Faqe

2 . Peremr i pronor . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . 63
Lakimi i peremrave pronore . . . . . . . . . . .
• • •
66
Perdorime te gabuara te di sa trajtave te peremrave pronore : 73
A. Mospershtatje ne rase 74
B. Mospershtatje ne gJini . . . . . . . . . . . . . . . 79
Pè:iremri pronor i(e,tè,)vet . . . . . . . . . . .
. . . . 81
3. Peremri pyetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
PASQYRA E LENDES
. . . .

IV. NYJAT TEK EMRI, M B l EMRI, NUMERORI D HE PEREMRI 88

Fa qe
Funksionet dhe karakteristikat gramatikore te ny jave 88
PJESA I : ç:ESH TJE TE MORFOLOGJISE 10 Lakimi i nY jave . . . . . . . . . . . . . . 90
Disa raste kur duhet perdorur nyja te dhe jo se . 94
I. E M R I Ll Disa raste kur duhet perdorur ny ja se dhe jo te . 96
Disa çeshtje te tjera te perdorimit te nyjave . . 87
Gjinia . l l'
Shumesi i emrave ]3
Shumesi i emrave mashkullore 14
V. F O L J A .
. . . . . . . .
1 00
32
. . . .

Shumesi i emrave femerore . .

Emra qe perdoren vetem ne shumes 36 Folje kalimtare e j okalimtare 100
Lakimi i emrave . 37 Diatezat e foljes . . . . . . . 101
Lakim i i pare 38 Menyrat e foljes . . . . . 1 02
Lakimi i dyte . 40
Koha, veta dhe numri i foljes 1 03
Lakim i i t rete 42
Foljet kam e jam . . . . . 104
43
.

Lakimi i katert
Ndarja e foljeve ne zgjedhime 1 08
Lakimi i emrave ne numrin shumes 44
Zgjedhimi i pare 1 09
Disa verejtje per perdorimin e trajtes 48
Zgjedh.imi i dyte 1 15
Nderrimi i gjinise se disa emrave mashk u l lore ne n umrin shumes . . . 49
Zgjedhimi i trete 121
Foljet e parregullta 1 27
.
Verejtje rreth perdorimit te d isa traj tave foljore 128
Il. N U M E R O R J 52
Menyra dimore 1 28
.

. .
E tashmja dhe e palo·yera 128
III. P E R E M R I 53 E kryera e thjeshte 1 35
. . .

Menyra lidhore . 1 39
l . Peremri vetor . . . . . . . . . . .
. .. . . � . . 53
Menyra habitore 142
.

Lakimi i peremrave vetore . . . . . . . . . . . . . . . 53 Menyra deshirore . 142

;

Verejtje rreth disa perdorimeve te gabuara te peremrave vetore •� . 55 Menyra urdherore 146
Trajtat e shkurtra te peremrave vetore . . . . . .
. . 57
Pjesorja 149
. . .

• . . . .

Verejtje rreth disa perdorimeve te gabuara te trajtave te shkurtra te per-

Verejtje rreth disa foljeve te parregu llta . . . . . . . . . . • 1 52
. . . 59
. . .

emrave vetore . . . . . . .
'

. . . . . ' . . . ' . . .

291
290
 Faqe
Faqe
PJESA I I : çESHTJE TE SINTAKSES 1 55

I. PERDORI MI I EMRIT NE TRAJTE TE SHQUAR DHE TE PA-

V I . PERDORIMI I I>ISA PARAFJALEVE, I DI SA LIDHEZA VE
SHQUAR · · · ·
· · 1 57
DHE I D I SA FJALEVE LIDHESE . . . . ·
. . · .
. .
1 84

Trajta e emrit te shoqeruar nga nje peremer deftor 1 57 Mbi . . . . .

1 84
Trajta e emrit te shoqeruar nga nyja nje . . l 59 Ne drejtim (te) 1 85
Trajta e emrit te shoqeruar nga nje numeror 1 60 Prej . . . . . 1 85
Trajta e mbiemrit te emerzuar . . . . . . 1 60 Midis, ne mes, permes dhe ndermjet 1 86
Perdorimi i peremrit lidhor qe. 1 87
Nga ku, prej ku, prej ,ga • 1 88
II. PERDORI MI I FOLJES NE FUNKSIONIN E KALLEZUESIT · · 1 62 Gje qe, gje e ci/a 1 89
Apo . . . • . . . . . 1 90
Perdorimi i foljeve gjysmendihmese mund e duhet perpara nje foljeje ne
lidhore . . . . . . . . . . . . 1 62
Pershtatja e foljeve-kallezues ne kohe . 1 64
PJESA I I I : çitSHTJ E TE FORMIMIT TE FJALitVE 191
Pershtatja e kallezuesit me kryefjalen 1 67
Ndertimi pesor . . . . . . . . . . . 1 70
H Y RJ E . . . . . . 1 93

I. SI FORMOHEN FJALET E REJA NE SHQIPEN E SOTME LE-

III . EMRI DHE PEREMRI NE FUNKSIONIN E KUNDRINORIT · · 1 72 TRARE · · · · • ·
· ·
· · · · · · . . . . .
1 96

Perdorimi i emrit ne funksionin e kundrinorit prane nJe emri foljor 1 72 Ndertimi i fjales. Ndarja e fjaleve sipas formimit te tyre 1 96
Perdorimi i trajtave te shk:urtra te peremrave vetore . . . . . . . 1 73 Analiza e fjales sipas ndertimit dhe sipas formimit te saj 1 98
IV. MBIEMRI DHE EMRI NE FUNKSIONIN E PERCAKTORIT · · · 1 75
II . TIPAT FJALEFOR M U ES PRODUKTIVE DHE AKTIVE NE
Pershtatja e mbiemrit ose e peremrit qe percakton nje varg gjymtyresh SHQIPEN E SOTME LETRARE 201
homogjene . . . . . . . . . . . . . . . . . . '· 1 75
Rendi i percaktoreve te nje gjymtyre . . . . . . . . . . . . . . . . 1 76 A. FJALET E PREJARDHURA 203

l . FJALE TE FORM UARA ME PARASHTESA · 203

V. PERDORIMI l NYJAVE, I PARAFJALEVE DHE I PJESEZAVE 1 80

Formime me parashtesen pa- . 203
PARA GJYMTYREVE HOMOGJENE. FOLJET NDIHMESE NE
Formime me parashtesen rnos­ 205
KALLEZUESIT HO MOGJENE · · · · · · · 1 80
Formime me parashtesen jo- . 205
Formime me parashtesen per· 206
Perdorimi i nyjave para gjymtyreve homogjene . . . . .
. . . . . . 180
Form ime me parashtesen ç-fsh-/zb­ 206
Perdorimi i parafjaleve para gjymtyreve homogjene . . . . . . . . . 181
Formime me parashtesat mbi- e neo- 207
Perdorimi i pjesezave para gjymtyreve homogjene . . . . . . . . . 1 82
Perdorimi i foljeve ndihmese ne kallezuesit homogjene . . . . . . . 1 83

292
293
 Fa qe , F'\qe

3. T i p i numeror (ose shume) + emer ne rrjedhore te pas/zquar shumes . 248

S HQ IPER I M I T DISA PARAS HTESA VE T:l:. H UAJA . 4. Tipi peremer + emer 248
208
5. T i pi fo/je + emer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
2 PJALE TE FORMU ARA ME PRAPA SHTESA
21 1

Prapasbtesa -(è)s . . . . . . . . . . . . . . . . . Tipat kryesore te kompozitave m biemra 249

.
211
Prapashtesat -ar, -tar . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . , 212
Prapashtesat -or, -tor . . 1 . Tipi emer + emer . . . . . . . . . . 249
. . . . . . . . • • • • • • . . . • • 214
Prapashtesa -ist 2 . T ip i emer + mbiemer . . . . . . . . 250
216
Prapashtesa -im 3. Tipi numerar (ose peremer) + mbiemer 250
216
Prapashtesa •ime Tipat kryesore te kompoiitave folje . . . 252
217
Prapashtesa -ese 1 . Tipi ndajfolje + fo /je . . , . . . . . 252
21 7
Prapashtesa -je . . . 2. Ti p i emer + folje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
218
Prapashtesa -ishtej-ishte . . . . . . . . . . . . . . . Kompozitat pa t akim 253
. . • .
. 220
Prapasht esat -i, -(e)si, -(e)ri . . . . . . . . . . . . . . . Shkurtesat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
.
. . . 220
Prapashtesa -shem . . . . . . .
224
Prapashtesat -o-, ro , to , -so-, -zo­ C . FJALE TE FORM UARA NJEKO H E S I SHT ME KO MPOZI M E
- - - -
227
Pr apashtesa -os . ME PRAPASHTESIM. · · · · . · · · . · . 254
.
230
Prapashtesa -asj-azi ç . FJALET E PERNGJ ITU RA. · · · . 254
23 1
Prapashtesat -(i)sht 23 1

SH Q I PE RI MI I DISA PRAPASHTESAVE TB HUAJA P J ESA lV : DlSA NGA RREGULLAT KRYESORE TE DREJTSHQIPTI­

23 3
MlT TE GJU HES LETRARE SHQIPE 257

3 . FJALE TE FORMVA RA N J EK OHESI SI-I T M E PARASH TESE E ME

PRAPASHTESE · · · · · · · · · · •
I. NJOHURI TE PERGJITHSHME 259
· · · · · · · ·
235

4. FJALE TE FORMUA RA PA P A RAS HTESA A PRAPAS HTESA O bjekt i i drejtshqiptimit. Drejtshqipt imi dhe drejtshkrimi 259
236
Stilet e shqipt imit . . . . . . 260
l . E merz i m i . . . . . . 237 Tingujt e gjuhes letrare s hq ipe . . . . . . . . . . . . 261
2. Mbiemerzi m i 240
a ) Mbiemrat e panyjshem 240 I l . DREJTSHQIPTJMI l ZANOREVE 262
b) Mbiemrat e nyjshem 240
3 . Ndajfoljezimi
24 1 Zanorja e e t heksuar 262
4 . Para fjalezi m i 242
Zanorja e . . . . . 263
Zanorja e e theksuar . 264
B. FJ ALET E PERBERA (KOMPOZITAT) Zanorja é e pat heks uar 265
243
Zanorja e parathekso re 265
Tipat kryesore te kompozita ve emra a) if.- ja pa rathekso re te fj a let pa1 me dhe te fjalet k u ajo ndodhet ne
e
245
l . Ti p i emer + emer . . rrokjen e pare . . . . . . . . . . . . . . . . 265
245 .

2. T ip i ndajfo/je + emer . . . . . b) :it- ja parat heksore te fjalet e prejardhura me prapashtesa . . . . 265

247 .

294 295
 Fa q e

c ) :E-ja paratheksore ne kufi te temave te fjalet e perbCra dhe te perngji-

tura . . . . . . . . . . . 266
Zanorja è pastheksore . . . . 267
A. È-ja pastheksore jofu ndore 267
B. È-ja pastheksore fundore 269
Zanoret u dhe y 272
Zanorja i . . . . . . . 273
Grupi i zanoreve ie . . . 273
Grupet e zanoreve ue, ye . 274

III. DREJTSHQIPTIMI I BASHKETINGELLOREVE

Bashketingelloret e zesbme ne fund e ne trup te fjales 274

Bashketingelloret sh-/ zh-/ ç- n istore . 275
Shqiptimi i j-se . . . . . . . . 276
Nj-ja ne trup e ne fund te fjales • 278
Bashketingellorja h .. . 279
Bashketingimorja rr . . . . -' 280
Takime bashketingelloresh . l 28 1
Takimi i g-se ose i n-se me j-ne 28 1
I V. DREJTSHQIPTIMI I FJALEVE ME PREJARDHJE TE HUAJ 282

V. THEKSI . ·
. · · . . . 284
LITERATURE PLOTES UESE · · 286

Tirazh i : 30 000 kopje Formati : 60 x 88/1 6 Sta sh. 2204-72

Shtypur ne Kom b i natin Pol i g ra fi k

Shtypsh kronja " M I HAL D U R I ., - T i ra ne

?J7
-("l
m:
�
=c
--i
-
m "tt
c..
m
--i .
rTJ .
C/)
s:: l>
c::>
::;:::o m
-n
o "tt
,---
l>
o
:D
G)
- m:

V'> .
rn .
 ·l E M RI

GJINIA

§ l. Gjinia e emrave ne shumicen derrmuese te rasteve mund te

·dallohet morfologjikisht nga mbaresat qe marrin ata ne trajten e
·shquar te rases emèrore tè njèjesit :
emrat mashkullore marrin mbaresèn -i ose -u: plep-i, mendim-i,
vèlla-i, burr-i (burre), gjum-i (gjumè), zog-u, dhe-u etj.;
emrat femerorè marrin mbaresen -a ose -ja:l> keng-a, pushk-a,
· shtépi-a, Iute - lul-ja, ujitje - ujit-ja, radio - radio-ja etj. ;
emrat asnjanès marrin mbaresen -t(e) ose -it: te ftohte-t,
• -
tè JJerdhe-t, tè zi-té, tè ecur-it etj.
�-

Shenim. Ketu eshte fjala n e radhe te pare per emra t e pergjithshem. Gjinia
gramatikore e emrav e te perveçem te njerezve percaktohet nga seksi i personit
perkates, p.sh. Leke - Leka, Dede - Deda, Kole - Kola, Koço - Koçoja jane
emra mashkullore, megjithes e shkojne pas lakimit te emrave femerore, nga ana
tjeter, emr a si Nermin-i, Antigoni etj. , jane emra femerore, megjithese shkojne
pas lakimit te emrave mashkullore. Po keshtu disa emra si axhe - axha, daje­
- daja, gege - gega, toske - toska, qe shenojne frymore te seksit mashkullor,
megjithese shkojne pas lakimit te emrave femerore, i perkasin gjinise mashkullore2 >
'
(jane emra mashkullore te Iakimit te trete, -shih me poshte § 38).

Gjinia gramatikore e emrave te mesiperm, te perveçèm e te per­

. gjithshèm, sbprehet sintaktikisht: fjalèt pèrcaktuese dhe fjalet e tjera
qe pershtaten me keta emra, vihen ne trajten e gjinise mashkullore,
p.sh.: Leka i Madh; Kola èshtè punetor i dalluar; Nermini èshtè pu­
�netore e· dalluar; axha im; daja i vogel etj.

1) Marrin -ja ne trajten e shquar vetem emrat qe dalin me -e ose -o te patheksuar

.2) Shih edhe «Drejtshkrimi i gjnhes shqipe>> § 8a.

11
 § 2. Ka nje numer emrash, te cilet dikur perdoreshin ne mba rè Trajtat femerore té tyre, si borxha, djepja, ligja, lodja, ndera, prcb/ema,
gjuhen si asnjanes dhe e formonin trajten e shquar te emerores e tè komunizma, reumatizma, sarkazma etj . , kane dale jashte normes se
ka11ezores me mbaresen -t, p.sh. : dr ithe-t, gjalpe-t etj. Kjo formè sotme letrare dhe nuk duhen perdorur. Emri furre eshte i gjinise
degjohet ende sot neper dialektet e ne te folurit e brezit te v jeter. femerore: furra (dhe jo furri).
Ne gj uhen letrare te sotme keta emra perdoren si mashkullore, d.m.th.
e form ojne trajten e shquar te emerores se njejesit me mbaresen -i
dhe trajten e shquar te kallezores me mbaresen -in. Emrat ne fjalè
jan e : SIIUMESI I EMRAVE
balle - balli ballin gjalpe - gjalpi - gjalpin
§ 4. Mjetet e formimit te trajtes se shumesit te emrave n� gjuhen
e
bru.me - brumi - brumin lesh - leshi - leshin
sotme letrare jane te larmishme .
djathe - djathi - djathin mieli - mielli - miellin
Ne pergjithesi, trajta e shumesit formohet me ane mbaresash.
Nga keto me te perdorshmet jane: -e, -a, -e, p.sh. : anetare, gure ,
drithe - drithi - drifhjn mish - mishi - mishin

leke, shofere etj. ; dema, fusha, kodra, pellumba, vegla etj . ; aksion e,
dylle - dylli - dyllin mjalte - mjalti - mjaltin
dhalle - dhalli - dhallin uje - uji - ujin
fise, kombe, shtete etj.
dhjame - dhjami - dhjamin vaj - vaji - vajin
Nje vend te rendesishem nder mjetet e formimit te shumesit
grure - gruri - grurin
zene edhe mbaresat -nj e -ra , p. sh.: arinj, mullinj, penj, heronj,ftonj etj.;
Shenim l. Trajtat asnjanese te ketyre emrave mund te perdoren ne vepra
dhjamera, fshatra, ma/Ira, ujera etj.
letrare per te individuc..l izuar ndonje personazh me ane te gjubes ose per te karak­ Nje numer emrash e kane trajten e shumesit te njellojte me
terizuar gjuben e nje epoke te kaluar. Ato mund te perdoren gjitbasbtu edbe ne trajten e njejesit, p.sh.: nje nxenes - shume nxenes, nje mesues -
sbprehje frazeologjike, p.sb. : m'u ngjeth mishte, os e kur kàne marre nje kuptim
shume mesues, nje dite - shume dite, nje kala - shume ka/a, nje ide -
te veçante, p.sh. : ujet (ne kuptimin «ujet e bolle))), dhjamet (ne mjekes i , p.sb.:
operoi dhjamet ) .
shume ide, nje shtepi - shume shtepi, nje lagje - shume lagje, nje
depo - shume depo etj .
Shenim 2. Emr i krye, kur perdore t me kuptimin «koke)), ne rasen ememre
Disa emra e formojne trajten e shumesit duke pesuar nderrime
ose kallezore, eshte kurdohere asnjanes dhe e formon trajten e sbquar me mba­
resen - t, p.sh.: me dhemb kryet , ndersa, kur perdoret me kuptimin «kryetar, i pare»· tingujsh ne temen e tyre. Nderrimet kryesore jane: a>e, e>i. k>q,
ose «kapitull)) (libri) eshte kurdohere mashkullor dhe e formon trajten e shquar g>gj, ll>j, r>j. Nje pjese nga keta emra marri n edhe nje mbarese,
me mbaresen -u, p.sh. : kreu i vendit, kreu i trete etj. p.sh.: breg - brigje , rrezik - rreziqe, kunat - kuneter etj., kurse

; ;;!
te tjeret nuk marrin mbatese: dash - desh, mik - miq, plak - pleq,
§ 3. Nje numer emrash, te cilet jane perdorur me pare edhe si kungull - kungu!, .b r ij e_!l:
mashkullore, edhe si femerore ose perdoren ende keshtu neper tè Per shkak te n 1kt 1t te dialekteve ose te varianteve letrare
·

folme te ndry shme, kane kaluar sot perfundimisht ne gjinine mashku­
llore, p.sh.: borxh-i, djep-i, kryq- i, ligj-i, lot-i, nder-il>, pyll-i, qiell-1�
shendet-i, turp-i etj.; po keshtu edhe: problem-i, program-i, komu­
nizm-i, marksizm-i, organizm-i, reumatizm-i, sarkazm-i, socializm-i etj_
l) Per kete a rsye dubet tbene
falemnderit, fa leminderit dhe jo fa/emnderes,
leminderes.
12
te meparshme, per disa tipa emrash ne gjuhen e folur e ne gjuhen
e shkruar nganjehere ndeshen ende dy ose me shume trajta shumesi,
p.sh.: ofie era e oficere, xhepa e xhepe, nxenes (trajte pa mbarese) e
nxenesa, dardhe, gjurme (trajta pa mbarese) e dardha, gjurma etj.
Nè kèto raste, zakoni sht, vetem njera nga trajtat eshtè ne pajtim me
fa.
normen e sotme letrare, ndèrsa trajta tjeter nuk eshtè normative dhe
13
�\;
 duhet menjanuar nga perdorimi letrar. Nè paragrafet me poshte·
do te tregojme se cilat jane trajtat normative ne keto raste. Por mè­
parè le te shiko jme disa rregulla te formimit te trajtes se shumèsit
ne gjuhen letrare.
SIIUMESI I EMRAVE MASHKULLORE
§ 5. E formojn e shumesin rregullisht me mbarese n -e emrat.
mashkullore qe dali n me :
-ac: kupace, pertace, tullace etj.;
-aç: gungaçe, gjembaçe, kulaçe, trazovaçe etj. (por : ilaç - ila-
çe);
-af: çarçafe, fotografe, paragrafe etj.;
-ak : binjake, fshatarake, fusharake, kapake, rosake, ushtarake
etj.;
-aq: hutaqe, shkataraqe etj . ;
-asb: balashe, gjwnashe, larashe etj .;
-e ç: gjyveçe, kryeneçe etj . ;
-ek: byreke, dire/di, dyfeke, dysheke, fisheke, hendeke, lejleke�
mjeke etj .;
-en: hostene, kapitene, legene, sejmene, sergjene etj . (bejnè
perjash tim : bedeP- - bedena, liqen - liqene);
-ik : akademike, calike, diabetike, historike, ibrike, klerike,
romantike, zhapike etj. (por : armik - armiq, fik - fiq,
mik - miq);
-in: beduine, kofine, latine, pinguin e, qefine etj . ;
-i st : aksioniste, aktivistè, artiste, balliste, çikliste, egoiste; fut­
bolliste, kapitaliste, komuniste, kooperativiste, koriste, le­
niniste, marksiste, specialiste, spartiste, traktoriste,
turiste etj.;
-ok: maçoke, maloke, miseroke, m}eshterokè, patoke, shoke etj.;
-or: agresore, ambasadore, banore, deshmore, .fjalore, frymore,
kryqihore, malesore, profesore, punetore, traktore, vapore
14
etj. (por : auditor -auditore, kor-kore, korridor -korri­
dore) ;
-osh: baloshe, barkoshe, kataroshe, mjekroshe, trimoshe etj.
(bejne pèrjashtim : kosh - kosha, djalosh - djelmosha);
-ot: despote, dhespote, himarjote, patriote, suljote etj. (ben
pèrjashtim lot, qe e ka shumesin njesoj si njèjèsin, pE)r
ne trajtèn e shquar lo t-et) ;
-tar: çlirimtare, kengetare, lojtare, luftetare, shkrimtare etj.;
-tor: fajtore, konsumatore, kultivatore, muratore, punètore etj.;
-uk: bishtukè, kopuke etj .
Fjalèt e mesipérme e formojné shumesin me mbaresen -e, edhe
ne rast se pérdoren si mbiemra né gjininé mashkullore, p.sh. : djem
binjake, shkrimtare romantike, nxenes punetore etj . E formojnè traj­
ten e shumesit me mbaresén -e edhe te gjithé mbiemrat e tjere te
panyjshem mashkullore, qe dalin me fundoretO e mesiperme, p.sh.:
dredharake, artistike, çamaroke etj .
§ 6. E formojne shumesin pergjitbesisbt me mbaresen -e emrat
mashkullore q e dalin l!lé:
( i)an: aeropiane, evropiane, fazane, fidane, filxhanè, fizikane,
-
gjerdane, jargavanè, jorgane, havane, hidroplane, histo­
riane, kazane, luane, matematikane, partizane, politikane,
republikane, sahane, shandane, shejtane, timpane, tigane,
tirane etj .;
- ar : barbare, detare, fshatare, hambare, ka{endare, kèpucare,
korçare, skenare, ushtare etj. ;
-ec: dordolece, guralece, memece, mistrece, pijanece etj. ;
-er: berbere, fenere, frigorifere, kalorifere. oficere, shofere etj. ;
-ir: ilire, vampire, zinxhire etj.;
-ol: gogole, kaqole etj.;
-on: bidone, timone, vagone etj.;
-un: bastune, majmune, pirune, sapuné, spiune etj.
Me mbaresen -é e formojne trajten e shurnesit edhe mbiemrat
mashkulloré qe dalin me fundoret e mesiperme, p.sh.: djaloshare,
barkalece, grindavece etj.
l) Fundore quhet tingulli ose tingujt e fundit te fjales qe sherbejne si tipar kla­
sifi kues a karakterizues i saj.
15
 Nje numer emrash qe dalin me te njejtat fundore si emrat e me­
siperm, nuk e formojne shumesin me mbaresen -e, po me -a ose me
-è: aspirante, elefante, di versante, gjigantè, loborante,
kursante, maturante etj.;
-c. Me poshté po shenojme me te perdorshmit prej tyre. ,

� -e:
Me mbaresen -a:
-aot:
diamante, restorante, variante etj.;
-an: mana, patellxhana;
-ec: bishtaleca, karka/eca, kastraveca, keca, speca;
-on: gramafona, magnetofona, mikrvfona, telefona (dhe té -e: argatè, delegate, diplomate, kroate, la beate, vlonjate
-at: etj. (por : kunat :: kuneter').;
gjitha fjalet e huaja te perbera, qe kane si gjymtyre te
dyté -fon), k upc,na, napolona;
-ol: gola, qafola, sckola, stola; �-e: agregate, aparate, atentate, fosfate, kampionate,
kate, kombinate, pal/ate, silikate, shpate etj. (por:
-un: çuna, zhguna.
shtrat - shtreJer);
--
Me mbaresen -e:
-e: matrapaze, xhambaze etj.;
--
-az:
-an: di vane, duhane, dyqane, hane, karvane, mejdane, oq.:-ane,

�-e:
·

c-rgan�, piane, stane, tavane, vu/lkane1>;

kafaze, pullaze etj.;
-ar: honor.are, orare, pazare, qi/are, seminare, tipare, thesare,
visare, zare etj.
-e: dembe/e, kriminelè, teveqe/e etj. (por: harabe/a);
-ec: ko tece;
- el :�
-e: akuare/e, due/e, ho tele, kapitele, paste/e, tunele,
-er: dikastere, karaktae, mermere, mindere, mlstere etj .;
zabele etj. ;
-ir: hire, manastire, panaire;
--...... -a: bela, çengela, gjela, tegela, tela etj .;
-on: ballkone, ciklone, elektrone, frone, hone, hormt•ne, kone,
protone, sallone, shabllone, zakone;
-un: kanune . 0
.�.
_./-
-è: agjente, asistentè, docente, elemente, k.Jif:ntè, stYJienti
en . : -
"' \ U rvt [t1l rt:
�. v���----���-
§ 7. Emrat q é dalin mé -al, -ant, -at, -az, -el , -ent, -ez, - id , - i t,
-ont, si rregull, e formojné shumesin me mbaresén -e, kur shénojne
--...__ -e: aksidente, argumente, bazamente, !okun.....m?F

frymore, d be me -e (ndonjeberé me a) kur nuk shenojne frymore :

- ,

..---e admiralè, gjenerale, intelektualè, vandale, vasale etj. ;

-e: atlete, dasaretè-t, deputetè etj. (por : personalitete);
-al· -----­
-et:
�-e: centrale, festiva/e, ideale, kana/e, karnavale, korale,
'�-e: dete, fakultete, mcgjfete, qytete, shtete, termete etj .
kristale, lokale, male, materiale, minerale etj. (por:
kuintale);

�
.t��f:'rg;�_
.. ber,meze,
-e: .
)
.. borg_Jeze, .
puV,IE'l
" Vle tnameze- etj.;
. " k'meze, .
'�
l) Te gjithe emrat me -an q e e formojne shumesin me mbaresa t -a osc -e, nuk
shenojne frymore.
-ez:
-e: qymeze, sofrabeze, trapeze etj. (por: breza);
16
2-54 17
 § 8. Emrat mashkulloré qé dalin me -azb, ezb -el, i m -ion,
abaside-t, heraklide-t, in valide etj.;
- . - ,

/
/ -e; -(i)um, -ozb, -us, e formoj ne shumesin me mbaresen -e:

� -e:
-id: -azh : aliazhe, ambalazhe, grupazhe, plazhe, si/azhe, shantazh4
hibride, metaloide, okside, romboide etj.; etj . ;
-ezb: kortezhe;
1 -e: artiljere, aventurìere, brigadiere, infermiere,
inxhinie­
-el: a�ble (ansambél), cikle (cikél) ;
pio nier é .
.er . r e, karro ciere, magaziniere, mitraljere, -im:
Je r l
a - . _ .
botzme, kerkimer punime, vendime etj.;
-
portzere etJ.;
� -ion : batalione, divizione, dominione, embrione, kampione (mos­
� -e: kantiere, kuarti e re etj.;
'- "" tèr), komisione, legjione, leksione, pozicione, profesione
etj. (por : kamione, kampione);
etj.;
- (")
1 um: albume, fior �-;; ..,. :!l::
-e: gjirokastrite, komite, para zi te , petrite .
�.
.e, ostume, presz'd'zume, s1mpozrume, sta· o

-it diurne etj.;

-e; boksite, deficite, fosforite, grafite, pirite, suficite etj. -ozh: elozhe.
(p or : satelite, shirita); Emrat qè dalin mé� formojnè s humesin né kété m e nyr e :
a) me mb aresén -e: diagrame, fonograme, pentagrame, radio-
---
J.�tele�etj.; . ;;" :cc::-
/-e: konte, rinoqerontè etj.;
-ont: / - _./ __.::.---
b) me mtfare sen -e: emri gram - grame dhe emrat e pèrbéré
� -e: fronte, horizonJ.e etj.
- �
tè njèsive té tjera tè peshés, me gjymtyré tè dyté keté fjalé : centi­
�
grame, defi!!:Gran:z e , hektograme, �"!è,
"JE_igram!_ etj.
Emrat qe mbaro jné me -U, -oz, e formojné shumesin
me mbareseD
-a, kur nuk shéno jné frymoré : § 9. Siç éshtè pér�r né § 4, emrat Ìnashkullorè me -�s,
-e, kur shénojn é frymoré, dhe me
-ues a -yes e kané trajtén e shumésit njésoj si té njéjesit :
-e: ......:---
civile, k.EJ.jle, kopile ; �� gj:Jlkis, han:tJ, mbledhés, mundes, nxénés, qites, vendés,
-D: �
- �
""Zgftdhes ay.-(p or =�çei;sq;::.._fd ;
� -a: fjtila, k'!_l]!!ila, karafila; trenda.fi/a etj.t> degjues, mésues, sulmues, vrapues etj.; hekurkthyes, pèrkthyeJ,
(p or : idi/e);
......---- udhérréfyes etj.
Nuk mardn mbarese ne shumés as mbiemrat mashk ull oré qé
bajloze, karqcjo ze, marangoze, tifoz e etj . ; dalin me fundoret e mésipèrme, p . sh . : trekendésha barabrinjès, speco
-e:
djegés, gjarperinj helmues etjl>.
-oz:
� -a: ... .
hlvan oza,
----
mitraloza, rrogo za etj. (por: lloze).
§ 10. Siç vumè né dukje mé lart (§ 4), per njè numer emrasb
t c nga tipat e pérmendur né § 5-8, né gjuhén e folur, po aty-kétu edbe
Mbiemrat mashkulloré té panyjshém qe dalin me fun dore
shume sin me mbares en e: né gj ub èn e shkruar, pèrdoren dy e nganjeheré tri trajta sh u mési .
pèrmendura né kète paragraf, e formoj ne
-

kriminele; tek a- Né kéto raste, zakonisht, njèra prej tyre éshtè trajte e drejté, norma•
ideale. normale; italiane, in}orantè; dembele,
tive, kurse té tjerat nuk jané normative, prandaj duhen ménjanuar
njoze, v i ta mino ze etj.
nga gjuha letrare.
1) Emri bilbil e formon shumesin me -a ne te dyja kuptimet e tij: l. nje zog
Per ne �§
q6

ke ndon bukur; 2. v e ge l per te fersbellyer.

l) sa u shtjellua 5-9 shih edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» §§ 38-41:

19
18
 Me poshte jane paraqitur rastet kryesore te luhatjeve ne perdo- trajta normative trajta jonormative
rimin e trajtave te shumesit te emrave mashkullore.
t.l
-aD
4?
§ 11. Trajta jonormative me mbaresen -a, te perdorura: fil
a) ne vend te trajtave normative me mbaresen -e:
aeropiane aeroplano
�
aslla-
nè asllana

t
trajta normative trajta jonormative
fidanl /idana
emra me -ent, -ant fllxhOJJi_ filxhana
argumente
--
argumenta kazane
�'i
kazana etj.
dokumenta ...,...
!�
dokumente
l
elemen""fèf" �
elementa
-el
instrumente instrumenta

\l
koeficienré koeficienta dembele dembela
·---=""
...,-
monumente monumento etj. kriminele kriminela etj.
altoparranfe altoparlanta ,.-
-
diamanta
diamante
'
- (i)er
karburéiifie karburanta etj. bunketj;_ bunkera
l \ fenere
-
emra te tjere: fenera
dje�
gerxhe
djepa
gerxha , r
.1 inxhinie.!i
ofieere
.,
inxhiniera
oficera
grushte
---
kallépe
grushta
kallépa
t
'l
porti ere
revo/vere
portiera
revo/vera
rreshtéfi rreshtera
-
kryqe kryqa
lloze lloza ,l shoferè shofera
mengjese mengjesa togen togera
- . -
probleme problema transportzere transportiera etj.
-
profile profila

l
rafte rafta -en
romuze romuza etj. hostene hostena
/egene legena etj .
- .i
b) ne vend te trajtave normative me mbaresen -e (ne shumicén
e rasteve jane emra qe mbarojne me -an, -el, -(i)er, -en, -ent, -n, ·ir. �.� -ent

-ist, -on, -or, -un, te cilet, siç u shpjegua né §§ 4-6, e formojne shum esi n
me -e); �.1 elementel>
studente
elemento
studenta etj.
·�- .J '

l) Kur nuk shi!non frymore.

Kur shi!non frymore
l

l
1)
20 21
 -il
televizorè / televizora

l .(
civileç"
katilé
/
civila
katila etj.
l
l trakt ore /
transformator�

-un
trak tora
transformatora etj.

-ir
p eshqJtt-
vamp�
peshqira
vampira
etj.
l majmuné..,
piruné
majmuna
piruna

Disa raste te tj era :

l
zinxhiré zinxhira
�
bandi/le 1 bandilla
çek iça
-lst
çekiçe l
dollape 1

;l
akademiste akademista dollapa
art is� artista sakate 1 sakata
ballist!.-- ballista tifoze tifoza etj.
fashiste_./

l
fash ista
instrumenti�. t
in strumen ista c) ne vend te trajtave normative pa mbarese (ne shumicen e raste-
komunist� komunista ve jane emra me -es, -ues, -yes, te cilet, siç u shpjegua ne § 8, e kane
kooperativlste kooperativista ahumesin njesoj si njejesin):
./
makiniste makinista
- l
10/iste
..,
solista
"l trajta normative trajta jonormative
shahiste
tankiste ,
,, shahista -es
tankista l bl e rès _,:' bl eresa
tele/onist�,. l
telefonista l bre jtès / brejtesa
tur iste / turista etj . 1 gazsjelley gazsjellesa
grykes, grykèsa
korrès / korrèsa
-(l)oo
lypès / lypèsa
bidone, bidona mbjellès .-
kamionè
mbjellèsa
. _/ mbrojtes ,.
kaniiona
..
tzm one /
mbrojtèsa
timona mikprités mikpritesa
vagone ,/ vagona etj. naftèsjellèl naftesjellesa
nxites /
-or
nxitèsa
' percjelles percjellesa
doktore doktora pèrgjegjès p érgjegjesa
ele vatori _ elevatora rri tésa
mot o re
-� rrites
/ m ot ora sh � \
sh itèsa
profesorè / profesora
1 -J;etès tretésa

� 23
 ujèsjellès ujèsjellèsa trajta normative trajta jonormative
zbutès zbutèsa
zgjedhès zgjedhèsa etj. -al
çarçafè çarçafe
-oes, •ye&
paragrafè paragrafe
degjues dègjuesa
drejtues drejtuesa
mèsues mèsuesa -an
transmetues transmetuesa aeropiane aeropiane
transportues transportuesa fidane fidane '

hekurkthyes hekurkthyesa filxhane f ilxhane

pèrçues pèrçuesa jorganè jorgane
pèrkthyes perkthyesa tigane tigane etj.
sulmues sulmuesa etj.
-ar
Emri mjeshtèr e ka shumèsin njèsoj si njèjésin: njè mjeshter­
- shumè mjeshtèr, pra, trajta mjeshtra nuk eshtè ne pajtim me nor­ damarè damare
men e sotme letrare. ditarè/ ditare
formulare formulare
§ 12. Trajta jono1mative me mbaresén -e tè pèrdorura: hambarè hambare
a) ne vend tè trajtave normative me mbaresèn -a: hangarè hangare
trajta normative trajta jonormative margaritare margaritare
pishtarè pishtare
bèrryla bèrryle rezervuare rezervuare etj.
cepa cepe
çelèsa çelèse
çengela çengele -er
filma jìlme fenerè / fenere
gjyma gjyme frigorifere frigorifere etj.
/apsa lapse
m ana mane p o késhtu edhe:
stola stole
tipa
xhepa
tip e
xhepe etj. �
sapunè
dol/ape
sapune
b) nè vend tè trajtave normative me mbaresèn -e: (ne shumicen
e rasteve janè emra me -af, an, -ar, -er, -on, -or, -un, tè ciJet: siç u shpje­
- § 13. Trajta jonormative me mbaresèn -e, tè pèrdorura:
gua nè § § 4-6, e formojnè shumèsin me -e): a) nè vend tè trajtave normative me mbaresèn -a:

24 2S
 trajta normative trajta jonormative § 14. Njé numér emrash te gjinisé mashkullore, qé sh èn ojn è
kryesisht frymore, e formojnè trajten e shumesit me mbaresen -er,
automobila automobile p.sh. : dr eqe':... (dreq), mbreter....(mbret)_z,...roMJ; (rob) etj. Disa prej tyre
mitraloza mitralozè pésojné edlie ndonje nderrim tingujsh né teme, p . sh. : eter (ate
qi/ima qilime neter (kunat). lugeter llugat). sklleyer (skUa,0, sltt�sh t�) etj.
rrogoza rrogoze �si i e mrit velia eshté vellezer.
shirita shirite Emri zot ka dy trajta shumési sipas kuptimit me te cilin pérdoret:
trendafila trendafile .�, kur pérdoret me kuptimin «i zoti, pronari», dhe zoterinj, kur
vinça vinçe etj. pérdo ret si titull nderimi.
1
b) né vend tè trajtave normative me mbaresén -e (pérveç e mra­
�Disa emra qé shénoj né frymoré, kané dy trajta shu mèsi:
njé me mbaresen -er e njé tjetér me mbaresén -e ose -a:
ve mé -ant, -at, -ent, -id, te cilét, siç u shpjegua né § 6, kur nuk
shenojné frymoré, e formojne shumésin me m'!:>aresen -e, kéto trajta çame e çamer, gjyshe �' labé e lebér, nipa e nip!!., prindé
e prinliér o::::::= F"
jonormative vihen re edhe te njé numér emrash me -ar, -azh, (i)er
�
- ,

yja kéto trajta janè normative, por né gjuhén e sotme vihet

-ir etj.):
re rijé prirje per tè parapelqyer trajtat me mbaresén -e ose -a.
trajta normative trajta jonormative § 16. Per disa emra tè tipave tè mesipèrm krahas trajtés nor­
mative te shumésit pérdoret heré-heré ed h e njé trajté jonormative
diamante diamante me m baresén -èr:
variante variante
aparate aparate trajta normative trajta jonormative
koncentrate koncentraté
argaté
�
krevate argatér
·ambiente ambiente ·avokaté avokatér. avoketér
elementel> elementé bujq bujqér
instrumente instrumente cjep cjepér
hibride h ibride .desh deshér
seminare seminare evi ate evlatér
thesa� thesaré haj duté hajdutér
personazhe personazhé gre ké grekér
kantiere kantieré keca kecér etj.

·l
mindere mindere Trajtat me mbaresen -èr jané dialektore ose tè vjetruara dhe kanè
manastire manastire mbetur jashté normés sé sotme letrare.
mikrobe mikrobé
sallame etj. § 17. Disa emra frymorésh, kur pérdoren me kuptim té figur­
l
sallame
shèm, per qéllime stilistike-shprehése, mund ta formojné trajtén e
l) Kur nuk shenon frymore. shumésit me mbaresén -er, p . sh.:
bufér, hajvanér, kelyshér, qenér, ujqér etj.
26
27
 § 20. E formojne shumèsin m e mbaresèn -enj emrat:
Ja n je shembull nga letersia artistike :
_me���
lemé - lemenj, lume- lumenj, perrua perrenj, si edhe mbiem-
-

« Vraje, me te Jumte dora, se keta qener i kane vene shke/minJ ri i madh - te

aulheut!» "po kesbìù e
Por, kur nuk perdoren me kuptim te figurshem, emrat e mèsiperm
ojne shumèsin edhe njé numer emrash qe
,
·dalin me -a te theksuar dhe qe mund te perdoren edhe si rnbiemra,
nuk e formojne shumesin me -er, p.sh. : .p.sh.:
«degjoheshin te lehurat e qenve te fshatit» ose «nje gjuetar kishte budalla- bud
� fukara- fukarenj, maskara skarenJ,
-

.qerata- q erate'lij'étj
vrare dy ujq» dhe jo : te lehurat e qenerve te fshatit; kishte vrare dy ujqer. �
.

§ 18. Emrat mashkullore q e dalin�-i, -e, -o ose -u te theksuar,. Edhe per keta emra duhet pasur kujdes qè ne shumes te mos
shkruhen me -ej, pra, trajta si lemej, lumej, fukarej n u k jane n orma­
e formojne trajten e shumesit pergjithesisht me mbaresen -nj:
fiori - florinj, kalli - kallinj, kerci- kercinj, kercu- kercunj,. tive.
kerthi- kerthinj, kusheri - kusherinj, mi- minj, mulli- m ullinj, § 21. E formojné shumesin me mbaresèn -inj emrat :
myshteri- myshterinj, turi - turin}, sha� lqinj, sharrexhi - prift- prifterinj (te ky emer kemi nje mbarese te perbere -erinj),
- sharrexhinj, zanatçi- zanatçinj etj. (por : kufi- kufij); po !:.esh­ shkop- shkopinj, thelb- thelpinj (te ky emér ndodh edhe nderrimi
"i zi - te zin}
tu edhe mbiernrat rnashkullore me -i : i ri .._ ii! rznJ,
�
�

. ....:::::r foneti k b>p);

(ose te zes); emrat draper, gjarp er dhe gisht kané nga dy trajta shumesi :
gdhe - gdhenj, korife- korifenj, pe - penj, plebe- plebenj etj., draper- drapinj, draperinj; gjarper- gjarpinj, gjarperinj; gisht -
u
hero- ..J:ero�, dru- drunj, hu- hunj, kercu- kerc njl>. - gishta, gishterinj; nga keto dy trajta, te parat kane marre njè perhap­
..-___ -
._

Sbenim. Bejne perjashtim nga kjo rregull emrat bri, dre e /re, q e e kan!' je me te rnadhe .
shumesin perkatesisht brire,2 > drerè, frerè, si edhe emri tru, qe e ka shumesin njè­
soj si njejesin: tru-tè. § 22. Emrat mashkullore qe dalin me fundoret -all, -éll, -iell,
Emri dru-ri ka dy trajta shumesi : drurè-t dhe drunj-tè, nga te cilat e para ka -yell, -ili, -ull, zakonisht e formojné trajten e shumesit duke nderruar
marre nje perhapje me te madhe. bashketingelloren -ll ne -i :
Ermi dr � - druja i gjinise femerore, qe perdoret zakonisht me kuptimin
u zjarri», "'eK"a shumesin njesoj si njejesin, p.sh.; dy metra kub dru: drutè l
papagall- papagaj, portokall- p � (por: hall - halle,
ke�a etj .
ma/l- mallra, sandali- sandalla «barke e vogèl», shall - shalle,
tella/1- tella/le) ;
§ 19. Emrat mashkullore qe dalin me togun zanor -ua, e formoj­
--
del! - dej, kercell- kercej;
...�
ne trajten e shumesit gjithashtu me mbaresen -nj: '-- dierr=-azej, qiell- qiej (por : mie � - ·shumes i llojit) ;
dragua :::: dragonj, ftua- ftonj, pallua -::-_pallopj, patkua pat­ -
findye/1- fendyej, fyell- fyej)j
konj�{Por�roje, �j ose zgjoje) etj. kermill- kermij, thenf[ii[- thengjij (por: bandill- bandi/le,
�
mi/l- mille);
l) Per emrat dhe mbiemrat m e -i duhet pasur kujdes qe ne trajten e shumesit .(!ku/1- akuj, artikull- artikuj, avull - avuj, brumbu/1- bru­
tè mos shkruhen me -j e as pa mbarese, pra trajta llijtè mijte, tè rijtè ose
myshterite, turitè etj. Jlll�_ja�ormat�. l
mbuj, fashikuTr� fashikuj, gargull- garguj, grumbull- grumbuj,
2) Shumesi i emrit bri perdoret gabimisht her·- ere edhe ne trajtt\n brini ose
brinje, 'duke u ngaHirruar kesht u me shumesin e emrit femeror brinjè- brinja1•
Ill
.1) Varianti femeror i ketij emri: portokalle- portokallja, qe perdoret gjeresisht
shumesi brinjè-t. krahas variantit mashku11or, e ka shumesin pa mbarese: portokal/e-t.

29
28
 i dhull - idhuj, ishu/1 - ishuj, kungull - kunguj, matrikull - matrikuj.,.
oraku/1 - orakuj, popull - popuj, qefull - qefuj, shekull - shekuj,
burg - '/:'ai�çiflig - çifligje, deng - �
je.�, leng - lengje,
pirg - pirgje, plug � plugje, prag - pragje, s e lg - shelgje, treg -
shembull - shembuj, shpargull - shparguj, tingu/1 - tinguj etj . - tregje, trung - trungje etj. ........____

.....,
Emri mashkull ne shumés bén meshkuj (dhe jo mashkuj).
Per keta emra, né gjuhen e folur e né gjuhen e shkruar n deshen
.� . .
§ 25. Té gjith�t qe kané prapashtesén -llek, e formojné
trajten e shumesit duke ndèrruar -k-nè ne -q e duke marrè edbe mba­
heré-here edhe disa trajta shumési qe nuk jané ne pajtim me rre­
resèn -e :
gullen e mésipérme dhe nuk duhen perdorur, p.sh. : mangalle, mangej,
buda/lalleqe, çilimilleqe, matrapazlleqe, pazarlleqe etj .
p ortokalla, shalla ose shaje, deje, kercelle, kerminj, thengjinj etj.
Trajtat buda/la/leke, pazar/leke etj. te kètyre emrave nuk jane
§ 23. Disa emra mashkullore qé dalin me . -Il, ashtu si emrat e ne pajtim me n ormen e sotme dhe nuk duhen pèrdorur.
trajtuar ne paragrafin me sipér, e formojné trajten e shum esit duke
§ 26. Nje numer emrash dyrrokésh, kryesisht me burim nga
kthyer -11-né fundore ne -i e duke marre njekohésisht edhe mbaresen
turqishtja dhe qe mbarojne me -ak, -ek, -ik, -uk, e formojnè shumesin
-e ose duke pésuar edhe ndonje ndérrim tingullor ne zanoret e temes :
bakall - bakej (por edhe bakaj), çakall - çakej (por edhe çakaj). me mbaresen -e :

�
oxhake�· byreke, dyfeke, fishekè, hendekè; jasteke; furike, ibrike;
ha mali - hamej (por edhe hamaj) ;
"iii!uke etj.
za/1 - zaje, fil! - fije, pyll - pyje, yll - yje (por dhe yj) ;
� Per disa prej tyre ndeshet ne gjuhen e folur e ne gjuhen e shkruar
huall - hoje, shuall - shoje, truall - troje.
Trajtat bakenj, çakenj, hamenj nuk jane né pajtim me normen ed be nje trajte tjeter shumèsi :
e sotme letrare dhe nuk duhen pérclorur . oxhaqe, byreqe, hendeqe, jasteqe etj.,
por trajta e pare me mbaresèn -e po pergjithèsohet gjithnje e mé
§ 24. Emrat qé dalin me bashketingelloret -k ose -g, e formojne shumé dhe duhet parapèlqyeri > .
trajten e shumesit ne menyra tè ndryshme. Disa nderrojne bashketi­
ngelloren fundore -k né -q ose -g ne -gj, p. sh. : �
§ 27. Emrat met , kilome �
centime �
milime lfi..
etj . (d. m . th.
armik - armiq, bujk - bujq, fi}5 - f!:!l_; krushk - krushq, ujk -
te gjitha emértimet e pérbéra qe kanè fjalen meter si gjymtyrè te dyte),
si edhe emrat filtèr, litèr e tub e formojné shumesin me mbaresèn
- ujq, murg - m urgJ:, zog - zogj etj .
-a :
Nje numer emrash te tjere, perveç ndérrimit te -k-se ose -g-se
metra, kilometra, centimetra, J!!J!Jme tr�L-..f]lJJ:a..-lil!:.!!, tuba etj.
fundore pérkatesisht ne -q e -gj, marrin edhe mbaresen -e:
bark - barqe, bisk - bisqe, bllok - blloqe, brisk - brisqe, çark
Tr � tro, kilometro, centimetro,- milimetro,
filtro, tubo etj., nuk jane normative.
- çarqe, çek - çeqe, disk - disqe, dushk - dushqe, hark - harqe,
park - parqe, qark - qarqe, rrezik - rreziqe, shkak - shkaqe etj. � § 28. Emri vit ka dy trajta shumesi : vjet dhe vite.
Né gjubèn e sotme letrare trajta vjet perdoret zak onisht kur

�
Shenim. l. Emrat breg, shteg, lak e formojne shumesin ne menyren e mesiper­
me, duke nderruar njekohesisht edhe zanoren e rrenjes : brigje, shtigje,
Sbenim. 2. Emrat me -ak, -ek, -ik, -ok, -uk, siç eshte shpjeguar ne .§ 5, e for­
mojnè shumesin me mbaresen -e dhe nuk duhen ngaterruar me emrat me -k,
Ill te permendur ne paragrafin e mesiperm, te cilet me perjashtim tè armik, çi/lig e
rrezik, jane njerrokesh .
l) Pèr analogji me tipin e mesiperm, edhe disa emra te tJere, qe nuk j ane me
burim nga turqisht]a, si dialog, monolog, gra/ik, historik, stomak, ndeshen
ndonjehere ne shumes ne trajtat dialogje, monologje, grafiqe, historiqe, sto­
maqe. Keto trajta nuk jane te rregullta dhe nuk duhen perdorur. Trajta norma­
tive e shumesit te ketyre emrave formohet me mbaresen -e: dialoge, monologe,
gl'.!lfiki, hiJ.t.o.!f!:.i, stomakè etj . .....5;
�
_ �

30 31
 eshtè e shoqèruar' me ndonjè numèror ose me ndonjè fjalé qè tregon Siç shihet edhe nga shembujt e mèsipérm, emrat e prejardhur, te
sasi, p.sh. : formuar me anè prapashtesash me e fundore, marrin né shumes mba­
pese vjet, tridhjete vjet, shume vjet, pak vjet, sa vjet ? etj. resen a - .

Trajta vite pèrdoret ne tè gjitha rastet e tjera, p. sh. : keto vite, b) Ojithe emrat qé dalin me -el, -er� -ez, -nll, -ur, me nje fjalé,
vitet e para, vite te paharruara, vitet e shkol/es etj . jithe emrat femèrore qe dalin me teme me bashkètingèllore :

� j
goge/ - gog/a, pupe/ - pupla, vegél - vegla, etj . ;
§ 29. Emri flamur ka dy trajta shumesi sipas vendi t tè theksit :

�
femer - femra, koder - kodra, leter - /etra, lunder - lundra,
kur theksohet ne rrokjen e parè :
th.eter - kthetra, thuper - thupra etj . ;
fldmur, shumesi éshtè f/rjmuj ;
shikez - fshikeza, lidhez - lidhèza, mollez - mol/eza etj. ;
kur theksohet né rrokjen e dyte : �umbull - kumbulla, nofu/1 - nofulla, petull - petulla, shpatull
flamùr, shumèsi eshte flamùre
'Patu/la, tjegull - tjegulla etj. ;
Emri rreth-i ka dy trajta shumèsi sipas kuptimit me tè cilin
1utur - flutura, gjepura-t.
pèrdoret : rreth - rrathe (si figure gjeometrike ose si njé send kon-
kret) dhe rreth - rrethe (njèsi e ndarjes administrative); § 32. E kane shumèsin njesoj si njejesi n :
a) nje pjese e emrave femèrore q e dalin me -e te patheksuar
Neç atyre qe marrin mbaresen -a) :
SHUMESI I EMRAVE FEMERORE

§ 30. Shumèsi i emrave femèrore paraqitet me i ,thjeshtè se shu­

brinje, dite, ene, kafshe, kofshe, /ope, luge, molle, p/age, rruge,
· udhe etj . ; �
mesi i emrave mashkullorè. Emrat femèrorè marrin né shumès mba­ b) tè gjithè emrat qè dalin mè -a. -e, -i, -o, -u tè theksuar ose me
resèn -a (tuf-a, kumbu/1-a) ose e kanè shumèsin njèsoj si njèjèsin -e, -a -o tè patheksuar :

(lule, lope etj.). Disa emra né trajt�n e shumèsit pèsojnè ndèrrime tè
tingujve tè temès : dore - duar, grua - gra, nate - net etj. Kèta emra
janè tè paktè.
§ 31. E formojnè shumèsin me mbaresèn -a :
-
a) Shumica e emrave femèrorè q è dalin mè e p.sh. : ,
arke - arka, barke - barka, baze - baza, bishe - bisha, blegeri­
me - blegerima, derrase - derrasa, dhurate - dhurata, egersire ­
- egersira, erresire - erresira, fushe - fusha, hekurudhe - hekur­
udha, l> kazme - kazma, /opate - lopata, mbeturine - mbeturina, mbu­
roje - mburoja, mushke - mushka, ndalese - ndalesa, nene - nena,
teprice - teprica, tufe - tufa, vetetime - vetetima, zhurme - zhurma
etj . 2> .
��;
kala-te, shaka-te, para-te etj. ; dysheme-te, epope-té, re-te, rrufe-te,
l : etj . ; dhi-te, /ajthi-te, liri-teJ.!t!J:pi- te. ushtri-te etj. ; bordero-te, byro-te
etj. ; dru-te,· anije-t, dele-t, faqe-t, nuse-t etj. ; depo-t, pako-t, pallto-t,
torno-t, triko-t etj. l >
Shenim. Per disa nga emrat e tipave t e mesiperm, per qellime te caktuara
stilistike-shprebese ose per te shprehur ngjyrime te veçanta kuptimore, perdore t
ne gjuhen letrare edhe shumesi me -ra : çudira, gostira, hordhira, kuslra. marrèzira,
mreku/lira, tepsira, idera; be/ara, shakara, kohèra etj 2) , Ne raste te tjera shumesi
me -ra nuk duhet perdorur.
Nuk duhe t perdorur gjithashtu as shumesi me -a i emrave qe dalin me -i
te theksuar, si : qershia, shtèpia, tepsia etj.

1\
l) Por udhè- udhè-t.
2) Me fare pak perjashtime (biete, lope, kafshè, shtazè), emrat femerore qe she­ l) Mbiemri e madhe e ka shumesin tè mèdha (dhe jo tè mèdhaj
nojne qenie te gjalla, e formojne shumesin me rribaresen -a. 2) Shih ed!he <<Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 39.

32 3-54 33 /
 § 33. Edhe per nje numer emrash te gjinise femerore, per shkak detyra-t detyre-t
te ndikimit te dialekteve ose te varianteve letrare te meparshme, vi­ fara-t fare-t
ben re luhatje ne perdorimin e trajtes se shumesit. Per te njejtin emer forma-t forme-t
ne gjuhen e folur e ne gjuhen e shkruar perdoren here-here dy shu­ fusha-t fushe- t
mesa, nga te cilet vetem njeri pajtohet me normen e sotme letrare. fytyra-t fytyre-t
Me poshte jane paraqitur rastet kryesore te luhatjeve ne perdo­ kerpudha-t kerpudhe-t
rimi n e trajtave te shumesit te emrave femerore. kisha-t kishe-t
-a
§ 34. Trajta jonormative me mbaresen te perdorura ne klasa-t k/ase-t
vend te trajtave normative pa mbarese : maja-t maje-t
menyra-t menyre-t
G� :
r jta normati vi) trajta jonormative mynxyra-t
nevoja-t
mynxyre-t
nevoje-t
dege-t dega-t pelhura-t pelhure-t
fie te-t f/eta-t pisha-t pishe-t
gozhde-t gozhda-t pu/pa-t pulpe-t
gjurme-t gjurma-t qepal/a-t qepa//e-t
gjymtyre- t gjymtyra-t supa-t supe-t
jete-t jeta-t shembel/tyra-t shembelltyre-t
�. �
kemisha-t shtellunga-t shtellunge-t
kojshe-t kofsha-t toka-t toke-t
l/ere-t l/era-t thika-t thike-t
molle-t molla-t ve ta-t vete-t etj .
pjeshke-t pjeshka-t
rruge-t rruga-t Shenim. Emrat banke (ne te dyja kuptimet), banje, kontrate e formojne shu­
stina-t mesin me mbaresen -a :
t�?.!!f_!9JJJ.=.
..é,anka-t, ba!!J.a· �

�
streha-t
Trajtat me mbaresen -o: banko- t (ose bango-t), banjo-t, kontrato-t, nuk jane
shega-t
normative dhe n uk duhen perdorur.
udha-t etj. E ka e shu ..._esin me -a gjithashtu edhe emrat :
j
nyje , - dhe jo nyje-t
§ 35. Trajta jonormative pa mbarese te perdorura ne vend té rrobe - a-t » » rrobe-t.
trajtave normative me mbarese
§ 36. Disa emra femerore qe mbarojne me -e né trajten e pashquar
�r.ajta normative trajta jonormative te njejesit, kane nga dy trajta shumesi, sipas kuptimeve me te cilat
perdo ren :
are-t
�\ arre-t brinje: brinje-t (p. sh., brinjet e trupit)
bish e-t brinja-t (p.sh., neper ato brinja) ;
35
 cope: cope-t (p. sh., nje mije cope tu/la)
LAKIMI I EMRAVE
copa-t (p.sh., dy copa buke) ;
gryke: gryke-t (si pjesé e trupit te frymoréve dhe si emér se­
mundjeje)
§ 38. Lakim quhet ndryshimi i emrave sipas rasave. Ne gjuhen

gryka-t (p.sh., grykat e maleve, te puseve, tè topave etj.) ;

koke: koke-t (si n jesi e numérimit té bagetise, sinonim me krere-t,
p.sh. sa koke dhen ?)
koka-t (né té gjitha kuptimet e tjera, p.sh., kaloi mbi
kokat tona) ;
lekurè : lèkure- t (p.sh. perpunimi i lekureve)
/ekura-t (p.sh. lekurat e pemeve) ;
pete: pete-t (p.sh. petet e byrekut)
peta-t (gur i hollé e petashuq me té cilin lozin fémijét,
dhe lo ja veté) ;
pike: pike-t (p. sh. fitoi IO pike)
pika-t (p.sh. pikat e shiut).

EMRA QE PERDOREN VETEM NE SIIUMES

§ 37. Ka njé numer emrash qé pérdoren vetém né trajtén e
shumésit ose kryesisht né kété trajté. Kéta emra mund té dalin né shu­
mes :
me -a, p.sh. : tè ardhura-t, dokrra-t, gjepura-t, te holla-t, tè korra-t, Po japim disa pasqyra te kétyre lakimeve, nga te cilat shihet
lajka-t, tè lashta-t, makarona-t, tè mbjella-t, pantal/ona-t, qelqurina-t,
. . __,;:;::-- -. se ç'mbaresa marrin emrat né rasat e ndryshme, duke vene ne dukje
qurra-r, shqerra-t, shyta-t etj . ;
per çdo tip lakimi luhatjet e gabimet qe vihen re me shpesh.
me -e te patheksuar, p. sh. : krunde-t, ledhe-t, naze�t, perime-t,
syze-t, shallvare-t, vithe- t etj. ;
me -e te theksuar, p.sh. : hejbe-te ;
me �e, p.sh . : breke-t, gèrshèrè-t, gryke-t ;
m e -i t e theksuar p.sh. : ski�te;
me bashkétingellore, p . sh. : dhen-tè, gjind-te, mend-te.

·�
l

36 37
 § 39. LAKIMI I PARE

Numri njejes
-- E. (nje) ftua fto-i
Gj. (i, e) (nje) fto-i (i, e) ftoi-t
Rasa Trajta e pashquar
l
Trajta e shquar
l (nje) fto-i ftoi-t
D h.
(nje) ftua ftuan ose fto-in
K.
l ftoi-t
E. (nje) mal mal-i
Rr.
-- . (nje) fto-i

Gj. (i, e) (nje) mal-i (i, e) mali-t zer-i

E. (nje) zé
D h. (nje) mal-i mali-t (i, e) zeri-t
Gj. (i, e) (nje) zer-i
K. (nje) mal mal-in zeri-t
D h. (nje) zer-i
Rr. (nje) mal-i mali-t (nje) zé zer-in
-
K.
Rr. (nje) zer-i zeri-t
E. (nje) lume lum-i
Gj. (i, e) (nje) lum-i (i, e) lumi-t
D h. (nje) lum-i lumi-t ore té
§ 40. Emrat e tipit ze - zeri ne gjinore, dhanore e rrjedh
l
K. (nje) lume lum-in
trajt� n e shqua r para mbare save
Rr. (nje) lum-i lumi-t pash�uar dhe ne te gjitha rasat né
l .L �·· en :
rasore kané bashketingelloren r. Keshtu lakoh
fiori - florir i,
- kufirj,

l'
i, kufi
E. gji - gjiri, pu - gjur.i, . hu - huri, kalli - kallir
\,
:_
l
(nje) vellat>
fiusneJ:t;;::iusheriri, muW
vella-i sy sY.J.b ulli - ulliri
mul liri
, pe - peri,
Gj.
tipf t�ati eri
(i, e) (nje) velia-i (i, e) vellai-t
etj. Por disa nga keta emra lakoh en here-h ere sipas
D h.

�
(nje) velia-i
p. "rrajt a te ti­
-- rv
me kete ti
K. (nje) velia per shkak te ngjas hmerise fonetike qe kane
gjuha letrare.
Rr. (nje) vella-i lla nuk jane normative dhe duhen menjanuar nga

�\
Ja disa shembuj :
trajta jonormative
Sheoim. Ne rasen emerore, ne kallezore e ne rrjedhore te trajtes se pashquar
emrat mund te perdoren edhe te pashoqeruar nga nyja nje ose nga ndonje
fjale
gjiri, gjirit, gjirin gjiu, gjiut, gjiun
tjeter percaktuese., p.sh. : Vjosa eshte lume i madh ; s'ka lume me te
kulluar se Val­ kalliu, kalliut, kalliun
f
kalliri, kallirit, kallirin
� �
bona; u lame me uje lumi etj .
N e rasen gjinore e dhanore ata perdoren kurdohere te shoqeruar nga ny kus ériri kush ririt, kushéri n kusheriu, kusheriut, kushériun
njè ose nga ndonje fjale tjeter percaktuese, p.sh : (i) nj e mali, (e) ketij
ja �
mali, (té) perz, perzt, perzn peu, peut, peun
çdo mali etj. Kete kuptim ka nyja nje e vene ne kllapa gjate lakimit te pashquar. syu, syut, syun
--· --···- -
syri, syrit, syrin
emrave te lakimit

�
·l l) Nga emrat mashkullore q e dalin m e - a t e theksuar, lakohen sipas lakimit t e § 41. Trajt a é . shquar e rases kallezore te
l te pare qe mbarojne me -a te theksuar (tipi ve/la-
i,#. formohet me mba-
�
pare ernrat dy- e mesh u merrokesh. Emrat njerrokesh s i ka , va lakohen sipas
lakimit te dyte: kau, vau.
resO he jo me -in, pra duhet :
38
 'r habani! f
budallan y
vèllanè
l
dhe jo
))
))
»
»
babain
budallain
vèllain
§ 44. Kallèzorja e shquar e emrave te lakimit te dytè qè mbaroj•
ne me -a, -e, o se -i te theksuar, formohet me mbaresèn -un e jo me -ne,

)> ))
xhaxhan
l xhaxhain etj.
l Cb dhe j o kanè
po kèshtu e èjne kallezoren e shquar edhe emrat e pèrveçèm
tè lakimit te pare qè mbarojne me -a tè theksuar: )) )) vane
Hamzanè dhe j o Hamzain )) » atdhenè
)) »
)) ))
/san è Isain
» »
dhene
))
Rizanè
))
Rizain
» >>
Thomanè Thomain etj. arinè
)) )) barine .
§ 42. Emrat qè mbarojne me grupin zanor -ua (tipi ftua - /toi), » )) hanxhine
ne rasen kallezore te shquaL.mUn..d.-te pèrdoren nè dy forma :
» ))
/tuan ose �n njerine etj.
kruan » kroin
»
m è-
perroin •
Po keshtu edhe emrat e perveçem qè mbarojnè njèsoj si te
»
""
thoin etj. sipèrmit:
Clldl1etlr-para:p!ltqyerre-pmrat;;-si-niie tè per ha pura
ne
dhe jo Skènderbenè

)
§ 43 . LAKIMI I DYTE Aliun )) )) Aline
Numri njejes Bedriun )) )) Bedrine
Dhermiun )) )) Dhermine
Rasa Trajta e pashquar Trajta e shquar )) )) Ganine etj.

mori
E. (njè) shok shok-u Trajtat me mbaresèn -ne perdoren ne frazeologjizma si :
Gj. (i, e) (nje) shok-u (i, e) shoku-t
dhene (jo dheun) ; l ben hesapet pa hanxhine (jo hanxlziun) etj.
D h. (nje) shok-u shoku-t
K. (njé} shok shok-un
Rr. (njé} shok-u shoku-t

�
E. (nje) dhe dhe-u
Gj. (i, e) (nje)•dhe-u (i, e) dheu-t
1
D h. (njè).dhe-u dhèU-t
K. (11jè) dhe -
Rr. (njè) dhe-u \
40 4J
 § 45. LAKIMI I TRETE1 > § 46. Emrat qè dalin me -e tè patheksuar, si \dele, fitore,]JJfé etj,
e ruajnè atè nè gjinore, dhanore e rrjedhore t6
�
p ra duhet :
Numri nìejes (i, e) (njé dhe jo delje
)) )) )) )) )) fitorje
)) )) )) )) » lu/ishtje

1 Rasa
l
Trajta e pashquar
l
Trajta e shquar )) ))
)) ))
))
))
))
))
))
))
mesuesje
qytetarje
l » )) )) )) )) studentje etj.
E. (njé) fushe l fush-a
ann mt -j� si : anije, ardhje, familfe:-tl!V'tZJe-­
� nè gjinore, dhanore e rr]èahore tè pashquar marrin mbaresèn
l
Gj . (i, e) (njii) fush-e (i, e) fushe-s
D h. (nje) fush-e fushe_-s
fushe-n
�- anif.;:J!, . çéshtJ!;j_e� f�m!!J!je, levizje-1§., prandaj ata shkruhen
_

K. (nje) fushe e dy -Je nJera pas tj etres._____________

(njé) fush-e fushe-s
Rr. , -- Ne v:end--t!"ketyr e formave tè drejta vihet re se herè-herè pèrdo­
ren gabimisht forma pa m barese, p.sh. :

�t/if.S
(nje) dele . del-ja kapiteni i njé anije; rendesia e kesaj çeshtje,· prej njé familje fsha­
E.

�
(i, e) (nje (i, e) dele-s tàre etj.,
Gj.
(nje) dele-s kurse duhet :
D h.
K. (nje) e e dele-n kapiteni i nje anijeje,· rèndèsia e kesaj çeshtjeje; prej nje familjeje
(nje) dele-je dele-s
Rr. /sh.atare.
-- § 48. LAKIMI I KATERT
anij-a
E. Numri njejes
(i, e) (i, e) anije-s
Gj .

anije-s
D h. Rasa Trajta e pashquar Trajta e shquar
anije-n
K.
anije-s
Rr. E. (njè) te ftohte l
--
te ftohte-t
Gj . (i, e) (njè) te ftoht-i - (i, e) te ftohti-t
(nje) liri liri-a
E. D h. (nje) te ftoht-i
Gj. (i, e) (nje) liri-e (i, e) liri-se te ftohti-t
-
liri-sé
K. (njè) te ftohte te ftohte-t
Dh. (njé) liri-e
K. (njé) liri liri-né
Rr. (njeJ re ;toht-i �
(njé) liri-e liri-sé
\
Rr. E. (njè) te ecur
,,
te ecur-it
\
Gj . (i, e) (njè) te ecur-i (i, e) tè ecuri-t

\ mashkullore s i axhi, dajé etj .

Dh.
K.
(njè)
(nje)
te ecur-i
te ecur
te ecuri-t
te ecur-it
l ) Ne kete lakim perfshiben ed be disa emra
§ 2). Rr. (njè) tè ecur-i te ecuri-t
--

42 43
 Si emri lisa lakohen edhe té gjithe emrat mashkulloré
qe e bej­

r �
dallohet
Siç shihet nga pasqyra e mésipérme, lakimi i katert né shumésin me -a, p.sh. : dema, gjemba, plepa, plumba, qilima,
té cilat
nga i pari vetém né eméroren e ne kallézoren e shquar, né
tela
etj.
at e ke­
lakimi i katert ka mbaresat -t ose -it. Né rasat e tjera mbares

�
tyre lakimeve jané té njéjt a. E. a) male mm� t

1
Gj . (i, e) (ca) male-ve . (i, e male- ve
Dh. (ca) male-ve male-ve
LAKIMI I EMR AVE NE NUMRIN SHUMES K. (ca) male l matt:-1
Rr. (ca) male-sh male-ve

§ 49. Té gjithé emrat né numrin shumés lakohen njélloj

, p ava­
Si emri male lakohen edhe te gjithé emrat mashkulloré qé
e
in ne numrin
résisht nga g i inia ose nga tipi i lakimit té cilit i pérkas béjné shumésin me -e, p. sh. : fise, brigje, shtigje, ledhe, hotele�

�
hen. né baze te temés zabele,
njéjes. Traj tat rasore te n umrit shumés formo kanale, mendime, perparime, punime, vendime, kombe, kende,
sat perkaté­ vende,
sé emérores sé pashquar shumés, sé ciles i shtohen mbare gjokse, boshte, kopshte, truste, poste, fronte, vargje, harqe, parqe
sit mund té '
etj.
se, p. sh. : lis - lisa, /isave, lisash etj., pra, trajtat e shumé
(lis-a), dhe \
kene dy mbaresa : mbaresen qé tregon numrin, p.sh. : -a E. r
�
e, lisa-sh). (ca) fshatare !l . shatare-t
mbaresén qé tregon rasén, p.sh. : -ve, -sh (lisa-v Gj. (i, e)

!
(ca) fshatare-ve (i, e fshatare-ve
trajté te
Ashtu si né njéjés , edhe né shumés emrat lakohen né D h. (ca) fshatare-ve
·
fshatare-ve
pashquar e né trajté te shquar. K. \ (ca) fshatare
\
fshtatarè-t
numrin
Mé poshté po japim disa pasqyra la�imi té emrave né Rr. (ca) fshatare-sh fshatare-ve
shumes.
Si emri fshatare lakohen edhe té gjithé emrat mashkulloré qé e
formojn é shumésin me -e, p.sh. : anetare, hambare, aeroplane. parti­
zanè, intelektuale, ku� dokto"ie, motore, berbere, of.!..cere, luftè­
EMRA MASHKULL OR� tarè, shqjp_tare, peshqire, zinxhirè, shokè, gurè etj.
l

Rasa Trajta e pashquar Mbaresa Trajta e shquar Mbaresa

l
·E
. ,, (ca) arinj Il •

arznJ-te
• ••

Gj. (i, e), (ca) arinj-ve (i, e}l arinj- ve

l
-
D h. (ca) arinj-ve 1 arinj-ve

E. (c� � lisa-t -t K.
Rr.
(ca) arinj
(ca) arinj-sh
arinj-te

(i, e) (c al /is.a_- ve (i, é lisa-ve -ve arinj- ve

Gj.

'\ -
-ve

1 (ca) lisa-ve lisa-ve -ve

D h. ,, -ve

K. (ca) lisa lisa-t -t

l

Rr. (ca) /isa-sh -sh lisa-ve -ve

45
44
ose me theks mbi rrokjen e fundit, qe ne shumesin e pashquar dalin Si emri vajza lako hen edhe te gjith
é emrat femerore qe e bejne

�
me nje nga bashketingelloret -gj, -q, -j, p.�h. : zogj, fiq, miq, pleq, bij, shumesin me .:a, p. sh. : baza, bish
a, fusha, lopata, toka, kumbulla,..
çakej, papagaj etj. vetulla, dhelpra, kodra, motra, pupla,
vegla etj.
,-.

E. (ca) peshq . peshq-it

E. (ca) lule
Gj. (i, e (ca) peshq-ve (i, e) peshq-ve luie-t
Gj . . (i, e) (ca) lule-ve
(ca) peshq-ve peshq-ve (i, e) lule-ve
D h. Db.
peshq-it (ca) Iute-ve Iute-ve
K. 1 (ca) peshq K. (ca) Iute fu/e-t
Rr. (ca) peshq-ish peshq-ve
Rr. (ca) lule-sh Iute- ve

Sij emri peshq lakohen edhe te gjithe emrat mashkull .

ore qe nè
Si emri fu/e lako hen te gjithe emrat feme
ingéllore , p.sh. : bujq, krushq, ujq, murgj rore qe dalin me -e ose
shumés dalin me dy bashkét -o te patheksuar, p.sh . : de/e, faqe, mac
etj. e, lagje, anije, lutje, etj. : depo,
pako, radio, torno etj.

nxenes-it
l Aa) shtep i
E. (ca) nxenes
\f J
,.
nxenes-ve E.

l
(ca) nxenes-ve (i, e)

�·1.
Gj. (i, e) shtepi-te
D h. (ca) nxenes-ve nxenes-ve Gj.
K. (ca) nxenes nxenes-it Dh. (ca) shtepive shtepi-1•e
Rr. (ca) nxenes-ish nxenes-ve K. (ca) shtep i shtepi-te
Rr.
l
. -
(ca) shtepi-sh ,1

-
shtepi-ve
Si emri nxenes lakohen edhe té gjithé emrat mashkullorè qe ne
eméroren e pashquar shumés dalin me -s, -z ose -r, p.sh. : mesues,
.

nore te
.. -
S 1 emr1 sh tepl' l a kohen edh e te- gjtt �- ore qe- da11n.. . me
he emrat fìemer - za-

.
punonjes, shites, njerez, mbreter etj. theksuar (-a, -e, - e , -i, -o, -a), p.sb . : kala, para
, shaka etj. ; be, ide,
re, rrufe etj. ; bukuri, ci/esi, dituri, liri etj.
; gje; byro, tablo etj ; dru.

Shenim. Ne rasen emerore, ne kall�zore

e ne rrjedhore te trajtes se pashquatr
EMRA FEM:BROR� emrat ne shumes mund te perdoren edhe
te pashoqeruar nga fjala ca (qe ka
lt u­
: Ko·
ptimin e shumesit te nyjes njè) ose
rabi dhe Tomori jane male te /arta ,· Shqip
nga ndonje fjale tjeter percaktuese, p.sh.
E. (ca) vajza ajza-t èria k a shume male; shumica e lumen]ve
Gj. (i, e) ft(ca) vajza-ve tè Shqiperlse burojnè prej malesh. Ne rasen
gJinore e dhanore ata pèrdoren kurdo.
nga ndonje fjale tjeter percaktuese. p.sh.
:
D h. (ca) vajza-ve here te shoqeruar nga fjalet ca, disa ose

K. (ca) vajza (e) disa shokève, (i) kètyre /shatareve, (té) shumè nxenèsve,
(e) dh]etè shtèpive etj .
Rr. ••(ca) vajza-sh Kete kuptim ka fjala ca e vene ne kllapa
gjate lakimit te pashquar.

4� 47
 Nga pasqyrat e lakimeve qe u parashtruan me siper, mund te DISA VEREJTJE PER PERDORIMIN E TRAJTES
vihet re lehte se :
§ 50. Siç u pa edhe nga pasqyrat e lakimeve, emrat ne gjuhèn
shqipe perdoren ne dy trajta : ne trajten e pashquar e ne trajten e
a) Mbaresat rasore te shumesit jane : shquar.

Emri nè traj tèn e pashquar tregon sende, frymorè etj. nè pèr­

/1

r J
per trajten
d
per trajten e pashquar
l E.
gj thesi ne menyre te pacaktuar, p.sh. : Ne brigade erdhi nje pune­
- -t(e), -it
J
'
Gj. -ve - ve
tor i ri; Ne hekurudhe ka mllnetare nga gjithe vendi; Liria fito­
het ne lufte etj .·
Dh. -ve -ve
Emri nè trajtèn e shquar tregon· sende, frymorè etj. te caktuar,
rl
- -t(e), -it
K. tè nj ohur, p.sh. :
Rr. -sh, -ish -ve
Punetori i ri i brigades ndjek sbkollen e mesme,· Populli e do osh­
trine e tij ; «0 malet e Shqiperise dhe ju o lisat e gjate h>

b) Emerorja dhe kallezoija e pashquar nuk kane ndonje mba­
rese rasore ; gjinorja e dhanorja per te dyja trajtat dhe rrjedhorja
e shquar kane mbaresen -vel, ndersa rrjedhorja e pashquar ka mba-
resen -sh ose -ish.
c) E mrat qe ne shumes dalin ,me zanore te theksuar (kala, idg,
shtepi), si edhe emrat njerrokesh -c;; me theks ne rrokjén �ndit
qe dalin me nje bashketingellore (bij, desh, djem, ftonj, armiq, heronj
etj . ) , ne emeroren e ne kallezoren e shquar shkruhen me -e fundore2 :
kalate, idete, shtepite etj. ; bijte, deshte, djemte, fiqte, ftonjte etj. ;
armiqte, heronjte etj .
�· Emrat qe nTshumes dalin me dy bashketingellore ose me -r,
�s, -z, ne rrjedhoren e pashquar marrin mbaresen -ish, ndersa ne
emeroren dhe ne kallezore n e shquar marrin mbaresen -it3> : bujq­
-ish, eter-ish, nxenes-ish, njerez-ish; bujq-it, eter-it, nxenes-it, njerez-it
etJ.
§ 51. Emrat e lakimit tè trete, tè pergjithshem ose té pèrveçèm,
qè dalin me -o tè patheksuar, e formojne trajten e shquar me mbare­
sèn -jal , p.sh. : çimentoja, depoja, pianoja, radioja, tifoja, xhiroja etj . ;
Gaqoja, Koçoja, Kongoja, Osloja, Vitoja etj . (trajtat me -ua, si : çimen­
'tua, depua, tifua, Gaqua, Koçua etj . , nuk jane me normative dhe
s'duhen perdorur nè gjuhen letrare). Kes h tu duhet thene : çimentoja
demtohet nga lageshtia; u ndertua depoja e drithit.: radioja dhe te/evi­
zori buçasin ne çdo fshat; tifoja e shpendeve shkaktohet nga . o . ; xbiroja
e ketij viti do te rritet . . . etj. ; erdhi Gaqoja; Koçoja shkoi vullnetar;
Kongoja eshte nje nga lumenjte me te medhenj te bo tes; nga Osloja
njoftohet se. . . etj .
Ne te folur dhe n èper shkrime tè ndryshme vihet re here-herè
se per emrat e tipi t tè mèsipèrm ne vend te trajtes se shquar pèrdoret
e pashquara, p.sh. : çimento demtohet nga lageshtia; u ndertua depo e
drithit; tifo e shpendeve shkaktohet nga . . . ; nga Osio njoftohet se . . .
etj . Keto perdorime janè n e k undèrshtim m e normat gra matikore
dhe nuk duhen lej uar ne gjuhèn letrare.

1 ) Trajtat me -vet te gjinores, dhanores e rrjedhores se shquar, si djemvet, maievet

nenavet etj . , kane dale nga norma e sotme gramatikore, ato nuk kryejne ndonje
funksion te veçante dhe s'ka perse te perdoren.
2) Shih per kete «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 8 dh, e.
l) Shìh «Drejtshkrìmi i gjuhes shqipe» § 25 c.
3) Shih per kete «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe>> § 9 c.

48 4-54 49
 NDERRIMI I GJINISE SE DISA EMRAVE shum esi n me mba resat -a ose -e. Ky perd
MASHKULLORE NE NUMRIN SHIJMES orim i gabu ar e ka burimin
tek analogjia me emra t feme rore qe dal
ì n ne shu mes gjith ashtu mè -a
ose mè -e. Keshtu, nuk eshte e drejte te
§ 52. Disa emra qe ne njejes jane mashk ull ore, ne numri n shumes shkru het e te thuh et :
bedenat e gurta, filma te xhiruara, gisht
a tè forta dhe te shka­

\
kerkojne qe mbiemrat percaktues te tyre te vihen ne trajten e gji nise theta, me shènimin e dy go/ave tè tjera, keto
femerore. K eta jane : jane krimba tè ho/la, specat
e mbushura, stolat e gjata, shirita te zeza,
a) emrat qe e formojne shumesin me mbaresen -e, p.sh . ; tela tè holla, tuba te gjera�
midis vagon ave te buku ra etj . (duh ej : beden
aparate elek tronike, artet e bukura, keto aspekte, dete te thella, at e gurte, filmat e xhiruar,
tela te holle etj .) ;
drejtimet kryesore, gaze te djegshme, grupe te veçanta, indet lidhese, ose : fakto rèt kryesore, floke te qethura, kèto
kanale ujitese, katunde malore, kurse dymujore, kujtimet e mia, keto dy pervjetore, rrathe
te medha, keto rezervuare, rezervuare artifi
laime s'me duken te besueshme, lloje te reja, male te /arta, materiale ciale, thasèt e tyre te renda
etj. (duhe j : fakto_ret kryesore, floke te qethu
te tjera, m;nerale te dobishme, mendime te vlefshme, te gjitha organet _ r, keta dy pervjetore, rrathe
te medhenj etj .).
shteterore, pallate shumekateshe, persoòazhe pozitive, piane pesevje­
çare, probl( me ekonomike, te gjitha prodhimet bujqesore, keto proce­
se jane te mekanizuara, qytetet e medha, ritme te shpejta, sende te gjetura,
sulme te befasishme, Sbtetet e shkuara te Amerikes, tanke te renda,
tipare themelore, tte gime humoristike, us 1 g]imnastikore, vende.
liridashese, keto vendi mejane te drejta, veprime luftarake, vite te zjarrta,
zakonet i kane te aferta etj . etj . ( dhe jo : aparate elektronike, keta
aspekte, male te !arte, dete te thelle, qytete te medhenj etj.) ;
b) emrat q e e formojne shumesin me mbaresen -ra , p.sh. :
barera te keqija, djathera te mira, drithera te sivjetme, fshatra
te elektrifikuara, leshra te dredhura, mallra te jash tme, mishra te pje­
kura, plehra organike, shira te rrembyera, ujera nentokesore etj .
( dhe jo : barera te keqij, djathera te mire, dritherat e sivjetme etj.) .
Shenim. Te mos ngaterrohet kjo kategori me emrat qe ne emeroren e pashquar
te njejesit dalin me -r dhe e formojne shumesin me mbaresen - a ; mbiemrat qe i
percaktojne keta emra, perdoren ne trajten e gj10ise mashkullore : emra ilire, he­
kura te ndryshkur, libra te vjeter, mbiemra te nyjshem; metra katrore, pjepra te
embi/, regjistra themdtare, urdhra te prere etj. (dhe jo : emra ilire, hekura te ndry­
.s hkura, libra te vjetra etj.).

§ 53. Te gjithe tipat e tjere te emrave mashkullore qe nuk per­

fshihen ne pikat a e b te paragrafit te mesiperm, kerkojne qe mbiemrat
e peremrat qe i percaktojne, te vihen ne trajten e gjinise mashkullot€.
\ Pra, eshte i gabuar perdorim i ne gjinine femerore i mbiemrave e i
peremrave qe percaktojne emrat mashkullore, te cilet e formojne

50

5J
 Hl P E R E M R l

t. PEREMRI VETOR
n. N U M E R O, R l
§ 55. Peremrat vetoré janè :
§ 54. Nga numerorèt, vetem treftri dallohen sipas gjinise sé njejes shumes
emrit me te cilin perdoren. Numerori tre perdoret me emra te gjinise veta I une ne
mashkullore, p.sh. : )) II ti ju
tre djem, tre kalema, tre leke etj. ; )) III ai, ajo ata, ato
po keshtu perdoren edhe numeroret e perbere qe kane si gjym-
tyré te fundit numerorin tre. : Né tè tria vetat pèremrat kané numèr njèjè
s dhe shumés1 por
njezet e tre vullnetare, pesedhjete e tre nxenes, nentedhjete e tre vetim né vetén e treté ata dallo hen edhe sipas
gjinisé :
vjet etj .
Numerori tri perdoret me emra te gjinisè femèrore, p.sh. : mash k. ai, ata. fem. ajo, ato.
tri vajza, tri pena, tri fletore, tri pjese, tri cope etj . ; po kèshtu Pèremrat veto re lakoh en sipas pasqy n5s sé mepo shtme
pérdoren edhe num éroret e pérbere qé kane si gjymtyre te fundit :
numérorin tri :
njezet e tri pjese, dyzet e tri vullnetare, pesedhjete e tri nxénese, LAK IM I I PER EMRA VE VETO RE
nentedhjeté e tri dite etj .
Ky dallim gjinie ruhet edhe kur numerori treftri pèrdoret pa em-
Veta e parè dhe e dyte
rin perkates, n é raste tè ti lla si :
Sa shoke ishin ? Veta e pare Veta e dyté
Tre. Rasa
Sa fletore bleve ? Njéjès Shumès Njéjès Shumés
Tri.
Ne sa pjese e ndave ?
E.
Né tri.
Gj .
D h.
K.
\ Rr .

52
 Veta e trete VEREJTJE RRETH DlSA PERDORIMEVE TE GABUAR A
TE PEREM RAVE VETORE
Numri njejés l Numri shumés
Rasa § 56. Ne gj uhén e folur e ne gjuhen e shkruar vi hen re disa ga­
m
l f
l m
l f bime lidhur me pérdori min e trajtave rasore te peremrave vetoré qé

E. ai ajo ata
l
ato
\l u paraqiten ne pasqyrén e lakimit ne paragrafi
n e mesiperm . Mé te
shpeshta jane rastet e perdorim it te trajtave neve, juve ne vend te ne,
ju, d.m. th. perdoret gabimisht trajta e rases dhanore ne vend te trajtes
\
Gj . i (e) a t U i (e) asaj i (e) atyre i (e) atyre
se rases emerore ose te rases kallezore.
D h.
1
atij, i asaf, i atyre, u atyre u
K.
� Ja disa shembuj me perd orime te gabuara te trajtave neve e juve:
ate, e ate, e ata, i ato, 1
Po ta nderpresim neve punen . . . ; Ti e mban mend me se loznim
Rr. a tU asaj atyre atyre
neve kur ishim te vegjel ; Neve i kemi te gjitha kushtet per . . . ; Me mje­
l
---- ---
· - --
tet qe kemi neve . . . ; Kush e ka pastruar oborrin ? - Neve; etj . ; Juve
na keni bere nje sherbim te madh; Po juve, a keni qene ne hekurudhe ?;
Si shkolla, si juvejeni te rinj etj . ; Neve na ka gezuar pa mase lajmi qe . . . ;
Organizata na ngarkoi neve me nje detyre te rendesishme; Juve, sigurisht,
l ) Peremrat vetere ne rasat dhanore dhe kalH�zore kane nje ju ka marre urta; Po kush do t'ju shpetoje juve ne mes te oqeanit ? etj.
trajte te plote dhe nje trajte te shkurter : mua, me; juve, ju; atij, i etj .
Te te gjithé shembuj t e mesiperm trajtat neve e juve jane perdorur
Trajtat e shkurtra jane k urdohere te patheksuara dhe shérbejne
gabi misbt ne vend te trajtave ne e ju.
si kundrina té drejta ose té zhdrejta, d . m.th. u pergj igjen pyetjeve
Per te sh mangur kete gabim duhen pasur parasysh rregullat e
ke ?, ci/in?, k ujt ?, cilit ? m eposhtme :
me pa (ke ?) ; e gjeta (ke ? çfare ?) ; i Iute m ( k ujt ?), u trego va (kujt?)
Trajtat ne, ju, k u r perdoren p a parafjale, mund t e s herbejne
etj . si kryefjale (dhe atehere i pergj igjen pyetjes kush ?), o se si kundriné
2) Peremrar ve �ore te vetes se pare e te dyte n u k perd oren ne e drejte (dhe atehere i pergji gjen pyetjes ke?). P . sh. : Ne do te nisemi
rasen gjinore. so t (Kush ? Ne) ; Te na kujtosh edhe ne (Ké ? - Ne) ; Ju keni bere
3) Per veten e pare e te dyte trajtat e shkurtra te rasave dhanore
-

e kallezore , jane te njellojta : me, na, te, ju. Rasa e tyre m und té per­
nje pune shume te dobishme (Kus h ? - Ju) ; Po ju pres ju, shoku Agim
(Ke ? - Ju) et j .
caktohet vetem me ane te pyetjeve :
Trajtat n e e j u m un d t e perdoren edhe m e parafjale :
Me kujtohet (Kujt ? Mua - rasa dhanore) ;
a) me parafjalet te(k) e nga, qe kerkojne rasen emerore, p.sh. :
-

Me pa (Ke ? - Mua - rasa kallézore) ;

te ne, nga ju etj . ;
Na kenaqi me ato fjale (Ke? - Ne - rasa kallezore) ;
b) me parafjalét me, per, pa, mbi, nen, nder etj . ; qe kerkoj ne
Na kenaqi shpirtin me ato fjale (Kujt ? Neve - rasa dhanore).
kallezore, p . sh. : me ne, nder ne, per ne, pa ju, per ju, me ju etj.
- -

Trajtat e rases dhanore neve, juve shérb.e ine kurdohere si kundri-

������j���� �-
-......._
;,� .r��;Lr"'"
per�Jlg n
·-

. Ar=?-'
\ � .

54
 ato jane trajta te rasés dhanore dhe rasa dhanore·perdoret pa parafjale. PEREMRA VE VETO RE.
Pérdo.rimki g&uar i trajtave ne�é vend te ne, ju vihet
e e � as parafjal éve
féi"a emérore--e--K allézore, p.sh. : nga neve,
ses § 59. Gjaté Iakimit, ne rasen dhanore e né kallezore péremrat
nga juve, te neve, te juve, me neve, mbi juve, pa neve, per juve etj. vetoré kané veç tirajtave té plota edhe trajta té shkurtra. Kéto trajta
Te té gjithé shembuj t e mésipérm né vend té trajtave neve, }uve, te shkurtra mund té paraqiten nè ményré té pérmbled hur né pasqyrat
qé jane trajta té rasés dhanore (shih pasqyrén e lakimit), duhej te e méposht me :
ishin trajtat ne, ju té rasés emérore e kallézore, sepse pas parafjaléve
nga e te pérdoret kurdoheré rasa emérore, ndérsa pas parafjaléve Veta e pare dhe e dyte
me, mbi, pa, per pérdoret kurdoheré rasa kallézore.
§ 57. Pérveç pérdorim it té gabuar té trajtave neve, juve né vend Veta e parè Veta e dytc
te ne, ju vihet re, ndonése mé' rrallé, edhe gabimi i pérkundért, d.m.th. Rasa t
perdorimi i trajtave ne, ju té rasés emérore e kallézore né vend té traj­
tave neve, }uve tè rasés dhanore. Ja disa shembuj té kétyre pérdori-
Njéjés
j Shumés Njèjés
.l Shumes

meve té gabuara :
Ky lajm na u komunikua edhe ne; Ne na vjen keq qe. . ; Ne na
Dh. mua, me
.

K. mua, me
�
ne, na
ty, te
-

ty, te
ju ve, ju
duhet te mendohemi thelle per keto probleme; Kur na u dha flamuri, ne ju, ju
na dukej sikur . . . ; Kjo pershtypje na krijohet edlze ne te moshuarve; l
Ju ju pelqen te kendoni kenge partizane; Po jua tregoj edhe ju ate qe mi
ngjau etj.
Te te gjithé shembujt e mésipérm foljet kérkojné kundrina te Yeta e treté
zhdrejta, prandaj péremrat vetore duhej té ishin pérdorur né trajtén
e rasés dhanore neve, juve dhe jo né trajtén e emérores a té kaltézores Numri njejés Numri shumés

a- l l
(ne, ju). Rasa
m f m f
§ 58. Pas parafjaleve nga e te(k)l > péremri, ashtu si emri, vihet
ori vesh nga une (nga kush ?) ; l
--�---- - ---- -

kurdoheré né rasén emérore, p . s ·

erdhi tek une (te kush ?) ; sille tek une (te kush ?) etj. Vihet re heré-heré D h. atij, i asaj. i atyre, u atyre' u
se pas kétyre parafjaléve né vend té trajtés une pérdoret gabimisht K. ate, e ate, e ata, i ato, i
mua, p.sh. :
Eja te mua! ; Neser, mblidhemi te mua ; Mos u largo nga mua! etj .
Te té gjithé shembujt e mésipérm duhej pérdorur : tek une, nga
un@. Pra : Nga pasqyrat e mésipérme shihet se né vetén e paré dhe té dyté
te mua te une trajtat e shkurtra janè tè njéj ta pér tè dyja rasat : me, na, te, ju per
asnjéheré gjithnjé dhanoren e pér kallèzoren ; ne vetèn e treté trajtat e shkurtra jané tè
nga mua nga une njéjta per tè dyja gjinite, por trajta e shkurter e rasés dhanore éshtè
\ e ndryshme nga trajta e shkurtèr e rasès kallèzore.
l) Trajta tek perdoret 7..akonisht perpara emrave e peremrave qe fìllojne me zan ore . Trajtat e shkurtra jané kurd oheré té patheksuara. Ato s aèr-
-- . -...-::::
�
56 57
bejne per te· shprèhur kundrinen e drejte ose te · z hdrejte dhe 9.. trajtat e bashkuara ia, ua mund te dalin ne dy menyra :
doren vetem ose krahas trajtave té plota, P . s h . : i� i (atij) + e (ate) �i (atij) + i (ata, ato)
- A me mban mend mua? a dhashe librin shokut. '=fa dhashe librat shokut.
- Nuk te mbaj mend. ra< u (atyre) + e (ate) ,
ua < u (atyre) + i (ata, ato)
Mund te perdoren edhe dy trajta te shkurtra prané �jera-tjetres. Ua dhashe librin shokeve. Ua dhashe librat shokeve.
Né keto raste e para eshte trajte e shkurter e rases dhanore (e vetes
se pare, te dyté ose te trete, te njejesit ose te shumesit), ndersa e dyta
eshte trajte e shkurter e rases kallezore (veta e trete e njejesit ose e shu­ VEREJTJE RRETH DISA PERDORIMEVE TE GABUARA
mesit), d . m . th. trajtat e shkurtra te rases dhanore mund te bashkohen TE TRAJTA VE TE SHKURTRA TE PEREMRA VE VETORE
me trajtat e shkurtra e ose i te kallézores.
§ 60. Mjaft bere vi hen re perdorime te gabuara te trajtave te
sbkurtra te peremrave. Keto gabime jane dy farèsh : ga bi me ne numer
Pasqyra e trajtave te shkurtra te basbkuara dhe gabime ne vete .

l
l
Trajta e
dhanores
Trajta e
kallezores
l Trajta e
bashkuar
Sh em b UJ
.
GA B I M E NE NUMER

a) u tha atyre
. dhe jo i tha atyre
me (mua) + e (ate) - ma Ma dha librin U dhe i jane trajta te shkurtra te rases dhanore te peremrave vetore
te (ty) + e » - ta Ta dha librin te vetes se trete, por u eshte trajte e shumesit (atyre u), ndersa i
i (atij, asaj) + e » - ia la dha librin trajte e njéjesit (atij, asaj i). Kur kundrina e zhdrejte eshte nje emér
na (neve) + e » = na e Na e dha librin a nje peremer ne numrin shu mes, edhe trajta e shkurter e peremrit q e
ju (juve) + e » = jua Jua dha /ibrin perserit kundri nen, duhet te jete ne numrin shurnes, d.m.th. u dhe jo i.
e »

�
u (atyre) + Ua dha librin Keshtu, t e t e gjithe shembujt e meposhtem :
me (mua) + i (ata, ato) l M'i dha librat Nje kujdes i madh i kushtohet ketu metodave te reja ; Nje pjese e
+ i » »
.

te (ty) T'i dha librat insta limeve nuk i pergjigjet kushteve teknike; Rruga dhe drita i ngjiten
i (atij, asa;i) + i » » = ia la dha librat maleve; Ushtaret e vdekjes po i afroheshin mureve; Mallra qe i
na (neve) + i » » na i N a i dha libra t pergjigjen kerkesave te bleresve; Nuk i vuri veshin keshillave te mia;
ju (juve) + i » » = jua Jua dha librat Rinia i ndryshoi pamjen ketyre kodrave; Per sa i perket masave qe
u (atyre) + i » » - ua Ua dha librat Jane marre kunder thatesires etj . , trajta i eshte perdorur gabi m. Ne
vend te saj duhej perdorur traj ta u e shumesit, sepse te gjitha kundri­
nat e zhdrejta jane ne numrin shumés : metodave, kushteve, maleve,
mureve, kerkesa l'e, keshilla ve, ketyre kodrave, masave.
Nga kjo pasqyre shihet se : Edhe kur kundrina sh prehet me dy a me shume emra te bashké­
re nd itur ne numrin njéjes, trajta e shkurtér duhet te vihet ne shumes,
a) veH�m trajtat m'i, t'i shkruhen me apostrof;
b) vetem traj tat na e, na i shkruhen ndaras ; sepse· u pérgjigjet disa kundri nave, pra, u dhe jo i, p.sh. :

58 59
 Kujdes i veçante duhet t'u kt4shtohet ruajtjes, transportimit dbe KHe e dime edhe pa na i thene ti; N a i keni prishur mendjen fare
perdorimit té lendéve helmuese (dhe jo t'i kushtohet) ; Pushteti popul/or me kete qe na treguat; Ate nuk na i zuri syri gjekund; Nuk na i kane
u ka kushtuar rendesi te madhe arsimit dbe kultures ( dhe jo i ka . kush­ fajin te tjeret etj.
tuar) etj. Te tè gjithé shembujt e mésipérm kundrinat e drejta kete, mendjen,
ate, fajin jané né numri n njéjés, prandaj duhej pèrdorur trajta e
b) ua dha atyre dhe jo ia dha atyre shkurter e, pra na e dbe jo na i.
Edhe né kété rast kemi tè béjmé me tè njèjtin gabim : kur kun­
drina e zhdrejte eshté ne numrin shumes, duhet tè perdoret kurdo­
heré trajta ua e formuar nga u + e ose u + i dhe jo trajta ia, q e for­
Permbledhje e gabimeve ne numer
mo het nga i + e ose i + i. a) u dhe jo (u tha atyre)
Késhtu, te tè gjithe shembujt e méposhtém : b) ua » » ia (ua dha atyre librin (librat)
Do t'ia them shoqeve ; per t'ia arritur ketyre qellimeve; Disa. pre} c) na e » �> na i (na e dha librin)
tyre zhdukeshin duke ia lene vendin te tjereve; Borgjezia barrén e
gjithe shpenzimeve te luftes ia ngarkon punetoreve; Ai nuk ia perton
puneve te ti/la; Shtypi ilegal ia. hoqi masken pscudopatrioteve balliste; GABIME N E VETE
Organizata e rinise, ia preu rrugen ketyre sjelljeve etj., trajta ia eshtè
pérdorur gabim. Ne vend tè saj duhej pérdorur trajta ua, sepse kun­ a) judhashe )u ve �he jo u dhashe juve
drina e zbdrejté éshté ne nu mrin shumés, pra : Ju èshté trajtè e shkurtèr e vetès se dyte tè shumèsit pèr rasèn
dhanore Uuve ju) ose kallèzore (ju ju), ndèrsa u eshtè trajtè e shkurtér
e (ate)
----
e vetès se trete tè shumesit, per rasèn dhanore (atyre u). Herè-herè
ua < u (atyre) + ----- trajta u e vetés sé tretè pèrdoret gabimisht né vend tè trajtés ju tè vetés
i (ata, ato) se dytè, p.sh. :
Juve u kujtohet mire koha e aksioneve te para; U lutem te me re-
ua dha librin shokeve gjistroni edhe mua vullnetar . . . ; Do t'u luteshim, shoku kryetar, qe
ua dha librat shokeve me rastin e mbarimit te vitit . . . ; Une u kam pritur . . . ; Nuk do t'u
harroj kurre etj.
c) na e dha fjalen dhe jo na i dha fjalen Te tè gj ithé shembujt e mésipérm duhej pèrdorur trajta e sbkur­
Te bashkimet na e dhe na i (shih pasqyrén né § 59 faqe 58 ), tèr ju qofté si kundriné e zhdrejtè (rasa dhanore), qoftè si kundriné
pjesa e parè na éshte trajta e shkurter e dhanores neve, pjesa e dytè e drejté (rasa kalh�zore), sepse kéto kundrina né tè gjitha rastet i
éshté trajta e kallézores : e (ate), i (ata, ato). Kur kundrina e drejtè pérkasin vetés sé dyté : Juve ju kujtohet . . . (Kujt? - Juve, : u) ;
eshte ne numrin njejés, duhet pérdorur trajta na e, ndérsa kur eshtè Ju lutem te me regjistroni . . . (K ujt? -Juve, ju) ; Uneju kam pritur . . .
né numrin shumés na i. Te shembulli N a e dha fjalen, kundrina e drej­ (Ké ? - Ju, ju) etj .
tè fjalen éshté né numrin njéjes, prandaj duhet perdorur trajta e
shkurtèr e (ate) dhe j o i (ato). Herè-herè, nén ndikimin e ndonjè tè b) jua dhashe )u ve dhe jo ua dhashe }uve
folmeje, perdoret gabimisht na i né vend tè na e. Ja disa shembuj Edhe né keté rast kemi té béj mé me gabimi n qe u pèrshkrua
tè tillé : mè sipér : kur kundrina e zhdrejté esh�e né veten e dyte (}u ve), ateheré

60 6t
duhet perdorur trajta e bashkuar jua (e formuar nga ju + e ose ju + i)
Pèrmbledh�e e gabimeve ne vete
dhe jo trajta ua (e formu�r nga u + e ose u + i).
Ja disa shembuj ku trajta ua eshte perdorur gabim : a) ju dhe jo u (ju dhashe }uve)
Juve ua kane thene te gjitha; Materia/et qe na kerkoni, do t'ua b) jua » » ua �jua dhashe }uve)
dergojme brenda muajit; Shkaqet e kiisaj gjendjeje p o ua radhitim me c) u » » ju (u dhashii atyre
poshte etj . ç) ua » » jua (ua dhashe atyre)
Te keta shembuj kundrina e zhdrejte eshte ne veten e dyte,
prandaj prane foljes duhcj perdorur trajta e bashkuar jua : Jua kane
thene (Kujt? - Ju ve) ; Do t'jua diirgojmii (Kujt ? - Juve) etj . 2. PEREMRI PRONOR

c) u dhashe atyre d h e jo ju dhashe atyre § 61. Peremrat pronore mund te paraqiten ne kete pasqyre
Me lart, ne piken a te ketij paragrafi , thame se trajta e vetes per m bledhese :
se trete u perdoret here-here gabimisht ne vend te trajtes se vetes se
dyte ju, p.sh. u dhashe }uve per ju dhashejuve. Por vihet re edhe gabimi i
Veta e pare l Veta e �yte l Veta e trete
perkundert : trajta e vetes se dyte ju perdoret nganjehere gabimisht
ne vend te trajtes se vetes se trete u. Ja disa shembuj : Njejes 1 Shumes l Njejes 1 Shumes l Njej es l Shumes j
Mii keshil/oi t'ju thosha edhe shokeve se . . . ; Ata fil/uan vete nga m. f. l m. f. l m. f. l m. f. l m. f. l m. f.
puna dhe ne nuk ju thame gje; A ta i mposhten me guxim viishtiresitii l
qe ju dolen gjate ndertimit te ures; Ju lumtii trima ve te mi! - thirri im ime � @mia yt jote e tu e tua i tij e tij e tzj
me giizim brigadieri; Disa prinder ju thone femijeve se . . . etj. ,_ i sa} e sa} e sa}
Te te gjithe shembujt e mesiperm duhej perdorur trajta e shkur­
ter u, sepse kundrinat e zhdrejta te keta shembuj i perkasin vetes se yne jone tane tona juaj juaj tua} tuaja i tyre e tyre
trete. T'u thosha shokeve (Ku j t ? - A tyre, u) ; U lumte trimave te mi
�
l
---==== e tyre
(Kujt ? - A tyre, u) etj .

ç) ua dhashe atyre dhe jo jua dhashe atyre

Edhe ne kete rast kemi te bejme me gabimin qe u pershkrua me
Nga pasqyra e mesiperme shihet se peremrat pron ore, ashtu si
siper : kur kundrina e zhdrejte e fjalise i perket vetes se trete, atehere v etoret, kane tri veta dhe perdoren ne njejes e ne shumes. Peremra t
duhet perdorur trajta e bashkuar ua, e formuar nga u (atyre) + e
vetore kane edhe gjini. Trajta e gjinise mashkullore perdoret kur
(atii) ose i (ata, ato), dhe j o trajta jua. e mri qe percaktohet, eshte mashkullor, ndersa trajta e gjinise feme­
Ja disa shembuj perdorimesh te gabuara :
rore perdoret kur emri q e percaktohet eshte femeror, p.sh. :
Per t'jua arritur qiil/imeve te tyre ata piirdorin te gjitha mjetet ;
djali im, shoku yne, qendrimi yt, mendimi i tij, qendrimi i saj
Duhet t'jua biijme te qarte nxeniisve rendesine e punes prodhuese etj.
etj. ;
Te shembujt e mesiperm duhej perdorur trajta ua, sepse kundrina e
zhdrejte i perket vetes se trete�,..t.)m arritu'!.:ffiillimeve (atyre, u) ;
vajza ime, shoqja jone, sjellja jote , skuadra e tij, vjersha e saj
��sve ��y_u,;!· etj.

62 63
 Ne veten e trete njejes peremrat pronore kane trajta te veçanta Veta e trete
qe varen j o vetem nga gjinia e emrit qe percaktojne l > , por edhe t
nga gjinia e «pronarit», d.m. th. e emrit a e peremrit q e shenon
Njejes Shumes

frymorin ose sendin te cilit i pérk.et diçka, p . sh. :

m. f. t m
. f.

Petriti me dha kalemin e tij.

Vjollca me dha kalemin e saj. i tiji i saji i tyri e tyrja
Populli yne eshte zot i vendit dhe i fate ve te tij. e tija V . e saja l >

Bajamja lulezon e para nga pemet. Lulet e saj jane te bukura. ......
t e tiJte te sajte
....,_
te tyret
te tijat te sajat
Secili pergjigjet per punen e tij. Secila te ulet ne vendin e saj.
Ne vetén e trete perveç peremrave te shenuar ne pasqyren e
mesiperme, perdoret edhe péremri i (e, te) ve t, p.sh. : shoku i Yet,
shoqja e vet, shoket e vet, shoqet e veta. Per perdori min e ketij per­ Siç shihet nga pasqyra e mesiperme, peremrat e gjinisé mash­
emri shih me poshte § 65 . kullore, kur pérdoren mé vete, né numrin njéjes kane mbaresen
Péremrat pron ore perdoren jo vetem si percaktoré te nje emn -i:
(libri im, fushat tona etj .), por edhe me vete . p . sh. : Imi, yni, yti, juaji, i tiji, i saji, i tyri;
- I kujt eshte ky !iber ? peremrat e gjinisé femérore kane mbaresén -a :
- Imi. imja, jona, jotja, juaja, e tija, e saja, e tyrja;
Ose : Ndermarrja jone ka me shume punetore se juaja. né n umrin shumés té gjithé peremrat kane m baresen -t(e)
Shkolla juaj eshte me e re se jona. dhe di sa pre j tyre nyjén e pérparme te ;
� � �� mia �, ta� et, t�nat, te tute, te tuat, tua}t, tuajat, te tijte,

'
Ja pasqyra e trajtave te peremrave pronore kur perdoren mé t mit ,
vete : .. _ .
te sajte, te tl}at, te sa]at, te tyret.
Si pas rregullave te drejtshkri mit, te peremrat e mesiperm pér­
Veta e pare Veta e dyte doret mbaresa -te (me -e), kur ndodhet fili pas rrokjes sé tbeksuar,
Njejes l Shumes Njejes Shumes
"----' ----
p . sh. : te mite, te sa jte (rrokja e theksuar : mi, saj), dhe mbaresa -t
f.
(pa -e), kur ndodhet njé rrokje me tej rrokjes sé theksuar, p.sh. :
m m. f. m.
----- f.----
m. f.
---
l
tona.J_, te tuf:!:b tua}!_ etj .
l yti jotja juaji juaja Péremri pronor i vet, kur pérdoret me vete, del ne keto trajta :

l
imi imja yni jona
tu;p- tu(}jat
--
te mite te miat tanet tonat te tutè te tuat
----- njejes shumes

m: i veti te vetet
1 ) Siç shihet edhe nga keta shembuj , peremrat prouore te vetes se trete, kur per­ f: e veta, te vetat
caktoj u e uje emer te gjinise mashkullore, kane nyjen i : Libri i tij, i saj; kur percak­
toj u e nje emer te gjinise femerore, kane uyjen e: fletorja e tij, e sa} etj. Tcajta­
Uletorja) e tija, e saja, q e perdoren uga ujebere per keta pron ore , kur ata pe r
l) Te mos ngaterrohen keto trajta me trajtat jonormative fletoret e tija/e saja,
c aktojne uje emer femeror, nuk jane ne pajtim me uormen e sotme g ramatikore per te cilat u terhoq verejt ja ne shenimin ne fund te faqes 64.
dhe duhen menjanuar nga gjuha letcare.'

5-54
64 65
 § 62. LAKIMI I PEREMRAVE PRONORE Veta e pare shumes

Nga sa u parashtrua ne paragrafin me siper, del se peremrat pro­ Prona njejes

nore kane dy lakime te veçanta : a) kur pérdoren pas emrave, b) kur
perdoren me vete : E. libri yne detyra jone
Gj. i (e) librit tone i (e) detyres sone
D h. librit tone detyres sone
K. librin tone detyren tone
A . LAKIMI I P E REMRAVE P RONOR E KUR P E RDOREN librit tone detyres sone

f'
Rr .

SI P E RCAKTUES TE EMRAVE
Prona shumes

I. Peremri ndodhet pas emrit E. librai tané detyrat tona

G j . i (e) librave tan ' i (e) detyrave ton
Dh. librave tan ,J detyrave ton
Veta e pare njejes librat tane
K. ' detyrat tona
Rr. librave tane ." detyrave tona•
Gjinia mashkullore Gjinia femerore
Vet'a e dyte njejes
Prona njejes
Prona njejes

E. libri im detyra ime

E. libri yt detyra jote
Gj. i(e) librit tim i (e) detyres sime
Gj. i (e) librit tend i (e) detyres sate
Dh. librit tim detyres sime
detyren time
D h. librit tend detyres sate
K. librin tim
K. librin tend detyren tende
Rr. librit tim
�
<-
Rr. librit tend detyres sate

Prona shumes .Prona shumes

E. librat e mi detyrat e mia E. librat e tu detyrat e tua

Gj. i(e) librave te mi i (e) detyrave te mia G j . i (e) librave te tu i (e) detyra ve te tua
Dh. librave te mi detyrave te mia Dh . librave te tu detyrave te tua
K. librat e mi detyrat e mia K. librat e tu detyrat e tua
Rr. librave te mi detyrave te mia Rr. librave te tu detyrave te tua

66 67
 V eta e tre te njejes, gjinia femerore
Veta e dyte shumes
Prona njiijes
Prona njeji!s
E. libri i saj detyra e saj
E. Gj . .J=feblibrit tU!i... i (e) detyres se saj
i(
Db. librit te saj detyres se saj
K. librin e saj detyren e saj
K. Rr. librit te saj detyres se saj
Rr.

Prona shumes
E. librat, detyrat e saj ,l�d
E. librat tuaj
Gj. i (e) librave tuaj
detyrat tuaja
i (e) detyrave tuaja
Gj. i (e) librave, i (e) detyrave �e/sai
Db. �
�}
� L}z)u�y�
librave, detyrave te saj
Dh. detyrave tuaja

�� -�L.�����/
/ibrave tuaj K. librat, detyrat e saj
K. librat tuaj detyrat tuaja Rr. /ibrave, detyrave te saj _, t·

detyrave tuaja l
Rr. librave tuaj
Prona shumes, mashk. + fem. � Q;vbjJti- JtiJ
V eta e trete njejes, gjinia mashkullore E. librat, detyrat e tyre
Gj . i (e) librave, i (e) detyrave te tyre
Prona njejes Db. /ibrave, detyrave te tyre
K. librat, detyrat e tyre
E. libri i tij detyra e tij Rr. librave, detyrave te tyre
Gj. i (e) librit te tij i (e) detyres se tij
D h. librit te tij detyres se tij PEREMRI i vet
K. librin e tij detyren e tij
Rr. librit te tij detyres se tij Gjinia mashkullore <ijinia femerore
Prona shumiis, mashk. + fem. Prona njejes

E. librat, detyrat e tij E. libri i vet detyra e vet

Gj. i (e) librave, i (e) detyrave te tij Gj . i (e) librit te vet i (e) detyres se vet
Dh. libra ve, detyrave te tij Db. librit te vet detyres se vet
K. librat, detyrat e dj K. librin e vet detyren e vet
Rr. librave, detyra ve te tij Rr. librit te Yet detyres se vet

68 69
 Prona shumes .Ili Veta e dyte

\l E-i' \/f1'A

!
librat e vet
E. yt velia jot moter
E.
i (e
Gj. (i, e) tet veliai (i, e) sat motre
G j . i (e) librave te vet
librave te vet
D h. tet veliai sat motre
D h.
librat e vet
K. tet velia tet moter
K.
librave te vet detyrave te veta Rr . tet veliai sat motre
Rr .

Shenim. Para disa emrave nga te me sipennit perdoren ne raste te rralla edh e
trajtat e shumesit te ketyre peremrave, p.sh. te mi vellezer, te mi motra ose time
IL Peremri ndodhet para emrit motra, te tu vellezer ose tet vellezer, te tu motra ose tet motra, tet bij, tet bija et j .

. Peremrat e vetes se pare e te vetes se dyte njejes im, ime, yt,jote,

kur percaktojne emra qe tregojne lidhje gjinie ose marredheni e B . LAK I M I I P E RE M RAVE PRONOR E KUR PE RDOREN
familjare, si ate, bije, bir, . dhender, eme, kunat, kunate, mbese, moter, M E VETE
nip, shoq, shoqe (vetem ne kuptimin «bashkeshor t, -e»), vel:a etj . ,
mund te perdoren edhe perpara ketyre emrave, p. sh. im ate, ime mo- V eta e pare njejes
t kunate, im nip, jo t
�
�
·-;;;:;- - l__
y.,..., v e,
Zrr
za:::-,-J7 e:-:
·o:-:::t--.:r ,:-:-:; -;
m e,... o-;-
.. j:-:-t --:m !-:- e""'r,.,..
070
-:-::- or-,-l=m
_,--)r- W-:t:-
_I_
(U , -j'o7
mbese, im shoq, ime shoqe, yt ungj etj .
Kur perdoren ne kete pozicion, peremrat pronore lakohen
Prona njejes Prona shumes ���
\
keshtu : mashk. fem. mashk. fem.

Veta e pare
E. imja E. te �ite t_e mi!!
Gj. i (e i (e) simes Gj. i (e) te m1ve i (e) te miave
D h. simes Dh. te mive �
Gjinia mashkuliore Gjinia femerore �
/
K. timen K. te mite
.___
te m1at
E. im ate ime moter Rr. timit simes Rr . te mive te miave

rta e pare sbumes

Gj. (i,e) tim eti (i, e) sime motre

�
D h. tim eti sime motre
. l
'l
tim ate time moter
l JOUa l
K.
Rr . 'taue··t •

r
.
tim eti sime motre E. E. ·t
i (f) ' soni'
,
!�:�:: l\
f '
Gj . Gj . i (e , �anev� i (e}
D h. l sone ;l
\
D h. aneve
1) Para emrave femerore te mesiperm peremri pronor i vetes se dyte te njejesit
K. oné K. tanet
del ne trajten jot: motra jote, por : jot moter . Rr. sone Rr. l tanev
-...___

70 71
 V eta e dyte njejes V eta e trete sbumes
mashk. + fem.
mash k. fem . mashk. fem.

E. yti jotja E. te tute te tuat E. i tyril > e tyrja l E. te tyret

Gj. i (e) tendit i (e) sates Gj . i (e) te tuve i (e) te t1:1ave Gj. i (e) te tyrit i (e) se tyres Gj. i (e) te tyreve
D h. tendi t sat es D h. te tuve te tuave Dh . te tyrit se tyres Db . te tyre\'e
K. tendi n tenden K. te tute te tuat K. te tyrin te tyren K. te tyret
Rr. tendi t sates Rr. te tuve te tuave Rr. te tyrit se tyres Rr. te tyreve

V eta e dyte sbumes PEREMRI i veti

E. juaji juaja E. tuajt tuajat Prona rzjejes Prona shumes

Gj. i (e) tuajit i ( e) suajes Gj. i (e) tuajve i (e) tuajave
D h. tuajit suajes D h. tuaj've tuajave mashk. fem. masbk. fem .
K. tuajin tuajen K. tuajt tuajat
Rr. tuajit suajes Rr. tuajve tuajave E. i v·eti e veta te vetet te vetat
Gj . i (e) te vetit i (e) se vetes i (e) te veteve i (e) te letave
D b. te vetit se vetes te veteve te vetave
Veta e trete njejes, gjinia mashkullore K. te vetin te veten te vetet te vetat
Rr. te vetit se vetes te Yeteve te vetale
E. � tiji e tija E. te tijte te tijat
Gj. i (e) te tijit i (e) se tijes G j . i (e) te tijve i (e) te tijave
D h. te tijit se tijes D h. te tijve te tijave PERD ORIME TE GABUARA TE DISA TRAJTAVE
K. t e tijin te tijen K. te tijte te tijat TE PEREMRAVE PR ON ORE
Rr. te tijit se tijes Rr. te tijve te tijave
§ 63. Here-here vihet re perdorimi i disa traj tave te gabuara
te peremrave pronore qofte kur keta perdoren si percaktore te nje
Veta e trete njejes, gjinia femerore emri, qofte k u r qendrojne me vete. Keto gabime jane dy faresh .
mospershtatje ne rase (nuk perdoret trajta e duhur rasore) dhe mos­
pershtatje ne gjini (perdoret trajta e gjinise mashkullore ne ven d
E. i saji e saja E. te sajte te sajat t e femerores e anasjelltas) .
Gj. i (e) te sajit i (e) se sajes Gj. i (e) te sajve i (e) te sajave
Dh . te sajit se sajes Db . te sajve te sajave
K. te sajin te sajen K. t e sajte te sajat l ) Keta peremra n e emerore, gjinore, dhanore e rrjedhore, n e pergjithesi perdoren
Rr. te sajit se sajes Rr. te sajve te sajave shume rralle.

72 73
 A. MOSPERSHTATJE NE RAS:E
Pèremri pronor, kur sherben si percaktor i nje emri, vihet n e
rasen e emrit t e percaktuar (libri im, librit tim etj . ), ndersa kur per­
doret me v ete, vibet ne ate rase qe kerkon funksioni si ntaksor i tij,
p.sh. : Skuadra jone fitoi, juaja nuk e di si ka dale; Propozimi yt ishte
me i drejte se imi; Bashke me çanten time kam marre edhe tenden
etj . Te shembujt e mesiperm peremrat juaja d he imi jane ne rasen
emerore, sepse i pari sherben si kryefjale, i d yt i tregon nje kra­
hasi m me kryefjalen d he vihet ne Iasen e saj ; te s hembulli i trete
peremri tenden eshte ne rasen kallezo re, sepse sherben si kun­
drinor i drejte.
Mirepo here-here vihet re se trajtat rasore te peremrave pronore
perdoren ne menyre te gabuar . Gabi met me te shpeshta ne perdo­
rimin e trajtave rasore te peremrave pro no re jane keto :
l . Trajta e kalH�zores perdoret gabimisht ne vend te trajtes se
gjinores, dhanores ose te rrjedhores.
a) time e perdorur gabi misht ne vend te sime:
Kane kaluar 64 vjet te jetes time dhe asnjéifé11 nuk
nje gezim te tilfe; Ai iu pergjigj pyetjes time pa e kthyer koken nga
un e; Sa hap e mbyll syte, ai u gjend mu perpara makines time;
Prej dritares time shihej ura etj .
Te te gj ithe shembujt e mesiperm ne vend te trajtes time, qe èshte
tr ajte e rases kallezore, duhej perdorur trajta sjme, sepse e� at
�· pyetjes, makines, dritares, janè ne rasat gjinore, dhanore
e rrjedhore (shih lak i mi n e peremrit pronor, veten e pare te n jejesit,
§ 62 f. 66 ) . Pra, peremri d u het te vihet ne po ate rase, ne te cilen
e shte emri perpara tij .
Kur ky peremer perdoret si fjalè me vetc, ne funksion te emrit,
trajta e tij e gjì nores, d han ores e rrjedhores eshte :
simes dhe j o times
(shih pasqyren e lakimit § 62, f. 7l ), p.sh. :
Motres sime i pelqen shume noti.
Edhe simes (j o times).
--
74
b) toné e perdorur gabi misht ne vend te sooé:
Edhe ne kete rast kem i te bej me me per � e gabuar tè
trajtes se kallezores ne vend te trajtes se gjinores, te dhan ores ose
te rrjedhores . Ja disa s hembuj :
Kete e kane ndertuar no vatoret e ndermarrjes tone; Shkrim tari
eshte frymezuar nga }eta e klases toné punetore; Bujqesise tone ne
pesevjeçaret e ardhshem i hapen perspektiva te shkelqyera; A t a s'i
shpetuan dot vigjilences tone; Keshtu u themi ne atyre qe kane qellime
te keqija ndaj Republikes tone etj .
Te shembujt e mesiperm du hej te ishte perd orur trajta sone,
e cila i pershtatet rases se emrìt qe ndodhet para saj (shi h lakimin
e peremrave pron ore, veten e pare te shumesit, § 62 , f. 67) 1 >
Kur k y peremer perd oret s i fjale me vete, n e fu nksion t e emrit,
trajta e tij e gjinores, dhan ores dhe rrjedhores eshte
� dhe jo tones
(shih pasqyren e lakimit § 62, f. 7 1 ), p . sh. ;
Ndermarrja juaj do te parakaloje pas sones (j o tones).
c) tende e perdorur gabi mìsht ne v � sate :
Ne kete rast kemi te bej me gj ithashtu m �r ìmin e gabuar
te traj tes sè kallezores ne vend te trajtes se gjin ores, dhanores ose
rrjedh ores . Ja disa shembuj :
Une dija vetem se ky eshte kopshti i gjyshes tende ; Jepja kete
leter mesueses tende; ç' duhej te beja une atehere, sipas mendjes tende?
etj .
Te shembujt e mesi perm d u hej te isbte perdorur traj ta sate,
e cila i pèrshtatet rases se emrit qe ndodhet para saj (shìb laki min
e peremrave pron ore, veten e dyte te n jejesit, § 62, f. 67) .
Kur ky peremer perdoret me vete, ne fun ksion te emrit, trajta
e tij e gjin ores dhe e rrjedh ores eshtè
� dhe jo tendes
(shih pasqyren e lakì mit, § 62, f. 72)
l) Ne rastin c perdorimit te gabuar te t raj tes tonè ne vend te sonè, kemi njekohe­
sisht edhe mospershtatje ne gj ini, d.m.th. trajta tonè e gjinise mashkullore
(p.sh. shokut tonè) perdoret gabimisht ne vend te trajtes sonè te gjinise feme­
rore (p.sh. shoqes sonè).
75
 ç) tuaj e pérdorur gabimisht ne vend te suaj: atdheu tuaj na gézojnii pa masii; Edhe nga hamulloret mund te
Edhe ne kété rast kemi te bejme me perdorimin e gabuar t e merren kokrra, por kjo varet plotesisht nga puna tuaj etj.
trajtés te kall ézores n é vend t e trajtes s e gjin ores, dhanores ose rrje­ Te sbembujt e mesipérm trajtat e drejta jane : qyteti yné, koope­
dhores. Ja disa shem buj : rativa jone, festa jote, atdheu juaj, p una juaj, ku peremri eshté ne rasen
Si i kane arritur keto suksese nxenesit e shkolliis tuaj? ; Kur po
i afrohesha portes tuaj, degjova disa zera nga prapa; Perpara se te
emerore, ashtu si emri i percaktuar prej ti j.
Kur keta péremra pérdoren me vete, né funksion te emrit, trajta
niseni per fluturim, na thoni disa gjiira rreth pregatitjes tuaj luftarake e emérores éshté :
etj .
Te sbembujt e mésiperm duhej te ishte perdorur trajta suaj, imi dbe j o timi
sepse emrat para saj jane né gjinore, dbanore ose rrjedhore (shih imja » » timja
lakimin e péremrave pron ore, veten e dyte te shumesit § 62 , f 68) 1 > . · yni » » toni
Kur ky péremer perdoret me vete, ne funksion te emrit, trajta jona » » tona
e tij e gjinores dbe e rrjedh ores esbté yti » » t endi
suajes dhe jo tuajes jotja }) )) t endja
(shib pasqyrén e lakimit § 62 , f. 72). juaji » )) tuaji
juaja » )) tuaja
2. Trajta e kaJiezores perdoret gabimisht ne vend te trajtes se (shih pasqyrat e lakimit § 6 2 f. 7 1 -72) ; p.sb. :
emerores Ky çeles nuk esh te imi ( jo timi) ; Kete guxim revolucion ar mund
ta ketii vetem nje parti si �j o tona) ; Babai im eshte me plak se
tim ne vend te im
time » » >> ime yti (jo tendi) ; Kjo pune nuk eshte juaja (jo tuaja) etj .
tone » » » yne �
tone » ))
» jone
tend » » )) yt PASQYRA PE R M BLEDHE SE E P E RDORIMEVE
tende » » » jote TE GABUARA DHE E P E RDORIMEVE T E DREJTA
tua.i » » >> juaj TE P E RE MRAVE PRONOR E
'

K éto gabi me ndesben me rrall e se J�l

qé u pérmendén né pikén l . Perdorimi i gabuar i trajtes se kallezores ne vend te trajtes
l' p or, sidoq ofté, duhet te ki ben parasysh ne menyré qé te shm angen se gjinores, te dhanores ose te rrjedhores
pl otésisht . Ja disa sbembuj me perdorime te gabuara :
So t nga qyteti tone u nisen 1 5 0 vullnetare per ne hekurudhe;
Veta I njéjés Veta I shumés

l
Kooperativa tone po forcohet gjithnjii e . me shume; Ka ardhur vellai
tend; Dhe festa tende, ndertues, erdhi perseri; Sukseset qe ka arritur
Rasa t Trajta e
gab uar
1 .
.
T raJta e d reJte
_
Traj ta e
gab uar
T raJta
.
. e d reJte _

l) Ne rastin e perdorimit te gabuar te trajtes tuaj ne vend te suaj kemi njekohe­ Emér ore Jeta ime klasa jone
sisht edhe mospershtat je ne rase, d.m.th. trajta tuaj e gjinise mashkullore (p.sh.
shokut tuaj) perdoret gabimisht ne vend te trajtes suaj te gjinise femerore (p.sh.
Gjin ore time i (e) jetes sime tone i (e) klasiis sone
shoqes suaj) .
D h an ore ti me jetes sime tone klases sone

l
Kallézore jeten time klasiin tone
76 Rrjedbore time jetes sime tone klases sone
-
 Veta I I njejes Veta II shumes B . MOSPE RS HTATJ E N E GH N I
Rasat Trajta e
l TraJta . ..
. e d reJte
Trajta e j . ..
. e d reJte
TraJta Peremr i pronor pershtatet ne gjini m e emrin q e percakt on,
ga b uar 1

l
ga b uar
p.sb . : djali im (m), vajza ime (f). Kur perdore t ne vend te emrit,
Emerore
Gjinore l tende
}eta jote
i (e) jetes sate l
l
tuaj
k/asa juaj
i (e) klases suaj
ai merr gjinine e emrit q e zevend eson : Reparti yne esh te me i
se juaji (= se reparti j uaj) ; Shkolla jone esh te me e madhe se juaja
madh

l klases suaj
D han ore tende jetes sate tuaj (
= se shkolla j uaj) etj . Mirepo nganj e here peremri pronor nuk
Kallezore
l tende
jeten tende l klasen tuaj perdoret ne gjinh 1e e duhur. Gabi met e mosper sbtatjes ne
gjini
Rrj e dhore
l
jetes sate
l tuaj
l klases suaj vi ben re vetem te disa nga peremr at e vetes se pare e te dyte :
e gjinise femeror e perdore t gabi rn i sht ne vend te trajtes se gjinisè
trajta

mashku llore :=l ���

l\ O"' . O O..,., n .
2. Perdorimi i gabuar i trajtes se kallezores ne end te trajtes
se emerores
v
�
a) !on � p d on�yahimish t ne v_end te yne: ��
� vv
Koop-i!ratw·wtqoneka filluar ta ndryshoje edhé menyren e jeteses;
Diskutimi jone vazhdoi per nje kohe te gjate; Rrethi jone mund
Veta I njej es ta

l .
V eta I shumes

l
zgjeroje pjesemarrjen e kuadrove ne prodhim ; Fatmiri eshte njeriu
Rasa l Traj ta e . ..
Trajta e . .. jone etj .
TraJta e dre Jte T raJ. a e d reJte
ga b uar gab uar Jone dhe yne janè peremra pronorè tè vetès sè pare tè njejèsit
(prona n j ej ès), por i pari eshte i gjinisè ferneror e, i dyti i gjinise
Emerore ti m shoku im tone shoku yne
mashku llore. Te shembu jt e mesiper m te gjithe emrat qe percakt
ti me shoqja ime shoqja jone o­
hen nga peremr i pronor, jane te gjinise mashku ll ore, pranda j
Kallezore shokun tim shokun •
pas
ton e tyre duhej pèrdoru r trajta yne e gjinise mashku 1 lore dbe jo trajta
shoqen time shoqen
jone e gjinise femero re.
Per te njèjtèn arsye duhet perd orur trajta yni dhe jo joni .i.
:
:i. �:)
....-iC.
- Nga ciii fshat eshte kryetari ?
Veta II njejes V eta II shumes l \... . �
l
-.._ Nga yni
Rasa Trajta e Trajta e
l .. l
(dhe j o nga joni) .
b� tè perdorur a gabimisb t ne vend (.
/ /;
� t(� "'"7-71�-��· _,�,

l
T raJta . ..
. e d rejte . e d reJte
TraJta .
��'\;''
gab uar ga b uar
Emrat tone u thirren njeri pas tjetrit ; Shume nga fshataret tone

Emerore
l tend \ shoku yt shoku
kane ndertuar edhe sh tepi me dy kate; Punonjesit tone gjate ketij
viti kane bere shume propozime . . . ; Te gjitha keto }ane fryt i punes
K\'
tuaj juaj
�\.,.;
se perbash ket te kooperativisteve tone etj .
tende shoqja jote shoqja Keto gjera po i shohim me syte tona; Ne e hodhem poshte mend� ' -\

tend
··--
min e gabuar se ne shkrepat tona nuk sigurohet buka ne vend; Sa
zbavitese ishte kur topat tona qellonin ne shenJe 1 etj .
� t'<\""
-L
Kallezore shokun shokun
tuaj Te shembuj t e mesiperm emrat e percaktu ar nga peremri pro- ..."''V .\ �
tende �
�
shoqen shoqen n or jane te gjithè mashkul lore, prandaj ne ven
e �dj �
trajtave femeror e
tone, <.•

Òv.<. �
duhej perdoru r trajta mashkul lore pra : emrat tane
1
l
\ �� ifJ-; -�
'V
78 \

�
�u ,

79
 shkrepat tane, topat p.sh. : Kenget e tij s'do te vdesin kurre; Marsi ka tekat e tij ; Fjalet
fshataret tane, punonjesit tane; me syte tane, ne e saj shprehin nje shqetesim te thelle etj .
tane etj . Kur kéta péremra perdor� mé vete né vend te emrave, ata
ne vend te nje
Per te njejte n arsye, kur ky perem er perdo ret
·�(__ ��
kané trajta a per gJmme mashkullore dhe per gjinine fe-
emri mash kullo r, trajta e drejt e eshte
mOrore : u
tanet dhe jo tonet ose tonat :
Te kujt jane keta libra ?
- Tanet ( d he jo tonet) .
,
gj . mashkullore rw gj . femerore

�
si edhe mbiemrat qe percaktoj ­
.e tija (fletorja)
Shénim. Te kihet parasysh se peremrat, ashtu
� oseQ perdo-

'
ne em:at m.a�hkullo:�· t � cile t � formojne shume
sin me mbareseli (fletoret)
reo ne tra.J,t en e gJlfliSe
.
. . femero re, pra : \J V ·

e saJa tfletorja)
"E!E- tona dhe jo ma/et tane te sajàt (fletoret), p.sh. :
et tane
fshatrat tane etj . l)
kujtimet tona » » kujtim
�
fshat,!!!!_ » »
Ky liber eshte i tiji.

�1
Kjo fletore eshte e tija. «Pronari» i gjinise
c) jot e perdo rur gabim isht ne vend te yt : Keta libra jane te tijte. mashkullore
imi jot me pel-
Emri jot i kuq ne pllaken e mermerte . . . ; Mend Keto fletore jane te tijat.
qen; Ai nuk eshte shoku jot etj .
perem ri pro-
T e shemb ujt e mesip erm emrat e percaktuar nga Ky liber eshte i saji.
trajte s femer ore
nor jane te gjithe mashk ullore , prand aj ne vend te Kjo fletore eshte e saja. «Pronari» i gjinisé
jot duhet perdo rur trajta mashk ullore yt, pra : Keta libra jane te sajte. - femerore
emri yt, m.endimi yt, shoku yt. Keto fletore jane te sajat
vend te nje
Per te njejte n arsye, kur ky perem er perdo ret ne
asbku llor, trajta e drejte eshté
yf d be j o joti PE REMRI PRONOR i (e, te) vet
p.slì. . yti eshte ky djale ? ; yti eshte ky liber? etj .
reve t§ 62
§ 64. Siç u tregua ne p asqyre n e l akimi t te prono § 65. Pere mri pronor i (e, te) vet, né gjuhen toné letrare kombé­
tè njejtén
f. 68-69) pérem rat i tij, i saj né numri n shumé s kané tare pèrdoret ve tèm si pèremer i vetès se trete, njejes ose shumes :
trajte per te dyj a gjinité :
shoku i vet l ) ( = itij, i saj, i tyre)
shoqja e vet ( = e tij, e saj. e tyre)

�
);J.tfe�
shoket e vet
..
dhe jo shoqet e veta ( = e tij, e saj, e tyre)

=x� i gjuhes shqipe» § 42, 4 3 .

l) Peremri i (e, té) vet perdoret rralle ne rasen emerore, megjithatc ne
re eshtc dhene trajta e emerores, si trajte pcrfaqcsuese.
kete pasqy­
l) Shih per kete me lart § 5 2 , si dhe «Drejtshkrimi

6 - 54 81
80
 Ne shume raste i (e) vet dhe i (e) tij, i (e) saj etj. mund t e perdo­
ret lirisht ne vend te njeri-tjetrit.
Ai u ul ne vendin e vet [e tij], prane dritares; Bardhyli thirri !dhe
nje here me zerin e vet [e tij] te trashe; Edhe vendi me i eger ka buku­
rine e vet [e tij]; Edhe Blerta kishte shkruar diçka per familjen e vet
[e saj]; çdo baze ka superstrukturen e vet [e saj]; Kjo sjellje kishte
arsyen e vet [e saj]; Ajo do te kthehej perseri atje, ne fshatin e vet
[e saj] etj .
Te te gjithe shembujt e mesiperm ne vend te peremrit i vet
mund te perdoren peremrat i tij, i saj, qe jane vene ne kllapa. Por,
megjithate, ka nje dallim ne kushtet sintaksore te perdorimit te
ketyre peremrave : peremri i (e, te) vet mund te perdoret vetem kur
emri ose peremri qe tregon «pronarin» eshte kryefjale e fjalise, . nder­
sa peremrat i (e) tij, i (e) saj, i (e) tyre mund te perdoren jo vetem
kur «pronari» eshte kryefjale, por edhe kur eshte ndonje gjymtyre
jeter e fjalise. Te keto vargje :
Ashtu si sboku ne llogore i lidh shokut
krahun e plagosur me kemishen e vet
kuptohet jashte çdo dyshimi se kemisha eshte e atij qe i li4h pla­
gen shokut, e jo e shokut te plagosur, sepse peremri e vet i referohet
kurdohere kryefjaies (kryefjale ne kete rast eshte shoku). Po te ishte
thene : me kemishen e tij, nuk do te ishte e qarte nése kemisha eshte
e atij qe i lidh plagen shokut, apo e shokut te plagosur. Pikerisht ne
raste te tilla, kur peremrat i (e) tij, i (e) saj mund te kuptohen ne dy
menyra, eshte e domosdoshme te perdoret peremri i (e) vet. Po te
themi :
Ani/a i dha Ente/es kukullen e saj,
Enteles. Grama­
nuk eshte e qarte nese kukulla eshte e Aniles apo e
tikisht «pron ari>> nuk eshte i percaktl.Jar. Por p o te
themi :
Ani/a i dha Ente/es kukullen e vet,
dyshimi, e Anilés.
atehere eshte e qarte se kukulla eshte, po kurrfare
§ 66. Ne shtyp, ne radio, ne televizion etj. kane
marre nje
(ose ne) forcat e veta». Lidhu r me
perdorim te gjere shprehjet «me
parasy sh ato qe u tha7
perdor imin e ketyre shprehjeve duhen pasur ' (kryefjala : Ndermarrjet) ; Edhe ne kooperativat malore ka kohe qe
né me siper per péie�rin i (e, te ) vet.
82
Se pari, kryefjala e fjalisé duhet te jete emer ose peremer i vetes
se trete, p.sh. :
Traktoristet u zotuan qe riparimet e vogla t'i bejne me forcat e
veta; Vendi yne e nderton socializmin sipas parimit te madh te mbe­
shtetjes ne forca e veta; Ata, duke u mbeshtetur ne forcat e veta, po i
pajisin vendet e punes me mjetet e nevojshme,·
por nuk mun d te thuhet :
Ne e ndertojme socializmin duke u mbeshtetur ne forcat e veta.'
ose Ne, duke u mbeshtetur ne forcat e veta, po i pajisim . •, sepse
.
kryefjala ne keto fjali eshte peremer i vetes se pare (ne). Ne kéto
raste duhej thene : duke u mbeshtetur ne forcat tona. Pra, nuk
duhet perdorur :
me forcat e veta (kryefj. ata, ato)
ne vend te
me forcat tona (kryefj . ne).
Kryefjala se çiles i referohet shprehja «me ( ose ne) forcat e veta»,
duhet te tregoje vepruesin (ate qe kryen veprimin) dhe jo sendin
mbi te cilin bie veprimi � Kur shkelet kjo rregull, mendimi nuk shpre­
het drejt.
Ja disa shembuj ku shprehja «me (ose né) forcat e veta>> eshté
perdorur ne menyre te gabuar :
Ne ndermarrjet e ndryshme te ndertimit, duke u mbeshtetur ne
forcat e veta, u prodbuan mbi 450 cope makineri e pajisje per mekanizi­
min e ndertimeve; - del sikur makinerite e pajisjet u prodhuan
duke u mbéshtetur ne forcat e veté makinerive e pajisjeve!
Edhe ne kooperativat malore buka ka kohe qe po sigurohet me
forcat e veta;- del sikur buka po sigurohet me forcat e vete bukesf
Me forcat e veta u sigurua nje baze materiale me vlefte prej 30.760
lekesh,·- del sikur kjo baze materiale eshte siguruar me forcat e
vete bazés materiale.
Te shembujt e mesiperm, qe mendimi te shprehet drejt, duhet
qe kryefjala te tregoje vepruesin. Pra perdorimi i .drejte eshté :
Ndermarrjet e ndryshme te ndertimit prodhuan me forcat e veta .••
buken po e sigurojne me forcat e ve ta (kryefjala e nénkuptuar : koope-
83
rativistet) ; Me forcat e veta siguruan nje baze materiale me vlefte .. . 3. PERE MRI PYETES
(kryefj ala e nenkuptuar : ata� . �*��*-"'�����=�
§ 68. Peremra pyetes jane fjalet kush ?, ciii?. cilat ?, ç' ?, çfarel,
uk
sa'!, i sati?, me se ?, per se ? l > etj . Ata perdoren per te pyetur pèr
frymore e sende ose per tipare te tyre.
Peremri kush ? lakohet ne kete menyre :
�
E. kush
Gj . i (e) kujt
libri im dhe j o i im kujt
» »
Dh. Rr.
ky liber eshte imi i imi ke
» »
K.
çadra ime
kjo çader eshte imja !l » »
e ime
e imja Ky peremer pérdoret vetem nE numrin njejes, p.sh. :
djali yt » » i yt Kush eshte atje ? Kush erdhi? etj.
yti eshte ky djale? » » i yti Perdorimi i peremrit kush me kuptimin e shumesit, qe vihet
tryeza jote » >> e jote re ndonjehere (p.sh. : Kush erdhen ?), eshte i gabuar dhe nuk duhet
kjo tryeze eshte jotja » » e jotja Iejuar ne gjuhen letrare.
vapori yne » » i yne Peremri ciii ka trajta te veçanta per gjininé mashkullore e fe­

·1�
ky vapor eshte yni » » i yni merore, per numrin njéjes e shumes. A.i lakohet né kéte men yrè :
shkolla jone » » e jone
kjo shkolle eshte jona » » e jona Njejes Shumes
·çelesi juaj » » i juaj M. F. M. \ \ F.
» »
juaji esh te ky çeles ? i juaji e
sht epia juaj » » e juaj E. ciii cii a E.K. _9lit-- cilat
juaja eshte kjo shtepi? » » e juaja Gj. i (e) cilit i (e) ciles Gj . i (e) cileve i (e) cilave
---
.. Dh.,Rr. cilit cii es Dh.,Rr. cileve cilave
·-

Peremrat pronore e (te) .mi, e (te) mia, e (te) tu, e (te) tua, i (e,
K. cilin cilen

\
te) tij, i (e, te) saj, i (e, te) tyre, i (e, te) vet shkruhen me nyje te
perparme ne te gjitha trajtat dhe perdorimet e tyre : Pèremri kush dbe peremri ciii kane keto dallime ne pérdori­

e tua, shkolla e
min e tyre :
shoket e mi, deshirat e mia, djemte e tu, duart
1 . Peremri kush zakonisht perdoret per té pyetur pér njeréz
tij� motra e saj, fshati i tyre, kenga e tyre, vellai i vet, shoqja e vet ose per qenie te personifikuara (ne perrallat), p.sh. :
etJ .
Kush esh te te porta ?
dhe jo shkolla tij, motra saj, fshati tyre, vellai vet etj . V - Agimi

l ) Peremri pyetes se perdoret vetem i shoqeruar me parafjale.

l ) Shih per kete edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» §61 ,

84 85
 - Per ke e ke blere kete liber? P ere mri kush sherben per t é pyetur per nje person te p anjohur
- Per ve/lane e vogel. ose te papermendur me pare ne bisede, p.sh. :
Kush kendon me bukur se une? - - tha Kendesi. Kush erdhi?; Kush eshte atje?
uk duhet te perdoret per te pyetur p_er. kafshe Ne qofte se pyesim Ciii erdhi? ose Ciii eshte atje? kerkojmé te
�� - - - - --- dimé ciii pikerisht nga ata qe mendojme ne se mund te vijne ose
m un d te jene atje.

Ky dallim ne kuptimin e ketyre peremrave shpjegon se pse

kush nuk mund te perdoret perpara emrit.
Kush jep me shume qumesht, dhia apo delja ? Kush esh te me i re­
nde, hekuri apo bakri?
Te shembujt e mesiperm ne vend te kush duhej perdorur ci/i,
ci/a, pra : Cila jep me shume qumesht. . . ? Ciii eshte me i rende.. . . ?

l
Peremri ci/i mund te perdoret per te pyetur per njerez, per
kafshe dhe per sende.
2. PeremFi kush nuk duhet te perdoret asniehere perpara em­
- rave si percaktor i tyre, d. m.th. eshte gabim te thuhet :
Te kush mjek u vizitove?: Kush traktorist e ka kete traktor?,·
Kush klase ka gjimnastike kete ore?,· Me ke shoqe shkove ne Durres?
Te shembujt e mesiperm dhe ne te gjitha rastet e tjera te ngjash-
me duhej perdorur peremri ciii, d.m. th. :
Te ciii mjek. . . ?; Ciii traktorist . . . ?,· Cila klase. . . ?; Me
cilen shoqe. . . ? etj.
Peremri ciii perdoret edhe pa emer prane, si peremri kush,
edhe si percaktor i nje emri, p.sh. :
Ciii je ti? ose Kush je ti?
Ciii shok ka ardhur?, por jo Kush shok ka ardhur?
--
Duhet pasur parasysh se peremri ciii perdoret per te pyetur per
n atyren ose per identitetin e nje njeriu te nje kafshe a te nje sendi,
d. m.th. per te diferencuar, per te veçuar nje a me shume frymore
o se sende brenda nje klase, nje kategorie ose nje grupi, p.sh. :

Ciii repart e fitoi flamurin e garave?,· Cila kenge fitoi çmimin

e pare?; Ciii esh te mali me i /arte i Shqiperise ?; Ciii esh te kapiteni i
skuadres?; Cila eshte drejtoresha ?,· Cilat jane qytetet me te medha
te Azise ?; Ciii esh te qe/limi i jetes ?; I ciies lop e eshte ky viç? etj .

86 87
 a) e peremrave pronore (i, e) tij, (i, e) saj, (i, e) tyre, te tij, te
saj, te tyre, e mi, e mia, e tu, e tua,·
b) e pèremrit deftor i tille, e tille, tè tillè, tè tilla;
c) e pèremrit lidhor i ciii, e ci/a, te ci/et, te cilat;

� 5. Si element perberes i trajtès sè rasès gjinore (nyja dallon,

�'\j�
gjinoren nga dhanorja), p.sh. : realizimi i planit, mbrojtja e atdheut,
liqenet e Lures, shoke te armeve etj .

l\ \
6. Me funksionin e nje pèremri pronor para disa emrash qè

\_) .
tregojnè lidhje gjinie ose marredhènie familjare, p.sh. : i ati, e èma,
t.. }v. N YJ AT T E K E M R I, M B I E M R I. � v�!lai, e mo:ra, i shoqi, e shoqja, i u��ji etj. (p. �h. : � vellai «vellai
=

1 ttJ ose 1 saJ», e motra

.
�\ N U M ERORI DHE P E R EM R I = «motra e tiJ ose e saJ» etJ .).

�- /) �
Disa nga keta emra perdoren gati kurdoherè te shoqeruar me
nyje ose me njè pèremer pronor tè paravendosur, p .sh. : i ati, e èma,
i shoqi, e shoqja ose im ate, jot eme, yt shoq, ime shoqel>, ndèrsa te
tjeret mund te perdoren me ose pa nyje, p.sh. : erdhi mJ (te) motrèn,
;:;, '\' . �IONET DHE �TERISTIKAT vajti te (i) vellai etj.
GRAMATIKORE TE NYJAVE § 70. Nyjat kanè gjini, numèr e rasè. Gjinia, numri dhe rasa
e nyjes te mbiemrat, te numerorèt rreshtorè, te pèremrat pro nore
§ 69. Nyjat i, e, te, se kryejt;�.e sherbime te ndryshme ne gjuhe. (i, e) tij, (i, e) saj etj ., te pèremri dèftor i tillè dhe te e.mrat nè rasèn
Ato perdoren kryesisht : gjinore pèrcaktohet nga gjinia, numri dhe rasa e emrit qè ndodhet
l . Si pjese perberese e mbiemrave te quajtur te nyjshem : (i, e) para tyre. Keshtu, kur themi punètor i dalluar, djali i tij, rreshti i
mire, (i, e) gjate, (i, e) arte, (i, e) ditur, (i, e) punuar etj. dytè, drejtori i shkollès, ne tè katèr rastet kemi nyjen i, sepse emrat
2 . Si pjese pèrberese e numèroreve rreshtore : (i, e) pare, (i, e) punetor, djale, rreshti, drejtori, q è ndodhen para saj, janè emra mash­

l
dyte, (i, e) trete, (i, e ) katert etj.
3. Si pjese pèrberese e disa emrave (me prejardhje foljore ose
te formuar prej pjesesh te tjera te ligjerates) :
a) e�prejpjesoré (asnjanés.;_,.,o§e femerore.) ..p.sh. : tè ecur-it,
tè menduar-it, te ngrenè-t, te qare-t etj. ; te ardhura-t. te korra-t, e
qeshura, tè vjela-t etj . ;
kullorè nè numrin njèjès, ne rasen emèrore. Te shembujt punètore
e dalluar, tokè e punuar, klasa e peste, festa e ç/irimit kemt nyJen e,
sepse emrat punètore, tokè, klasa, festa, qe ndodhen para saj, jane
emra femèrore, ne numrin njej es, ne rasen �ore.
Nyja te shembuj si te mèsipl!rmtt quhet ne gramatike edhe nyje
e lidhur, sepse gjinia, numri dhe rasa e saj varen nga emri qe ka per­

b) emra tè formuar me prapashtese prej nje teme foljore, para (punètor i dalluar, punetore e dalluar; drejtori i shkollès, festa e
p.sh. : e ardhme - e ardhmja ose e ardhshme - e ardhshmja, e folme ç/irimit). .--
- e folmja etj . ; Gjinia, numri dhe rasa e nyjes te emra si tè verdhèt, e ardhmja,
c) emra tè formuar nga substantivimi i mbiemrave, p.sh. : i e diel etj , dhe te emrat qe tregojne lidhje gjinie e marredhènie fa-

ardhur, i plagosur, i vdekur etj . ; e bukura, e drejta, e keqja, e mira

te ose me nje peremer pronor
etj . ; tè ftohtet, te ngrohtèt, tè verdhèt etj. ; tè ho/la-t, tè lashtat etj ;
l ) Emrat shoq, shoqe, te pasboqeruar me nje nyje
4. Si pjesè perberese e disa peremrave : te paravendosur, nuk perdoren me kuptimin «bashkeshort».

88 89
mìljare si te birit, se mbeses etj. varen nga vetè fjala ku ato bèjne Gjinia femérore
pjesè ose me tè cilèn pèrdoren , e jo nga ndonjè fjale tjeter, p.sh. :
te verdhet, te ecurit, janè emra tè gjinise asnjanèse, prandaj kanè ny­ E. (nje) bije e popullit bija e popullit e

jen te, e ardhmja èshtè emèr femèror, prandaj ka nyjèn e, birit Gj. (i, e) (njé) bije te popullit (i, e) bijes se popul/it te, se
èshtè emèr mashkullor nè rasèn dhanore, prandaj merr nyjèn __ti­ D h. (nje) bije te popullit bijes se popullit te, se
ndèrsa mbeses éshté emér feméror né rasén dhanore e pér kétè arsye K. (njé) bije te popullit bijen e popullit te, e
merr nyjén� Rr. (njé) bije te popullit bijes se popul/it te, se
Nyja ie shembuj si tè mèsipèrmit quhet ne gramatikè edhe nyje
e keputur, sepse gjinia, numri dhe
rasa e saj, nuk lidhen me ndonjè E. (nje) bije e dashur bija e dashur e

fjalè tjetèr. Gj. (i, e) nje bije te dashur (i, e) bijes se dashur te, se
Nè shembuj si detyrat e se ardhmes, ve/lai i se shoqes, nyja e· pa- Dh. (njé) bije te dashur bijes se 4ashur te, se
re i ose e eshte e lidhur, ndérsa nyja e dytè se éshté e kèputur. K. (nje) bije te dashur bij'litf"'dashur te, e
Rr. (njé) bije te dashur bijes se dashur te, se
-

LAKIMI I NYJAVE
Numri shumes

§ 71. Nyjat lakohen né kété ményré :

(Per tè dyja gjinitè)

E. (ca) ushtare (bija) te popullit te

I. NYJA E LIDHUR Gj. (i, e) (ca) ushtareve (bijave) te popullit te
Dh. (ca) ushtareve (bijave) te popullit te
Numri njejes
K. (ca) ushtare (bija) te popu/lit te
Rr. (ca) ushtaresh (bijash) te popullit te
Gjinia mashkullore

(njé) ushtar i popullit ushtari i popul/it i E. ushtaret (bijat) e popul/it e

E.
(i, e) ushtarit te popullit te Gj. (i, e) ushtareve (bijave) te popullit te
Gj. (i, e) (nje) ushtari te popullit
ushtarit te popullit te Dh. ushtareve (bijave) te popullit te
Dh. (nje) ushtari te popullit
te, e K. ushtaret (bijat) e popullit e
K. (njé) ushtar te popullit ushtarin e popullit
Rr. (njé) ushtari te popullit ushtarit te popullit te Rr. ushtareve (bijave) te popullit te

E. (njé) ushtar i shkathet ushtari i shkathet
Gj. (i, e) (nje) ushtari te shkathet (i, e) ushtarit te shkathet te
Dh. (njé) ushtari te shkathet ushtarit te shkathet te
K. (njé) ushtar te shkathet ushtarin e shkathet te, e
Rr. (njé) ushtari te shkathet ushtarit te shkathet te
E. (ca) ushtare te shkathet ushtaret e shkathet te, e
Gj . (i, e) (ca) ushtareve te shkathet (i, e) ushtareve te shkathet te
Dh. (ca) ushtareve te shkathet ushtareve te shkathet te
K . (ca) ushtare te shkathet ushtaret e shkathet te, e
Rr. (ca) ushtaresh te shkathet ushtare ve te shkathet te

90 91
 po keshtu : bija tè dashura ; bijat e dashura etj .
Siç shihet nga pasqyra e msiperme, forma. e nyjes né disa raste
varet nga trajta e emrit qé ndodhet para saj :
né rasén kallezore njéjés te gjinise mashkullore e femèrore nyj
éshté te, kur emri para saj éshte i pashquar (nje ushtar te populli
nje bije te popullit) dhe e, kur emri éshte i shquar (ushtarin e popullit)
né rasat gjinore, dhanore e rrjedhore njejes té gjinisé feméror,
nyja eshté te, kur emri para saj eshte i pashquar (nje bije te populli
dhe se, kur emri eshte i shquar (bijes se popullit) ;
ne rasat emerore e kallezore te shumesit per te dyja gjinité nyj
Siç shihet nga pasqyra e mésipérme, né rasat gjinore, dhanore
e rrjedhore perdoret nyja tè, kur emri tè cilit i pérket aj o éshté ne
trajté tè pashquar, dhe nyja se, kur ky emer éshté né trajté tè shquar.
Ato qé u parashtruan né kèté paragraf, ndihmojné per tè kup tuar.
me mire pérdorim in e drejte te nyjave, per tè cilin behet fjalé né para­
grafet e méposht ém.
§ 72. Nyja èshté pjesè pèrberése e domosdos hme e trajtés sè
gjinores. Ajo e dallon kèté rasè nga dhanorja e rrjedhorj a :
gjinore : i, (e, te, se) popullit dhanore, rrjedhore : popullit.
-

eshte te, kur emri eshté i pashquar (ushtare ose bija tè popullit), dhe e
· Prandaj èshté i gabuar mospèrdorimi i nyjes ne raste si : niveli
kur emri eshte i shquar (ushtaret ose bijat e popullit). [i] jeteses, liqeni [i] Shkodres, stacioni [i] trenit etj . ; i repartit [te]
ngjyrosjes, drejtorit [ te] ndermarrjes, rrethit [te] Dibres etj. ; organizata
[e] pionierit, dega [e] planit etj . ;J�*)sel koo eratives, ,atrè,ç t!fl
II. NYJA E KEPUTUR k� g
tj. Ne te gjitha rastet e mèsip€rme nyja duhet shkruar
v_

?.r' uhet shqiptuar rregullisht.

/
-

Numri njejes
Siç shihet, gabimi i mospérdorimit te nyjés vihet re zakonisht
Gjinia mashkullore kur emri qé ndodhet para saj èshtè né trajtén e shquar dhe mbaresa
e kètij emri tingéllon njèso j me nyjèn ose me tingullin e parè tè saj,
E. (nje) i ri i riu i biri i p.sh. : niveli i jeteses, shtimit te prodhimit, vatres se kultures etj. (me
Gj . (i, e) (nje) te riu (i, e) tè .riut (i, e) te birit te pérjashtim té rasteve si dega e planit).
D h. (nje) te riu te riut te birit te
Nyja e mbiemrav e tè nyjshém dhe e numéroréve rreshtorè èshté
K. (nje) te ri te riun te birin te gjithashtu njé element i domosdoshém i tyre. Prandaj mospérdorimi i
Rr. (nje) te riu te riut te birit te saj, qé vihet re heré-heré né po ato rrethana qé u pérshkruan pér
nyjén e gjinores, éshté gjithashtu i gabuar. Duhet shkruar e shqiptuar
Siç shihet nga pasqyra e mésiperme, ne rasat gjinore, dhanore,
gjithnjé :
kallézore e rrjedhore perdoret nyja te, si atéheré kur emri té cilit i
pérket ajo, eshte né trajté té pashquar (nje te ri, nje te riu), asht libri i ri, flamuri i kuq, misri i bardhe, librit tè ri, flamurit te kuq,
edhe kur ai éshte ne trajté té shquar (te riut, te riun). misrit te bardhe et j., ;
klasa e pare, gazeta e sotme, lule e bukur, klases se pare, gazetes
Gjinia femérore se sotme, fu/es se bukur etj.
è
e bija Pèrdorimet e gabuara pa nyjè qé u pérshkruan mé sipér, nuk
E. (nje) e re e e reja
(i, e) se bijes se duhen lejuar as né gjuhén e shkruar e as né gjuhén e folur.
Gj. (i, e) (nje) te reje te (i, e) se rese
D h. (nje) te reje te se rese se bijes se
K. (nje) te re te te rene te bijen te
Rr. (nje) te reje te se rese se bijes sè

92 93
DISA RASTE KUR DUHET PERDORUR NYJA TE
DHE JO SE p.s}V -
se secili pércakton emrin ne gjinolie qe ndodhet men ie.,w·•. 1
-J ·�

§ 73. Kur nje emer femeror ne rasen gjinore, dhanore a rrjedhore

punimet e tharjes se· kenetes se _fushes se Thumanes, d.m.th. :
unimet) + (e tharjes) + (se kenetes) + (se fushes) + (se Tlìu­ )
njejes percaktohet nga nje emer ne rasen gjinore ose nga nje mbiemer ma� eSJ,--
i nyjshem, nyja e ketyre eshte se (shih pasqyren e lakimit ne § 71, f.9I .)
-
pra, secili prej ketyre emrave ne rasen gjinore percakton ate
S�
p.sh. : ) f�M � f.() � emer qé ka menjéheré pérpara.
historia e luftes se popul/it shqiptar ( dhe j o te popullit) ; fryti i pu- P o késhtu ndodh edhe te shembujt e méposhtém :

nes se punetoreve (dhe jo te punetoreve) ; ashpersimi i luftes se klasave;
flamuri iu dha fabrikes se qelqit,· pas kor.rjes se gryrit etj .
Por ne rast se midis ketyre dy emrave ose midis emrit dhe mbi­
emrit ndodhet nje fjale tjeter ( ose disa fjale te tjera), qé pércakton
gjithashtu emrin e paré, atehere nyja e emrit te fundit percaktues
éshte te e j o se, p.sh. :
(i,-:t)fabrikes se tu/lave, por :
(i, e) fabrikes [se re] te tu/lave ;
minieres se Bulqizes, por :
l
i sherben ngritjes se mireqenies se fshataresise se zonave malore;
l'jekti i nderteses, se shkol/.es se kultures; vendimet e mbledhjes se
blese se kooperat�vès etj.
_
Por kur njé emér né rasen gjinore, qé vjen pas nje emri femeror
né f gjinore te shquar njejes, pércakton tére togfjaleshin l > té ciiit i
perket ky i fundit, atéhere ai merr pérpara nyjén te e jo se, p .sh. :
zhvillimi i industrise se naftes te Shqiperise, sepse :
(zhvillimi) + (i industrise se naftes) + (tè Shqiperise),
domethéné emri ne gjinore te Shqiperise nuk pércakton vetém

��
minierès [se kromit} te Bulqizès ; emrin né gjinore se naftes, por gjithé ' tò fjalés ·n i industrisè sé naf-
(i, e) fabrikes se re, poi: tes, pra, eshté fjala per industrine e n le -· te qiperise dhe jo per
(i, e) fabrikes [sone] te re. narten e Shqiperisè.
Per kete arsye duhet shkruar : Po késhtu edhe ne shembujt mé poshté :
(i, e) klases punetore te Shqiperise (dhe j o se Shqiperise) ; themelimi i Partisè se Punes te Shqiperise (éshté fjala per Partine
(i, e) Partisè se Punès te Shqiperise (dhe j o se Shqiperise) ; e Punes te Shqiperisé) ;
(i, e) pèrhapjes se shpejte te semundjes (dhe jo se sèmundjes) ; Komiteti Qendror i Bashkimit té Rinise sé Punes te Shqiperisi
(i, e) organizates se rinise te fshatit (dhe j o se fshatit) ; éshté fjala pér Bashkimin e Rinise �e Punes te Shqiperise) ;
(
(i, e) shkolles 12-vjeçare te qytetit (dhe j o se qytetit) ;
punonjesit e bujqèsise te zonave malore (eshté fjala pér punonje­
e
veshjet e krahines se Mirdites dhe te Matit (dhe j o se Matit) ;
s it bujqesise te zonave malore) ;
prodhimet e fushes se Korçes, te Myzeqese, te Vurgut e te Zadrimes·
ne zonen e portes te skuadres mike (eshte fjala pér zonen e portes
(dhe jo se Myzeqese, se Vurgut) ;
te skuadres mike) ;
(i, e) shoqes sone te paharruar (dhe jo se paharruar) ;
(i, e) fshataresise se varfer e te mesme (dhe jo se mesme) ; ne rafinerine e naftes te Cerr(kut (éshté fjala pér rafinerine e naf­
motres sé saj te dashur (dhe j o se dashur) ; tes te Cerrikut) ;
(i, e) nxenèses me te mire (dhe j o se mire) etj.
l) Nje bashkim fjalesh, oga �e cilat ojera ploteson tjetreo dhe
§ 79. Kur pas nje emri feméror te shquar te rases gjinore, dha­
nore a rrjedhore njejés, vijne dy a me shumé emra femeroré ne gji­
varet gramatildsht
prej saj, ne sintakse quhet togfjaH�sh, p.sh. : oborri i shkolles, qumesht lo1e.
nore njéjés, te gjithe ata marrin pe r para nyjén se (e jo te), ne rast dite e bukur etj.

94 ts
 edhe kur keta qéndrojné para emrave. Dubet shkruar e shqiptuar :
kenget e dasmes te Myzeqese (éshté fjala per kenget e dasmes

�
te Myzeqese) ; 1 se dashures motér dhe jo tedashures moter
Gjate stines sii veres te kiitij viti (éshte fjala per stinen e veres se bardhes dite » » tebardhes dite
te kii tij viti) etj . se shkretes nené » » teshkretes nenii
Siç shihet, né raste si té mésipérmet, pér té pércaktuar se cila me se bukures dite » » me te bukures dite etj.
nyjé duhet pérdorur, te apo se, duhet zbuluar lidhja kuptimore e
§ 76. Edhe te emrat feméroré té nyjshém nyja lakohet gjith­
fjaléve, ndryshe mund té lindin keqkuptime. P.sh. po té thuhet :
ashtu si ny jé e képutur :
punonjesit e bujqesise se zonave malore,
duket sikur béhet fjalé pér bujqesine e zonave malore e jo pér p uno­ E. e hena K. te heniin
njésit e bujqesise té kétyre zonave. Gj. (i, e) se héniis Rr. se hénes
Rregulla e pergjithshme pér té gjitha rastet e trajtuara ne §§ 73 , Dh. se henes
74 éshté kjo : Pérdorimi i nyjés te ne vend te nyjés se né gjinore, dhanore e
né rrjedhore edhe ne kéto raste éshté i gabuar :
l
'\
\
programi i se dieles dhe jo i te dieles
Nje emer ne rasen gjinore, qe vjen pas nje 1mri femeror ne
shfaqjet e se �s » » e te dieles
rasen gjinore te shquar njéjiis, merr nyjen se kur 1percakton drejt­
perdrejt kiite emer, dhe nyjen te kur nuk perca!Ùon drejtperdrejt \ orari i s� » » i te merkures
)) » e te merkures
\
ndeshja e se merkures
kete emer.
/ parashikimi i se ardhmes » » i te ardhmes
mbeturinat e SlK:aluare"s » » e te kaluares
perhapja e s� » » e te rese
nxenesit � A » »

�
DISA RASTE KUR DUHET PERDORUR NYJA SE e te pestes etj�

[
DHE JO TE Po késhtu veprohet edhe per emrat feméroré te farefisnise, kur
pérdoren me ny jé :
§ 75. Kur mbiemri i nyjshém qéndron para emrit qé pércakton, �
ujdesi i se b !es� dhe j o i te bijes
atéheré nyja e tij lakohet si nyjé e képutur (shih § 71 , f. 92) : _
l tha se motres » )) te motres
i shkroi se shoqes » » te shoqes etj.
E. e lumtura nene K.
t.
te lumturen niine
Gj. (i, e) se lumtures nene Rj. se lumtures néne
Dh. se lumtures néne DISA çESHTJE TE TJERA TE PERDORIMIT TE
NYJAVE
(
Nyja mbetet po ajo, dhe ku�i mbiemri éshté ne shkallen si-
perore té formuar me pjesézén we : § 77. Kur né rasén gjinore te njé emri feméror té nyjshém
me e bukura dite, (i, e) me s; bukures dite, me te bukuren dite etj . ndeshen dy nyja té pérparme se, atéheré e para nga kéto (dhe jo e
Pra, éshté i gabuar pérdorifui i nyjés te né vend té nyj es se ne
c�i!:t�
dyta) zevendésohet me te :
rasat gjinore, dhanore e rrjedhore te mbiemrat e nyjshém feméroré, pi!rpara [or --* pi!rpara fo r�· �· se i!jì)
i!rtet

96 7 -s 4 v 5 G j; 97

s s s
 po keshtu : S i percaktor, m biemri qe vjen pas n je kundri ne, lid het me te
!rytet e fitores te se rese dhe jo se te rese drejtperdrejt dhe tregon njè tipar té saj, p.sh . :
Pas dasmes te se mbeses » » se te mbeses E gjeta kemishén e lare (ç'kemishe?, cilen kemishe?),
dite/indja e vajzes te se motres » » se te motres ndérsa si kallezuesor mbiemri tregon pérséri njé tipar te
recitimi i nxeneses te se tetes B » » se te tetes B etj. kund ri norit, por l idhet njékohesi sht me kundri nori n dhe kallezu-
esin, p.sh. :
§ 78. Kur dy emra ne rasen gji n ore vi jne pas nje emri ne eme­
rore njejes dhe i dyti prej tyre percakton jo emrin qe ndodhet para E gjeta kemishen te l are (si e gjeta ?).
ti j , po tere togfjalesbin, atebere ai merr, si pas gji nise se emrit n e
emerore, ny jen i ose e : (kal lezuesi) gjeta
-l- . h-
------ � te lare (kal lezuesori)
libri i gjuhes i klases VII dhe jo se klases VII (kundrinori) kemts en------
rendi i dites i kongresit » » se kongresit
m inistri i Tregtise i RPSH » » se RPSH Siç shi het nga kjo skeme, mbiemri te !are, i pérd orur si kallézue­
kampionati i futbollit i ketij viti » » te k etij viti sor, Jidhet n jekohesisht m e kallézuesin gjeta dhe me kundri nen ke­
Partia e Punes e Shqiperise » » se Shqiperise mishen. M biemri i perdor ur si kallezuesor dallohet nga mbiemri i
fjala e nderit e shqiptarit » » te shqiptarit perdorur si percaktor edhe sepse ne rasti n e pare mbi te bie, si rregull,
Ministria e Industrise e RPSH » » se RPSR etj. theksi J ogj i k i fjalise.
Po késhtu edhe :
Per te percaktuar drejt nyjen qe du het perd orur, edhe kétu, i dua mo/let te embi a; i kemi sho!gt!__ te mire;. e lashe punen te mba­
ashtu si ne rasti n e trajtuar ne § 74, duhet zbuluar lidbja kupti m ore
e fjaleve, ndryshe mund te lindin keqk uptime, p . s h . , po te thuhet :
Partia e Punes se Shqiperise, kampionati i futbollit te ketij viti
kembet te shkurt[.a; d �
ruar; e kcr710i'én te:::::Di6ire ; i gjeta dritaret te hapura; genjeshtra i ka
me fshatin te bukur etj .
',- Prandaj perdo i m1 1 n ffne vend re nyJes te, qe vihet re bere­
i- �
duket sikur esbte fjala per punen e Shqiperise, e jo per Partine e Pu­ -bere ne ket o raste, éshte i gabu ar. Duhet : i kemi shoket te mire dhe
nes ose si kur eshte fjala per futbollin e ketij viti e jo per kampionatin jo e mire; e ka doren te mbare dhe jo e mbare; genjeshtra i ka kembet
e ketij viti. te shkurtra ""(l'Jlej�- e ..sh k:rtra etj ., pasi mbiemri eshte ne fun .ksiofl
§ 79. M biem ri i nyjshem qe vjen pas n je kundrin ori te drej te, k�lfezuesori :
te shpreh ur me nje emer ne kallezore te s hquar, merr nyjen e , kur
• ....J..
èshte percaktor, dhe nyjen te, kur ka fun ksion kallezuesor P.

1) Percaktor quhet gjymtyra e fjalise qe ploteson nje gjymtyre tjeter t e shprehur

me emer dhe t regon nje t ipar te saj , p.sh . : dite e bukur, populli yoe, Lufta e kla­
save, py/1 me pisha etj. Kallézuesor quhet gjymtyra e fjalise qe varet si nga ka­
llezuesi, ashtu edhe nga kryefjala ose kundrinori i drejt e p.sh . : Qielli u bé i
kalter; Drita doli agronome (te keta dy shembuj kallezuesori varet nga kalle­
zuesi dhe n ga kryefj a la) ; Shkollen e kemi te re; Ai i ka fjalet te pakta (te !<eta
dy shembuj kallezuesori varet si nga kal lezuesi, ashtu dhe nga k undrinori).

98
 Sot dielli s'ngroh,· Kush kendon nga ju ? (d .m.th. kush di, kush éshte
i afté té kéndo jé) ; Keta nxenes shkruajne bukur; Rinia jone mèson
dhe punon; Nuk lexoj dot pa syze; Punètoret hanè ne mense etj . Né disa
raste te veçanta folja jokalimtare mund ta tregojé veprimin edhe si
V. F O L J A te shképutur nga objekti, p.sh . : Fitova ! (lojén) ; Kalova ! (klasen) ;
(A héngre dreké ?) Hèngra etj.
-

Folja ka njé sistem té pasur trajtash gramatikore, me anén

e té cilave shprehen kuptime té tilla si kuptimi i diatezés, i ményrés,
i kohés dhe i vetés. 2. DIATEZAT E FOLJES

§ 81. Diateza shpreh marrédhénien midis veprimit te emértuar nga

l. FOLJE KALIMTARE E JOKALIMTARE folja dhe kryefjalés . Folja ka tri diateza : veprore, pésore dhe vet­
vetore. Keto diateza shprehen vetém me dy palé forma : forma e dia­
§ 80 . Te gjitha foljet sipas mundésise qe kané per te marré tezés veprore ose forma veprore, p.sh. : laj, demtoj, mendova, kam ve­
ose jo njé kundrine té drejte ndahen né kalimtare e jokalimtare. shur etj . dhe forma e diatezave joveprore (e pésores dhe e vetvetores)
Folje kalimtare jané ato qé mund té marrin njé kundrine té drej­ ose forma joveprore, p.sb . : lahem, demtohem, u mendova, jam veshur.
té, e cila shprehet zakonisht me nje emér a peremér né rasen kallé­ Késht u, ndérsa diatezén veprore mund ta dallojmé drejtpérdrejt
zore pa parafjale,p.sh. : tejkaloj planin, hap dritaren, shkruaj nje leter, edbe vetém nga forma e foljes, per té pércaktuar diatezat e tjera du­
e pashè, nuk te njoh etj. het marre parasysh edhe kuptimi.
Folje jokalimtare jané ato qé nuk mund té m arrin ndonjé kundri­ Mund té ndryshojné sipas diatezave vetém foljet kalimtare, te cilat
t
ne é drejté, p.sh. : dal, eci, fie, rri, rroj, shkoj, vrapoj etj. pérdoren si né formén veprore, ashtu edhe né formén pésore. Foljet jo-
Cilésimi i nje foljeje si kalimtare ose jokalimtare varet né shu­ kalimtare nuk kané diatezé. Ato perdoren kryesisht né formén veprore 1 ) .
mé raste nga kuptimi leksikor qé ka ajo né fjaliné ku éshté pérdo­ Folja né diatezen veprore ka formé veprore dhe shénon njé veprim
rur, p.sh . : qé e kryen kryefjala, p.sh . : bej, blej, kerkoj, laj, lyej, them, ujit etj .
Folja né diatezen pesore ka forme joveprore dhe shénon njé
kalimtare jokalimtare veprim qé drejtohet mbi kryefjalén, por krybet nga dikush tjetér,
e fjeta mendjen fjeta shume p.sh. : Shqiperia n çlirua me 29 Nentor 1 944 ; Vreshtat jane demtuar
humba çelèsin humba ne gjumè nga breshri; Revista «Shkenca dhe jeta» lexohet shume; U ndezen
kaloj klasen kaloj rrugès dritat etj .
shkoj perin nè gjilpèrè shkoj ne stadium Te fjalite e mésipérme veprimi i foljeve u çlirua, lexohet, jane
thèrres shokèt thèrres fort etj. dèmtuar, u ndezèn drejtohet mbi kryefjalét Shqiperia, revista, vreshtat,
dritat.
Foljet kalimtare kur nuk kané prané né fjaliné pérkatése nJe Foljet e diatezés pésore, kur kthehen né forme veprore, ruajné
kundriné té drejté, pérdoren si jokalimtare. Kjo shoqérohet edbe po até kuptim leksikor : Vreshtat jane demtuar nga breshri - vresh­
me njé faré ndryshimi ne kuptimin e tyre : folja jokalimtare e tregon tat i ka demtuar breshri etj.
veprimin si njé aftesi, si mundési, si njé veprim té zakonshém, p.sh. :
l ) Ne raste te veçanta perdoret si pavetore trajta joveprore e vetes se trete njejes,
p.sh. : S'ecet keshtu; Si dilet qe ketej?; Me flihet; S'me iket etj .
1 00 101
 Folja ne diatezen vetvetore ka fo rme joveprore dhe shenon ne
pergjithesi nje vepri m qe e kryen dhe e peson kryefjala. Di ateza
vetvetore ka tri ne nndarje : vetvetore e m i refillte, vetvetore reciproke
d he vetvetore mesore.
Foljet vet vetore te mirifillta sbenoj ne nje vepri m qe bie m b i per­
son i n qe e kryen, p.sh . : krihem, /ahem, mburrem, vishem, zl1 l ishem etj .
Fo(jet vet 1•etore reciproke shenojne n je veprim qe kryhet reci pro­
kisht ose se bashku nga dy a me shume persona, p.s h . : fejohem, gri­
ndem, martohem, perqafohem, pershendetem, takohem etj .
Foljet vet vetore mesore shen ojne nje vepri m qe mbetet te perso ni
qe e kryen. Keto folje m u nd te sh prehi n veprime fizi ke, si hidhem, k the­
hem, ngjitem, nisem etj ., ose vepri me psi kike e fiziologj ike, si deshpe­
rohem, dobesohem, gezohem, hidherohem, kollem, mallengjehem, pen­
dohem, shendoshem etj .
Foljet e diatezes mesore kane kupt i m jokali mtar, prandaj k ur
kthehen ne di atezen veprore dhe perdoren si kalim tare, ato marrin
nje kupti m pak a shume te ndrys hem, kahaso, p.s h . : hidhem dhe hedh
kthehem dhe k thej, nisem dhe nis, deshperohem dhe deshperoj, men­
dohem d he mendoj etj .
E njejta fo lje, ne vares i nga konteksti, mund
Shenim. te perdoret si
tore ose si peso re, p.sh . : A te dite pioniere! is!1in fare me shume se heret e tjera (ve t ­
vetore) - Rruget ishin lare nga shiu qe k is!t rene gjate nates ( pesore).
3. MENYRAT E FOLJES
§82. Me ane te menyres sh prehet lidhja ne mes vepr imit q e shenon
folja, d he realitetit objekti v. Kete lidhje e vendos folesi . A i mund ta
paraqese nje vepri m si rea!, p.sh. : punoj, shkruaj, ose, perkundrazi ,
si te m u ndshem, te deshiru eshem, te detyrueshem etj . , p.sh. : te punoj,
te shkruaj, punofsha, shk ruaj! et j .
Sipas kupti meve q e shprehin, d he fo rmave gra mati kore per­
katese, dallohen gjashte me nyra te foljes :
ményra deftore, p.sh. : kam, mesoj, marr etj . ;
» li d bore, p.sh. : te kem, te mesoj, te marr etj .,
..k.\l,sh}or� p.sh. : do te kisha, do te mesoja, do te merrja e t i,
»
» habttore, p.s h. : paskam, mesuakam, marrkam etj .
Veç ketyre menyrave ka edhe tri t rajta folj ore te pashtjell uara1' :
p jesorja : pasur, mesuar, marre etj .,
paskajorja : per te pasur, più te mesuar, per te marre etj . ,
percjel lorja : duk e pasur, duke mesuar, duk e marre etj.
Ne keto traj ta nuk shprehet qendri m i i folesit ndaj vepri m i t
' t e foljes, prandaj a t o n u k merren si menyra.
4. KOHA, VETA DHE NUMRI I FOLJES
�
§83. Folja ka tri kohe : te tas hm en, te shk uaren d be té �rd n·
Koha e tashme tregon se vepri mi kryhet n e çastin k u r as1 m ,
p .sh . : .shkruaj, degjoj etj.
Koha e shkuar tregon se veprimi eshté kryer para çastit kur fla-
sim, dhe ka pese forma, qe jane :
l ) E pakryera, p.sh. : shkruaja, degjoja; 2) E kryera e thjeshte,
p.sh. : shkro 1•a, degjo va ; 3) E kryera, p.sh . : kam shkruar, kam degjuar ;
4) E kryera e plote, p.s h. : kisha shkruar, kisha degjuar ; 5) E kryera
e tejshkuar, p.s h . : pata shkruar, pata degjuar.
Keto forma kane secila kupti m i n e saj te veçante :
Koha hme_ tregon se vepri m i do te kryhet pas çastit kur
vetve­
flasim, d h e a orma, q e jane : 1 ) E ardhshmja, p.sh . : do te shkruaj
do te degjoj dhe 2) E ardhshmja e p"frParme, {s h . : do te k em shkruar,
do te kem degjuar. Keto dy forma kane secila kupti m i n e saj te veçanté.
Ko het qe u pershkruan me siper, i ka te gjitha vetem menyra
déftore. Menyrat e tjera n u k i kane te gjitha keto kohe, po nje pjese
prej tyre. Keto do te paraq iten ne pasqyrat e zgjed hi meve ne para­
grafet pas ues.
Gjate zgjed h i m i t foJja ndryshon edhe né vete e né n u mér : ve-
tat jane tri e n u mrat dy.
njejés shumes
veta l (une) punoj (ne) punojme
veta n (ti) punon (Ju) punoni
veta Hl (ai, ajo) punon (ala, ato) punojne

» des h irore, p. s h . : paça, mesofsha, marrsha etj. ,

l ) Keto t rajta quhen te pashtjelluara , sepse ato n u k ndryshoj ne sipas vetes d h e
� urdbérore, p.sh. : k i, meso, m err etj . nurn r i t .
1 02 1 03
 FOLJET kam e jam E kryera E kryera e tej­ E kryera E kryera e tej­
e plote shkuar e plote shkuar
§ 84. Foljet kam e jam perdoren edhe si folje me kuptim te
pavar ur, p.sh . : Sot kam shume pune; Kjo çeshtje ka shume rendesi,· une kisha pasur pata pasur kisha qene pata qene
» kìshe »
Ai ka nje vajz� te zgjuar; Vjet ne vere qesbe ne Pogradec; Mbasdite ti kishe » pate pate »
do te jem ne shtepi etj., edhe si folje ndihmése, per té formuar kohét ai kishte » patì » kishte » patì »
e perbera té foljeve té tjera, p.sh. : kam punuar, kisha punuar, jam men­ ne kishim » patem » kishìm » patem »
duar, isha menduar etj. ju kishit » patet » kishit » patet »
Foljet kam e jam zgjedhohen né kété menyrel) :
ata kishin » paten » kishin » paten »
Folja kam Folja jam
E ardhshrnja E ardhshmja E ardhshmja E ardhshmja
l. Menyra deftore e perparme e perparme
E tashmja E pakryera E tashm ja E pakryera
une kam kisha jam isha une do te kem do te kem pasur do te jem do te kem qene
ti ke kishe je ishe ti » » kesh }) » kesh » » » jesh » » kesh >>
ai ka kishte2> esh te ishte2> ai » )) kete » » kete }) » » jete » » kete })
ne kemi kishim jemi ishim ne » » kemi » » kemi }) >> » jemi » » kemì »
j u keni 3) kishit jent 3> ishit ju » » keni }) >> keni )) >> » jeni )) » keni »
ata kane kishin jane ishin .. ata » » kene }) » kene » » » jene » » kene ))

E kryera E kryera E kryera E kryera

e thjeshte e thjeshté
u ne pata kam pasur qeshe 1 kam qene
2. Menyra lidbore
ti pate ke » qe ke »
})
E tashmja E pakryera E tashrnja E pakryera
ai pati4> ka » qe ka
ne patem kemi » qeme kemi ))
u ne te kem te isha n
ju patet
te kisha te jem
keni » qe te keni »
1
ti te kesh te kishe te jesh te ishe
ata paten kane » l qene kane »
ai te kete te kishte te jete te ishte l)
l) Pasqyrat e zgjedhimit te ketyre folje1le dhe te foljeve te tjera jepen per te ne te kemi te kishim te jemi te ishim
ndihmuar lexuesin qe te kuptoje me mire verejtjet qe behen me poshte, per
ju te keni te kishit te jeni te ishit
perdorimin e trajtave te ndryshme foljore. Pasqyra nie te plota te Zgjedhimit
te foljeve lexuesi mund te gjeje ne tekstet shkollore te gjuhes shqipe.
ata te kene te kishin te jene te ishìn
2) Ne disa raste, per arsye kryesisht te ritmit te ligjerimit, ne vend te trajtave
te plota letrare kishte, ishte, mund te perdoren trajtat e shkurtuara kis!z, ish.
3) Trajtat kini e jini, qe perdoren here-here ne vend te trajtave keni e jeni, sot nuk 1 ) Trajtat (unè) tè qeshè, (ai) te qc, qe perdoren mjaft bere ne vend te (unè) tè isha,
jane normative. (ai) tè ishte, jane gramatikisht te gabuara dhe perbejne shkelje te no rmes se
4) Si folje ndihmese, per te formuar veten e trete njejes te se kryeres se tejshkuar, gjuhes letrare.
m und te perdoret edhe trajta e shkurtuar pat, p.sh. : pat ardhur, pat thènè etj.

1 04 1 05
 �
E
E kryera E kryera e plote E kryera E kryera e pl ote E kryera E k ryera e p l o te E k ryera kryera e p lote

\>
une paskam pasur paskesha asur
une te kem pasur te kisha qene paskam q ene ;paskesha aenè
»
te kisha pasur te kem qene
» » kesh » »
paske
ti })
l paskeshe pask e })
})
ti te kesh te kishe te te kishe
})
»
ai paska
»
paskesh
))
paska pasKesn
»
te kishte
})
ai te kete te kishte te kete )) »
» kemi »
ne paskem paskeshin paskem » '

»
»
ne te kemi te kishim )) te te kishim >> pas (eshim
})
>> » keni » » »
j u paskeni paskeshit pask eni })
»
te kishit paskeshit
})
j u te keni te kishit te
» » » pask�
ata paskan
»
paskeshin pask an
ata te kene » te kishin te kene )) te kishin

5 . Menyra deshirore
3. Menyra kushtore
Il E tash mja. E k ryera1 > E tashmja E krye raO
E tashmja E kryera E tashmja E kryera
une �
A C:;A
paça pasur
ti
qofsha paça qene
»
»
P!!:.f_.
une do te kisha do te kisha pasur do te isha do te kislw qene paç qofsh paç
ai past e
paste »
....:-:=-
}) » kishe » )) » ishe » » kishe » paste »
P-ti �
ti kishe qofte
n e�
)) »
)) » )) » kish te » » » ishte )) >> kishte })
pafl paçim » paçim. »

>
ai kishte qofshim
)) » kishim » )) » kishim » »
ne )) )) »
paç i
P-AS-ii-
kishim )) » ishim qofshi paçi
j u » )) kishit » » kishit )) » » ishit )) » kishit » paçin » qofshin paçin »
ata )) }) kishin }) )) » ishin )) » kishin
�'� CA . fvl\
r.71"'
kishin )) ))

6. Menyra urdherore ')

4. Menyra habitore
E tashmja
E tashmja
p ��-e-)) q
1' \A�\.14
ki
E tas hmja E pak ryera E tashmj a E pakryera }i
kini
}in i )
vne paskam l ) paskesha qenkam 1> qenkesha
ti paske paskeshe qenke qenkeshe Pjesorj a

ai paska paskesh qenka qenkesh asur 2>

qené
ne paskemi paskeshim qenkemi qenkeshim
ju paskeni E kryera e meny res deshi rore e foljev
paskeshit qenkeni qenkeshit e kam e jam (ash t u si edhe disa t rajta
tjera koho re te ketyr e fo ljeve) perdo te
ata paskan paskeshin qenkan qenkeshin ret shum e rralle, por ket u eshte d
hene
per ta paraq itur te p lote sistem i n
2) Trajt a patw·, qe perdoret mjaft
e zgjed h imit.
here ne vend te trajte s pasur, esh t e d
dhe d u het menja nuar n ga gj u ha ialek t ore
let rare . Nga pjeso rja
l) Trajtat paskerkam, paskerke, paskerka . . . ; qenkerkam, qenkerke, qenkerka l!f!!Ur jane formu ar
d he perdo ren ne gj u hen Letrare
fjalet : i pasur, pasur i, pasanik , p
jane dialektore dhe nuk d u hen perdorur ne gj u hen letrare. � , nders a
t rajt a patw· ka m bet u r e izolu� r si
trajte d 1al ektorecthe nt:il(S'h eroen si mbe­
Sbtet je per te form uar fjale te
reja .
106
1 07
 Zgjedhimi i dyté ndahet n é d y klasa :
Paskajorja
Kl. I pèrfshin folje si hap - hapa - hapur; mat - ma ta -
per te pasur per te qene matur etj ., té cilat gjaté zgjedhimit nuk e ndrysho jne zanoren e
temés ;
Pércjellorja Kl. II pérfshin folje si heq - hoqa - hequr; marr - mora -
duke qené marré,· vjel - vola - vjele; bèrtas - bèrtita - bèrtitur; flas - fola ­
duke pasur folur etj ., té cilat gjaté zgjedhimit e ndryshojné zanoren e temés.
Zgjedhimi i tretè pérfshin njé numér te kufizuar foljesh, tema
e te cilave del me zanore, por ndryshe nga foljet e zgjedhimit té parè,
NDARJA E FOLJEVE NE ZGJEDIDME ato né té tria vetat e numrit njénjés nuk kané asnje m barese, p.sh. :
(une, ti, ai) pi, fle, di, le, nxè, ve, ze, perze, shpie, shtie etj . Po japim
§ 85. Foljet ndahe n ne tri zgjedhim e :
piHqej, punoj, disa pasqyra te ketyre zgjedhimeve.
Zgjedhimi i pare perfshin foljet e tipit laj, gjej,
zanor e, te cilat
shkruaj, ziej, lyej etj., d.m.th . folje me teme0 me
sen -j.
ne veten e pare njejes te kohes se tashm e marrin mbare --
§ 86. ZGJEDillMI I PARE
tipit mby/1, kap, lidh, rrit,
Zgjedhimi i dyte pérfshin foljet e hap,
llore, te cilat
vras, shes etj ., d.m .th. folje me temé mé bashk etinge
ne numri n njejes , ne � � vetat nuk marrin asnjé mbare
sé (une, Trajta veprore Trajta pesore
c �
ti, ai') h ap. ,
•

te pe- l. Ményra déftore

ZgjedElmi i pare dhe i dyté, sipas ndrysh imeve qe mund
so jé tema, ndahe n né klasa e nenkla sa ;
E tashmja
Zgjedh imi i pare ndahet ne tri klasa :
K l . I perfsliin folje si punoj - punov a - punuar
; laj - lava -
- rréfeva - rrefyer etj., te une laj -j lahem -be m
/a re ; kthej - ktheva - kthyer, rrefej -n
te marrin mbaresat ti !an lahesh -hesb
cilat ne veten e pare e te dyte te sé kryeres se thjesh
ai hn -n lahet -bet
-va, - ve. ne lajmé -jme lahemi -bemi
Kl. II pérfshin folje si gjej - gjeta - gjetur ; mbaj
- mbajta
e zgjero jne j u !ani -ni laheni -beni
- mbajtur etj ., té cilat ne te kryeren e thjesh té e né pjesor e
ata lajnè -jne lahen -ben
temén me -t-, -jt-.
Kl. III pérfshin folje si bej - bera - bere ; hyj - hyra - hyre,
temén E pakryera
te cilat né te kryeren e thjesht é, né numrin njéjes e zgjero jne
me -r-.
une laja -ja lahesha -besba
qe mbetet po te
ti laje -je laheshe -hesbe
l) Teme nga pikepamja morfologjike quhet a j o pjese e fjales ai fante -ute lahej -bej
ziej, lyej eshte la-, puno-,
heqim mbaresen, p.sh. tema e fo ljeve laj, punoj, shkruaj,
shkrua-, zie-, lye-. Nje folje mund te kete tema te ndryshm
e ne trajta kohore ne lanim -nim laheshim -heshim
te ndryshme (p.sh. heq, por hoq-a). Ketu eshte fjala per temen e foljes ne kohe ju lanit -nit laheshit -beshit
e tashme. ata lanin -nin laheshin -hesbin
l 09
108
 E ardhshmja
E kryera e thjesh te

Jl lava -va une do te /aj unè do te lahem

-ve
uné lava -va
ti la ve -ve u la ve ti do te lash
ai do te laje
ti do te /ahesh
ai do te lahet
-o
ai lau u la
u lame -mé ne do te lajme ne do te lahemi
ne lame -mé
u late -té ju do te /ani ju do te laheni
j u late -té
u lane -né ata do te lajne ata do te lahen
ata lane -né

E ard hshmja e perparme

E kryera

une do te kem !are do te jem !are

do te jesh })
u n e kam /are jam fare
ti do te kesh »
ti ke je »
eshte »
»
ai do te kete » do te jete »
ai ka » ne do te kemi » do te jemi »
})
jemi »
ne kemi » ju do te keni do te jeni ))
do te jene »
jeni »
j u keni ata do 1e kene »
»
»
ata kane » jane

E kryera e plote

isha !are une te laj -j te lahem -bem

u n é kisha /are
ishe » ti te lash -sb te lahesh -besb
-bet
ti kishe »

�
ishte » ai te fa 'e -jé te lahet
-berni
ai kishte »
ishim » ne ie e -jmé te /ahemi
ne kishim »
ishit }) ju te !ani -Di te laheni -beni
ju kishit
-ben
»
ata kishin » ishin }) ata te lajne -jné te lahen

E pakryera

�
E kryer a e tejshk uar

qeshe /are une te /aja te lahesha

une pala /are
qe » ti te laje te laheshe
ti pale »
qe » ai te /ante te lahej
ai pati »
qeme » ne te lanim te laheshim
ne patem »
qete » ju te lanit te laheshit
ju patet »
qene » ata te lanin te laheshin
ata paten »

111
110
 E kryera 4. Menyra habitore

une te kem fare te jem fare E tashmj a

ti te kesh » te jesh »
» te jete »
une lakam u lakam
ai te kete
ne te kemi » te jemi »
ti lake u-zake
aiìaka
ju te keni » te jeni » u 7aka
n �i
ata te kene » te jene » u /akemi
�
� -:i:t: W\��
i
at

>
E kryera e plote

une te kisha fare te isha fare t�� E pakryera 'U ----- -

ti te kishe » te ishe
ai te kishte » te ishte » u /akesha
ne te kishim » te ishim » u lake$he
ju te kishit )) te ishit » u-lakèsh
ata te kishin )) te ishin » u lakeshim
a lakeshit

3. Menyra kushtore ìi 1akhhin

E tashmja E kryera

une do te /aja do te fahesha une paskam /are qenkam !are

ti do te faje do te faheshe ti paske » '
»
do te lahej
qenke
ai do te fante _ ai paska » »
Tote ti&Shim
qenka
ne do te fanim · ne paskemi » qenkemi »
ju do te /anit do te laheshit »
ju paskeni qenkeni »
ata do te fanin do te laheshin ata paskan »
qenkan »

E kryera E kryera e plotè

une do te kisha /are do te isha !are une paskesha !are

ishe »
qenkesha !are
ti do te kishe » do te »
ti paskeshe qenkeshe »
ai do tè kishte » do ishte » ai paskesh »
»
te
ne do te kishim » ishim »
qenkesh
do te n e paskeshim »
qenkeshim »
ju do te kishit » do ishit » j u paskeshic » qenkeshit »
te
ata do te kishin » do te ishin » ata paskeshin » qenkeshin >)

1 12 8-54 113
 5. Ményra désbirore Pércjellorja

E tashmja duke larè duke u larè

u lafsha
une lafsha
u lafsh § 87. ZGJEDErnMU I DYTE
ti lafsh
u /afte
ai !afte
u lafshim Trajta veprore Trajta pesore
ne lafshim
u lafshi
ju lafshi
u lafshin l . Menyra deftore
ata lafshin

E kryera E tashmja

', une rrit

qofsha /are l rritem -em
» l
une paça larè
»
qofsh ti rrit rritesh -esh
))
ti paç
»
qofte ai rrit rritet -et
qofshim »
ai paste
ne paçim >>
ne rritim -im rritemi -emi
»
»
qofshi ju rritni -ni rriteni -eni
qofshin ))
ju paçi
ata paçin ))
ata rritin -in rriten -en

E pakryera

6. Ményra urdbérore
une rritja -ja rritesha -esha
ti rritje -je rriteshe -esbe
Pa trajte Me trajte
te shkurter
ai rriste -te rritej -ej
te shkurter ne rritnim -ni m rriteshim -esbim
ju rritnit -nit rriteshit -esbit
ata rritnin -nin rriteshin -esbin

E kryera e thjeshte
Pjesorja
une rrita -a u rrita -a
/are
ti rrite -e u rrite -e
ai rriti -i u rrit
Paskajorja
ne rritem -ém u rritèm -ém
ju rritèt -et u rritet -et
ata rriten -en u rritèn -en

N�p \
1 15
 E ardhshmja e pèrparme
E kryera
une do te kem rritur do tè jem rritur
uné kam rritur jam rritur ti do te kesh » do te jesh »
je » ai do te kete » »
)) do tè jete
esh te »
ti ke
ai ka » ne do te kemi )) do te }emi »
» }emi )) ju do tè keni )) do te jeni ))
ne kemi
ju keni )) jeni »
!. ata do tè kene » do tè jene »
»
ata kanè )) janè

2 . Menyra Iidhore
E kryera e ploté
E tashmja
une kisha rritur isha rritur
»
))
ti kishe ishe
»
unè te rrit tè rritem -e m
ai kishte » ishte ti te rritesh -esh tè rritesh -esh
ne kishim >> ishim )) ai te rrite -e tè rritet -et
» ishit ))
ju kishit ne te rritim -im tè rritemi -emi
ishin ))
ata kishin )) ju te rritni -ni tè rriteni -eni
ata te rritin -in tè rriten -en
E kryera e tejshkuar
E pakryera

une pata rritur qeshe rritur

qe » unè te rritja tè rritesha
))
>>
ti pate
qe ti te rrit}e tè rriteshe
ai pati ))
q eme }) ai te rriste te rritej
ne patem ))
» ne te rritnim
»
qe tè tè rriteshim
ju patèt
qenè » ju te rritnit te rriteshit
ata paten ))
ata te rritnin tè rriteshin

E ardhshmja E kryera

u n è do tè rrit do tè rritem unè tè kem rritur te jem rritur

»
do tè rritesh ti te kesh
ti do tè rritèsh >> te jesh
»
do tè rritet ai tè kete ))
ai do tè rritè te jete
»
ne do tè rritim do tè rritemi ne te kemi )) tè jemi
»
j u do te rritni do tè rriteni ju tè keni )) te jeni
» »
ata do tè rritin do tè rriten ata tè kenè te jene
117
1 16
 E kryera e plote 4. Menyra habitore

E tashmja
une te kisha rritur te isha rritur
ti te kishe » te ishe »
)) ishte »
une rritkam u rritkam
ai te kishte te
ne te kishim » ishim »
ti rritke u rritke
te
))
ai rritka u rritka
ju te kishit te ishit >>
ata te kishin ))
ne rritkemi u rritkemi
te ishin »
ju rritkeni u rritkeni
ata rritkan u rritkan

E pakryera
3. Menyra kushtore

une rritkesha u rritkesha

ti rritkeshe u rritkeshe
E tashmja
ai rritkesh u rritkesh
ne rritkeshim u rritkeshim
tZ'f1A do
do
te
te
rritesha
rriteshe
ju rritkeshit
ata rritkeshin
u
u
rritkeshit
rritkeshin
1 ao te rriste do te rritej
ne do te rritnim do te rriteshim E kryera
ju do te rritnit do te rriteshit
ata do te rritnin do te rriteshin une paskam rritur qenkam rritur
ti paske >> qenke ))
ai paska )) qenka ))
E kryera ne paskemi )) qenkemi ))
ju paskeni )) qenkeni ))
ata paskan )) qenkan ))
une do tè kisha rritur do te isha rritur
ti do te kishe� » do te ishe »
» ishte »
E kryera e plote
ai do te kishte do te
ne do te kishim )) do te ishim »
))
une paskesha rritur qenkesha rritur
ishit >)
» »
ju do te kishit do te
)) ishin »
ti paskeshe qenkeshe
» »
ata do te ki'shin do te
ai paskesh qenkesh
ne paskeshim » qenkeshim »
ju paskeshit » qenkeshit »

a ta paskeshin » qenkeshin »
118 1 19
 5 . Menyra d·eshirore � 88. ZGJEDHIMI I TRETE

E tashmja
Trajta veprore Trajta pésore
une rritsha u rritsha
ti rritsh
o -:....�
.-r.
�
ne rritshim l . Menyra deftore
j u rritshi
ata rritshin u rritshin

,
E tashmja

-
E kryera
- �
u né ze zihem
une paça rritur qofsha rritur t1 ze zihesh
» a�
.
»
�
�
ti paç qofsh zihet
»

-
»

w
ai paste qofte ne zeme zihemi
ne paçim )) qofshim » l

4
ju zini ziheni
paçi_ » qofshi » ata zene zihen
a paçin » qofshin »

E pakryera
6 . Menyra urdherore

Pa trajte uné zija zihesha

Me trajté
te shkurter ti zije ziheshe
te sh kurter
ai zinte zihej
ti rrit ne zinim ziheshim
rrite rritu
ju rritni j u zinit ziheshit
rriteni rrituni
ata zinin ziheshin
Pjesorja

rritur E kryera e thjesbte

uné zura -a u zura -a

-c
Paskajorja ti zure u zure -e
per t'u rritur l Il ai zuri -i u zu
Percjellorja ne zume -me u zume -me
j u zute -te u zute -te
duke rritur duke u rritur Ili ata zune -ne u zune -ne

1 20 121
 E ardhshmja e pérparme
E kryera

une do te kem zéne do te jem zene

» té jesh »
uné kam zene jam zene
)) ))
ti do te kesh do
)) té jeté »
ti ke je
}) eshte » ai do te keté do
ne do te kemi )) te jemi »
ai ka
ne kemi » jemi » do
)) te jeni »
)) jeni }) ju do té keni do
ata do te kene ))
ju jeni
ata kane )) jane )) do te jene »

E kryera e ploté 2. Menyra lidhore

E tashmja
u né kisha zene isha zenè une te_zib te zihem -be m
» ishe » ti rf
.
a1- �
ti kishe " zesh -sh te zihesh -besb
ishte » -é
»
ai kishte te� té zihet -be t
ne kishim » ishim >> ne�� -me te zihemi -berni
j u kishit » ishit » ju te zini -ni té ziheni -beni
ata kishin » ishilil » ata te zene -ne té zihen -ben

E kryera e tejshkuar E pakryera

une pata zene qeshe zene une te z�ja té zihesha

ti pate » qe » ti te zije té ziheshe
ai patì » qe » ai te zinte te zihej
ne patem >> qeme >> ne te zinim te ziheshim
j u patet » qete » j u te zinit te ziheshit
» » ata te zinin

� m�J
ata paten qene tè ziheshin

ardhsh E kryera

uné do te ze do 'te zihem une té kem zene te jem zénè

ti te kesh >> te jesh »
tl do te zeifi do te zihesh
)) te jete »
� do
do
te
te
zihet
zihemi
ai te kete
ne te kemi )) tè }emi »
ne do te zeme
ju do te zini do te ziheni j u te keni )) té jeni »
at a do te zene do te zihen ata te kene >> te jene »

1 22 123
 E kryera e plote 4. Menyra habitore

une te kisha zene te isha zéng E tashmja

ti te kishe » te ishe »
ai té kishte >> té ishte » u zenkam
ne té kishim >> té ishim » u zenke

ju té kishit » te ishit » ai zenka u zenka

ata té kishin » te ishin » ne zenkemi u zenkemi

ju zenkeni u zénkeni
u zenkan
l f-;t:{V.J
ata zenkan
--
3. Menyra kushtore E pakryera

une zénkesha u zénkésha

E tashmja ti zénkeshe u zenkeshe
ai zenkesh u zénkesh

une do te zija do té zihesha ne zenkéshim u zénkeshim

ti do te zije do té ziheshe ju zenkéshit u zénkeshit
·
ai do te zinte do te zihej ata zénkéshin U- zenkeshin

ne do te zinim do te ziheshim
ju do te zinit do te ziheshit E kryera
ata do te zinin do te ziheshin
une paskam zéné qenkam zéné
ti paske » qenke »
E kryera ai paska » qenka »

ne paskemi » qenkemi »
une do te kisha zene do té isha zené ju paskeni » qenkeni >>
ti do té kishe » do te ishe )) ata paskan » qenkan »

ai do te kishte » do té ishte ))
ne do te kishim » do té ishim » E kryera e plote
j u do té kishit » do "te ishit »
ata do te kishin » do té ishin » une paskésha zéné qenkésha zené
ti paskeshe » qenkéshe »
ai paskésh » qenkesh »

ne paskéshim » qenkeshim »
ju paskéshit » qenkeshit »
ata paskeshin » qenkeshin »
1 24 1 25
 G§Y< pèr tè zènè
Paskajorja

pèr t'u zène

E tashmja
Percjellorja

�
u zènça
duke zènè duke u zèn e
u zènç
.:.t u zèntè
v-- u zènçim

�{ u
u
zènçi
zènçin
FOLJET E PARREGULLTA

� § 89. Perveç foljeve qe klasifikohen nè zgjedbime, ka edhe nJe

numèr foljesh qè ne gramatike quhen te parregu/lta. Njè pjesè e tyre
temen e sè kryerès sè tbjeshtè e te p jesores e kane kre jt te ndryshme
nga tema e se tashmes, kurse disa te tjera pesojne ndryshime foneti­
E kryera

une poça zène ke te veçanta dhe nuk mund te bashkohen me asnje nga tri zgjedhi­
qofsha zene
»
met. Foljet kryesore tè parregullta janè keto :
ti paç >> qofsh
ai paste » qofte »
ne paçim )) tasbmja E kryera e thjesbte Pjesorja
qofshim »
E

ju paçi » qofshi »
ata paçin » qofshin »
dhashe dhène
rlisne -ene
· p rura prure
ha ::-heng:.a \1�\-16(�)
6. Menyra urdherore jam
�
pata � �
��� pasur� �VI,,�-;. 7
-!ii;;,
Pa trajtè Me trajtè rri
shoh
-� �qN �fìV '*+ nde�j,;. -1\J 0�trJ).:�·,'ì'-
pasl!fi..
�.

_J!_Oifl-_
c......,
tè shkurter tè shkurtèr
.Jiahz:.
·

.J!ll _e!J!jw .
�
_____.
��
JU
Zlnl
zere
�
zerenz
zihu
zz"h unz.
-­
dua
them
-dliShur
.. tlie{le
t"

Vrres

�
IL �'� ,
vdeku;
Veie
-
vaftur
Pjesorja
Per pérdorimin e disa traj tave tè gabuara te folje �te parregullta
zène shih § 1 1 4.

126 \) 'P t Yù
1\
VEREJTJE RRETH PERD ORIMIT TE DISA § 93. Foljet e zgjedhimit te dyté me temé mè -t, si mat, zgjat,
TRAJTAVE FOLJORE rrit, çudit etj., nè kohen e tashm e dhe ne tè pakryeren perdoren edhe
ne trajten me s : mas, masja etj., por trajta normative kryesore èshte
§ 90. Krahas trajtave te rregullta, normative, per disa tipa fol­
ajo ku ruhet t-ja e temes, pra :
jesh si ne gjuhen e folur, ashtu edhe ne gjuhen e shkrua r perdoren
here-here edhe trajta te gabuara e dialektore, qe nuk jane ne pajtim
une mat me mire se mas
me normen e sotme letrare. Keto trajta po i veme ne dukje me poshte,
ne matim » » masim
te grupuara sipas menyrave e koheve.
ju matni » >> masni
MB\'lYRA DEFTORE ata matin » » masin
une zgjat » }> zgjas
E TASHMJA D HE E PAK RYERA
ne zgjatim » » zgjasim
Lidhur me zgjedhimin e foljeve ne kohen e tashme duhen pasur ju zgjatni » » zgjasni
parasysh verejtjet e meposhtme . ata zgjatin » >> zgjasin
une rrit rris
§ 91. Foljet e zgjedhimit te pare, né vetèn e pare te numrit njejes » »
ne rritim » » rrisim
marrin kurdohere mbaresèn -j 4he jo -nj, pra :
ju rritni » » rrisni
/aj dhe jo lanj
ata rritin » » rrisin
bej » » benj
une çudit )) » çudis
punoj » » punonj
ne çuditim » » çudisim
shkoj » » shkonj
ju çuditni » )) çudisni
shkruaj » » shkruanj
ata çuditin » » çudisin etj.
lyej » » lyenj etj .

§ 92. Te gjitha foljet ne kohen e pakryer, ne veten e pare dhe te une motja » » masja
dyte njejès, marrin mbaresat -ja, -j� 4he jo -nja, -nje, pra : ti matje }) » masje
laja, laje dhe jo lanja, lanje ne matnim » » masnim
beja, beje » » benja, benje ju matnit » >> masnit
shkoja, shkoje >> » shkonja, shkonje ata matnin » » masnin
shkruaja, shkruaje » » shkruanja, shkruanje une zgjatja » >> zgjasja
punoja, punoje )) » punonja, punonje ti zgjatje » » zgjasje
lyeja, lyeje » » lyenja, ly:.mje ne zgjatnim » » zgjasnim
hapja, hapje » » hapnja, hapnje ju zgjatnit » » zgjasnit
rritja, rritje » » rritnja, rritnje ata zgjatnin » » zgjasnin
vritja, vritje » » vritnja, vritnje une rritja » » rrisja
shitja, shitje » » shitnja, shitnfe ti rritje » » rrisje
pija, pije » �� pinja, pinje ne rritnim » » rrisnim
haja, haje )) » hanja, hanje ju rritnit )) » rrisnit
bija, bije » » binja, binje etj. ata rritnin » » rrisnin
128
(J-5 4 1 29
 çudisja Edh e ne té pakr yeré n, me perj asht
une çudi�ja me mire se im te vetés sé treté DJeJ es,
trajtat me t jane trajt at n orm ative krye
ti çuditje » » çudisje sore dhe duhe n para pélq yer
çudisnim ndaj trajt ave me s :
ne çuditnim » »
çudisnin etj. bertitja, bertitje, bertitnim, bertitnit,
ata çuditnin » » bertitnin, m e mire se : bèr­
tisja, bertisje, bèrtisnim, bertisnit, berti
snin, por : bertiste.
Vetem ne veten e trete n jejes keto folje e nderrojne bashketinge­ Po késh tu edhe :
lloren t te temes ne s dhe marrin pas saj mbaresen -te :
matte flitja, flitje, flitnim, flitnit, flitnin,
ai maste dhe jo
» zgjaste » » zgjatte por : /liste;
» >>
kèrcitja, kèrcitje, kèrcitnim, kercitnit,
)) rriste rritte kèrcitnin,
» çudiste » )) çuditte etj . v por : kerciste;
ngjitja, ngjitje, ngjitnim, ngjitnit, ngjit
nin,
Fol jet si gervisht, hesht, mposht, rresht, ysht etj , n e veten e por : ngjiste;
shkitja, shkitje, shkitnim: shkitnit, shki
n je jes te se pakryeres be j ne : tnin,
gervishtte, heshtte, mposhtte, reshtte, por : shkiste;
therritja, therrilje, therritnim, therritnit,
n d erro jne ne s bashketingellor en t te temes. thèrritnin,
por : therriste;
§ 94. Foljet e zgjedlu mit te dyte qe mbarojne me -as ose vritja, vritje, vritnim, vritnit, vritnin,
'
si bertas, flas, kercas; pres, shes, zbres etj . , n e veten e dyte sh por : vriste;
te se tashmes perdoren ne dy trajta : pritja, pritje, pritnim, pritnit, pritnin,
bertitni, flitni etj . dhe bertisni, flisni etj . por : priste;
Trajtat normative kryesore j ane ato ku r uhet t-ja e temes, pra shitja, shitje, shitnim, shitnit, shitnin,

j u bertitni me mire se bertisni por : shiste;

flisni zbritja, zbritje, zbritnim, zbritnit, zbrit
» flitni » » nin,
)) kercitni » » kercisni por : zbriste etj.
» ngitni ' }) )> ngisni § 95. Te nje num er foljesh, ne vetén e
dyte té shum ésit té kohé s
» shkitni » » shkisni se tashm e zano rja e teme s ndér rohe t né i, p.sh. : dredh -
therrisni dridhni.
» therritni » » - dilni, njoh - njihni, flas - flitni, vjel
- vilni, nxjerr - nxirrni
» vritni » » vrisni j . V Né shu micén e trajt ave té tyre
)}
foljet e tipi t te mési perm per-
pritni » » prisni oren drejt, por pér disa prej tyre si
' ne gjub èn e fo1ur, ashtu edhe né
» shitni » » shisni uhen e shkr uar heré- here vihen re l uhat
je. Pér t'iu shma ngur pér­
» zbritni » )) zbrisni etj . 'lrt ori mit tè trajt ave jono rmat ive,
d u het pasu r parasysh se :

te fonetikes se shqipes, jane

Keto nderrime kane te bejne me zhvilli min historik
te perhapura e te ngulit ura ne mbare gjuhen
dhe nuk perbejne problem nga
p ikepamja normativ e.
1 ) Shih per kete edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 35 sheni m 3.

1 30 131
 a) Foljet qe kane grupin ..je- ose -ie- ne teme, ne veten e dyte nxirrja, nxirrje, nxirrte . . ( dhe
.
j o nxjerrja, nxjerrje . . .) ; vilja, vilje
te shumesit zakonisht e kthejne kéte gru p ne -i- 1 > : vi/te. . . (dhe j o vjelja, vjelje . ,
. .) et j . ; p o kes htu :
- (j u) nxirrni nxjerrni
�
(une, ti, ai) nxjerr dhe jo
» - » »
pereil/n percjellni dbe j o bleja, delja
percjell »
- )}
b lzje, dilje »
»
�
vjel » vilni » » vjelni bleje, delje
djeg digjni djegni blin
» » » » » » blente, de/te
>> bie - » bini » » bjeni �nl_!!!., s/i.b:li.m­ » » blenim, delnim
-
•

» shtie » shtini » » shtjeni etj . .::.blinit. dilnit » » blenit, delnit

blinin, diln in
b) Foljet e meposhtme ne veten e dyte te shumesit e » » blenin, deln in etj. ;
zanoren e temes n� i : po keshtu :
.. '
(une) blej - (ju) i _blj.[li dhe jo bleni h.J.ihet. òilat dbe j o
» dal - » , di/n i » » delni por :
blehet, de/et etj .,
» fie - » l -rr ·_ )} »
!!!!_ fieni � - merrje, me!JJ..e, mernim,
» -----
.·

ngre - » ngreni --
"!!!!nit, merrnin,
"- -
» »
» le - » » » leni dhe j o : mirrja, mirrje, mirrte, mirrn
im, mirrnit, mirrnin;
» ve - >> » » ven i
ze - »
po késhtu :
» » » zeni merrem, merresh, mer...e
-- -- ...__...._. .
.r t, merremi, merreni, merren;
)) pérze - » » "}) pérzeni merr esha, m -
_ rresh e, m _rreJ, me'!..f!§7flni, meJ;.reshit, ..._merreshin
nxe - » )) ))' . ..:;.. • ..! !
\....,... esh e, mzrreJ·-
>> nxini nxeni . :
dh e J O : rrtZrrem, mzrresh , mzrret . . . ;
. mzrr . esh a, mzrr .
...
po r : § 96. Folj et fle, ngre, le, ve, ze, nxe,
(une) marr (ju) merrni dhe jo mirrni di, pi, rri, si folje té zgje­
--
dhim it te trete, nuk rnarr in asnje mba
resé né te tria vetat e njejé sit
te kobe s se tash me :
Té gjitha foljet te té cilat zanorja ose grupi zanor i temés ndérro ..
hen né i né vetén e dyté té shumésit té sé tashmes (d.m.th. foljet qé
pérmenden mé lart né pikat a e b), dali n me i ed he né te pakrveré
si edhe né té tashmen e né té pakryerén e trajtés joveprore2> ,
dh
•
�f�
4 }1J1AJ
tria vetat, né njéjés e né shumés : }
.. .. }
K eto
" fo l Je
' ne veten e pare.. e te.. trete.. te.. s humes . te-; se
.. 1t - tas hmes
-me, -ne ( dljl.e jo -jme, -jne) :
se déftores e té lidhores rnarr in mbaresat

ndjeni. Shih edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 1 3 b, e, ç.

2) E pakryera e trajtes veprore, si edhe e tashmja e e pakryera e trajtes j o vep ro
formohen nga tema e vetes se dyte shumes te se tashmes cteftore, p.sh. : (un .
ndjek - (ju) ndiqni ; e pakr. : ndiqja, ndiqje, ndiqte
. . •
il
l ) Me perjashtim te foijeve ziej, perziej, ndiej dhe ndjej: zieni !, perzieni !, ndieni

; e tashme pesore : ndiqe

ç
d" ..Tra
.
e) flem e, ngreme, dirne, pime, rrime etj .
fli'fìr: ngrfni, diiil, pini, rrini etj .
'
-- -

(:
7 .
---� ·'-'

! t� Sl e�me� n�re�.m �.., dyme

.. . . ..
<.....

.. . ..
, pyme., rrijme etj., flejne, ngr�jn e
ndiqesh, ndiqet. . . ; e pakryer peso re : ndiqesha, ndiqeshe, ndiqej . . . etj.
ljne, pyne, rrzJne et]. Jane d1aJek tore dbe duhen menja
nuar nga gjuba

1 32
 tè njèjèsit tè sè tashmes. Kèto trajta dialektore duhen mènjanuar
per trajta t e lidho res : te
letrare P. Kjo duhe t pasur paras ysh edhe nga gjuba letrare. Pra :
etj. d he jo te flej, te flejme, te flejn e.
1e, te fleme, te (lene
t:::§ ---<=. $4- ) (ai) dukej dhè jo dukesh
» »
s zgjed hohe n ne
§ 97. Foljet eci, iki, hipi, ne numr in njeje merrej )) merresh
ç C
1 ) } )-..../ � K }) )) »

Pl l
mènyrè : pyetej pyetesh
�
eci, iki, bi ; l 1 l ) JìY })

»
tallej )) )) tal!esh

l
» »
(unO)
afrohej afrohesh
fi,_111. ) ecen. iken. Woen » lahej » » lahesh
dhe j o : (une, ti, ai) ec, ik, hip, » )) » mendohesh etj .
as : (une) ecij, ikij, hipij.

§ 98. Ne veten e dytè te njeje sit té se tashm

es te trajte s j ovep rore
E K RYERA E THJESHT�
at qe perdo ren here­
te gj itha foljet marr in mbar esen -eshf-hesh. Trajt
jné shkel je te normés
-here pa kete mbar ese, jane diale ktore dhe perbé Per pèrdorimin e trajtave foljore normative tè kesaj kohe duben
se sotm e letrare . Pra : pasur parasysh vérejtjet e mèposhtm e.

( ti) dukesh dhe jo duke § 100. Njé numèr foljesh tè zgjedhimit tè parè né tè kryerèn e
lagesh » » !age thjesbté dhe ne pjesore e zgjerojne temèri e tyre me bashkètingè­
» >>
»
» prekesh preke lloren -t- ose me grupin -jt-, p.sh. :
>> tal!esh » » talle
» largohesh » >� !argohe E tashme E kryer e thjeshtè Pjesore
)) shqetesohesh » » shqetesohe
» »
bre-j brej-ta
»
zemerohe etj . brejt-ur
zemerohesh
gje-j gjet-a gjet-ur
erés te trajté s jo ve p
§ 99. Né veten e trete te njejé sit te sé pakry vle-j vlejt-a V vlejt-ur
e vend te kesaj m
rore tè gjitha foljet marri n m barese n -ej/-hej. N '.!3-a-j huajt-a huajt-ur
r ese here-heré pérdo ret gabim isht mbar esa -eshj-
hesh e vetés sé lua-j _
-�lYI:it:fL b@J-ur2>

N� ��m? � !� �1 J t1z�df�J ),1.: 1��,t\��

mbajt-a -mbajl-iir
rua-j ruajt-a ruajt-ur
l) \1
t re f e e
isht
e zgj
pa mbare - 1
rre-j rrejt-a rrejt·ur
ryj, n here-h ere gabim
mit te pare, s ·. lej, shij, ngrz], vzj. f
erdore
te -jme, -i vere-j verejt-a verejt-ur
are te njejestt mbaresat -me, -ne (ne vend
sen -i ne vetén di dit-a dit-ur
ne veten e pare e te trete te shumesit te
se tashmes, p.sh. :
fle fjet-a3> fjet-ur etj .
(une) ble, fshi, ngri, vi, fry ;
;
(ne) bleme, fshime, ngrime, vime, fryme
(ata) blene, fshin e, 'ngrin e, vine, fryne. l) Trajta v/eu e vetes se trete njejes nuk eshte ne pajtim me sistemin e zgjedhimit
nga gjuha letrare. Per shkak
Keto trajta· te gabuara duhen menjanuar te kesaj foljeje dhe per kete arsye nuk duhet mbajtur si n ormative.
shum esit mund te ngaterroh en edhe me traj 2) Trajtat lojta, /ojtur jane dialektore dhe nuk duhen perdorur.
mungeses se -j-se trajtat e
, blene etj . Trajt at e drejta j
perkat ese te se kryeres se thjesb te : bleme 3) Trajta /!eta eshte dialektore dhe nuk duhet perdorur.

� 4:· \�\:;::;;·��� r
1 35

.J�...J ..
___.,.,
f,yj�.
 Nen ndikimin e foljeve te mesiperme here-here perdoreu gabimisht rrova l> )) » rrojta rruar d he j o rruajtur,
me teme te zgjeruar edhe nje numer foljesh te tjera, kryesisht te zgje­ rruajta rrojtur, por ;
dhimit te pare, me -aj, -ej, -yj, -uaj, -yej, Foljet qe perdoren me shpesh rrojta2> d he jo rrova rrojtur )) » rruar
» >> » »

1
me kete zgjeri m te gabuar jane : gerreva gerryejta gerryer gerryejtur
shaj, blej, kthej, perkthej, mberthej, slzperblej, shperthej, zberthej;fryj kreva )) » kryejta kryer )) )) kryejtur
hyj, ndryj, ndyj, peshtyj; bluaj, kruaj, paguaj, pershkruaj, shkruaj, shuaj; eva » » lyejta lyer » )) lyejtur
gerryej, kryej, l yej, ngjyej, perkryej, perlyej, shqyej, thyej dhe folj a shkas. gjeva » » ngjyejta ngjyer » » ngjyejtur
Trajtat e drejta te se kryeres se thjeshte dhe te pjesores per keto perkre » » perkryejta perkryer )> )) perkryejtur
folje jane : perleva » » perlyejta perlyer » )) perlyejtur
shqeva » )) shqyejta shqyer » )) shqyejtur
E kryera e thjeshte Pjesorja · theva )) )) thyejta thyer » » thyejtur
shkava » » shkajta shkare » >> shkajtur
sbava dhe jo shajta share d he jo shajtur
» )) » » blejtur § 101. Ne zgjedhi min e dyte ka nje numer foljesh me -l. -Il a -rr
�
bleva blejta
ktheva )) » kthejta yer )) » kthejtur te cilat kane ne teme zanoren a ose grupin je, p.sh. : dal, marr, vjel,
perktheva » » perkthejta perkthyer » » perkthejtur sjell, bjerr, nxjerr, tjerr etj . Ne te kryeren e thjeshte keto folje e nde-
mbertheva » » mberthejta mberthyer » » mberthejtur rro j ne zanoren a ose grupin je ne o : dola, mora, vola, sol/a, dhe e
» )) shperblejta shperblyer » » shperblejtur ruajne kete o te pazberthyer ne ua edhe ne numrin shumes, si ne traj-

\
shperbleva
sbpertheva » » shperthejta shperthyer >> » shperthejtur ten veprore, ashtu edhe n e trajten joveprore, p.sh. :
zbertheva )) )) zberthejta zberthyer >> )) zberthejtur dofa 3>
>> » frytur,
dal
fryva )) )) fryta, fryre M/em dbe jo duale m
» ))
fryjta fryjtur
dole t dualet
» » hyjta )) )) hyjtur
»
hyre dolen dualen
)) » »
»
ndryjta ndryre >> ndryjtur
)) » » ndytur
\
ndyta ndyre >> marr - mora
}) » » » peshtytur (u) morem » »

\
peshtyta peshtyre (u) muarém
» » blojta, bluar >> » blojtur, (u) moret » )) · (u) muaret
bluajta bluajtur (u) moren » » (u) muaren
krova » » kruajta, kruar )) » krojtur,
mjel
» »
krojta kruajtur
mualem
)) » )) » pagojtur
))
pago va paguajta, paguar » mualet
» ))
pagojta paguajtur
mualet
>> » pershkruar » » pershkrojtur,
» »
pershkova p?rshkruajta, (u) mualen
pershkrojta pershkruajtur
shkrova )) » shkruajta shkruar )) » shkrojtur,
l ) �shte fjala per foljen rrua}.
shkrojta, shkruajtur
» · » shojtur,
2) �shte fjala per foljen rroj.

�
shojta, shuar 3) Trajtat me 11 : do/la, do/le, dolli, dollém etj. sot jane dialektore dhe nuk du ­
- -

shuajta shuajtur het te perdoren ne gjuhi5n letrare.

137
>> >>

S\\o��
�\\\l ��
 vjel - vola
§ 102. Foljet e zgj ed himit te dyte me teme me h e ruajne kete
volem d he jo vualem bashkétingéllore edhe né te kryeren e thjeshte dhe ne vetén e pare
)) ))
e
volet vualet -a,
))
té dyte té njejesit marrin pas saj mbaresat vetore -e. Trajtat
))
pa h d he me mbaresat -va, ve qe perdoren nganjehere nen ndikimin e
(u) volen (u) vualen - ,

foljeve me teme me zanore, jané te gabuara dhe nuk duhen lejuar

percjell - percolla }) )) né gjuhen letrare, pra :
(u) percollem )) )) (u) percuallem
(u) percollet )) )) (u) percu allet ftoh (u) ftoha � d he jo (u) ftova
(u) percollen )) )) (u) percua llen » » (u) ftove l >
kreh ,. -(J:i'Jifieha >> » (u) kreva
sjell - solla (u) krehe » » (u) kreve
(u) sollem >> )) (u) suallem mpreh (u) mpreha » }) (u) mpreva

JJ·
(u) sollet » » (u) sual/et (u) mprehe >> >> (u) mpre ve
(u) so/len )) )) (u) suallen ngroh (u) ngroha » >> (u) ngro va
·�
' -� » >>
., _....�..._ .......
(u) ngrohe (u) ngrove

'��
�
» »
'( -
a,: �

1 . 1· bor nxeh (u) nxeha (u) nxeva

» »
bjerr
�.
\ \ borem )) )) buarem (u) nxehe (u) nxeve
)) »
» ))
rrah (u) rraha (u) rrava
,
boret buaret
»
-.........:::: �
.
boren >> » buaren (u) rrahe ))

» »
(u) rrave
(u) shkreva
shkreh (u) shkreha
�� /' (u) shkrehe » » (u) shkreve etj.
Po keshtu edhe : ndjell - ndollem, ndollet, ndollen ; pjell - po­
p o kes htu :
llen ; vje/1 - vollem, vollet, vollen; tjerr - torem, toret, toren etj . njoh (u) njoha d he j o (u) njojta
Té gj itha foljet e permendura me siper e ruaj ne zanoren o té (u) njohe >> » (u) njojte
pazbé rthyer ne ua edhe ne veten e trete te njejesit ne trajten joveprore u njoh » » u nJojt etj .
té sé kryeres se thjeshte : -
M�NYRA LI DHORE
u mor dhe jo u muar
u mol » >> u mual Per perdorimin e drejte te trajtave te lidh ores eshte e nevojshme
u voi » » u vual l té kihen parasysh disa formime jonormative qe vihen re ne raste te
u mboll )) }} u mbuall ndryshme.
u percoll » » u percuall
u voll » )) u vuall
» ))
u çor u çuat l) Trajtat (u) ftova, (u) ftove jane e kryera e thjeshte e foljes ftoj, prandaj ve çane­

» »
risht per kete rast duhet pasur kujdes qe ato te mos perdoren ne vend te trajta­
u nxor u nxuar etj .
ve te se kryeres se thjeshte te foljes ftoh, pasi mund te lindin edhe keqkuptime.

1 38 1 39
 § 103. Veta e dyte njejes e se tashmes se foljeve te zgjedhimit
té pare formohet me ane te mbaresés -sh d he j o -jsh. Pra : r
t�nt:te Iidhésh
dalOsh
� d he jo
» >>
te lidhish
te dalis�
>�� \ l ndalesh ' l » ))
(t iÀ i1 �é
e te ndalish
lash dhe j o
» ))
te lajsh
�k\ e mbjelles » » te mbjellish
»
t� blesh
»
te blejsh
te vish }) }) te vijsh
�e kapèsh
wl » »
te kapish

� 1/
''
» »
tè heqèsh te heqish
»
te mesosh
>>
te mesojsh
»
te punosh »
��
te marr<sh te marrish
))
» »
te punojsh
»
» »
tè nxjerresh te nxjerrish
tè shkosh te shkojsh 01:
te shkruash » )\ te shkruajsh
tJ thyesh
§ 105. Trajtat e vetes se treté te njejesit té se tashmes sé foljeve
)) >> te thyejsh etj.
le, ve, ze, perze, nxe jané :
§ 1 0 1 . Trajta e vetes se trete njéjes te se tash iD;eS se lidhores
A.li
te te gjitha foljet, pa perjashtim, del me -e
fundore l > :
ht
dhe jo te leje
te laje, te bleje, te dije, te punoje, te hyje, te shkruaje, te thyejè ; te » » te veje
e
humbe, te kape, te dale, te vje le , te sjell , te shkase, te heslllè, te nxjerrè etj. )) » te zeje
Veta e dytè njéjès e foljeve tè zgjedhimit tè dyte formohet me mba­ » » te perze}e
resen -esh : }} » te nxeje
te hapesh, te lidhesh, te sjellesh, te korresh etj.
Prandaj trajtat me - i e -ish, qe perdoren mjaft here p�r veten >> » te fiere
e trete e te dyte te foljeve me teme me bashketingel l ore, jan e ne kundér­ }) 111te ngreje 'd Il » » te ngreré
shtim me n ormen letrare té sotme. Pra duhet :
te lidh e } d he j o t e lidhi § 106. Meqenesé'-trajta e sé ardh s hmes formohet nga e tashmja
<) e lidh ores duke marre pjesezen d o (do te punoj < do + te punoj), ato
•

» c te da le » » te dali
>> \
te vjele » » te vje li qe u thane ne §§ 1 03-1 05 , vlejne edhe per trajten e se ardhshmes,
» te hape » »' te hapi d. m.th. duhet :
» te heqe }) >> te heqi
>> » »
te marre )) >> te marri do te lajsh
» >> »
)) >>
te nxjerre te nxjerri do te blejsh
>> » »
>> »
te flase te flasi do te shkojsh etj.
» » »
» » te vendosi do te hapi
)} » »
te vrase » )} te vrasi do te dali
» }} >>
>> »
te zbrese te zbresi do te flasi etj .
» » }}
)} >>
te hesh te te heshti do te leje
}} }}
)) >> »
te mate te mati etj. do te veje
» » do te perzeje etj .
l) Te folj�t me temefie bashketingellore (si tè humbè) kjo é es hte mbaresa vetore,
m
ndersa te folier e t eme me zanore (si te Ja-jè) mbaresa eshte -jé.

1 40 141
 M�NYRA HABITORE a) Foljet e klases se pare e te trete te zgjedhim it te pare (shih
§ 8 5) e formojn e deshiroren nga tema e se kryeres se thjeshte l>, p.sh.
§ 107. Siç di het, e tashmja e babitores formobet nga tema e laj (kr. thj. la-va) : lafsha, lafsh, !afte, lafshim, lafshi, lafshin,·
pjesores (pjesorja pa prapasbtesen), se ciles i ngjitet folja kam ne blej (kr. thj . ble-va) : blefsha, blefsh, blefte, blefshim, blefshi,
veten perkatese, p.sb . : ble(re) + kam > blekam, hap (ur) + kam > blefshin ;
> hapkam, shkrua(r) + kam > shkruakam etj . V defrej (kr. thj. defre-va) : defrefsha, defrefsh, defrefte, defrefshim,
Per kete arsye foljet e zgjedhimit te pare qe n e te tashmen kane defrefshi, defre.fçhim ;
n e teme zanoren o, por qe ne pjesore e zbertbej me ate ne ua, t raj ten fshij (kr. thj. fshi-va) : fshifsha, fshifsh, fshifte, fshifshin ,
e thabitores du het ta kene me ua2>, pra : fshifshi, fshifshin ;
kenduar - kenduakam dhe jo kendokam punoj (kr. thj, p uno-va) : punofsha, punofsh, punofte, punofshim,
- menduake >> >>
menduar punofshi, punofsh in ;
mendoke
punuar - punuaka » » punoka fryj (kr. thj. fry-va) : fryfslza, fr;ifsh, fryfte, fryfshim, fryfshi,
sulmuar - sulmuaka » » sulmok a , fryfshin;
vrapuar - vrapuakan » » vrapokan etj. ndiej (kr. thj . ndje- va) : ndjefsha, ndjefsh, ndje.fte, ndjefshim,
ndjefshi, ndjefshin;
Per te njejten arsye grupi ua duhet te ruhet edbe te e pakryera shkruaj (kr. thj . . !hkra-va) : .!J.tkrofsha, shkrQ,f'sh. shkro(te, shkrof-
er ketyre foljeve : � shim, shkrofshi, shkrofs hin ;

\ menduakesha
vrapuakéshin
dhe jo
» }}
mendokesha
vrapokeshin etj .
lyej (kr. thj �!;- va) : Téfiha, le.fsìì; le}te, lejshim, lefshi, lef­
shin etj .
b) Shumic a e foljeve te tjera, d.m.th. foljet e zgjedh i mit te dyte
tre­
foljet e klases se dyte te zgjedh imit te pare, foljet e zgjedh imit te
M�NYRA D�SHI RORE ren nga
te si edhe foljet e parregu llta e supletiv e e formoj ne deshiro
é­
n j e teme qe zakoni sht eshte e perbas hket per te kryeren e thjesht
§ 108. Trajtat e se tashmes se deshirores formohen n ga tema
dhe per pjesoren, p .sh. :
e se kryeres se thjeshte ose tema e p jesores me ane te rn baresave im,
mund (mund-a, mund-ur) : mundsha, mundsh, mundte, mundsh
-(f)sha, -(f)sh, -(f)te, -(f)shim, -(f)shi, (f)shi n
-
Varianti me -f- i
.
mundshi, mundshin ;
ketyre mbaresave perdoret kur tema se ciles i ngj iten ato, del me , lidhsh, lidhte, lidhshim, lidhshi,
lidh (lidh-a , lidh-ur ) : lidhsha
zan ore (p. sh . : shko-fsha, shko-fsh, shko-fte etj . - shih me poshte lidhshin ;
piken a), ndersa varianti pa -f- perdoret kur kjo teme del me bashke­
klase,
tingellore (p.sh. : kap-sha, kap-sh, kap-te etj . - sbib me poshte pikat b,c).
Rregullat kryesore per formimin e trajtave te deshirores ne gju­ j j j
l) Per foljet me -o , -ie , -ua , -ye dhe per disa prej
j foljeve me -ej t e kesaj
es (p.sh. : puno-va ­
tema e se kryeres se thjesht e ndryshon nga tema e pjesor
hen e sotme letrare jane keto : -r, le- va - lye-r, defre-va ­
te vetme per t e tashmen, t e
- punua-r, ndje-va - ndie-r, shkro- va - shkrua
defrye-r etj.), ndersa folje t e tjera kane nje
teme
n (p.sh. : la-j, la-va, la- re; ble-j, ble-va, ble-re,
etj.). Per kete grup foljesh, qe eshte
l ) Per fojet qe e formojne pjesoren me prapashtesen -ne. si qenii, thene, zene etj.
kryeren e thjeshte dhe pjesore
fshi-j, fshi-va , fshi-re; fry-j, fry-va, fry-re
(shih edhe me poshte § 1 0 8 pika ç) ne habitore bie vet em e-ja fundore e pje­
sores, ndersa bashketingellorja n ruhet : qenkam, thenkam, zenkam etj. deshirorja formohet nga
shume me i vogel se grupi i pare, mund te thuhet se
2) Shih edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 1 6 b.

�� � ,)L'(l4�)'�
s se thjesh te dhe e pjesor es.
tema e perbashket e se kryere

1 42
� 0
•
 mbajtsh, mbajtshim, mbajtshi, mbajtshin (dhe jo mbajça, mbajç,
prek (prek-a, prek-ur) : preksha, preksh, prekte, prekshim, prekshi,
prekshin ; gjetsha, gjetslz, gjetshim, gjetshi, gjetshin (dhe jo gjeça, gjeç, gjeçim. . . ) ;
fa/ (fai-a, fal-ur) : falsha, falsh, fa/te, falshim, falshi, falshin; pritsha , pritsh , pritshim , pritshi, pritshin (dhe j o priça , priç, priçim . . . ) ;
shetitsha, shètitsh , shètitshim , shètitshi, shetitshin (dhe j o shètiça, shetiç, shèti-
ìfn . . .) etj . ;
hap (hap-a, hap-ur) : hapsha, hapsh, hapte, hapshim, hapshi, hapshin;
f/as (fol-t;Jo l-ur) : folsha, fols';j, folte, folshim, folshi, folshin; mundsha , mundsh , mundshim, mundshi, mundshin (dhe jo munça, munçim . . . ) ;
)
shkas (shka-va, shka-re) : shkqyha, shkafsh, shkafte, shkafshim, tundsha, tundslz, tundshim, tundshi, tundshin (dhe j o tunça, tunç , tunçi. . .) etj .
- -.....
shka}Slii, shkQf;lzin; Bejne perjashtim trajtat e deshirores s e foljeve kam (kr. thjeshte pat-a) dhe

rr. =:S
qendis (qendis-a, qendis-ur) : qendissha, qèndissh, qendiste, qendis- (kr. thjesht e vajt-a, pjes. vajt-ur), ku t-ja e temes dhe sh-ja e mbareses jane
shim, qen shi� ndisshin ; duke dhene tingullin ç :
paça, paç , paçim , paçi, paçin ; vajça, vajç, vajçim , vajçi, v_ajçin l >.
matsha, matsh matte, matshim, matshi, � � :.. .-. ;. ..,.,... ----
matshin; c) Foljet e klases se dyte te zgj�dhimit te dyte, qe ne te kryeren

�
ujit (ujit-a, ujit-ur) : ujitsha, ujitsh, ujiJJj,. ujitshim, ujitshi, ujitshin; thjeshte nderroj ne zanoret a, e ose grupin je te temes ne o, e for­
gjej (gjet-a, gjet-ur) : gjetsha, gJetsl jetshim, gjetshi, gjet- ojne deshiroren nga tema e pjesores :
_
shzn; dal (dol-a, dal-e): �a,_ dalsh, da/te, dalshim, dalshi, dalshin;
mbaj (mbajt-a, mbajt-ur): mbajtsha, mbajt�.rf' �
� J
... z..=:::-; mbajtshim, marr (mor-a, �rsha, marrsh, marrte, marrshim, marrshi,
mbajtshi, mbajtshin; rshìn; ---.;=----
heq (hoq-a, heq-ur) ; heqsha, heqsh, heqte, heqshim, heqshi, heq-
. �
di (dit-a, dit-ur) : ditsha, ditsh, ditte, ditshim, ditshi, ditshin;
. >' :;"
fie UJet-a, fjet-ur): fjetsha, fjetsh, fjette, fjetshim, fjetshi, fjet­ m;

shin etj . vjel (vol-a, rJ!:!:!Q: vjelsha..J...!}elsh, vjelte, vjelshim, vjelshi, vjelshin;
sjell (soli-a, sjell-e) : sjellsha, sjellsh, sjellte, sjellshim, sjellshi,
Shenim. Siç shihet edhe nga shembujt e mesiperm, foljet me teme me bashki:i­ ________.
tingelloret d, t nuk marrin e midis temes e mbareses ne trajt en e vetes se trete te ·ellshin etj .
ojejesit t e cteshirores :
ç) Te trajtat e deshirores qe formohen nga tema me -n, -nj ose
lJ..i!l_dJi_
))
(ai) dhe jo bindet
)) ))
bashketingellorja sh e mbaresave -sha, -sh, -shim, -shi, -shin nde­
munate mundet
)) ))
rendte » rendet
rohet ne ç,p.sh. :
)) shk::dte )) )) le (p jes. le-ne) : lença, lenç, lençim, lençi, lençin;
1J.G'ii;.f.JJ41Jj__-,;:;
shkundet
)) )) »
.--- ��----­
tundte tundet etj . h�jgjes. ngre-n e�gJ:l�,
..
. them (pje.§t the-ne) : thençq, -
)) ditte )) » ditet _ .. ... ._.,. h s

)) "ilct!f. » » gjetet
))
--
mbajtle » » mbajtet
)) pyettè )} » pyetèt
)) Va[ii'F » » etj . 1 >
-
vajtèt ) Shih per keto edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 3 1 .
Per kete folje t e k ihet parasysh se trajtat hengersha, hèngèrsh, hèngert henger­
Te keto folje, ne trajtat ku t-ja ose d-ja e temes takohen me sb-ne e m bare­ shim, hèngèrshi, hengershin, te formuara nga tema e se kryeres se thjeshte
save te deshirores, keto bashketingellore shkruhen qe te dyja (pa u shkrire ne ç).
p.sh. :
hèngr-a' jane dialektore dhe nuk duhen perdorur ne gjuhen letrare.
) Te pjesoret lènè, ngrenè, thène, vene, zene, bashketingellorja n i perket prapa­
arritsha, arritsh, arritshim, arritshi, arritshin ..Wbe arriça, arriç, arriçim. . . ) ;
,r--
jo shteses dhe jo temes se pjesores. Ashtu si ne te tashmen e habitores (shih me
I art § l 07 shenim), ket o fo lj e e ruajne bashketingelloren n edhe ne te t a
l ) Shih per ke t e edhe «Drejtshkrimi i gjuhes s hqipe» § 3 4, 35. shmen e deshirores.
0-5 4 1 45
144
 mos e thaj buken ! )) mos e tha buken !
, @lç, ndenjçim, n denjçi, nde
njçin
rri (pje s. ndenj-u r) : ndenjça mos i fryj zjarrit ! » mos i fry zjarrit!
;
»
qes hçin
--;- qesh"i: -qe'"'Sfiçim , qeshçi,
qesh (pje s. qesh-ur) : qeshça mos i ndyj duart! mos i ndy duart l
veshç, veshçim, v esh çi, vesh »
çin etj
))
vesh (pje s: vesh-ur) : veshça, me shkruaj me shpesh f l > me shkrua me shpesh l
Ne n ndi kim in e folj eve te
mes iper me per dor en her e-h ere mos e /yej! ) » mos e lye !
çim, -çi, -çin , edh e trajtat e
mis ht me mb are sat -ça, ç , »
des hiro res
- - mos e thyej! ) mos e thye!
del me -n, -nj ose -sb , p o me nje bas hK.tl...
))
disa folj eve , tem a e te cilave nuk "
me ziej njé vezé ! » me zie njé vezé etj.
ça, folç. . .
dalç, dalçim, dalçi, dalçin; fol _.....
tingellore tjet er, p.sh . : dalça, lidhç ...
rç . . . ; kapça, kapç ... ; lidhça,
sjel/ça, sje/lç . . . ; marrça, mar , d u hen
Me -j e kane trajtén e urdhérores edhe foljet bej, gjej e brejl • :
ndezça, ndezç etj . Ne ket o
raste, siç u shp jegua me lart
pra , trajtat me béj njé kafe l dhe j o m e b é njé' kafe!
, -sb, -shi m, -shi, shin - ,

dor ur vet em mbaresat -sba ha, folsh . . m e gjej njé çadi'r/ » )) me gje njé çadér!
dalshim, da/shi, da/shin ; fols
dryjta jan e : dalsha, dalsh,
marrsh . . . . ; etj.
sjellsha, sjellsh ... ; marrsha,

-
ame nje shami!, shkruame me shpeshG ziemé nje vezel etj . ;
MEN Y RA U RD HE RO RE bemen][ kafe !, gjejmé njé cader etj .
Foljet e zgjedhimit te pare me teme me -o-, -e-, -i- né veten e dyte
ka vetem vete te dyt
her ore e njejes dhe
§ 109 . Me nyr a urd · njéjes te urdherores nuk marrin mbarese : lex,o!. méso ! shko !, de{re l
pun oni ! Vet a e dyt e e shu mesit te urdherordt l
mes : (ti) puno !, (ju) mos e kémbe !, mos e kthe!, mos e pé/qe: 2>; Jshi! mos e lépi!, mos e
ore s : ben i !, hapni ., - . ---
---
n e dyt e te shu mes it te deft l
eshte e bar aba rte me vete ., p and aj ato qe n� .
!, !, vep ron i!, viln i! etj r
digjni!, /ani !, mer rni ujit ni � Po keshtu, pa mbarese e kané urdhéroren edhe foljet e zgjedhi-
vet en e dyt e te shu me sit te deftores ne §§ 93-95, vle jne mit te trete si edhe foljet e parregullta e supletive qé né veten e dyti
thane per
pér urd her ore n 1 > . te njejesit te kesaj ményre dalin me teme me -a ose -i : h�[li! ngrl
her ore s folj et me tem e me -a, ,k� çrn, jib
-y,

per két o folj e veta e dyté e nj �

Né veten e dyte nje jes te urd �il (dhe j o hajt, [/ij! ose flej! pij!, kij! etj.).
-ye, -ie mar rin mb are sén -i (d.m .th. Te gjitha foljet e mesiperme qé ne urdherore, duke mos pasur
vetén e par e té njé jésit te
te e bar aba rté me k!Jr bashkohen me trajtat e shkurtra pèr­
e(J)
sit té urd hér ore s esh mbarese, dalin me zanore,
tashmes se deftores), p.sh . : c.merore i, u ua, marrin nj er te shmangur takimin e dy zanoreve,
dhe jo la dua rtl . x o· e ! z e kujdes ,':.Jgrije! pije !, haji !, kémbeji!, kerkoji l,
!
dru l )) )) mos i ça ato dru ! kthejua. tregojua e ·.
)} » pérça e sun do ! eto o J ne formen joveprore, per te shmangur takimin e za­
nores fundore te temes me pjesezen u marrin nje.JI : mendohul, vizl-
et e zgje dhim it te dyte me teme me -t tohu !, kthehu !, fshihu! etj. (dhe jo mehdo u ose memk · · ·
u sbkurt : folj
l) Po i ripermendi m ket i/; bértitnil, bértisnil, Ìdhe
traj ta me t ; foljet qe
mat ni!, mas nil; rqitn il, ujisn vizitoju, u ose ktheju).
doren ne dY trajta : e
te normative kryesore esht
flisnil etj. , n ga te cilat traj
e
grupin -je- ose -ie- ne tem
kete grup ne -i-:
� muau
e, ne vete n e dyte kthe jne
/) tu edhe :
��ndjeni ; po kesh l) Po keshtu edhe foljet e parregullta dua, them ......
vilnil, sillni/, bini/ (por�
dbd l, f/inil, ngrini! (nre),
lini!, vini !, zinfl, pirzinif, nxin il, por : merwil
�··
2) Te folja blej ne urdherore zanorja e e temes n �t ni i: bill, blini/,

jo mirrni) .
1 47

t46f'J\���� \
 § 1 10. Foljet me temè me bashketingéllore nuk marrin mbaresé PJESORJA
ne vetén e dyte te nje jesi t te urdherores :
§ 1 12. Trajta e pjesores formohet me ané té prapashtesave
hip ! dhe j o hipe ! -r(e), -or, -e dhe -ne :
ec ! » » ece ! a) Me prapashtesèn -r(e) D e formojnè pjesoren shumica dèn .
ik ! » » ike ! muese e foljeve te zgjedhimit tè parè, p.sh. :
fol! » » fole ! !are, thare, blere, fshire, fryre, hyre, shtyre etj . ;
thirr ! » » thirre ! bluar, punuar, shkruar, thyer, petqyer, rrefyer, shperblyer etj.,
si edhe disa folje tè zgjedhimit te dytè e n donjè folje supletive :
po keshtu : di{!, hap !, hidh !, merr!, sill!, shetit !, ujit ! etj . Siç sh ihe t, vrare, ngare, shkare, prere, pare.
asnje folje nuk merr mbaresen -e ne veten e dyte njejes te urdhe­ b) Me prapashtesén -or e formojnè pjesoren pjesa mé e madhe
rores D. e foljeve tè zgjedhimit tè dyté, p.sh. :
Foljet gergas, ngas, shkas, vras, pres (preva, prere) te klases se hapur, hequr, djegur, mbyllur, nisur, çelur, pjekur, matur, ujitur
dyte te zgjedhimit te dyte (shih § 8 5), te cilat e formojne te kryeren etj .,
e thjeshte me mbaresen -va (gergava, ngava, shkava, vrava, preva), si dhe foljet e zgjedhimit tè parè qé né tè kryerén e thjeshté e zgjero­
njesoj si foljet e zgjedhimit te pare, perdoren ne urdherore me dy jnè temén me -t- ose -jt- (shih § l 00) :
trajta : gjetur, mbajtur, quajtur, vuajtur etj . ; po kèshtu edhe ditur.
gergit !, gergitni !, ngit !, ngitni!, shkit !, shkitni !, vrit !, vritni !� c) Me prapashtesén -e e formojné pjesoren foljet e zgjedhimit
prit !, pritni !, tè dytè me temè mé -1,. -ll a -rr, tè cilat né tè kryerèn e thjeshtè pè­
por edhe : gerga !, gergani!, nga!, ngani!, vra !, vrani!, pre !, pren i ! sojnè ndèrrimet a > o ose je > o, p.sh. :

§ 111. Foljet hyj, ve, ze, le, bie, shpie, shtie n e veten e dyte té nje­
B tashmja E kryera e thjeshte Pjesorja
jèsit te urdherores e zgjerojne temen me -r dhe nuk marrin mbarese P :
hyr !, ver !, zer !, ler !, bjer !, shpjer !, shtjer ! dai dela dale
Veten e dyte tè shumesit keto folje, ashtu si gjithe te tjerat, marr mora marrè'
e kané te barabarte me veten e dyte te shumesit tè déftores, por k ur mjel mola mjele
marrin n e trup te tyre njé trajté te shkurtér péremérore, veta e dyté

i
vjel vola vjele
e shumésit formohet ne bazé te trajtes se njéjésit, d . m .th . : mbjell mbolia mbjelle:
sjell solfa
!)
ver i (mos e) vini! vereni! sjelle
zeri (mos e) zini! zereni! vjell volla vjeiiO
ler ! (mos i) lini! ferini! nxjerr nxara e . nxjerre
bjer ! ma bini! bjermani! tjerr tara er ·!J jerre
shpjer ! (ia) shpini! shpjerjani ! Po kés tu e formon pjesoren ed be fol j a e parregullt
shtjer ! (mos u) shtini! shtjeruni! bie prora prore

ne
•

9
l ) Shkrimi ose jo r e-sii f e shenuar nè kllapa vru·et nga vendi i theksit fjalè 'shih
edhe «Drej tshkrimi i gjuhès shqipe» § 8 k, § 9 e).
l ) Shih per kete edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § gj .

1 48
GABIM SHKRIMI: NXARA duhet te ishte NXORA, 1 49

TARA duhet te ishte TORA


ç) Me prapashtesen -ne e formojné pjesoren disa folje té zgje­
dhimit te trete e disa folje te parregullta, si :
lene, nxene, vene, zene, perzene, shpene, shtene;
dhene, rene, ngrene, qene, lene, thene.
§ 113. Vihet re se here-here pérdoren p jesore te formuara
sipas rregullave te mesiperme, d.m .th. ne kundérshtim m e normen
Siç u shtjellua m e lart, me prapashtesén · e e form o jne pjesoren
folje, te cilat p lotesojne njekohésisht dy kushte :
1) e kane temén me -1, -Il a -rr dhe 2) ne te kryerén e thjeshte péso -
. né nderrimet a > o o se je > o.
Foljet e tjera me teme me -1, -Il a -rr, por qe nuk plotésojne kush­
jo e dyte (nuk e nderrojne ne o zanoren e emes né te kryerén e thje-
e formojìle pjeso prapashtesén -or. Pra :

letrare te sotme. Né pergji�hesi takohen kéto dy lloje gabimesh :

E tashmja E kryera Pjesorja
1 . Ne vend te trajtave normative me -e, perdoren gabimisht trajta e thjeshté
me -or.

l
Siç u shpjegua foljet e çel çela çelor dhe jo çele

n�-::---:-�- � fai fa.la falor »

)}
»
»
falé

�
zgjedhimit te dyte qe mbaroj kryeren
flas folor folé
e thjeshte pesojné nderrimét formojne pjesoren ngel g a ngelur » » ngelé
me prapashtesen -e, pra : shkul shkula sbkulor » » shku/e
ul ula ulor >> » u/e
(kam) dale d he jo dalur ve/ vela velur }) )) velé
)) marre » )) marrur mbyll mby/la mbyllur )) » mbylle
)) mjde » >> mjelur korr korra korror )) )) korre
)) vjele » » vjelur tkurr tkurra tkurror » )) tkurre
)) mbjelle » >> mbjellu r therres thirra thirrur )) )) thirre etj .
)) percjelle » » percjellur
)) sjelle » » sjellur Foljet e zgjedhimit té dy�, tema e té cilave mbaron me njé bashke­
» nxjerre » » nxjerrur lhngéllore tjetér, té ndryshme nga l, Il ose rr, si edhe foljet qé né te
» tjerre » » tjerrur etj . e thjeshté e zgjerojné temén me t ose -jt-, e formojné pje­
- -

•.,un::n kurdoheré me prapashtesén -or (shih edhe pikén b te paragra­

Edhe kur hyjné né perberjen e paskajores a te pércjellores ose té mesipérm). Pra :
kur perdoren si mbiemra, duke marré njé nyje te pérparme, kéto
l
trajta duhet té pérdoren vetém me prapashtesén -e : {kam)\:1 lidbor dhe jo lidhe
» shmangur ' )) » shmange
per te dale,
per te mbjelle
per te nxjerre,
duke dale,
duke mbjel/e
duke nxjerre
i dale;
i mbjelle
i nxjerre etj .
»
))
))
t
fikur
djekor
apor
))
))
»
))
))

))
fike
ndjeke
h ape
)) nisur » )} nisé
Ne vend te trajtave normative me -ur, perdoren gabimish t
2. )) shetitur )) )) shetite
trajta me -e. )) gdbendur )} )) gdhende

1 50 1 51
 (ju) � ep�i l dhe j o jipni

t
(kam) rritur dhe jo rrite
» vendosur » » vendos� (un JepJa 1 » » jipja
» » » (ti) �epje » » jipje etj .
Jepem l1
gjetur gjete
»
»
mbajtur
matur
»
»
»
>>
mbajte
mateV etj .
(un )
(ti)
(ai)
� epe �h
Jepet ,
�;
»
»
»
»
»
»
jipem
jipesh
jipet etj .
Edhe kur hyjne ne perberjen e paskajores a te percjellores l
kur perdoren si mbiemra, duke marre nje nyje te pérparme, 2. Folja ha.

e
soret e foljeve te mesiperme duhet te perdoren vetem ne trajten
Folja ha ne te kryeren thjeshte ben

\ \
-or :
hengra dhe j o hangra,
per te çelur, duke çelur, i çelur
n dersa trajta e pjesores eshte
per te mbyllur, duke mbyllur, i mbyllur
per te korrur, duke korrur, i korrur (kam) ngrene dhe jo (kam) hanger.
per te lidhur, duke lidhur, i lidhur
per te shetitur, duke shetitur, i shetitur etj. 3. Folja ri.

Kjo folje nuk e zgjeron me -t temen e se kryeres se thjeshte e

te p jesores, pra :

vEREJTJE RRETH DISA FOLJEVE --- \\,l nden� a dhe jo ndenjta

TE PARREGULLTA ndenJur » » ndenjtur,
v

\
§ 114. Ne § 89 u permenden nje numer foljesh te parregu 4. Folja vij.
Po terheqim vemendjen te disa trajta jonormative te tyre, qe d
Trajtat e se kryeres se thjeshte te kesaj foljeje fillojne me zanoren
e- :
ben menjanuar nga gjuha letrare :

erdha, erdhe, erdhi, erdhem, erdhet, erdhen..

l . Folja jap.
Trajtat qe fillojne me a, si ardha, ardhe, ardhi etj . jane dialek­
Kjo folje shkruhet me j- nistore. Trajtat pa j- : (une) ap, (ti,
tore dhe nuk duhet te perdoren ne gjuhen letrare
ep, (ne) apim, (ju) epni (ose ipni), (ata) apin etj. jane dialektore
Trajta e pjesores sé késaj foljej e fillon perku ndrazi, me a- :
nuk duhen perdorur.
(kam) ardhur dhe j o erdhurl>.
Ne disa trajta vetore te kesaj foljeje zanorja a e temes jap
gjuhen letrarè nderrohet ne e, po j o ne i ; prandaj trajta te dre
jane : l ) Nga keto del s e trajta e drejte e pershendetjes eshte :
Mire se erdhe! dhe jo ardhe
l) Per kete arsye edhe mbiemri i pamate, qe perdoret nganjehere ne gjuhen Mire se erdhet ! » » por: mireseardhje, sepse kjo fja­
ardhet,
shkruar, eshte nje formim j o i rregullt ; duhet : i pamatur ose i pamatshem. le permban emri ardhje, qe del nga pjesorj a ardhur.

1 52 1 53
 5 . Folja tbem.
Kj o folje ne v ete n e pare te njejesit te se tashmes sé defto re s
ka trajten

(une) the dhe jo thom ;

po keshtu edhe ne trajtat e formuara prej saj : te them, do te them.

Veta e paré dhe e dyte e njejesit te sé pakryerés jané :

(une) thosha dhe j o thoshja

(ti) thoshe » » thoshje.

PJ ESA E DVT E

. .

çESHTJE TE SINTAKS ES

1 54
 l . P E R D O R I M I l E M R IT N E TR AJ TE T E
S H Q U A R D H E TE PAS H Q U A R

TRAJTA E EMRIT TE SHOQERUAR NGA NJE

PEREMER DEFTOR

§ l. Ne gjuhen letrare emri i shoqeruar nga peremrat deftoré :

ky, kjo, ai, ajo, perdoret, si rregull, i pashquar.
Emri i pashquar bashke me péremrin déftor qe e prin, p.sh. :
ky vend, keto lajme, ajo vajze, ate dite, ato vendime, jane te lidhur
ngushte si nga pikepamja kuptimore, ashtu edhe nga piképamja
gramatikore.
Togfjalesha te tille shprehin nje send te percaktuar, qe eshte
afér o se larg folesit : emri i pashquar vetem emerton kl asen e sendeve,
kurse péremri e individualizon sendin duke e treguar : Ai vrapim i
çmendur nen mjegull, ato konture te perthyera si nga dhembjet nuk
tregonin veçse armiqesi. Ne gjuhen letrare peremri deftor perdoret
kryesisht me kete kuptim (tregues, diferencues).
Togfjaleshi peremer deftor + emer i pashquar perdoret ne fjali
Ìne vleren e nje emri te shquar, bile, ne permendjen e dyte te emrit
ata mund te zevendesojné njeri-tjetrin :
- Na jetonin dikur ne nje fshat ca bleteza te vogla e punetbre.
Keto Bleteza (ose bletezat) fiuturonin lule me lule e thithnin polen.
Kete polen (ose polenin) e hidhnin . . .
§ 2. Emri i shoqeruar nga peremri deftor mund te jete edhe i
shquar, kur peremri nuk tregon, po permend e perforcon ate qe shpreh
emri, i ciii ne çdo rast m un d te perdoret edhe ve te m : Ama shpejt i
shkiste (ajo) pena e shkrete mbi leter; Ishte rregjuar fort (kjo) plaka
e Ranxhes dhe mezi mbahej.
Péremri d eftor perdoret perpara nje emri te shquar q e trego n :

1 57
 TRAJTA E EMRIT TE SHOQERUAR NGA NYJA
a) njè send pèr tè cilin èshté folur pèrpara : Une erdha NJ2
prane shtyllave te tribunes, atje ku rrinte e priste ajo vajza.
b) njé send tè cilin e kemi para sysh né çastin e ligjérimit :
§ 4. Kur shoqérohet nga nyja nje, emri pèrdoret né trajtén
e pashquar : Sapo kishte hapur nje menjolle
ta hame kete pjeprin, se e kam ftohur ne burim,· Le te shkoje edhe e vogel karshi diellit ; Pas
toja me keta djemte, qe te kemi edhe ne nje nga brezi yne.
ca ditesh nje fshatar ngriti nje kenge; Plumbi ciflosi nje gur nè murin e
c) njé send qè paraqitet si diçka e nj ohur prej tè gjithève (, nje shtepie.
bèn pjesé né njé thénie me karakter pérgjithèsues) : Sa hynin ata,
Kur emri i priré nga nyja nje pèrcaktohet nga njè pronor, mund
nisnim e blegerinim si ata kecat kerthinj, kur u teket per gji.
tè perdoret ne trajtèn e shquar dhe né tè pashquarén.
Ndértime tè tilla jané karakteristike pèr prozén tregimtare
l ) Emri pérdoret né trajtèn e shquar, kur pércaktohet nga njé
gjuhés sé folur. Né gjuhén e shkruar ato hasen né letérsiné artistikeJ
péremèr pronor : nje shoku im, nje vellai yt etj., p.sh. :
sidomos tek ata shkrimtaré qé qéndrojné mé afér gjuhés se '
Pastaj erdhi nje leter nga nje miku im; Nga nje njeriu yne morem
popullore. Pérdorimi i péremrit deftor para njé emri tè shquar krahas n
vesh se kryekapedani na paska shtene dashuri me je arnautke; Atje
pérdorimit vetém tè emrit tè shquar hyn né gjuhén e shkruar lAt ........
ai takoi nje mikun e tij.
si variant norme me vleré stilistike.
2) Emri pèrdoret né trajtèn e pashquar, kur pronori pèrd )ret
§ 3. Kur togfjaléshat e tipit peremer deftor + emer i pashquarll
i emèrzuar : nje mik imi, nje mik yni, nje velia yti, nje njeri i saji, nje
(shih § l ) pércaktohen nga njé péremér pronor, sidomos i vetés
vajze e tija etj ., p.sh. :
parè e i vetés sé dytè, ky i fundit emèrzohet (merr mbaresat e njè emri
Nje mitraloz yni i ndaloi nazistet te perparonin ; Atje ishte nje
shquar) : ky djale imi, kjo vajze juaja, keto detyra tonat, kete artikul.
bateri jona; Kisha harruar nen jastek te ho telit nje gazete shqipe qe
tendin etj . :
permbante nje vjershe timen; Partia jone ka sot nje mendim te sajin,
Po faj kishin edhe ata, faj te madh bile, qe s'ma permenden asnje­
te qarte, te percaktuar mire, per te gjitha problemet e medha, te bren­
here, as me /eter, as me njeri, kete gabim tilnin ; Kèto fakte e forcojne
dshme e te jashtme; Skenderbeu donte te shihte ne mes te tyre nje njeri
edhe mè teper kete mendim tonin.
te tijin; Tamam ne kete roman armiqte e brendshem nuk kane nje fi-
Péremri pronor i vetés sé treté pèrdoret zakonisht i emérzuar,
zionomi te tyren.
emerore ose
po mund tè pérdoret edhe pa mbaresat e njé emri tè shquar, pra, si
péremèr : Kete teze te tyren (ose te tyre) ata e argumentojne me fakte Shenim l, Pronori emerzohet, kur percakton nje emer ne rasen
lart.
r i nj e emri te
ne kallezore , siç duket qarte ne shembu jt e dhene me
te shumta ; Nè kete veprim te sajin (o se te saj) une nuk shihja asgje te
Shenim 2. Pronori i vetes se ttete mund te perdoret si percakto
keqe. rZ\l a r : njè d jalè i tij, njè va}zi
pashquar te prire nga nje edhe si peremer i paeme
Pérdorimi i pronorit tè vetés sé parè e tè vetés sé dytè si pèremer (kjo e saj etj., p.sh. :
i tiji, ose nga nj&
vajzé juaj, kèto detyra tona) pérbèn shkelje tè normés, kurse pérdorimet Keto lajme ai i mori vesh nga nje mik i tij (ose nga nje mik
se saj).
i pashquar +
e nje shoqes
mikn i tij) ; Iu kujtua h/storia e nje sboqeje te saj (ose
+
Ndertimet njè + emèr i shquar +
e pronorit tè vetés sé treté si péremér (kjo fjalè e tyre) dhe si pronor
pèremèr pronor dhe njè emer

+ pronor i emèrzua
i emérzuar (kjo fja/e e tyrja) hyjné né gjuhén letrare si dy variante i paemerz uar kur èshte nè t�eten e tretè) jane va-
r (ose pronor
paralele tè normés.
riante te norm& letrare.
Shenim. Ndertimi i tipit ky djalè imi, k}o vajzè jona nuk duhet te ngaterrohe t
me ndertimin ky djali im, kjo vajza jonè, ku togfjaleshi emèr i shquar + peremlr
pronor paraprihet nga peremri deftor me kuptim permendes e perforcues : Plaku
u tregol me dorè keto viset tona dhe i pèrqafoi. Keto dy ndertime dallohen nga
kuptimi dhe perd orimi i tyre stilistik (shih § 2).

1 58 1 59
TRAJTAT E EMRIT TÈ SHOQÈRUAR NGA N J È nè vend te togfjalèshave hapin e dyte, djalin e madh, gjuhen e folur,
NUMÈROR prandaj duhej te pèrdoreshin te shquar, pra : hapin e pare dhe t e
dytin, dja/in e voge/ dhe te madhin, ne gjuhen e shkruar dhe ne te fo­
§ 5. Ne togfjaleshin numeror+emer emri perdoret i pashquar,
luren.
§ 7. Esbte shkelje norme edhe perdorimi i peremrit deftor para
kur togfjaleshi shpreh sasine e sendeve. Emri i pashquar vetem emer­
ton klasen e sendeve, kurse numerori tregon sasine e tyre : Ne ka­
mbiemrit té dyte, kur ky i fundit éshté mbiemer i nyjshem. Ne s hem­
bine hyjne me rrembim dy njerez
bujt e meposhtém : Nè keto raste /ufta ne mes mendimit te ri dhe atij
Emri perdoret i shquar, kur togfjaleshi numeror +emer shpreh
te vjeter behet e nderlikuar dhe e ho/le; Ne ndertesen e vjeter dhe ate
sende ne nje numer te caktuar ; per keto sende eshte folur me per­
te rene vloi puna plo t vrull, ndertimet : ati} te vjeter dhe ate te rene,
para ose ato jane te nj ohura, qofte sepse dihen prej te gjitheve, qofte
s' jane ne perputhje me natyren e gju hes shqipe, pra j ane te gabuar.
sepse i kemi parasysh : Gjenerali, prifti dhe tre shqiptaret u ulen te
Peremri deftor ne keto raste eshte i tepert, mjafton vetem té emèr­
nje tavoline; U shuan edhe dy Iemshet e zbeta te drites, qe binin mbi
zohet mbiemri i dyte : ne mes mendimit te ri dhe te vjetrit, ne ndertesen
truall; Kur turqit nuk do ta pershendetnin me lindjen e diellit me
e vjeter dhe ne te rene.
dymbedhjete topat, do te ishte dita e ti}.
Sbenim. Po per arsyet e mes1perme (sepse mbiemrat e panyjshem nuk janl! t l!

TRAJTA E MBIEMRIT TE EMERZUAR
§ 6. Mbiemri i emerzuar ne kontekst (mbiemer i perdorur ne
vend te nje togfjaleshi emer + mbiemer, kur emri eshte permendur
me perpara ose nenkuptohet) merr trajten e emrit qe zevendeson :
eshte i shquar, ne qofte se emri ne togfjaleshin emer + mbiemer
do te ishte i shquar ; eshte i pashquar, ne qofte se emri ne togfjale­
shin emer + mbiemer do te ishte i pashquar : Fletet e verdha era i
hidhte here nè njèrèn anè, herè nè tjetrèn, kurse te kalburat (krahaso :
fletet e kalbura) mezi leviznin pak; Ty tè rreh mendja dite e nate te
zogjte e inkubatorit, kur fup tè pèlcet sèmundja ne te rriturit (krahaso :
ne zogjte e rritur) ; Me molle tè mira e me te keqija (krahaso : me molle
tè keqija) i hèngrèn femijèt, s'lane asnjè spurdhjakèt; Ka te mire, po
ka dhe me te mire (krahaso : njerez tè mire) .
Duhet menjanuar si shmangie n ga norma perdorimi i mbiemrit
té emerzuar ne trajte te pashquar ne raste te tilla, si : Po tani hapin
e parè dhe te dyte e kishte bere, duhej tè bente edhe te tretin; Djalin
e vogel e te madh; Nè gjuhèn � shkruar dhe te folur. Ne keta shembuj
mbiemrat te dytè, te madh, tè folur nuk jane te bashkerenditur me
mbiemrat qe kane perpara, sepse i njejti hap s'mund te jete edhe i
pare, edhe i dytè, ashtu si edhe i njejti djalè s'mund te jete edhe i
madh, edbe i vogel. Mbiemrat tè dytè, tè madh, tè folur jane perdorur
bashk:erenditur) dhe ndertimet si : popu/li vietnamez dhe kamboxbian, qeveria greke
dhe italiane, nule jane n e perputhje me normen. Po ketu edhe emerzimi i mbiemrit
te dyte nuk do te sillte qartesi te plote logjike, sepse kamboxhiani dhe italiani,
si emra, perdoren per te emertuar banorin e ketyre vendeve. Kjo eshte arsyeja
qe ndertimet : popu/Ji vietnamez dhe kamboxhiani, qeveria greke dhe italiania nuk
perdoren ne gjuhen letrare.
Perdorimi i emrit ne shumes : popujt vietnamez dhe kamboxhian, qeYerit�
greke dhe italiane, qe ndeshet me te rralle ne gj uhen e publicistikes, si ndikim nga
gjuhe te tjera, eshte gjithashtu i gabuar, jo vetem se eshte ne k undershtim me
rregullen gramatikore te pershtatjes se mbiemrit me emrin qe percakton, siç duket
ne shembullin e pare, po edhe se logjikisht ndertime te tilia nuk jane te qarta :
shembulli i dyte mun d te interpretohet keshtu : jo nje, p o shume qeveri greke e
shume qeveri italiane.
Ne keto raste, qartesia e plote arrihet, po te perseritet emri para mbiemrit
le dyte : popu!/i vietnamez dhe populli ka mboxhian, qeveria greke dhe qeveria ita­
liane, ose p o te perdoret peremri deftor para emrit te dyte : populli vietnamez dhe
ai kamboxhian, qeveria greke dhe ajo italiane.

1 60 I l -54 1 61
 Perd oret ne formen e vetes se trete n j ejes te se tash m es, k ur fo l j a
Puna dhe men­
ne l i d h o re e s h t e ne te tas h m en d h e ne t e k r yeren :
climi duhet t'i kushtohen lumturise se atdheut dhe te popullit. Duhet tè
kete qene mbarimi i marsit ose fil/imi i prillit.
Perdoret n e formen e vetes se trete n j e j es te se pakryerès, kur
fol j a n e l i d h ore eshte ne te pakryeren ose ne te kryerèn e plote :
Po
ne grykat e Laberise, ku duhej te shkonte Evrenozi per te hyre ne k rye­
I l . P E R D O R I M I l ' F O LJ ES N E F U N KS I O N I N qendren e rebeleve, qendron te A riani ti . . . ; Kishin endrrat e tyre ata
E KA LLEZ U ES IT dhe duhej t'u ishin pergjigjur.
Ka raste qe ne gj u hen e s h k ruar, a s h t u si edhe ne g j u hen e fol ur,
perdoret for m a e se tash mes duhet, kur fol j a n e l i d h ore eshte ne te
pakryeren ose ne te kryerèn e pl ote : Une duhet t'ia provoja asaj se
PERDORIMI I FOLJEVE GJYSMENDIH MESE sa e madhe ishte dashuria ime. Emrat e tyre duhet te ishìn te gjithe
M UND E D UHET PERPARA NJE FOLJEJE N .. te njellojte, ashtu si medaljoni qe mbanin ne qafe . . . ; Keta duhet ta
LIDHORE nxjerrin gjetiu fjalen, se kete gje duhet ta kishin biseduar me pare;
Ajo duhet te mos e kisbte bere ate gabim. Perdori m i i se tashmes duhet
§ 8. K ur fo l j a mund qendron para n j e foljeje ne menyren li .. n e v e n d t e s e pakryerès duhej n e n dert i met e m esiperme, q e , m e s a
d h ore per te s h pre h u r m u ndesi ne e real i z i mi t te vepri m i t, perdoret
n d d uket, eshte pasoje e d o besim i t t e kupti m i t k o h or te saj , bie né
formen e vetes se trete n j ejes te k o hes se tas h m e te defto res : E kus
k u nders h t i m me pershtatjen e koheve te fol jeve ne s h q i pen e sotme
mund ta dije me mire se une se si mund te vihet ne mulli pa lene gjurm letrare .
gjekundi J ; Pa nje perkrahje te gjithanshme e te pakursyer te popullit, § 1 0. Foljet gjysmen d i h mese mund d he duhet j a n e te l i d h ur a
nuk mund te organizohej ushtria popullore revolucionare; Brenda n gushte m e fo l j e n n e l i d ho re s i n ga ana k uptim ore, ashtu d h e nga
ore centralist i mund ta kishte pastruar reren e grumbul/uar ne jaz an a gra m at i k ore, prandaj ato vi j ne :fì l l n j era pas tjetres. Nu k j ane
Perroi i Vogel. ne paj t i m m e n ormen ato raste, kur m i dis fol j eve mund ose duhet
k o h a j epe
- Ne n derti m e te t i l l a mund + folje ne lidhore veta d he dhe fol j es ne l i d h ore futet n j e gj ymtyre tjeter e fj a l i se. Keshtu, j a n e
te gabuara perdori m et, si : Esh te me v end te behet nje pyetje : a mund
pranda
m e fol jen ne l i d h ore, k ur se fol j a mund perd oret e n gu rosur,
en,
duhen quajtur s i perdorim e q e s' j ane n e perp u th j e Tf1e n or m garda kombetare te bente nje grusht shteti pa deshiren e Pentagoni!?
d h e k ohès :
gjith a a t o raste k u fol j a mund n d ryshon sipas vetes
(du het : a mund te bente garda . . . ) ; Ne qofte' se mund me te vertete
qofte se ne do te mundim te tregojme me nje numer lashtesine e ne nje kohe kaq te shpejte te ndizet zjarri i diellit ne toke me ane te
sheve te lartpermendura, mundim te perpilojm e kete pasqyre (duhe tipi t te ri prej drite, ky do te jete sukses i madh teknik (du het : Ne qofte
Ne qofte se mund te tregojme . . . mund te perpilojme . . . ) ; Po nu se mund te ndizej me te vertete ne n}e kohe kaq te shpejte . . . ) .

punuam shume, nuk mundemi te fitojme j!amurin e k uq te shtabit (d

het : nuk mund te fitojme).
§ 9. Kur fol j a duhet qendron para n j e fol jeje ne menyren

d h ore per te shprehur d o mosd oshmerin e e rea1izimi t te vepri

tas h m e dhe
perdoret ne form e n e vetes se trete n j ejes te kohes se
s e pakryere s.

1 63
1 62
PERSHTATJA E FOLJEVE-KALLEZUES NE KOHE Kété pérshtatje té foljes ne kohé po e paraqitim né njé pas­
qyre pérmbledhése.
§ 1 1 . P roblem me rendesi per strukturen e gj uhes letrare eshte
pershtatja kohore e foljes ne menyren lidhore me foljen-kallezues
té pjeses kryesore ne nje fjali te perbere qellimore e ftilluese l � si
-

Folja-kallézues e pjesés Folja-kallézues e pjesés

edhe me pjesen e pare té kallézuesit té pérbéré qé shpreh fìllimin ose
kryesore sé nenrenditur
vazhdimin e veprimit.'
l . Né qofte se pjesa kryesore e ka foljen-kallézues né te tash­
men, né te ardhshmen dhe ne te kryeren, folja-kallezues ne lidhore E
E
tashme (kerkoj)
vihet né te tashmen : Gjate festa ve te nentorit me pelqen te shkoj nè
E
ardhshme (do te kerkoj) E tasbme e lidhores (te shkoj)
Muzeun e Luftes; Prape do te fillojne te perqafohen; PPSH ka kerkuar kryer (kam kerkuar)
kurdohere nga anetaret e vet te mendojne, te punojne e te jetojne si
revolucionare.
E E
E pakryer (kerkoja)

2 . Ne qofté se pjesa kryesore e ka foljen-kallézues né té pa­
kryeren, ne té kryerén e plote dhe né té kryerén e tejshkuar, folja­
-kallezues né lidhore vihet né té pakryerén : Kete s'k.ishte si ta harroote,
sepse zemra e mamase ishte arma e tij sekrete; Ata vete ishin nisur
nga shtepia sa kishte filluar te zbard.hellonte, se era ishte larguar dhe
Agimit ia kishte qejfi ta fillonte te mbjel!et pa rene dielli.
3. Né qofté se folja-kallézues e pjesés kryesore éshté né té krye­
rén e thjeshte, folja-kallezues né lidhore mund té jeté :
a) ne té pakryeren, kur tregon nje veprim qé éshté kryer para
ça8tit té ligjérimit : Partia forcoi punen edukuese me kooperativistet,
me qellim qe ata t'i perqendronin te gjitha perpjekjet ne zh villimin e
ekonomise se perbashket; Qe te mos u binte ne sy, u terhoq menjane.
(Foljet : te perqendronin dhe te binte, tregojné vepri me qe jané kryer
para çastit te ligjerimit) ;
b) né té tashmen, kur tregon njé veprim qe kryhet né çastin
e ligjerimit ose do té kryhet pas kétij çasti : Aha ! Prape fillove te
kéndosb, Cuce? Te solla nje libiir qe ta Iexosh. (Folj a te kendosh tregon
. te kaloje (duhet : te kalonte) prane kullès se efendiut; Katundi tregonte
nje veprim qé kryhe t né çastin e ligjérimit, kurse tè lexosh njé veprim
qé do té kryhet pas kétij çasti).
l) Fjalia e perbere ftilluese eshte quajtur edhe periudhe me fjali te varur krye
fjalore e kundrinore.
l
kryer e ploté (kisha kerkuar) pakryer e lidbores (te shkoja)
E kryer e tejshkuar (pata kiirkuar)
/E
jE
pakryer e lidhores (te shkoja)
E kryer e thjeshte (kerkova) tashme e lidhores (te shkoj)
Here-heré te disa autore takohen edhe raste te pérdorimit te
sé tashmes sé lidhores ne vend té sé pakryerés, j o vetem kur folja
-kallézues e pjesés kryesore éshte né té kryerén e thjeshté, por edhe
kur éshté né té pakryerén e né té kryerén e ploté : Q e nga ai çast ata
filluan ta ndajne (duhet : ta ndanin) gjahun qe sillte shqiponja ne tri
pjese te barabarta; Qe ate dite Vani shkonte shpesh te shikoje (duhet :
te shikonte) kanalin e kthehej t'i rrefeje (duhet : t'i rrefente) te zot se
gjer ku kishte arritur; A tij edhe pak qindra metra i k.ishin mbetur qe
se Cenin nuk e kishte pare njeri te shese (duhet : te shiste) dhi.
Siç shihet, e tasb mja e lidhores éshté pérdorur né kéta shembuj
pér té sbprehur njé veprim qé éshté kryer para çastit té ligjérimit,
qé i pérket kohés sé shkuar. Ky zévendesim i zvogélon mundésité
shprehése té gju bés Ietrare, prandaj pérdorimi i sé tashmes sé li­
dbores né vend te se pakryeres duhet ménjanuar si shkelje e normés.

164
165

§ 1 2 . Ne fj allte e perbera kushtore me lidhezen po folja-kal le­
zues e pjeses se nenrenditur mund te jete ne te kryeren e thjeshté
te menyres deftore dhe ne te gjitha kohet e lidhores : Po s'e mbajte
ne dore pushken, ta rrembejne fitoren; Po te kesh vullnet, mund te
besh çdo gje; Po te keni qene ndonjehere ne bregun e detit Jon, do ta
keni pare edhe fshatin tim.
Nen ndikimin e ndérti meve te ligjerimeve dialektore, hasen
né gj uhén letrare fjali te perbera kus htore me lidhezen po, né te cilat
folja-kallezues e pjeses se nenrenditur éshte ne kohen e tas hme, ne
te pakryeren ose né te kryeren, ne vend qe te is hte ne te kryere n e
thjeshté ose ne nje nga kohet e menyrés lidhore : Po ke (duhet : pate)
gje per te sqaruar, sqaroje kur te jemi te pranishem edhe ne; Po s'i
pelqente (d uhet : te mos i pelqente) jeta atje, le te mblidh te fshatin e
t'u thoshte se si qendronte puna; Po kam mbetur (duhet : te kem mbetur)
ndonjehere, ma thoni ketu ne shesh.
Perdorimi i foljes-kallezues te pjesés se nenrenditur ne te tash­
men, né te pakryerén ose ne çdo kohé te ményres deftore, perveç
sé kryeres sé thjeshte, duhet menj anuar nga gj uha letrare, si e shkr uar
d he e folur, sepse eshte né kundérshtim me normen .
§ 13. Ne njé fjali te perberé kohore me lidhezen kur, folja-ka­
l lézues e pjeses se nenrenditur duhet te jete ne te tashmen ose né te
pakryeren e ményres l idhore, né qofté se folja-kallezues e pjeses
kryesore éshte né te ardhshmen e déftores ose ne te tashmen e kush­
tores : Kur te bjere dielli, ne do te jemi ne vendin e caktuar. Kur te
dukeshim ne, ata do te lajmeronin me te shtena pushkesh.
Pérdori mi i foljes- kallézues te pjeses sé nenrenditur né te ardh­
sh men e déftores ose ne te tash men e kushtores ne vend te se tashmes
ose te se pakryeres se lidhores, si ne shembuj t e meposhtem : Ne
do te jemi duke bere mesim, kur do te vije (duhet : te vije) profesor Jani;
Shoket e toges s' dinin gjera te til!a, qe do t'i ndienin vetem kur do te
ktheheshin (duhet : te ktheheshin) neper fshatrat e tyre, nuk eshte né
p érputhje me normén e prandaj duhet menjanuar nga gj uha letrare .
1 66
PERSHTATJA E KALLEZUESIT ME KRYEFJALEN
§ 14. Ne nje fjali te perbere pe rcaktore me peremrin lidhor
qe si kryefjale, folja-kallézues e pjeses se nenrend itur nuk mund
te pershtatet me péremrin lid hor qe, meqe ky éshte i palakueshem,
po me emrin a péremrin qe zevendeson peremri lidhor : une q e kam,
ti qe ke, ai qe ka, ju qe keni etj . , p.sh. :
Kombinati doli ne horizontin e qytetit si ai vapori i madh e i jashte­
zakonshem qe shfaqet ne liman. Jam une qe per shekuj prane teje kam
ngjyer krodhen e thate te bukes me gjak e lo t. Ty q e me gjete mua,
te gjette e mira ! Ju jeni si ato ererat e veriut qe trazojne ujerat e pell­
�jeve ne ljeshte.
Shenim. Ne qofte se peremri l idhor qe zevendeson dy emra te bashkerenditur,
kallezuesi vihet ne shumes : Larg , ne shpat, da!Lohej nje shkemb dhe nje shtepi qe
rrinin te vetmuar ne mes te atij pylli te gjelber.
Ka dy mundési ne pershtatjen e kallézuesit te pjeses se nen-
1enditur, kur fjala qe zévendeson peremri lidhor, kryen funksionin e
k allezuesorit (pérdoret sé bashku me foljen jam). Ai mund te per­
shtatet me kallézuesorin o se me kryefjalen e p jesés kryesore : Ne jemi
njerezit q e ngrejme ( ose ngrejne) uzina, q e sheshojme (o se sheshojne)
male; Ju jeni ata qe bete (ose bene) luften ; Ti je i vetmi qe s'do t' ia
dish ( ose s'do t'ia dije) nga keto gjera. Pérshtatet me kallezuesorin,
kur si subjekt i veprimit mendobet personi i sbprehur nga kallézuesori ;
pershtatet me kryefjalen e pjeses kryesore, kur si subjekt i veprimit
mendohet personi a personat e sbprehur prej kesaj kryefjale.
§ 15. Kur kryefjala éshte nje emér permbled hes, si rregull, ka­
l lezuesi vihet né njejés : E morem vesh perse keni ardhur, tha fshatari,
sot gjithe graria e fshatit kete pune kishte ne goje; Eshte ngritur tere
populli ne lufte kunder zakoneve prapanike dhe besimeve Jetare .
P o, sido mos, kur kryefjala es hte njé nga keta emra pérmbledhes :
bota, njerezia, djemuria, graria, bagetia, kalHSzuesi mund te pershtatet
edhe sipas formes gramatikore, edhe sipas kupti mit, pra, mund te
vi het ne shumes : Bota thoshte (o se thoshin) se rronte, po shtepia e
qau per se gjalli; Po zbret (ose Po zbre�in) bagetia nga malet; Si do
te me quaje ( ose quajne) njerezia pastaj?
1 67
 Perdorime té tilla jane te mundshme si variante te normes krye­
sisht ne stilin bisedor.
§ 16. Pas nje vargu kryefjalesh te bashkerenditura qé numero­
ben (te lidhura me lidhezat e, dhe, edhe ose pa lidheza), kallézuesi
vihet ne shumes : Mbremja dbe heshtja zbriten qetèsisht si njè çift
lejlekèsh ; Gjithè pranverèn gjenerali, prifti, specialisti shqiptar dhe
grupi i punètorève tè komunales u vertiten poshtè e pèrpjetè nèpèr kra­
hina te ndryshme; Edhe mali, edhe fusba, edhe qielli tregonin se dimri
po afrohej.
Kallezuesi vihet ne njejes, vetem ne rast se emrat qe perdoren
si kryefjale te bashkerenditura, jane sinonime (qofte edhe kontekstuale),
pra, shprehin njé objekt ose gjendje tè vetme : Kyçi dhe kryeporta
e Shqiperise ishte tani nè duart e armikut (kyçi dhe kryeporta shprehin
te njejten gjè, pérdoren né vend té emrit Krujè) ; Gjithe jeta, gjithè
qenia jone varet nga perpjekjet tona,rnga lufta"'kqe ne do tet1 bejmè per tè
� l
mbrojtur lirine, pavaresine tone.
§ 17. Kur kallèzuesi ndodhet para vargut tè kryefjalève homo­
gjene, ai m und té vihet ·edhe né njéjés, edhe né shumés, pra, mund
te pérshtatet me kryefj alén e parè qé vjen pas tij ; ose mund tè pér­
shtatet sipas kuptimit me tè gjitha kryefjalèt. Kèshtu, né kètè shembull :
ç'jane ai tym i zi dhe ajo fiake qè e bejne naten dite dhe diten nate?
kallèzuesi mund tè pèrdorej drejt edbe né njèjés : ç'esbte ai tym i zi
dhe ajo fiake . . Po késhtu, ne k eta shembuj tè tjerè : Tè kujtobet
.
ajo nate janari dhe bija e palevizshme ne dritare ?; Dhe haram na qofte
ky bar dbe keta lisa, kjo toke e keta gore, po s'ua shtypem kokèn !
kallézuesi m un d tè pérdorej drejt edhe né shumés : Te kujtohen ajo
nate janari dhe bija e palevizshme ne dritare?; Dhe haram na qofshin
ky bar dbe keta lisa . . .
§ 18. Né q oft è se vargu i kryefjalève qé numérohen, pérmbyllet
nga njé péremé r n é funksionin e njè fjale pérgjitbésuese, kallèzuesi
. pçrshtatet me k été tè fundit e jo me vargun e kryefjaléve homogjene :
Toka, muret, xhamat, me nje fjale, gjithçka dridhej nga bubullimat;
Ushtaret, jla murft, kuajt e mbuluar me batanije leshi, qerret, pajimet,
devete e ngarkuara me bronx, mburojat, daullet, gjithçka e kishte
mbuluar pluhuri i dendur.
1 68
§ 19. Ka dy ményra né pérshtatjen e kallézuesit tè njé fjalie­
me kryefjalé homogjene tè lidhura me lidhézen as . . . , as. Kallézuesi
m und te vihet né shumés si né kéta shembuj : As une, as im velia nuk
e kuptuam perse e beri kète; Rri, nene, se as ti, as babai nuk keni faj.
Ylli ngriti kokèn, po, sikur te mos ia mbushnin syrin as Shpresa, as.
i ati, as i vjehri, kerkonte diçka; ose mund tè pèrshtatet me kryefjalèn
roè tè afért, pra, tè vihet né njéjés, né qoftè se kryefjala mé e afèrt
éshté ne njèjès : As puna, as çdo sakrifice nuk na ka trembur kurre;
Po as njeri, as tjetri nuk ishte nga ata qe i tremben armikut.
Tè dyja mènyrat e pèrshtatjes sé kallèzuesit me kryefjalé tè tilla
janè tè mundshme si norma tè barasvlershme.
·§ 20. Pranè kryefjalésh homogjene tè lidhura me lidhézat :
}o . . . , po as; jo vetem . . , po edhe, kallèzuesi pèrshtatet me kryefja­
.
lèn mé tè afért : Jo ju, po askush s'e duron shtypjen ; O Gurke! - thirri
ai duke i treguar me dore Drinin qe terhiqej zvare ne nje vend ku s'e
hante jo �lombi, po as dreqi ; Jo vetem , rruga, po edhe era ishte e pa­
durueshme.
§ 21. Pas kryefjalèsh homogjene tè lidhura me lidhéza veçuese :
ose, ose . . . , ose; o . . . , o etj ., kallézuesi vihet :
a) né vetèn e parè shumés, né qofté se né vargun e kryefjaléve
homogjene ka pèremér vetor tè vetès sé parè : Nuk do te te !eme ve­
tem : ose ai, ose une do te te vizitojme; S'ka si te behet ndryshe: o ti,
o unè do te nisemi;
b) né vetén e dytè shumès, né qofté se né vargun e kryefjalève
homogjene ka pèremér vetor tè vetès sé dyté (p o tè vetés sé parè jo) :
Ai ose ti - kjo s'ka rèndesi - kete pune do ta kryeni. Dhe do ta kryeni
mire.
Kallézuesi pérshtatet me kryefjalèn me tè afért, né qofté se né
vargun e kryefjaléve homogjene ka vetèm péremra té vetés sé treté
ose emra : Ose ai, ose Agimi do tè vijè.
Kur ndodhet para kryefjalèsh homogjene tè lidhura me lidhéza
veçuese, kallèzuesi pèrshtatet me kryefjalèn mé tè afèrt : Te n eser­
rnen nuk kishte mbetur ne qytet asnje ushtar turk, a kolonist, a renegat . .
S'ma merr m endja t'ju ketè zenè syri ose veshi patolog me te mire se ai.
1 69
 N D ERTI M I P ESO R
§ 22. Q u het keshtu ai nderti m qe ka ne baze n j e folje pesore,
p.sh. : Tirana u çlirua me 1 7 nentor 1 944, n e te cilin tregohet q e ve­
primin n u k e kryen k ryefjala, siç d uket qarte ne s hembullin e me­
siperm. Karakteristike e nderti meve te tilla eshte m o sshprehj a e
vepruesit, ose sepse eshte n j e fakt i n j o h u r d he per kete arsye s'eshte
nevoja qe te permen det : Gjurmet e mia te 1jetra ne kopsh t ishin mbu­
luar (i k i s hte m b u l uar bo ra), Oborri i shtepise s'njihej me (asku s h s'e
njihte) ; ose sepse folesi n u k e d i a nuk do q e ta tregoj e : Edhe l!ampa
e qoshes kishte mbetur e thyer dhe ati} i kujtohej qe ajo ishte thyer po
ate nate qe kishte ikur Elsa (s'e d i se k u s h e ka thyer) .
K u r d uam te veme n e d uk j e vepr uesi n ( k u s h e kryen vepri m i n) ,
perdorim ndertimin vepror, q e k a ne baze nje folje ve prore : Tiranen
e çliroi Ushtria Nacionalçlirimtare me 1 7 nentor 1 94 4 . Ne n derti met
veprore veprues i n e shpreh kryefjala d he pes uesi n (se n d i n qe peson
vepr i m i n) e shpreh k undri n ori i drejte.
Nderti m e t pesore me vepru es te shprehur, meqe n u k j a ne re­
z ultat i zhvi l li m i t te bren dshem te gj uhes s hqipe e meqe n u k shpre h
in
k upti m e a n gj yr i me k u p t i m o r e te rej a, duhen m e n j a n u ar n ga g j u
ha
le trar e s i n d erti me qe s' jane n e p aj t i m me n ormen . Ne k e t o raste
d u het p a s u r parasysh qe vepruesi prane n j e foljeje te shprehet m e
kryefjalen e n j e ndertimi vepror.
Nuk duhet ngaterruar perdorimi i nje emri me parafjalen nga ose
Shenim.
prejprane nje foljeje pesore, qe shpreh vepruesin, per te c ilin u fol me lart, m e
perdorimin e nje emri me keto parafjaHS prane nje foljeje pesore, por qe shpreh
shkakun, p.sh. : Pushtoi me duar nje /is te ho l/e qe u hepua nga pesha e tij; Emira
u zgjua nga nje e trokitur e forte ne deren e dhomes se saj; - E , mor bir ? - pyeti
plaka, duke shtrenguar buzet qe i dridheshin prej pleqerise. Ndertime te tilla jane te
zakonshme per te gj itha stile t e gjuhes letrare d he jane ne perputhje me normen.

Ne gj uhen e sotme te sh kruar, m e shume ne p ublicistike d he ne

letersine shkencore e tekn i ke, hasen edhe ndertime pesore me veprues
t e s h preh u r me nje emer ose pere mer m e parafjakn nga ose prej,
Po shkuan vite t dhe ky xhaxha s' u kujtua fare prej nenés; A via­
p . sh . :
tori qe varrosur nga vete fshataret prane aeroplani!; Ai u ndihmua nga
reforma agrore; Gjate dy vjeteve te kaluar jane bere shume manevra
politike prej fuqive te medha.
Keto fj ali e te tjera s i k et o n u k jane ne perputhje me struk-

tm:en si ntak sore te shqipes, ato pasqy r o j n e nje n d i k i m te gjuheve

te h u a j a ne gj uhen letrare s h q i pe , prandaj edhe d u ken artificiale.

Shqipja vepruesin e jep me emer ne rasen emerore, qe kryen fun ksio­

n i n e k ryefj aH�s, e j o me emer te s h oqeruar me parafjaH!t nga ose

prej. Nor m a letrare e shqipes kerk o n qe keto fj ali te kene n e baze

jo n d erti rn i n pesor, por ndert i m i n vepr or : Po shkuan vite t dhe kete

xhaxha néna s'e kujtoi fare; A viatorin e kishin varosur fshatarét prane
aeroplanit; A te e ndihmoi reforma agrore; Gjate ketyre dy vje teve te
kaluar fuqite e medha k ane bere shume mane1•ra politike.

1 70
1 71
 A ta e kishin organizuar mire punen per t'u dhene punonjesve pushimet ;. . .

T'u kryejme sherbimet kulturore ullinjve e pemeve frutore; A ta ker­

konin t'i jepnin fund shtrenjtesimit te madh te jetes.

PERDORIMI I TRAJTAVE TE SHKURTRA TE

PEREMRAVE VETORE

§ 24. Prané disa foljesh me kuptim kalimtar te zhdrejté (qé

1 1 1. E M R I D H E P E R E M R I N E F U N KS I O N I N pranojne si kundrinor njé emér né rasèn dhanore) pérdoret krahas
E K U N D R I N O R IT trajtes sé shkurtér tè péremrit vetor né dhanore edhe trajta e shkurtér
né kallézore : ia arrij qellimit, ia nis (filloj) punes, ia pelcas gazit, ia
kris vrapit, ia dha vrapit (te qeshurit), ia mori kenges, s'ia thote fare
PERDORIMI I EMRIT NE FUNKSIONIN E kesaj pune, ia kaloj shokut etj . Pérdorimi ·i trajtés sé bashkuar ia
KUNDRINORIT PRANE NJE E:MRI FOLJOR (i + e) né kéta togfjalésha pérbén normé, kurse pérdorimi vetém
i trajtés sé shkurtér né dhanore : i arrita qellimit, i dha vrapit, pérbén
§ 23. Emri né rasén kallézore ose dhanore né funksionin e nje shkelje norme.
kundrinori té drejte a té zhdrejté varet zakonisht nga njé folje : Flo­
§ 25. Trajta e shkurtér e péremrit vetor qe zéve ndeson kundri­
ket e bores, te imte e te shpeshte, endnin mbi toke shtresa te reja. Eshté
noré homogjene tè bashkerenditur te shprehur me emra ose me
norme pérdorimi i kundrinorit prané njé forme té pashtjelluar fol­
péremra né njejés dhe té lidhur me lidhézat : e, dhe, edhe, as ose pa
jore, qé ka né pérbérjen e saj njé emér foljor asnjanes : Ne stervitemi
lidhéza, pérdoret edhe né njejes, edhe né shumès.
per t'i sherbyer atdheut tone; Me te marre letren, nisuni per ne Kurtez,·
a) Kur kundrinorét homogjené ndodhen para kallézuesit, trajta
Po, nje te nxjerre koken, hop ti e kapje; si edhe prané ndértimesh tè
e shkurtér pérdoret zakonisht né shumés, pra, pérshtatet sipas kuptimit
tilla, si : mbaroi (pushoi) se punuari token, mbaroi se lexuari librin,
me kundrinorét homogjené. Trajta e shkurtér e péremrit vetor vihet
s'ngopen se pari dja/in.
né vetén e parè, né qofté se midis kundrin oréve tè bashkérenditur
Po né gjuhén e shtypit te sotém hasen raste te perdorimit tè kun­
ka njé kundrinor tè shprehur me péremér vetor né vetèn e parè : Edbe
mua, edhe ty, edhe Agimit do te na v/ente sht�rne flje lce.,hWe e urte;
drinoréve prané emrash foljorè me prapashtesén -je: Mundesite
e gjetjes pune jane te shumta; A ta e kishin organizuar mire punen per
vihet né vetén e dyté, né qofté se midis kundrinoréve homogjené ka
dhenien punonjesve te pushimeve javore. Kryerja e sherbimeve kulturale
kundrinor tè shprehur me péremér vetor né vetén e dyté (po jo né
ullinjve e pemeve frutore . . . , A ta kerkonin dhenien fund shtrenjtesimit
veten e parè) : As ty, as Hodos, as Mak Mokres nuk ju punon truri;
te madh te jeteses. Ndèrtime té tilla dalin artificiale e té véshtira, shpesh
vibet né vetén e treté, né qofté se s'ka kundrinoré tè shprehur me
sjellin keqkuptime dhe pér kèto arsye nuk duhen pérdorur. Siç u tha
péremér vetor né vetén e parè e tè dytè : Origjinalitetin, stilin, formen
mé lart, kundrinori pérdoret prané njé foljeje, té shtjelluar ose tè
pashtjelluar, prandaj, qé fjalité e mésipérme te; jene né pérputhje
etj . njeriizit tane te letersise dhe te arteve le t'i kerkojne dhe do t'i
gjejne ne radhe. te pare ne ambientin revolucionar krijues te popullit
me normén, duhet te kene ne vend te emrit foljor njé formé té foljes
tone te talentuar; Palio dhe Gjergjin i kishin percjelle me urime.
pérkatése, pra, tè shprehen késhtu : Mundesite per te gjetur punii . . . ;
1 73
1 72
 Por n u k m u n d te quhen sh kelje n or m e rastet, ndonese te rra11a,

kur trajta e s h kurter p e rsh t ate t edhe me kundrinorin m e t e afer t :

Zotesine dhe shkathtesine e saj e njoh hn

i edhe ne.
b) Kur kundri n o ret h o m ogjene n d o d hen pas kallezuesit, trajta

e sh kurter mund te pershtatet me kundri norin m e t e afert e te vihet

ne njejes : Puna i pergjigjet vrullit, entuziazmit dhe kerkeses se ma­

save; Ajo e para i shpalli lufte konservatorizmit dhe liberalizmit;
ose m un d te pershtatet sipas kupt i m i t e te v i het ne shu mes : Pasta}
IV. M B I E M R I D H E E M R I N E F U N KS I O N I N
E P E R CA KTO R IT
·

erdhen mysafiret dhe te gjithe i harruan edhe 'nusen, edhe dhendrrin.

PERSHTATJA E MBIEMRIT OSE E PEREMRIT QE

PERCAKTON NJE VARG GJYMTYRESH
HOMOGJENE

§ 26. M biemri a pere m ri qe percakt o n nje varg gjymtyresh

h o m ogjene, p ersb t ate t m e gj y m tyren m e te afert : Aty­
homo gjene
-ketu neper grykat dhe pllajat e zh veshura dukeshin brigada djemsh
e vajzash te reja, qe po hapnin brezore,· Mendja e tU e mpire nga pa­
gjumesia dhe duhani ishte fundosur ne nje peshtjellim dhe rremuje te
madhe. Gjithe djemte dhe vajzat e mia jane me shkolle; Ti duhet te
pushosh : trupi dhe mendja jote jane lodhur.
Po ne d i sa raste, si ne s h e m b ujt e mepos hte m : Mesuesit dhe me­
sueset qe punojne ne kooperativat bujqesore, komuniste dhe pa parti,
djem e vasha artdashes, duhet te ndihmojne ne zgjerimin e veprimtarise
artistike ne fshat; Sot eshte dita e deshmoreFe, nje dite e madhe qe
eopulli yne ua ka k ushtuar bijve dhe bijave te tij me te mire, me te dashur
p me te shtrenjte; Ne salle jane mbledhur studentet dhe studentet me
te mire; m b iemri eshte ne gj i n i ne mash kullore, si g j i n i a m e per­
fa qe su ese megj i t hese e m ri prane tij eshte ne gjinin fe merore. Per­
,

dori m e te t i l l a jane te pranueshme s i variante te m u n dshme te normes

letrare.

§ 27. M bi e m ri ne fun k si on i n e k allezuesorit ( m b i e m ri qe l idhet

m e foljet jam, kam, b�j etj .) v i het ne g j i n i n e mashkull ore, ne num­
rin shumes, ne qofte s e gjy mtyret h o m ogjene (kryefjale o s e kundri-

1 74 1 75
 1norè te drejte), te lidhura me lidbezat shtuese ose pa lidhèza, janè
_gji n ish te ndrysh me : Si Tomori, dhe Gjalìca jane barabar te bukur;
Ajo edhe syrin, edhe veshin, edhe hunden duhet ta kete te mprehte;
Keta kooperativiste dhe kooperativiste jane te afte te luajne edhe pjese
-teatrale.
RENDI I PERCAKTOREVE TE NJE GJYMTYRE
Nje emer i perdorur si gjymtyre fjalie mund te marre me shumè
se nje percaktor. Keta percaktore m und te shprehen me mbiemra, me
peremer e mbiemer ose me e mer, me mbiemer e emer me parafjale
ose pa parafjale, me emer e me pjese te nenrenditur percaktore t >
etj. Renditja e percaktoreve te nje emri behet n e baze te disa rregullave
te caktuara.
§ 28. Ne qofte se nje gjymtyre ndiqet nga dy percaktore-mbiem­
ra, prej te cileve njeri eshte i nyjshem e tjetri i panyjshem, vendin e
pare e ze percaktori i shprehur me mbiemer te nyjshem, te dytin per­
caktori i shprehur me mbiemer te panyjshem : Si blerimi mbi faqe
malesh po mbinte epopeja e lavdishme partizane; Pika e ujit tani po
kerciste me nje tingu/1 te qarte ritmik.
Rendi i perkundert i percaktoreve te shprehur me mbiemra, si
ne shembullin e meposhtem Nga larg, fare larg, degjohej nje zhurme
ritmike e thelle. eshte shkelje norme. Ky rend eshté ne perputhje
me normen, vetem kur emri me mbiemrin e panyjshem emertojne
nje send te vetem, kane v l eren e nje termi, p.sh. : kungull ujes i madh,
kumbull gjatore e emb H,i d�trdhe bishtje e pjekur.
§ 29. Ne qofte se nje gjymtyre ndiqet nga dy percaktorè tè
shprehur njeri me peremer, tj etri me mbiemer ose me emer, vendi n e
pare e ze percaktori i shprehur me peremer, te dytin percaktori i
shprehur me mbiemer o se me emer : Doktori kishte nje arsye tjeter
te forte (jo arsye te forte tjeter) per ta bere operacionin; Shqiperia
jonè socialiste (jo Shqiperia socialiste jone) po hyn e elektrifìkuar ne
pesevjeçarin e peste; Sidoqofte, si e shpjegoni ju gjendjen time tè vèsh-
l ) Me termin pjese e nenrenditur do te emertohen ato ndertime sintaksore q e
ndryshe jane quajtur edhe j]ali e varur.
1 76
tirè shpirtèrore (jo gjendjen e veshtire shpirterore time) ; Kjo eshte ana
tjeter e medaljes (po te ndryshohet rendi i percaktoreve n e kete shem­
bull, peremri do t'i kalonte emrit te dyte). Flluskat e sapunit sajonin
ylbere mbi duart tona me kallo.
Peremri pronor mund te perdoret pas mbiemrit vetem kur sub­
stantivohet : Kjo eshte nje e drejte e ligjshme jona, qe na e fa/i koha,
}eta, revolucioni,· Tani eshte fiala per nje gabim tè rende tèndin,_ per
kete faina, - nderhyri sekretari i partise. Ky rend i permbysur me
peremer te substantivuar eshte brenda caqeve te normès si variant
i mundshem, qe perligjet vetem ku r synohet te theksohet ajo qe sh pre­
het nga peremri .
§ 30. Ne qofte se nje gjymtyre ndiqet nga dy percaktore te shpre­
hur njeri me mbiemer, tjetri me emer (ne rasen gjinore, rrj � dhore
ose te shoqeruar me parafjale), vendin e pare e ze percaktori i shprehur
me mbiemer, te dytin percakt ori i shprehur me emer : Ne ajer ndihej
kundermimi i vakèt i pranveres; Larg ne fushe ishte po ajo bardhesi
tronditese e hènès; Ne xhade po kalonte nje kope e madhe dhensh; Me
karze thene se ke bere nje kabinet tè mire fizike !; Kulprat kishin léshuar
fu/e si topa te bardhe me push.
Rendi i perkundert i pércaktoréve ne togfjaH�sha te lire eshté
ne kundershtim me norm�n jo vetem ne rastet, si : krevate prej derrase
dykateshe, rrathé bakri te trashé, ku forma e mbiemrit nuk na e ben
te qarte se me cilin emer lidhet, po edhe ne raste te tilla, si : 'Pale gezimi
e papritur, vetlimit te punes te nevojshem, ku forma e mbiemrit na e
tregon qarté lidhjen e tij me emrin e pare.
Vetem ne disa raste e ne kushte te caktuara rendi i perkundert
eshte ne perputhje me normén.
a) Percaktori i shprehur me mbiemér pérdoret pas percaktorit
te shprehur me emer né rrjedhore pa parafjalé, kur ky i fundit sé
bashku me emrin e percaktuar emértojné nje send te vetem, pra� kane
vlerén e njé termi : gjel deti i majme, vaj peshku i fr esket.
b) Percaktori i shprehur me mbiemer dhe i zgjeruar me fjalé
te tjera pérdoret gjithashtu pas percaktorit te shprehur me emer :
Rejlekse te kuqe dritash rreshqitnin mbi zallin e lumit, te lagur nga
shiu; Veshtroi me bisht te syrit shenjat e sulmuesit, te mberthyera ne
gozhup. Perdorimi i percaktorit te zgjeruar para percaktorit te shpre-
1 2-54 1 77
 hur me emer ose e ben te paqarte fjaline ; mbi zallin e lagur nga
. • .
ne keto raste, do te ishte zèvend esimi i emrit foljor me
nje nga for­
shiu te lumit, ose e ndryshon kuptimin e saj : . shenjat e mberthyera
. .
mat e foljes prej se ciles vjen . Keshtu, p.sh., nderti mi
: Gjate prerjes
ne gozhup te sulmuesit. ne kallepe te sapunit te rrobave . . mund te jepej me mire
.
: Kur pritet
c) Percaktori i shprehur me mbiemer mund te qendroje edhe pas ne kallepe sapuni i rrobave . ; fjalia A ta nuk ishin dakord
. .
me ven­
percaktorit te shprehur me emer ne rasen gjinore, po vetem atehere dimin e Shijakut per kerkimin nga Stambolli te nje princi
turk, mund
kur eshté i substantivuar dhe i veçuar, p.sh. : Preva degen e pemes, te jepej me drejt : . .per te kerkuar nga Stambolli nje princ turk;
.

te kalburen (krahaso : Preva degen e kalbur te pemes) ; E njeh vajzen ose nderti mi Sukseset ne punen e kolektivit te nderm
arrjes sone . . .

e xha Batos, te voglen? (krahaso : E njeh vajzen e vogel te xha Batos ?) . mun d te jepej mé mire keshtu : Sukseset qe ka arritur
ne pune kolektivi
Nje ndertim i tille eshte variant i mundshem i normes, qe perdoret i ndermarrjes sone . . .
kur duam te veme ne dukje ate qe shprehet nga mbiemri. § 32. Ne qofté se nje gjymtyre ndiqet nga nje percaktor
i shpre­
§ 31. Ne qofte se nje gjymtyre ndiqet nga dy percaktore te shpre­ hur me emer dhe nga nje pjese e nenrenditur percaktore,
kjo e fundit
hur njeri me emer ne rasen gjinore, tjetri me emer te prire nga nje vjen pas percak torit té shpreh ur me emer : Nje rreze
dielli, qe futej
parafjale, ata renditen ne kete menyre : nga dritarja, e ndante korridorin me dysh me nje shirit
te shke/qyer,·
a) Emri me parafjale vihet i pari, emri ne gjinore i dyti, kur Edhe pak i duhej per te arritur te komanda e brigades, qe
ishte vendosur
gjymtyra prej se ciles varen, shprehet me emer jofoljor : Shume te kazermat.
gjera kane pare muret prej guri te kesaj kulle; Plaku u ish te lutur shume N dértime té tilla, si : U hodhi nje veshtrim çative, qe vezullo
nin
njerezve t'i sillnin ca dege nga mollet me fame te Zvirines; Pyjet me nga dielli, te shtepive fshatare. , ku pjesa e nenrenditur
percaktore del
sbkurre te bregdetit to ne po zevendesohen me plantacione agrumesh . perpara pércaktodt té shpreh ur me emer, nuk jané né
pérputhje me
normé n e si té tilla duhen ménjanuar.
Sbenim. Ka raste, kur per shkak te kuptimit leksikor te percaktoreve dhe té
formes se tyre gramatikore eshte i mundshem rendi i perkundert, si né shembullin
e meposhtem : Hépérhii hante pilajin e mikut me mish pu/e. Permbysja e ren dit t e

percaktoreve n e kete shembull pila/in m e mish pule t e mikut do t e s illte ndryshimin

e kuptimit, sepse emri ne gjinore do te lidhej me emrin pule e jo me emrin pila/in.

b) Emri ne gjinore vihet i pari, emri me parafjale i dyti, kur

gjymtyra prej se ciles varen, shprehet me emer foljor : A ta ndihmojne
per pregatitjen e pjeseve teatrale ne nje nivei te /arte (jo . per prega­
. .

titjen ne nje nivei te /arte te pjeseve teatrale) ; Ne syte e tyre dukej

deshira e zjarrte per plotesimin e detyrave me sukses (jo . . per plo­ .

tesimin me sukses te detyrave) . Vershimi i lumenjve ne fusha . . (jo .

vershimi ne fusha i lumenjve . . . ) ; Krasitja e pemeve· me tbike . . . (jo

Krasitja me thike e pemeve . . ) etj .
.

Perdorimi i dy percaktoreve té tille ne shume raste e ben te vesh-

tire gj uhen, i humbet zhdervjelltesine dhe shpesh krijon mundési
per keqkuptime. Prandaj duhen bere perpjekje qe ndertime te tilla
te menjanohen, kur eshte e mundshme, duke i zevendesuar me nder­
time te tjera me te zberthyera. Rruga me e drejte qe mund te n diqej

1 78 1 79

.
V. P E R D O R I M I l N YJ AVE, l P A R A FJ A L EVE
D H E l PJ ES EZAV E PA RA G J Y M TYR EV E
H O M O GJ E N E. F O LJ ET N D I H M E S E N E KALLi:­
Z U ES IT H O M O GJ E N E
PERDORIMI I NYJAVE PERPARA GJYMTYREVE
HOMOGJENE
§ 33. Nè njè varg prej dy gjymtyresh homogjene, te shprehura
me emra ne rasèn gjinore dhe tè lidhura me lidhèzat shtuese e, dhe,
edhe ose pa lidhèza, nyja pèrdoret pèrpara çdo gjymtyre homogjene :
Qysh ne hapat e pare ne drejtim tè Maqedonise e tè Shqiperise, ver­
shimet osmane hasen ne qendresen e shqiptareve,· Ne erdhem qe ne ditet
e para pas meremetimit tè rruges dhe tè ures. çeshtja e formes, e mjesh­
terise se poeteve tane eshte nje teme me vete.
Mospèrdorimi i nyjes para gjymtyrès se dyte homogjene si te
fjalia Nga gryka e Drinos dhe Kelcyres perparonin njeheresh hijet t
nates, èshte shkelje norme.
§ 34. Ne njè varg prej tri ose mè shumè gjymtyresh homogjene
tè shprehur a me emra nè rasèn gjinore dhe tè lidhura me intonacion
numèrimi (gjymtyra e fundit e vargut mund te jete e lidhur edhe me
lidhèzat e, dhe) nyja mund tè mos pèrdoret nè gjymtyrèn e dytè dhe
nè te tjerat pas saj pèr arsye te caktuara kuptimore, stilistike dhe
strukturore.
1 ) Nyja pèrdoret :
a) kur vihet ne dukje ose theksohet gjymtyra e pèrcaktuar
nga vargu i gjymtyreve homogjene dhe j o ato vetè ; pèrdorimi i nyjès
para çdo gjymtyre homogjene jep idenè e lidhjes sè ngushtè te se-
1 80
cilès prej tyre me gjymtyrèn e pèrcaktuar : Rete nxitonin nga te gjitha.
anet per te zbrazur sa me shpejt gjithe sasinè e bubullimave, tè breshrit
e tè ujit qe kishin me vete; Sytè e instruktorit, tè kryetarit dhe te
anetareve te tjere te ekipit u perpoqen me sytè e atij; Ne baraken tone
hynte edhe zhurma e shurdher dhe e mbytur e turbines, e kaldajes,e
ofiçines;
b) kur gjymtyrèt homogjene janè tè zgjeruara me percaktore
tè shprehur me emra : Per ata nuk ekziston koncepti i vlerès se kohes
se punes, i rendimentit, i disiplines, i punes se planifikuar. Mosperdo­
rimi i nyjès i para emrit rendimentit ( . . . koncepti i vlerès sè kohès
sè punès, rendimentit . . . ) do ta bente tè paqartè fjalinè, sepse nuk
do tè kuptohej se me cilin nga emrat qè ka perpara, lidhet emri ren­
dimenti!.
2. Nyja nuk perdoret kur theksohet vargu i gjymtyrève homo­
gjene : Mbi komodinen e krevatit esh te grumbulli i madh i letrave,
telegrameve, gazetave dhe revistave te ardhura nga atdheu; Shembu//i
i mire i rrethit tè Skraparit, Pogradecit e Pukes duhet te pergjithèsohet.
Shenim. Ne nje varg te tille gjymtyresh homogjene, ne qofte se para gjym ­
tyres se dyte nyja ndryshohet (nga e ose sè ne tè), a tehere ajo duhet te perdoret
para gjymtyres se dyte, po mund te mos perdoret ne gjymtyren e treH5 e ne te tjera
pas saj : lshte njè ditè e ethshme, ku ishin trazuar si nè njè vorbul/ lumi ujèrat e shqe­
tèsimeve, te pritjeve, anktheve, dasburise e frikes; çèshtja e sè drejtès se votès, te
fjalès, mbledhjes dhe shtypit u zgjidh tek ne me fitoren e revolucionit popullor.
PERDORIMI I · PARAFJALEVE PARA GJYMTYREVE
HOMOGJENE
§ 35. Nè njè varg prej dy ose mè shumè gjymtyrèsh homogjene,
tè lidhura me intonacion numerimi ose me lidhezat e, dhe, parafja­
lèt nga, te (tek), ne, mbi, neper, me, prej, larg, afer etj ., mund tè pèr­
sèriten ose jo pèr arsye tè caktuara kuptimore, stilistike dhe struk­
turore.
Parafjala pèrsèritet para çdo gjymtyre homogjene ne kèto raste :
a) kur çdo gjymtyrè homogjene duam ta vemè ne dukje si diçka
mè vete : Vajzat shikonin nga dritaret njerezit qe vinin me makina
1 81

nga Berati, nga Saranda, nga Shkodra, nga Tirana; A té dité shiu rridhte
mbi fioket e mi, mbi fytyren time, mbi veshtrimin tim dhe mbi men­
dimet e mia pér ate; Rruges kembenin me te rralle ndonje fiale per de­
boren, per dimrin ne pergjithesi dhe per kujdestariné e dit es;
b) kur gjymtyra homogjene para saj eshte e zgjeruar : Nepér
pullazet e shtepive te uleta, nepér shkallet e mbledhura e te ngaterruara
njera me tjetren, neper udhet e ngush ta bie po ajo ngjyre gri qe vjen
nga Budaku.
Parafjala mund te mos perseritet para çdo gjymtyre homogjene,
kur gjymtyret homogjene nuk jane te zgjeruara dhe kur midis tyre
ka nje fare afrie kuptim ore, qe krijon pershtypjen e diçkaje teresore.
Ne keto raste, mungesa e parafjales, per shkak te afrise kuptimore
dhe te lidhjes se pandermjetme, nuk sjell paqartesi dhe ngaterrese:
Kétyre pishtareve te medhenj e luftes per liri dhe pavarési kombetare
populli dhe PPSH u ngriten monumentin madheshtor ne V/ore; Xha­
deja, ura e lumit dhe rruga e zallit ishin mbushur me ushtaré, mushka,
kamione, qe leviznin ngadale drejt veriut; Tek kendonin, te burgosurit
s'don in t' ia dinin pér hekura e more, pér gardiané e karabiniere; Ishin
shkulur me djem e vajza, me gra e borra, me pleq e plaka, sikur t'u
ishte permbytur fshati nga shirat.
P ERDORIMI I PJESEZAVE PARA G.JYMTYREV.E
HOMOGJENE
§ 36. Ne nje varg kallezuesish homogjene te shprehur me folje
ne menyren lid hore, ne kohen e ardhshme te menyres deftore dhe ne
menyren kushtore pjeseza te ose do te perseritet para çdo gjymtyre
te vargut : Te mésojme, te punojme, te jetojme si revolucionare; Keshtu
do te vepronte: do te ngrihej, do te vraponte, do te ulej dhe pérseri do
te ngrihej, derisa te arrinte te shkembi.
M osperseritja e pjesezes te ose do te ne raste te tilla nuk eshte ne
perputhje me normen, prandaj shembuj te tille : Te nxitim dhe zgje­
rojme iniciativat revolucionare; Do te zhvillojme dhe thellojmé kritikén
parimore; jane te gabuar. Pra, ne perputhje me normen e gjuhes
letrare, para foljes zgjerojme duhet te perseritet pjeseza te (Te nxi-
1 82
tim dhe te zgjerojme . ) dhe para foljes thellojme p jeseza do tè (Do
. .
te zh villojme dhe do te thellojme . . . ).
§ 37. Po keshtu, edhe ne nje varg gjymtyresh homogjene te
shprehura me forma foljore te pashtjelluara (paskajore, percjellore
dhe pjesore mohore) pjesezat per te, duke dhe pa perseriten para çdo
gjymtyre te vargut : Shume net me radhe u mblodhen ata pér ta pleqé­
ruar kete punii dhe per té gjetur nje zgjidhje; .IYfjegulla here ngjitej e
here zbriste neper pl/ajat e pjerreta duke mbuluar nje cope vend e duke
zbuluar njé tjeter; Pa luftuar dhe pa derdhur gjak nuk fitohet liria.
Fjali te tilla, si : Njé turme malesoresh doli prej andej dhe u hodh
mbi ushtaret duke i dermuar dhe rrokuUisur poshte,· Ajo perdoret za­
konisht né semundje qe duan nje kohe te gjate pér t'u kuruar dhe shé­
ruar; A te natii s'mbeti njeri pa e sharé ose mallékuar Besimin; ku pje­
sezat : duke, per te e pa, nuk perseriten para gjymtyres se dyte ho­
mogjene, nuk jane ne perputhje me normen.
NE
PERDORIMI I FOLJEVE NDIHMESE
KALLEZUESIT HOMO GJENE
§ 38. Ne nje varg kallezuesish homogjene, te shprehur me folje
ne kohe te perbera (e kryer, e kryer e plote, e kryer e tejshkuar ose e
ardhshme e perparme) dhe te lidhur me lidhezat : e, dhe, ose, folja
ndihmese, si rregull, perseritet para çdo pjesoreje : Perse i kishin
sjelle dhe i kishin mbyllur ketu?; Kèshtu kishte qeshur e kishte luajtur
fluturakja.
Po, kur kallezuesit homogjene nuk jane te zgjeruar (nuk kane
gjymtyre te tjera qe t'i plotesojne) dhe kur kane kuptime te aferta,
aq me teper kur jane sinonime, folj a ndihmese mund te mos per­
seritet per te vene ne dukje me shume veprimin : Shume fshatra rreth
e rrotull janè djegur dhe braktisur. Rete ishin renduar e varur mbi
briniat e maleve; I ishte mbushur mendja top, pasi e kishte rrahur e
shoshitur nga te gjitha anet, se nuk kishte asnje rrugedalje tjeter.
Mosperseritja e foljes ndihmese, si ne shembullin e meposhtem :
Kishte ngrene darke dhe ndezur çibukun, ku nuk kemi te bejme me
kallezues homogjene, po me pjese te bashkerenditura te nje fjalie
te perbere, nuk eshte ne perputhje me normen e prandaj duhet mé­
njanuar si shkelje e normes. Fjalia e mesiperme duhet te jete : Kishte
ngrene darke dhe kishte ndezur çibukun.
1 83

VI . P E R DO R I M I l D I SA PA RAFJALEV E, l D I SA
LI D H EZAVE D H E l D I SA FJ A LEV E LI D H ES E
Mbi
§ 39. Parafjala mbi perdoret prane nje emri per te treguar ven­
din m bi te cilin ndodh nje veprim a gjendet nje send :
Vihet re se ne gjuhen letrare, sidomos ne gjuhen e shtypit, pa­
rafjala mbi perdoret para nje emri te shquar per te treguar objektin
per te cilin fiitet, di skutohet, shkruhet etj . ne vend te parafjales per:
Po, mendonte Tefta, s' eshte lehte t'i thuash vetes komunist, kur nuk
di gje te madhe mbi komunizmin ; Do te te pyese mbi vendin tend, mbi
historine dhe kulturen e tij; Biseduam gjer vone mbi çeshtjet qe shtronte
para popullit e komunisteve Komiteti Qendror i Partise,· Sidoqofte,
pikepamjet e tua mbi luften e paqen, - tha doktor Besimi, - shpeshhere
jane te thata.
Ne te gjitha fjalite e mesiperme parafjala mbi eshte perdorur,
pa ndonje arsye, ne vend te parafjales per. Perdorimi i parafjales
mbi ne raste te tilla pasqyron nje ndikim te gjuheve te huaja, pran­
daj eshte mire te menjanohet si nje perdorim ne kundershtim me nor­
men. Norma letrare e gjuhes shqipe kerkon qe fjalite e mesiperme te
ndertohen keshtu : . . nuk di gje te madhe per komunizmin o se rreth
.
komunizmit; Do te te pyese per vendin tend, per historine . . . ; Biseduam
per te gjitha çeshtjet o ; Sidoqofte, pikepamjet e tua per luften
o o o o
1 84
Ne drejtim {te)
§ 40. Ne publicistike dhe ne letersine shkencore e teknike per­
doret shpesh lokucioni parafjalor né drejtim para nje emri ne rasen
gjinore me kuptim kufì.zimi. Eshte detyré e shtepise sé kulturés qé tè
b eje njé puné mè tè mire ne drejtim tè artit dramatik,· Ky mendim ka
zier edhe per probleme tè tjera qé kané shqetèsuar repartet e ndryshme,
sidomos ne drejtim tè prodhimit te pjeséve te nderrimit pèr orè. Nè
brigadén tone éshté bere nje puné e mire ne drejtim te organizimit te
punés.
Ndertimet e mesiperme jane ne �undershtim me normen e sotme
te gjuhes letrare e prandaj duhen menjanuar. Ne vend te tyre mund te
perdoren ndertime te tjera me parafjale pér ose, sipas rastit, me ndo­
nje tjeter, te cilat jane mjete te gjalla te gjuhes shqipe per te shprehur
kuptimin e kufizimit a te lokalizimit. Fjalite e mesiperme, qe te jene
ne perputhje me normen, duhet te ndertohen keshtu : . . qé tè béjè .
nje puné me te mire per artin dramatik; sidomos per prodhimin
. o .
e pjeseve . . . ; eshtè bere nje puné e mire per organizimin • • . .
Shenim. Nuk duhet ngaterruar perdorimi i mesiperm i né drejtim (té) me
perdorimin e ketij ndertimi, kur tregon drejtimin e levizjes, p.sh. : Njè valé ujl
shtruar-shtruar po ngjitej fushés pèrpjeté ne drejtim té Semanit. Ky perdorim nuk
eshte i gabuar, sepse eshte i lidhur me kuptimin e mirefillte leksikor te emrit drejtim,
po, megjithate, ne gjuhen e letersise artistike do te ishte me mire te perdorej para­
fjala drejt: . . . po ngjitej fushés perpjete drejt Semanito
Prej
§ 41. Ne perdorimet e saj kryesore, parafjala prej eshte sino­
nimike me parafjalen nga. Ato mund te zevendesojné njera-tjetren,
kur perdoren per te treguar :
a) vend: Né fshat erdhi mysafire prej pyllit (nga pylli) qetésia e
thellé dhe e trishtuar;
•
b) sbkak: A ta nuk u trembèn as prej shiut (nga shiu), as prej
borés (nga bora) ;
c) vepruesin: Jashte shndriste debora e rrahur prej diellit (nga
dielli) ;
1 85
 ç) kohe: A te dite fryu nje ere e terbuar prej mengjesi (nga mengjesi
deri ne mbremje;
Shenim. Ne bashkevajtje me emrat kohe, dite, jave, muaj, �it e shekull
.q� tregojne fragment kohe), perdoret vetem parafjala pr ej: prej dftesh, qe
dy javesh, prej vitesh,· Shiu kishte pushuar prej kohe.
d) teresine pre j se ciles veçobet nje p jese : Shume prej nesh (nga
ne) gjate kesaj kohe u thinjen.
Né gjuhen e sotme letrare nè te gjitha kéto pérdorime po zgje-
rohet pérdorimi i parafjalès nga, ndèrsa ai i parafjales prej po ngush·
tohet. Prandaj, ne te gjitha ndèrtimet, ku parafjalet nga e prej ze­
vendeso j?é njèra-tjetrèn, duhet parapèlqyer perdorimi i parafjales
nga, pa e quajtur tè gabuar edhe pèrdorimin e parafjales prej, sidomos
né perdorimet e saj si nje variant stilistik i parafjales nga: Nga par­
celat e mbjella nga nxenesit (ose prej nxenesve) u moren rendimente
te /arta.
§ 42. Nuk eshtè i pèrligjur pèrdorimi i parafjales prej para njé
emri ne rrjedhore per te treguar tipar a cilesi, sidomos kur emri i
percaktuar eshte i pashquar, p.sh. : Me thoni, ju lutem, a eshte
dite dhe zakon prej shqiptaresh kjo gje?; Nuk shkoi shume dhe
dhome u fut nje burre nja dyzet vjeç, me pamje prej kapadaiu. Gjuha
shqipe e jep ketè kuptim me emrin ne rrjedhore : tradite dhe
shqiptaresh, me pamje kapadaiu; parafjala prej del kètu e tepèrt dhe
jo ne pèrputhje me natyrèn e gjuhes soné, prandaj pèrdorimi i saj
ne ndèrtime tè tilla duhet menjanuar si pèrdorim ne kundershtim
me normèn .
Midis, ne mes, permes dhe ndermjet
§ 43. Parafj ala midis ngaterrohet shpesh me parafjal<�t ne mes,
pérmes ose ndermjet dhe pèrdoret kèshtu ne vend tè tyre.
Parafjala midis pèrdoret para njè emri a pèremri ne rrjedhore
per tè treguar hapèsire né mes dy a me shumè sendesh: Diçka levizi
midis pemeve; Poshte dukeshin dhente dhe midis tyre fshataret . . . ;
Ajo kurre nuk ka vene shenjen e barazise m dis lirise dhe anarkise.
Parafjala midis e jep ketè kuptim, kur perdoret para nje emri
1 86
a pèreiD.11i ne sliumès ose para dy emrave a pèremrave te bashkerenditur
ne njèjés, siç duket edhe nga sbembujt. Kur pèrdoret para nje emri
né njéjés, ajo ka kuptimin ne mes, permes; Midis (duhet permes)
bulevardit te madh çau nje taksi me ulerime,· Ne mbetem vetem midis
(duhet ne mes te) asaj bardhesie te pafund. Pérdorimi i par afjalés
midis ne vend tè parafjaléve : permes e ne mes (te), nuk esbte norme e
prandaj duhet menjanuar.
§ 44. Parafjala midis pèrdoret edhe ne vend tè parafjalès nder­
mjet, qé shpreh marrédhènie, bashkéveprim ndèrmjet sendesh. Né
keta shembuj : Lidhjet midis shkoll es dhe familjes duhet te jene sa me
te ngushta; Midis nesh jane vendosur raporte te drejta,· parafj ala midis
nuk shpreh vend, p o marrédhénie ndérmjet sendesh. N donèse tè
aferta nga kuptimi, eshté mire qè ne pèrdorimin e tyre kèto parafjale
te dallohen. Ne shembujt e mèsipèrm ne vend tè parafjalès midis
duhet te pèrdoret parafjala ndermjet: Lidhjet ndermjet shkolles dhe
familjes,· Ndermjet nesh jane vendosur raporte te drejta.
PE RDORIMI I PE REMRIT LID HOR QE
§ 45. Peremri lidhor qe vihet ne krye té pjesès sé nènrenditur
percaktore dhe e Iidh kète me njè emèr a péremèr tè pjesès kryesore :
Kombinati doli ne horizon tin e qytetit si ai vapori (emri i pèrcaktuar)
i madh .e i jashtezakonshem qe shfaqet ne liman.
Pèremri lidhor qe zévendeson ne pjesen e nenrenditur emrin e
percaktuar, po funksioni i tij varet nga marrèdhèniet qè ka ai me ka­
llèz uesin e pjeses se nènrenditur. Le te shohim keté sbembull : A.snje
drit e nuk dukej ne shtepizat qe humbnin ne mes pemeve. Emri shtepizat
qè èshtè gjymtyrè e pjesès kryesore, kryen funksionin e rrethanorit
té vendit, kurse peremri lidhor qe, qe e zèvendeson né pjesén e nén­
renditur, kryen funksionin e kryefjales (né vend te tij mund te vihet
emri shtepizat, po né rasen emerore : . . qe (shtepizat) humbnin midis
.
pe meve) .
Né gjuhèn letrare peremri Iidhor qe perdoret vetém né ato raste
kur kryen funksionin e kryefjalès dhe té kundrinorit te drejte, pra,
pérdoret né vend te njé emri né rasen emerore ose ne kallezore pa
1 87
 tè' di/te prape,· Kishte zene vend ne krye te shkalleve, prej ku mund te
ko'! trollonte punen; U bene gardh ne buze te Zallit te Zaranikes, prej
parafjale : Ne çdo çete kishte nga nje celule partie, qe (celula - krye­
fjale) perbente zemren e saj; Gjaku dhe }eta e djemve qe (djemte -

nga pritej te largoheshin komunist et; Kishte perforcuar shtigjet, prej

kundrinor i drejte) rritem, i perket ketij vendi.
nga ku mund te hynte armiku.
Ndryshe nga gjuha e folur e popullit, ne gjuhen letrare �remri
Ndertime te tilla nuk kane asnje mbeshtet je ne gjuhen e folur.
lidhor qe nuk erdoret ne f sionin e nJ[ kundrinori te zhd�e,

l� rdorec
Ato nuk perputhe n me normen e gj uhes letrare e, prandaj, duhet te
M
unorinori me parafjale ose te nje rrethanon. pra,�und
' M

menjano hen. Ne gjuhen letrare, ne perputhje me gjuhen e gjalle te

:ne vend te nJe emn ne rasendha� ose te nje emri me _

L par�siune gjuna
--retfii'fe M
popullit, ky kuptim shprehet zakonish t me ndajfolje n lidhese nga,
er emrin lidhor
r i ciii dhe ndajfoljet lidhore u . e ato male ishte liria, se ciles
po per nje qartesi edhe me te madhe mund te perdoret sipas rastit
edhe peremri i ciii i shoqerua r me parafjale n nga ose prej: U fut ne
(dhe JO qe ai i as e · r g}l nJe besnik; A ta te gjithe ishin shoket
nje te çare, nga (ose nga e cila) nuk mund te di/te me; Kishte zene vend
e tij, nga te cilet (dhe jo qe) as vdekja nuk mund ta ndante; Po aq e
ne krye te shkalleve, nga mund te kontrollo nte punen; U bene gardh
madhe eshte edhe fjetorja, ku ( dhe j o qé) �ane zene vend vajzat e ma­
ne buze te Zallit te Zaranikes, nga pritej te largohes hin komunistet;
lesise; Fshati N nuk do te harroje ate mengjes te vrenjtur vjeshte, kur
Kishte perforcuar shtigjet nga (ose nga te ciJat) mund te hynte armiku .
(dhe jo qe) u mblodh i teri te sheshi.
Perdorimi i peremrit lidhor qe ne funksionin e nje kundrinori
te zhdrejte, te nje kundrinori me parafjale ose te nje rrethanori duhet
Gje qe, gje e cila
te menjanohet si perdorim ne kundershtim me normen. Keshtu, shem­
buj te tille si keta qe do te jepen me poshte, nuk jane ne pajtim me
§ 47. Lokucioni lidhor gje qe eshte karakteristik per publicis­
normen, meqe peremri lidhor qe eshte perdorur ne vend te pere mrit
tiken dhe per letersine shkencore : Ai e dinte shume m ire kete,
lidhor i ciii e te ndajfoljeve ku e kur ne funksionet qe u vune ne dukje
gje qe e ben te te ishte i qete. Nga kuptimi, ndertimet me
me lart : Prane shishes se rakise mbi tavoline qendronte edhe nje kandil,
gje qe jane te aferta me ndertimet me bashkerenditje qe lidhen me
qe (duhej te cilit) i vinte era vajguri; A tehere si do ta marre kjo bri­
lidhezen dhe te ndjekur nga peremri kjo ose togfj aleshi kjo gje: Agimi
gade rendimentin qe (duhej per te cilin) eshte zotuar?; Ne mbledhjen
ishte gjithnje ne balle te punes, dhe kjo ( = gje q e) ia rriti autoritetin .
e patateve, qe (duhej me te cilen) u moren kryesisht te rejat, u arriten
Lokucion i gje qe nuk perdoret ne gjuhen e popullit dhe ne gjuhen
rezultate te mira; S'ka pus, qe (duhej ku) te mos kete qene ai; Sot,
e letersise artistike. Ai mbetet brenda caqeve te normes vetem ne
ne nje vit, ne kombinat prodhohet l ,5 here me shume se sa eshte prodhuar
gjuhen e publicistikes dhe te veprave shkencore . Perdorim i i tij ne
qe nga viti 1 923 qc (duhej kur) ze fili industria e trikotazhit ne qy­
tetin tone, deri . . .
gjuhen e letersise artistike eshte artificial dhe duhet quajtur shkelje
norme.
Nganjehe re, gjithashtu ne publicistik e dhe ne letersine shkencore,
vihet re perdorimi i lokucionit gje e ci/a me vleren e gje qe: Ajo li­
Nga ku, prej ku, prej nga kuidoi pronen e madhe mbi token, gje e cila shenoi revolucionin e pare
ne fushen e marredhenieve agrare ne vendin tone. Ky perdorim, qe e
§ 46. Disa here, sidomos ne gjuhen e shtypit, vihet re perdo­ rendon stilin, nuk eshte ne pajtim me normen, prandaj nuk duhet
rimi i lokucioneve nga ku, prej ku, prej nga (e madje edhe prej nga perdorur ne asnje stil te gjuhes letrare.
ku), te cilat prijne pjese te nenrenditura percaktore dhe trego jne ven­
din nga nis vçprimi, p.sh . : U fut ne nje te çare, nga ku ai nuk mundi

1 88 1 89
 Apo

§ 48. Ne gjuhen letrare lidheza apo perdoret per te lidhur dy

gjymtyre ose dy pjese homogjene ne fjalite me pyetje te drejtper­
drejte ose te terthorte : Nga padija apo nga uria te kete ndodhur ky
mohim i pemeve frutore ne te kaluaren ?; Do te ikni apo do te rrini per­
gjithnje ?; Ai me pyeti ne tallesha me ta apo e kisha me gjithe mend.
Sidomos ne gjuhen e publicistikes, vihet re qe lidheza apo per­
doret edhe ne llojet e tjera te fjalive, deftore e nxitese, ne vend te
lidhezave ose, a: Jo pa qellim zgjodha nje poeme dhe jo nje roman apo
(drejt ose, a) drame; Vetem ne fshatin e madh Sungari nga zjarri i
hapur prej policise reaksionare u vrane apo (drejt ose, a) u plagosen
11 fshatare; Ne çdo skaj te vendit, ku çahen toka te reja apo (drejt PJ ESA E T R ET E
ose, a) hapen brezare, jehojne kenget patriotike.
Perdorimi i lidhezes apo, ne kundershtim me gjuhen e gjalle te
popullit, ne vend te lidhezave ose, a, eshte arti:ficial dhe e rendon
gjuhen. Prandaj duhet quajtur i gabuar perdorimi i lidhezes apo ne
fjalite deftore dhe nxitese (ne fjali te tilla duhet te perdoren lidhezat
CESHTIE TE FORMIMIT TE. FIALEVE
'

ose, a) . Ne çdo stil te gjuhes letrare lidheza apo duhet te perdoret

per te lidhur dy gjymtyre ose dy pjese homogjene ne fjalite me pyetje
té drejtperdrejte ose te terthorte.

190
 HVRJ E

§ l . Per ta zoteruar mire dhe ne menyre te plote normen letrare

kombetare eshte e nevojshme te njihen edhe menyrat e tipat e formimit
te fjaleve ne gjuhen e sotme.
Formimi i fjaleve te reja sipas modeleve dhe rregullave te per-
punuara nga gjuha perben rrugen kryesore te pasurimit te fjalorit
te shqipes se sotme letrare.
Formimi i fjaleve te reja eshte gjalleruar shume sidomos pas
çliri mit, si pasoje e zhvillimit te gjithanshem te ekonomise, arsimit,
kultures etj . Jane pasuruar me fjale te reja veçanerisht ato sfera te
leksikut qe lidhen me zhvillimin dhe organizimin e prodhimit indus­
triai e bujqesor, me deget e reja te prodhimit, me proceset dhe mjetet
e shumellojshme te punes, me marredheniet e reja ne prodhim e ne
shoqeri, me menyren e re te qeverisjes e te jeteses, me ideologjine
socialiste e me botekuptimin e ri. Shumica derrmuese e ketyre for­
mimeve te reja jane fjale té formuara me prapashtesa ose fjalé te
perbéra (kompozita) . Jane shtuar shumé gjithashtu edhe fjalét e
formuara me parashtesa e me menyra té tjera.
Njohja e tipareve .themelore te strukturés fjaléformuese te gjuhes
ka réndési té dyfishte : nga njera ane, per té kuptuar ngarkesen kup­
timore, lidhjet reale e té mundshme te fjalés ne vargun e vet fjalé­
formues dhe, nga ana tjetér, pér té njohur modelet fjaléformuese
te gjalla qé veprojné né shqipen e sotme letrare, né ményré qé fjalét
e reja qé formohen, té jene né pajtim me strukturén fjaléformuese té
shqipes dhe me prirjet e sotme té zhvillimit té saj. Njohja e tipave
dhe e rregullave te formimit té fjaléve né shume raste, siç do té vihet
ne dukje me poshte, ndihmon edhe per shkrimin e shqiptimin e drejté
te tyre .

1 3 - 54 1 93
 Per te kuptuar lidhjet e fjales ne vargun e vet fjaleformues po (i dashu r) etj. Por mode let nuk shfrytezohen
japim skemen e formimit te fjaleve te prejardhura nga mbiemri i te gjitha plotesisht.
lire ne te dyja kuptimet kryesore : ] qe gezon liri, 2 . qe nuk kushton
Ato plote sohen e pasur ohen gjate zhvill imit
.
histor ik te gjuhé s, se
ciles shoqeria i shtro n vazhd imish t kerke sa te reja.
shurne. Gjuhen e krijojne dhe e zhvill ojne piker isht ata qe
e :flasin . Gjuha
letrare kombetare eshte varianti me i perpu nuar
i gjuhe s se popullit
tone jo vetem nga ana gramatikore, por edhe nga
ana e leksik ut dhe
e formi mit te fj aleve. Sa mè mire e zotero jne ate
-';lir i-+lirisht masa t puno njese,
i lire ( 1 )--- aq me e gjalle dhe me e vetedijshm e behet veprimtari
a e tyre krijuese
gjuhe sore. Me qarte se kudo, kjo veprimtari duket
-+liro} -+lirim ne krijim in e nè
t perdor imin e fjalève te reja.
çliro} -+çlirim -+çlirimtar

t
l� t t
çlirues i çliruar i çliret

(2)==--===----.�:--� -+liresoj
-+liresi
. .. .
lire -+ lzreszm
-+liro}

Nga skema e mesiperme shihet se ngarkesa kuptimore e secilès.

prej fjaleve te prejardhura nga mbiemri i lire lidhet me kuptimin
e fjales nga e cila ajo ka dale drejtperdrejt, megjithese te gjitha ato
kane ne themel kuptimin e mbiemrit i lire. Kj o skeme tregon edhe
se si vihen ne jete mundesite fjaleformuese te gjuhes : ne disa raste
vargu fjaleformues eshte me i gjate e me degezime, ne disa raste mè
i shkurter ose vetem me nje gjymtyre. Kuptimi i pare i mbiemrit i
lire jep mundesi per te krijuar nje numer me te madh fjalesh te prej­
ardhura ne krahasim me kuptimin e dyte te tij. Ky ndryshim kup­
timesh ben qe per te formuar emrin abstrakt nga mbiemri, per kup­
timin e pare perdoret parashtesa -i: lir-i, ndersa per kuptimin e dyte
parashtesa -si: lire-si. Per te dyja keto formime né gjuhe ka
modele te gjalla vepruese, p.sh. : bute-si (i bute), eger-si (i eger),.
m ire-si (i mire) etj . ; bukur-i (i bukur), lumtur-i (i lumtur), dashur-i

1 94
195

l . S I FO R M O H E N FJ ALET E R EJ A N E
S H QI P E N _! E S OTM E LETRA R E
. NDERTIMI I FJALES. NDARJA E FJALEVE SIPAS
FORMIMIT TE TYRE
§ 2. Te çdo fjale dall o j me temen morfologjike te saj. Teme
morfologjike quhet pjesa e fjales qe mbetet duke hequr mbaresen,
p.sh. : mal-i, mal-in, male-ve, male-sh, mik-u, mik-ut, mik-un, miq-ve,
miq-sh, artiste-je, artiste-s, artiste-ve, vajze-n, vajza-sh, perhap-im,
> + si), afèrsisht (afersi + sht), vlerèsoj (vlere + soj), mbivlerèsoj (mbi +
perhap-t e, lufto-j, lufto-va, ujit-et, ujit-in etj . l
Tek ato trajta fjalesh qe nuk kane mbarese, si edhe te te gjitha
2>
pjeset e pandryshueshme te ligjerates , tema morfologjike perkon
.me vete fjalen, p.sh. : mal, shok, artist, artiste, perhap, ujit etj . ;
afer, larg, majtas, shpejt, ne, per, te, as, dhe, por etj .
Tema shpreh kuptimin leksikor te fj ales, ndersa mbaresat shpre­
hin kuptime gramatik ore (kuptimi n e rases, te numrit, te trajtes, te
vetes etj.).
teme . Nga
l) Zakonisht tema morfologjike ne tekstet shkollore quhet shkurt
trajten e shumesit
shembujt e mesiperm shihet se emrat qe e formojne
numer pesojne nderrime fonetike, kane tema
mbaresa, si edhe ata qe ne kete
te veçanta per njejesin dhe per shumes in.
t, lidhezat,
2) Pjese te pandryshueshme te ligjerates jane ndajfoljet, parafjale
pjesezat dhe pasthirrmat. Ato quhen keshtu sepse nuk e ndrysho jne formen
, as zgjedho hen).
e tyre (as lakohen
1 96
Nga pikepamja e formimit te tyre te gjitha fjalet ndahen ne dy
grupe : a) fjale te parme dhe b) fjale jo te parme. Jane te parme te gjitha
ato fjale q e nuk jane formuar prej temash te fjaleve te tjera, p.sh. :
det, krye, mal, moter, pyll, qytet, i bukur, i kalter, i ri, e re, nje, dy, tre,
pesè, tetè, une, ne, kush, ciii, bej, kap, mbyll, shkruaj, afèr, drejt, larg,
shpejt etj. Jane jo te parme tè gjitha ato fjale qe jane formuar prej
temash te fjalève tè tjera, p.sh . : detar (det), malèsi (mal), dritare
(dritè), sulmoj (sulm), sulmues (sulmoj), bukuri, zbukuroj (i bukur),
kaltersi (i kaltèr), rini (i ri), njèsi (njè), pesèshe (pesè), permbledh
(mbledh), vleresoj (vlere), mbivlerèsoj (vleresoj), nenshkruaj (sbkruaj),
çrregulloj (rregulloj), kryeqytet (krye + qytet), botekuptim (botè +
kuptim), gjelleberès (gjellè + beres), vetèshèrbim (vete + shèrbim) etj .
Tema e njè fjale te parme nuk mund te zbèrthebet me tej nè pjese
me te vogla te kuptimsbme. Nje teme e tille quhet edhe temè e thjeshtè
e fjales (kj o teme ne disa tekste quhet edbe rrènje e fjalès).
Tema e fjalève jo te parme esbte e zberthyeshme.
a) Ne perberjen e saj dallojme temen prej se ciles eshte formuar
d rejtperdrejt fjala e dhene, dhe parasbtesen a prapashtesen qe ka
s herbyer per formimin e kesaj fjale, p.sh. detar (det + ar), malèsi
(mal + esi), dritare (drite + are), trimèri (trim + eri), afèrsi (afèr +
+ vlerèsoj) etj .
Tema prej se ciles èshte for muar njè fja1e j o e parme quhet
temè fjaleformuese e asaj fjale. Tem a fjaleformuese mund te jete
e thjeshte (d .m.th . e barabarte me rrenjen), si p . sh. temat fjaleformuese
te fjaleve detar (det), dritare (dritè), malèsi (mal), i ndershem (nder),
punoj (pune) et j., por mund te jete edhe jo e thjeshte - e ndertuar
prej nje teme te thjeshte dhe nje parashtese a prapashtese, si p.sh.
temat e fjaleve : shperdor (pèrdor - nga per + doré), fshatarèsi (fsha­
tar - nga fshat + ar), besnikèri (besnik - nga besè + nik), çliroj
(liroj - nga lire + o-j ) etj. Temat fjalèformuese jo tè thjeshta pèr­
me bejne shumicen e temave, nga tè ci1at jane krijuar e krij ohen fjalet
e r e ja ne gjuhèn e sotme shqipe .
Siç shihet edhe nga shembujt e mesiperm, ne temen e fja1ève j o
t e parme da11ojmè kèto pjesè t e kuptimshme : rrènjèn, parashtesen
dhe prapashtesen.
1 97
 Rrenja (ose tema e thjeshte) eshte ajo pjese e temes se fjales qe
mbetet pasi te hiqen te gjitha parashtesat dhe prapashtesat qe mund
te kete tema, p.sh. : per-hap-je, hap- èsirè; stèr-gjysh, stèr-gjysh-or;
mal-esi, mal-or,· uj-it, i uj-shem,· bark-as, nen-bark-je ,· sh -faq-je, thfa q­
-em; pa-rregull-si, i rregull-t; per-fund-oj, fund-or, pa-fund-esi; ç-lir­
·im- tar, ç-lir-oj etj.
Parashtesa eshte nje element i kuptimshem i temes se fjales,
qe qendron para temes fjaleformuese dhe sherben per te formuar
fjale te reja, p.sh. : mos-besim , i pa-afte, i zh-drejtè, ç-njerèzor, per­
-hap, n der-pres, ri-p unoj, sh-perdor etj.
Prapashtesa eshte nje element i kuptimshem i temes se fj ales
qe qendron pas temes fjah�formuese dhe sherben per te formuar fjale
te reja, p.sh. : bes-nik, kènge-tar, hap-je, pun-i shte, udhè-to-j, djatht-as,
vendim-tart rrjedhim-isht, fshatar-esi etj .
Fjalet e formuara me parashtesa a prapashtesa quhen fiale te
prejardhura.
b) Nje pjese e fjaleve jo te parme e kane temen e tyre te perbere
prej dy temash fjaleformuese te veçanta, p.sh. : kryeqytet (krye +
� qytet), botè-kuptim (bote + kuptim), gjellebères (gjelle + beres),
Yetésherbim (vete + sherbim), vajguri (vaj + guri), pesedhjete (pese +
+ dhjete), ndonjehere (ndonje + here), menjehere (me + nje + here)
etj. Keto jane fjale te pèrbera ose te perngjitura (shih me poshte
§§ 30-39). Temat e fj aleve te perbera ose te perngjitura mund te
sherbejne edhe si tema fjaleformuese. Prej tyre formohen disa
here fjale te prejardhura me prapashtesa, p.sh. : kryeqytetas- (krye­
qytet + as), botekuptimor (botekuptim + or), vajguror (vajgur +
+ or), zemergjeresi (zemergjere + si), i menjéhershem (menjehere +
f- shem) etj .
ANALIZA E FJALES SIPAS NDERTIMiT DHE SIPAS
FORMilVIIT TE SAJ
§ 3. Fjalet jo te parme m und te analizohen nga pikepamja e
ndertimit dhe nga pikepamja e formimit te tyre . Keto dy analiza
duhen dalluar mire njera nga tjetra.
1 98
Kur e analizojme fjalen nga pikepamja e ndertimit, synoJ me
tè gjejme pjeset perberese te kuptimshme te temes se saj, rrenjen,
parashtesat, prapashtesat, mbaresat, p. sh. : anelar : ane + tar, ane­
tarési: ane + tar + esi, bukuri : bukur + i, zbukuroj: z + bukur +
+ o + j, nenshkruaj: nen + shkrua + j, perfundimtar: per + fund +
+ im + tar, pakènaqesi : pa + kenaq + esi, bregdet : breg + det,
bregdetar: breg + det + ar, sypetrit: sy + pett it, fatkeqèsi: fat +
+ ke q + esi, kryeqytetas : krye + qytet + as etj .
Kur e analizojme fjalen nga pikepamja e formimit (analize fjale­
formuese) gjejme menyren dhe mjetet, me te cilat eshte formuar
ajo si fjale e re :
a) per fjalet e prejardhura synoj me te gjej me temen nga e cila
èshte formuar drejtperdrejt fjala e dhene dhe parashtesen a prapa­
shtesen qe eshte bashkuar me kete teme, p.sh. : anetaresi: anetar + esi ;
hukuri: bukur + i, nènshkruaj: nen + shkruaj, pakenaqesi : pa +
+ kenaqesi, bregdetar : bregdet + ar, .fatkeqesi : fatkeq + esi, krye­
qytetas : kryeqytet + as etj .
b) per fjalet e perbera synojme te gjej me temat nga bashkimi
i te cilave eshte formuar drejtperdrejt fjala e dhene, p.sh. : arme­
pushim: arme + pushim, bakerpunues: bak er + punues, botekup tim :
boté + kup tim, kryeradhe: krye + radhè, vajguri: vaj + guri, vajgur­
sjellés : vajgur + �jellès, zevendesdrejtor: zevendes + drejtor et('
Nga shembujt e mesiperm shihet se fjala e analizuar nga pi k�
pamja e formimit te saj ndahet zakonisht ne dy pjese : teme Jjalefor­
muese + parashtese a prapashtese ose teme fjaleformuese + temé fjale­
formuese. Ne analizen sipas ndertimit fjala ndahet ne te gjitha pj esee
perberese te saj. Dallimi i analizes se fjales sipas n4ertimit e sipas_
formimit mund te vihet re qarte nga krahasimi i shembujve te me­
poshtem.
Analiza sipas ndertimi t :
.anetarèsi : ane + tar + esi = 3 pjese
çlirimtar: ç + lir + im + tar = 4 »
nèntokesor: nen + toke + sor = 3 }}
-vajgursjelles: vaj + gur + sjel/ + es= 4 )}
:zèvendeskryetar,· zè + vend + es + krye + tar 5 »
1 99
 Analiza sipas formimit:
anetar + esi =2��
çlirim + tar 2 »
nentoke + sor 2 »
vajgur + sjel/es 2 »
zevendes + kryetar 2 »
Il. TI PAT FJALEFO R M U ES P R O D UKTIVE
Sbenim. Ka disa fjale qe formohen nga bashkimi i njehershem i nje teme D H E AKTIVE N E S H QI P E N E S OT M E
fjaleformuese me nje parashtese e me nje prapashtese, p.sh. : per/undoj: per + ' L ETRA R E
+fund + o-}, zbukuroj: z + bukur + o-j; ka gjithashtu edhe disa fjale te per­
agjitura qe formohen nga bashkimi i njehershem i tri a me shume temave, p.sh.: § 4. Sistemi i pergjithshem i fjaleformimit te nje gjuhe perbehe t
megjithate: me +gjith + ate, meqenese: me + qene + se, drejtperdrejt: drejt +
prej nje numri nensistemesh te veçanta. çdo pjese e ligjerates ka
+per +drejt, tungjatjeta: t + u +ngjat +jeta, (nga t'u ngjatte jeta) etj . Ne keto
raste analiza fjaleformuese e ndan fjalen ne ato pjesè, nga bashkimi i njeher­
menyrat dhe mjetet e saj fjaleformuese te veçanta, te cilat formojne
shem dhe i drejtperdrejte i te cilave eshte formuar ajo. nje nensistem. Nensistemet e pjeseve te ligjerates ndahen ne klasa.
Klasa fjaleformuese perbehet prej fjaleve te formuara me nje me­
nyre fjaleformimi, p.sh. me parashtesim, me prapashtesim, me kom­
pozim (bashkim temash) etj . Keshtu , te gjithe emrat e formuar me
prapashtesa perbejne klasen prapashtesore te formimit te emrave.
Keto klasa ndahen ne nenk/asa sipas pjeses se ligjerates se ciles i
perket tema fjaleformuese, p.sh., nenklasa e emrave te formuar prej
emrash, prej mbiemrash, prej foljesh. Por njesia baze e sistemit te
fjaleform imit eshte tipi fjaleformues.
Tipi fjaleformues percaktohet: a) nga pjesa e ligjerates ku hyn
tema fjaleformuese, b) nga menyra e fjaléformimit (parashtesim,
prapashtesim, kompozim etj .) dhe nga mjeti konkret fjaléformues;
c) nga marredhéniet kuptimore midis pjeseve pérberese té fjales, si
edhe midis veté fjales se prejardhur a té pérbere dhe temes a temave
fjaléformuese te saj, d.m.th. nga kuptimi tipesor qé shpreh fjala e
re. Késhtu, p.sh., emrat bardhesi, gjatesi, gjeresi, /artesi, miresi, qar­
tesi pérbéjne nje tip fjaleformues, sepse jane formuar té gjithe nga
te ma te mbiemrave te nyjshém (i bardhe, i gjate, i gjere, i /arte, i
mire, i qarte) me ane té sé njejtes prapashtese -si dhe shprehin te
njejtin kuptim tipésor, tregojne njé tipar abstrakt; mbiemrat bel­
ho/le, leshverdhe, syzi, shpatullgjere, zemermire, te formuar nga bash­
kimi i temave té emrave bel, lesh, sy, shpatull, zemer me temat e mbie­
tnrave te nyjshém i holle, i verdhe, i zi, i gjere, i mire, perbejne gjith-

200 201
.ashtu nje tip, sepse edhe kuptimin tipes or e kane te p�rbashket,
zberthehen perkatesisht ne: «qe e ka belin te bolle», «qe i ka les nrau
te verdha», «q e i ka syte te zinj» etj. Por emra si akullo re (akull +ore),
kripore (kripe + ore) , orizore ( oriz + ore), bregore (breg + ore),
megjithese jane formuar nga nje teme emerore me a ne te po asaj
prapashtese, nuk i perkasin nje tipi fjaleformues, sepse marredhe ·

kuptimore midis fjales se prejardhur dhe temes fjalefor muese jane

te ndryshme: akullorja eshte diçka e ftohtè, gati e ngrire si akull, q A. FJ ALET E P R EJ A R D H U RA
hahet; kriporja èshte nje vend ku nxirret kripa nga uji i detit ose n i e
enez ku mbahet kripa ; orizorja èshtè nje toke qe mb il!et me oriz;
bregorja eshte nje koder e vogel. Nuk jarie te nje tipi as emrat l. FJALE TE FORMUARA ME PARASHTESA
e perberè beselidhje, frymemarrje, vellavrasje etj . dhe datelindje, fiete­
dalje, p ikepjekje etj . , sepse midis gjymtyreve te tyre ka raporte Me anè parashtesash ne shqipen e sotme letrare formohen emra,
timore te ndryshme: te tre te paret gjymtyra e pare (besè-, fryme-;t• mbiemra e folje.
velia-) percakton te dyten (besèlidhje «lidhje e besès», frymèma rrfr
«marrje fryme», vèllavrasje «vrasje e véllait»), ndersa te tre ___ ::_
e tjere eshte gjymtyra e dyte (-lindje, -dalje, -pjekje) qe percakton FOR MIME ME PA RASHTES�N PA-
paren (datelindje «date e lindjes», fietedalje «fleta e d aljes», vikeviekie ll
-«pika e pjekjes»). § 5. Kjo parashtesè u jep fjaleve kuptim mohor. Me ane te saj
Pra, per te grupuar fjalet e prejardhura e te perbera ne formohen emra e mbiemra.
fjalèformues duhet pasur parasysh si ana formale (perkatesia e Emrat me parashtesèn pa- formohen prej emrash abstraktè
ne kete ose ate pjesè tè ligjèratès dhe ményra e _mjeti fjalefo �Ll.l""'"ll qé trego jnè cilèsi dhe q è janè formuar kryesisht me prapashtesat
ashtu edhe ana kuptimore. -i, -(e)ri, -(e)si, p .sh. : pabarazi (barazi), papjekuri (pjekuri), pasiguri
Nje tip fjaleformues quhet produktiv kur né gj uhè ka nje (siguri); pandershmeri (ndershmèri), pandryshueshmèri (ndryshuesh­
mèri), papajtueshmèri (pajtueshmeri), papèrshtatshmeri (pérshtat­
pak a shumè tè konsiderueshem fjalesh qe i pèrkasin atij tipi. Ti
shmèri), parrezikshmeri (rrezikshméri) ; paaftèsi (aftesi), padrejtèsi
i]al eformues mund tè jete aktiv, kur sherben si model i gjalle fj
(drejtési), pakenaqèsi (kénaqési), pamundèsi (mundési), paqartèsi
formues, d.m.th. kur sipas tij formohen rishtas fjale tè reja,
(qartési), pasaktesi (saktèsi), pazotesi (zotési) ; padijeni (dijeni), padije
joaktiv, kur formimet e reja janè shume tè rralla ose mungoj ne kreit
(dije) etj .
Keshtu, produktiviteti dhe aktiviteti i tipit fj aleformues nuk j a
Ky tip éshté produktiv dhe aktiv.
e njejta gje, prandaj tipat produktive mund te jenè aktive ose j
Mbiemrat me parashtesén pa- formohen kryesisht prej mbiemrash
aktivè, ndèrsa tipat joproduktivè, si rregull, nuk j anè aktivè. A
té nyjshém me prejardhje foljore, té formuar me prapashtesen
vi teti dhe-produktiviteti c tip:we tè-fjalèformimi(-ndrys hoj né --gj
-shem ose nga pjesorja, p.sh.: i paafrueshèm (i afrueshem), i paba­
zhvillimit te gjuhès. Né shqipen e sotme letrare duhet tè perkrahvLif
nueshem (i banueshém), i pabesueshèm (i besueshém), i padurueshèm
formimet sipas tipave produktivè e aktivè, sepse ata shprehin
(i d urueshém), i papijshem (i pijshem), i papèrshtatshèm (i pérshtat­
e gjalla tè zhvillimit e tè pasurimit tè saj. Formimet e ketyre tipa
shém), i pashoqerueshem (i shoqerueshém), i patretshèm (i tretshèm),
zakonisht jane normative.

22
0 203
i pavdekshem (i vdekshem) etj .; i paarmatosur (i armatosur), i pabère
(i bere), i padale (i dale), i pademtuar (i demtuar) , i paditur (i ditur),
i pambrojtur (i mbrojtur), i pamesuar (i mesuar), i paprere (i prere),
i pavjele (i vjele), i pazene (i zene) etj .
Te dy keta tipa jane produktive dhe aktive ne gjuhen e sotme
letrare, sidomos ne fushen e publicistikes e te terminologjise shken­
core-teknike.
Ne raste me te pakta parashtesa pa- bashkohet edhe me mbiemra
me -shem, te formuar nga nje teme jofoljore, p.sh. : i paanshem (i
a nshem), i paarsyeshem (i arsyeshem), i pademshem (i demshem),
i pameshirshem (i meshirshem), i pangeshem (i ngeshem), i panjere­
zishem (i njerezishem), i pavlefshem (i vlefshem) etj .
Edhe k y tip eshte produktiv dhe aktiv n e gjuhen e sotme letrare.
Parashtesa pa- bashkohet edhe me nje numer mbiemrash te tjere,
si i paafte (i afte), i padenje (i denje), i padrejte (i drejte), i padyshimte
(i dyshimte), i papaster (i paster), i paqarte (i qarte), i parregullt (i
FORMIME ME PARASHTESEN MOS-
§ 6. Ashtu si parashtesa pa- edhe parashtesa mos- u jep fjaleve
kuptim mohor. Me ane te saj formohen vetem emra. Parashtes 'i
mos- bashkohet me emra qe tregojne veprim dhe qe jane formua1\ \
:prej �e an e te prapashtesave -im ose -je, p.sh.: mos
'besim, mo�, mospajtim, mospranim, mossulmim, mosveprim
tj.; mosardhje, mosbindje, mosmarreveshje, mosmirenjohje, mosqenie
tJ.. - ------
Te dy keta tipa jane produktive dhe aktive ne gj uhen e sotme
letrare.
Shenim. Siç shihet nga shembujt e mesiperm , parashtesa mos- bashkohet me
emra foljore te formuar me prapashtesat -im ose - je, prandaj jane ne kundershtim
me normen e sotme letrare emrat e formuar me ane te kesaj parashtese prej em­
rash te prejardhur me prapashtesat -(e)si, -(e)ri, -i. Ne keto raste duhet perdorur
vetem parashtesa pa-, pra :

rregullt), i pasakte (i sakte) etj . paaftesi dhe jo mosaftesi

[;�fJ-�
\
Ky tip nuk eshte aktiv ne gj uhen e sotme letrare. padrejtesi }) }) mosdrejtesi
Me parashtesen pa- formohen edhe mbiemra te nyjshem drejt­ paqartesi » }) mosqartesi
perdrejt prej emrash, p.sh. : i paane (ane), i pabese (bese), i pa­ pasaktesi » }) mossaktesi
cipe (cipe), i pafat (fat), i pafund (fund), i pafytyre (fytyre), i pagoje » » moszotesi
» » mosndryshueshmeri
(goje), i pamase (mase), i papune (pune), i pastrehe (strehe), i pashkolle » »
papajtueshmeri mospajtueshmeri
(shkolle), i pashprese (shprese), i pashpirt (shpirt) etj . Ky tip eshte pro­ papershtatshmèri » » mospershtatshmeri
duktiv dhe aktiv, por aktiviteti i tij kushtezohet nga disa faktore, parrezikshmèri » » mosrrezikshmeri
ne radhe te pare nga faktore stilistike. Ne rastet kur krahas mbiem rave pabarazi » » mosbarazi
te ketij tipi perdoren me te njejtin kuptim edhe mbiemra me para­ pakujdesi » » moskujdesi
pamundesi » » mosmundesi
shtesen pa- e me prapashtesen -shem, p.sh. : i padem, i pafaj, i p akujdes »
pasiguri » mossiguri etj.
i pander - i pademshèm, i pafajshem, i pakujdesshèm, i pandershem etj .,
keta te fundit perdoren pa ndonje ngarkese stilistike te veçante, ndersa
te paret kane zakonisht nje ngarkese shprehese - emocionale, nje FORMIME ME PARASHTESEN JO-
theks keqesues, miratues etj .
§ 7. Parashtesa jo- sherben per te formuar mbiemra me kuptim
Shenim. Mbiemrat i paane («qe s'ka ane e fund, shume i madb») dbe ipaanshem
mohor prej mbiemrash te panyjshem, p.sh. : jokalimtar, jokapitalist,
(«qe s'mban anen as te njeres as te tjetres pale») kane kuptime te ndrysbme, pran­
jono rmal, jopèrparimtar, jopjellor, joprodhues, joshkencor, jozyrtar
daj nuk mund te perdoren ne vend te njeri-tjetrit .
etj .
Formimet me parashtesen jo- jane produktive dhe aktive sidomos
ne stilin shkencor e publicistik.

204 205
 FORMIME ME PARASHTES EN PER-
§ 8. Me parashtesen per- ne shqipen e sotme form ohen kryesisht
folje.
Foljet e formuara me kete parashtese mund te vijne prej foljesh
ose pre j emrash.
Parashtesa per- u jep foljeve te formuara prej foljesh zakonisht
nje kuptim perforcues, intensiv, p .sb . : percaktoj, perdredh, perforcoj,
pergjysmoj, perjetoj, perkujtoj, permbaj, permbyt, perngjaj, perpunoj,
perqesh, pershpejtoj etj .
Né njé varg foljesh parashtesa per-, krahas intensitetit té veprimit,
shpreh edhe ngjyrime té reja kuptimore, p.sb.: perbluaj (kbs. bluaj),
perfshij (khs. fshij), perhap (kbs. hap), perkthej (khs. kthej), perlaj
(khs. laj), perlyej (khs. lyej), permbledh (khs. mbledh), perndjek (khs.
ndjek), perpjek (khs. pjek), perplas (khs. plas), perputh (khs. puth),
persos (khs. sos), perul (khs. ul) etj.
Formimet e m ésipérme jané produktive dbe aktive né gjuhen
e sotme letrare.
Me parashtesén per- formohen edhe njé numér foljesh, kryesisht
prej emrash qé emertojne pjesé té trupit te njeriut ose léndé, p .sh.:
perball (ballé), perbuz (buzé), perfytem (fyt), perdor (d ore), perkrah
(krah), pergjunj (gjunjé) etj. , perbalt (balté), pergjak (gjak), permiellem
(mieli), perjarg (jargé) etj.
Te dy kéta tipa jané produktivé, por jo aktivé né shqipen e sotme
letrare.
FORMIME ME PARASHTESjjN ç-/SH-/ZH-
§ 9. Kjo parasbtesé, qé paraqitet ne tri variante fonetiket>,
shérben kryesisht pér té formuar folje prej foljesb. Ajo i jep fjalés
njé kuptim té kundért, p.sh. : çarmatos (armatos), çenjtem (énjtem),
---
çorganizoj (organizoj), çoriento} (orientoj), shpalos (palos), shqep
l) Per perdorimin e tyre shih «Drejtshkrimi i gjubes sbqipe» § 23.
206
(qep), shthur (thur), zhdredh (dred h), zhduk, zhdukem (dukem), zhven­
dos (vendos), zhvulos (vulos) etj.
Ky tip éshte produktiv dhe aktiv né gjuhen e sotme letrare.
Te nje numér foljesh kjo parashtesé shpreh intensitetin e vepri­
mit te shoqeruar edhe me ngjyrime te reja kuptimore, p. sh.: çliroj
(khs. liroj), shkembej (khs. kémbej), shkeput (khs. képut), shnderroj
(khs. ndérroj), shperndaj (khs. pérndaj) etj. Me kéte kuptim para­
shtesa ç-/sh-/zh- pérdoret rralle ne gjuhén e so tme letrare per formime
té reja.
Foljet e formuara me anén té parashtesés ç-/sh- prej emrash jane
te rralla, p.sh.: shfaq (faqe), shkoq (koqe), çmallem (mali), çmend
(m end).
Ky tip nuk éshte as produktiv, as aktiv.
Shenim. Ka dallime ndèrmjet mbiemrave prejpjesorè té formuar prej foljesh
qe kane parashtesen ç-/sh-/zh- dhe mbiemrave prejpjesorè te forrnuar me pa­
rashtesèn pa-: i çarmatosur, i çorientuar, i shqepur, i zhvidhosur etj. dhe i paarma­
tosur, i paorientuar, i paqepur, i pavidhosur etj. Te parèt tregojné njè tipar qè eshté
pasoje e veprimit tè shprehur nga folja perkatèse (i çarm2tosur = «qe eshtè çar­
;;}atosur»), ndersa té dytet tregojnè njè tipar qe eshte pasojè e �mungeses sé ve­
primit qè shpreh kjo folje (i paarmatosur = «q e nuk èshtè armatosur»).
Tè njejtin dallim kanè edhe ernrat çarmatosje ( tè çarmatosurit), 'çorientim,.
=
shqepje, zhvidhosje etj. dhe' mosarmatosje (mungesa e te armatosurit), mosorientim,
mosqepje etj. Pra, njè rnbiemèr ose njè emer foljor mund te ketè dy antonimet>,
midis tè cilave ka dallime kuptimore te qarta:
i paarmato�ur +- i armatosur � i çarmatosur
mosarmatosje +- armatosje � çarmatosje
Kèto dallime kuptimore duhen mbajtur parasysh né menyré qe emrat dhe
rnbiemrat antonirnikè te perdoren drejt, ne pèrputbje me kuptirnet e tyre.
FORMIME ME PARASHTESAT MBI- E NEN-
§ 10. Me parashtesat mbi- e neo- formohen kryesisht emra e
folje. Kéto prapashtesa jané antonimike, d.m. th. kane kuptime te
kundérta.
l) Antonime quhen .fjalet qe kane kuptirne te kundèrta, p.sh.: i madh -i vogéf
qep- shqep etj.
207
 Tek emrat parashtesa mbi- shpreh kup timin e te qenit si per pèrm bajn é kèto parashtesa, i pèrkasin sidom
os term inolo gjisè t ek­
diçkaje (qofte drejtperdrejt, qofte si diçka e shtuar) ose kuptimin niko-shkencore ose shoqèrore-politike, p . sh.:
anormal, apoli tik, anti­
e te qenit ne nje shkalle me te larte se e zakonshmja, ne nje shkalle demokratik, antifashist, antiklerikal, decen
tralizoj, deformoj, dekom­
qe e kalon masen e caktuar, p.sh. : mbikalim, mbilekure, mbishkrim,
pozoj, dezinfektoj, disproporcion, internacion
mbishtrese, mbivlere etj. ; mbilodhje, mbingacmim, mbingarkese, mbi­ al, kooperim, kooperoj
panevropian, policentrizem, po/ivalent, super
normative, mbinxehje, mbinjeri, mbipercjelles, mbiprodhim, mbipune, strukturè etj. Disa prej
mbitension etj . parashtesave tè mésiperme kané dhéne form ime
té reja edhe brenda
Te foljet parashtesa mbi- shpreh pergj ithesisht kuptimin e tepri- shqipes, si : afetar, antiajror, antifetar, antip
opullor, panshqiptar
se ose te nje veprimi qe kryhet ne nje shkalle me te larte se e zakon­ superprodhim etj .
'

shmja, p.sh.: mbiçmoj («e ç moj me teper se ç'vlen»), mbijetoj («vazh­ Njé pjesé e miré e parashtesave té huaj a mun
doj te jetoj duke kapercyer veshtiresi dhe rreziqe, jetoj me shume d té zévendésoh en
né njè varg fjali�sh me mjete tè gjuhés shqip e ose
se dikush tjeter»), mbivleresoj («vleresoj me teper se ç' vlen ne te ver­ e gjithé fjala e huaj
tete), mbizot eroj («qendroj a dal mbi gjithe te tjeret nga rendesia, mund té shqipérohet, p.sh.:
nga sasia etj . ») .
Tipat e mesiperm te formimeve me parashtesen mbi- jane pro- l. anti- m und té zevendesohet me kunder-:
duktive dhe aktive ne gjuhen e sotme letrare. kunderacid (antiacid), kundèrajror (antiajror , kundè
rdridhès (anti­
Parashtesa neo-, te emrat e formuar me ane te saj, shpreh kup­ vibrant), kundergaz (antigaz), kundèrhelm (antihelm),
kundèrqeveritar
timin e te qenit poshte diçkaje, p .sh.: nenlekure, nenshtrese, nentoke (antiqeveritar), kunderrepublikan (antirepublikan),
kundersimetrik (an­
etj . ose kuptimin e varesise a te nenndarjes, p .sh.: nendrejtor, nen­ tisimetrik), kundèrtank eantitank), kundertrup (antik
,
orp) etj.
kolonel, nenoficer, etj .; nengrup, nenklase, nenprodukt, nensistem ,
nenstacion etj . 2. de-, dis- (dez-) mund té zèven désoh en zakon
., isht me ç-, sh-,
Keta tipa jane produktive dhe aktive ne shqipen e sotme letrare. zh- ose me shper-:
Foljet e formuara me parashtesen neo- kane kuptim te kundert çamidoj (dezamidoj), çaneksim (dezaneksim), çemul
sionoj (dez­
me foljet perkatese te formuara me parashtesen mbi-, dhe tregojné emuls ionoj) , çmilitarizoj (demi litarizoj), çjonizim (dej
onizim), çok­
njé veprim qe kryhet ne nje shkallé jo te ploté a me té ulet sesa duhet, sidim (dezo ksidim ), çnatyrim (dena tyrim) ; shform
im (defor mim),
p . sh.: nençmoj, nenvleresoj («çmoj, vleresoj me pak se ç'vlen ne te '}h� decentralizim), shpèrbèrje ( dekompozim), shpolarizim
vértete) . epolarizim), zhgèlqerezim (dekalcifikim), zhgenjim (
deziluzion);
shperbashkim (disociacion), shperpjesètim (dispro
Shenim. Foljet nénkuptoj, nénqesh, nénshkruaj, nénshtroj kane fituar nje kuptim porcion) etj .
te ri, me pak a me shume te ndryshem oga kuptimi i fjales prej se ciles jane for-
muar (krahaso p.sh. qesh e nénqesh). 3 . ioter- mund té zèvendèsohet me oder-:
ndèrballkanik (interballkanik), ndèra/eat (interaleat),
nderlcom­
SHQIPERIMI I DISA PARASHTESAVE TE HUAJA bètar (internacional), ndèrkombètare - ndérkombèta
rja (internacio­
nale), nderhyrje (intervenim), nderkontinental (i nterkontinen
tal), nder­
§ 11. Bashke me fjalet e reja me prejardhje té huaj kane hyr kapje (interceptim), ndermolekular (interm olekular),
ndèrpreres (in­
né gjuhen shqipe edhe nje numer parashtesash te huaja, si: a-, anti­ terruptor), ndershtenie (interpolim), ndèrshtie (interpoloj},
ndérz•­
de- dis- (dez-), inter-, ko-, multi-, pan-, poli- super- etj . Fjalét q nor,-e (intervokalik:, -e) etj.

208 14-54
209
 ç mund te zevend e:::
me bashk&-'?
ashkekzistence (koeKZfstencé), bashkeboshtor (koaks
ial), bashke­
2. FJALE TE FORMUARA

Formirni i fjaléve te reja me · ané prapashtesash èshté njè nga

ME ·PRAPASIDESA . �

erim), eq endror (kon­

koh�r (kontenporan), bashkepunim (koop bashk
ugét kryesore 'pér pasurimin e leksikut tè shqipes sé sotme letrare
(koord inim), bashke- rr
centrik), bashkereferat (koreferat), bashkerendim
• .

Me prapashtesa formohen emra, mbiemra, folje e ndajfolje.

variant (kovariant) etj . Prapashtesat kryesore produktive té shqipes sè sotme letrare j ane:

s:· poli- multl_::-� �i- mund te zevendesohen me sbume-:

shume7
s"Jtuml!1Jefffia mor (polin uklear), shumefaqesh (polieder),
kendes h PRAPASHTESA -CE)S
fishesi (multi plicitet), shumefishim (multiplikacion),
shume
(poligon), shumekombesh (multinacional, plurinacional),
shume ngjy­
l), qelizor (mnltice- § 12. Me anè te . kesaj prapashtese formohen emra e mbiemra.
resh (multi kolor), shumepalesh (multi 1atera shume
Si temè fjaleformuese per emrat e mbiemrat e formuar me kétè·
lular, pluricelular) etj. prapashtesé shérben kryesisht tema e p jesores: bleres (blere), djeges
(d jeg-ur), nxenes (nxene), preres (prere), shites (shit-ur), vjeles (vjelè).

t . _
gjithafrikan {panaf �
nJerezor (panhumanb.. g)ltheshqzpta
. r
gjithe- : )
6. pan- m un d te zevendesohet me --

(pansh
-
-
. 'itheVriip ian
;-81
.
(panevro� ian), gjithe-
q1ptar
-
) etJ.'
'
etj . Per foljet me temè mè -o ose me -ua (si degjo-j, shkrua-j) prapa­
shtesa -s i ngjitet temés sé p j esores mé -ue, e ciJ,a.-ka.,_h);ré me kètè
funksion - né · temi · éfor es tè gjuhés letrare n2a ish-�niiìtf
' .
___.. . ) le:trar veri or : egjue gjue), kerkues
(1. super- mund te zevep.désohet me mbi-: im{ shkrues (shkriie)·-èi:J;
'rnb6mb etar (superna"cionai), mliindbt superstrukturé}, mbi­
eteror (su­ :-:::Je?eèleh disa emJa e .mbiemra qè j anè formuar me prapashtesen .
njerezor (supernjerézor), mbishqisor (supershqisor), mbisht -(e)s nga tema e sé. tash�es sé disa foljeve, si p·. sh. : kames (kam)"
peretatik), mbishtrese (superstrat) ·etj. ngases (ngas), vrases (vras) etj . .
Né periudhén e pasçlir imit jané bere perpje kje té sukses shme
e for­ K y tip nuk éshté a s produktiv, as aktiv.
pér shqipé rimin e parashtesave té huaja dhe pér gjaller imin Nje varg emrash e . mbiemrash me prapashtesén.' -(e)s janè for ..
shqipe . Por duhet pasur parasy sh se
mimeve té reja me parashtesa
me lart nuk mund tè zè-, muar prej temash emérore, p.sh. : grykes. (grykè), gjykates (gjykatè), .
disa nga parashtesat e huaja té pérme ndura:
..

me i v�shtiré 1ajmès (lajm), mesès (mes), (bime) mjaltè� e (mjaltè), mu{lts (niulli)).
vendésohen nè tè gjitha rastet. · Zevendésimi i tyre éshte
tesé, ndihmès' (ndihmè), petes (peté), (pjeper) ujes (uj é),. (ullitz/) vajes (\Ìaj)
·
kur fjala éshté ngulitur pak a shumé né gjuhé me até parash etj. · .• .. ·:.�. , ;
ist, interna ciona/7 interr�:a cionalis t, · ' · · .

p.sh. antibio tik, antiparti, antizog Kéto formime nuk j anè shumé produktive né gjùhe·n e· ·.sotme
raste te tjera shqipé rimi i
internacionalizem, superfuqi, etj. Né disa letrare.
dur pér arsye
parashtesés ose i gjithé fjalés se huaj eshté. i pamun Emrat me prapashtesén -(e)s té formuar prej. �j�. �eme folj ore
kqptimore, p.sh. mbiemri apolitik ,-e nuk éshté i barabarté me
jopo- .
' •
emérto jnè zakonisht njè person sipas vèp.rimit qé. kry�n� s�pas , pr,o.:
ffl��
fe����t .,o se. .P.u.�ès me te pil�n . m �rret, , p. sh. : bl�!�i,' qè'gj ues, ·e.nçfesé,�
.

qlii$, r hetues,. lyp�$) mèsues� munc/es, . ndertues.,, 'n� en�s;.�qites,- :shftes, ..

·
shkrirès,. ·shkrues, votues, zgjedhes. etj'.. Te gjitb.e kèht·:e'in r� nga 'pike­
.. .
nanija kuptim'òte inund tè 'zbéithehen :·n i 'tti�un :.' 'li'i
·., ·1(··.;·,/. �t.:�,ff; /.�,./t
q� ;rjQQà'p�rka-
..

:r;�l-,:·f:,: r��·- -:,,:�:It. . ;· , · ·. ·

. \.·_;;i
... '
1,, · .. � .• -. . .. ... _1 . . .. ..

2U
l lO·
tèse ne te tashmen e deftores, p.sh. : bleres «ai qé blen», degjues «ai
qè dégjon» etj .
Mbiemrat me prapashtesén -(e)s tregojné njé tipar, nje cilesi,
sipas veprimit tè emértuar nga tema fjaléformuese : bindes (fakt bin­
dés), dal/ues (tipar dallues), enderrues (sy èndérrues), helmues (gaz
helmues), kullues (kanale kulluese), lehtesues (rrethana lehtesuese),
mbjelles (makine mbjellese), perve/ues (rreze perveluese), prodhues
(forca prodhuese), shprehes (véshtrim shprehes), terheqès (pamje
térheqése), tretes (lèngje tretése) etj.
Sheoim. Trajtat e ish-variantit letrar jugor : degjonjes, enderronjes, helmonjes,
prodhonjes, veçonjes, voton jes etj., nuk jane ne pajtim me normen e sotme letrare
dhe nuk duhen perdorur. Ben perjashtim vetem punonjes (si emer e si mbiemer),
qe eshte ngulitur ne gju hen letrare ne kete trajte, p.sh. : punonjesit e bujqesise,
masat punonje$e etj.
PRAPASHTE SAT - AR, TAR
-
§ 13. Me ané té ketyre prapashtesave formohen emra e mbiemra,
kryesisht prej temash emérore.
Emrat me prapashtesat -ar, -tar- emértojné : a) njé person sipas
mjeshterisé sé tij, p.sh. : argjendar, b/etar, detar, fshesar, gazetar,
kèngetar, kepucar, t> kopshtar etj.; arsimtar, farkètar, peshkatar, zdru­
kthètar etj.; b) njé person sipas veprimit qé kryen, p.sh. : genjeshtar,
kundershtar, notar, tradhtar etj. (kéta tre té fundit jané formuar pérka-1
�ijsis,b;t nga temat e foljeve kundershtoj, notoj, tradhtoj dhe nga ku
timi jané emra vepruesi); ç/irimtar, deshmitar, /ajmetar, luftetar 2)
udhètar etj. 3->; po késhtu edhe atdhetar («ai qé do atdheun dhe
piqet per tè mirén e tij»).
l) Fjala képucetar nuk eshte normative.
2) Fjala luftar nuk eshte normative.
3) Ne disa formime prapashtesa -tar del ne trajten -atar, p.sh. gjakatar, peahkat11r
pushkatar etj. Kjo trajte e zgjeruar e prapashteses -tar eshte formuar per
logji meAstet kur ajo esbte bashkuar me nje teme shumesi me -a: /ajktJ +
lajkatar, � + tar: (edhatar e prej ketej edhe gjakatar, peshkatar etj.
mimet � -atar k�&.ae \llbetur mjaft te kufizuara ne gjuhen letrare.
212
.,.1
Me prapashtesén -ar formohen edhe disa emra banorésh, si
kolonjar, korçar, lushnjar, myzeqar, pogradecar etj.
Mbiemrat e formuar me prapashtesat -ar, -tar 'shprehin pér­
gjithésisht marrédhénie pérkatésore, p.sh. : bregdetar <<qe i takon breg­
detit, qé ndodhet né bregdet» (p.sh. : qytet bregdetar) ose «qé éshté
karakteristik per bregdetin» (p.sh. : klimé bregdetare), po keshtu edhe
djaloshar, fami/jar, /egjendar, mesjetar, potar, postar, zyrtar etj. Mbi­
emrat e formuar me prapashtesén -tar prej njé emri foljor mé -im,
si kalimtar, perfundimtar, pérparimtar, shkaterrimtar, vendimtar etj.,
shprehin njé tipar né bazé té rezultatit te veprimit qé éshté kryer,
p.sh. : periudhé kalimtare (periudhé qé shérben si kalim per né njé
periudhe tjetér), njeri perparimtar (njeri qé do perparimin) etj.
Shenim. Ne disa raste krahas emrave e mbiemrave te formuar me prapashtesen
-(e)s prej temash foljore, si çlirues, fitues, krijues, ngadhnjyes etj., perdoren ne
gjuhe edhe emra e mbiemra te formuar me prapashtesen -tar nga emra te veprimit
m8 -im, p.sh.: çlirimtar, fitimtar, krijimtar, ngadhnjimtar etj. Keta tipa fjalesh kane
kuptime te aferta, pasi emertojne personin qe kryen veprimin e shprehur nga tema
fjaleformuese: çlirues, çlirimtar («ai qe çliron»), por ata kane edhe dallime ndermjet
tyre e prandaj nuk mund te perdoren lirisht ne vend te njèri-tjetrit. Te emrat e
mbiemrat me prapashtesen -(e)s kuptimi i vepruesit (i personit qe kryen nje veprim
konkret ne nje çast te dhene) eshte me i qarte, me i drejtperdrejte, sepse ata for­
mohen drejtperdrejt nga folja perkatese, ndersa te emrat me -tar kuptimi i ve­
pruesit del jo drejtperdrejt nga folja, por nga nje emer foljor (çliroj > çlirim > çli
rimtar); veç kesaj te emrat me -tar ky kuptim eshte i shoqeruar edhe me nJe nuancc­
tipari, paraqitet si veti e personit perkates. PCr kete arsye thuhet : Populli i Elbasanit
priti me dashuri çliruesit e tij, partizanet e Brigades XV Sulmuese,· Otuesit e kupes;
fituesit e konkursit etJ.; por : Proletariati eshte çlirimtari i njerezimit n ga shtypja
dhe shfrytezimi,· «Ciirimtaret» (titull romani); fitimtaret nuk jane ti pakritikueshem
etJ.
Te kihet parasysh se tipi i emrave te vepruesit me prapasbtesen -s eshte me
produktiv se tipi sinonimik me prapashtesen -tar, keshtu qe ne shume raste ka
vetem formime me -s, p.sh.: botues, degjues, lexues, mesues, rrapues etj. (dhe jo
njekohesisht edhe botimtar, degjimtar, leximtar etj.), por ne disa raste te veçanta
ka veHSm formime me -tar, p.sh.: kercimtar, mendimtar, mergimtar etj. (dhe jo
n.iekohesisht edhe kercyes, mendues, mergues etj.). Ne keto raste perdorimi
emrave te tipit me -s ose te tipit me -tar eshte ngulitur nga tradita.
213

PRAPASHTESAT -OR, -TOR
§ 14. Ne gjuhen e sotme letrare me ane te ketyre prapashtes
formohen kryesisht mbiemra qe ne shumicen e rasteve shprehin
Shenim 1. Ne shqipen e sotme prapashtesat -ar e -tar sherbejnè per te for­
muar kryesisht emra, ndersa prapashtesa -or per te formuar mbiemra. Kjo shihet
sidomos ne rastet kur ato basbkohen me te njejten teme, p.sh.: arsimtar,-i - ar­
,
simor, ditar,-i - ditor, gojetar,-i - gojor, mendimtar,-i - mendimor, kerkimtar,-i
,. - kerkimor, pronar,-i - pronor, shkaktar,-i - shkakor, shkencetar,·i - shkencor,

a) marredhenie perkatesore, p.sh.: arsimor,-e «qé i pérket arsimit

·
j shkollar,-i- shkollor, vjetar,-i - vjetor etj.
Prapashtesa -tor nuk eshte aktive ne gjuhen e sotme, prandaj per rastet kur
·qe ka te bejé me arsimin», bujqesor, -e «qe ka te béje me b ujqesine ka formime paralele me -tor dhe -tar, jane normative vetem kèto te fundit: gjahtar,
qe i perket bujqésise», po keshtu edhe : bashkeshortor,-e, bimor, kengetar, tradhtar, vjershetar etj. (dhe jo gjahtor, kengetor, tradhtor, vjershitor).
.boteror,-e, burimor,-e, dialektor,-e, ditor,-e, grdmatikor,-e, he/e" Shenim 2. Per t'i perdorur drejt mbiernrat e formuar me prapashtesen -or,
dhor,-e, ideor,-e, javor,-e, kerkimor,-e, mendimor,-e, mjekeso'r,-e, te kihen parasysh udhezimet e meposhtme:
a) Te @llohet..... k!m1imi i emrit nè rasèn gjinore, rrjedhore ose ne njè ra§e
iézor,-e, qymyrguror,-e, sasior,-e, shkollor,-.,, trupor,-e, vjetor,-e etj. ;
tjeteY1:fga kuptirni i mbiemrit perkates me -or:
b) nje tipar dlesor (shume here ne baze te nje krahasimi), p.sh. :
ror,-e «qe i ka hije burrit, qe eshté i forte ashtu si burri, qé ka kopshrr-, shkol/es
ose dhe jo kopshti shkollor
té burrit» (qendrim burreror, sjellje burrerore, kenge burrerore,
kopsht. shkolle
burreror, tipare burrerore etj .), po keshtu edhe femeror,-e, feminor, por: viti shkollor,·

foshnjor,-e, njerezor,-e, paqesor,-e, rrenjesor,-e, thelbesor,-e, vajzeror, lufta e klasave

etj . ose dhe jo lufta klasore,
Prapashtes� -or né disa formime paraqitet ne trajtat e lufte klasash
-(e)sor, p.sh. : gjyqesor (gjyq), jetesor (jete), paqesor (paqe), por: qèndrim klasor;
orari i mèsimeve dhe jo orari mèsimor,
(rrénjé) etj ., ose -(e)ror, p.sh. : boteror (boté), shpirteror (shpirt), sh por: plani mèsimor ,·
téror (shtet) etj .$ \� t" �\ ..:::, �l ;Ù rruga e shkencès dhe jo rruga shkencore,
. m� ��
Tipi i mbiemrave te' té r r 'Pfapashtesén -o r éshté sh por: vepèr shkencore,·
produktiv sidomos né terminologjiné shkencore-teknike, p.sh. : gishti i unazes dhe jo gishti unazor,
.thamor,-e,. boshtor,-e, botor,-e, buxhetor,-e, deftor,-e, por: lidhje, prerje unazore;
letersia per fèmije dhe jo letèrsia /èminore,
dytesor,-e, dyvizor,-e, (numer) dhjetor, gojor-e, grykor,-e, (dru) gjethotil
por: buzeqeshje /èminore etj.
gjyqesor,-e, (dru) halor,-e, hundor,-e, kanunor,-e, kendor,-e, kohor,­ Siç shihet n:ga shembujt e mesiperm; ernri ne gjinore, rrjedhore a kallezore
'!endor,-e, levizor,-e, (menyra) lidhore, ligjor,-e, niadhor,-e, martesor me patafjale shpreh perkatesi, ndonjehere destinacion (let�rsia pèr Jemiji), ndersa
parespr,-e, rrokj�sor,-e, shendetesor,-e, vepror,-e, zakonor,-e
l
mbiernrat perkates me -or(e) shprehin nje tipar cilesor e jo marrèdhenie perkate­
· Siç shihet nga kéta shembuj, prapashtesa -or bashkohet zakorus lf sore wrandaj ata nuk mund te perdoren ne vend tè ernrave).
·

b) Te mos formohen pa nevoje dhe ne kundershtirn me natyren e shqipes

me tema emérore e né raste té veçanta edhe me tema mbieméror<L
mbiemra me prapashtesen -or(e), kur ne vend te tyre niund te perdoret nje emer
s i dytesor (i dyté), madhor (i madh), paresor (i paré), ose foljore, me ose pa parafjale, p.sh.: rrugicè me kalldrem (dhe jo kalldremore), det me tallaze
.
(peremer) · deftor (défto j), (menyra) lidhore (lidh), (diateza) vep
·
(dhe jo tallazor), kordoni i kèrthizès (dhe jo kèrthizor), veçoritè e karakterit (dhe
(veproj) etj. jo karakterore), l!epra ne proze (dhe jo prozore) etj.; po keshtu te mos fot:mohen
·
Prapashtesa -tor ka te njéjtin kuptim ·me -or, por sot nuk pa nevoje mbiemra me -or(e), kur perdoren ne gjuhe mbiemra te tjere me tè njcj-
ten teme, p.sh.: veçori fonetike (dhe jo fonetikore), mjete stilistike (dhe jo stilis­
aq aktive. Me té jané formuar vetém disa mbiemra, si baritor, leshto�,l
iikore), male vigane (dhe jo viganore) etj.
pastertor etj .

215
214
 PRAPASHTESA -1ST
§ 15. Kjo prapashtese me prejardhje te huaj eshte bere mjaft
produktive per formimin e emrave qé emertojné nj é person sipas
mjeshterisé ose punés qé kryen, p.sh. : buldozerist, centralist, çiklist,
ekskavatorist, elektricist, futbollist, karikaturist, kooperativist, ki­
tarist, motorist, sportist, shahist, tankist, traktorist, vagonist, vio li­
nist, volejbollist etj .
Me ane te késaj prapashtese formohen edhe emértime te par­
tizanéve a té pasuesve te njé dukurie, rryme ose organizate, p.sh. :
anarkist (anarkizém), fashist (fashizem), idealist (idealizém), imperialist
(imperializém), leninist (leninizém), marksist (marksizém), materialist
(materializem), socialist (socializem) etj. Sipas ketij modeli jané for­
muar edhe : ballist (Balli Kombétar), fanolist (Fan Noli), majtist (i
majte), zjarrist (Grupi i <<Zjarrit>>), zogist (Zogu) etj .
Tipi éshte produktiv dhe aktiv ne gjuhén e sotme.
PRAPASHTESA -IM
§ 16. Me ané te késaj prapashtese formohen prej foljesh me
-oj, -ej emra veprimi (emra qé tregojné veprim), p.sh. acarim (acaroj),
admirim (admiroj), afrim (afroj), betonim (betonoj), copetim (copétoj),
d;merim (dimeroj), germim (gérmoj), kuvendim (kuvendoj), pergjithe­
Sim (pérgjithésoj), pleherim (pleheroj), rrezatim (rrezatoj), sundim
(s undoj), udhetim (udhétoj), etj., defrim (défrej), kembim (kémbej),
kercim (kercej), pelqim (pélqej), rrefim (rréfej), shperblim (shpérblej) etj.
Disa nga emrat e formuar me prapashtesén -im pérveç kuptimit
té veprimit kane edhe kuptimin e rezultatit te veprimit, p.sh. : botim
(1. te botuarit, p.sh. : Botimi i «Historise se PPSH» qe nje ngjarje e
shenuar per masat punonjese dhe per Partine ; 2. vepra e botuar ose
terésia e kopjeve te njé vepre, té botuara njéherésh, p.sh. : botimet e
reja, botimi i dyte etj.) po késhtu edhe : emertim, kompozim, propozim,
vertetim etj. Disa emra te tjeré me -im kane vetém kuptimin e rezultatit
te veprimit, p.sh. : agim, blerim, vendim.
Tipi i emrave te formuar me prapashtesén -im éshte shume pro­
duktiv dhe aktiv né gjuhén e sotme letrare.
216
PRAPASHTESA -IME
§ 17. Me ané te kesaj prapashtese formohen prej foljesh mè
-ij, -ej, -oj emra abstrakté femérore qé emertojné kryesisht nje fare
zhurme ose fenomene atmosferike, p.sh. : blegerime (blegérin), fer­
shellime (férshèllij, fershèllej), jìshkellime (fishkellij, fishkéllej, fish­
kèlloj), gogesime (gogesij), gumezhime (gumezhij), hingellime (hin­
gellin), kercellime (kércéllin), oshetime ( oshetin), psheretime (pshe­
rétij), rrapellime (rrapélloj), sokellime (sokéllij), shushurime (shushu­
rin), tringellime (tringellij, tringelloj), trokellime (trokellij), ulerime
(ulerij), uturime (uturin) etj.; bubullime (bubullin), shkreptime
(shkreptin), vetetime (vetetin) etj.
Me kete prapashtese jane formuar edhe nje numer emrash te
tjeré qe kane kuptime te ndryshme, si cingerime, çikerrime, rruku-
1/ime, shkarezime, vogelime �tj.
Tipat e mésiperm té emrave te formuar me prapashtesen -ime
jane produktive e deri diku aktive, sidomos tipi i emrave qe tre­
gojné nje zhurmé.
Per disa nga emrat mé -ime qé tregojné njé zhurme, perdoret
heré-heré edhe nje variant mashkullor mé -im, p.sh. : jershellime e
fershellim,-i, fishkiHlime e fishkellim,-i, kercellime e kercellim,-i, trin­
gellime e tringellim,-i etj. Né pérgjithési, keto variante fjaléformuese
té gjinisé mashkullore kané dalé nga norma e sotme letrare dhe duhen
ménjanuar nga pérdorimi.
PRAPASHTESA -ESE
§ 18. Me prapashtesén -ese jané formuar e formohen nga tema
e kohés sé tashme té foljeve me -oj, -ej, -uaj emra konkreté e abstraktè
qé emértojné rezultatin e njé veprimi ose njé send sipas punés pér
té ciiin shérben, p.sh. : ankese, fejese, fergese, harrese, jetese, krijese,
kujtese, kthese, martese, mungese, ndalese, ndertese, ngarkese, ngate­
rrese� qendrese, shtese, urdherese, vonese etj.; banese, fshese, kullese,
mbulese, nderresa,-t, shtrese etj.
Tipat e emrave té formuar me prapashtesén -ese jane produktive,
por shume pak aktive ne gjuhen e sotme letrare.
217
 Shenim. Ne mjaft raste nga e njejta folje eshte formuar nje emer me prapa·
shtesen -im e nje emer me -ese . Keta dy tipa emrash kane dallime ku pt i more dhe
nuk duhen ngaterruar ne perdorim. Ne pergjithesi, emrat me prapashtesen -im
jane abstrakte . dhe tregojne nje veprim, ndersa emrat me prapashtesen -ese tre­
gojne rezultatin (konkret ose abstrakt) te atij veprimi, p.sh. ndertim (veprimi i te
ndertuarit) dhe ndertese (rezultati i ndertimit), krijim (p.sh. : krijimi' i kushteve
te reja per . . . ) dhe krijese (p.sh. : njeriu eshte krijese e natyres) ; po keshtu: der­
gim - dergese, kerki m - kerkese, kthim - kthese, largim - largese, mbarim ­
' {nxé, �ne), venie' (ve, vene), shtenie (shtie, shtené), lenie (lé, lene),
mharese (perdoret vetem si term ne gramatike), mbulim - mbulese, ndalim -
ndalese, ngarkim - ngarkese, ngaterrim -ngaterrese, pagim-pagese, parashtrim­
parashtrese, qendrim - qendrese, shartim - shartese, shkrim - shkrese, shtim­
shtese, trajtim - trajtese etj. Prandaj duhet th en e : kerkimi i llogarise (dhe j o
kerkesa e llogarise), por : k a kerkesa per libra teknike e shkencore,· ritmi i shtimit
te popullsise, por : shtesa e popullsise per vitin 1974 (dhe jo shtimi) ; u krye shartimi
i dardheve, por : te gjitha shartesat kane zene (dhe j o shartimet ) etj.
Ne rastet kur edhe emri me - im tregon rezultatin e nje veprimi, ashtu si emri
me -ese, ata kane fituar k uptime te ndryshme, p.sh.: krijim (me kuptimin <<veper
artistik e», p.sh. : krijime te letrareve te rinj) dhe krijese («diçka e krijuar» - za­
konisht frymor, p.sh. njeriu eshte krijesa me e /arte e natyres), shkrim (nje krijim
i shkruar, p . s.h . : shkrime te botuara, shkrime me permbajtje te shendoshe) dhe
shkrese (diCka e shkruar me karakter zyrtar) ; ndertime (vetem ne shumes: <<vepra
.qe jane ne ndertim e siper», p.sh.: po behen shume ndertime) dhe ndertesa.
P RAPASHTESA -JE
§ 19. Me ane te kesaj prapashtese formohen emra veprimi
gjinise femerore . Prapashtesa -je bashkohet : a) me temen e pjeso
se foljeve qe ne te tashmen e deftores dàlin me teme me bashketingef
llore, si edhe te atyre foljeve qe e zgjerojne temen e se kryeres se thj
shte e te p jesores me -(j)t- 0 , p.sh. : hapje (hap, hap-ur), marrje (
marre), prekje (prek, prek-ur), shetitje (shetit, shetit-ur), veshje
vesh- ur) etj. ; gjetje (gjej - gjeta, gjet-ur), gjuajtje (gjuaj - gju
gjuajt-ur), mbajtje (mbaj - mbajta, mbajt-ur), ruajtje (ruaj
ruajta, ruajt-ur), verejtje (verej - verejta, verejt-ur), fjetje (fie
fjeta, fjet-ur) etj . ; b) me pjesoren e fo(jeve te klases se pare te
l) Shih §§ 100, 1 1 2 ne pjesen «çeshtje tè morfologjise».
21 8
dhimit te pare qe dalin me -aj, -ej 1 ) ' -ij, -yj , -iej, -uaj2 > ' -yej, si edhe
te shumices se foljeve te zgjedhimit té trete e te foljeve te parregullta
e S1:1pletive, qe dalin ne pjesore me -ne, p.sh. ; /arje (laj , Jare),3> sharje
(shaj, share), blerje (blej, blere), fshirje (fshij, fshire), hyrje (hyj, hyré),
shtyrje (shtyj, shtyre), zierje (ziej, zier), b/uarje (bluaj, bluar), shuarje
. (shuaj, shuar), kryerje 'èkrYej, kryer), lyerje (lyej, lyer) etj . ; nxenie4 >
thenie (them, thene), ngrenie (ha, ngrene), qenie (jam, qene) etj. Ne
raste te veçanta kjo prapashtesé bashkohet edhe me temen e se tash­
mes, p.sh. : kamje (kam), ngasje (ngas), vrasje (vras). Pra, siç shihet
edhe. nga shembujt e mesipérm, prapashtesa -je bashkohet me te
gjitha ato tema foljesh, me te cilat nuk bashkohet prapashtesa -im.
Emrat e formuar me prapashtesen -je (njesoj si ata me -im)
j ane emra abstrakte veprimi, por disa prej tyre e mertojne edhe re­
zultatin e veprimit perkates ose njé send konkret, p.sh. : dalje («dera
nga dalim»), hyrje («dera nga hyjmé>>), mbledhj{! (p.sh. : mbledhje e
kolektivit), ndarje (<mje pjese e ndare e nje hapesire»), perzierje (p.sh. :
perzierje kimike), thirrje (p.sh. : Thirrje e Frontit Demokratik) etj .
Shenim. Siç u permend n� § 1 6, prej foljeve me -oj emrat foljore te veprimit
formohen me prapashtesen -im e jo me -je, prandaj perdorimi i emrave, si hel­
'muarje (helmoj), hutuarje (hutoj), shpuarje (shpoj), shtruarje (shtroj), zgjuarje
(zgjoj), ne vend te helmim, hutim, shpim, shtrim, zgjim nuk eshte ne pajtim me
normen letrare (por mund te perdoren emrat çuarje e shkuarje, te formuar nga
pjesoret çuar e shkuar, per analogji me bluarje, kruarje etj . , meqenese nga foljet
çoj e shkoj nuk jane formuar emra me prapashtesen ;-im) . .
Formimi i emrave me prapashtesen -je esh te produktiv dhe aktiv ne gjuhen
e s otme letrare.
l) Me perjashtim te foljeve qe ne pjesore e z bert hejne zanoren e te temes ne
-ye-, si kèrcej - kercyer, rrefej - rrefyer etj.
2) Me perjashtim te foljeve gatuaj, paguaj, shkruaj, pershkruaj, prejt te cilave
.
formohen emra me prapashtesen -im; gatim, pagim, shkrim, pèrshkrim.
3) Zanorja e fundore e pjesores bie kurdohere para parashteses -je.
4) Pas bashketingellores n prapashtesa -je shkruhet -ie ; shih p er kete «Drejt­
shkrimi i gjuhes shqipe» § 32.
21 9
 PRAPASHTESA -ISHTE/-ISHTit
§ 20. Me ane te kesaj prapashtese, qe paraqitet me dy variante,
formohen kryesisht emra qe tregojne nje vend ku gjenden me shu­
mice sende te emertuara nga tema fjaleformuese (tema fjaleformuese
ne te shumten e rasteve eshte nje emer bime), p.sh. : agrumishte, ·ahishte
ose ahishte, farishte, jidanishte, fierishte ose jierishte,jonxhish te, ka//a­
mishte ose kal/amishtel), /ajthishte ose /ajthishte, lu/ishte, pemishte,
p/epishte ose plepishte, qarrishte, ranishte, rrapishte ose rrapishte,
shelgjishte ose shelgjishte, trendajilishte ose trendafi/ishte, thekerishte,
ul/ishte ose ullishte, zal/ishte etj. Siç shihet nga shembujt e mesiperm ,
disa emra jane ngulitur ne gjuhen letrare ne trajten me -ishte, disa
me -ishte, ndersa disa té tjeré pérdoren heré me njéren e heré me
tjetrén trajte2). Né keto raste duhen parapélqyer né pérgjithési traj­
tat me -ishte.
Me prapashtesen -ishte éshté formuar nga tema e foljes punoj
edhe emri punishte.
Tipi i emrave té formuar me prapashtesen -ishtej-ishte eshte
produktiv dhe aktiv n� gjuhén e sotme letrare.
PRAPASHTESAT -1, -(�)SI, -(�)RT
§ 21. Me an e te ketyre �rapashtesave formohen emra a bstrakte
té gjinisé femerore, qe tregojne nje cilési a njé veçori.
Prapashtesat -i, -(e)si, -(e)ri jané te aferta nga kuptimi themelor
qé shprehin, por dallohen njéra nga tjetra sipas llojit te temés me te
cilen bashkohen .
l) Ky emer, veç kuptimit «nje vend ku ka shume kallama>), ka edhe kuptimin
«kallam, kallam i misrit»,
2) Sipas tingullit fundor te prapashteses ndryshon edhe menyra e formimit te
trajtes se shquar dhe te shumesit: emrat me -isbte e formojne trajten e shquar
me -ja (duke rene e-ja fundore e patheksuar) dhe shumesin e kane njesoj si
njejesin, p.sh. : ullishte - ullishtja, shumesi : ullishte-t, ndersa emrat me -isbte
e fomojne trajten e shquar me -a (duke rene e-ja fundore e patheksuar) dhe
ne shumes kane mbaresen -a, p.sh. : ullishte - ullishta, shumesi : ullishta,-t.
Prandaj duhet pasur kujdes qe, ne rast se ne nje tekst perdoret varianti ullishte,
trajta e shquar duhet te jete ullishta dhe shumesi ullishta,-t (dhe jo ulli3ht}a,
ullishte,-t), ndersa kur perdoret varianti ul/ishte, trajta e shquar duhet te jete
ullishtja dhe shumesi u/lishte,-t (dhe jo ullishta, ullishta,-t).
220
1. Prapashtesa -i
Kjo prapashtese bashkohet kryesisht me tema emrash qe ne
shumicen e rasteve jane emertime te njerezve sipas veprimtarise
sé
tyre prodhuese, shoqérore, shkencore etj. dhe me tema mbiem
rash.
Ne disa raste ajo bashko het edhe me tema foljesh e ndajfol jesh. Nga
pikepa mja fonetike shumic a e ketyre temave dalin me -r ose mé
-s,
p.sh. : beqari (beqar), blegtori (blegtor), bujari (bujar) , detari (detar),
drejtori (drejtor), dhelperi (dhelper), dhenderi (dhender), gazetar
i
(gazetar), hetuesi (hetues), kopraci (koprac), krushqi (krushq ),
kop­
shtari (kopsh tar), kujdestari (kujdestar), mesuesi (mesues), mjeshte
ri
(mjeshtér), muratori (murator), ndermjetesi (ndermjetés), nepu
'lesi
(népunés), peshkatari (peshkatar), pergjegjesi (pérgjegjés), sekreta
ri
(sekretar), zejtari (zejtar) etj . ; amul/i (amull), bukuri (i bukur),
da­
shuri (i dashur), denduri (i dendur), dituri (i ditur), krenari (krenar),
lageshti (i lagésht), /armi (i !arme), liri (i lire), lumturi (i lumtur),
men­
çuri (i mençur), mituri (i mitur), mizori (mizor), pabesi (i pabesé)
,
pasuri (i pasur), persosuri (i persosur), pjekuri (i pjekur), p/ogesh
ti
(i plogésht), pjellori (pjellor), prodhimtari (prodhimtar), varferi (i
varfer) etj . ; dredhi (dredh), lakmi (lakmoj), tradhti (tradht oj) etj.,
befasi (befas), brendi (brenda), tepri (teper) etj.
Siç shihet nga shembujt e mesipérm, disa emra te formuar me
kétè prapashtese prej njé teme emerore mund té tregojne nje dege
te ekonomise, njé profesio n, nje zyre a njé vend pune, p.sh. blegtori,
detari, gazetari, rrobaqepesi, drejtori, sekretari etj .
Tipat e emrave te· formuar me prapashtesén -i prej temash eme­
rore e mbiemerore jané produktive dhe aktivé ne gjuhén e sotme le­
trare ; ndérsa formime t prej temash foljore e ndajfolj ore jane mjaft
té rralla.
2. Prapashtesa (e)si
-
Kjo prapashtese formon zakonish t emra abstrakte te cilesisé,
d uke u bashkua r ne radhé te pare me tem� mbiemra sh cilésoré, krye­
sisht Jofoljorè , p.sh. : aftesi (i afte), ashpersi (i ashper), athtesi (i athét),
butesi .(i butè), cektesi (i cekét), drejtesi (i drejte), egersi (i egér), èm-
221
 (i holle), 3 . Prapash�esa -(e)ri
belsi (i embel), fshehtesi (i fshehte), gjatesi (i gjate), ho/lesi
imtesi (i imte), kotesi (i kote), lartesi (i larte), lehtesi (i lehte),
ligesi
(i lig), lire�i (i liré), madhesi (i madh), mbaresi (i mbaré), mefshiesi Kjo prapashtese ka njé sfere veprimi me té ngushtè ne krahasim
me prapashtesat -i e -(è)si. Me kété prapashtesé jané formuar njè
(i mefshté), miresi (i miré), mprehtesi (i mprehté), ndyresi (i . ndyré),
réndé), numér emrash me ku,ptim abstrakt ose pérmbledhes nga tema emrash
poshtersi (i poshter), qartesi (i qarte), qetesi (i qeté), rendesi (i
), urtesi . e mbiemrash, p.sh. : besnikéri (besnik), burreri (burre), dinakeri ( dinak),
rreptesi (i rrepté), shpejtesi (i shpejté), thjeshtesi (i thjeshte
dja/eri (dj alé), fisnikeri (fisnik), foshnjeri (foshnjé), gjalleri (i gjalU�),
(i urté), vogelsi (i vogél), zgjuarsi (i zgjuar) etj .
.Siç shihet nga shembu jt e mésipérm, kjo prapashtesé bashko het hasméri (hasmé), pleqeri (pleq), roberi (rob), skllaveri (skllav), sho­
nga qeri (shoq), trimeri (trim) etj.
kryesisht me tema mbiem rash mé -té, -et, -er, -el, prandaj kur
e me -i, keto Ne pak raste nga e njéjta temè jane formuar njé emer me -(e)ri
kéto tema krahas formimeve me -(e)si ka edhe formim
e njé tjetér me -(è)si, duke marré kuptime te ndryshme, p.sh. : madheri
té fundit sot nuk jane normative, d.m.th. duhet pérdorur : ashpers
i,
e madhesi, pleqeri e pleqesi.
posh tersi, shpejtesi, urtesi, vjetersi dhe jo ashperi, poshteri, shpejti,
urti, vjeteri etj. Po késhtu né çiftin paresi e pari si variant fjaléfor
mues Prapashtesa ,(e)ri éshté béré sot mjaft produktive e aktive per
e vogeli, tè dy té formimin e emrave abstrakté prej temave té mbiemrave te nyjshém.
themelor duhet konside ruar i pari. Emrat vogelsi
e;
formuar nga tema e mbiemrit i vogel, kané kuptime té ndryshm me prapashtesén -shem (shumica e tyre té formuar prej pjesores se
vogelsi ka kuptimi n «té qenét i vogel, sende te vogla té parende
sishme»� ish-variantit letrar veri or), p.sh. : bymyeshmeri (i bymyeshem), djeg- .
ndersa vogeli ka kuptimin «mosha e te voglit» . l) shmeri (i djegshém), domosdoshmeri (i domosdoshém), hershmeri
,
Nje veçori tjeter e prapashtesés -(e)si éshté se . ajo bashkoh et (i hershèm), levizshmeri (i lévizshem), ligjshmeri (i ligjshém), natyr­
né nje shkallé shumé me té . gjere se prapashtesat -i e -(e)ri me .t· ema shmeri (i natyrshém), ndershmeri (i ndershem), ndjeshmeri (i ndjeshém),
mbiemr ash té pérbéré, p.sh : : fatbardhesi (fatbardhe), fatkeqesi (fat­ ndryshueshmeri (i ndryshueshém), ngjashmeri (i ngjashem), njetrajt­
keq), gjakftoh tesi (gjakftohté), gjaknxehtesi (gjakn.xehté), shmeri (i njétrajtshém), papajtueshmeri (i papajtueshem), paprekshme­
kryelar tesi (kryelarté), mendjemadhesi (mendj emadh) etj. , ri (i paprekshém), pashmangshmeri (i pashmangshém), partishmér i
Prapashtesa -( e)si bashkohet né njé masé mé té vogél edhe me (i partishém), pathyeshmeri (i pathyeshém), pershlçueshmeri (i pér.
tema emrash (mashkt;tllore ose fe mérore), p.sh. : anesi (a1;1e), atesi, shkueshém), qèndrueshmeri (i qéndrueshém), rrezikshmeri (i rrezik­
� f i
(até), bimesi (bimé), bujqesi (bujq), fajesi (faj), fqinj si ( q nje) � shem), rrjedhshmeri (i rrjedhshém), shumellojshmeri (i shuméllojshém) ,
fshataresi (fshatar), grykesi (gryké)� gjuh�si (gjuhé), kombesi (lcomb), trashegueshmèri (i trashégueshém), tretshmeri (i tretsh�m), ushqyeshméri
letersi (leter), ma/esi (mal), mendesi (mend), miqesi. (miq), (i ushqyeshém), vazhdueshmeri (i vazhdueshém), vijueshmeri (i vijue�
mjekesi
(rre -.
(mjek), pleqesi (pleq), p opullsi (popull), pronesi (pron�) rregl!-[l$l . •. shem) etj ; Emri kalueshmeri éshté formuar nga p.dajfolja kalueshem .
gull), shendrdesi (shend et) etj. 1 · ! ;. . Pér shkak tè produktivitetit dhe aktivitetit shume te madh te
Tipat e emrave t é formuar m e prapashtesen -(e)si jane mjaft prapashtesés -(e)ri né disa raste vihen re formime analogjike, drejt­
produktivé dhe aktive né gjuhen e s9��e-· letrare. pèrdrejt nga tema e njé emri ose e nje foljeje, p.sh. : ideshmer.i (nuk
ka ndonjé mbiemer i ideshem}, kripshmeri «pérqindja e kripes né ujé>�
vogeli ose qe ne v�gji/1.
1 ) Me kete kuptim perdoret edhe emri vegjeli, p.sh.: qe ne . : .- . , · ' .. ... (ky emér nuk lidhet kuptimisht me mbiemrin i kripshem, i ciii èshté
·�
l • • • l • •• • • � '
,. •
'
l
' • • • \ •

; . �· \�' l ' li' ·:•. 1 il. l i mundshém né gjuhé vetém ne kuptimin «qé mund té kripet», por
· · . ;·
'
).
'
. , h� :.':· . ' • ..:. ·, f • �e. em,r:in}çripf),
•
• \', 1
.
percjellshm.éri «sh.kall� e .aftésisè .sé léndéve te ndrysh-·
• .. • • � ', •

l c. � '1 :i ' • '"' \ '", ·, ' '·" . J • J. !.,. ! l ' f. • :) o\• .:t me pér té percjellé elektricitetin, nxehtésiné etj .». (k.y. emé1.: n�k lidpet

�f2· �l )-
kuptimisht me mbiemrin i percjellshem «qè mund te percillet», por
me foljen percjell)s pje/lshmeri «aftesia per te pjelle» (ky emer lidhet
kuptimisht me foljen pje/1 e jo me ndonje mbiemer i pje/lshem, i
ciii nuk perdoret), vdekshmeri «sasia e vdekjeve ne nje periudhe tè
caktuar» (ky emer nuk lidhet kuptimisht me mbiemrin i vdekshem,
por me emrin vdekje) etj.
PRAPASHTESA -SHEM
§ 22. Me ane te kesaj prapashtese formohen mbiemra te nyjshem
prej temash foljore, emerore ose ndajfoljore.
Shume produktiv dhe aktiv èshte tipi i mbiemrave te formuar
>
nga tema e pjesores, si i afrueshèm (afrue) 1 , i ardhshem (ardh-ur),
i besueshem (besue), i botueshèm (botue), i çmue.shem (çmue), i dal/ue­
shem (dallue), i djegshèm (djeg-ur), i kapshem (kap-ur), i lejueshem
(lejue), i lèkundshèm (lekund-ur), i mundshèm (mund-ur), i pelqye­
shèm (pélqye-r), i pèrdorshem (perdor-ur), i thyeshem (thye-r), i ush­
qyeshem (ushqye-r), i vazhdueshèm (vazhdue) etj.
Mbiemrat e ketij tipi tregojne mundesi, aftèsi e disa bere do­
mosdoshmèri per t'iu nenshtruar nje veprimi a per te kryer njè ve­
prim, p.sh. :
i besueshèm «qé mund tè besohet», i djegshèm «qé mund te di­
gjet», i perdorshem «qé mund te perdoret», i pijshèm «qè mund tè
pihet>>, i tretshèm «qe mund te tretet>> etj . ;
i kenaqshèm «qè te kenaq», i lodhshem <<qe te lodh», i mèrzitshem
«qè tè merzit», i ushqyeshem <<qe te ushqen}> etj. ;
i levizshem «qe leviz» , i rrjedhshèm «qè rrjedh», i vazhdueshem
«qe vazhdon» etj.;
i admirueshem «qe meriton, qe duhet tè admirohet», i /avderue­
shem <<qé meriton, qè duhet tè lavdèrohet», i denueshèm <<qé meriton,
qe duhet tè denohet», i kritikueshèm «qè mund ose qè meriton, qè
·
duhet tè kritikohet» etj.
l ) Per foljet me -oj e -uaj si teme fjaleformuese sherben tema e pjesores �·
te ish-varianti t letrar verior.
224
Nga kèta mbiemra mund te formohen rregullisht mbiemra me
kuptim te kundért (ose mbiemra antonim iké) me parashtesen pa­
(shih e dhe me lart § 5), p.sh. :
i besueshem i pabesueshem
i kenaqshem i pakènaqshèm
i kritikueshem - i pakritikueshèm
i lejueshem i palejueshem
i lodhshem i palodhshem
i mundshem i pamundshem
i thyeshem i pathyeshèm etj .
Mbiemrat me parashtesén pa- i ruaj ne gjithashtu kuptimet ka­
rakteristike tè tyre (ne k e tè rast ata tregojné pamundèsi, paaftesi per
t'iu nènshtruar njè veprimi a per te kryer njè veprim).
Duhen dalluar ne perdorim mbiemrat e formuar me prapashtesén
-shem nga mbiemrat e nyjsbem te formuar pa prapashtese, drejt­
pérdrejt nga pjesorja, tè cilet tregojné njé tipar cilésor te arritur
pas nje veprimi, p.sh. : i denuar «q è eshtè dènuar», i djegur «q è e . h te
djegur», i perdorur «qè èshte pèrdorur», i thyer «qe éshte thyer» etj .
Prandaj per tè zbatuar normén e sotme letrare, duhet théne : femijè i
afrueshem (dhe jo i afruar), ndihme e çmueshme (dbe jo e çmuar),
kjo me duket e pabesueshme (dhe jo e pabesuar), vullnet i pamposht­
shem (dhe jo i pamposhtur ), sjellje e palejueshme dhe jo e palejuar ),
sulm i papermbajtshem (dhe jo i papermbajtur ), kjo eshte e pamundsb­
me (dbe jo e pamundur), ngjarje e paharrueshme (dhe jo e paharruar),
miqesi e pathyeshme (dhe jo e pathyer) etj . Nga pikèpamja e n ormès
se sotme, perdorimi i mbiemrav e pa prapashtese né vend te mbiemrave
me -shem ne keto raste shihet si dialektor.
Mjaft prod uktiv dhe aktiv èshte edhe tipi i mbiemrave te for­
muar me prapashtesen -shem nga tema e nje emri (konkret ose ab­
strakt), p.sh. : i arsyeshem (arsye), i bujshem (buje) l > , i dèmshem (dèm),
i dobishem (dobi), i famshem (fame), ifrikshèm (frike), ifrytshèm (fryt),
i fuqishem (fuqi), i hollesishem (bollesi), i lavdishem (lavdi), i ligjshem ·
l) Zanorja e fundore e patheksuar e temes fjaleformuese bie kurdoher� pua
parashteses -shèm, shih edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 7 c.
1 5-54 225
(ligj), i logjikshem (logjiké), i natyrshem (natyré), i ndershem (nder),
PRA PAS HTE SA T -0- -RO -, -TO-,
i ngeshem (nge), i partishem (parti), i rrezìkshem (rrezik), i shijshem -SO-, -ZO -
(shijé), i ujshem (uje), i vellimshem (véllim), i vrullshem (vrull), i zell-
§ 23. Kéto prapashtesa shér bejn é per té form
shem (zell) etj. uar folje dhe ne
shum icèn e rasteve bash kohe n me tema
Nga pikepamja e kupti mit kéta mbiemra né pérgjithési zbér- emérore, mbiemérore e ndaj ­
foljore. Prapashtesat ro , to , so , -zo-
thehen né «qe ka, qe eshte + emrin qe sherben si teme fjaleformuese», - - - - - jané zgjerime té prapashtesés
-

-o-. Té gjitha folje t e form

p.sh. : i arsyeshem <\qé ka, qé éshté me arsye», i famshem «qé ka, qe uara me kéto prapashtesa jané té klasé
sé pare té zgjedhimi t té pare (shih § 85 s
éshte me famb>, i ujshem· «qé ka mjaft ujé, leng; qé éshté si ujé>} , né pjesé n «çèshtje tè morfo­
logji sé»), d.m. th. né vetèn e pare njèjè
i vellimshem «qé k a véllim té madh» ; ose n e «qe sje/l (qe t e shtie) + s tè kohè s sé tash me marr in
mba resèn -j, ne vete n e pare njéjé s té
emrin q e sherben si teme fjaleformuese», p.sh. : i demshem «qé sjell se kryeres sé thjeshté marr in
mbaresén -va, ndersa né pjesore dalin mè
dém», i dobishem «qé sjell dobi>>, i tmerrshem «qé tè shtie tmerrin» -uar (pune - punoj, punova,
punuar).
etj. Disa mbiemra, si i frikshem, i turpshem mund tè kené, sipas kon­
tekstit, heré njerin, heré tjetrin nga kuptimet e mésipérme.
Edhe nga kéta mbiemra mund te formohen antonime me para­
shtesén pa-, por ato nuk jané tè mundshme né tè gjitha rastet. Sot
pérdoren çifte antonimike si : l . Prapashtesa -o-

Kjo éshté prapashtesa mé produktive dhe

i arsyeshem i paarsyeshem mè aktive per for­
mim in e foljeve né gjuh èn e sotme letra
i demshem i pademshem re. Me ané tè kesaj prapa­
shtese form ohen folje kryesisht prej tema
i dobishem i padobishem sh emérore, mbie merore
e ndaj foljore, p.sh. :
i frikshem i pafrikshem
ajroj (ajér) l >, anoj (anè) , besoj (besè), dime
i fuqishem i pafuqishem roj (dimer), eksportoj
(eksp ort), ftlmoj (film ), jluturoj (flutur),
i ligjshem i paligjshem gérshetoj (gérshet), Juftoj
(lufté), mendoj (mend), nderoj (nder),
i ndershem i pandershem punoj (puné), rrafshoj
(rrafsh), qarkoj (qark), sharroj (sharré),
i zellshem i pazellshem etj ., sheshoj (shesh), tmerroj
(tmerr), thumboj (thum b), urdh eroj (urdh
ér), vrapoj (vrap), zeméroj
(zemér), zhavorroj (zhavorr) etj. ;
por nuk perdoren antonime, si i pabujshem, i pafamshem, i pa­
çaloj (i çalè), ho/loj (i hollè), pastroj (i pastè
hollesishem, i paujshem etj. Né kéto raste mohimi i tiparit béhet me r), pasuroj (i pasur),
rralloj (i rrallé), shkurtoj (i shkurtér),
ané te pjesézés mohuese jo: jo i bujshem, jo i hollesishem etj . shtrembèroj (i shtrembe r),
shtrenjtoj (i shtrenjté), thelloj (i thellé), var
Tipi i mbiemrave te formuar me prapashtesén -shem nga tema fèroj (i varfer) vjetroj (i
vjetér) etj . ;
ndajfoljore eshte shumé mé pak produktiv se dy te tjerét. Mbiemra
afroj (afér), bashk oj (bashké), /argoj (larg)
te tillé jané : i andejshem, i atehershem, i brendshem, i dikurshem, i , mjaftoj (mjaft), pfr­
paroj (pérpara), shpejtoj (shpejt), teproj (tepér), ve
djeshem, i ketejshem, i ketushem, i menjehershem, i ngadalshém, i çoj (veç) etj .
pardjeshém, i perhershem, i qekurshem, i sivjetshém, i sotshém, i
vjetshém etj. Kéta mbiemra tregojné njé tipar sipas kuptimit té temes
fjaléformuese. Nga kéta mbiemra nuk formohen antonime me para- 1) Pec renien ose jo te e-se paratheksore te foljet e formuara prej temash miS
-èr, -el shih: «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe
shtesén pa-. » § 5 ç.

226
227

2 . Prapashtesa -ro-
Kjo prapash tesé eshte pak produktive. Me ane te saj j ané for­
muar nje numer i kufìzuar foljesh, kryesish t nga tema emérore , e
né raste te rralla nga ndonje teme mbieme rore, folj ore a ndajfolj ore,
p.sh. : flakeroj (flaké), lajmeroj (lajm) l>, lavderoj (lavd), ligjeroj (ligj),
misheroj (mish), p/eheroj (pleh), etj. ; gja/leroj (i gjallé), shkriferoj
(shkrif), shqiperoj (shqip) etj .
me prapa­
Shenim. Ne disa raste n ga e njejta teme jane formuar folje edhe
lajmèroj, lavdèroj,
s htesen -o- edhe me -ro-, p . sh . : /fakoj, iajmoj, levdoj dhe flakeroj,
Ne gj uhen c sotme letrare jane normat ive keto te fundit.
3 . Prapa sh tesa -to-
Me k'ete prapasht esé, qé éshté me produkti ve se prapasht esa
-ro-, jané formuar njé numér foljesh kryesisht prej temash emerore,
p.sh. : arketoj (arké), arsyetoj (arsye), copetoj (copé), demtoj (dém),
farketoj (farke), pjesetoj (pjesé), shkaktoj (shkak), shtegtoj (shteg),
tregtoj (treg), udhetoj (udhé), vizatoj (viza), shqiptoj (shqip) etj . Me
kété prapasht ese j ane formuar edhe foljet pushkatoj (pushké), rre­
zatoj (rreze), miratoj (mire), duke marre nje -a- mbeshtetese midis
temés e prapasht eses per analogji me formime té tilla si lajkatoj,
/edhatoj, vizatoj, te te cilat si teme fjaléform uese ka sherbyer trajta e
shumésit me -a : lajka, ledha, viza.
Shenim. Folja /arkoj, e formuar nga emri farkè me ane te prapashteses - o -
,
ik . eshte
ne gjuhen e sot me letrare, sidomos ne s tilin tekniko-shkencor e publicist
zevendesuar nga farkètoj.
l) Kur tema fjaleformuese del me basbketingellore, midis saj dbe prapashtese s
shtobet nje è mbesbtetese (sbih edbe «Drejtshkri mi i gjubes shqipe>� §
5 c) .
228
4. Prapashtesat -so-, -zc-
Me ané te prapashtesés -so- jané formuar folje, kryesisht r r�j
temash emérore, mbiemérore e ndajfolj ore, p.sh. : frikesoj (friké),
vleresoj (vleré) etj . ; embe/soj (i embél), keqesoj (i keq) t l, lartesoj (i
larté), lehtesoj (i lehté) etj . , ngadalesoj (ngadale), pakesoj (pak), plo­
tesoj (plot) etj .
Prapashtesa -so- eshté shume pak aktive né gjuhén e sotme le­
trare.
Sheni m. Ne dis a raste ng a e njejta t�me j an e formua r folje edbe me prap21 ·
ahtesen -o- edbe me -so-, p.sb. : ashperoj, /rikoj, lartoj, pakoj dbe ashpersoj, frikeso) ,
l artesoj, pakesoj. Ne gjuhen e sotme letrare jane normat iv e keto t e fundit.
Prapashtesa -zo-, e cila éshté shumé prod uktive e aktin né gju­
hén e sotme letrare, sidomos ne publicistike e né terminologjine
tekniko-shkencore, bashkohet kryesisht me tema emrash, p.sh. :
copezoj (copé), dorezoj (doré), frymezoj (frymé), gjunjezoj (gjunje),
kolonizoj (koloni), kryqezoj (kryq)2>, kufizoj (kufì), lulezoj (lule),
miellzoj (mieli), petezoj (peté), popullzoj (popull), pyllezoj (pyll),
shoqerizoj (shoqéri), sh tetezoj (shtet), trupezoj (trup), udhezoj (udhe),
vallezoj (valle) 3> etj . ; belbezoj (i belbét), dyzoj (dy), shumezoj (shumé).
Krahas kétyre formimeve, né shqipen e sotme letrare pérd oren
edhe folje me prapashtesén -izo-; zakonisht, kéto jané fjalé té hua­
zuara, q e i jané nenshtruar sistemi t m orfologjik te shqipes, si p.sh. :
ak tivizoj, ekranizoj, individualizoj, industrializoj, kolektivizoj, konkre­
tizoj, militarizoj, mobilizoj, rajonizoj, revolucionarizoj, stabilizoj etj . Nén
ndiki min e k�tyre fjaléve né shqipen e sotme letrare kané fì lluar
te forrn ohen edhe fjalé me prapashtesen -izo- nga tema té veté
s hqipes, si p.sh. : kombetarizoj, shqiptarizoj etj . Kéto formi me nuk
j ané shumé aktive.
l) Kur tema fJaleformuese del me basbket ingellore, midis saJ dhe prapashteses
ne disa raste shtohet nJe -e - mbeshtetese (shih ed h e «Dt eJtshkrim i i gjubes
shqipe» § 5 c) .
2) Kur tema fjaleformuese del me bashketingellore, midi s saj dhe prapashteses
ne disa raste shtohet nje -e- mbeshtetese (shib edh e «Drejtshkrimi i gjuhes
sbqipe» § 5 c).
3) Te foljet lulezoj e va/lezoj e-ja fundore e temave Iute, valle eshte shnderruc;.r ne e.
2!9
 Shenim. Nga fo ljet njesoj e njezoj, te dy ja te formuara nga numerori njé, e
para ka marre nje perha pje me te madhe dhe eshte bere si var iant norma tiv krye­
sor, prandaj edhe fjalet e prejardhura prej saj : njesim, i njesuar, duhen parapel ­
qyer ndaj njezim, i njezuar.
Foljet shumoj e shumezoj nuk jane variante fjaleformuese, por kane kuptlme
t6 ndryshme dhe nuk mund te perd oren ne vend te njera-tjetres.
P RAP ASHTESA -OS
§ 24. Me kete prapashtese, qe eshte produktive, por sot j o­
aktive né gj uhen letrare, formohen folje prej temash emerore, p.sh.
balsamos (balsam), baltos (balte), barros (barre), brengos (bre nge).
brumos (brume), burgos (burg), damkos (damke), faqos (faqe), fundos
(fund), gjakos (gjak), hekuros (hekur), inatos (inat), katranos (katran),
Jeckos (lecke), llafos ( llafe), merakos (merak), njollos (njolle), pérrallos
(perralle), plagos (plage), plevitos (plevit), syrgjynos (syrgjyn), tymos
(tym), vendos (vend), vulos (vule) etj .
Shenim. Ne disa raste, nga e nj e jta teme, perveç formimeve me prapasht�se n
-os, a edhe formi me me prapashtesen - o - , p.sh.: barro}, bruma}, faqoj, /aroj, gja ­
k
koj, njolloj, perra/loj, plago}, vuloj etj .
Ne keto raste form imet me p rap ashtesen -o-, ne pergjithesi, nuk jane nor­
mative ne gjuhen e so tme letrare , por nder foljet ajroj dhe ajros e para duhet tè
merret si varianti normativ kryesor, pasi me temat me -er (ajer) bashkohet pr ap a ­
shtesa -o- e jo -os- ; rrjedhimisht, edhe ajrim e i ajruar (qe dalin nga ajroj) duhea
parape l qyer ndaj ajros, i ajrosur (qe dalin nga ajros).
Foljet tymoj e tymos (tym), vendo} e vendos (vend) j an e dallua r der i diku
kupt imish t e mund te pe r doren secila me ngjyrimin kuptim or qe kane fituar. Folja
tymoj perdoret me kuptim jokalimtar, (p.sh . : tymojne oxhaket e fabrikave), ndersa
folja tymos p erdoret me shume me kuptim kalimtar (p.sh. tymos bletet, peshkun,
prandaj tbuhet edhe peshk i tymosur e jo i tymuar).
Folja vendos perd oret me dy kuptime : l . «i jap udhe, zgj id h je nje çeshtjeje»;
2. <<i gjej vendin d içkaje a diku]t, ve diçka ne nje vend», ndersa folja vendo} sot
perdoret vet em me kuptimin e dyte. Emri vendim lidbet kuptimisht me foljen
vendos, me gjith ese nga a n a formale paraqitet si i formuar nga folja vendo}.
230
PRAPA SHTESA -AS/-A ZI
§ 25. Me ane te kesaj prapashtese, qé del ne dy vaòante, formo­
hen vetem ndajfolj e. Prapashtesa -asf-azi m und t e bashkoh et me tema
emerore, mbiemerore, foljore e ndajfoljo re, p.sh. : barkas, barkazi
(bark); brinjas, brinjazi (brinjé); fytas, fytazi (fyt) ; gjunjas, gjunjazi
(gjunje); radhas, radhazi (radhe} etj.; djathtas, djathtazi (i djathte);
fshehtas, fshehtazi (i fshehte) ; ma1 tas, m ajtazi (i maj te) etj .; falas
(falur), ndaras (ndare), rreshqitas (rreshqit-ur), shkaras, shkarazi
(shkare), vjedh uras, vjedhurazi (vjed hur) etj . ; keqas (keq), largas (larg)
etj .
Siç shihet nga shembujt e mesiperm, shum ·ca e ndajfoljeve te
formuara me keté prapashtese perdoren ne dy trajta, me -as e me
-azi, por disa prej tyre jane ngulitur né gj uhén le trare vetem ne trajten
me -as (si djathtas, majtas etj.). Ndajfoljet e formuara me prapa­
shtesen -asf-azi jane ndajfolje menyre.
Kjo prapashtese eshte produktive d h e aktive sidomos ne gj uhen
e fol ur popullore, ndersa ne stilin libro - eshte me pak aktive.
P RAPAS HTESA -(I)SHT
§ 26. Eshte prapashtesa me produktive dhe me aktive, me anen
e se ciles formohen ndajfolje ne gjuhen e sotme letrare, sidomos ne
stilin libror te saj. Ajo bashkohet kryesisht me tema emrash te prej­
ardhur, te formuar me p rapashtesat -(e)si, -(e)ri, -i, -im, dhe me tema
mbiemrash I ) , p.sh. :
afersisht (afersi), egersisht (e gersi), fatmiresisht, fa tk eq esis ht,
gjeresisht, hollesisht, miqesisht, mundesisht, nxehtesish t, pavaresisht,
pergjithesisht, perzemersisht, qetesisht, rastesisht, téresisht, theflesisht
etj.;
besnikérisht (besnikéri), burrerisht (burreri), dinakerisht, fisnike­
rish t, pleqerisht, shoqerisht, trimerisht, viH!azerish t etj . ;
l ) Te ndaj foljet e formuara prej temash me -im ose prej mbiemrash perdoret
trajta e zgjeruar - isht (me perj asht im te ligsht < i lig).
231
 befasisht (befasi), bujarisht (bujari), dhelperisht, lirisht, miturisht.
mjeshterisht, njerezisht etj . ;
detyrimisht (detyrim), gabimisht (gabim), parimisht, qe/limisht,
�·azhdimisht etj . ;
aktivisht (aktiv), artistikisht (artistik), brutalisht (brutal), ek ono­
mikisht, energjikisht, familjarisht, financiarisht, heroikisht, historikisht ,
kolektivisht, konkretisht, ligsht, numerikish t, paralelisht, personalisht,
politikisht, sistematikisht, shq iptarisht, teorikisht, ushtarakisht, vullne­
tarisht, zyrtarish t O etj .
Me ane te prapashteses -isht formohen edhe ndajfo1jet qe she­
nojne gjuhen e nje populli a nje dialekt, p.sh. : anglisht, bu/lgarisht,
greqisht, gjermanisht, koreanisht, persisht, spanjish t, turqisht, vietna­
misht etj . ; çamerisht, gegerisht, laberisht, shkodranisht, toskerisht etj .
Per analogji me ndajfo1jet e form uara nga emrat e prejard hur
me prapashtesat -(e)si, -(e)ri, -i, -im, jane formuar nje numer i ku­
fìzuar ndajfoljesb, te te cilat prapashtesa -sht paraq itet ne trajte té
zgjeruar :
-(e)sisht, p.sh. : denjesisht (i denje), krejtesisht (krejt), plotesisht
(plot), rrenjesisht (rren je) etj . ;
-(e)risht, p.sh. : boterisht (bote), çuditerisht (çudi), pjeserish t (pje­
se), shkencerisht (shkence), . shpirterisht (sbpirt) etj . ;
-(i)misht, p.sb. : fuqimisht (fuqi), shprehimisht (shpreh)2).
Sbenim. Perdorimi i ndajfoljeve m e prapashtesen -isht, sidomos i atyre qe
jane formuar prej temash mbiemerore, esbte karakteristik sidomos per stilin e
letersise tekniko-shkencore, te veprimtarisè shteterore-administrative e ne nje
fare sbkalle edhe per publicist iken. Ne letersine artisitike e ne l igjerimin e per­
ditshem nga ndajfoljet me -isht mund te perdoren ato qe jane bere te pergj ithshme
ne gjuhe e qe nuk kane ndonje ngjyrim st ilistik te veçante, si bujraisht, burrerisht .
gabimisht, grarish t, lirisht, miqesisht, mundesisht, pleqerisht, rastesisht, shoqerish t ,
vazhdimisht etj . Ndajfoljet e tjera mund te perdoren per qallime te caktuara s t i ­
listike-shprehese.
l ) Siç shihet n�:;a shembujt e mesiperm, prapashtesa -isht ne sbumicen e rasteve
bashkohet me tema mbiemerore me -al, -ar, - ik, -iv.
2) Ne vargun fj aleformues te formimeve te t illa mungon nje ha l lke e p ikerisht
ajo q e duhej te ishte tema fj aleformuese e rregul lt : krabaso p.sh. i qete
tesi > qetesisht me i denje > denjesisht (ballka denjeJi mungon), prandaj for­
mime te tilla jane perjasbt i me nga tipat e rregullt dhe duben kufizuar.
2 32
Ne rastet kur ka nje ndajfolje me -isht e nje ndajfolje pa prapashtese, qe kane
po ate rrenje, ne gjuben e letersise artistike e ne ligjerimin e perditshem duhen
perdorur keto te fundit, p.sh. : afer (ose afro) 30 veta (dhe jo afiirsish t ) ; (i) /oli
ashper, eger, shkurt, vrazhde (dbe j o ashpiirsisht, egersisht, shkurtimish t, vrazhde-
sisht ) etj. .
Ne pergj ithesi duhet pasur parasysb qe te mos teprohet perdorimi i ndaj fol­
jeve me -isht. Gjuha shqipe ka edhe menyra te tjera te tben i me v lere ndajfoljore
e sbume bere e dhe me fuqi sbprehese me te madhe se ndajfoljet me - isht, p.sb. :
a/iirsisht - me afersi; artistikisht - nga ana, nga pikepamja artistike; barbarisht
- si barbar, ne menyre barbare; besnikerisht - me besnikeri; bujarisht - me bu­
jari; burrerisht -'me burreri, si burrai; demokratik isht - ne menyre demokratike;
dhelperisht - me dhelperi; egersisht - me egersi; ekonomikisht - nga ana, nga
pikepamja ekonomike, nga ekonomia; marrezisht - si i marre; telegrafisht - me
telegram; trimerisht - si trim(at), me trimeri etj . , etj . Duke perdorur sipas kon­
tekstit e rretbanave t � ligjerimit bere keto menyra te tbeni me v lere ndajfoljore,
bere ndajfoljet me prapashtesen - isht e bejme gjuhen me sbprehese e me te lar­
mishme.
Duhet pasur kujdes gj itbasbtu qe te mos perdoren ndajfol je me -isht te for­
muara pa nevoje e shume here edhe ne menyre te parregullt, si bindesisht, drama­
twgjikisht, dredherisht, heshtesisht, mjaftesisht, modestisht, pakrahasimisht etj .
Kupt imet e ketyre ndajfoljeve mund t e jepen m e keto shprehje ose fjale : n e me­
nyren bindeJe, nga pikepamja dramaturgjike, me dredhi, heshtazi ose ne menyre
te h ?shtur, aq sa duhet ose ne menyre te mjaftueshme, me modesti ose ne menyré
mt dest3, pa krahasim etj .
S H Q IPERIMI I DISA PRAPAS HTESAV E T E HUAJA
§ 27. Bashke me fj alet me prejardhje te huaj kane hyre ne
gj uhen shq i pe edhe disa prapashtesa te h uaja, si -al, -azh, -esk, -itet,
-ist, -izem, -llek, -xhi, -çi (dy te fu ndit jane me burim nga turqishtja).
Keto kane mbetur te k ufìzuara kryesisht te ato fjale me prejard hje
te huaj bashke me te . cilat kane hyre, por disa prej tyre jane bere
produ ktive duke dhene formime te reja brenda shqipes ( d u ke u bash­
k uar me tema fjalesh shqi pe ose me tema fjalesh te huaja), si prapa­
s htesa -ist (shih me lart § 1 5) ose -izem, p.sh. : djathtizem, !etrarizem,
majtizem, sh.kollarizem, zyrtarizetn etj.
> qe­
Ashtu si parashtesat me prejard bje te h uaj, edhe prapasb tesat
mund te zevendesohen ne mjaft raste me mjete te shq i pes.
231
 1 . Prapashtesa -al mund te zevendesohet te disa fjale me pra­
pashtesen -or, p.sh. : kadastral - kadastror, kultural - kulturor,
leksikal - leksikor, muzikal - muzikor etj . Ne nje varg rastesh te
.tjera fjala e huaj mc prapashtesen -al mund te zevendesohet me nje
fjale shqipe me prapashtesen -or, p.sh. : aksial - boshtor, centra! -
qendror, esencial - thelbesor, konsitucional - kushtetor, latera! -
anesor, margjinal - skajor, nazal - hundor, ora! - gojor, sezonal -
stinor, social - shoqeror etj . Mbiemrat racor dhe racial dalloben
kupti misht, p.sh. : tipare racor'!, por dallim racial.
2. Prapashtesa -esk ka kuptim keqesues, tregon tipar negativ,
p.sh. : politike aventureske, interpretim diletantesk, e/e mente estra­
deske, qarqet gazetareske, ngjyra karikatureske, stttdim libresk, fraza
pllakateske, roman policesk etj .
Perdorimi i mbiemrave te formuar me kete prapashtese nuk eshte
i domosdoshem, ai e rendon gjuhen dhe e largon nga ligjerimi i gjal l e
i r opullit. Prandaj mbiemrat me -esk mund t e menjano hen fare nga
shqipja letrare. Ne vend te disa mbiemrave me -esk mund te perdoret
emri perkates ne rasen rrjedhore te shu mesit te pashquar ose ne gji­
nore te shquar, p.sh. : po/itike aventunsh (dhe jo aventureske), letersf
bulevardesh (dhe j o bulevardeske), qarqet e gazetareve (dhe jo gaze­
tareske), fraza pllakatesh (dhe j o pllakateske), lojerat e stdudenteve
(dhe j o studenteske) etj . ; ne raste t � tjera mund te perdoret nje mbie­
mer me prapashtesen -or, p. sh. roman policor d he jo policesk), lojerat
( ose rinia) studentore ( dhe j o studen teske) etj .
3. Emrat e veprimit me prapashtesat ion,
- - te huazuar nga
a c ion ,
gj uhet neolatine, mund te zevendesohen me emra veprimi tè for­
muar me prapashtesen shqipe -im nga folja perkatese me -oj (ne rast
se perdoret nje folje e tille ne gjuhen shqipe), p.sh. : diskriminim (dis­
kriminacion), diskutim (diskusion), dislokim (dislokacion), emigrim
( emigracion), ilustrim (ilustracion), imigrim (imigracion), kapitullim
(kapitulacion), kooperim (kooperacion), likuidim (likuidacion) etj.
Por kur keta emra me -ion, acio n nuk kane kuptimin e njé emri ve­
-
primi (qofte ne pergjithesi, qofte ne rastin konkret), ata zakonisht
n u k mund te zevendesohen nga nje emer me -im, prandaj duhen da-
234
tu ar : emigracion, infeksion, informacion, kompozicion, okupacion,
oper_acion etj . nga emigrim, infektim, informim, ko mpozim, okupim;
operim etj . Keta dy tipa emrash perdoren ne gj uhen letrar secili me
kupti min e tij te veçante.
4. Me prapashtesen -xhi/-çi, me burim nga turqishtja, jane for­
muar emra qe emertoj ne nje person sipas profesionit ose si pas pu nes
qe kryen.
Nje pjese e mire e emrave me prapashtesen -xhi/-çi jane zevendé­
suar ne gjuhen letrare me emra te formuar me prapasbtesat -tar, -ar
ose me kompozita (fjale te perbera) qe kane zakonisht si pjese te dyte
e mrin punues, p.sh. : bakerpunues ose remtar (bakerxhi), bejtar (bej­
texhi), falltar (fallxhi), furrtar (furrxhi), jorganpunues (j organxbi),
kèpucar (kundraxhi ), lekuretar (lekuraxhi), oren dreqes (sabatçi),
pemeshites t pe maxhi), qeleshepunues (qeleshexhi), samarpunues (sa­
marxhi), teneqepunues (teneqexhi) etj .
Por nje nu mer fj alesh me prapashtesen -xhi, sidomos ato qe
emertojne nocione te se kaluares, jane ngulitur ne gjuhe ne kete
trajte, p.sh. : bojaxhi, bostanxhi, duhanxhi, dyqanxhi, fajdexhi, hall­
vaxhi, hanxhi, kafexhi, kallajxhi, kazanxhi, qiraxhi, qymyrxhi, sa­
zexhi, sobaxhi, sharrexhi, sheqerxhi etj . Disa fjale te tjera me prapa­
shtesen -xhi perdoren me ngjyrime te caktuara stilistike-shprehese,
si belaxhi, breshkaxhi, dalla veraxhi, duaxhi, hallexhi, kalemxhi, ku­
marxhi poterexhi, qe!epirxlzi, sehirxhi, shakaxhi, shamataxhi, sherxhi,
xhabaxhi etj . Prandaj si te parat (tipi bojaxhi), ashtu edhe te dytat
(tipi qelepirxhi) perdoren ne gj u hen letrare ne menyre te kufizuar.
3. FJALE TE FORMUARA NJEKOHESISHT ME
PARASHTESE E ME PRAPASHTESE
§ 28. Ne gj uhen shqipe ka mjaft raste k u r me temen fj alefor­
muese bashkoben njekohesisht nje parashtese dhe nje prapashtese.
Ne keté menyre jane formuar nje numer foljesh, si perballoj, per­
fundoj, pergenjeshtroj (me temat balle, fund, genjeshter bashkohen
njékohesisht parashtesa per- dhe prapashtesa -o-), perbetoj e perbe-
235
 tohem (me temen be bashkohen njekohesisht parashtesa per- dhe
prapashtesa -to-), pihfaqesoj, perjetesoj, permiresoj, pervetesoj (me
temat faqe, jete, mire, vete bashkohen njekohesisht parashtesa per­
d he prapashtesa -so-), nguros (me temen gur bashkohen n- d he -os),
shfrytezoj (me temen fryt bashkohen sh- d he zo-), zbukuroj, zgjeroj
(me temat bukur, gjere bashkohen z- dhe -o-), zhburrnoj (me temen
burr(e) bashkohen zh- dhe -no-) etj . Ne kete menyre jane formuar
edhe nje varg mbiemrash e emrash, si i perbindshem, i perbotshem�
i pergjumshem, i perjavshem, i pershpirtshem, i perzishem (me temat
bind-em l), bote, gjume, jave, shpirt, zi bashk o hen njekohesisht para­
shtesa per- dhe prapashtesa -shem) ; pagjumesi (me temen gjume bash­
kohen pa- e -si), perjetesi (me temen jete bashkohen per- e -si ) etj .
Siç shihet nga shem bujt e mesiperm, ne fjalet e formuara nje­
kohesisht me parashtese e me prapashtese, parashtesa me produktive
eshte per-, ndersa prapashtesat me prod uktive jane -o- per foljet e
-shem per m biemrat ; si tema fjaleformuese ne shumicen e rasteve
sherbejne temat emerore e mbi emerore.
Tipat e fj aleve te form uara njekohesisht me parashtese e me
prapashtese jane me pak prod uktive sesa formi met vetem me para­
shtese ose vetem me prapashtesc, p o r keta t ipa jane mjaft aktive
ne shqipen e SOtiT e }etra! e, s'.d umos ne stili n libror.
4. FJALE TE FO�ARA PA PARASHTESA
A PRAPASHTESA
§ 29. Nje vend te ren desishem ne sistemin e fjaleformimit t è
gj uhes s e sotme letrare zene edhe tipat e fjaleve t e fornlllara pa ndo­
nje parashtese a prapashtese, por d u ke kaluar nga nje pjese ligjerate
ne n j e tjeter. Ky kalim ndodh per shkak te ndryshim it te kus hteve
si ntaks ore te perdori mit te tyre. Fjalet i ri, e re jane mbiemra d h e
perdoren per t e percaktuar n j e emer, p . sh . : dja/e i ri, vajze e re,
l) Ne kete ras; folja binde m ka kuptimin «çuditem, rnbetem me goje hapur».
236
gjera te reja etj . Por kur keto fjale perdoren pa emrin qe percaktojne,
ato be ben ve te emra, p.sh. : n}e i ri nga fabrika jone, e reja N.N; te
rinjte dhe te rejat; te reja nga shkenca dhe teknika; /ufta e sé rese me
te vjetren etj .
t. EME RZIMI
Emerzim a substantivim quhet shnderri mi ne emer i njè pjese
te ligjerates qe nuk eshte emer. Ne pergjithesi emerzohen mbiemrat
d he pjesorja. Duke u emerzuar, mbiemri bebet emri i sendit qè ka
tiparin cilesor te shprehur prej tij ose emri i vete cilesise, p.sh. : i
ditur,-i «njeriu i ditur», e bukur,-a «gj ithçka qe eshte e bukur» (p.sh. :
e bukura ne /etersi dhe ne art) etj.
Me ane te emerzimit te mbiemrave formohen :
a) Emra personash te gjin ise mashkullore e femerore, te ka­
rakterizuar si pas nje tipari te tyre, p.sh. i çmendur,-i - e çmendur,-a,
i dashur,-i - e dashur,-a, i njohur,-i - e njohur,-a, i mbytur,-i - e
mbytur,-a, i pasur,-i - e pasur,-a, i semurje,-i - e semurje, -a, i sh ty­
pur,-i - e shtypur,-a, i vdekur,-i - e vdekur,-a, i ve - e ve,-ja etj . ;
besnik,-u - be�nikfe,-ja, genjeshtar,-i - genjeshtarje,-ja, mengjerash,-i
- mengjerashje,-ja, shtatanik,-u - shtatanikje,-ja etj .
b) Emra abstr akte te gjinise femerore, p.sh . : e bukur,-a, e drejte,-a,
e keqje,-ja, e ligje,-a, e mirfe,-a, e sotshmje,-ja, e shkuar,-a, e vertetje,-a
etj .
Ne disa raste nga e njejta teme eshte formuar edhe n j e emer
abstrakt me prapashtesen -i ose -(e)si, por me nje ngjyrim kuptimor
pak a shume te ndryshem, p.sh. : e bukur,-a d he bukuri,-a, e drejtfe,-a
dhe drejtesi,-a, e mirfe,-a d he miresi,-a, e vertetfe dhe vertetesi,-a etj .
c) Emra tè gjinise asnjanese, kryesisht abstrakte, p.sh. te bardhe,-t,
te fiket,-it, te ftohte,-t, te keq,-te, te kuq,-te, te mbare,-t, te mire,-t,
te muget,-it, te nxehte,-t, te ri,-te, te thate,-t, te verdhe,-t (emer se­
mundjeje), te zi,-te (e ullirit) etj .
Pèrdorimi dhe form imi i emrave qe radhitem ne piken c, ka ar­
d hur duke u pakesuar. Ne gjuhen e sotme letrare vihet re prirja per
237
 te perdorur per keto n ocione emra abstrakte te gj inise femerore, tè
formuar me prapashtesa, si mbaresi, miresi, mugetire, rini, thatesire�
verdhez etj . Ne disa raste perdoren me te n jejtin kuptim dhe si tè
barasvlersbme nga pikepamja e normes letrare edhe trajta asnja­
nese, edhe trajta femerore, p .sb. : te ftoh td i - e ftohta, te nxehtet
- e nxehta, ndersa ne disa raste te tjera emri asn janes ose femeror
pa prapasbtese dhe emri femeror me prapashtese perdoren me kuptime
pak a s hume te ndrysbme, p.sh . : e bardha �e vezes, e syrit) d be bar­
dhesia (e bores), te ftohtèt ose e .ftohta (e janari t d he ftohtesi,-a (za­
konisht me kuptim figurativ «ftohtesi ne marredheniet me dike, por
edbe «te qenet i ftohté, shkalla e te ftohtit», p.sh . : ftohtesia e akullit
etj.), tè nxehtèt, e nxehta (me kuptimin «temperatura e larte e atmos­
feres ose e trupit te te semurit,>) dhe nxehtesi-a (e furres, e motorit
etj . , d . m .th. <<te qenet i nxehte, shkalla e te nxehtit»).
Shenim. E m rat asn janes te formuar prej mbiemrash perdoren dendur ne n j e
n u mer shprehjes h ft azfologjike, si : me te butè, me tè eger, me tè keq, vjen si mè tè
kuq, mbahet me te madh, me te rralle, me te urte, te zite e ullirit etj . Ne keto shprehje
per dori m i i e m ra ve asnjanes eshte normativ.
ç) Emra femer ore q e perdoren vetem ne shu mes, p.sh . : tè ar­
dhura,-t, te ho/la,- t, te korra,-t, te lashta,-t, te mbjella,-t, te mbushura,-t,
te palara,-t, te vjela,-t etj .
Nga emerzi mi i pjesores jane forrnuar emra asnjanes qe she­
nojne veprirne abstrakte , si p.sh. : te afruar,-it, te dale,-t, te degjuar,-it,
te folur,-it, tè hyrè,-t, te marre,-t, te mbajtur,-it, te menduar,-it, te
ndenjur-it, tè ngrenè,-t, tè nuhatur,-it, tè nxjerrè,-t, tè pare,-t, tè pu­
nuar,-it, te qarè,-t, tè qeshur,-it, te veshtruar,-it, te zene,-t etj .
Shumica e emrave prejfolj ore asnjanes kane kuptime te n j ejta
me emrat e formuar me prapashtesat -im ose -je nga tema e po asaj
fol jeje, p.sh . : tè afruar,-it, -afrim,-i, te bashkuar,-it - bashkim,-i, tè
ndaluar,-it - ndalim,-i, te ndriçuar,-it, - ndriçim,-i, tè pastruar,-it
p astrim,-i, te renkuar,-it - rènkim,-i, te zbuluar,-it - zbulim,-i, te ·
z hvilluar,-it - zh villim,-i etj. ; te dehur,-it - dehj/e,-a, tè çare,-t
çarjfe,-a, tè larè,-t - larj/e,-a, tè lyer,-it, - lyerjfe,-a, tè prashitur,-it
- prashitjfe,-a, te qenè,-t - qenije,-al), te sje/le,-t - sjelljfe,-a, te·
l ) Vetem kur perdoret me kuptim abstrakt.
238
ujitur,-it - ujitjfe,-a, te li}e l:·, -t - vjeljfe,-a, te zenè,-t - zenije,-a etj.
Ne keto raste ne gjuhen e sotme jane uorrnative vetem emrat e for­
muar me prapashte sat -im ose -je, pra duhet theue : afrimi i pranveres,
nda/imi i qarkullimit, prashitja e misrit etj ., dhe jo tè afruarit, tè nda­
luarit, te prashiturit etj.
Nje pjese e emrave prejfoljore asnjanes perdoren me kuptime
deri diku te n dryshrne nga ato te ernrave perkates te formuar me
prapashtesa t -im ose -je, p .sh. : te çmuar,-it - çmim,-i, te ken.duar,-it
- kèndim,-i, te menduar,-it - mendim,-i, te mèsuar,-it - mesim,-i,
te punuar,-it - punim,-i, tè shkruar,-it - shkrim,-i etj . ; te lutur,-it
- lutjfe,-a, te ngjare,-t - ngjarj/e,-a, tè pyetur,-it - pyetjfe,-a, te
share,-t - sharjfe,-a etj . Pjesorja e emerzuar ne keto raste e jep mè
té theksuar kuptimiu e procesit te veprimit, ndersa formimet me
prapashtesa e emertojne veprimin si nocion abstrakt dhe ne mjaft raste
emertojne edhe vete rezultatin e veprimit. Pikérisht per kete arsye
ne gjuhèn e sotme letrare keta emra m uud te perdoren me vlerat
e tyre k uptimore te veçanta, p.sh. : arti i tè kenduarit, por : Ml.krim e
kèndim; tè mèsuarit pèrmendsh, por : mèsimi i kènges; procesi i tè men­
duarit, por :forca e mendimit, gjuha dhe mendimi; mènyra e te shprehurit,
por : shprehja e fytyrès, slzprehje e bukur etj .
Ne disa raste krahas emrave prejfoljorè asnjanes perdoreu
me te nje jtin k uptim ed be emra pre jfoljore te gjinise femerore : tè
goditur,-it - e · goditur,-a, tè qeshur,-it - e qeshur,-a, te shtène,-t -
e shtenfè,-a, te shtyrè,-t - e shtyrfe,-a etj ., p.sh. : u dègjua te qeshurit
( ose e qeshura) e tij. Ne raste te tilla ne gjuhen e sotme letrare emrat
femeroré jane varianti normativ tbemelor.
Shénim. Emrat prejfoljore asnj a nes kane nje perdorim te gjere e te qen­
drueshem ne gjuhen e sotme letrare ne nje varg shprehjesh e ményrash te theni
me karakter frazeologjik, si: me tè qeshur e me tè ngjeshur: me tè lutur,· me tè ngry­
sur; mè tè gdhirè,· mè te perènduar ti diellit; nè tè hyrè tè fshatit ne tè pirè e sipèr;
, ,
ka marrè tè krisur,· ia p/asi tè qarit,· s'ka tè pushuar etj. Perdorimi i emrave te tipit
t r mesiperm nè shprehje te tilla e-shte plotesisht normativ.
239'
 2. MBIEM ERZIMI
i nJe
M biemèr zim ose adjekt ivim quhet s hndèrr imi nè m biemèr
èr. Me kètè rrugè formo hen
pjese tè ligjèra tes qè nuk èshtè mbiem
m .
mbiem ra te panyj shèm e mbiemra tè nyjshè
a) M B IEM RAT E PANY JSHEM
S hnderr ohen ne mbiem ra te pany jshèm kryesi sht njè
emerto jnè zakon
e mrash tè formu ar me prapa shtesa , tè cilet
(mbiem
person , p.sh . : fshatar,-i (emer) - popullsia .fshatare
getar,-i (emer) - zogjte kengetare (mbiem er), po kèshtu
luftetar,-i - po­
munist,-i - parti komuniste, /ab,-i - kenga labe,
shume puneto r, qytetar,-i
pull lu.ftetar, puneto r,-i - ky djale eshte
ane
- popullsia qytetare, shkodran,-i - kenga shkodr
Emrat e parme qe mund te shnderrohen ne mbiern ra,
,-a - burre
tè rralle, p.sh . : .freng, -u - letersia .freng'e ; plak,-u , plakje
vajze trime etj .
plak, grua plake, trim,-i - djale trim,
Mbiemèrzi rni i emrav e per tè forrnu ar rnbiem ra tè pa
eshtè njè mènyrè aktive ne s hqi pen e sotme letrare . Formi
dorim i i mbiem rave tè tillè èshtè n ormat iv ne tè gjitha
- (i,e) mprehtè, (i,e) ngrohur - (i,e) ngrohte, (i,e) nxehur - (i,e)
nxehte, (i,e) thare - (i,e) thatè, (i,e) vyshkur - (i,e) vyshket, (i,e)
zbrazur - (i,e) zbrazèt etj . M biemrat prejpjesore shènojnè njè tipar
cilèsor duke e paraqitur si diçka qe eshtè arritur si pasoje e kryerjes
sè nje veprimi te caktuar (p.sh . i hapur ka kupti min : «q e èshte hapur
pas kryerjes se veprimit te shènuar nga folja hap», i ngrohur ka kup­
timin «qè èshtè ngrohur pas kryerjes se veprimit te shènuar nga folja
ngroh» etj.), kurse tè dytet shenojnè njè tipar cilèsor pavarèsisht nga
kryerj a ose m oskryerja e veprimit tè foljes pèrkatese (krahaso, p.sh . :
nu mèr i hapur e i hapet, i mbyllur e i mby/let, i ngrohur e i ngrohte, i thare
e i thate, i vyshkur dhe i vyshket, i zbrazur e i zbrazet etj.) . Njè dallim
isht njè
i tille ne kuptimin e nè pèrdorimin e kètyre mbiemrave èshtè nor­
er), ken­
mativ per sbqipen e sotme letrare.
edhe : ko­
M biemrat e forrnuar prej pjesor�ve te foljeve jokalirutare kanè
ne pèrgjithèsi kuptim vepror, p.sh. : i ardhur «q è ka ardhur», i dale
«qe ka dale>), i qeshur «qè i qesh fytyra», i vuajtur «qe ka vuajtur» etj.
etj .
j ane me M biemèrzimi i trajtès se pjesores èshtè njè mènyrè s humè pro­
duktive e aktive per formimin e mbiernrave ne gjuben e sotme letrare.
nyj shèm
mi e pèr­
3. NDAJFOLJEZIMI
stilet.

Ndajfoljezim ose adverbializim quhet shnderrimi ne ndajfolje

i nje pjese te ligjerates qe nuk èshtè ndajfolje. Ne shumicèn e rasteve
b) MBIE MRA T E NYJ SHEM
pjeset e ligjèrates qè ndajfoJjezoben, janè emra, mbiemra ose folje
shndè rrohe n (pjesorja). Kur s hndèrrohen ne ndajfolje, keto pjesè tè ligjèratès
Shum ica dèrrm uese e pjesor eve tè foljev e mund te shèrbejnè per tè emèrtuar rrethanat e kryerjes se njè veprimi ose nje
eve tè foljeve
ne mbiemra tè nyjshe m . Mbiem rat e forrnu ar prej pjesor tipar tè tij .
ht kuptim pè­
kalimtare nè gjuhè n e sotme letrare kanè pèrgji thèsis NdajfoJje te formuara prej emrash janè : anes (ane), ditèn (dite),
i çlirua r «qè eshtè çliruar»,
sor, p.sh . : i bashkuar <�qè èshtè bashkuar», fare (fare), krejt (krye), mot (mot,-i), rrafsh (rrafsh,-i), rresht (rresht,-i),
, i lagur, i mbyllu r,
i demtuar «qè èshtè dèmtuar>>, po kèshtu i hapur sheshit (shesh,-i) vjet (vjet,-i) etj. Ky tip formimi nuk esbtè aktiv
i shkruar, i shkulur, i thyer, i zhveshur etj . nè gj uhèn e sotme letrare.
pèrdo ret edhe
Kraha s mbiem rit prejp jesor ne njè varg rastes h Njè tip te veçante pèr bejnè ndajfoljet e formuara nga forma
shtesè n ose -te nga tema e
njè mbiem èr tjeter i formu ar me prapa -et
e ngurosur e rrjedhores sè mbiemrave tè emèrzuar asnjanes, si se
(i,e) ftohu r - (i,e) ftohte,
po asaj foljej e, p.sh . : (i, e) çelur - (i,e) çelet, afermi, se andejmi, se brendshmi, se jashtmi, se koti, sè largu, se
mbyll et, (i,e) mprehur
(i,e) hapur - (i,e) hapet, (i,e) mbyllur - (i,e)
1 6-54 241
24 0
 lles, anembane Shqiperise, anes lumi
/arti, se mbari, sè tepèrmi etj. Ky ti p , megjithese me produktiv se 1 t, drejt meje, permes fush es, per­
para nesh, prap a shtepise etj .
pari, nuk éshte aktiv ne gjuhén e sotme letrare.
Parafjalé te form uara prej emra sh j
Nje numer mbiemrash te formuar me prapashtesen -shem prej ané : buze, majè, mes, midi's,
rreze etj., p.sh . : buze lumit, maje ma/i
temash emerore ose foljore shnderrohen ne ndajfolje duke u zhve­ t, mes fushash, midis pyllit, rreze
malit etj .
shur nga ny ja, p.sh. : fuqishèm (i fuqishem), furishèm (i furishem),
gèzueshem (i gezueshém), hareshèm (i hareshém), mendueshèm (i men­
dueshém) , natyrshèm (i natyrshém), ngeshem (i ngeshem), pèrmall­
B . FJ A L ET E P E R B E RA ( KO M
P OZ ITA T)
shèm ( i permallshem), rrjedhshem (i rr jedhshem) , vrullshem ( i vrull­
§ 30. Fjal é te perb era ose kom pozi
shem) etj. Ky tip eshte produktiv dhe aktiv né gjuhé n e sotme letrare ta q uhen fjalet e form uara
nga bashkimi i dy ose i me shum e tema
dhe kjo l idhet d r ej tpérdrejt me karakterin produktiv e akt i v te mbi- ve né nje fjale te vetm e, p.sh . :
botekuptim (bot e + kupt im) , breg
emrave me -shem. 1 ) det (bre g + det) , gurgdhen des
(gut + gdhendes ), juglindje (jug + lind
Ndajfolje te formuara nga trajta e pjesores jane : dendur, hapur, je), orendreqes (ore + ndre qes),
vetèsherbim (vete + sher bim) , dyluf
rrembyer, prere, shkoqur, shtruar etj . K y tip, megjithese deri diku tim (dy + lufti rn ), tremujor (tre +
muj or), vinç-ure (vin ç + ure) , dite-
produktiv, nuk eshte · aktiv né gjuhen e sotme letrare. pun e (dite + pun e), gojemjalte
(goj e + m jalte), kokeshk.rete (kok
e + shkreté) , sysh qipo nje (sy +
Shenim. Ka disa çifte mbiemer i nyjshem - ndajfo/je me te njejten n enje, shqi pon je), shpa tullgjere (shp atu ll
+ gjer é), zemerbardh e (ze m ér +
ku si mbiemri, asbtu edhe ndajfolja du het te shkruhen me e fundore, p.sh. : (i,e) ba.rd he), bujq esor-industrial (bu jqes
bute - bute, (i,e) ftohte - ftohte, (i,e) gjalle - gjalle, (i,e) gjate - gjate, (i,e) or + ind u striai) , ekonomiko�
-shoqeror (ek ono mik + shoq eror),
lehte - lehte, (i,e) mire - mire, (i,e) ngrohte - ngrohte, (i,e) shkrete - shkrete, balle/art (bal le + ]art), duarplot
(i,e) vone - vone etj . (duar + pl ot), krahehap ur (kra he +
bapu r), mirembaj (mir e + mba j),
Ne çiftet e meposhtme mbiemri shkruhet me e fundore, ndersa ndajfolja bash kèveproj (bas hke + vepr oj) etj .
shkruhet pa -e : (i,e) drejte - drejt, (i,e) forte - fort, (i,e) kotii - kot, (i,e) /arte Siç shi het nga shem bujt e mes iper m,
- /art, (i,e) mbrapshte - mbrapsht, (i,e) plote - plot, (i,e) shpejte - �hpejt, (i,e)
ne fotm imin e ko mpo zitav e
m arrin pjes e zako nish t tema emra sh,
thjeshte - thjesht, (i,e) verrete - vertet2 >. mbie mra sh, folje sh e ndaj fo1-
jesh e ne raste me te rrall a edhe
tema num éror esh e pere mra sh .
4. PARAFJ AL EZIMI Shenim. Kom pozit at, edhe kur kane
ne perberjen e tyre tri a me shum
jane formuar zakon isbt prej dy gjym e tema ,
tyresb, p.sh. : zèvendesdrejtor (zeve
ndes +
. Parafjalez i m q u het s hnderrimi ne p ar afjale i disa fjaléve qe u drejtor) , zèvendeskryeredak tor (zeve
ndes + kryeredaktor), vajgursjell
sjelles), atdhedashuri (atdhe + dasb es (vajgur +
pe r kasin pjeseve te tjera te l igjeratés . Fjalét qe shndérrohen né pa­ uri) etj .
rafjalé, jané kryesisht ndajfolje dhe emra. Sipa s m arredh eni eve qe k ane ndér
mj et tyre gjymtyret perb eres e,
Parafjale te fo rmuara prej ndajfoljesh jane : ajer, anembanè, kom pozi tat ndah en né dy grup e k
ryes ore : a) kom p ozita k e pujo re
anes, brenda, drejt, gjate, jashte, ketej, krahas, larg, !art, matane, per­
d h e b) k o m p ozi ta perc akto re.
mes, perpara, poshte, prapa, siper etj . Keto fjale, kur perdoren si pa­ § 31. Kompozitat kèpujore jane
fjale te pérb era zako nisht pre j
rafjalé, qen drojne zakonisht para n j e emri a peremri , p.sh. : afer shko- dy gjym tyre sb, qe kan e lidh je bash
kére ndit ese 1 ) nder m jet tyre .
Gjy mty rét e nje k o mpozite kane lidh
1 ) Ndonj ehere formohen ndajfolje me prapashtesen -shem d rejtper­ je bash kérendi tese nde rmje t
tyre ateh ere kur plot esoj ne reci prok
d rejt nga tema e pjesores, p.sh. : shterueslzem (nuk perdoret ndonje mbie- isht njera -tjetr en . K omp ozitat
mer i shterueshem) .
2) Shih per kete edhe «Drejtshkrimi i gjubes shqipe» § 8 c . l) Shib edhe : «Drejtshk rimi i gjuhe
s shqipe» § 67 Ac.

242
2 43
 me lidhje bashkérenditese mund té zberthehen ne shumicén e rasteve ·§ 32. Kompozitat percaktore jané fjale te
ne nje togfjalesh me gjymtyre te lidhura me lidhezat kepujore e, perb era prej dy gjym ­
tyrés h, nga te cilat njera pérc akto n tjetr
dhe, p.sh. : dritehije: drite dhe hije, hekurbeton (hekur dhe beton) , én : e para te dytén , p . sh . :
kryeqytet, hek,urk thyes, mirembaj etj.,
shitblerje (shitje dhe blerje), ekonomiko-shoqeror (ekonomi k dhe ose e dyta te pare n, p.sh. :
armépushim, bregdet, fatbardhe, sypet
shoqeror), bujqesor-industrial (bujqesor d he industriai) etj . rit, vinç-ure etj.
Pjesa me e madh e e komp ozita ve pérca ktore
Kompozitat képujore mund te jene e mra ose mbiemra : jané emra e m biem ra .
Kom pozitat folje j ané me tè pakt a.
emra: dritehije, gushtovjeshte, hekurbeton, juglindje, marredhenie,
shitblerje, shurdhmemec, verilindje, veriperendim, veshmbathje etj . ;
bar-bufe, bar-lulishte, hekur-nikel, hotel-restorant, hyrje-dalje,
TIPAT KRYESORE TE KOMPOZITA
ngarkim-shkarkim, poste- telegraf-telefon, pritje-pércje/lje, vajtje-ar- VE EMR A
dhje etj . ;
§ 33. Sipas tema ve prej tè cilav e form oben
mbiemra: bujqesor-industrial, ekonomiko-shoqeror, historiko- dhe sipas m arred he..
nieve kupt imore nder mjet kètyre temave,
-gjeografik, klasor-revolucionar, (puna) mesimore-edukative, po­ né gjub én e sotm e letrare
dallo hen kéta tipa kryes orè te kom pozit
litiko-kulturor, tekniko-material, tekniko-shkencor, ushtarako-politik ave percaktore emra :
etj. ; afrikano-aziatik, austro-hungarez, greko-romak, kino-shqi Jtar
etj .
Nga tipat e mesiperm te kompozitave képuj ore, me produktiv l . TIPI EMER + EMER
e me aktiv né gjuhén e sotme eshte tipi i mbiemràve si bujqesor­
Ky tip ndah et né kater nent i pa :
industrial, ekonomiko-shoqeror etj . Me formime te tilla éshte e pasur
a) Gjym tyra e dyte èshtè n je emér fol j or
veçanérisht gjuha e botimeve politiko-shoqerore e tekniko-shkencore. i vepru esit m e pra­
pash tesen -(e)s. Form imet e k eti j tipi' emér
Te pjesa me e madhe e kétyre rnbiemrave tema e pare del me zanoren to jnè perso na sipas pro­
fesio nit a pune s qé béjne , o s e vegla e mjet
o (shih shembujt mé lart), e cila sherben si zanore lidhese per gjym­ e tekni ke, p.sh. gurgdhen des
(gur + gdhe ndes), hekurkthyes (hek ur + kthye
tyret e kompozites) . Kur tema e pare eshté e prejardhur dhe del me s) , kepucéberes (képu cé +
bèrés), leshpunuese (lesh + pun u ese) ,
-or, kompozita nuk ka zanore lidhese : klasor-revo/ucionar (d he jo letershperndares ( letèr +
shpe rnda rés), libralidhes (libra + lidhe s),
klasoro-revolucionar). Keto kompozita, kur vihen ne trajtén e gj in ise luftenxites (Jufté + nxi tes) ,
orendreqes (ore + ndre q es) , rrobaqepes (rrob
femerore, marrin prapashtesén -e jo vetem te gjymtyra e dyte, por a + qepes) etj . ; brume­
gatuese (brum e + gatuese), f!akehedhese
edhe te e para, p.sh. : (fryma) klasore-revo/ucionare. (flake + hedh ése), lartiisi­
mate s (larte si + mates), rrufeprites (rru fe
Shumica e kompozitave kepujore, emra e mbiemra, shkruhen + prite s), ujesjelles (uje +
sjelle s) etj . Te kéto komp ozita gjym tyra
me vizé lidhese né mes, sepse gjymtyret e tyre jane te barasvlershme e parè perca kton te dytén
dhe trego n objek tin e vepri mit tè saj, p.sh
nga piképamja kuptimore dhe kane ndermjet tyre marrédhenie . : libralidhes «lidh es i Ii­
brave, ai qe lidh l ibra», j!ake!tedhiise «nje
plotésuese ose te ndersjellta. Vetem disa kompozita emra, gjy mtyret arme qé hedh :flake >> etj.
K y tip éshte shum é prod uktiv e aktiv né gju
e te cilave jané njesuar plotésisht si nga ana leksi kore, ashtu edhe nga hen e sotm e l etrar e.
Me komp ozita te ketij tipi jane zeven d esuar
ana gramati kore, shkruhen njésh (shih shembujt me lart l > . sidom os shum é fjale
me prap ashte sen turke -xhi/-çi (shih m e
l art § 27,4) .
b) G jymt yra e dyté eshté nje em ér folj or
i vepri mit me prap a­
1 ) Per sbkrimin njesh ose me vize t e kompozitave kepujore shih edhe «DreJtshkri­ shtes at -je ose -im. K ompozitat e form uara
né kéte mény ré kane
mi i gJuhes shqipe» § 67 Ac, § 68 c,d. zak onish t k upti m abstr akt, p.sh. beselidhje (bese
+ I idhje) , frym emarrj e
244
245
 rant, vinç-kulle, vinç-ure, organizate-baze (p un im et
(fryme + marrje), krahemarrje (krahe + marrje), viH!avrasje (velia + e) shpim-kerkimit,
(brigada e) shpim-shfry tezimit, plan-detyre, qen-ujk
vrasje) etj. ; armepushim (arme + pushim), botekuptim (bote + etj . Ne keto kom­
pozita gjymt yra e dyte percak ton te paren : qytet-
k uptim), demshper bl im ( dem + shperblim), jeteshkrim (jete + muze <<nje qytet
qe eshte muze» , vagon- cisterne «nje vagon qe eshte
shkr im), leterkembim (leter + kembi m) etj . Te keto kom pozita ci sterne », shpim­
-shfrytezim «shpim qe behet per shfryt ezim» etj .
gjithashtu gjymtyra e pare percakton te dyten d he tregon objektin
G jate lakirni t te k ornpo zitave te mesip erme
e veprimit te saj, p.sh. : frymemarrje (marr fryme), leterkembim (ke- ndrysh on vetem gjym­
tyra e pare :
mbej letra) etj .
qytet-m uze, qyteti- muze, qyte tit-muze, qytetin -muze ; vinç-ur e,
Ky tip eshte gjithashtu shume produktiv dhe aktiv ne gj uhen vinçi-u re, vinçit- ure, vinçin-ure etj . (dhe jo vinç-ura, vinç-ures, vinç­
e sotme letrare. -uren).
c) Gjymtyra e dyte eshte nje emer çfaredo, i parme a i prejar-
Komp ozitat e mesi perme shkr u hen m e vize lidhese
d hur (duke perfshiré edhe emra me prapas htesat -im ose -j e) Te kom­
.
ne mes j ).
Ky tip eshte produ ktiv e aktiv ne gj uhen e sotme letrare
pozitat e ketij ti p i gjymtyre perca}<.tuese eshte zakonisht e dyta, p.sh. : , veçane rish t
ne fu shen e termi nologj ise teknik o-shke ncore.
bregdèt (bregu i detit), dat elin dje (data e lindjes), jletedalje (fleta e
d aljes), jletehyrje (fl.eta e hyrjes), leternjoftim (leter njofti mi), mesnate Shenim . Duhen dalluar kompoz itat percakt ore-nda Js
h t imot e te mesiperme,
te cilat sherbej ne si emert i me, nga togfjal eshat e lire
(mesi i n ates), pikepamje (pike pamjeje), pikepjekje (pih� pjekjeje), me l id hj e ndajsht imore (gjym­
tyret e te cileve shk:ruhen n daras), si vend mik, vend
v elia, ushtar hero, nene heroine,
vargmal (varg malesh), vendbanim (vend bani mi), vendkalim (vend roman epope, popull ushtar etj . te cilet n uk s herbejn
e si emertime.
kalimi) etj . ; por ka edhe kompozita te ketij tipi, te te cilat gjymtyra Kompo zitat dhe togf_ial esbat me l i dhje ndajsh
t imore d a llohen edhe nga
e pare pércakto n te dyten, p.sh. : aneshkrim (sh krim anes, ne ane), pikepam ja e formes : ne n umrin shu mes te kompoz
itat ndrysho n vetem gjym­
gjysmekoloni (kol oni jo e tipit klasik, shtet qé k a pavaresi for male, tyra e pa re : vinçat-ure, organizatat-baze, qytetet- muze
etj . , ndersa te togfjale shat
n d ryshojn e te dyja gjymtyret : vende,-t miq, vende,-t
por q e né te vertete éshté i varur nga nje shtet tjeter), hekurudhe (udhe vellezes, nena,-t heroina etj.
hekuri), kryeqytet (qyteti kryesor i njé shteti, ku ka seline qeveri a)
etj .
Kompozitat e tipit b, qe kane si gjymtyre te dyte nje emer ve-
primi me prapashtesat -je ose -im, dallohen nga kompozitat e tipit c, 2. TIPI NDAJFOLJE + EMER
se pse te te parat emri i vepri mit éshte gjy mtyre e percaktuar (p.sh.,
Zakon isht gjymty ra e dyte eshte nje emer vepnm t ose veprue
te frymemarrje, krahemarrje gjymtyret fryme, krahe perca ktoj ne si
' me prapas htesat -im, -je, -(e)s, - to r , -tar, p.sh. drejtqendrim,
gjymtyren marrje), n dersa te te dytat emri i veprimit eshte gjymtyr� drejtshkrim,
keqtrajtim, mirekuptim, paraka lim e t}. ; keqdas
percaktuese (p.sh ., te fie tedalje, jletehyrje gjy mtyrét dalje, hyrje per­ l�je, larghedhje, mbare­
vajtje etj . ; bashkenx enes, bashk ebisedues, mireberes, paraardhes,
cakt ojne gjymtyren :fl.ete d he tregoj n e lloj in e saj) . Kom pozitat e tipi t
pasardhes etj. ; bashka utor, bashkepuneto r etj . ; bashk e('s hatar,
c me gj ymtyre te dyte nje emer me -im a me -je dallohen gjithashtu bashk e­
qy tetar etj . ; bashk eshort, baraspeshe etj .
nga kom pozitat e tipit b, sepse kane si burim togfjaleshat emer +
Ky tip (megj ithese si gjymty re e pare ne keto formim e sherben
emer ne rrjedhore ose ne gjinore : jletedalje = fle te daljeje, fleta e
nje n u mer i k ufizuar ndajfo ljesh) eshte produk tiv d he aktiv
daljes, vendbanim = vend banimi, vendi i banimit etj . ne gj u ­
hen e sotme letrare .
ç) Ko mpozita me marredhe n ie percaktore-ndajshti m ore nder­
mjet gjymtyreve te tyre, p . sh . : dhome-muze, qytet-muze, sh tepi-muze,
l) Shih edhe «Drejtsh kri m i i i;,l j u hes shqipe» § 68 c.
qytet-hero, dyqan-shtep i , hotel-pension, vagon-cisterne, vagon-resto-

2 47
2 46
 3 . TIPI NUMEROR (OSE SHUME) + EMER NE RRJEDHORE tema péremérore vete. Ky tìp eshte bere produktiv sidomos per shqi­
TE PASHQ UAR SHUMES
perimin e kompozitave te gjuheve te huaja qè kane si gjymtyre te
pare elementin auto- l >, p.sh. : vetejonizim (autojonizim), vetinduksion
Sipas ketij tipi strukturor jane formuar nje varg emrash, si
(autoinduksi on), vetedukim, vetehelmim, vetekatalize, vetelavderim,
dhjetevjetesh,-i (dhjete + vjetesh), pesembedhjeteditesh,-i (pesembe­
vetembrojtje, vetengjizje, vetepertretje, veteruajtje, veteshkarkim, vete­
dhjete + diH!sh), dyjavesh,-i (dy + javesh), shumekembesh,-i (shume +
vendosje, vetoksidim, vetoksidues, vetushqyes etj.
kembesh) , trikembesh ,-i (tri + kembesh) etj . Meqenese te fjalet
e perbera te mesiperrne mbaresa -sh e rrjedh ores se pashquar te shu­
mesit n u k shpreh asnje kuptim gramati kor, ajo bashke me -e-ne
5. TIPI FOLJE + EMER
qe ndodhet para saj, u ndien si nje prapashtese dhe ne kete menyre
linden formime te reja analogji ke, si trekendesh (tre + kende) +
Kompozita te kètij tipi jane emrat dashamir («ai qe te do te
(esh), katerkendesh (kater + ken de) + (esh), shumekendesh (shu­
miren»), dredhalesh «zejtari qe dridhte lesh»), djegagur-i, rrahadere,
me + kende) + (esh).
krehabisht (lajkatar), thirravaje, thithlope etj . Ky tip nuk eshte as
Sipas ketij tipi jane formuar edhe mjaft mbiemra, si njerrokesh,-e
produktiv, as aktiv ne gjuhen e sotme letrare.
(nje + rrokje) + (esh) , teterrokesh,-e (tete + rrokje) + (esh), shu­
merrokesh,-e (sh ume + rro kje) + (esh), dykatesh,-e (dy + kate) +
(esh), gjashtekatesh, -e (gjashte + kate) + (esh), dypolesh ,-e (dy + TIPAT KRYESORE TE KOMPOZITAVE MBIEMRA
pole) + (esh), shumepalesh,-e (shume + pale) + (esh), tringjyresh ,-e
(tri + ngjyra) + (esh), dyvendesh,-e (dy + vende) + (esh), disaditesh. e­ § 34. Sipas temave prej te cilave formohen dhe sipas marre­
(disa + di te), disajavesh,-e (disa + javesh), (monedhe) dhjetelekeshe, dhen ieve kuptimore ndermjet ketyre temave, dallohen keta tipa kom­
njeqindlekeshe (dhjete + lekesh, njeqind + lekesh) + prap . -e te pozitash percaktore mbiemra:
gjinise fem erore.
Disa prej kètyre mbiemrave mund te perdoren edhe si emra
(emerzohen), p.sh . teterrokesh,-i <<Vargu teterrokesb», dhjeti!lekeshje, -ja
l . TIPI EMER + EMER
«monedhe dhjetelekeshe» etj .
Nga kuptimi mbiemrat e tipit t e mesiperm jane te ngjashem Ky tip n dahet ne dy nentipa sipas vendit qe ze gjymtyra e per­
me mbiemrat e tipit numerar (ose peremer) + mbiemer, si njevjeçar, caktuar :
dyditor etj . a) Gjymtyra e dyte percakton te paren, ' p.sh . : gojemjalte, hunde­
shkabe, kokeshkemb, sypetrit, zemergur, zemerhekur etj .
Keta mbiemra shprehin nje tipar nèpermjet nje krahasimi, p . sh. :
4. TIPI PEREMER + EMER hundeshkabe «qe e ka hunden te kthyer si sqepi i sbkabès, ashtu siç e ka

Te kompozitat e ketij tipi gjymtyra e pare percakton te dyten,

q e eshte zakonisht nje emer veprimi me prapashtesat -im ose -je, p.sh . :
l) Po keshtu edhe per shqiperimin e nje numri fjalesh prej anglishtes, gjerma­
vetebesim, vetembrojtje, vetemohim, vetesherbim, vetevendosje, vete­ nishtes e rusisbtes, te cilat ne keto gjube nisin perkatesisht me elementet sei/-,
vrasje etj. Siç shi het nga shembujt, si gjymtyre e pare shérben vetem selbst- e samo-, qe kane te njejtin kuptim me auto-.

24i 249
s hka ba, q e e ka hunden si te shkabes» etj .
K y tip eshte produktiv d he aktiv s i n e gj uhen e folur t e popullit,
asht u edhe ne gjuhen e letersise artistike.
b) Gjymtyra e pare percakton te dyten, e cila eshte nje emer ve­
prim i me prapashtesen -(e)s, p.sh. : dobiprures, dritedhenes, jetè­
dhenes, liridashes, lotsjelles, punedashes etj .
Ky tip èshte produ ktiv dhe aktiv ne gjuhen e sotme letrare, si­
domos nè fushen e termi n ologjise tekniko-shkencore e ne publicistike.
2 . TIPI EMER + MBIEMER
Te kompozitat e ketij tipi gjymtyra e pare percakto het nga e
dyta , p.sh. : belholle, dorembare, doreshpuar, driteshkurter, fijehollè,
flokeverdhe, syshkruar, vetullzi, zhurmemadh etj . Nga pikepamja
kuptimore mbiemrat e mesiperm zberthehen ne kete menyre : bel­
halle «qe e k a belin te hollb>, dorembare «qe e ka doren tè mbarè»
etj. ; keshtu k upti mi i tyre i pèrgjithshe m es h tè i ngjashèm me a tè te
tipit gojemjalte.
Ky tip èsbtè prod uktiv dhe aktiv nè gjuhèn e sotrne letrare.
Sheni m . Ka disa kompozita mbiemerore te tipave emer + emer ose emer +
mbiemer, njera gjymtyre e te cilave eshte e formuar prej pjesesh te basnke­
renditura me lidhezen e. Ne kompozita te tilla midis lidhezes e dhe pjeseve t e
bashkerenditura shenohet n j e vize lidhese l _ > , p.sh. gjuhehelm-e-thike (gJ uhe) +
(helm-e-thike), gushe-e-llere-e-gjibardhoshe (gushe-e-llere-e-gj i) + (bardhoshe),
shpirt-e-zemermadh (shpirt-e-zemer) + (madh) etj .
3 . TIPI NUMEROR (OS E PEREMER) + MBIEMER
Si gjymtyrè e parè nè kete tip m u nd te sherbeje çdo n umerar,
ndersa n ga peremrat marrin pjese ata qe tregojne sasi te papercaktuar
(zakonisht shume e ndonjehere disa), p . sh . : njevjeçar, njeditor, nje­
mujor, dy vjeçar, dhjetevjeçar, i njiianshem, i dyanshem, i shumanshem,
shumevjeçar, disavjeçar etj .
Tipi eshte produktiv dhe aktiv ne gj uhen e sotme letrare.
l) Shih edhe «Drejtshkrimi i gj uhes shqipe» § 6 7 Ab, shenim.
2 50
Shenim l. Mbiemrat e t ipi t numeror + mujor, vjeçar, qe tregojne njesi kohore,
kthehen lehte ne erma, p.sh . : tremujor,-l, gjashtemujor,-i, nentemujor,-i etj . ' dy­
vjeçar,-i (plan i dyvjeçar ; nje nga ish-institutet pedagogj ike dyvjeçare ; nje femije
dyvjeçar), trevjeçar,- i (nje nga institutet pedagogjike t revjeçare ; nje femije tre­
vjeçar), pesevjeçar,-i (nje periudhe prej pese vjetesh ; nje pian pesevjeçar), gjashte­
vjeçare,- t (femijet gjashtev jeçare), pesembedhjetevjeçar,-i (nje i ri pesembedhjete­
v jeçar ; n j e plan pesembedhjetevjeçar etj . ), njezet vjeçaret (te rinjte njezetv je­
çare) et j . ; por duhet pasur parasysh se per te emertuar periudha kohore prej
dhjete vjetesh e lart (zakonisht shu mefìshe te dhjetes) perdoren formime te tipit
numeror + emrin vjetesh, p.sh. : dhjetevjeteshi (njezetvjeteshi, t r idhjetev jet eshi)
i pare i ketij shekulli etj. dhe jo dhjetevjeçari, njezetvjeçari etj . Mbiemrat e emer­
zuar te ketij tipi, qe kane si gjymtyre te dyte mbiemrin ditor, nuk jane normative ;
ne vend te tyre sot perdoren emrat e perbere te t ipit numeror + emer ne njedhore
shumes te pashquar, si dhjetediteshi, pesembedhjetediteshi, njeze tditeshi etj . (dhe
jo dlzjeteditori, p esembedhjeteditori, njezetditori etj . ). Mbiemri dyjavor (i vetmi
mbiemer i ti pi t numeror + javor qe perdoret sot) mund te emerzohet, p.sh : dyjavori
i pare i shtatorit, por krahas ketij, si variant fjaleformues normativ, perdoret edhe
emri i perbere dyjavesh,-i, i cili ka nje perhapje me te gjere.
Shenim 2. Ne gjuhen e shtypit perdoren here-here disa mbiemra te perMre,
te for muar nga dy tema mbiemerore (nganjehere tema e pare mund te jete emer),
njera prej te cilave l idhet me nje emer vendi (p.sh. : korean, vietnamez, gjerman,
amerikan), ndersa tjetra me emrin e nje ane te horizontit (verior, jugor, Iindor,
perendimor). Mbiemra te tille jane : koreanojugor (ose jugkorean), koreanoverior
(ose verikorean), vietnamezoverior (ose verivietnamez), vietnamezojugor (ose jug­
vietnamez), amerikanoverior, amerikanojugor, gjermanoperendùnor etj. Siç shihet ,
keta mbiemra lidhen me nje emertim gjeografìko-politik, si Koreja e Jugut, Viet­
nami i Veriut, Gjermania Lindore etj.
Kompozitat mbiemerore te mesiperme, qe jane perkt hime te drejtperdrejta
prej gjuhesh te huaja, nuk jane ne pajtim me sistemin e formimit te fjaleve ne
gjuhen shqipe, prandaj kane mbetur nje numer i kufizuar dhe nuk kane sherbyer
si model per te formuar mbiemra te tjere te n gjasheml > . Struktura fjalefonnuese
e gjuhes shqipe kerkon qe ne vend te ketyre kompozitave mbiemerore te perdo­
ret ernert imi gjeogratìk perkates ne rasen gj inore, p.sh. : qe veria kukull e Korese
se Jugut (dhe jo koreanojugore), populli i Vietnamit te Veriut (dhe jo vietnamezo­
verior ose verivietnamez), skuadra per/aqesuese e Gjermanise Peréndimore (dhe j o
gjermanoperendimore), industria kimike e Gjermanise Lindore (dhe jo gjermano­
lindore), imperializmi i Amerikes se Veriut ose i Amerikes Veriore (dhe jo amerika­
noverior), patriotet e Irlandes se Veriut ose e lrlandes Veriore (dhe jo veriirlandeze)
et j .
l ) Keshtu nga emertimet Shqiperia e Veriut, Shqiperia e Jugut, Evropa Perendimore
etj . n uk jane formuar mbiemra shqiptaroverior ose verishqiptar, shqiptarojugor,
evropianoperendimor etj .
251
 TIPAT KRYESORE TE KOMPOZITAVE FOL JE KOMPOZITAT PA TAKIM

§ 35. Foljet kompozita jane shume m e te pakta ne krahasim § 36. Ne gj uhen tone letrare ndeshet edhe njé tip kompozi­
me e m rat e me mbiemrat. Sipas temave prej te cilave formohen, kéto tash qe quhen ko mpozita pa takim . Ne keto raste kemi té bejme me
kompozita ndahen ne dy tipa : dy a me sb ume kompozita qé e kané gjymtyrén e dyté té perbashkèt
dhe qe j ane té bashkerenditura ndérmjet tyre. Per ta bere me te shkur­
tér shprehjen, gjymtyra e pérbashket e tyre pérmendet e shkruhet
l . TIPI NDA lFOLlE + FOLlE
vetem nje heré te kompozita e dyte (ose te e fundit), ndérsa te kom­
pozita e pare ne vend té saj shenohet njé vizé, p.sh. : né vend té :
Ne shumicen e rasteve si gjymtyre e pare perdoren ndajfoljel
(shkollat) tetevjeçare dhe dymbedhjetevjeçare s h kruhet tetè- dhe dymbe­
bashke, brenda, jashte, para, mire, keq, tej, p.sh . : bashkebisedoj
dhjetevjeçare,· po keshtu edhe : (vargje) gjashte- dhe teterrokeshe,
(bashké + bisedoj), bashkefjalosem (bashke + fj alosem), bashke _
(botime) dy- e mèshumevellimeshe, (ndiirtesa) pese- dhe gjashteka teshe,
jetoj (bashlce + jetoj), bashkepunoj (bashke + punoj), bashkerendit
kamiona tre-, pesè- dhe shtatètonesh etj. 1 >
(bashké + rendit), bashkeveproj (bashké + veproj) etj . ; brendash kruaj
(brenda + shkruaj) ; jashteqes (jashté + q es), jashtèshkruaj (jash té +
shkruaj) ; paracaktoj (para + caktoj), paralajmeroj, (para + 1 aj­
meroj) ; parandaloj (para + ndaloj) ; parandiej (para + ndiej), pa­
SHKURTESAT
rapaguaj (para + paguaj) etj . ; mirèpres (mire + pres), mirèmbaj
(mire + mbaj), etj . , keqkuptoj (keq + k uptoj), keqperdor (keq +
§ 37. Shkurtesat j ané nje tip i veçante i kompozitave percaktor
pérd or), keqtrajtoj (keq + trajtoj) etj . ; tejçoj (tej + çoj), tejkaloj
re. Ato formohen nga bashkim i i dy a mé shumé tema ve te shku­
(tej + kal oj) etj .
tuara. Shkurtesat jane vetem emra. K a dy tipa shkurtesash:
Ky tip eshte produktiv dhe aktiv ne gjuhén e sctme letrare.
t . Tipi rrokjesor, kur bashkohen rrokjet e para te tema ve, p.sb. :
mapo (magazine popullore). Ky tip n u k es hté produktiv.
2. Tipi me nistore, kur bash kohen tingujt nistoré té fjaleve te
2. TIPI EAtfER + FOLlE
njé emértimi té pérbéré, p.sh . : PTT, SMT, TEC. Keto shkurtesa
shqiptohen e lakohen si emra te gjinise femérore a mashkullore :
Ka fare pak fol je té kétij tipi : buzeqesh (buzé + qesh). duartro­
sèmete,-ja, sèmetese, semetene, semetete; tec,-i, tecit, tecin, tecet etj .
kas (d uar + trokas), udheheq (udhé + heq) .
Edhe ky tip nu k éshte prod uktiv e aktiv n e formimin e emrave
Ky tip nuk eshte as produktiv, as aktiv.
té pérgjithshem. Shkurtesat e kétij tipi qé kane kaluar ne emra te
Shénim. Kompozitat luajne nje rol te rendesishem per pasurimin e fjalorit, pérgjitbshem jané te pakta : petete, semete, tec etj . Por ky tip éshte
pasi ato sherbejne shpeshhere edhe si tema per formimin e fjaleve te reja , d.m.th. aktiv né formimin e emértimeve te shkurtuara te ndermarrjeve, in­
per zgjerimin e vargut fjaleformues, p.sh. : bregdet - bregdetar, bregdetas ; fatkeq­
stitucioneve e organizatave té ndryshme etj ., si PPSH, A TSH, BGSH,
fatkeqesi, fatkeqesisht; gjaknxehte - gjaknxehtesi; kryeqytet - kryeqytetas ; hekur­
judhe - hekurudhor; rrobaqepes - rrobaqepesi; udheheq - udheheqes, udheheqje,·
NTUS, NB, OKB etj.
uglindje - juglindor etj . Keto fjale te prejardhura nga tema e nje kompozite du­
hen dalluar nga kompozitat e verteta te formuara nga bashkim i i dy temave :
bregdet, kryeqytet, fatkeq etj . jane kompozita, ndersa bregde tar, kryeqytetas,
fatkeqesi etj . jane fjale te prejardhura. l ) Shih per kete edhe «Drejtshkrimi i gjuhes s hqipe» § 67 Ab, shenim.

2 52 2 53
C. FJ A L E T E F O R M U A R A N J E K O H ES I S H T M E
KOM POZIM E M E P R A PAS HTES I M
§ 38. Ne gj uhen shqipe k a disa emra te formuar nga kornpo­
zimi i dy gjymtyreve te nje togfj aleshi frazeologj i k , te cilave u shtohet
nje prapashtese, p.sh . : pjesemarres (marr pjese), kryengrites (ngrit-ur
krye) 1 \ marreveshje (marre vesh) etj .
Emrat e formuar sipas rnenyres se mesiperme duhen dall uar
mire nga fjalet e perbera qe kane si gjymtyre te dyte nje emer te prej•
ardh ur me prapashtese, si edhe nga fj alet e prej ardhura te formuara
nga tema e nje fjale te perbére, p.sh . :
gurgdhendes formuar nga gur + gdhendes
kryeqytetas » » kryeqy tet + as, por :
kryengrites » » (ngrit-ur krye) + (-es)
Formi met e mesiperme te perftuara nga kompozimi i gjymty ­
reve t e n j e togfjaleshi , d uke u bashkuar me to n j e prapash tesé, nuk
jane as produktive, as aktive ne gj u hen e sotme letrare. Disa form ime
té perftuara nga prapashtesimi i gjymtyreve te njé emri vetjak, si
asimzenelas,-it (anetar i kooperatives bujqésore «Asim Zeneli» ose
nxénes i gjim nazit «Asi m Zeneli»), bajramcurras,-it (ban or i qytetit
Bajram Cu rri) kane mbetur gjithashtu te veçuara dhe nuk jané sh nde­
rruar ne nje model produktiv e aktiv.
ç. FJ AL ET E P E R N G J IT U RA
§ 39. Fjalét e perngjitura form o hen nga bashkimi né n j e fj ale
te vetme i dy a me shumé fjaléve te veçanta, zakonisht pér arsye te
pérdorimit te gjate te tyre n jera prané tjetres. Fjale té perngjitura
jané, p.sh., emrat ecejake,-t (ec e jaké), farefis (fare e fi s), gjeegjeze
(gje e gjeze), thashetheme (thashe e t hem) etj . ; numéroret njembedhjete
l) Siç shihet, ne fjalen e re te formuar s ipas menyres se mesip er me rendi i gjym­
tyreve te togfjaleshit mund te permbyset ne menyre qe prapashtesa -es e emrave
t e veprimit te bashkohet me temen foljore.
254
(nje mbe dhjete), dymbedhjete . . . nentembedhjete, njeqind (njé qind),
dyqind etj . ; peremrat e pakufishém asgje (as gjé), askush (as kush),
asnjeri, cilido, gjithçka, gjithfare, ndonje, ndonjeri, shumekush, tjeter­
kush etj . ; ndaj foljet anembane (ane e mbe ané), asnjiih ere (as njé
here), atehere (ate here), menjehere (me njé heré), ndonjehere (ndonje
heré), gjithnje (gjithe njé), padashur (pa dashur), perdhe (per d he),
qekur (qe k ur), qemoti (qé m oti), shkeleshko (shkel e shko), tejpertej
(tej per tej) etj . ; parafjalét neper (né per), permbi (per mbi), perveç,
simbas ose sipas, ndermjet etj . ; lidhézat derisa (cleri sa), megjithate
(me gjithé ate), m egjitheqe, meqe, mirepo, qekurse, sesa, siç etj . ; pas­
thirrmat fa/eminderit (falerni nderit), m irem engjes, miredita, tungjatjeta
et j .
S i ç shihet nga keta shembuj, fjalet e perngjitura u tak ojné me
shu me pjeseve te pandryshueshme te ligjérates (ndajfolje, parafjale,
lid heza, pasthi rrma), si edhe peremrave te pakufi shem.
Ne disa raste elementet pérberese te njé fjale te perngjitur mund
te perdoren prane njeri-tjetrit si fjalé mé vete, me nje kuptim te ndry­
shem nga ai i fjales se perngjitur. Ne keto raste ato nuk shkruhen
n jesh, por ndaras. K rahaso, p.sh . : ka qene dimer atehere dhe nuk e
kam takuar as ate bere, as kete bere; keshtu rronin njehere ( dikur)
dbe ai vjen nje bere ne ja ve; gjimnastika duhet bere perdite dhe qyteti
ishte zbukuruar si per dite feste; kjo ka ndodhur qekur (ose qyshkur)
dhe qe kur ra debore u ftoh moti; perse n uk erdhi dbe per se eshte fjala;
po keshtu edhe nese (lidhéz) e ne se; ngase (lid hez) e nga se; sesa (li­
dhez) e se sa; seç (p jeséz) e se ç' etj . 0
l ) Shih per kete edhe « Drejtshkrimi i gjuhes s hqipe» § 67 Aç, shenim.
2 55
 PJ ESA E KAT E RT

DISA NGA RREG U LLAT KRYESORE TE

DREJTSHQIPTI M IT TE GJ U H ES LETRARE
SHQI PE

17-54
 l . NJ O H U R I T E P E R GJ IT H S H M E

OBJEKTI I DREJTSHQIPTIMIT. DREJTSHQIPTIMI

DHE DREJTSHKRIMI

§ l. Ne fazen e sotme sfera e perdorimit te gjuhès letrare tè fo.:

l ur èshtè zgjeruar shumè, prandaj krahas nevojès per vendosjen e·
normave drejtshkrim ore shtrobet edhe nevoja per vendosjen e nor­
mave té njèjta drejtshqiptimore.
Drejtshqiptimi èshtè njé sistem rregullash qé siguron shqipti­
min e drejtè dhe tè njèllojté te fjalève. Ai mbèshtetet tek shqiptimi
mè i pergjithshèm letrar dhe jo tek shqiptimet e veçanta dialektore.
Midis drejtshqiptimit d he drejtshkrimit tè gjuhes shqipe ekziston
nje lidhje e ngushtè ; ata ndikojné te njéri-tjetri. Parimi themelor
i drejtshkrimit tè shqipes éshte parimi fonetik : né pergjithèsi fjalèt
dhe pjesét e tyre tè kuptimshme sbkruhen asbtu siç shqiptohen nè
ligjerimin letrar (sidomos ne stilin e ploté te shqiptimit). Por, krahas
parimit fonetik, drejtshkrimi i njèsuar i shqipes mbèshtetet gjerèsisbt
edbe ne parimin morfologjik, i cili kèrkon qè fjalèt dbe pjesét e tyre
pèrbérèse tè sistemit trajtèformues e fjalèformues tè shkruhen njélloj,
pavarésisht nga ndryshimet tingullore tè sbkaktuara prej ligjeve fo­
netike qé veproj nè sot ne gj uhèn tonè. Veprimi i parimit morfologjik
né drej tshkrimin e gj u hés sbqipe ndikon vazhdimisht edhe mbi
drcjtsbqiptimin, pra jo vetèm shkruajmè ashtu siç sbqiptojmè, por
edhe shqiptojmé ashtu siç shkruajrnè. Kur né shqiptimin letrar ka
ende luhatje, drejtshqiptimi i nènsbtrohet drejtshkrimit, sepse pro­
cesio e kristalizimit tè normès gjuhèsore letrare e ud héheq gjuha e
shkruar.

25 9
 Vend osja e normave té njésuara kombétare béhet ne tè gjitha TINGUJT E G.JUHitS LETRARE SHQIPE
hallkat e sistemit té gjuhés letrare, por, ndérsa pér gjuhén e shkru­
ar shqipe pas shumé perpjekjesh dhe pas njé pune té vijueshme u § 3. Per tè kuptuar me lehté rregullat e shqiptimit letrar, po ja­
arrit qé té vendosen e tè zbatohen nga té gjithé rregulla te njésuara, pim disa njohuri per tingujt-fone ma té gjuhés letrare shqipe.
qé pasqyrohen né «Drejtshkrimin e gjuhés shqipe>>, né gjuhén e folur Gjuha shqipe ka 7 zanore dhe 29 bashkétingé llore. Kur shqip­
normat e shqiptimit letrar po vendosen e po pérgjithésohen mé nga­ tojmé zanoret, ajri nuk ndesh pengesé gjaté rrugés sé kalimit tè tij,
dalé. Né krahasim me njésimin e shkrimit, njésimi i shqipti mit arrihet ndérsa, kur shqiptojm é bashkétingélloret, ndesh pengesé.
mé voné. Ai éshté njé proces i gjaté dhe i ndérlikuar. Burimi kryesor Zanoret, sipas shkallés sé ngritjes sé gjuhés, ndahen né :
i shmangieve nga shqiptimi letrar éshté ndikimi i dialekteve. Duke
i pare nga vlera shoqerore, normat e drejtshqiptimit kane per traj­
zanore te ngritjes se ulet: a ;
tén e folur té gjuhes letrare po ate réndési qé kané normat e drejt­ e, o, e;
zanore t e ngritjes s e mesme:
shkrimit pér trajtén e shkruar té saj. Gjuhésia shqiptare ka béré pér­ y,:u.
zanore te ngritjes se !arte: i,
pjekje, sidomos né kohét e fundit, per té studj uar e pér té pércaktuar
edhe tiparet themelore té shqiptimit Jetrar kombétar. Nga studimi i
Bashkétingélloret, sipas pjesémarrjes sé gjuhés ose tè buzeve
sistemit fonetik té gjuhés shqipe, i veçorive e i prirjeve té drejt­
né formim in e tyre, ndahen né :
shqiptimit dhe i lidhjeve té tij me drejtshkrimin éshté arritur né pér­
bashketingellore gjuhore: c, ç, d, dh, g, gj, h, j, k, l, Il, n, nj, q,
fundime qé lej ojné pércaktimin e rregullave kryesore té shqiptimit
r, rr, s, sh, t, th, x, xh, z, zh;
te sotém letrar.
bashketingellore buzore: b, f, m, p, v.

Sipas tipit tè pengesave, bashkétingélloret e gjubes shqipe ndahen

STILET E SHQIPTIMIT né :
bashketinge!lore pelcitese: b, c, ç, d, gj, k, p, q, t, x, xh;
§ 2. Né gjuhen letrare dallohen dy stile shqiptimi : stili i plote bashketingello re hundore: m, n , nj ;
dhe stili jo i plote. bashke tingellore ferkimore: dh, f, h, j, l, il, s, sh, th, v, z, zh;
Stili i plote éshte karakteristik pér ligjérimin letrar libror. Pér­ bashke tingellore dridhese: r, rr.
doret né rastet kur pérpiqemi té flasim rreptésisht sipas normave te
gjuhés letrare (p.sh., né radio, né kongrese, né konferenca, né shkollé Sipas pjesémarrjes ose mospjesémarrjes sé zerit, bashkétinge­
etj.). Ky stil shqiptimi i ciii lidhet drejtpérdrejt me gjuhén e shkruar, lloret e gjuhés sbqipe ndahen ne :
bashketingellore te zeshme : j, l, Il, m, n, nj, r, rr, b, d,
dh, g,
karakterizohet nga artikullimi i shkoqur i tingujve, nga shqiptimi i
tyre i ploté, pa i rrégjuar, pa i shkurtuar dhe pa i shkriré ata. gj, v, x, xh, z, zh;
h.
Stili jo i plote éshté karakteristik per ligjérimin bisedor, d.m.th. bashketingellore te shurdh eta: p, t, th, k, q, f, c, ç, s, sh,
per te folurit e zakonshem, kur shqiptimit i kushtohet mé pak véme­
ndje, tingujt shpeshheré rrégjohen, shkurtohen a shkrihen. Brenda fjalés dy zanore mund tè vijne njera pas tjetrés. B :lsh­
njera
Pér qéllime tè caktuara stilistike (per individualizimin e perso­ kimi i tyre né njé rrokje tè vetme quhet d(ftong. Né diftong
é rrokjeformues e dhe kthehe t né gjysmé ­
nazheve), pérdoret né raste tè veçanta shqiptimi dialektor, qé pérmban nga zanoret e humbe t aftésin
duhet tè keté,
elemente qé shkelin normen letrare ose s'pérputhen me té. zanore. Tè tilla jané zanoret i, u dhe y. çdo difton g

261
2 60
 pra, detyrimi sht nje nga keto gjysmez anore. Brenda diftongu t theksi
mund te bjere ne zanoren e pare (p.sh. ai, éi, oi) ose ne zanoren e dyte
(p.sh. : u a, ié, y(l.). Ne rastin e pare diftongu quhet zbrites, ndersa ne
rastin e dyte, ngjites. Kur dy zanore qe j ane prane njera-tjetres,
shqiptoh en secila ne rrokje me vete, ato perbejn e nje grup zanor
(p.sh. : ie te diell, mieli etj . ; ye te .fyell, lyej etj . ; ua te grua, luaj etj .).
Per stilin e plote te shqiptim it eshte karakteristike qe takimet e za­
noreve i, u ose y te patheks uara me nje zanore tjeter pergjith esisht
shqiptoh en si grup zanor e jo si diftong, p.sh. : babai, vellai, .ftoi, kroi,
kau, lau, dheu, preu, .fshiu, miu, ftuan, gruan, shkuan l) etj . (dhe j o
babaj vellaj, ftoi etj. 2)), por takimet e trajtes s e shkurter i m e n j e za­
nore tjeter (ia dha, ia thashe, iu afru etj . ) shqiptoh en si diftong
Cf
ja dha, ja thashe, ju afrua.
Per gjuhen shqipe eshte karakteristike munges a e bash ketinge­
lloreve te dyfì shta. Ben perjasht im vetem bashket ingellor ja rr, e
cila eshte r dy.fìshe dhe perben nje foneme me vete. Dallimi i tyre
ne di sa raste sherben edhe per dallimin e kuptime ve te fj aleve, p.sh. :
are (toke buke), dhe arre (peme}, ruaj (shtepine) dhe rruaj (mjekre n)
etj .
Nje tjeter veçori e gjuhes shqipe eshte se shqiptim i k a karakter
rrokjes or, d.m.th. nuk shqipto het çdo tingull veças (p.sh., d-o-r-a,
p-u-n-e, n-x-e-n-e-s etj .), por tingujt e fjaleve ne fjali shqiptoh en
te lidhur ne rrokje (do-ra, pu-ne, nxe-nes etj.).
I l. D R EJTS H QI PTI M I l ZA N O R EV E
ZANORJA E E THEKSUAR
§ 4. Fjalet me e te theksua r, te ndjekur nga nje bashke tinge­
llore hundore (m, n, nj), ne pajtim me shkri min dhe shqipti
min me
te perhap ur te tyre, duhet te shqipto hen té gjitha me �
dhe jo disa
1) Grupi ua shqiptohet si diftong te disa fjale te huaja, si kuddro,
kuarc, kubte etj-
2) ShenJa j e vendosur nen zanore tregon se ajo shqiptohet si gjysmeza
nore
dhe formon nje diftong me zanoren fqinje.
262
me e e disa me e. Me e duhet té shqiptohen gjithashtu fjalet e
prejardhura ose té perbera te formuara prej tyre, pavaresisht nga
lévizja e theksit. Po radhitim mé poshté nje numer fjaH�sh te tilla, té
cilat shpeshhere degj ohen te shqi ptuara edhe me -e :
(me) dhemb, dhembje, emer, emerore, femer, femerore, gjemb,
gjembaç, e premte, shemb, shembull, shembullor, i pashembul/t, i shtrem­
b er, shtremberim, shtremberoj, tremb, trembje, i patrembsh em, thember,
zemer, zemeroj, zemerim, i perzemert etj. (dhe jo me dhemb, dhembje,
emer etj .).
argjend, argjendar, argjendari, argjendpunues, (i,e) argjendté,
brenda, brendesi, brendi, i brendshem, çmend, çmendine, (i,e) çmendur,
çmenduri, dend, (i,e) dendur, denduri, deng, dhen, end, gjendje, kuvend,
:
kuvendim, kuvendoj, mend, mendim, mendje, mendor, permend, per­
mendore, parmende, qender, qendror, (kam) qene, qenesi. qenesore,,
qenie, qengj, shpend, tende, tendos, i tendosur, vend, vendes, vendos,
zevendès, zevendesim, zevendesoj (dhe j o argjend, brenda, çmend etj.) ;
e enjte, geshtenje, geshtenjepjekes, i geshtenjte, ndenja, (i,e) nde­
njur, shenje, (i,e) shenjte, {i,e) shtrenjte, shtrenjtesi, sh trenjtoj etj.
(dhe j o e enjte, gèshtenje etj.).
ZANO RJA E
§ 5. Zanorja e mund te jete e theksuar dhe e patheksuar. Ne
shqi ptimin e tyre ka dallim. Kur eshte e tbeksuar, zanorja e shqip­
sohet me e forte, ndersa kur esbte e patheksuar, shqiptohet me e dobet.
Nje nga problemet mé te nderlikuara te drejtshpiptimi te gjuhés
sone pérben zanorja e e patbeksuar. Sipas studi meve qe kané bere
gjuhetarét tane né fushen e fonetikes se sotme te shqipes, e-ja e pa­
theksuar eshte nje tingull i shkurtér, i reduktuar, i ngri tjes se mesme ;
hyn ne grupin e zanoreve qe quhen te levizshme, te paqéndrueshme.
Kur kjo zanore éshte e patheksuar, ne pergjithési ruhet me mire
ne ligjerimin libror dhe ne te fol urit e ngadalsbem, ndersa ne ligje­
rimin bisedor dhe ne te folurit e shpej te rrudhet (reduktohet) ne
shkalle te ndryshme.
E-j a e patheksuar dobesohet ne shkalle te ndryshme sipas po-
zicionit ne te cilin ndodhet. Ky dobésim ka çuar ne disa raste (kur
263
e-ja fundore ka qene dy rrokje larg theksit, si tek .flutur(è), dashur(é), ZANORJA E E PATHEKSUAR
bbtèn (è)) qe ajo te mos shqiptohet fare dhe kjo gje te pasqyrohet
edhe ne notmen e sotme drejtshkrimore. § 7. Zanorja e e patheksuar mund té ndodhet para rrokjes sè
thek suar, p.sh. : anetar, debbrè, ftohtes.i ose pas rrokjes se theksuar
ZANORJA E E THEKSUAR ne trup a ne fund te fjaU�s, p.sh. : marksizem, (i, e) paster, végel, dasme,
partizane, pune etj.
§ 6. Fjalet tek te cilat e-ja e theksuar i pergjigjet historikisht
nJe a-je te ndjekur nga nje bashketingellore h undore, shqiptohen ZANORJA E PARATHEKSORE
me e dhe jo me a l >. Po keshtu shqiptohen me e edhe te gjitha fjalc�t e
prejardhura ose té pérbéra prej tyre, pavarésisht nga lévizja e theksit, § 8. Zanorja e paratheksore mund té ndod het ne rrokje té ha­
p.sh. : bèj, çèshtje, dèm, dèmtim, dèmtoj, (i,e) dèmtuar, dhèmb, dhèm· pur, p.sh. : a-ne-tar, ke-mbe-sor ose ne rrokje té mbyllur, p.sh. : e-ger-si,
balle, dhèndèr, dh ènè, dhènie, (i,e) èmbèl, èmbèlsirè, èmbèlsoj, èmbèltore, nder-tim. Zanorja e paratheksore takohet te keta tipa fjalésh:
kèngè, kèngètar, fendè, lèng, (i) lèngshèm, mbrèmje, mèngè, nènte, nxè­
nes, rrènjè, rrènjiJsor, parathènie etj .
a) E-ja paratheksore te fjalet e parme dhe te fjalet ku a.jo ndodhet
Duhet pasur kujdes pér fjalét : (une) le, njè, njèjès, i njejt'e, njèri,
njèra, njèsi, (une) ve, (uné) zè, te cilat shpeshhere shqiptohen ga­
ne rrokjen e pare.
bimi sht me e ose i né vend té e-s e (le, nji, njejes, i njejte, njeri, njera, E-ja paratheksore e kesaj kategorie fjalésh né rrokje té mbyllur
ve, ze). shkrubet d he shqiptohet, p.sh. : dèrgoj, ferkim, gelqcre, gel/tit, ger­
Te gjitha keto fjale duhet te shqiptohen me e2). madhè, kèrbaç, kèrcej, pèrçues, pèrfshij, pèrparoj, nderkombetar,
ndèrmjet, ndertoj, vertet, vèrtetoj etj .
Prapashtesa -llek duhet té shqiptohet kurdohere me e, ashtu
sikurse shkruhet, dhe jo me i : E-ja paratheksorc ne rrokje te hapur, kur ndodhet né rrokjen
e pare, shqiptohet qarté, p.sb . : deshirè, fèmije, kenete, kepucar,
batakçillèk, batakçillèqe dhe jo batakçillik, batakçilliqe menyrè, mesim, shetit etj . Megjithate, né disa fjale ku pas e-sé vjen
bollèk )) )) bollik bashketingellorja rr, si p.sh. : berryl, gèrryej, kerrabe, kèrrusem,
boshllèk, boshlleqe )) )) boshllik, boshlliqe ndèrroj, nderrese, pèrra/le etj ., e-ja shqiptohet mjaft e rrudhur. Sipas
buda/lallèk, budallalleqe » )) budallal/ik, budallalliqe drejtshkrimit, fja]et e mesiperme shkruhen me e, por ne gjuhen le­
fodullèk )) » fodullik trare kjo e shqiptohet mjaft e rrudhur.
hamallèk » » hamallik
matrapazllèk, matrapazllèqe » » matrapaz!lik, matrapazlliqe
pazarllèk, pazarllèqe >> » pazarllik, pazarlliqe
b) E-ja paratheksore te fjalet e prejardhura me prapashtesa
pishmanllèk )) » pishmanllik Shkal1a e shqiptimit té e-se paratbeksore e cila shkruhet rregu­
tersllèk, tersllèqe » » tersllik. terslliqe llisht te fjalet e prejardhura te formuara nga nje teme mé e me ane
prapasbtesash qe nisin mé bashkétingellore (p.sh., copètoj - copè +
l) Fjalet si dhanore, (i,e) manget, ranishte, ranor-e, i pashmangshem, zane, zanore + toj) dhe te fjalet e tjera te prejardhura ku ajo shkruhet si zanore
etj ., qe kane hyre ne gj uhen letrare me a, shqiptohen e shkruhen me a (shih
mbéshtetese (bujqesi-bujq + e + si), varet né nje fare mase nga na­
edhe «Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 2 shenim).
2) Shqiptohen me e, ashtu s ikurse shkruhen, fjalet : i gjere, gjeresi, gjeresisht, tyra e basb kétinge11oreve qe ndodben para dhe pas e-se. Kur keto
zgjeroj, zgjerim, kreher. bashkétingéllore formojne nje grup qé shqiptohet me lehtesi, pa nder-

2 64 265
mjetesine e zanores è, atehere kjo zanore shqiptohet ne menyre shume p.sh. : botekuptim (boté + kuptim ) doreshkrim (doré
+ shkrim),
te rrud hur. gjashtedhjete (gjash te + dhjete ), naftesjelles (nafte +
sjelles), pese­
Ne rastet e tjera, e sidomos kur tema fjaleformuese del me dy l'jeçar (pese + vjeçar ) etj., kjo è shqipt ohet aférsis ht
si edhe e-j a
bashketingellore, shqiptohet nje è me pak ose me shume e rrudhur, e pathek suar né fund t é fjales, kur pas saj v
jen n j é fjalé tjetér q é fi­
por, sidoqofte, me e qarte ; shkalla e rrudhjes se e-se ne keto raste llon me bashké tingell ore (sbih me poshte § 1 0).
varet edhe nga stili i shqiptimit. Ne stilin e plote te shqiptimit ajo Kur fjalét e pérbéra dhe tè pérngj i tura kané si pjesé tè
parè
ndihet me e qarte, ndersa ne stilin j o te plote, me e d obet. E rregjuar nje teme me è te theksu ar tè ndjekur nga njé teme qé nis
qofté me
sbqiptohet e-j a, per shembull, te fjalet e me�oshtme : gjatesi, gjeresi, bashké tingell ore, qofte me zanore , kjo è shqipto het e ploté,
p.sh. :
gjuhcsi, gjuhetar, gjunjezoj, hollesi, kembesor, kembesori, kombesi, njeanesi (njé + anési), njeditor (nje + ditor), njehere (njé
+ here),
kombetar, kordhetar, lartesi, madhesi, malesor, mbaresi, miresi, mje­ njekateshe (njé + katesb e), vemendje (vé + mendj e),
verej, verejtje
kesi, mjekesore, p ermiresoj, pemetore, pikellim, p/otesoj, qetesi, rrep­ (vé + re), zeembiH (ze + èmbél) .
tesi, rrogetar, shkallezim, shpejtesi, shterpesi, trashesi, thatesi, vesh­ Kur fjalet e pérbér a dhe tè pérngj itura kané si pjesé te
pare
tiresi, vjershetar, zdruk thetar, zoteroj etj. 1>, por né rastet kur tema njé temè me -è tè pathek suar, tè ndjeku r nga nje temè qe
fillon me
fjaléformuese del mé dy bashkétingellore (si te kombesi, kordhetar, zanore , è-ja fundor e e temés sé p'aré nuk shqipt ohet dhe nuk
sbkru het,
rreptesi, shterpesi, zdrukthetar etj .) shqiptimi i e-sé éshté mé i qarte. pra : gojembel (gojé + émbél) , kokulu r (koké + ulur), i shuman
shem
Te fjalét e prejardhura te formuara prej temash mé -er, -èrr, {shum é + anshém ) (dhe jo gojeembel, kokeulur, i shumea
nshem) .
-el, -es, -èz me ané prapashtesash qé fillo jné me zanore, si p.sh. : Te péremrat e pakufis bém, te ndajfo ljet e te lidhèzat e perngji
­
arberor, bresheri, dimeror, gjelberim, mjeshteri, numerar, urdheres�; tura qe kane si pjese tè parè fjalét gjithe ose kurre, è-ja parath
eksore
enderrim,· vegjeli, zvogeloj, zvogélim; nepunesi, pergjegjesi,· bulezon, as sbqipto het, as s hkruhe t, p.sh. : gjithçka, gjithfare, gjithhere,
kurrgje,
njerezi, nferezor etj ., drej tsbqiptimi perputhet me drejtshkrimin, kurrkund, kurrkush, kurrsesi etj. (dhe j o gjithefare, gjitheh
ere, gji­
d.m.tb., e-ja paratheksore sbqiptohet e qarté. ,thekund, gjithemone, gjithenje, kurresesi etj.) 1 >.
Né pérgji thesi , ne ligjeri min li bror, ku shqiptimi perputhet
me drej tsh krimin ose i afrohet sa me shume atij, è-ja paratheksore
ruhet mé mire, ndersa né ligjerimin bisedor kjo è rrudhet. ZANORJA E PASTHEKSORE

c) E-ja paratheksore nè kufi te temave te fjalèt e pèrbèra dhe t� ·

A . E-ja pastheksore jofundore
perngjitura.
E-ja e patbeksuar mund te nd odhet né pozicionin paratheksor § 9. Zanorj a è pastbek sore jofundo re shqipto het e ploté né
te
edbe ne kufi te tema ve te fjalét e perbera dbe tè perngjitura (p.sh. : ejitha rastet kur ndodhe t né rrokje tè mbyllu r, p.sh. : bukel, i
emb il,
i
armepushim, datelindje, i gjithefuqishem, atehere, verejtje etj .). gupel, vegél, i voge/ etj . ; ajer, dimer, dhelper , i gjelber, i kalter,
zemer
Kur fjalet e perbéra dbe tè perngj itura kané si pjesé tè pare nje ptj . ; dokerr, kokérr, vjeh err etj . ; bleres, çeles, djeges, grykes, nxenes,
temè me e tè patheksuar, tè ndjekur nga njé temè mé bashkétingellore, trondites, ujites, vendes etj . ; pesekatesh, shumengjyresh , tetérrok
esh,
trekendesh etj. ; te da/esh, te fiasesh, te hapesh, te marresh etj .
; drejtez,
gjuh ez, kembez etj . ; ateizem, çiklizem, marksizem, reumatizem
l) Ne te dy st ilet shqiptohen p a e (ne perputhje me drejtshkrimin) fjalet : amtar, etj . ;
besnik, fillestar, /urrtar, kishtar, lojtar, meshtar, nevojtar, ne vojtare, ngatérrestar,
pishtar, rojtar, zyrtar. l) Gjithe dhe kurré, kur kane perdorim te mevetesis hem, shqiptohen dhe shkruhen
me �.

266
267
i ceket, i dobet, te dobetve, i erret, i shkathet, te shkathetve, te shka­
thetish etj . ; i jashtem, i jashtemve, i sotem, te sotemve, i vetem, ze ve­
temve etj . ; i ardhshem, te ardhshemve, i atjeshem, te atjeshemve, i
ndershem, te ndershemve etj .
Kur gjate ndryshimit te fjales e-j a e rrokjes sé mbyllur del ne
rrokje té hapur, né disa tipa fjalesh ajo nuk shqiptohet fare, kurse
né disa tipa te tjeré shqiptohet e rrégjuar.
l) E-ja pastheksore nuk shqiptohet dhe nuk shkruhet né kéto
raste :
a) tek emrat dhe · mbiemrat mé -el, -er, -err gjaté lakimit té tyre:­
vegel, por : vegle, vegla, vegles, veglen, veglat, veglash (dhe jo·
vegele, vegela, vegeles, vegelèn, vegèlat, vegelash),·
dhelper, por: dhelpre, dhelpra, dlzelpres, dhelpren, dhelprat, dhel­
prash (dhe jo dhelp ere, dhelpera, dhelperes, dhelperen, dhelperat, dhel·
perash),·
i ashper, por : i ashpri, te ashprit, te ashprin, te ashprit (dhe jo i
ashperi, te ashp erit, te ashperin, te ashperit);
kokerr, por : kokrre, kokrra, kokrres, kokrren, kokrrat, kokrrash
(dhe j o kokerre, kokerra, kokerres, kokerren, kokerrat, kokerrash);
b) tek mbiemrat me prapashtesén -em ose -shem gjate lakimit,
kur pas ketyre prapashtesave vjen njé zanore ose bashkétingellorja j :
i jashtem, por : i jashtmi, t e jashtmit, t e jashtmin, e jashtme, e
jashtmja, té jashtmen, te jashtmet (dhe j o i jashtemi, te jashtemit,
te jashtemin, e jashteme, e jashtemja, te jashtemen, te · jashtemet),·
i vetem, por : i vetmi, te vetmit, te vetmin, e vetme, e vetmja, te
vetmen, te vetmet (dhe j o t vetemi, te vetemit, te vetemin, e veteme,
e vetemja, te vetemen, te vetemet) ;
i besueshem, por : i besueshmi, te besueshmit, te besueshmin, e
besueshme, e besueshmja, te besueshmen, te besueshmet (d he j o i be­
sueshemi, te besueshemit, te besueshemin, e besuesheme, e besuesh emja,
te besueshemen, te besueshemet);
i shkelqyeshem, por : i shkHqyeshmi,
i te shkelqyeshmit, te shkel­
qyemin, e shke!qyeshme, e shke!qyeshmja, te shkelqyeshmen, te shkel··
qyeshmet (dhe j o i shkelqyeshèmi, te shkelqyeshemit, tè shkelqyeshe­
min, e shkèlqyesheme, e shke!qyeshemja, te shke/qyeshemen, 'te shkel­
qyeshèmet).
268
Shenim. Per te njejten arsye nuk shqiptohen dhe nuk shkruhen me e edhe
mbiemrat e formuar me prapashtesen -slzem nga nje teme me e (sepse e-ja fundore
e ketyre tema ve del ne rrokje te hapur) : i natyrshem (natyre), i perkohshem (kohe) ,
i pjesshem (pjese), i perbotshem (bote) (dhe jo i natyreshem, iperkoheshem, i pjese­
shem, i perboteshem etj.).
2) E-ja pastheksore shqiptohet e rrégjuar d he shkruhet né kéto
raste :
a) tek emrat feméroré mé -èz, tek emrat e mbiemrat mashku-
llore me -es, -esh dhe te femérorét pérkatés :
drejtèz, drejteze, drejteza, drejtezes, drejtezen, drejtezash;
/idhez, lidheze, lidheza, lidhezes, lidhezen, lidhezash;
çeles, çelesi, çelesa, çelesash;
.
shpikese, shpikeseje, shpikeset, shpikeseve;
b) tek mbiemrat mé -et gj até lakimit té tyre :
i ceket, i ceketi, te ceketin, te ceketit,·
i dobet, i dobeti, te dobetin, té dobetit;
i ulet, i uleti, te uletin, te uletit.
B. lt-ja pastheksore fundore
§ 10. Zanor ja e pastheksore m und te ndodhet edhe ne pozicion
fundor, p.sh. : (i,e) arte, barke, basme, darke, deriçke, djemte, feste,
lecke, (te) lidhe, (i,e) mbjellè, ngushte, pese, (te) punojme, ti,e) sheshte,
trajte etj.
Ne stilin e ploté te shqiptimit e-j a fundore, megjithése rrudhet,
ndihet mjaft qarte.
Kur e-j a fundore ndodhet pas dy bashkétingelloresh, shqiptohet
me qarté sesa kur ndodhet pas nje bashketingélloreje :
a) pas nje bashketingelloreje : buke, (i,e) bute, çfare, dhjete,
(i,e) gjalle, (i,�) lire, (i,e) miré, njeheré, pese, (i,e) qete, rral/e (i,e) thate,
thelle etj . ;
b) pas dy bashkétingélloresh : (i,e) barabarte, (i,e) bardhé, bashke,
(i,e) brishté, (i, e) çelikte, dacke, dark e, (i, e) drejte, (i,e) forte, (i,e) gazte,
gjashte, lehte, (i,e) rrepte, (i,e) tharte, urte, (i,e) zjarrtè etj.
2 69
 Ne stilin j o te plote e-ja fundore sbqiptobet me dobet, si nje
tingulltb i sbkurter J mjaft i rrudbur.
:E-ja e patbeksuar fund ore ne gjuben sbqipe kryen disa funksio­
ne. Ajo mund te sberbeje si tregues gramatikor i gjinise (dite, k/ase�
pune), si tregues i shumesit (nje artist - shume artiste, njé shok -
-· shume shoke, nje patriot - shume patriote), si prapasbtese (plak -
- plake, zog - zoge), per te menjanuar homonimine, p . sb., pres
(nje dru), prese (e sepates), /ajm (emer), /ajme (folje), ar (meta!),
are (toke) etj.
Ne sbqiptim:in e pl ote letrar keto funksione te e-se fundore te
patbeksuar sbprehen me ruajtjen e saj gjate shqiptimit.
Shkalla e rrudbjes sé zanores e fundore varet edbe nga natyra
e tingullit te pare te fjales ndjekese :
Kur fja1a ndjekese -nis me basbketinge11ore te sburdbet, e-ja
fundore ndihet me qarte, p.sb. : buke thekre, buze kufirit, d�jete cape�
krijimtarise sane, lufte çlirimtare, pale kundershtare, pese shekuj,
rruge shpetimi etj . (te keta shembuj e-j a fundore ndiqet nga basbkè­
t ingèlloret e shurdheta th, k, c, s, ç, sh, prandaj degj ohet me qartè).
Pèrpara nje bashkèti ngèlloreje tè zèshme n dihet e rrud bur.
e dobèt, p.sh., dite vere, prane dritares, shume grure etj.
Perpara nje zan oreje tè fjalés ndjekèse e-ja fundore e pathek­
suar (p.sb. : arti yne i ri, burre i gjatè, drite elektrike, force e brendshme,
fushe e gjere, pjese e pandare etj.) sbqiptohet e qarté nè stilin e plotè,
sidomos né sbkollè e ne raste te tjera qè kerkojne qartesi e saktesi
sa me tè madhe gjuhesore né kumtimin e mendimit, ndersa nè li­
gjèrimin bisedor mund te rrudhet né sbka1lé té ndryshme.
E-ja fundore mungon krejt né tè dy stilet e shqiptimit tek n yjat
e pérparme te, se me kuptim pronor né rasat e zhdrejta té emrave i
ati, e ema: (i,e) t'et, (i,e) s'ernes etj .
Per arsye tè ndryshme, kryesisht nen ndikimin e ligjerìmeve dia­
Jektore e té disa varianteve drejtsbkrimore tè meparsbme, né disa
raste (shib mé poshte) sbqiptobet dhe sbkruhet gabimisht njé e e
tepért, e panevojsbme. Kjo e fundore as duhet shqiptuar dhe as du­
het shkruar. Shkrimi e shqiptimi i gabuar i nje e-je te tillè vihet re
sidomos :
a) te emrat qe nè shumésin e pashquar dalin mè bashkètingélloret
270
-gj -q te prira nga nje zanore : disa bere shkrubet e shqiptc h et ga­
bimisbt zogje,-t, zogjesh, fiqe,-t, fiqesh, pleqe,-t, pleqeve, pleqesh, kurse
dubet shkruar e sbqiptuar zogj,-te, zogjsh, fiq,-te, jiqsh, p/eq,-te, pleq­
ve, p/eqsh etj . ;
b) te emrat qé né sbumésin e pasbquar dalin m è -j, -nj: di sa beré
sbkrubet e sbqiptobet gabimisht bije,-t, bijeve, bijesh, ftonjè,-t, fto­
njeve, ftonjesh, heronje,-t, heronjeve, heronjesh, thonjii, -t, thonjeve,
thonjesh, kurse d ubet shkruar e shqi ptuar : bij,-te, bijve, bijsh,ftonj,-te.
ftonjve, ftonjslz, heronj,-te, heronjve, heronjsh, thonj,-te, thonjve, thonjsh
etj . ;
c) te rrjedhorja e pashquar e sbumèsit te emrave qè mbarojné
me zanore tè theksuar : disa bere sbkrubet e sbqiptobet gabimisht
grashe, shtepishe, drushe, syshe, kurse dubet shkruar e sbqiptuar drush,
grash , sysh, shtepish;
ç) te njè numér emrasb e mbiemrash me theks ne rrokjen e para­
fundit : disa beré sbkrubet e sbqiptohet fluture, kodere, dhe/pere, rre­
gulle, vetulle, dh embeze, lidheze, i hekurte, i teperte, i aferme, i siper­
m e,· kurse duhet shkruar e shqipt uar flutur, koder, dhelper, rregull,
ve tu/l, dhembez, lidhez, i hekurt, i tepert, i aferm, i siperm etj. ; po
késhtu edhe te disa trajta te lakimit tè emrave : disa herè shkruhet
e shqiptohet bo tese, botene, kengese, kengenei>, kurse duhet sbquar
e shqiptuar botes, boten, kenges, kengen.
Shenim l. Shqiptohen dhe shkruhen me tè dhe jo me et ne trajten e sh l:luar
-
emrat :
cjep - cjepte dhe jo cjepet
desh - deshte » » deshet
djem - djemte )} » djemet
dhen - dhente » » dlzenet
qen - qente » » qenet.
Rasat e zhdrejta te shumesit te emrave te mesiperm shkruben dhe shqiptohen
pa è fundore, prandaj edhe para mbaresave -ve dhe -sh te keta emra nuk shkruhet
e nuk shqiptohet ndonje è :
cjep - cjepve, cjepsh (dhe jo cjepeve ; cjepesh) ;
desh - deshve (dhe jo desheve, por deshesh 1 > ) ;
dhen - dhenve, dhensh (dhe jo dheneve, dhenesh) ;
qen - qenve, qensh (dhe j o qeneve, qenesh).
l) Shih per kete § s .
2 ) Ketu e-j a shkruhet dhe shqiptohet per t e shmangur takimin e d y sb-ve.
271
 Shenim 2. a) Shqiptohen dhe shk.ruhen me -me dhe jo -em ne trajten e nje­
3) Shqi ptoh en e shkr uhen me y dhe
jesit te pashquar emrat fernerore : jo me u fjalét :
basmè dhe jo basem byrazer, dyqan, fryt 0, i frytsh èm, fryt
dhènès, gjynah, mysafir, mysli­
çezme » » çezem man, mysh teri, trysni, yndyrè, virty t etj.
dasme » » dasem
ferme » » ferem
gjysme » » gjysem ZANORJA I
kazme » » kazem § 12. 1-ja eshte zanore e radhés se perp
krisme » » krisem. , 1 arme, e ngritjes se larté.
Né rastet e mep osht me kjo zanore ne
b) Emrat qe dalin me grupin -1m, si : film, ngulm, sulm, shqiptohen ashh! siç ligjerimin letrar shqiptohet i
dh e jo y :
s bkruhen . Shqiptimi me -e- (filém, kulem, ngulem, sulem), eshte i gabuar.
a) Te fjale t ku kjo
zanore eshte e theksuar dhe ndod het
nje bashketingelloreje buzore, p.sh . : hip, para
krimb, kripè, kripore, qilim,
rri'p, shqip etj . (por : lyp, lypès)
;
ZANORET U DHE Y b) Te fjalet nder kom betare, si hidro centr
al, hidrogjen, hidrolizé,
hipotekè, hipo tension, idi/, mister, mito
logji etj .
§ 1 1. Per shqiptimin e zanoreve u dhe y duhet te kemi parasysh Shqi ptimi i fjaleve te grupeve a e b
me y (hyp, krymb, krypé,
qe : kryp, krypore, qylym, rryp, shqyp;
hydrocentral, hydrogjen, hydro­
1 ) Tek emrat dhe mbiemrat m e -ull, -ur zanorja u shqiptohet lizè, hypo tekè, hypo tension, idyl, myster,
mytologji) eshte ne kundér­
ne te gjitha rasat, ashtu siç shkruhet : shti m me norm én e sotm e letra
re.

a) akulli, akul/in
\ kukulla, kukullash
�\ dhe jo aklli, ak/lin
» >> kuklla, kukllash
GRUPI I ZANOREVE lE
l kumbulla, kumbullav
l
» >> k umblla, kumbllave
§ 13. Emrat tek te cilet grupi zano r
tingellore e lenget (I, Il, r) si e diel, diell,
ie ndiqet nga njé bashke­
nofulla, nofullén )) » noflla nofllén mieli, qiell, fier si edhe fjalet
petulla, petullat l 'l l
)) » petlla, pet/lat e form uara prej tyre, si diello
r, qiellor, fierishtè etj., shqiptohen me
. )) » sqetlla, sqet/lave ie (me theksin ne elementin e pare : dfell,
sqetulla, sqetullave qiell dhe jo me je (me theksin
uthull-a, uthullen
vetulla, vetullés
l ))
»
» uthlla, uflla, urhllén, ufllén
» vetlla, vetlles etj,
né elementin e dyte : djéll, qjéll.
Ky grup ruhet si i tillé ne shqiptim edhe te
foljet, tek te cilat ndi­
b) jlutura, jluturén » » flutra, flutren qet nga mbaresa -j : ziej, zien, ziejnè,· perz
ien, pèrziejmè,· ndiej, ndiejmé,
ndiejne2>. Keto folje do te shqiptohen
hekuri, hekurave )) » hekri, h ekrave me je vetem ne trajtat e nje­
)) » lepri, leprin jesit te se kryeres se thjeshte te déftores
!epuri, lepurin (zjeva, zjeve, zjeu; pèrzjeva,
i bukuri té bukurat \ )) » i bukri té bukrat. perzjeve, pèrzjeu; ndjeva, ndjeve, ndjeu)
rores (zjefsha, zjefsh, zjefte, zjefshim, zje
dhe ne trajtat e desh i­
r fshi, zjefshin; pèrzjefsha,
pérzjefsh, pèrzjefte; ndjefsha, ndjeftè , nd
2) Shqiptohen e shkruhen me u dhe jo me y fjalet : jefshim, ndjefshi, ndjefshin) .
bufe, bulmet, bulmetore, duke (mésuar), duziné, fruta,-t, frutore, l) Duhet dalluar ne shqiptim, ashtu si edhe ne shkrirn
grunjèra, (i,e) grunjtè, gjurmè, gjurmashké, gjurmoj, sfungjer, tempe­ , emri frute, fruta (me kup ­
tirnin «peme )>> nga fryt, -i (me kuptim abstrakt <<f
ryti i punes»).
rature, tuberkuloz, tunel, turk, turqisht, turli etj . 2) Edhe ne shqiptirn duhet bere dallirn
i kuptimor midis ndiej (provoj nje ndjen
j�)
dhe ndjej (ia fal fajin dikujt).
272
18-54
213
 GRUPET E ZANOREVE UE, YE
§ 14. Gjuha letrare permban nje varg fjalesh te parme (si :
arsye, fyell, krye, lyej, pyes, thyej) e te prejardhura (sidomos emra
te vepruesit dhe mbiemra me -shem) qe permbajne grupin zanor ue
(degjues, mesues, i palexueshem, i papajtueshem, i vazhdueshem) ose
grupin zanor ye (i arsyeshem, i pathyeshem) . Ne shqiptimin e grupeve
te zanoreve ne fj alet e ketij tipi vihen re luhatje te ndryshme, nen
ndikimin e shqiptimeve dialektore e te tradites shqiptimore te va­
rianteve letrare te meparshme : di sa i shqipto jne te plota (arsye,
fyell, krye, lyej, pyes, thyej; degjues, mesues, i palexueshem, i papaj­
tueshem, i vazhdueshem; i arsyeshem, i pathyeshem etj.), te tjere i
rrudhin perkatesisht ne y dhe u (arsy, fyll, kry, lyj, pys, thyj; degjus,
mesus, i palexushem, i papajtushem, i vazhdushem; i arsyshem,
i pathyshem). Ne mjaft raste emrat me -ues, -yes dhe mbiemrat mè
-ueshem, -yeshem) shqiptohen edhe me ue , ye (degjues, mesues;
i palexueshem, i pathyeshem).
Per shqiptimin e ketyre fjaleve ne ligjerimin letrar do te udhehi-
qemi nga drejtshkrimi, duke i shqiptuar ato me ue dhe y e te plotè.
Pra, do te shqiptojme ashtu siç shkruajme : arsye, fyell, krye, lyej,
pyes, thyej, degjues, mesues, i palexueshem, i papajtueshem, i vazh­
dueshem; i arsyeshem, i pathyeshem (dhe j o arsy, degjus, i palexu­
shem, ; arsyshem, as degjues, mesues, i palexueshem).
1 1 1 . D R EJTS H QI PTIM I I BAS H K ETI N G E L LO R EVE
BASHKETINGELLORET E ZESHME NE FUND E
NE TRUP TE FJALES
§ 15. Sipas pjesemarrjes ose m ospjesemarrjes se zerit, bashkè­
tingelloret, siç eshte permendur ne § 5, ndahen ne te zeshme dhe ne
tè shurdhèta .
Bashketingelloret e zeshme b, d, db, g, gj, v, x, xh, z, zb, kur
gjenden ne fund tè fjales ose né trup tè saj pèrpara njè bashketinge-
274
)
lloreje tè shurdhèt ose pèrpara bashkètiLlgèllore s n, né ligjèrimin
letrar shqiptohen si te zeshme, ashtu siç shkruhen, p.sh. : e/b, fund,i
madb, breg, qengj, hov, borxh, gaz, garazh ; humbte, mundte, vend­
strehim, hidhte, digjte, i hovshem, hovte, i gazte, gaztor; humbni,
mundni, mb/idbni, digjni etj .)
Po me bashketingèllore tè zeshme shqiptohen edhe mbiemrat e
prejardhur me prapashtesèn -sbem prej emrash femerore tema e te
cileve gjatè fjaleformimit del me bashketingellore te zeshme, p.sh. :
}ave - i perjavshem, buze - ; perbuzshem, ndergjegje - i ndergjegj-
shem.
Shqiptimi i fjaleve te mesiperme me bashketingellore te s hurd hèt
(elp, funt, i math, brek, qenq, hof, borç, gas, garash; humpte, muntte,
ventstrehim, hithte, diqte, i hofshem, hofte, i gaste, gastor; h umpni,
muntni, mblithni, diqni; i perjafshem, i perbusshem, i ndergjeqshem)
perben shkelje te normes letrare te sotme.
BASHKETINGELLORET SH-/ZH-jç- NISTORE
§ 16. Per fjalet me sh-/zh-/ç- nistore (shpesh ne funksion pa­
rashtese), siç dihet, drejtshkrimi ka dhène kete zgjidhje : Shkruhen
me sb- fjalet ku kjo ndiqet nga nje bashketingel lore e shurd het
(f, k, p, q, t, th), p.sh. : shfryj, shkeput, shpylle'zim, shqetesoj, shtjelloj,
shthur; me zh-, kur k j o ndiqet nga nje bashketingello re e zèshme
(b, d, g, gj, v), p.sh. : zhbllokoj, zhdredh, zhgjakos; me ç-, kur kjo ndi-·
qet nga njè zanore ose nga nje bashkètingèllore e tin gu llt (1, 11, r,
rr, m, n, nj, j), p.sh. : çarmatos, çlirimtar, çnjerezor etj . Siç shihet,
pér shkrimin e ketyre fjaleve drejtshkrimi mbeshtetet ne parimin
fonetik dhe merr parasysh natyren e tingujve pasues. Shqiptimi
Iettar i sotem, ne stilin e tij te plote, ne te gjitha keto raste udheh iqet
nga drejtshkrim i, d.m.th., keto fjalè shqiptohen ashtu siç shkruhen.
275
 SHQIPTIMI I J-se c) Tek trajta e shquar e emrave feméroré, tè cilet né njejesin
e pashquar para zanores e kane bashkètingèlloret mesgjuhore gj,q ;
§ 17. Bashketinge llorja j ruhet ne shqiptim :
a) Tek emrat dhe te fjalet e formuara prej tyre, ku kjo bashke­ lagje - /agjja dhe jo lagja
tingellore nderzanore i perket temes : ndergjegje - ndergjegjja » » ndergjegja
pergjigje - pergjigjja )) » pergjigja
anije dhe jo anie paqe - paqja » » paqa
bije )) » bi
e bija >> )) e bia ç) Tek emrat e pergjithshem dhe tè pèrveçèm qe dalin né o
çaji » » çai
e patheksuar (depo, kosto, pako, Kongo, Niko etj.) né trajtat e gji­
femije )) )) femi
n ores, dhanores e tè rrjedhores se njèjèsit tè pashquar, si edhe te
hije » » hie
hijerende }) » hierende emèrores se njejesit tè shquar nje depoje, kostoje, pakoje etj. ; de ­
hijeshi » » hieshi poja, kostoja, pakoja, Kongoja, Nikoja etj. ;
hijshem {i) )) » hishem (i) Ne emèroren e shquar kèta emra, nèn ndikimin e tradites dhe te
kallaji » )) kallai dialekteve, heré-herè shqiptohen edhe duke zbérthyer zanoren o ne
korije,a -et » » korie
na (depua, kostua, pakua, Kongua, Nikua etj.). Né pajtim me drejt­
lloji )) )) Ilo i
mai shkrimin, qé ka marre parasysh shqiptimin mé tè pèrgjithshém dhe
maji )} ))

pajis }) )) pais prirjen e sotme, kéta emra duhet tè shqiptohen me -ja dhe jo me
i pajisur » » paisur -ua, pra :
shkendije )) )) shkendi
vaji )) )) vai depoja dhe jo depua
kostoja » » kostua
b) Tek emrat femerore me -e te theksuar, gjate trajtave te la­ Nikoja » » Nikua.
kimit, kur zanorja e theksuar ndiqet nga nje zanore tjeter :
bé - béja dhe jo bea d) Tek foljet mè -aj, -ej, -ej, -ij, -oj, -uj, -yj, -yej , -uaj, -yej, n e
dyshemé - dyshemeja » )) dyshemea mènyrén urdhérore, kur u prapangjiten trajtat e shkurtra e dhe i :
haré - haréja )) » harea arrij - arrije (shokun), arriji (shoket) ( dhe j o arrie, arrii) ; kerkoj -
idé - idéja » )) idea
kerkojeni (shokun), kerkojini (shoket) ( dhe jo kerkoeni, kerkoini) ;
kafé - kaféja » » kafea
/aj - laje (fytyren), laji (rrobat) (dhe j o /ae, /ai) ; punoj - punoje (to­
ré - réja » )) rea
rrufé - rruféja )) » rrufea ken), punojeni (tokèn) (dhe jo punoe, punoeni).
e vé - e véja » » e vea
Koré - Koréja )) )) Korea

276 2 77
 NJ-ja NE TRUP E NE FUND TE FJALES ç) Trajtat e s humèsit te emrave mashkullorè si :
draper - drapinj dhe j o drapij
§ 18. Shqiptohen me nj e jo me j : gjarper -- gjarperi'nj » » gjarpij
a) emrat femerore qé kanè nj ne trup te fjalès, p. sh . : ose gjarpinj » » gjarperij
dhe jo baje Jumè - lumenj » » lumej
�
'.--�
beron,je » » beroje shkemb - shkembinj » » shkémbij
brinje }) ;) brije
finje - » )) fije BASHKETINGELLORJA H
geshtenjè )) )) geshceje
mushkoje § 19. H-ja eshte njè tingull i shkurter. Rryma e ajrit qè nxjerrim
u
� ��
)) >>
duke shqiptuar ate eshte mjaft e dobet, prandaj ne mjaft raste ajo
s e >� }) sheje
ndihet pak ose mezi ndihet. Ti ngulli h mund tè ndodhet ne fillim tè
shkronje » )) shkroje
fjales, p.sb. : ha, habitem, hardhi, harroj, hedh, hero, hesht, hene, e hene,
� shuslzunje » » shushuje
bi, hije, hinke, hithra, holle, hosten, hov, hu, i huaj, hudher, hyj etj . ,
thinja-t » » thij-at
nè mes, p.sh. : lahem, kthehem: behem, fshilzem, tregohu, mesohu,
ujkonje )) >> ujkoje
» » zoje
shtyhu, ose nè fund, p.sh. : ah, g;ah, krah, pah, pleh, deh, .ftoh, leh,
zonje
zojushe etj. nxeh, njoh etj.
zonjushe )) »
Bash ketingellorja h ndihet me mire kur ndodhet ne fillim t�
fj a lès, sesa kur ndodhet ne mes a ne fund te saj. Ne pajtim me drejt­
b) Trajtat e shumesit te emrave mashkullore mè zanore tè thek-
shkrimin h-ja ne ligjcrimin libror duhet te shqiptohet ne te tria po­
sua
zicio net l >. Shqiptimi pa h i fjaleve qe e permbajne kète tingull, èshtè
ari - arinj dhe jo arij
ne ku ndershtim me normen letrare kombetare te sotme.
bari - barinj » >1 barij
budallej Ne kundèrshtim me normen eshtè edhe rasti i kundèrt, kur, nen
budalla - budallénj » »
ndikimin dialektor, shtohet ne fillim tè disa fjalève nje h, p . sh . :
kerci - kercinj >> » kercij
te rij hana, harritur, hec, hik, hindian, hoborr, etj .
i ri te rinj
- · '> >>
Kcto fjale duhen shqiptuar d he '\bkruar pa h : ana, arritur, ec,
ulli - ullinj >> » ullij
ik, indian, oborr.
i zi - te zinj >> » te zij t >
H-ja ruhet ne shkrim dhe ne shqipt im edhe ne fjalet me prej­
è} Idijtat e sliu mesit tè emrave mashkullore mè -ua :

dragoj ardhje te huaj qe e kane. Shqiptohen me h, ashtu siç shkruhen, fjalè

dragua - dragonj d he jo
» » ftoj si : hajdut, hajmali, haliç, hallke, hambar, han, haraç, harar, harmoni,
ftua - ftonj ,
harte, harxh, hasm, hashash, hashure, hava, havan, havjar, hebraik,
perrua - pèrrenj » » perrej
thoj hejbe, hekzaklorant, helen, helike, hemoglobine, hepatit, hibrid. hidro­
thua - thon.i )• >>
r--...__
_____
central, hidrogjen, higjiene, hipizem, hipnoze, hipodrom, hipokrit, his­
teri, histologji, histori, homonim, hordhi, hotel, hyzmet, koherent,
kohezion etj. (dhe jo ajdut, ajmali, aliç, allke, ambar, an, araç, arar,
l ) Shqiptohen me j dhe jo me nj emrat femeror é mburoje, shtrojè, .si edhe shumè­
sat e fjaléve : kufi - kufij, i keq, e keqe - r e keqij, te keqija, krua - kroje. l) Per fjalé t qe kane h sbih <<Drejtshkrimi i gjuhes shqipe» § 27.
279

�\��
2 78
armoni, arte, arxh, asmé, ashash, ashure, ava, avan, avjar, ebraik�
ejbe, ekzaklorant, elen, elike, emoglohiné, epatit, ibrid, idrocentral�
idrogjen, igjiene, ipizem, ipnoze, ipodrom, ipokrit, isteri, istologji,
istori, omonim, �rdhi, otel, yzmet, koerent, koezion etj.). Po ashtu,
shqiptohen me h, siç shkruhen, edhe emrat e perveçem te njerezve
dhe te vendeve si : Hajne, Hesiodi, Hipokrati, Homeri, Hage, Hanoi,
Havane, Hungari (po keshtu hungarez).
Here-hen"5, nen ndikimin e shqiptimit dia lektor, disa fj ale me
h ne pozicion fundor, si p.sh . : ftoh, mpreh, njoh, shoh etj., shqipto­
hen me f, p.sh. : ftof, mpref, njof, sho.f. Shqiptimi me f i ketyre fjaleve
eshte nje shkelje e normes se sotme drejtshqiptimore. Fjalet e me­
siperme duhet te shqiptohen kurdoherè me h dhe jo me f0.
BASHKETINGELLORJA RR
§ 20. Bashketingellorja rr eshte nje tingull-foneme (sbih § 3).
Ajo mund tè ndodhet né fillim, né mes dhe nè fund tè fjalés ; shqip­
tohet e qarté dhe né menyre te da1lueshrne nga r-ja ne tè tria kèto
pozicione.
Shqiptohen me rr fjalè si :
a) rrafsh, rrah, (i,e) rralle, rrap, rras, rrebesh, (i,e) rreme, rrenè7
(i,e) rrepte, rresht, rreshtor, rrcth, rrctll e rrotull, rrethim, rreze, rrezik,
rréfej, rrefim, rrembej, rremih, rremuje, rrénoj, rrenje, rrenjesor, rrè­
pire, rreqethem, rreshqas, rreze, rrèzoj, rri, rrip, rrit, rrjedh, rrjep,
rrjete, rrobe, rrodhe, rrofté, rroge, rroj, rrok, rrokje, rrokullis, rropa­
tem, rrotè, rruaj (mjekren, por ruaj shtepine), rruaza, rrudhé, rrudh,
rrudhje, rrufe, .fletèrrufe, rrugè, rrugor, rrush, rruzull, rrymé etj .
b) arrè (pemé, por : are me grure), arrogance, barre, berryl,
birre {pije, por : bire «vrirne»), burracak, burré, burrèror, ferrè, furrè,
karrige, kèrrabè, kèrriç, korrik, korrje, kurrè, kurriz, mèshqerrè, mu­
rriz, perrallè, pèrrua, (i,e) pjerrèt, qerre («mjet transporti», por : qere
«sernundje lékure»), qurra, skèterre, sorre, sterrè, sharrè, shkurre,
terror, terrorist, urra !, zorrè etj.
l) Bejne perjashtim fjalet njoftoj, njoftim (nga njoh), te cilat jane n gulitur prej
kohesh ne gjuhen letrare, ne shkrim e ne shqiptim, me trajten me f.
2 80
'�
c) berr, çjerr, derr, enderr, horr, kokèrr, korr, marr, morr, nxjerr,.
oborr, qorr, tjerr, tmerr, varr, (i, e) vocèrr, vjehèrr, zjarr, zhavorr.
Shenim t. Nga foljet qe shqiptohen dhe shkruhen me rrne kohen e tashme
te deftores, ato qe ne te kryeren e thjeshte pesojne nderrimin je : o, ose a : o, ne
kete kohe shqiptohen dhe shkruhen me r: çjerr (por : çora, çore, çori, çorém, çorét,
çorén), marr (por : mora, more, mori, morém, morét, morén), nxjerr (por : nxora,
nxore, nxori, nxorém, nxorét, nxorén), tjerr (por : tora, tore, tori, torém, torèt, torén),
por : korr, korra, korre, korri, korrèm, korrét, korrén, tkurr, tkurra, tkurre, tkurri,
tkurrém, tkurrét, tkurrén.
Shenim 2. Shqiptohen dhe shkruhen me r dhe jo me rr fjalt�t : karoté, (i,e)
ngurtè, racé, radhé, rebe l, remtar, resht (pushoj), reshje, regjistèr, rénkoj, rol, rysh­
/et, shter, i pashtershe_m (dhe jo karroté, (i, e) ngurrté, rracè, rradhè, rrebel,
rremtar, rresht, (puS tlo:J� '
reshje, rregjistér, rrenkoj, rrol, rryshfet, shterr, i pashterr
shém}.
T� BASHKETINGELLORESH
§ 21. TAKIMI I G-sè OSE I N-se ME J-ne
Ka fjalé dhe trajta fjalesh me theks ne rrokjen e parafundit
tek tè cilat g-ja ose n-ja e temés takohet llie j-né e prapashteses a tè
mbaresés (djeg + je, marredhèn + je, partizan + ja, pedagog + ja
etj.). Pér drejtshqiptirnin takimi i g-sé ose i n-se me j-ne s'pérbèn
problem : secili tingull ruan rnevetésine, shqiptohet si tingull mè vete.
Duhet pasur parasysh se drejtshkri mi, per tè ménjanuar shqiptimin
e ketyre dy shkronjave si nje tingull tè vetérn (gj, nj), kerkon qé fjalet
e kétij tipi tè shkruhen me i dhe jo me j (djegfe, marJi4.f!ln ie, partiza­
nia, pedagogia). Kéto fjalè, pavaresisht ngà shkrimi, duhet t'i shqip­
tojmé me j 'dhe jo me i (djeg + je, marredhen + je, partizan + ja,
pedagog + ja), pra njelloj si edhe fjalét e tjera tè formuara ne rnenyre
analoge, p o ku nuk takohet g-ja ose n- ja me j-né, si p.sh. : ndar + je
pèrhap + je, pjek + je, prit + je,· pergjegjes + ja, student + ja, etj .
281
IV. D R EJTS H QI PTI M I l FJALEVE M E -oo- dhe jo me -o-, pra : alkool, kooperative, zoologji etj . (dhe jo alkol,
P R EJA R D H J E T E H U AJ koperative, zologji).
§ 25. Fjalet me prejardhje te huaj qé shkruhen me c tè ndjekur
§ 22. Ne leksikun e gjuhes soné, ne kohe dhe ne rruge te ndrysh­ nga zanorja i ose e, shqiptohen gjithashtu me c dhe jo me ç : acid,
me kane hyre nje numer fjalesh nga gjuhe té tjera ose nga terminolo­ brakice.fal, celebrim, celule, cen trai, cikel, ciklamin, ciklon, ciklostil,
gjia nderkombetare. Keto fjale, qe i takojne sidomos terminologjise cirilik, cisterne, citrik, deficit, elektricist, incizoj, koncert, koncesion,
tekniko-shkencore, kane depertuar ne gj uhen shqipe kryesisht ne­ konciz, proces, recension, recete.. sufìcit etj.
permjet gjuhes se shkruar. Bej ne perjashtim fjalet biçiklete, çiklist, çiklizem, çimento,
Zgj idhjet qe jane dhene. ne «Drejtshkrimin e gjuhes sbqipe» shqiptimi dhe shkrimi me ç i te cilave éshtè ngulitur prej kohesb.
(kreu i trete) per shkrimin e fjaleve dhe te emrave té perveçem me § 26. Shqiptohen , ashtu siç shkruhen, d.m .th. me d, t, dhe jo
prejardhje te huaj, duhet te shérbejne si baze edhe per drejtshqip­ me db, th, fjalet n derkombetare me burim nga greqishtja e vjetér,
timin e ketyre fjaleve. si p . sh . : olimpiade, antologji, antropolog, entuziazem, maratone, pa- ·
Kétu po ndalemi tek njé varg veçorish te shqiptimit te disa gru­ tetik, patolog, simpati, teater, teme, teze etj.
peve té fjaleve me prejardhje te buaj. § 27. Shqiptohen me l, ashtu si shkruhen dhe jo me Il fjalet me
§ 23. Te fjalet qé ne shkrim kane -ia.-, -ie-, -io-, i o me i te pa­
- -
prejardhje tè huaj, si : atlas, diplomat, diplome, falsifikim, filozof,
theksuar ne trup te tyre (qofte kur kjo i bén pjesé ne rrokje te thek­ ideologji, komplot, logjike. luster, psikologji, spekuloj etj .
suar, qofte kur ajo ben pjese ne rrokje te patheksuar), i-ja shqiptohet § 28. Nder fjalet me prejardhje tè huaj ka te tilla qe ende shqip­
si nje tingull qe qendron midis i-se dhe -j-se, p.sh. : aviator, brazi/ian, toben ne menyra te ndryshme. Per shqiptimin e drejte te tyre d uhet
diagnoze, diafragme, diagonale, diagrame, dialekt, dialektik, dialektor, te mbeshtetemi tek drejtshkrimi. Né pajtim me tè, do te shqiptoben
dialog, diapazon, diateze, materializem, specialist,· bankier, kantier, drejt fjalèt si :
pionier; portier, poliomielit, mision, seksion, sesion, televizion, violine,·
barium, silicium, stadium. adjutant dhe jo axhutant
Sbenim. Te nje numer fjalesh te tjera qe kane ne trup grupet e mesiperme, agjenci )) » agjensi, axhensi
i-ja ruhet me mire si e tille ne shqiptim. Keto jane fjale qe fillojne me elementet arkipelag )) » arqipelag
bio- . mio-, trio-, p.sh. : biokimi, biologji, biogjen, biosfere, biomekanike, biofizike, autobus » » autobuz
blotik,-e, bioenergjetike; miokard, miokardit, miocen, miop,· triode, trioleine, triolet
bib/io teke )) )) bibloteke
etj .
dezinfektim » » dizinfektim
Afersisht si j shqiptohet -i-ja edhe te fjalet qe pérmbajne grupin dispense » » dispence
-ie, ne rrokje pastheksore, p.sh. : arie, ma/arie, materie, mumie. dizenteri » » dizanteri
Por te fjalè te tjera tè kètij tipi, si : austriak, elegjiak, industriai, egjiptian >> » egjyptian
higjiene etj. , ku shqiptimi i i-se afersisht si j do tè krij onte njè grup ekskavator )) » eskavator
bashkètingèlloresh qe shqiptohet me vèshtiresi (strj, gjj), zanorja i ekskursion » » eskursion
edhe gjate shqiptimit ruan ci]esine e saj, pra shqiptohet i. higjiene » )) higjene, hygjene
§ 24. Fjalèt me prejardhje tè huaj qè . shkruhen me -oo- (alkool, injeksion }) » inzheksion, inxheksion
kooperative, kooptoj, koordinate, zoogjeografi, zoolog, zoomorfìzem, inventar }) » iventar
zoopatologji, zooteknik etj.), ne stilin e plote li bror shqiptoben roe juri }) }) zhuri

2 82 283
 kazerme dhe jo gazerme Per fjalet e huaja (qoftè emra tè pèrveçèm ose tè pergjithshém)
kolegjium )) )) kolegjum qe hyj ne ne gjuhén tone, theksi zakonisht rregullohet sipas natyres
kompetence }) » kopetence se shqipes : ne shumicen e rasteve bie ne rrokjen e parafundit, por
kuotizacion » » kotizacion
ne disa raste bie edhe ne rrokjen e fundit :
/ajtmotiv » )) leitmotiv
/egjion » » legjon a) Theksi bie ne rrokjen e parafundit ne fjale (kryesisht terma
makine )) )) maqine nderkombetare), si :
manjo/ie » » magnolie
mense » » mence bionike-a dhe jo bionika
neurolog » » nevrolog elektronfke-a » » elektronika
neurologji » » nevrologji kibernetike-a » » kibernétika etj.
oligarki )} )} oligarqi
p/enum )) )} plenium b) Theksi bie né rrokjen e fundit né fjalé si :
projektor )) )} prozhektor
barium dhe jo barium
psikiatri )) )� psihiatri
forCtm )) )) forum
qeramike )) )} keramike
kalium )) )) kalim
regjisor )) » regjizor
reumatizem )) )) rematizem magnezium )) )) magnézium
simfoni )) )) sinfoni natrium )) )) natrium
simptome )) » simtome plenum )) )) plénum
transistor » )) tranzistor
volejboll )) )) voliboll c) Tek njé varg huazimesh nga turqishtja, si : baker, hater, ha­
zero )) )) xero
sude, perde, qoshe, qese, teneqe, tenxhere, xhezve, shishe etj., ne gju­
zhongler )) » xhongler
hen e folur, nen ndikimin e dialekteve, vihen re luhatje né shqiptim.
si edhe fjale te tjera te formuara prej tyre ose tè nje tipi me to.
Keto fjalè ne pjesèn mè tè madhe te té folmeve jugore shqiptohen
me theks né rrokjen e fundit (bakù, hatb, . . . tenxheré etj.), ndersa
V. T H E KS I ne te folmet veriore, me theks ne rrokjen e parafundit (bdker, hdter,
tenxhére etj .). Sot, ne pèrgjithési, éshte norme letrare shqiptimi i
§ 29. Ne gjuhen shqipe theksi mund te bjere né çdo rrokje kètyre fjaléve me theks né rrokjen e parafu ndit (btj.ker, hrf.ter, hasude,
te fjales (liri, paralajmerim, drite, i kujdésshem, populli, i kdterti),
pérde, qoshe, qése, tenéqe, tenxhére, xhézve, shishe etj.).
por ne p jesen me te madhe te fjaléve bie ne rrokjen e parafundit
(mire, dére, ngfyre, rruge, gurgdhéndes etj.). Si rregull, emrat gjate
lakimit dhe foljet gjatè zgjedhimit e ruajne theksin mbi te njejtèn
rrokje (p.sh., #ber, /ibrave; lex6ja, lexoje, lexonte, lex{t va, lexove,
J ex9i).

2 84 !li

LITE R ATU R E P LOTES U ES E*
Studime te pergjithshme
Aleksander Xhuvani <<Parashtesat e gjuhes shqipe, ne «çeshtje te
gramatikes se shqipes se sotme» II, Tirane,
- Eqrem çabej,
1 975, f. 5-5 5 .
Aleksander Xhuvani «Prapashtesat e gjuhes shqipe>>, Tirane, 1 962
- Eqrem çabej,
Drejtshkrimi dhe shqiptimi letrar, ne «Kongresi
Anastas Dodi,
i Dre jtshkrimit te G juhes Shqipe» I, Tirane,
1 973, f. 289-298.
Androkli Kostallari, «Gjuha e sotme letrare shqipe dhe disa probleme
themelore te drejtshkrimit te saj», Tirane, 1 973
dhe ne «Kongresi i Drejtshkrimit te Gjuhes
Shqipe» I, f. 5 1 - 1 3 5.
Androkli Ko�tallari, Mbi disa veçori strukturore e funksionale té
gjuhes letrare shqipe te kohes sone, ne «Studime
filologjike», 2, 1 9 70, f. 3-51 dhe ne «Studime
mbi leksikun dhe mbi formimin e fjaleve ne
gjuhen shqipe» I, Tirane, 1 972, f. 7-50.
Androkli Kostallari, Mbi tiparet kryesore te shqipes se sotme letrare,
ne «Shkencat shoqerore ne shkollb>, 1 967,
f. 6 1 -74.
Androkli Kostallari, Parimet themelore per hartimin e «Fjalorit
te gjuhes se sotme shqipe», ne «Studi me filo­
logjike» 2, 1 968, f. 43 - 1 34 dhe ne «Studime
*) Kjo literature plotesuese perfshin nje numer studimesh te rendésishme per
gjuhen e sotme letrare, te cilat mund t'u sherbejne te gjithe atyre qe deshirojne
te zgjerojne e te thellojne njohurite ne kete fushe. Duke qene se nje pjese
e ketyre studimeve jane shkruar disa kohe me pare, ne to nganjehere ka zgji­
dhje e perfundime qe nuk jane teresisht ne pajtim me normen e sotme Ietrare.
Ne te gjitha keto raste duhen pranuar si normative zgjidhjet e rekomandimet
Qe jepen ne tekstin «Gjuha Jetrare shqipe per te gjithé» dhe ne botimet e fundit
té gramatikave shkollore.
286
mbi leksikun dhe mbi formimin e fjaleve ne
gjuhen shqipe» II, Tirane, 1 972, f. 3-78.
Formimi i gjuhes letrare kombetare shqipe
dhe veçorite themelore te normes se sotme
gjuhesore (dispense, botim i Fakultetit tè
Shkencave Politiko-Juridike) Tirane, 1 9 75, I
1 36 f., II 326 f.
Jorgji Gjinari, Gjuha /etrare, drejtshkrimi dhe dialektet e
shqipes, ne «Kongresi i Drejtshkrimit te Gj uhes
Shqipe» l, Tirane, 1 9 73, f. 299-30 7.
II
Studime te veçanta
Ali Dhrimo, Formimi i mbiemrave ne gjuhen e sotme shqipe,
ne «Studime filologjike» 3, 1 972, f. 43-80 dhe
ne <<çeshtje te gramatikes se shqipes se sotme»
II, Tirane, 1 975, f. 1 4 1 - 1 88.
Ali Dhrimo, Vezhgime rreth ngulitjes se normes gjuhesore
ne publicistiken e pasçlirimit, ne «Studime fi-
lologjike» 3, 1 969, f. 1 2 5-1 52.
Androkli Kostallari, Kompozitat dèshirore dhe urdherore te shqipes,
ne «Studime filologjike» 4, 1 968, f. 23 -70 dhe
ne «Studime mbi leksikun dhe mbi formimin e
fjaleve ne gjuhen shqipe» I, Tirane, 1 9 72 , f.
1 5 3-1 90.
Androkli Kostallari, Kompozitat ekzocen trike te shqipes si tema fjale­
formuese, ne «Buletin i Universitetit Shteteror
te Tiranes», seria shkencat shoqerore, 3, 1 9 62 ,
f. 3-48 dhe ne «Studime mbi 1eksikun dhe
, mbi formimin e fjaleve ne gjuhen shqipe» I,
Tirane, 1 972, f. 95- 1 3 5 .
287
 Miço Samara, Vezhgime mbi antonimet me . parashtesa né
Androkli Kostallari, Mbi disa veçori tè fjalès sé pèrbèré ne gjuhen
gjuh en shqipe, né «Studì me mbi leksìkun dhe
shqipe, ne «Buletin i Universitetit Shteteror
m bi formim i n e fjalève ne gjuhen shqi pe» I,
te Tiranes», seria shkencat shoqerore, 3, 1961 ,
Tirane, 1 972 , f. 2 3 7-243 .
f. 3-24 dhe «Studime mbi leksikun dhe mbi
Pavli Haxhillazi, Vezhgime mbi mbiemrat foljore me prapashtesen
formimi n e fjaleve ne gjuhen shqipe» I, 1 9 72 ,
-shem ne gjuhen shqipe, né «Studime mbi lek­
f. 75-90.
sikun dhe m bi formi m i n e fjal éve n e gjuhen
Enver Hysa, Formimi i ndajfoljeve me prapashtesa nè shqipen
shqi pe» I , Ti ra n e, 1 972, f. 257-272 .
e sotme letrare, n e «Studime filologjike», l ,
Shaban Demiraj, «çeshtje t e sistemit emeror te gjuhes shqipe»,
1 970, f. 1 1 1 -1 20.
Tirane , 1 972 .
Fatmir Agalliu, Emrat qe pèrdoren vetem nè shumes ne gjuhén
Xhevat Lloshi, Mbi studimin e veçorive sti/istike te shqipes,
shqipe, ne «çeshtje te fonetikes dhe te grama­
ne «St u d i me m bi leksi k u n d he mbi formimin
tikes se shqi pes se sotme» I, Tirane, 1 972 ,
e fjaleve n e gj u hen shqipe» I, Tirane, 1 972 ,
f. 87- 1 0 5 .
f. 477-487.
Ferdinand Leka Zhvillimi dhe pasurimi i terminologjise pas
Sofika Morcka, ç/irimit, ne «Studime mbi leksikun dhe mbi
formimin e fjaleve ne gju hen shqipe» Il, Ti­
rane, 1 972, f. 1 8 5-194.
Jan i Thomaj, Mbi rendin e fjalève ne strukturen e frazeolo-
gjizmave te shqipes, nè «Studime mbi leksi kun dhe
m bi formimin e fj alève nè gjuhen shqipe» T, Tira­
né, 1 972, f. 38 5-394.
Mehmet çeliku, çeshtje te normes morfologjike né letersine
artistike pas ç/irimit, ne «Studime filol ogjike»
3, 1 969, f. 1 09-1 24.
Menella Totonì, Konstrukte me folje aspektive te fillimit te ve­
primit né gjuhèn shqipe, nè «Studime filolo­
gji ke» l , 1 968 , f. 8 5-96.
Menella Totoni, Trajtat e pjesores sé foljeve me teme ne likuide
né toskerishten, ne «Studime filologjike� 4,
1 96 5, f. 1 33 - 1 40.
M.iço Samara, Mbi leksikun politiko-shoqeror te shqipes dhei
mbi zhvilli min e tij pas çlirimit, ne «Studime mb
leksi kun dhe mbi formimin e fjaleve ne gjuhèn
shqipe» I, Tirane, 1 972, f. 275-2 82 .

1 9-54 2 89
-488
 Faqe

2 . Peremr i pronor . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . 63
Lakimi i peremrave pronore . . . . . . . . . . .
• • •
66
Perdorime te gabuara te di sa trajtave te peremrave pronore : 73
A. Mospershtatje ne rase 74
B. Mospershtatje ne gJini . . . . . . . . . . . . . . . 79
Pè:iremri pronor i(e,tè,)vet . . . . . . . . . . .
. . . . 81
3. Peremri pyetes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
PASQYRA E LENDES
. . . .

IV. NYJAT TEK EMRI, M B l EMRI, NUMERORI D HE PEREMRI 88

Fa qe
Funksionet dhe karakteristikat gramatikore te ny jave 88
PJESA I : ç:ESH TJE TE MORFOLOGJISE 10 Lakimi i nY jave . . . . . . . . . . . . . . 90
Disa raste kur duhet perdorur nyja te dhe jo se . 94
I. E M R I Ll Disa raste kur duhet perdorur ny ja se dhe jo te . 96
Disa çeshtje te tjera te perdorimit te nyjave . . 87
Gjinia . l l'
Shumesi i emrave ]3
Shumesi i emrave mashkullore 14
V. F O L J A .
. . . . . . . .
1 00
32
. . . .

Shumesi i emrave femerore . .

Emra qe perdoren vetem ne shumes 36 Folje kalimtare e j okalimtare 100
Lakimi i emrave . 37 Diatezat e foljes . . . . . . . 101
Lakim i i pare 38 Menyrat e foljes . . . . . 1 02
Lakimi i dyte . 40
Koha, veta dhe numri i foljes 1 03
Lakim i i t rete 42
Foljet kam e jam . . . . . 104
43
.

Lakimi i katert
Ndarja e foljeve ne zgjedhime 1 08
Lakimi i emrave ne numrin shumes 44
Zgjedhimi i pare 1 09
Disa verejtje per perdorimin e trajtes 48
Zgjedh.imi i dyte 1 15
Nderrimi i gjinise se disa emrave mashk u l lore ne n umrin shumes . . . 49
Zgjedhimi i trete 121
Foljet e parregullta 1 27
.
Verejtje rreth perdorimit te d isa traj tave foljore 128
Il. N U M E R O R J 52
Menyra dimore 1 28
.

. .
E tashmja dhe e palo·yera 128
III. P E R E M R I 53 E kryera e thjeshte 1 35
. . .

Menyra lidhore . 1 39
l . Peremri vetor . . . . . . . . . . .
. .. . . � . . 53
Menyra habitore 142
.

Lakimi i peremrave vetore . . . . . . . . . . . . . . . 53 Menyra deshirore . 142

;

Verejtje rreth disa perdorimeve te gabuara te peremrave vetore •� . 55 Menyra urdherore 146
Trajtat e shkurtra te peremrave vetore . . . . . .
. . 57
Pjesorja 149
. . .

• . . . .

Verejtje rreth disa perdorimeve te gabuara te trajtave te shkurtra te per-

Verejtje rreth disa foljeve te parregu llta . . . . . . . . . . • 1 52
. . . 59
. . .

emrave vetore . . . . . . .
'

. . . . . ' . . . ' . . .

291
290
 Faqe
Faqe
PJESA I I : çESHTJE TE SINTAKSES 1 55

I. PERDORI MI I EMRIT NE TRAJTE TE SHQUAR DHE TE PA-

V I . PERDORIMI I I>ISA PARAFJALEVE, I DI SA LIDHEZA VE
SHQUAR · · · ·
· · 1 57
DHE I D I SA FJALEVE LIDHESE . . . . ·
. . · .
. .
1 84

Trajta e emrit te shoqeruar nga nje peremer deftor 1 57 Mbi . . . . .

1 84
Trajta e emrit te shoqeruar nga nyja nje . . l 59 Ne drejtim (te) 1 85
Trajta e emrit te shoqeruar nga nje numeror 1 60 Prej . . . . . 1 85
Trajta e mbiemrit te emerzuar . . . . . . 1 60 Midis, ne mes, permes dhe ndermjet 1 86
Perdorimi i peremrit lidhor qe. 1 87
Nga ku, prej ku, prej ,ga • 1 88
II. PERDORI MI I FOLJES NE FUNKSIONIN E KALLEZUESIT · · 1 62 Gje qe, gje e ci/a 1 89
Apo . . . • . . . . . 1 90
Perdorimi i foljeve gjysmendihmese mund e duhet perpara nje foljeje ne
lidhore . . . . . . . . . . . . 1 62
Pershtatja e foljeve-kallezues ne kohe . 1 64
PJESA I I I : çitSHTJ E TE FORMIMIT TE FJALitVE 191
Pershtatja e kallezuesit me kryefjalen 1 67
Ndertimi pesor . . . . . . . . . . . 1 70
H Y RJ E . . . . . . 1 93

I. SI FORMOHEN FJALET E REJA NE SHQIPEN E SOTME LE-

III . EMRI DHE PEREMRI NE FUNKSIONIN E KUNDRINORIT · · 1 72 TRARE · · · · • ·
· ·
· · · · · · . . . . .
1 96

Perdorimi i emrit ne funksionin e kundrinorit prane nJe emri foljor 1 72 Ndertimi i fjales. Ndarja e fjaleve sipas formimit te tyre 1 96
Perdorimi i trajtave te shk:urtra te peremrave vetore . . . . . . . 1 73 Analiza e fjales sipas ndertimit dhe sipas formimit te saj 1 98
IV. MBIEMRI DHE EMRI NE FUNKSIONIN E PERCAKTORIT · · · 1 75
II . TIPAT FJALEFOR M U ES PRODUKTIVE DHE AKTIVE NE
Pershtatja e mbiemrit ose e peremrit qe percakton nje varg gjymtyresh SHQIPEN E SOTME LETRARE 201
homogjene . . . . . . . . . . . . . . . . . . '· 1 75
Rendi i percaktoreve te nje gjymtyre . . . . . . . . . . . . . . . . 1 76 A. FJALET E PREJARDHURA 203

l . FJALE TE FORM UARA ME PARASHTESA · 203

V. PERDORIMI l NYJAVE, I PARAFJALEVE DHE I PJESEZAVE 1 80

Formime me parashtesen pa- . 203
PARA GJYMTYREVE HOMOGJENE. FOLJET NDIHMESE NE
Formime me parashtesen rnos­ 205
KALLEZUESIT HO MOGJENE · · · · · · · 1 80
Formime me parashtesen jo- . 205
Formime me parashtesen per· 206
Perdorimi i nyjave para gjymtyreve homogjene . . . . .
. . . . . . 180
Form ime me parashtesen ç-fsh-/zb­ 206
Perdorimi i parafjaleve para gjymtyreve homogjene . . . . . . . . . 181
Formime me parashtesat mbi- e neo- 207
Perdorimi i pjesezave para gjymtyreve homogjene . . . . . . . . . 1 82
Perdorimi i foljeve ndihmese ne kallezuesit homogjene . . . . . . . 1 83

292
293
 Fa qe , F'\qe

3. T i p i numeror (ose shume) + emer ne rrjedhore te pas/zquar shumes . 248

S HQ IPER I M I T DISA PARAS HTESA VE T:l:. H UAJA . 4. Tipi peremer + emer 248
208
5. T i pi fo/je + emer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
2 PJALE TE FORMU ARA ME PRAPA SHTESA
21 1

Prapasbtesa -(è)s . . . . . . . . . . . . . . . . . Tipat kryesore te kompozitave m biemra 249

.
211
Prapashtesat -ar, -tar . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . , 212
Prapashtesat -or, -tor . . 1 . Tipi emer + emer . . . . . . . . . . 249
. . . . . . . . • • • • • • . . . • • 214
Prapashtesa -ist 2 . T ip i emer + mbiemer . . . . . . . . 250
216
Prapashtesa -im 3. Tipi numerar (ose peremer) + mbiemer 250
216
Prapashtesa •ime Tipat kryesore te kompoiitave folje . . . 252
217
Prapashtesa -ese 1 . Tipi ndajfolje + fo /je . . , . . . . . 252
21 7
Prapashtesa -je . . . 2. Ti p i emer + folje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
218
Prapashtesa -ishtej-ishte . . . . . . . . . . . . . . . Kompozitat pa t akim 253
. . • .
. 220
Prapasht esat -i, -(e)si, -(e)ri . . . . . . . . . . . . . . . Shkurtesat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
.
. . . 220
Prapashtesa -shem . . . . . . .
224
Prapashtesat -o-, ro , to , -so-, -zo­ C . FJALE TE FORM UARA NJEKO H E S I SHT ME KO MPOZI M E
- - - -
227
Pr apashtesa -os . ME PRAPASHTESIM. · · · · . · · · . · . 254
.
230
Prapashtesa -asj-azi ç . FJALET E PERNGJ ITU RA. · · · . 254
23 1
Prapashtesat -(i)sht 23 1

SH Q I PE RI MI I DISA PRAPASHTESAVE TB HUAJA P J ESA lV : DlSA NGA RREGULLAT KRYESORE TE DREJTSHQIPTI­

23 3
MlT TE GJU HES LETRARE SHQIPE 257

3 . FJALE TE FORMVA RA N J EK OHESI SI-I T M E PARASH TESE E ME

PRAPASHTESE · · · · · · · · · · •
I. NJOHURI TE PERGJITHSHME 259
· · · · · · · ·
235

4. FJALE TE FORMUA RA PA P A RAS HTESA A PRAPAS HTESA O bjekt i i drejtshqiptimit. Drejtshqipt imi dhe drejtshkrimi 259
236
Stilet e shqipt imit . . . . . . 260
l . E merz i m i . . . . . . 237 Tingujt e gjuhes letrare s hq ipe . . . . . . . . . . . . 261
2. Mbiemerzi m i 240
a ) Mbiemrat e panyjshem 240 I l . DREJTSHQIPTJMI l ZANOREVE 262
b) Mbiemrat e nyjshem 240
3 . Ndajfoljezimi
24 1 Zanorja e e t heksuar 262
4 . Para fjalezi m i 242
Zanorja e . . . . . 263
Zanorja e e theksuar . 264
B. FJ ALET E PERBERA (KOMPOZITAT) Zanorja é e pat heks uar 265
243
Zanorja e parathekso re 265
Tipat kryesore te kompozita ve emra a) if.- ja pa rathekso re te fj a let pa1 me dhe te fjalet k u ajo ndodhet ne
e
245
l . Ti p i emer + emer . . rrokjen e pare . . . . . . . . . . . . . . . . 265
245 .

2. T ip i ndajfo/je + emer . . . . . b) :it- ja parat heksore te fjalet e prejardhura me prapashtesa . . . . 265

247 .

294 295
 Fa q e

c ) :E-ja paratheksore ne kufi te temave te fjalet e perbCra dhe te perngji-

tura . . . . . . . . . . . 266
Zanorja è pastheksore . . . . 267
A. È-ja pastheksore jofu ndore 267
B. È-ja pastheksore fundore 269
Zanoret u dhe y 272
Zanorja i . . . . . . . 273
Grupi i zanoreve ie . . . 273
Grupet e zanoreve ue, ye . 274

III. DREJTSHQIPTIMI I BASHKETINGELLOREVE

Bashketingelloret e zesbme ne fund e ne trup te fjales 274

Bashketingelloret sh-/ zh-/ ç- n istore . 275
Shqiptimi i j-se . . . . . . . . 276
Nj-ja ne trup e ne fund te fjales • 278
Bashketingellorja h .. . 279
Bashketingimorja rr . . . . -' 280
Takime bashketingelloresh . l 28 1
Takimi i g-se ose i n-se me j-ne 28 1
I V. DREJTSHQIPTIMI I FJALEVE ME PREJARDHJE TE HUAJ 282

V. THEKSI . ·
. · · . . . 284
LITERATURE PLOTES UESE · · 286

Tirazh i : 30 000 kopje Formati : 60 x 88/1 6 Sta sh. 2204-72

Shtypur ne Kom b i natin Pol i g ra fi k

Shtypsh kronja " M I HAL D U R I ., - T i ra ne

?J7