lecture No-
tes No. 386, Springer-Verlag, Wien - New York, 1998, 392–468.
[38] Sluys L. J.: Wave propagation, localization and dispersion in softening solids. Ph.D. dissertation,
Delft University of Technology, Delft, 1992.
[39] Glema A.: Analysis of wave nature in plastic strain localization in solids. Monograph 379, Poznań
University of Technology, Poznań, 2004. (in Polish).
[40] Winnicki A.: Viscoplastic and internal discontinuity models in analysis of structural concrete.
Series Civil Engineering, Cracow University of Technology, Cracow, 2007.
[41] SIMULIA: Abaqus Theory Manual (6.10). Dassault Systemes, Providence, RI, USA, 2010.
[42] Adetifa B., Polak M. A.: Retrofit of interior slab-column connections for punching using shear
bolts. ACI Structural Journal, 102(2), 2005, 268–274.
[43] Wosatko A., Pamin J., Polak M.-A.: Comparison of simulation results for 3D punching shear pro-
blem. Łodygowski T., i in., redaktorzy, Recent Advances in Computational Mechanics, Proc. 20th
International Conference on Computer Methods in Mechanics CMM-2013, Poznań, 2013, CRC
Press/Balkema, London, 2014, 79–88. First published as short paper in Proc. 20th International
Conference on Computer Methods in Mechanics CMM-2013, Poznań, August 2013, MS13-15-16.
[44] Łodygowski T.: Theoretical and numerical aspects of plastic strain localization. Monograph 312,
Poznań University of Technology, Poznań, 1996.
[45] Ser˛ega S., Płachecki M.: Nieliniowa analiza nośności powłoki hiperboloidalnej chłodni kominowej
z uwzgl˛ednieniem nowych wymagań normowych. Inżynieria i Budownictwo, 4, 2013, 213–216.
[46] Ser˛ega S., Hojdys Ł., Krajewski P., Płachecki M.: Ocena bezpieczeństwa chłodni kominowej eks-
ploatowanej od 35 lat. Inżynier Budownictwa, 12 (112), 2013, 96–102.
[47] VGB PowerTech e.V.: Structural Design of Cooling Towers. Technical Guideline for the Structu-
ral Design, Computation and Execution of Cooling Towers. VGB-R 610Ue. Completely revised
edition 2005.
[48] Cervenka V.: Global safety format for nonlinear calculation of reinforced concrete. Beton- und
Stahlbetonbau, 103, 2008, 37–42.
[49] PKN: Eurokod 2 - Projektowanie konstrukcji z betonu - Cz˛eść 2: Mosty z betonu - Obliczanie i
reguły konstrukcyjne PN-EN 1992-2, 2010, Warszawa.
[50] Bažant Z.: Mathematical modeling of creep and shrinkage of concrete. John Wiley and Sons,
Chichester, UK, 1988.
[51] Neimitz A.: Mechanika p˛ekania. PWN, Warszawa, 1998.

278