Matematika 6 Alb PDF

Jovo Stefanovski
Naum Cellakoski
KLASA E GJASHTË
ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR
Shkup, 2011
Nxënës i dashur!
Ti tani je në klasën e gjashtë dhe ke hyrë në sekretet e matematikës.
Me matematikën shoqërohesh çdo ditë: në shkollë, në shtëpi, po edhe në lojërat tua.
Me këtë libër do të mësosh përmbajtje të reja interesante për numra. Do të përvetësosh njohuri të
reja nga gjeometria. Te tema Matja do ti mësosh njësitë matëse për shumë madhësi dhe operacione
me to.
Libri është ndarë në katër njësi tematike. Tërësitë tematike fillojnë me përmbajtjen e tyre, ndërsa
njësitë mësimore në to janë të numëruara.
Në njësitë mësimore ka shenja me ngjyrë dhe nëpërmjet tyre janë shkruar porositë, aktivitete,
obligime dhe sugjerime të tjera, dhe atë:
Njësitë mësimore fillojnë me diçka që e ke të njohur. Duhet të kujtohesh dhe

Kujtohu! t’i zgjidhësh kërkesat e dhëna. Ajo do të shërbejë gjatë të mësuarit të mësimit të
ri.
A
, B
...
Me këto shenja njësia mësimore është ndarë në pjesë të cilat i referohen
nocioneve të reja.
1. Me këto shenja janë shënuar aktivitetet, pyetjet dhe detyrat që do t’i zgjid-
hësh në mënyrë të pavarur ose me ndihmën e arsimtarit tënd. Në këtë pjesë do
2. të mësosh mësimin e ri, prandaj duhet të kesh kujdes të jesh aktiv që më mirë
3. ... të mësosh dhe të kuptosh. Kryesorja është ngjyrosur me ngjyrë të verdh.
Ajo që është më me rëndësi nga mësimi është ndarë në formë të pyet-

Duhet të dish jeve, detyrave ose pohimeve. Atë duhet ta mbash mend dhe ta shfrytëzosh
te detyrat dhe shembuj praktik.
Kjo pjesë përmban pyetje dhe detyra me të cilat mundesh të kontrollohesh

Testohu! nëse pjesën më të madhe prej asaj që e ke mësuar e kupton që të mundesh ta
zbatosh dhe ta shfrytëzosh në jetën e përditshme.
Duhet rregullisht dhe në mënyrë të pavarur t’i zgjidhësh detyrat. Në

Detyra këtë mënyrë më mirë do ta kuptosh atë që e ke mësuar, e ajo do të jetë e
dobishme për ty.
Përpiqu që t’i zgjidhësh detyrat dhe problemet në këtë pjesë. Me këtë do të

Probleme dish më shumë dhe do të jesh më i pasur me ide.
Nëqoftëse has në vështirësi në të mësuarit e matematikës mos u dorëzo, përpiqu përsëri, qëndrueshmëria do
të sjell rezultat dhe kënaqësi.
Do të na gëzon nëqoftëse me këtë libër do ta duash matematikën më shumë dhe do të arrish sukses të
shkëlqyeshëm.
Nga autorët
3
TEMA 1. NUMRAT NATYRORË
1. Bashkësia. 15. Varësia e prodhimit dhe

Mënyra e të shkruarit 4 herësit nga ndryshimi i
2. Numri i bashkësisë. komponentëve 40
Bashkësi të fundshme 7 16. Shprehja numerike. Barazimet 43
3. Bashkësi ekuivalente. 17. Mesatarja aritmetike 47
Bashkësi të barabarta. 18. Plotë pjesëtueshmëria e numrave
Nën bashkësi 9 natyror. Plotë pjesëtueshmëria e
4. Prerja, unioni dhe ndryshimi shumës dhe ndryshimit 48
i bashkësive 12 19. Indicet për plotë pjesëtueshmërinë
5. Çifti i renditur. me 2 dhe me 5 51
Prodhimi i Dekartit 15 20. Indicet për plotë pjesëtueshmërinë
6. Vargu i numrave natyror 17 me 3 dhe me 9 53
7. Sistemi numerik dekadë 20 21. Indicet për plotë
8. Leximi dhe rrumbullakimi pjesëtueshmërinë me 4 55
i numrave natyror 23 22. Numrat e përbërë dhe të thjeshtë.
9. Instrumente për mbledhjen Paraqitja e numrave të përbërë si
e të dhënave 26 prodhim i numrave të thjeshtë 57
10. Mbledhja 27 23. Pjesëtuesi i përbashkët.
11. Zbritja 29 Pjesëtuesi më i madh i përbashkët 60
12. Varësia e shumës dhe 24. Shumëfishi i përbashkët.
ndryshimit nga ndryshimi Shumëfishi më i vogël i përbashkët. 63
i komponentëve 31 25. Diagram me fotografi.
13. Shumëzimi 34 Diagrami shtyllor 66
14. Pjesëtimi 37 26. Mësove për numrat natyrorë.
Kontrollo njohurinë tënde 68
4 1 BASHKËSIA. MËNYRAT E DHËNIES TË BASHKËSISË
Kujtohu!
A V
a
g
b
v
Në vizatim janë paraqitur bashkësia A dhe

A 1 Me D le të jetë e shënuar bashkësia e
bashkësia B me diagram të Venit ditëve të javës.
Shkruaji të gjitha elementet e bashkësisë
Elementet e bashkësisë A janë lule. D.
Muaji prill a është element i bashkësisë
Çfarë jenë elementet e bashkësisë B? D?
Sa elemente ka bashkësia D?
2 Trego gojarisht një bashkësi A dhe shkruaji elementet e saj.
Trego dy objekte që nuk janë elemente të bashkësisë tënde A.
Të mbaj mend! Një bashkësi është e përcaktuar nëse dihen të gjitha ele-
mentet e saj.
B 3 Në vizatim është paraqitur bashkësia C me diagram të Venit.
Cilët numra janë elemente të bashkësisë C?

1 7 2
Bashkësia C mund të shënohet në mënyrë tabelare (duke i radhi-
6 S
tur elementet), ashtu që elementet e saj shënohen ndërmjet klla- 3
pave, të ndara me presje, dmth 4 5
C = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}.
4 Elementet e një bashkësie P janë numra: 10, 6, 2, 8 dhe 4.

Paraqite bashkësinë P me diagram të Venit
Shënoje bashkësinë P në mënyrë tabelare, ashtu që numrat radhiti duke filluar prej më të
voglit.
Shënoje bashkësinë P në mënyrë tabelare, ashtu që numrat radhiti duke filluar prej më të mad-
hit.
Gjatë shënimit të elementeve të bashkësisë në mënyrë tabelare, radhit-
ja e elementeve nuk është e rëndësishme. 5
5 Shkruaj bashkësi S prej të gjitha zanoreve të alfabetit të gjuhës shqipe.
Shkruaje në mënyrë tabelare bashkësinë A të shkronjave që përdoren te fjala mami.
Të mbaj mend! Bashkësia A={m, a, m, i} shkruhet

drejt {m, a, i}. elementet e njëjta të bashkësisë
shkruhen vetëm një herë.
6 Familjen Ahmeti e përbëjnë: Babai Ervini, Nënë Hajria, djali Bedi dhe
vajza Eljesa.
Me A le të shënojmë bashkësinë e të gjithë anëtarëve të familjes
Ahmeti
Shkruaje bashkësinë A në mënyrë tabelare.

Nëse shkronja x përdoret si zëvendësim i emrave të anëtarëve të famil-
jes Ahmeti, Bashkësia A mund të shkruhet:
A={x | x është anëtar i familjes Ahmeti}.
Bashkësia A e shkruar në këtë mënyrë themi se është paraqitur në mënyrë përshkruese.
7 Bashkësinë S={x | x është shifër e numrit 2638} shkruaje:

me diagram të Venit; në mënyrë tabelare.
8 Në vizatim është dhënë bashkësia P me diagramin e Venit.

Shkruaje bashkësinë P në mënyrë tabelare.
Me cilën nga shënimet e mëposhtme bashkësia P është paraqitur në mënyrë përshkruese?
a) {x | x >19}.
11 13
b) {x | x e është numër te i dhjetëshes së dytë}. R
15
c) {x | x është numër natyror i dhjetëshes së dytë}. 17 19
C 9 Vëre bashkësinë M të paraqitur me diagram të Venit.

Elementet e bashkësisë M janë shkronja të fjalës sport.
Themi: Shkruajmë: k l
M
“Shkronja k është element i bashkësisë M ose k k∈M a

u p
i takon M”
“Shkronja t është element i bashkësisë M ose t i t∈M
takon M”
“Shkronja e nuk është element i bashkësisë M e∉M
ose e nuk i takon M”
Duke i shfrytëzuar shenjat ∈ ose ∉ shkruaj pohimet të sakta për shkronjat i, s, l, u, p dhe
6 bashkësinë M.
a V
10 Në vizatim është paraqitur një segment a dhe pikat: A, B, C, N, L, K dhe S

K
S. S
Shkruaj pohime të sakta për pika të shënuara në vizatim dhe për N

segmentin a duke i shfrytëzuar shenjat ∈ ose ∉. L
11 Vizato një drejtëz p dhe shëno pika R, P, S dhe L të atillë që:
R ∉ p; P ∈ p; S ∈ p i L ∉ p; A
Duhet të dish Testohu!

Të tregosh shembuj për
bashkësi; Kur një bashkësi është e përcaktuar?
Të paraqesësh bashkësi me dia- Shkruaje bashkësinë K elementet e së cilës janë: 1, 3, 5, 7
dhe 9:
gram të Venit, në mënyrë për-
shkruese dhe tabelare; me diagram të Venit; në mënyrë tabelëre;
Ti zbatosh drejt shenjat në mënyrë përshkruese.
∈ dhe ∉. Cili numër i dhjetëshes së parë është element, kurse cili nuk
është element i bashkësisë K? Shkruaje atë duke i shfry-
tëzuar shenjat ∈ dhe ∉.
Detyra
1. Në vizatim janë dhënë bashkësitë A dhe B. Shkruaje bashkësinë A në mënyrë tabelare,

ndërsa bashkësinë B në mënyrë përshkruese.
A Me shfrytëzimin e shenjave ∈ dhe ∉ shkruaj

V cila prej shkronjave: e, p, b, k është element i
u bashkësisë B.
e
k b
p 2. Vizato një segment dhe shënoje me a.
a
Shëno pika M, N, C, D dhe S ashtu që:
M ∈ a, N ∉ a, C ∈ a, D ∈ a i S ∉ a.
Cilat shkronja janë elemente të bashkë-

sisë A? Me diagram të Venit shkruaj bashkësitë A
3
Prej shkronjave që janë elemente të dhe B ashtu që:
bashkësisë B formo fjalë (emër të një 1 ∈ A, 2 ∈ A, 2 ∈ B, 3 ∈ A, 4 ∈ A, 4 ∈ B,
druri). 5 ∈ A, 6 ∈ A, 6 ∈ B, 7 ∈ B, 8 ∈ A, 8 ∈ B
i 9 ∈ B.
2 NUMRI I BASHKËSISË. BASHKËSI TË FUNDME 7
Kujtohu!
A 1 Shihi bashkësitë A, B dhe C dhe
përgjigju në pyetjet.
Bashkësia A është dhënë me diagram të
Venit. A = {a, b, c};
A B = {x | x është ditë e javës};
a c
C = {x | x është numër natyror më i vogël se 100}.
d
b
Prej cilave elemente përbëhet çdonjëra
prej bashkësive?
Prej cilëve elemente përbëhet bashkësia Sa elemente ka çdonjëra prej bashkësive
A? A, B dhe C?
Numëroji elementet e bashkësisë A.
Sa elemente ka bashkësia A? Vëreja! Bashkësia A ka tre elemente,
bashkësia B ka 7 elemente dhe
bashkësia C ka 99 elemente.
Mbaj mend!
Numri i elementeve të bashkësisë së dhënë A quhet numër i A dhe shënohet δA.
2 Sa elemente ka bashkësia e vajzave në klasën

tënde?
Sa nxënës ka gjithsej bashkësia e meshkujve në
klasën tënde?
Sa është numri i të gjithë nxënësve në klasën tënde?
Vëre dhe mbaj mend!

Secilës bashkësi ia përcaktove numrin e elementeve të tij.
Të gjitha këto bashkësi janë bashkësi të fundme.
B 3 Mali më i lartë në Republikën e Maqedonisë është

Korabi. Maja e Korabit është e lartë 2764 metra.
Sa elemente ka bashkësia e maleve në Maqedoni që
janë më të larta se 3000 metra?
4 Cakto numrin ë bashkësive A, B dhe C.

V
A = {qershor, korrik, janar} Maj
C = {x | x është muaji i vitit emri i të cilit fillon me shkro-
njën l}.
Vëren se bashkësia e maleve nga detyra 3 dhe bashkësia C nga detyra 4 nuk kanë asnjë ele-
8 ment.
Bashkësia që nuk ka asnjë element quhet bashkësi e zbrazët dhe shënohet me shenjën ∅.
Edhe bashkësia e zbrazët numërohet si bashkësi e fundshme.
M = {x | x është mal në R. e Maqedonisë më i lartë se 3000 metra} = ∅.
δ∅ = 0.
5 Trego një shembull për bashkësinë e zbrazët.
Duhet të dish Testohu!
Ç’është numër i bashkësisë; Shkruaj shembull për:

Të tregosh shembuj për Bashkësi të fundme C ashtu që δS = 3;
bashkësi të fundme dhe të
Bashkësi S ashtu që δY = 0.
zbrazët.
Detyra
1. Cakto numrin e elementeve të 2. Cakto numrin e elementeve për secilën

bashkësisë: bashkësi A dhe B të dhënë me diagram të Venit.
L = {2, 4, 6, 8, 10}
S = {x | x është nxënës i klasës së V më i
lartë se 5 metra} A 2 5 V
1 3
K=∅ 4 6 7
Shokët e tu që ishin për pushim në
planetin Mars.
3. Cakto numrin e elementeve për secilën bashkësi
A = {2, 3, 4, ..., 99} dhe
B = {x | x është numër natyror dhe 8 ≤ x < 25}.
Problem
A është e fundme bashkësia e
banorëve në Shkup;
yjeve në qiell;
kokrrave të grurit në thes;
numrave që mund të shkruhen me
shifrën 1?
3 BASHKËSITË EKUIVALENTE.
BASHKËSITË E BARABARTA. NËN BASHKËSITË
9
Kujtohu Cakto numrin e elementeve të bashkë-

A 1
sisë T dhe S.
Cakto numrin e elementeve të
bashkësisë: Y
A = {2, 4, 6, 8, 10}
B = {1, 3, 5, 7, 9}
T
C = {10, 20, 30, 40, 50}.
Ç’vëren?
Cila prej shenjave <, =, ose > duhet të shkruhet në

rreth δT δY?
2 Shkruaje në mënyrë tabelare bashkësinë A = {x | x është shkronjë e fjalës DIBËR} dhe bashkës-
inë B = {x | x është numër tek i dhjetëshes së parë}.
Cakto δA dhe δV, dhe pastaj krahasoi.
Shkruaj bashkësi C që ka numër të elementeve të barabartë me δA, përkatësisht δV.
Bashkësitë që kanë numër të barabartë të elementeve

quhen bashkësi me numër të njëjtë të elementeve ose ,
PSE HABITESH
bashkësi ekuivalente. SITË JANË EK UIV-
BASHKË
ALENTE !
Nëse bashkësitë A dhe B janë ekuivalente, atëherë shëno-
jmë: A ~ V.
3 Cakto numrin e çdo bashkësie:

B = {1, 2, 3, 4, 5}, C = {a, e, i, o, u}, D = {100},
E = {M, A, J}, F = {Δ} dhe G = {M, A, T, E, I, K}.
Cilat bashkësi janë me numër të njëjtë?
Shkruaj bashkësi që do të jetë ekuivalente me
bashkësinë G.
B 4 Shkruaje në mënyrë tabelare bashkësinë A elementet e së cilës janë shkronjat e fjalës azil
dhe bashkësinë T elementet e së cilës janë shkronjat e fjalës liza.
Vëreni!
Bashkësitë A dhe B kanë numër të njëjtë të elementeve: δA = δV.
Gjithashtu, bashkësia A përbëhet prej elementeve të njëjtë sikurse bashkësia B.
Dy bashkësitë A dhe B janë të barabarta nëse përbëhen prej elementeve të njëjta.
10 Shkruajmë: A=B
5 A janë të barabarta bashkësitë:

A={1,3,5,7} dhe B={1,2,5,7}?
Për dy bashkësi A dhe B që nuk janë të

barabarta, shkruajmë: A ≠ V. por: {S, O, K}={K, O, S}
6 Cila prej këtyre bashkësive janë të barabarta ndërmjet veti: A = {x | x > 5 dhe x < 10},
B = {8, 7, 6, 9}, C = {5, 6, 7, 8, 9, 10}, D = {6, 7, 8, 9}?
C 7 Shihe vizatimin! Elementet e bashkësisë M janë tulipan,

M
kurse të bashkësisë S janë trëndafila të kuq. S

Çdo element i bashkësisë S a është element i bashkë-
sisë M?
Për bashkësinë S themi se është nën bashkësi e bashkësisë M, nëse çdo element i bashkësisë S
është element i bashkësisë M. Shkruajmë: S ⊆ M.
Nëse bashkësia S është nën bashkësi e bashkësisë M dhe bashkësia M përmban elemente që nuk i
takojnë bashkësisë S, atëherë S quhet nën bashkësisë e vërtet e bashkësisë M. Shënojmë: S ⊂ M.
8 Bashkësia S është dhënë me diagram të Venit. Y

Bashkësia P a është nën bashkësi e bashkësisë S? 1
3
Sqaro përgjigjen tënde! 2 5
K
Bashkësia K a është nën bashkësi e bashkësisë S?
Sqaro! R 4 6 7
Cila prej këtyre është e saktë:
P ⊂ S; S ⊆ S dhe S ⊂ S?
Vëre!
Çdo bashkësi është nën bashkësisë e vetvetes. A ⊆ A.
Shembull: {a, b, c} ⊆ {a, b, c}, pasi që çdo element e bashkësisë së parë është element i bashkë-
sisë së dytë.
Bashkësia e zbrazët është nën bashkësi e çdo bashkësie. ∅ ⊆ A.

Duhet të dish Testohu! 11
Të tregosh shembuj për bashkësi të barabarta, Është dhënë bashkësia P={5, 10, 15, 20}.
përkatësisht bashkësi ekuivalente;
Shkruaj bashkësi K ekuivalente me
Të dallosh bashkësitë ekuivalente prej bashkë-
bashkësinë P
sive të barabarta; Shkruaj bashkësi L të barabartë me
Të dish çka është nën bashkësi; bashkësinë P.
Të caktosh nën bashkësi prej bashkësisë së Shkruaj dy nën bashkësi të bashkësisë P.
dhënë.
Detyra
1. Në vizatim i vëren bashkësitë D dhe N.

2. Le të jetë U bashkësia e nxënësve të shkollës
tënde, P është bashkësia e nxënësve të klasës
D
7 9 5 së gjashtë, K është bashkësi e nxënësve të
1
klasës tënde, kurse elementi y je ti, nxënës.
8 6
3 2 Me diagram të Venit paraqiti bashkësitë
4 10 N
U, P, K dhe elementin y.
Shkruaje bashkësinë D në mënyrë

tabelare. 3. Nëse y ∈ K dhe K ⊆ R, atëherë y ∈ R. A
është e saktë? Pse?
Shkruaje bashkësinë N në mënyrë për-
shkruese.
Bashkësitë D dhe N a janë ekuivalente? 4. Shënoji të gjitha nën bashkësitë të bashkës-
Pse? inë A = {a, b, c}.
Çka është e saktë për D dhe N: D ⊆ N ose
N ⊆ D? Pse?
Provo mendjemprehtësinë tënde!

Detyra
Në një shitore me prodhime metalike, mes blerësit dhe shitësit është zhvilluar
biseda vijuese:
“Sa para është një?, ka pyetur blerësi.
“Dhjetë denarë”, është përgjigjur shitësi.
“Për sa para mund ti blej dymbëdhjetë?”, ka pyetur blerësi.
“Dhjet denarë”, është përgjigjur shitësi.
“Mirë, atëherë mi jepni treqind e dymbëdhjetë”, ka thënë blerësi.
“Kjo do të ju kushtoj, zotëri, tridhjetë denarë.”
Çfarë ka blerë blerësi?
12 4 PRERJA, UNIONI DHE NDRYSHIMI I BASHKËSIVE
Kujtohu!
A 1 Janë dhënë bashkësitë
S A={1, 2, 3, 4, 5} dhe B={3, 4, 5, 6}.
A V
Paraqiti bashkësitë A dhe B me diagram të
Venit.
Elementet e përbashkëta të bashkësive A
dhe B paraqiti me C.
Bashkësinë C paraqite në mënyrë tabelare.
Sipas vizatimit, bashkësia A është

bashkësi e figurave të kuqe, B të Vëreni zgjidhjen. Bashkësia C është
trekëndëshave, kurse C e C = {3, 4, 5}. prerje e bashkësisë
trekëndëshave të kuq. A dhe B.
C
A B
Pse është bashkësia C prerje e bashkë- 1 3
sive A dhe B? 6
4
2
5
Prerje e dy bashkësive A dhe B është bashkësia C e formuar prej elementeve të përbashkëta të A

dhe B.
Shënojmë: C = A ∩ V dhe lexojmë: “Çka është e barabartë me A prerje B”
x ∈ A ∩ V, d.m.th: x ∈ A dhe x ∈ V.
2 Le të jetë A= {1,2,3,4}, B={2,4,5,7} dhe C={1,4,5,}

Caktoji bashkësitë: A ∩ B, A ∩ C dhe B ∩ A.
Bashkësitë A ∩ B dhe B ∩ A a janë ekuivalente? A janë të ndryshme?
Paraqiti bashkësitë A, B dhe C me diagram të Venit, ashtu që të caktohen prerjet e tyre.
D
B 3 Në vizatimin janë dhënë bashkësitë A, B dhe D. A V
Shënoji bashkësitë A, B dhe D në mënyrë tabelare. 1 3 2 6
5 7 4 10
Bashkësia D është union i 9 8
bashkësive A dhe B.
Union i bashkësive A dhe B është bashkësia D e formuar prej të gjitha elementeve të
atyre bashkësive.
13
Shënojmë: D = A ∪ V dhe lexojmë: “ D është e barabartë me A union B”.
x ∈ A ∪ V, d.m.th: x ∈ A ose x ∈ V.
4 Në vizatim me diagram të Venit janë dhënë V C

bashkësitë A, B dhe C.
A 1 2
Shënoji në mënyrë tabelare bashkësitë: 12 13
A, V dhe C. 3 14
11
C ∪ B, C ∪ A dhe B ∪ A.
9
A ∪ ∅, B ∩ C, B ∩ A dhe A ∩ C.
C 5 Janë dhënë bashkësitë A = {1, 2, 3, 4, 5} dhe V = {2, 4, 6, 8}.

Caktoji bashkësitë A ∩ V dhe V ∩ A.
Bashkësitë A ∩ V dhe V ∩ A a janë të ndryshme?
Caktoji bashkësitë A ∪ V dhe V ∪ A.
Bashkësitë A ∪ V dhe V ∪ A a janë të barabarta?
Vëreni se: A ∩ V = V ∩ A dhe A ∪ B = B ∪ A
Prerja e dy bashkësive ka vetinë e ndërrimit (komutative).

Unioni e dy bashkësive ka vetinë ndërrimit.
6 Trego se për prerjen, gjegjësisht unionin, e bashkësive B dhe C nga detyra 4 vlen vetia ndërrimit.
Provo vetinë e ndërrimit për unionin e tyre.
7 Le të jetë A = {3, 6, 9} , B = {2, 4, 6, 8} dhe C = {1, 3, 5, 9}. Vëreni!

Cakto A ∪ B, pastaj (A ∪ B) ∪ C.
Unioni i tre bashkësive e ka vetinë e
Cakto B ∪ C, pastaj A ∪ (B ∪ C). shoqërimit (associative).
A është (A ∪ B) ∪ C = A ∪ (B ∪ C)? Prerja e tre bashkësive e ka vetinë e
Provo a vlen: (A ∩ B) ∩ C = A ∩ (B ∩ C). shoqërimit.
Problem Zgjidh tre bashkësi A, B dhe C dhe trego se

(A ∩ V) ∩ S = A ∩ (V ∩ S).
Nëse dihet që x ∈ A ∪ B, a vlen x ∈ B?
D 8 Shihe vizatimin ! Me diagram të Venit janë paraqitur A 1 6

7 8 B
bashkësitë A dhe B.
5 2 9 3
Shënoji në mënyrë tabelare bashkësitë A dhe B.
Shënoje në mënyrë tabelare bashkësinë C elementet e së cilës janë ato elemente të
bashkësisë A por që nuk janë të bashkësinë B.
Bashkësia C = {1, 2, 5, 6} e fituar në këtë mënyrë është ndryshimi i bashkë-
14 sive A dhe B përkatësisht S = A \ V.
Bashkësia C e elementeve që i takojnë bashkësisë A, por që nuk i takojnë bashkësisë B quhet

ndryshimi i bashkësisë A me bashkësinë B.
Shënojmë: S = A \ V dhe lexojmë: “ C është e barabartë A minus B”.
x ∈ A \ B d.m.th: x ∈ A dhe x ∉ B.
9 Le të jetë A = {1, 2, 3, 4}, B = {1, 2, 3, 5, 7, 9} dhe C = {3, 5, 7, 9, 11}.

Shënoji në mënyrë tabelare bashkësitë: A \ B, B \ A, B \ C dhe A \ (B \ C).
A vlen A \ B = B \ A?
TË E
ÇFARË ËSH DAL-
Provo a është e saktë: A \ (B \ C) = (A \ B) \ C? ABARTË ME
BAR E?
MES TYR
LIMIN NË
Ndryshimi i bashkësive nuk e ka as vetinë e ndërrimit as
vetinë e shoqërimit.
10 Le të jetë M = {x | x është numër natyror dhe x < 7},

S = {5, 6, 7, 8, 9} dhe P = {x | x është numër natyror i
dhjetëshes së parë}. Cakto:
M ∩ Y. Y ∪ R. P \ M. M ∪ (R \ Y).
Duhet të dish!
Testohu!
Të caktosh prerjen e dy bashkësive.
Janë dhënë bashkësitë A = {a, b, f, g},
Të caktosh ndryshimin e dy bashkësive.
B = {b, c, e, f, 1, 2} dhe C = {b, c, e, 1}.
Të caktosh unionin e dy bashkësive.
Shënoji bashkësitë:
Se prerja dhe unioni kanë vetinë e ndërrimit A ∩ B. B \ C. A ∪ B ∪ C.
dhe shoqërimit.
Detyra Cakto δA i δM.

Shëno në mënyrë tabelare A ∪ M,
1. Në vizatim janë dhënë bashkësitë me M ∩ A dhe M \ A.
diagram të Venit nën a,b dhe c. Cakto: δ(A ∪ M), δ(A ∩ M) dhe δ(M \ A).
Cilat operacione janë paraqitur me
pjesët e ngjyrosura? 3. Le të jetë P bashkësi e numrave çift, kurse S është
bashkësi e numrave tek të qindëshes së parë.
Çka paraqet:
a) b) c) a) Unioni i P dhe S; c) ndryshimi i P dhe S;
b) Prerja e P dhe S; d) ndryshimi i S dhe P?
2. Janë dhënë bashkësitë Sqaro përgjigjen tënde për çdo rast a, b, c dhe d.
A = {m, n, p, k} dhe M = {s, p, t, k, r}
5 ÇIFTI I RENDITUR. PRODHIMI I DEKARDIT. 15
Kujtohu!
A 1 Ne vizatim është paraqitur salla e kinemasë.
Karrigia e tretë te rreshti i dytë dhe karrigia
Janë dhënë bashkësitë {2, 3} dhe {3, 2}. Ato e dytë te rreshti i tretë janë të zbrazëta.
janë bashkësi dy elementësh, gjegjësisht të
përbëra prej çifteve të elementeve. Rreshti dhe karrigia
paraqesin një çift.
A vlen {2, 3} = {3, 2}? Pse?
Numri i parë le të
Por në disa raste, radhitja e elementeve në
paraqet rreshtin (2),
çifte ka rëndësi të madhe: çifti i dorëzave,
çifti i këpucëve, etj. kurse numri i dytë ta
paraqet karrigen (3).
Atë e shkruajmë me (2,3)
dhe themi se është çift i renditur.
Çiftet e renditura (2,3) dhe (3,2) a paraqesin vendin e njëjtë në sallë?
Ato paraqesin vendet e Çifti (a, b) te i cili dihet saktë cili element është i
ndryshme në sallë. pari, kurse cili element është i dyti quhet çift i rendi-
tur. Në çifti i renditur (a, b), a është komponent i
parë, kurse b është komponent i dytë.
2 Le të jetë A = {s, p, q}, kurse bashkësia B = {1, 2}.
Shënoi të gjitha çiftet e renditura ku komponent i parë është element i A, kurse komponent i
dytë është e B.
Shënoi të gjitha çiftet e renditura ku Ë mbaj mend! çifti i renditur
komponent i parë është B, kurse kompo- (a, b) është i barabartë me çiftin e
nent i dytë është e A. renditur (c, d) nëse a = c dhe b = d
dhe shkruhet (a, b) = (c, d).
Çifti i renditur (s, 1) a është i barabartë me (1, s)?
B 3 Le të jetë A = {1, 2} dhe B = {a, b, c}. Formo bashkësinë elementet e së cilës janë të gjitha
çiftet e renditura, te cila komponent i parë është elementi bashkësisë A, kurse komponent i
dytë është i bashkësisë B.
Bashkësia te e cila elemente janë të gjitha çiftet e renditura, ku komponent i parë është element i
bashkësia A, kurse komponent i dytë është element i bashkësia B quhet prodhim i dekartit i
bashkësive A dhe B. Shkruhet A x B. Lexohet A herë B.
A h V = {(x, y) | x ∈ A i y ∈ B}.
4 Është dhënë bashkësia S = {1, 2, 3} dhe prodhimi i Dekartit S x P = {(1, a), (2, a), (3, a)}.
Shënoni bashkësinë P në mënyrë tabelare.
16 5 Është dhënë bashkësia A = {a, b}. Cakto prodhimin e Dekartit A x A.
A x A është prodhimi i Dekartit i bashkësisë A. Prodhimi i Dekartit A x A quhet katrori i Dekartit

dhe shënohet me A2. Lexohet: “A në katror.”
6 Cakto katrorin e Dekartit për bashkësinë M = {5, p}.
Duhet të dish! Testohu!
Të dallosh bashkësi dy elementësh prej çiftit Janë dhënë bashkësitë A = {a, b}, B = {5, 55} dhe
C = {m, n}.
të renditur;
Të caktosh të gjitha çiftet e renditura për dy Shënoni të gjitha çiftet e renditura ku kompo-
nenti i parë është element i bashkësisë A, kurse
bashkësi të dhëna;
Komponenta e dytë është element i bashkësisë
Se çka është prodhimi i Dekartit; C.
Të caktosh komponentin i parë dhe atë të
Shënoni bashkësinë A x B në mënyrë tabelare.
dytë në një çift të renditur.
Se çka është katrori i Dekartit. Shënoni bashkësinë B2.
Detyra
1. Shkruaji çiftet e renditura te të cilat kompo- 4. Është dhënë bashkësia

nenti i parë është nga bashkësia A = {2, 5}, Y h R = {(0, m), (1, m), (2, m)}.
ndërsa komponenti i dytë nga bashkësia
V = {a, b, c}. Cakto bashkësinë S.
Cakto bashkësinë P.
Cakto katrorin e Dekartit të bashkësisë S.
2. Cili numër duhet të qëndroj në vend të
ashtu që çiftet e renditura të jenë të
barabartë
a) (5, ) = (5, 2);
b) (, 6) = (8, 6);
v) (, 3) = (7, )?
Çiftet e renditura do të më jenë
3. A={Arlind, Njomza, Agon} fjali të thjeshta. Për shembull:
B është bashkësi foljesh: Arlindi këndon.
B= { këndon, flenë, mëson}
Cakto prodhimin e Dekartit A x B.
6 VARGU I NUMRAVE NATYROR 17
Numra natyror!
Kujtohu!
1 2 3 4 5 ...
Sa është numri i bankave te klasa
jote?
Cakto numrin e meshkujve në klasën
tënde. A 1 Me shifra shkruaj numrat:
Lexoji numrat: 23, 1005, 207, 987 000.
Njëqind e pesëdhjetë e gjashtë;
Me cilat shifra është shkruar numri:
Nëntëqind e një;
813 265?
Sa shifra shfrytëzohen për shkrimin e Një milion.
numrave? Cilat janë ato?
Për çdonjërin e atyre numrave themi se janë numra
natyrorë.
Numrat: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, ..., 99, 100, 101, ..., 9 999, 10 000, ... quhen numra
natyrorë, kurse numrat e radhitur ashtu njëri pas tjetrit formojnë vargun e numrave
natyrorë.
Bashkësia e numrave natyrorë shënohet me N; N = {1, 2, 3, 4, ...}.
Numrin 0 nuk e marrim si numër natyror. Prandaj 0 ∉ N.
Bashkësia e të gjithë numrave natyrorë dhe numrit 0 shënohet me N0;
N0 = {0, 1, 2, 3, 4, ...}
B 2 Në vizatim vëren rrugën dhe dy rreshta me shtëpi të

shënuara me numra.
Me cilat numra janë shënuar shtëpitë nga njëra anë e

rrugës?
Me cilat numra janë shënuar shtëpitë nga ana tjetër
e rrugës?
Numrat: 1, 3, 5, 7, ... janë numra tek. Kurse 2, 4, 6, 8, 10

... janë numra çift.
3 Cilët prej numrave 36, 13, 1 111, 100 000, 99 janë çift, kurse cilët janë tek?
a
C 4 Si do të përcaktosh drejtëzën numerike?
O A a
Punoni sipas kërkesave dhe përcille vizatimin:
0 1
Vizato drejtëz a.
Në drejtëzën a shëno dy pika O dhe A. O A S a
Pikës O shoqëroja numrin 0, kurse pikës A numrin 1. 0 1 2
18 Segmentin OA e marrim për segment njësi, gjegjësisht OA = 1.
Në gjysmë drejtëzën OA, nga pikës A, barte segmentin njësi OA. Pikën e skajshme
shënoni me C dhe shoqëroja numrin 2.
Si do ta caktosh pikën që i përgjigjet numrit 3?
Në këtë mënyrë është përcaktuar drejtëza te e cila mund të paraqiten numrat natyrorë. Ajo quhet
drejtëz numerike.
5 Shihe vizatimin
Cili numër është për 1 më i vogël se numri 6?
0 1 2 3 4 6
Cili numër është për 1 më i madh se numri 6?
6 Numri 5 është paraardhës , kurse numri 7 është pasardhës i numrit 6.

Cili është paraardhësi, kurse cili pasardhësi i numrit 100?
Si fitohet paraardhësi, kurse si pasardhësi i një numri?
7 Shkruaj një numër të madh natyror. Cilit do numër

Shtoja numrin 1 numrit që e ke menduar. mund ti shtoj 1 dhe
A ka numër më të madh se numrin që e fitove? do të fitoj numër
më të madh.
Çdo numër nga vargu i numrave natyrorë, përveç 1, fitohet kur paraardhësit të tij do t’i shtohet
numri 1.
2 = 1 + 1; 3 = 2 + 1; ...; 100 = 99 + 1; ...; 365 = 364 + 1; ...
Secili numër natyror ka pasardhës.
Numrat natyror janë të radhitura sipas madhësisë: 1 < 2 < 3 < ... < 56 < 57 < ... < 1 008 < ...
Nuk ekziston numri më i madh natyror.
Ka pakufi shumë numra natyror.
Bashkësia N e numrave natyrorë është bashkësi e pafundme.
Vëre shembull tjetër për bashkësi të pafund.
Bashkësia e numrave natyrorë shifre e njëshave te të cilat është 1, gjegjësisht {1, 11, 21, 31, ...}.
8 Cila nga bashkësitë vijuese është e pafund?

Bashkësia e numrave çift. Bashkësia e numrave tek.
Numri i banorëve në R. e Maqedonisë. Numri i grimcave të rërës në një plazh.
9 Shkruaj dhe radhiti numrat natyrorë të dhjetëshes së tretë të qindëshes së pestë. 19
Duhet të dish!
UNË JAM UNË JAM
Të dallosh ç’është shifër dhe ç’është numër; PARAARDHËS! PASARDHËS!
Të caktosh pasardhës dhe paraardhës të një numri

natyrorë;
Të paraqesësh numra natyrorë në drejtëzën
numerike.
Të tregosh shembuj për bashkësi të pafund.
Testohu!
Janë dhënë shifrat 7, 4 dhe 0.

Shënoni të gjithë numrat natyrorë treshifrorë duke i shfrytëzuar shifrat e dhëna.
Radhiti të gjitha numrat që i fitove duke filluar prej numrit më të madh.
Shënoni paraardhësin dhe pasardhësin të numrit më të madh prej tyre.
Trego shembull për bashkësi të pafund.
Detyra
1. Në vizatim ka libra me faqe të grisura. 2. Cilat numra te drejtëza numerike duhet të

shkruhen në vendet e zbrazëta?
0 10 20 30 40 50 60 100 120 140 160
Shënoje me fjalë numrin e shënuar me shig-

jetë.
0 10 20 30 40 50 60 70 80
3. Vizato drejtëzën numerike dhe në të paraqiti

numrat çift prej 0 deri 20.
Shënoni faqet e librit që janë të
4. Bashkësinë S = {x | x është numër natyror tek},
grisura. shkruaje në mënyrë tabelare.
Me cilat shifra janë shkruar ato
Cili element është më i vogël te bashkësia S?
faqe?
Shënoni bashkësinë A të numrave çift Bashkësia S a ka element më të madh?
të faqeve që mungojnë në libër. Sa elemente ka bashkësia S?
20 7 SISTEMI NUMERIK DEKADË
012 34 56 7 8 9
Kujtohu!
Sa dhjetëshe ka numri 100?

Sa mijëshe ka numri 3 865?
Shkruaje bashkësinë C të të gjithë
Sa njëshe ka numri 128 563? A 1
shifrave me të cilat shkruhen numrat
Shënoni me shifra numrin e paraqitur në natyrorë.
numëratoren pozicionuese.
Cakto δS. Ka dhjetë
shifra.
Të gjithë numrat natyrorë i shkruajmë me dhjetë

shifrat 0,1,…,9.
QM DhM NjM Q Dh Nj Numrat i shkruajmë në sistemin numerik
dekadë.
2 Shihe tabelën ku është shkruar numri 7 143 528. Çdo shifër e numrit është shkruar në pozitën
(vend) e caktuar. Secili grup prej tre shifrave, duke shkuar nga e djathta në të majtë, është shkruar
në klasë të caktuar.
Në cilën pozitë është shkruar

KLASA KLASA KLASA shifra 2?
MILION MIJËSHE NJËSHE
Vlera pozicionale e shifrës 4 te numri
QMi DhMi NjMi QM DhM NjM Q Dh Nj 7 143 528 është dyzet mijë. Cila është
vlera pozicionale e shifrës 3 dhe cila e
7 1 4 3 5 2 8 shifrës 8?
Në klasën milion në pozitën e njësheve është U kujtova!

shkruar shifra 7. Cila është vlera e saj pozicionale? 7 ⋅ 1 000 000 = 7 000 000.
Te shënimi i numrave, çdo shifër tregon numrin e njësheve ose numrin e dhjetësheve ose numrin e
qindësheve, etj, përkatësisht të pozitës (vendit) ku është shkruar.
Shihe tabelën me të dhëna për numrin 34 509.
3 21
34 509 Ne jemi të
njëjtë
Pozita në të cilën Vlera pozi-
Shifra Klasa është shkruar cionale e
3
4
Mijëshe
Mijëshe
shifra
DhM
NjM
shifrës
30 000
4 000
Unë vlej më
shumë
2
5
0
9
Njëshe
Njëshe
Njëshe
Q
Dh
Nj
500
0
9
20
Formo tabelë për numrin 2 628 dhe në të shënoji të dhënat për çdo shifër.
4 Vëre! Për sa herë zmadhohet vlera e shifrës 3 duke filluar prej pozitës së njësheve?
NjM Q Dh Nj
Numrat 1, 10, 100, 1 000, etj., quhen njësi dekade.
3 3 3 3
Shënoi të gjitha njësitë dekade deri 10 000 000. ⋅100 ⋅10
⋅1 000
B 5 Shkruaje numrin i cili e përmban shifrën 1, e pas saj janë shënuar:

a) 3 zero; b) 9 zero; c) 12 zero d) 18 zero.
Si quhet numri i shkruar nën a), e si quhet numri i shkruar nën b)?
Mbaje në mend!
Numri i shënuar:
Di për a) dhe b).
Vallë si quhen numra të
tjerë?!
1 000 000 000, quhet miliardë;
1 000 000 000 000, quhet bilion;
1 000 000 000 000 000 000, quhet trilion.
6 Shkruaje me shifra numrin “pesëdhjetë miliard tetëqind milion dhe njëzetmijë”.
Cila është vlera pozicionale e shifrave 5; 8; 2 në numrin 50 800 200 000?

22 Duhet të dish!
Të përcaktosh klasat e numrit shumë shifror;

Ta përcaktosh vlerën pozicionale të secilës shifër në numrin e dhënë;
Se shifrat janë shenja për të shkruar numrat.
Testohu!
Shihe vizatimin!
Lexo numrin e paraqitur në numëratoren pozicionale

dhe shkruaje me shifra.
Cilën shifër e shkrove në pozitën e dhjetë mijësheve
NjMi QM DhM NjM Q Dh Nj
dhe cila është vlera pozicionale e saj?
Detyra
3. Shkruaje me shifra numrin “tetë bilion tre-
qind e dy miliardë gjashtëdhjetë milion
1. Është dhënë numri 5 203 478. Për secilën katërqind mijë dhe pesëqind”.
shifër 5; 2; 7; 0 përcakto:
a) Në cilën klasë gjendet;
b) Cila është pozita e saj: 4. Cilin numër do të fitosh nëse në një trilion
do të fshish secilin zero të dytë.
c) Cila është vlera e saj pozicionale.
5. Si lexohet numri 5, e si shifra pesë?

2. Përpilo tabelë të klasave dhe pozitave në
të cilat do ti shkruash shifrat e numrit 7
405 906. 6. Si quhet numri që ka milion miliona?
Problem
Numri shtatë shifror fillon me shifrën 7. Si do që ti zhvendosësh

shifrat e atij numri, numri nuk ndryshon. Cili është ai numër?
8 LEXIMI DHE RRUMBULLAKIMI I NUMRAVE NATYRORË 23
Kujtohu! Shkruaje me fjalë numrin

A 1
a) 157; b) 216 c) 350
Shkruaje me fjalë numrin 16; 23; 45;
125; 50; 200.
Krahasoje shënimin tënd me atë të dhënë.
Në cilin prej numrave të shkruar e për- a) Njëqind e pesëdhjetë e shtatë.
dorë lidhëzën “dhe”?
b) Dyqind e gjashtëdhjetë;
c) Treqind e pesëdhjetë.
Vëre leximin e numrave dhe përdorimin e lidhëzës “dhe”.
Lidhëza “e’ nuk shfrytëzohet nëse numri është 15 - pesëmbëdhjetë;

prej një fjale (emri i klasës nuk llogaritet).
700 - shtatëqind;
50 000 - pesëdhjetë mijë.
Në secilën klasë: njëshe, mijëshe, milion, …lid-
hëza “e” shfrytëzohet mes dy fjalëve të fundit,
302 413 - treqind e dy mijë katërqind e
trembëdhjetë
gjegjësisht dy numrave (emri i klasës nuk lloga- 5 020 340 - pesë milion njëzet mijë e treqind
ritet). e dyzet
Lidhëza ‘e” shfrytëzohet edhe mes klasave, nëse 300 200 - treqind mijë e dyqind
dy fjalë të fundit (numra) i takojnë klasave të
ndryshme.
8 302 100 - njëqind.
tetë milion treqind e dy mijë e
2 Shkruaji me fjalë numrat:

200 000; 20 300 000; 70 112 500; 9 326 540 217.
B 3 Në një garë basketbolli reporteri ka thënë se garën e përcjellin rreth 2 000 shikues.
Reporteri ka treguar numrin e

Athua reporteri e ka treguar numrin e përafërt të shikuesve.
saktë të shikuesve?
4 Numrat 32, 35 dhe 37 janë

paraqitur në drejtëzën 30 32 35 37 40
numerike.
Cilat janë dhjetëshet fqinje të numrave të paraqitur?
Cakto ndryshimin e secilit numër me dhjetëshet fqinje.
Deri te cila dhjetëshe fqinje është më afër secili numër?
24 Vëreji përgjigjet
Për numrat e dhënë numri 30 është dhjetësha fqinje më e vogël, ndërsa 40 është dhjetësha fqinje më
e madhe.
32 - 30 = 2; 40 - 32 = 8. Numri 32 është më afër me 30.
37 - 30 = 7; 40 - 37 = 3. Numri 37 është më afër me 40.
35 - 30 = 5; 40 - 35 = 5. Numri 35 është saktësisht ndërmjet numrave 30 dhe 40.
Themi se
Numri 32 është përafërsisht i barabartë me numrin 30. Shkruajmë 32 ≈ 30.

Numri 37 është përafërsisht i barabartë me numrin 40. Shkruajmë 37 ≈ 40.
Numri 35 është saktësisht ndërmjet numrave 30 dhe 40. Me marrëveshje shkruajmë 35 ≈ 40.
Ky shënim quhet rrubmullakimi i numrit në dhjetëshe.
5 Rrumbullako në dhjetëshe numrat: 148, 243, 2 671, 3 585 dhe 74 598.
6 Numrat: 3 435 dhe 3 468 janë paraqitur në drejtëzën numerike.
3 400 3 435 3 468

3 500
Cakto ndryshimin e secilit prej numrave me qindëshet finje.

Deri te cila qindëshe fqinje është më afër secili numër?
Rrumbullako secilin numër në qindëshe.
Ke vërejtur se 3 435 është më afër me 3 400, ndërsa 3 468 me 3 500.
Numrat e rrumbullakuara në qindëshe janë: 3 435 ≈ 3 400; 3 468 ≈ 3 500.
Kur gjatë rrumbullakimit të një numri në qindëshe shifra e pozitës së qindësheve mbetet e njëjtë, e
kur zmadhohet për 1?
Shifra e pozitës së qindësheve mbetet e njëjtë nëse shifra në pozitën e dhjetësheve

është numër më i vogël se 5, ndërsa zmadhohet për 1 nëse shifra në pozitën e dhjetë-
sheve është 5 ose numër më i madh se 5.
7 Rrumbullako në qindëshe numrat: 1 372, 2 145, 1 653 dhe 4 898.
8 Rrumbullako në mijëshe numrat:

a) 21 363; 47 612; 43 577. b) 4 803; 13 501; 177 982.
Vëre zgjidhjen nën a)
25
21 363 ≈ 21 000; 47 612 ≈ 48 000; 43 577 ≈ 44 000.
Ke vërejtur se gjatë rrumbullakimit të ndonjë numri deri te pozita e caktuar (dhjetëshe, qindëshe,
mijëshe, …) vepron në mënyrë vijuese:
Shifra e asaj pozite mbetet e njëjtë, nëse pas saj është ndonjëra prej shifrave: 0, 1, 2, 3, ose 4,
ndërsa ajo zmadhohet për 1, nëse pas saj është ndonjëra prej shifrave 5, 6, 7, 8 ose 9.
Të gjitha shifrat djathtas nga ajo pozitë zëvendësohen me zero.
9 Rrumbullako numrin 35 738 në:

a) Dhjetëshe; b) qindëshe; c) mijëshe; d) dhjetë mijëshe.

Drejtë ti lexosh numrat natyror, më të vegjël Lexo numrin: 5 200; 45 678 350.
apo më të mëdhenj se një milion;
Të rrumbullakosh numrat natyrorë në: Rrumbullako në dhjetëshe; qindëshe; mijëshe,
dhjetëshe, qindëshe dhe mijëshe. numrin: a) 34 752; b) 224 750
Detyra
1. Shkruaje me shkronja numrin: 2 345; 250; 6 7. A ekziston numri më i madh natyror?

400 310.
Cili është numri më i vogël natyror?
2. Shkruaje me shifra numrin: ‘Treqind milionë Shkruaje çmimin e veturës me fjalë
dyqind e pesë mijë e tetëqind”.
3. Cila prej shenjave <, = ose > duhet të qën-

droj në rreth që të jetë e saktë?
12 245 12 250; 12 245 12 240;
12 245 12 200; 12 245 12 300. 1 216 358 den.
4. Athua numri 24 635 është më afër

Përpiqu të zgjidhësh!
a) me 24 700 ose me 24 600;
b) me 24 000 ose me 25 000?
Nuk ka kuptim të thuash numrin e telefonit tënd
5. Rrumbullako numrin 25 375 në: dhjetëshe; si numër i rrumbullakuar.
qindëshe; mijëshe.
Përpiqu të gjesh dy shembuj ku nuk ka kuptim
6. Rrumbullako numrin 15 409 632 në të bësh rrumbullakimin e numrave.
mijëshe.
R A P U N A
26
M E T Ë D D H Ë N A
9 INSTRUMENTE PËR MBLEDHJEN E TË DHËNAVE

Mbledhja e të dhënave kryhet në disa mënyra: me anketim, vështrim, matje, numërim, nga literatura
etj.
Instrumente (mjete) për mbledhjen e të dhënave janë: pyetësori, fletanketë, revizione të publikuara
dhe të dhënat e tjera statistike.
1 Arta dhe Liriku hulumtojnë për aktivitetet e lira të nxënësve të paraleles së tyre. Ato i kanë pyetur
nxënësit në cilin klub çdonjëri prej tyre është i anëtarësuar. Të dhënat së pari i kanë shënuar me
viza, kurse pastaj i kanë rregulluar dhe kanë formuar tabelë.
Klubi Klubi Në tabelë janë dhënë një numër i të

Numër Numër
(aktivitete) (aktivitete) dhënave. Ajo quhet tabela të efek-
Shkëndija Shkëndija tiveve.
9
(basketboll) (basketboll)
Liria Liria Sa nxënës gjithsej janë përgjigjur në
13
(tenis) (tenis)
pyetjen e drejtuar?
Flamurtari Flamurtari
15 Formo tabelë të re të efektiveve
(gjimnastikë) (gjimnastikë)
Spartaku Spartaku
3 ashtu që të dhënat t'i radhisësh
(karate) (karate)
sipas madhësisë së numrit (duke fil-
Tabela me viza Tabela me efektive luar prej më të madhit).
2 Iliri ka bërë hulumtim për ngjyrën e biçikletave që më shpesh hasen në fshatin e tij. Ka mbledh të
dhëna ashtu që i ka vërejt fëmijët me biçikleta në oborrin e shkollës dhe ka plotësuar listë me viza.
Formo tabelë të efektiveve.

Ngjyra Numrij
Radhiti të dhënat duke filluar prej më të voglit.
E kaltër
Sa biçikleta gjithsej ka vërejt Iliri?
E gjelbër
Cila ngjyrë e biçikletave është më e shpeshtë?
E verdh
Të vërejturit e Ilirit është njëra nga mënyrat me të cilën mundet të mblid-
E zezë
hen të dhënat. Të dhënat mundet të mblidhen në mënyra të ndryshme
E kuqe duke: pyetur me telefon, dërguar pyetësor nëpërmjet postës, shfrytëzuar
libra, revista etj.
3 Merita ka mbledhur të dhëna për stinën më të adhuruar në klasën e saj.
Vëre listën: P - pranverë; V - verë; Vj - vjeshtë; D - dimër.
P P V D D Vj P V Vj D D P V Vj D D P P V
V V Vj D P Vj Vj D D P P P V Vj P P D V Vj
Paraqiti të dhënat në tabelën e efektiveve dhe radhiti duke filluar prej stinës më të adhuruar.
10 MBLEDHJA 27
Kujtohu!
A 1 Mere dhe Mile jetojnë në
Koçan. Në pushim kanë shkuar
Njehso:
në Strugë, por një ditë kanë
14 353 qëndruar në Dibër te gjyshja e
+ 35 + 168 tyre.
47 98 796 90 km Koçan
+ 803 + 14 534 Dibër
68 + 37 + 3 + 916 = Strugë 190 km
Sa kilometra ka kaluar Merita dhe Lirini prej shtëpisë deri te gjyshja e tyre?
Sa kilometra kanë kaluar prej Shkupit deri në Strugë?
Cakto shumën e numrave 52 dhe 34.

B 2
Përkujtohu dhe vëreji vetitë e mbledhjes në bashkësinë N0.
Nëse i ndërroni vendet mbledhëse shuma mbetet e

pandryshuar. Ndërrimi i vendeve të mbledhëseve
ose vetia e ndërrimit e mbledhjes.
52 + 34 = 86 ili 34 + 52 = 86
a+b=b+a
mbledhëse shuma mbledhëse shuma
Të tre mbledhëset mundet të grupohen në dy mënyra. Shuma Grupimi i mbledhëseve ose vetia e
mbetet e pandryshuar. shoqërimit e mbledhjes.
(71 + 114) + 16 = ose 71 + (114 + 16) =
a + (b + c) = (a + b) + c
Prandaj, kllapat mund të largohen::
185 + 16 = 201 71 + 130 = 201 a + b + c.
Kur njëri prej mbledhëseve është zero, atëherë shuma është e
barabartë me mbledhësin tjetër. Zeroja gjatë mbledhjes.
a+0=0+a=a
583 + 0 = 583 ose 0 + 583 = 583
3 Njehso: Kur shfrytëzohen vetitë e mbledhjes është më

lehtë!
17 + 36 + 13 + 44 =
12 + 81 + 9 + 38 + 27 =
Shembul
161 + 234 + 439 = 27 + 59 + 3 = 27 + 3 + 59 = 30 + 59 = 89
Grupoi mbledhësit në mënyrë tjetër dhe cakto shumën.
28 4
45 + (45 + 56) = ( 1 207 + 101) + 269 =
C 5 Cakto shumën e numrave 74, 33, 26, 48, 57.

Cakto shumën e numrave 140, 310, 750, 360, 170 dhe 290.
Shumës të numrave 124 dhe 139 shtoja shumën e numrave 261, 55 dhe 276.
Cakto paraardhësin e çdo numri 372, 126 dhe 319 dhe njehso shumën e paraardhësve.
6 Bëje vlerësimin e shumës së numrave me rrumbullakim në qindëshe

a) 2 738 dhe 2 465; b) 4 562 dhe 5 378.
Për sa dallohet rezultati i përafërt nga shuma e saktë e numrave?
Duhet të dish! Testohu! Paralelja Djem Vajza

Të caktosh shumën e VIa 17 14
dy ose më shumë Te tabela janë dhënë të VIb 14 17
numrave; dhënat për numrin e
VIc 9 22
T'i zbatosh vetitë e nxënësve në klasën VI të
mbledhjes te shembu- një shkolle
jt e thjeshtë; Cakto numrin e përgjithshëm të nxënësve në klasën e VI.
Ta vlerësosh rezultatin
Cakto numrin e nxënësve në VIa dhe VIb, e pastaj krahasoji.
e mbledhjes.
Detyra 44 + 27 + 51 + 33 + 19 =
+ 16
1 024 + 1 039 + 2 161 + 4 836 =
1. Njehso. 171
4. Vlerëso shumën e numrave 7 328 dhe 6
+ 72 + 93 + 39 435, duke i shfrytëzuar në: mijëshe,
27 39
qindëshe; dhjetëshe. Për sa dallohen rezul-
tatet e përafërta me ato të sakta?
2. Në një gazetë shkruan: „Në hapjen e një
festivali marrin pjesë 1 300 shikues.
Ditën e dytë shfaqjen e kanë shikuar
726 shikues”. Problem!
Sa shikues kanë qenë për dy ditë në

festival? Numri 2 është shkruar shtatë herë:
2, 2, 2, 2, 2, 2, 2
3. Grupoji mbledhësit dhe cakto shumat:
Cila është shuma më e vogël që mund të fito-
64 + 33 + 36 + 48 + 57 = het nga shtatë dyshe dhe dy shenja plus?
11 ZBRITJA 29
Kujtohu!
Njehso:
475 1 852
- 232 - 800 A 1 Lojërat Olimpike në vitin 2000 janë mbajtur në Sidnej-
Australi. Komiteti Olimpik ka kërkuar që të rezervohen 4
2 685 9 840
830 bileta për hapjen solemne, por të lira kanë qenë 3
- 518 - 189
892 karrige.
Cili numër duhet të qën-
droj në katror që të jetë e
Sa njerëz kanë ngelur pa bileta?
saktë?
47 - = 19
4 830 - 3 892 =
28 + = 47
+ 19 = 47 I zbritshmi zbritësi ndryshimi
2 Shfrytëzoji të dhënat në tabelë që të përgjigjesh në pyetjet.
Olimpiada 1992
Sa pikë më shumë ka ekipi i Polonisë prej ekipit të
Ekipi Pikë Italisë?
Italia 15 760 Cili është ndryshimi ndërmjet numrit më të madh dhe
më të vogël të pikëve?
Amerika 15 649
Polonia 16 018
Që të mund ta njehsojmë ndryshimin a - b të numrave a dhe b në bashkësinë N0 duhet a > b

ose a = b.
B 3 Në një furrë piqen 5 000 bukë çdo ditë. Në tabelë janë

Dita Nr. i bukëve
dhënë të dhënat për bukët e shitura për një javë. E hënë 1 260
E martë 4 205
E mërkurë 4 728
Sa bukë gjithsej ka prodhuar furra për një javë? E enjte 3 916
E premte 4 010
Sipas të dhënave në tabelë njehso sa bukë gjithsej
kanë ngelur pa shitur? E shtunë 4 857
E diel 1 376
30 4 Vlerëso ndryshimin e numrave 457 dhe 165 duke i rrumbullakuar në dhjetëshe;
qindëshe. Krahaso vlerësimet me vlerën e saktë të ndryshimit.
Duhet të dish!
Testohu!
Të caktosh ndryshimin e dy numrave;
Njehso:
të njehsosh vlerën e shprehjes
(26 + 128) - 37 = ; 432 - (26 + 15) = ;
numerike me operacionet mbledhje
dhe zbritje me kllapa ose pa kllapa; (439 - 195) + (270 - 36) = .
të vlerësosh ndryshimin gjatë zbritjes. Vlerëso ndryshimin e numrave 2 376 dhe 1 289
duke i rrumbullakuar në qindëshe.
Detyra
1. Numrit 836 shtoja ndryshimin e numrave 3. Vera ka 2 725 denarë. Merita ka 120 denarë
299 dhe l73. më shumë se Vera. Arta ka 385 denarë më
Ndryshimin e numrit më të madh katër- pak se Vera dhe Merita së bashku.
shifror dhe numrit më të vogël treshifror
Sa denarë ka Merita?
zmadhoje për 1216.
Sa denarë ka Arta?
2. Treni është nisur prej Manastiri për në Shkup 4. Arlindi ka 1 350 denarë. Që të blej atlete i
me 489 udhëtarë. Në Prilep prej trenit kanë duhen 3 120 denarë. Arlindi i ka rrumbul-
zbritur 120 udhëtarë, kurse kanë hipur 70 lakuar parat në qindëshe.
udhëtarë. Në Veles kanë zbritur 42 udhëtarë,
Ndihmoji Arlindit që të caktoj edhe sa
kurse kanë hipur 98. Me sa udhëtarë ka ard-
hur treni në Shkup? qindëshe i mungojnë.
Njehso saktësisht sa para i mungojnë
Arlindit.
Përpiqu!
Nëse i paramendon cilat do tre numra natyrorë, a do të ketë

gjithmonë mes tyre dy shuma e të cilëve është numër çift?
12 VARËSIE E SHUMËS DHE NDRYSHIMIT NGA
NDRYSHIMI I KOMPONENTËVE
31
Kujtohu! A 1 Në mëngjes në :Ditën e drurit” janë sjel-

lë 2 600 fidanë gjethembajtës dhe 3
Janë dhënë shuma 320 + 150 = 470 dhe
100 fidanë gjetherënës.
ndryshimi 250 - 120 = 130.
a) Sa fidanë të të dy llojeve janë sjellë
Cili numër duhet të qëndroj në katror atë mëngjes?
që të jetë e saktë.
b) Mbas dite janë sjellë edhe 400 fidanë
(320 + 30) + 150 = 470 + ;
(320 - 30) + 150 = 470 - ; gjethembajtëse. Për sa do të rritet
(320 + 30) + (150 - 30) = 470 + ? numri i fidanëve të sjellë atë mëngjes?
Krahaso zgjidhjen tënde me zgjidhjen e dhënë.

a) 2 600 + 3 100 = 5 700; në mëngjes janë sjellë 5 700 fidanë.
b) (2 600 + 400) + 3 100 = 3 000 + 3 100 = 6 100 = 5 700 + 400. Numri i fidanëve të sjellë atë mëngjes
është rritur për 400.
2 Është e njohur se a + b = 200. Njëri prej mbledhësve le të rritet për 300.

Njehso shumën a + (b + 300).
3 Si do të ndryshoj shuma 340 + 620 = 960

a) Nëse njëri mbledhës zvogëlohet për 60;
b) Nëse njëri mbledhës zvogëlohet për 60, ndërsa tjetri zmadhohet për 60?
a) (340 - 60) + 620 = 280 + 620 = Shuma u zvogëlua për aq sa u zvogëlua

= 900 = 960 - 60; njëri prej mbledhësve.
Vërejte se:
b) (340 - 60) + (620 + 60) = 960; shuma nuk u ndryshua.
Vëre në përgjithësi për shumën a+b=c
Nëse njëri mbledhës zmadhohet për një numër të caktuar, ndërsa tjetri
mbetet i njëjtë, atëherë edhe shuma do të zmadhohet për atë numër të njëjtë
(a + m) + b = c + m
Nëse njëri mbledhës zvogëlohet për një numër të caktuar, ndërsa tjetri (a - m) + b = c - m
mbetet i njëjtë, atëherë edhe shuma do të zvogëlohet për atë numër të njëjtë
Shuma nuk do të ndryshojë nëse njëri mbledhës zvogëlohet për një

numër të caktuar, ndërsa tjetri rritet po për atë numër.
(a - m) + (b + m) = c
32 B 4 Është dhënë ndryshimi 750 - 430 = 320. Njehso dhe vëre si ndryshon ndryshi-
mi nëse i zbritshmi
a) Zmadhohet për 50; b) zvogëlohet për 50.
Sigurisht vërejte: a) Ndryshimi u zmadhua për 50, gjegjë-

a) (750 + 50) - 430 = 800 - 430 = sisht aq sa u zmadhua i zbritshmi
= 370 = 320 + 50.
b) Ndryshimi do të zvogëlohet për 50.
5 Është dhënë ndryshimi 2 480 - 560 = 1 920. Si do të ndryshoj ndryshimi, nëse zbritësin:
a) E zvogëlon për 30; b) e zmadhon për 30.
Ndryshimi: a) do të zmadhohet për 30; b) do të zvogëlohet për 30.
6 Njehso ndryshimin 6 354 - 2 314. Si do të ndryshojë ndryshimi nëse edhe i zbritshmi edhe zbritësi
a) Zmadhohen për 120; b) zvogëlohen për 120?
Vëre se ndryshimi mbetet i njëjtë.
Vëre në përgjithësi për ndryshimin a-b=c
Nëse i zbritshmi zmadhohet (gjegjësisht zvogëlohet) për një numër

të caktuar, ndërsa zbritësi mbetet i njëjtë, atëherë edhe ndryshimi
(a + m) - b = d + m
(a - m) - b = d - m
do të zmadhohet (gjegjësisht zvogëlohet) për atë numër të njëjtë.
Nëse zbritësi zmadhohet për një numër të caktuar, ndërsa i zbritshmi

mbetet i njëjtë, atëherë ndryshimi do të zvogëlohet për atë numër. Nëse a - (b + m) = d - m
zbritësi zvogëlohet për një numër të caktuar, ndërsa i zbritshmi mbetet i a - (b - m) = d + m
njëjtë, atëherë ndryshimi do të zmadhohet për atë numër të njëjtë.
Ndryshimi nuk do të ndryshojë nëse i zbritshmi dhe zbritësi zmad- (a + m) - (b + m) = d

hohen apo zvogëlohen për një numër të njëjtë. (a - m) - (b - m) = d
7 Si do të ndryshojë ndryshimi, nëse i zbritshmi zmadhohet për 10, ndërsa zbritësi zvogëlohet për
10.
Duhet të dish! Si ndryshon ndryshimi i dy numrave:
Si ndryshon shuma e dy numrave, nëse njëri Nëse i zbritshmi zmadhohet, gjegjësisht

mbledhës: zvogëlohet për një numër të caktuar;
Nëse zbritësi zvogëlohet, gjegjësisht zmad-
Zmadhohet për një numër të caktuar;
hohet për një numër të caktuar;
Zvogëlohet për një numër të caktuar;
Nëse edhe i zbritshmi edhe zbritësi zmadho-
Zmadhohet për një numër të caktuar, hen gjegjësisht zvogëlohen për një numër të
ndërsa mbledhësi tjetër zvogëlohet për caktuar;
atë numër të njëjtë?
Testohu! 33
Shuma e dy numrave është 3 540. Sa do të jetë shuma nëse njëri prej mbledhësve zvogëlohet për
140?
Ndryshimi i dy numrave është 270. Sa do të jetë ndryshimi

a) Nëse i zbritshmi zvogëlohet për 27? b) nëse zbritësi zmadhohet për 27?
Njehso 460-120.
Cakto x nga barazimi: (460 + x) - (120 + 58) = 340.
Detyra
1. Për sa do të ndryshojë shuma nëse njëri

5. Nëse a - b = 100, njehso:
mbledhës zmadhohet për 234?
a) (a - 20) - (b - 20);
b) (a + 30) - (b + 30);
2. Nëse 1 230 + 670 = 1 900, atëherë sa është c) (a - 10) - (b + 10);
(1 230 - 350) + 670? d) (a + 5) - (b - 5);
3. Është dhënë ndryshimi

6 543 - 2 732 = 3 811.
Për cilën vlerë të x-it është e saktë barazia Një mëngjes Merita ka marrë një shumë të
6.
caktuar të hollave nga babai i saj dhe një
6 543 - (2 732 - x) = 3 811 + 13.
shumë të caktuar të hollave nga nëna e
saj. Nga të hollat e nënës ajo ka shpenzuar
4. Nëse zbritësi zmadhohet për 25, ç’duhet të 100 denarë. Në mbrëmje babai i ka dhënë
bëhet me të zbritshmin ashtu që ndryshi- edhe 200 denarë dhe ajo ka konstatuar se
mi të mos ndryshojë? ka 700 denarë . Sa denarë gjithsej në
mëngjes i kanë dhënë nëna dhe babai i
saj?
Problem
Mendo dhe përpiqu të njehsosh gojarisht. Sa është ndryshimi

mes shumës së njëqind numrave të parë çift dhe shumës së
njëqind numrave të parë tek?
34 13 SHUMËZIMI
Kujtohu!
Njehso: A 1 Një automobil për 100
kilometra të kaluara
35 ⋅ 5 = 480 ⋅ 3 = harxhon 7 litra benzinë.
1 260 ⋅ 38 = 4 004 ⋅ 20 =
145 ⋅ 23 = (3 ⋅ 5) ⋅ 200 = Sa litra benzinë do të harxhoji automobili
nëse kalon 400 kilometra rrugë?
2 Agoni ka udhëtuar 5 ditë me biçikletën e tij dhe çdo ditë ka

kaluar nga 9 kilometra. Arlindi ka udhëtuar 6 ditë me biçikletën
e tij dhe çdo ditë ka kaluar nga 8 kilometra.
Sa kilometra më shumë ka kaluar Arlindi prej Agonit?
Përkujtohu dhe vëre vetitë e shumëzimit në bashkësinë N0.
Nëse ndërrohen vendet e shumëzuesve prodhimi nuk

ndryshon. Vetia e ndërrimit e shumëzimit.
4 ⋅ 6 = 24 ose 6 ⋅ 4 = 24 a⋅b=b⋅a
shumëzues prodhim shumëzues prodhim
Të tre shumëzues mund të grupohen në 2 mënyra. Prodhimi

nuk ndryshon. Vetia e shoqërimit e shumëzimit.
(a ⋅ b) ⋅ c = a ⋅ (b ⋅ c)
(2 ⋅ 5) ⋅ 3 ose 2 ⋅ (5 ⋅ 3)
Prandaj, kllapat mundet të shlyhen:
10 ⋅ 3 = 2 ⋅ 15 a⋅ b⋅ c.
30 = 30
Nëse njëri prej shumëzuesve është një, atëherë prodhimi është i

barabartë me shumëzuesin tjetër. Shumëzimi me numrin 1
468 ⋅ 1 = 468 a⋅1= a
Nëse njëri prej shumëzuesve është zero, atëherë prodhimi është

i barabartë me zero. Shumëzimi me 0
0 ⋅ 235 = 0 0⋅a= 0
Kur zbatohen vetitë, shumëzimi është më i
3 Njehso: 35
lehtë!
2 ⋅ (50 ⋅ 9) =
Shembul
(500 ⋅ 7) ⋅ 2 =
50 ⋅ (4 ⋅ 8) = (7 ⋅ 25) ⋅ 4 = 7 ⋅ (25 ⋅ 4) = 7 ⋅ 100 = 700
4 Njehso:
40 + (130 ⋅ 10) = 96 − 2 ⋅ (30 − 18) =
(280 + 32) ⋅ 8 =
Pikat shkojnë Por, së pari në

5 Njehso: kllapa
para vizave
40 ⋅ (25 + 5) = i (40 ⋅ 25) + (40 ⋅ 5) =
Si janë vlerat e shprehjeve numerike?
Provo, a është e saktë?

(68 - 10) ⋅ 5 = 68 ⋅ 5 - 10 ⋅ 5
Si formohen shprehjet që i krahason?
Vëre se: a ⋅ (b + c) = a ⋅ b + a ⋅ c; (a + b) ⋅ c = (a ⋅ c) + (b ⋅ c);

a ⋅ (b − c) = (a ⋅ b) - (a ⋅ c); (a − b) ⋅ c = a ⋅ c - b ⋅ c.
Me këto barazi është shprehur:
vetia e shpërndarjes (distributive) e shumëzimit në lidhje me mbledhjen.

vetia e shpërndarjes e shumëzimit në lidhje me zbritjen.
6 Njehso prodhimin 324 ⋅ 48, duke i rrumbullakuar shumëzuesit në dhjetëshe.
Për sa dallohet vlera e përafërt e fituar nga ajo e saktë?
320 ⋅ 50 = 16 000; 324 ⋅ 48 = 15 552; prodhimi është për 448 më shumë se vlera e saktë.
B 7 Arditi ka udhëtuar 4 javë, nga 4 ditë në javë, nga 4 kilometra në ditë.

Sa kilometra ka kaluar Arditi?
Vëre!
Prodhimi 4 ⋅ 4 ⋅ 4 shkurtimisht shënohet 43, kurse lexohet 4 në të tretën.
Shënimi 43 quhet fuqi me bazë 4 dhe tregues të fuqisë 3.
TREGUESI I
4
Të mbaj mend: Prodhimi i
36 FUQISË
3

shumëzuesve të barabartë shkur-
timisht quhet fuqi FUQI
Shkurtimisht shkruaje shumëzimin dhe prodhimin.

BAZA
Shumëzimi Shënimi i shkurtër Vlera
Ç’tregon baza e fuqisë?
4⋅4⋅4 43 64 Ç’tregon treguesi i fuqisë?
3⋅3⋅3⋅3⋅3⋅3
Shkruaje 108 në formë të shumëzimit.
6⋅6
Cakto vlerën e 14.
8⋅8⋅8⋅8
Me marrëveshje: 51 = 5; a1 = a.
Duhet të dish!
Testohu!
Të caktosh prodhimin e dy ose më Iliri dhe Jetoni kanë blerë 8 pako, te të cilat ka
shumë numrave; pasur nga 8 kuti me nga 8 sheqerka në çdo kuti.
Ti zbatosh vetitë e shumëzimit;

Sa kuti kanë blerë Iliri dhe Jetoni së bashku?
Ta vlerësosh prodhimin e shumëzimit të
Nga sa kuti ka pasur çdonjëri prej tyre?
dy numrave Sa bonbone ka pasur Jetoni?
të caktosh vlerën e fuqisë. Shkruaje numrin e bonboneve të Ilirit në formë
të fuqisë.
Detyra
3. Rrezja e Tokës është 6 370 kilometra.
Njehso: Largesa e Tokës deri të Hëna është rreth 60
1.
herë më e madhe se rrezja. Cakto
186 ⋅ 35 =
largesën nga Toka deri të Hëna.
(427 ⋅ 5) ⋅ 24 =
(1 376 - 376) ⋅ 100 =
50 ⋅ (60 + 80) = 4. Vlerëso prodhimin 127×268 duke rrumbul-
496 ⋅ 12 - 96 ⋅ 12 = lakuar në
73 = a)qindëshe; b) dhjetëshe
Cakto ndryshimin e prodhimit të saktë dhe
42 + 4 + 34 - 25 =
të vlerësuar.
2. Në një shumë, numri 245 paraqitet si 5. Cilat shifra duhet ti shkru- 439 ⋅ ∗7
mbledhës 48 herë. Njehso atë shumë. ash në vend të *, që 3∗73
shumëzimi të jetë saktë-
sisht i njehsuar? + ∗756
2∗633
14 PJESËTIMI 37
Kujtohu!
Njehso: Nxënësit kanë mbledh 1 300

14 : 7 = 22 : 2 = 396 : 3 =
A 1 denarë që të blejnë topa. Çdo top
kushton nga 325 denarë.
20 : 10 = 88 : 22 = 1 200 : 60 =
Sa topa kanë blerë?
Kryeje provën e rezultatit të fituar
1 300 : 325 =
2 Gjithsej 84 nxënës janë paraqitur në turnirin e shkollës i pjesëtueshmi pjesëtuesi herësi

në volejboll. Për trajner të ekipeve janë paraqitur 6
arsimtar.
Nëse çdo ekip përbëhet prej 12 nxënësve, numri i arsimtarëve për trajner a është i mjaftueshëm?
Përkujtohu dhe vëre vetitë e pjesëtimit në bashkësinë N0.
Nëse pjesëtuesi është 1, atëherë herësi është i barabartë me të Pjesëtimi me numrin 1

pjesëtueshmin. a:1=a
23 765 : 1 = 23 765
Nëse i pjesëtueshmi është i barabartë me pjesëtuesin, atëherë
herësi është 1 Pjesëtimi i numrit me vetveten.
a : a = 1, a ≠ 0
762 : 762 = 1
Nëse i pjesëtueshmi është 0, atëherë herësi është i barabartë me 0. Pjesëtimi i numrit 0.
0 : a = 0, a ≠ 0
0 : 16 = 0
Numri 0 nuk mundet të jetë pjesëtues. 2:0 nuk ka kuptim!
3 Njehso:
(28 + 32) : 1 = 432 : 3 + 168 =
(40 + 7) ⋅ 12 - 225 : 5 =
Çdo herë jam Pikat shkojnë
108 : 18 + 3 485 : 85 = unë i pari para vizave
Njehso të pjesëtueshmin, nëse pjesëtuesi

është 72, ndërsa herësi është 102.
Me cilin numër duhet të pjesëtohet numri 18
712 që të fitohet numri 1?
76 - 12 ⋅ 3 + 53 - 100 =
a n
38 B 4 Iliri, Blerta dhe Arta mbledhin pulla postale. Ato kanë 71 pulla dhe duan t'i nda-
jnë një lloj.
Nga sa pulla ka marrë çdonjëri? Sa pulla ka ngelur që nuk janë ndarë?
Vëre se 71 = 23 ⋅ 3 + 2.
Nëse te pjesëtimi a : b, numri q është

Te pjesëtimi 71 : 3 numri 23 është herës, kurse r r është mbetje, atëherë:
herës, kurse numri 2 mbetje.
a=q⋅b+r
5 Nëse a = 77 dhe b = 5, cakto herësin a : b dhe mbetjen r.

Shkruaje numrin a në formë të a = b ⋅ q + r.
6 Cakto herësin q dhe mbetjen r gjatë pjesëtimit a : b dhe shkruaje numrin a në formë të a = b ⋅ q
+ r.
16 : 3; 50 : 15; 125 : 11.
Mendohu dhe përgjigju!
Te pjesëtimi te i cili pjesëtuesi është 8, mbetja mund të jetë: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7.

Pse mbetje nuk mund të jetë numri 8?
Të caktosh herës të dy numrave; Njehso herësin:

1 584 : 9 = 17 472 : 84 =
Ta paraqesësh të pjesëtueshmin me Njehso: 1 510 : 125 =
ndihmën e herësit, pjesëtuesit dhe Të pjesëtueshmin paraqite me ndihmën e herësit,
mbetjes. pjesëtuesit dhe mbetjes.
Detyra
:3 :6 :7 :2
18 42
1. Pjesëto me numrin e parë, kurse pastaj
rezultatin e fituar pjesëtoje me numrin e 54 84
dytë. 108 98
2. Cili numër duhet të shkruhet te katrori që të 5. Një tufë dallëndyshe gjatë
39
jetë i saktë pjesëtimi? shpërnguljes kanë fluturuar
rreth 10 000 kilometra.
Shpejtësinë më të madhe që e ka arrit
:9 : tufa ka qenë 40 kilometra në orë.
72 63 9
: Sa orë më së paku ka fluturuar tufa e dal-
: 19
9 600 50 lëndysheve.
: 19 :
4 169 13
Një kërmill me shpejtësinë e tij më të
madhe ka kaluar 12 metro për 4 orë. Sa
centimetra ka kaluar kërmilli për 1 min-
Se se}avam: utë?
:5 :
4 10 2
= 10 : 2
⋅5
3. Shkruaj shprehje dhe njehso vlerën e saj. 6. Cilat shifra duhet ti shënosh në vend të *, që
barazimi të jetë i njehsuar saktësisht.
Njehso shumën e numrit 85 dhe prod-

himin e numrave 4 dhe 15. 1∗55 : ∗5 = 3∗
Herësit të numrave 210 dhe 30 shtoja - 13∗
numrin 700. ∗∗∗
Cili numër është ndryshimi ndërmjet - ∗∗∗
prodhimit të numrave 120 dhe 6 dhe 0
herësit të tyre?
7. Dy nxënës kanë pjesëtuar numrin e njëjtë: i

pari me 16, ndërsa i dyti me 19. I pari ka fitu-
ar herësin 22 dhe mbetjen 9. Cilin herës ka
4. Në katror cakto numër që barazimi të jetë i fituar nxënësi i dytë?
saktë:
a) 3 020 = 125 ⋅ 24 + ;
b) 2 100 = 261 ⋅ + 12.
8. Shuma e dy numrave është 660. Nëse numrit
më të madh i fshihet një zero nga e djathta,
atëherë ato janë të barabartë. Cilët janë ato
numra?
40 15 VARËSIA E PRODHIMIT DHE HERËSIT NGA
NDRYSHIMI I KOMPONENTËVE
Kujtohu! Njehso prodhimin 15 • 6. Pastaj,

A 1 zmadhoje shumëzuesin e parë:
Sipas cilës veti është e saktë barazia: a) 2 herë b) 3 herë c) 7 herë dhe
a) 10 ⋅ 4 = 4 ⋅ 10;
provo sa herë është zmadhuar prod-
b) (10 ⋅ 4) ⋅ 5 = 10 ⋅ (4 ⋅ 5)?
himi.
Çfarë vëren?
Është dhënë: 80 ⋅ 5 = 400. Shkruaj numër
në katrorë ashtu që barazia të jetë e saktë. Krahaso zgjidhjen tënde me zgjidhjen në vijim.
15 ⋅ 6 = 90;
a) (80 ⋅ 3) ⋅ 5 = ; b) 80 ⋅ (3 ⋅ 5) = ; a) (15 ⋅ 2) ⋅ 6 = 30 ⋅ 6 = 180 = 90 ⋅ 2.
c) 80 ⋅ (5 ⋅ 3) = ; d) (80 ⋅ 5) ⋅ 3 = .
Prodhimi i dhënë është
zmadhuar 2 herë.
96 : 24 = 4

I PJESËTUESHMI PJESËTUESI HERËSI
KOMPONENTI Ke vërejtur se prodhimi i dhënë është zmad-

huar
Pjesëtimi a : b ka kuptim për b ≠ 0.
b) 3 herë c) 7 herë.
2 Le të jetë a ⋅ b = 50. Njehso: a) (a ⋅ 3) ⋅ b; b) a ⋅ (b ⋅ 10).
3 Njehso prodhimin 40 • 9. Pastaj, shumëzuesin e parë zvogëloje për:

a) 2 herë; b) 4 herë c) 5 herë
dhe krahaso prodhimin e fituar me atë të dhënë. %ka vëren?
Njëri shumëzues është

40 ⋅ 9 = 360; zvogëluar 2 herë dhe prodhimi
i dhënë është zvogëluar 2 herë.
a) (40 : 2) ⋅ 9 = 20 ⋅ 9 = 180 = 360 : 2.
Prodhimi është zvogëluar: b) 4 herë c) 5 herë.
4 Nëse a ⋅ b = 120, njehso sa është: a) (a : 3) ⋅ b; b) a ⋅ (b : 5).
5 Është dhënë 15 • 16 = 240. Njehso prodhimet:

(15 ⋅ 2) ⋅ (16 : 2); (15 : 5) ⋅ (16 ⋅ 5),
e pastaj krahasoje me prodhimin e dhënë.
Vëre se njëri shumëzues është zmadhuar 2 herë, gjegjësisht 5 herë, ndërsa shumëzuesi i dytë është
zvogëluar 2 herë, gjegjësisht 5 herë. Prodhimi nuk ka ndryshuar.
Në përgjithësi për prodhimin a • b = p 41
Nëse njëri shumëzues zmadhohet numër të caktuar herë, ndërsa

shumëzuesi i dytë mbetet i njëjtë, atëherë edhe prodhimi do të (a ⋅ m) ⋅ b = p ⋅ m
zmadhohet aq herë.
Nëse njëri shumëzues zvogëlohet numër të caktuar herë, ndërsa

shumëzuesi i dytë mbetet i njëjtë, atëherë edhe prodhimi do të zvogëlo- (a : m) ⋅ b = p : m
het aq herë.
Prodhimi nuk ndryshon kur njëri shumëzues zvogëlohet numër të

caktuar herë, ndërsa shumëzuesi i dytë zmadhohet për po aq herë. (a : m) ⋅ (b ⋅ m) = p
E ke të njohur se 72 : 12 = 6.
B
6
Njehso:
a) (72 ⋅ 2) : 12 = ; (72 : 2) : 12 = ; b) 72 : (12 ⋅ 3) = ; 72 : (12 : 3) = ;
c) (72 : 4) : (12 : 4) = ; (72 ⋅ 4) : (72 ⋅ 4) = .
Vëre sa herë është zmadhuar, gjegjësisht zvogëluar: i pjesëtueshmi nën a); pjesëtuesi nën b)’ i
pjesëtueshmi dhe pjesëtuesi nën c).
Krahaso herësit e fituar me atë të dhënë.
Çfarë vëren? I pjesëtueshmi është zmadhuar 2
herë, gjegjësisht zvogëluar 2 herë
Krahaso zgjidhjen tënde me atë vijuese. dhe herësi është zmadhuar 2 herë,
a) (72 ⋅ 2) : 12 = 144 : 12 = 12 = 6 ⋅ 2; gjegjësisht është zvogëluar 2 herë.
(72 : 2) : 12 = 36 : 12 = 3 = 6 : 2.
Vëre nën b) se pjesëtuesi është rritur (zvogëluar) 3 herë, ndërsa herësi është zvogëluar (zmadhuar) 3
herë. Herësi nën c) nuk u ndryshua.
7 E ke të njohur se a a : b = 30.
Njehso:
a) (a ⋅ 2) : b; b) a : (b : 3); c) (a : 5) : (b : 5).
Në përgjithësi për herësin a:b=q
Nëse i pjesëtueshmi zmadhohet (gjegjësisht zvogëlohet) numër të

caktuar herë, atëherë herësi do të zmadhohet (gjegjësisht zvogëlo-
(a ⋅ m) : b = q ⋅ m
het) po aq herë. (a : m) : b = q : m
Nëse pjesëtuesi zmadhohet (gjegjësisht zvogëlohet) numër të caktu-

ar herë, ndërsa i pjesëtueshmi mbetet i njëjtë, atëherë herësi do të
a : (b ⋅ m) = q : m
zvogëlohet (gjegjësisht zvogëlohet) po aq herë. a : (b : m) = q ⋅ m
Herësi nuk ndryshon nëse edhe i pjesëtueshmi edhe pjesëtuesi

njëkohësisht zmadhohen (gjegjësisht zvogëlohen) numër të caktuar
(a ⋅ m) : (b ⋅ m) = q
herë. (a : m) : (b : m) = q
42 Duhet të dish! Testohu!
Si ndryshon prodhimi i dy numrave në varësi Cakto të panjohurat p dhe m, nëse

nga ndryshimi i shumëzuesve; a) 50 ⋅ 23 = p, (50 ⋅ m) ⋅ 23 = p ⋅ 9;
b) 30 ⋅ 12 = p, 30 ⋅ (12 : m) = p : 6.
Si ndryshon herësi i dy numrave në varësi nga Di se 600:30=20. Njehso:

ndryshimi i të pjesëtueshmit gjegjësisht a) (600 • 7) : 30; b) 600 : (30 • 4);
pjesëtuesit. c) 600 : (30 : 5); d) (600 : 10) : (30 : 10).
Detyra
1. Është dhënë prodhimi a ⋅ b = 60. 4. Në një fabrikë të çokollatës, dy ekipe kanë

Njehso: paketuar çokollatat me nga 100 g në kuti të
a) (a ⋅ 3) ⋅ b; b) a ⋅ (b ⋅ 7); njëjta. Ekipi i dytë gjithsej ka paketuar 1 680
c) (a : 4) ⋅ b; d) (a : 6) ⋅ (b ⋅ 6). çokollata, e kjo është 3 herë më pak kutia se
sa ekipi i parë. Sa çokollata ka paketuar ekipi
2. Është dhënë herësi a : b = 90. i parë?
Njehso:
a) (a ⋅ 5) : b; b) a : (b : 6);
c) (a ⋅ 7) : (b ⋅ 7) d) (a : 12) : (b : 12).
5. Njehso herësin 7 680 : 240, por paraprakisht
sille në pjesëtim me pjesëtues njëshifror,
3. Është dhënë a ⋅ (b ⋅ 5) = 80. Njehso: duke e shfrytëzuar vetinë për mos
a) a ⋅ b; b) a ⋅ (b : 4); c) (a ⋅ 8) ⋅ (b : 8). ndryshimin e herësit.
Problem interesant!
Një grua ka sjellë në treg një shportë me vezë. Blerësit të parë

ia ka shitur gjysmën e vezëve dhe gjysmë veze, të dytit gjys-
mën e vezëve të mbetura dhe gjysmë veze, të tretit gjysmën e
vezëve të mbetura dhe gjysmë veze, të katërtit gjysmën e
vezëve të mbetura dhe gjysmë veze. Kur blerësi i pestë ka blerë
gjysmën e vezëve të mbetura dhe gjysmën e vezës, është kon-
statuar se të gjithë blerësit kanë blerë vezë të plota dhe gruaja
i ka shitur të gjithë vezët. Sa vezë ka sjellë gruaja në treg?
16 SHPREHJA NUMERIKE. BARAZIMET 43
Kujtohu! Agoni kishte 120 denarë. Nëna i ka dhënë 300

A 1 denarë që ti ndajnë me motrën në mënyrë të
Njehso: barabartë. Në librari ka blerë 4 fletore nga 35
a) 26 - 4 ⋅ 5 - 3; denarë dhe kompas për 50 denarë. Sa denarë i
kanë mbetur Agonit?
b) 14 + 6 ⋅ (9 - 24 : 3) - 23.
Shuma e dy numrave është 200, Përpilo shprehje me të dhëna dhe operacione
ndërsa njëri mbledhës është 120. përkatëse.
Sa është mbledhësi i dytë?
Njehso shprehjen e fituar.
Prodhimi i dy numrave është 128,
ndërsa njëri shumëzues është 64.
Sa është shumëzuesi i dytë? Krahaso zgjidhjen
+x ⋅ x tënde me atë të dhënë
120 200 64 128 120 + 300 : 2 - 4 ⋅ 35 - 50 = 120 + 150 - 140 - 50 =
x x
= 270 - 190 = 80.
− 120 : 64
120 + x = 200 64 ⋅ x = 128 Shprehjen të cilën e përpilove quhet shprehje numerike

x = 200 - 120 x = 128 : 64
x = 80 x=2 Rezultati pas kryerjes së të gjitha operacioneve në të
quhet vlera e shprehjes numerike.
Vëre dhe mbaj në mend
Shprehje janë shënimet vijuese: 3, 5, 140; 13 + 17; 10 - 4 ⋅ 8; 5 + 18 : 6 - (4 ⋅ 25 + 25).
Nuk janë shprehje: 2 + + 3; 5 -; : (8-2); 2 + ( ⋅ 8).
2 Cakto vlerën e shprehjes numerike:

a) 85 + 15 -30; b) 5 ⋅ 12 : 3 ⋅ 2; c) 24 - (16 + 4 ⋅ 3) : 7.
Sipas cilës radhitje do ti kryesh operacionet?
Së pari do ti kryej operacionet shumëzim dhe pjesëtim, pastaj mbledhjen dhe

zbritjen; por para së gjithash kryen operacionet në kllapat.
Mbledhja dhe zbritja quhen operacione të rendit të parë, ndërsa shumëzimi dhe pjesëtimi opera-
cione të rendit të dytë.
44 Në përgjithësi për kryerjen e operacioneve
Operacionet e rendit të njëjtë kryhen sipas radhitjes siç janë shënuar në shprehjen numerike.
Së pari kryhen operacionet e rendit të dytë, e pastaj operacionet e rendit të parë.
Nëse në shprehjen numerike ka kllapa, atëherë përparësi ka kryerja e operacioneve në kllapa.
3 Njehso vlerën e shprehjes numerike:

a) 45 - 5 ⋅ 3 - 24 : 6; b) 5 ⋅ 12 : 3 ⋅ 2; c) 96 + 4 ⋅ (18 - 8 : 2) - (27 - 4 ⋅ 6) : 3.
B 4 Beni ka menduar një numër natyror të tillë që me mbledhjen e numrit më të madh

treshifror e jep numrin 1 234. Cili është ai numër?
Vëreje ecurinë dhe vepro sipas kërkesave.
Së pari, numrin e kërkuar shënoje me ndonjë shkronjë, për shem-

bull me shkronjën x.
x + 999 = 1 234
Numrit x shtoja numrin më të madh treshifror –ai është 999; kështu do ta fitosh shumën x + 999.
Sipas kushteve të detyrës, shuma x + 999 është e barabartë me 1 234, prandaj x + 999 = 1 234.
Si do ta përcaktosh mbledhësin e panjohur të kësaj barazie?
Mbledhësin x do ta caktoj nëse nga shumë 1 234 e zbresim mbledhësin e dytë

999.
D.m.th., x = 1 234 - 999; x = 235.
Barazia x+999=1 234 me të cilën e përcaktove numrin e panjohur x quhet barazim.

Numri i menduar x quhet e panjohur.
Përcaktimi i numrin të panjohur quhet zgjidhja e barazimit
5 Zgjidhe barazimin;
a) (x + 1) + 300 = 702; b) 1 432 + x = 3 200 + 17.
Është dhënë barazimi: a) x - 1 270 = 2 380; b) 8 226 - x = 1 149.
6 45
Përgjigju pyetjeve dhe zgjidhe barazimin e dhënë.
a) Ä Çfarë është numri i panjohur x, e çfarë janë numrat e njohur 1 270 dhe 2 380?
Si përcaktohet i zbritshmi i panjohur nëse është dhënë zbritësi dhe ndryshimi?
Të zbritshmin x do ta përcaktoj ashtu që ndryshimit 2 380 do ti shtoj

zbritësin 1 270.
b) Si do ta përcaktosh zbritësin e panjohur x në barazim nëse është dhënë i zbritshmi dhe

ndryshimi?
Zbritësin x do ta përcaktoj ashtu që nga i zbritshmi 8 226 do ta zbres

ndryshimin 1 149.
7 Zgjidhe barazimin: a) x - (1 300 + 78) = 2 630; b) 5 273 - x = 3 700 - 37.
Në përgjithësi për barazimet në të cilat përcaktohet: mbledhësi, i zbritshmi ose zbritësi i panjohur
Mbledhësi i panjohur, gjatë shumës dhe mbledhësit tjetër të njohur,

përcaktohet ashtu që nga shuma zbritet mbledhësi i njohur.
x + b = c; x=c-b
(b dhe c janë numra të njohur)
Iashtu
zbritshmi i panjohur, gjatë zbritësit dhe ndryshimit të njohur, fitohet
që ndryshimit do ti shtohet zbritësi.
x - b = d; x=d+b
(b dhe d janë numra të njohur)
Zbritësi i panjohur, gjatë të zbritshmit dhe ndryshimit të njohur, fito- a - x = d; x=a-d

het ashtu që nga i zbritshmi zbritet ndryshimi. (a dhe d janë numra të njohur)
8 Në një bodrum vëre nëpër kuti duhet të paketohen 1 392 shishe, e në secilën kuti duhet të ketë
nga 16 shishe. Sa kuti janë nevojitur?
Nëse me k e shënon numrin e kutive të nevojshme, atëherë në to do të ketë 16 ⋅ k shishe, prandaj
16 ⋅ k = 1 392.
Numri 1 392 është prodhim i shumëzuesve 16 dhe k.
Si do ta përcaktosh shumëzuesin k?
Shumëzuesin k do ta përcaktoj nëse prodhimin 1 392 do ta pjesëtoj me

shumëzuesin 16.
k = 1 392 : 16; k = 87. Shishet ishin të paketuar në 87 kutia.
9 Zgjidhe barazimin: a) 17 ⋅ y = 595; b) (10 + 3) ⋅ z = 178 + 4.

46 10 Si mund “ta lexosh” barazimin
x : 25 = 47,
gjegjësisht çfarë janë numra të njohur 25 dhe 47, e çfarë është e panjohura x?
Pastaj sqaro përfundimin se x = 47 ⋅ 25.
Cili numër është zgjidhje? Provo pohimin tënd.
11 “Lexoje” barazimin 1 120 : x = 35 dhe sqaroje përfundimin x = 1 120 : 35.
12 Zgjidhe barazimin
a) x : 7 = 63; b) (z + 4) : 10 = 8; c) 1 080 : x = 24; d) 50 : (x + 2) = 10.
Në përgjithësi për barazimet në të cilat përcaktohet shumëzuesi, i pjesëtueshmi ose pjesëtuesi.
Shumëzuesi i panjohur, gjatë prodhimit dhe shumëzuesit tjetër të

njohur, përcaktohet ashtu që prodhimi do të pjesëtohet me a ⋅ x = p; x = p : a
shumëzuesin e njohur. (a dhe p janë të njohur)
I pjesëtueshmi i panjohur, gjatë herësit dhe pjesëtuesit të njohur, x : b = q; x = q ⋅ b

përcaktohet ashtu që herësi do të shumëzohet me pjesëtuesin. (b dhe q janë të njohur)
Pjesëtuesi i panjohur, gjatë herësit dhe të pjesëtueshmit të njohur,

përcaktohet ashtu që i pjesëtueshmi shumëzohet me herësin.
a : x = q; x = a : q
(a dhe q janë numra të njohur)
Duhet të dish! Kontrollohu!
Të përcaktosh vlerën e shprehjes së dhënë Përcakto vlerën e shprehjes numerike:

numerike; 17 + 3 ⋅ (56 - 4 ⋅ 13) - (62 - 18 : 3).
cilat operacione në shprehjen numerike kanë
Zgjidhi barazimet:
përparësi gjatë kryerjes së tyre;
a) 235 + x = 250; b) x - 37 = 63;
të zgjidhësh barazime sipas vetive të opera- c) x : 15 = 10; d) 645 : x = 15;
cioneve aritmetikore. e) (x + 2) ⋅ 35 = 105.
Detyra e tyre 3. Në një ndërmarrje kanë mbushur 1 360 arka

me mollë, prej të cilave 420 të llojit delish-
1. Përcakto vlerën e shprehjes numerike: ese, 635 ajdaret, ndërsa arka të tjera të llojit
a) 190 - (5 ⋅ 30 - 128 : 16); mollë tetove. Sa arkë ishin me mollë tetove?
b) 325 - (144 : 16 + 7 ⋅ 13).
4. Njomza ka 11 vjet. Para 3 viteve nëna e saj
Zgjidhe barazimin: kishte 4 herë më shumë vite se Njomza. Sa
2.
a) 115 + x = 225; b) 1 320 - x = 1 120; vjet ka tani nëna e Njomzës?
c) 17 ⋅ x = 289; d) x : 30 = 40; Eljesa dhe Beni kanë numër të njëjtë arrash.
5.
e) 483 : x = 23; f ) 50 : (x + 2) = 10. Dihet se bashkërisht do të kishin 140 arrë
nëse Eljesa do të kishte 2 herë më shumë,
ndërsa Beni 5 herë më shumë. Nga sa arra
kanë Eljesa dhe Beni?
R A P U N A
47
17 MESI ARITMETIK
1 Arlindi është pronar i video klubit dhe huazon videokaseta. Të dhënat për videokasetat e huazuara
i ka shënuar në tabelë
Dita Numri i kasetave Cilën ditë Arlindi ka huazuar më shumë?

E hënë 12 Sa kaseta më tepër janë huazuar ditën e
premte se sa ditën e martë?
E martë 9
Sa kaseta gjithsej janë prodhuar?
E mërkurë 15
Arlindit i ka interesuar sa kaseta ka huazuar
E enjte 6
mesatarisht në ditë, e për atë është e nevo-
E premte 23 jshme të njehsohet mesatarja aritmetike e
numrave në tabelë.
Vëre!
12 + 9 + 15 + 6 + 23 = 65 Gjithsej kaseta të Gjatë pesë ditë pune të javës

huazuara Arlindi mesatarisht ka huazuar nga
65 : 5 = 13 Kaseta të huazuara mesatarisht 13 videokaseta në ditë.
çdo ditë
Numri i ditëve Numri 13 është mesatare aritmetike

për numrat; 12, 9, 15, 6 dhe 23.
Të mbaj mend! Mesataren aritmetike të dy apo më shumë numrave, e cila

është e barabartë me herësi i shumës së atyre numrave dhe numrit të
2 Njehso mesataren aritmetike të numrave:
24, 36, 42; 657, 890, 1 240, 121, 3 522.
3 Në testet e matematikës Agoni i ka arritur këto rezultate: në testin 1 ka fituar 89 pikë, në testin 2
ka fituar 91 pikë, në testin 3 ka fituar 100 pikë dhe në testin 4 ka fituar 80 pikë.
Paraqiti të dhënat në tabelë.

Sa pikë mesatarisht ka arritur Agoni në testet e matematikës?
48 18 PLOTË PJESËTUESHMËRIA E NUMRAVE NATYRORË.
PLOTË PJESËTUESHMËRIE E SHUMËS DHE NDRYSHIMIT
Kujtohu!
A 1 Tetëmbëdhjetë nxënës të klasës VI-të janë për-
gatitë për festën e patronatin të shkollës. Ato
Njehso:
duhet të paraqiten ashtu që të radhiten në rreshta
24 : 6 = me numër të njëjtë të nxënësve.
139 : 2 = Në sa mënyra të ndryshme mundet të radhiten nxënësit?
265 : 5 =
2 785 : 8 = Plotësoje tabelën me të dhëna për radhitjen e nxënësve.
Në cilin pjesëtim mbetja Në sa mënyra mundet të fitohet numri 18 si prodhim i dy

është 0? numrave?
Me cilat numra mundet të pjesëtohet numri 18 ashtu që
gjatë pjesëtimit mbetja të jetë 0 (pa mbetje)?
Numri i Numri i nxënësve Gjithsej Të mbaj mend: Numri 18 pjesëtohet

rreshtave në çdo rresht nxënës me numrat 1, 2, 3, 6, 9 dhe 18 pa
1 18 1 ⋅ 18 mbetje.
2 9 2⋅9
3 3⋅6
Thuhet: Numri 18 plotpjesëtohet me numrat 1, 2, 3,
3
6, 9 dhe 18. Ato numra quhen pjesëtues të numri 18.
9 Shkruhet: D18 = {1, 2, 3, 6, 9, 18}.
1 ⋅ 18
2 Me pjesëtim provo: UNË JAM

PJESËTUESI
Numri 6 a është pjesëtues i numrit 24?
Numri 31 a plotpjesëtohet me numrin 5?
Numri 42 a plotpjesëtohet me numrin 6?
3 Cakto bashkësinë D14 e të gjitha pjesëtuesve të numrit

14.
Vëre se për ti caktuar të gjithë pjesëtuesit e numrit 14 duhet hap pas hapit të pjesëtosh me
1, 2, 3, …, 7.
4 Numri 4 është pjesëtues i numrit 8 (4 ⋅ 2 = 8 ose 8 : 4 = 2 dhe mbetja 0).
Shkruaj 5 numra që plotpjesëtohen me 4.

Të gjithë numrat që plotpjesëtohen me numrin 4 quhen shumëfisha të numrit 4.
49
Bashkësia e të gjithë shumëfishëve të numrit 4 e shënojmë me S4;
S4 = {4, 8, 12, 16, ...}.
mbetja
Numri natyror b është pjesëtues i numrit natyror a, ose a është i plotpjesëtueshëm me b, nëse
gjatë pjesëtimit të a me b është 0.
10 : 5 = 2 10 = 5 ⋅ 2
Pjesëtues të 10 Shkruajmë: 5 | 10. Lexojmë: 5 është pjesëtues i 10.
Numri natyror b është pjesëtues i numrit natyror a, nëse

Shkruajmë: b | a. Lexojmë: b është pjesëtues i a.
a = b ⋅ k për çdo numër natyror k.
Numri natyror a është shumëfish i numrit natyror b, nëse b është pjesëtues i numrit a.
35 është shumëfish i 5, pasi 5 | 35
Çdo numër natyror plotpjesëtohet10me: 11=dhe me vetveten.

10 dhe 10 : 10 = 1
a : 1 = a dhe a : a = 1
B 5 Provo nëse janë të plotpjesëtueshëm me 7 numrat: 28, 42 dhe 28 + 42; 14, 18 dhe 14 + 18.
Provo nëse janë të plotpjesëtueshëm me 3 numrat: 9, 24 dhe 24 - 9; 15, 22 dhe 22 - 15.
Provo nëse janë të plotpjesëtueshëm me 4 numrat: 12, 15 dhe 12 ⋅ 15; 10, 15 dhe 15 ⋅ 10.
Vëreva në detyrë!
Shuma plotpjesëtohet me numrin 7 nëse të dy mbledhësit plotpjesëtohen me numrin 7.
Ndryshimi plotpjesëtohet me numrin 3 nëse i zbritshmi dhe zbritësi plotpjesëtohen
me numrin 3.
Prodhimi plotpjesëtohet me numrin 4 nëse njëri prej shumëzuesve plotpjesëtohet me
numrin 4.
Në përgjithësi
Nëse numri a plotpjesëtohet me numrin m dhe numri b plotpjesë- Plotë pjesëtueshmëria e shumës
m | a dhe m | b
tohet me numrin m, atëherë shuma (a + b) plotpjesëtohet me numrin m.
5 | 15 dhe 5 | 35 5 | (15 + 35) m | (a + b)
Nëse numri a plotpjesëtohet me numrin m edhe numri b plotpjesëto- Plotë pjesëtueshmëria e ndryshimit
het me numrin m, atëherë ndryshimi (a - b) plotpjesëtohet me numrin m. m | a dhe m | b
3 | 21 dhe 3 | 9 3 | (21 - 9) m | (a - b)
Nëse numri m plotpjesëtohet të paktën me njërin prej numrave a Plotë pjesëtueshmëria e prodhimit
ose b, atëherë m plotpjesëtohet me numrin (a ⋅ b). m | a ili m | b
2 | 8 dhe 2 | 15 2 | (8 ⋅ 15) m | (a ⋅ b)
Prej numrave 15, 18, 25 dhe 28 formo dy numra ashtu që:
50 6
shuma të jetë e plotpjesëtueshme me 5; ndryshim të jetë i plotpjesëtueshëm me 3;
prodhim të jetë i plotpjesëtueshëm me 7, por të mos jetë i plotpjesëtueshëm me 5.
7 Provo nëse shuma 12+8, gjegjësisht ndryshimi 24-9, janë të plotpjesëtueshëm me 5.
Vëre se asnjëri nga mbledhësit, gjegjësisht edhe i zbritshmi edhe zbritësi nuk janë të plotp-
jesëtueshëm me 5, ndërsa shuma, gjegjësisht ndryshimi janë të plotpjesëtueshëm me 5.
Kur një numër natyror plotpjesëtohet me Janë dhënë numrat: 5, 8, 30 dhe 56. Cili prej
numër tjetër natyror; këtyre numrave plotpjesëtohet me 6?
të caktosh pjesëtues dhe shumëfish të Shkruaji të gjithë pjesëtuesit e numrit 30.
numri të dhënë natyror; Shkruaj tre shumëfisha të numrit 5.
me shembull ta tregosh plotë pjesëtuesh-
Numri 5 a është pjesëtues i numrit 58?
mërinë e shumës, ndryshimit dhe prodhim-
Provo pa njehsuar a është e saktë:
it të numrave natyrorë.
4 | (8 + 36); 5 | (56 - 30);
5 | (30 - 5); 5 | (30 ⋅ 6).
Detyra
1. Cilët prej numrave 1, 2, 3, 5 ose 7 janë 3. Pa e njehsuar shumën, gjegjësisht

pjesëtuesit e numrit 70? ndryshimin, cakto a është e plotp-
jesëtueshme me 5.
Cakto pjesëtuesit e numrit 64.
a) 40 + 25; b) 27 + 20;
Provo a vlen 4 | 12; 3 | 36; c) 50 - 15; d) 35 - 29.
10 | 1 000.
Shkruaj 7 shumëfisha të numrit 3. Sa 4. Pa i njehsuar prodhimet, cakto cili prej tyre
shumëfisha ka numri 3? është i plotpjesëtueshëm me 3, e cili me 7.
a) 9 ⋅ 5; b) 4 ⋅ 14 ⋅ 2;
2. Shkruaj nga një shembull që ta tregosh plotë c) 5 ⋅ 12; d) 8 ⋅ 21 ⋅ 5.
pjesëtueshmërinë e:
shumës së 4 numrave natyrorë me numër;
ndryshimit të 2 numrave natyrorë me
numër; 5. Le të jetë A = {6, 7, 13, 16, 24, 32, 43}.
prodhimit të 3 numrave natyrorë me Shkruaje bashkësinëB = {x | x ∈ A dhe 4 | x}
numër; në mënyrë tabelare.
19 INDICET PËR PLOTË PJESËTUESHMËRINË ME 2 DHE ME 5 51
Kujtohu! Që të konstatosh se një numër plotp-

A jesëtohet me numër tjetër, mjafton të
Një numër natyror plotpjesëtohet me caktosh herësin e tyre.
numër tjetër natyror nëse mbetja gjatë Plotë pjesëtueshmëria mundet të cak-
pjesëtimit është 0. tohet edhe pa e kryer pjesëtimin. Atë
e bëjmë me ndihmën e kritereve ose
Cili prej numrave: 37, 64 dhe 310 plotpjesë- të ashtuquajturat indice të plotë
tohet me 2. pjesëtueshmëri.
Cili prej numrave: 65, 800 dhe 273 plotp-
jesëtohet me 5? 1 Provo nëse numrat :10, 70 dhe 270 plotp-
jesëtohen me 2.
Mund të vërej!
Numri që mbaron me zero,
Vëre rregullën mundet të shkruhet si prodhim në
të cilin njëri prej shumëzuesve
10 = 2 ⋅ 5; 2 | (2 ⋅ 5), t.e. 2 | 10.

është 10. Ai prodhim plotpjesëto-
het me 2.
70 = 7 ⋅ 10; 2 | (7 ⋅ 10), t.e. 2 | 70. Çdo numër te i cili shifra e një-
290 = 29 ⋅ 10; 2 | (29 ⋅ 10), t.e. 2 | 290. sheve është 0 plotpjesëtohet me 2.
Vëre rregullën
2 Cilët prej numrave: 132, 132 : 2 = (130 + 2) : 2; 2 | 132, pasi që 2 | 130 dhe 2 | 2.
254 dhe 365 plotpjesëto
hen me 2? 254 : 2 = (250 + 4) : 2; 2 | 250, pasi që 2 | 250 dhe 2 | 4.
365 : 2 = (260 + 5) : 2; 2 | 365, pasi që 2 | 360 dhe 2 | 5.
Mundem të vërej! Një numër a plotpjesëto-

het me 2 ose jo, varet prej shifrës së një-
sheve të atij numri.
Mbaj mend!
Një numër plotpjesëtohet me 2, nëse shifrat e njësheve të atij

numri janë 0, 2, 4, 6 ose 8.
Ky pohim quhet indici për plotë pjesëtueshmërinë me 2.
3 Cili prej numrave: 530, 738 dhe 1 336, 1 112 dhe 2 243 plotpjesëtohet me 2?
52 Vere rregullën
B 4 Provo nëse num-
rat: 10, 70 dhe
360 plotpjesëto- 10 : 5 = (2 ⋅ 5) : 5; 5 | 10 pasi që 5 | 2 dhe 5 | 5.
hen me 5. 70 : 5 = (10 ⋅ 7) : 5; 5 | 70 pasi që 5 | 10 dhe 5 | 7.
360 : 5 = (10 ⋅ 36) : 5; 5 | 360 pasi që 5 | 10 dhe 5 | 36.
Mundem të vërej!
Numri shifra e njësheve të të cilit është zero mundet të shkruhet si prodhim te i cili
njëri prej shumëzuesve është 10.
Ai numër plotpjesëtohet me 5.
Çdo numër natyror ku shifra e njëshes është 0 plotpjesëtohet me 5.
Vere rregullën
5 Cilët prej numrave: 65, 65 : 5 = (60 + 5) : 5; 5 | 65, pasi që 5 | 60 dhe 5 | 5.

105 dhe 263 plotpjesëto-
hen me 5?
105 : 5 = (100 + 5) : 5; 5 | 105, pasi që 5 | 100 dhe 5 | 5.
263 : 5 = (260 + 3) : 5; 5 | 263, pasi që 5 | 260 dhe 5 | 3.
Mundem të vërej! Numri shifra Mbaj mend!

e njësheve të të cilit është 5
plotpjesëtohet me 5. Një numër plotpjesëtohet me 5, nëse shifra
e njësheve të atij numri është 0 ose 5.
Ku pohim quhet indici për plotë pjesëtueshmërinë me 5.
6 Cili prej numrave: 180, 243, 525, 420 dhe 1 275 plotpjesëtohet me 5?

Të provosh nëse ndonjë numër natyror plotp- Cili prej numrave: 13, 24, 15, 57, 155, 850
jesëtohet me 2, gjegjësisht me 5, pa e kryer dhe 1 000
pjesëtimin; plotpjesëtohet me 2; plotpjesëtohet me 5;
ta zbatosh indicin për plotë pjesëtueshmërinë
plotpjesëtohet me 2 dhe 5?
me numrin 2, gjegjësisht me 5, në detyra.
4. Njomza ka pasur më shumë se 60 bonbone,
Detyra kurse më pak se 70 bonbone. Ajo u ka ndarë
pesë shoqeve të saja numër të njëjtë të bon-
1. Pa e krye pjesëtimin provo plotë pjesëtuesh- boneve.
mërinë me 2 për numrat: 28, 70, 96, 797, 2 Sa bonbone ka pasur Njomza!
001 dhe 25000.
2. Tregoje indicin për plotë pjesëtueshmërinë
me 5.
3. Cili prej numrave: 102, 275, 400, 876 dhe
995 plotpjesëtohen me 5?
20 INDICET PËR PLOTË PJESËTUESHMËRINË ME 3 DHE ME 9 53
Kujtohu!
A 1 Cili prej numrave: 72, 84, 297 dhe
Cakto cili prej numrave: 9, 66, 171 dhe 373 plotpjesëtohet me 3?
231 plotpjesëtohen me 3. Cakto shumën e shifrave të çdo
numri.
Cili prej numrave: 18, 999, 1 062 dhe 11
000 plotpjesëtohen me 9? Konstato te cili numër shuma e
shifrave të tij plotpjesëtohet me 3.
Konstato cilët numra plotpjesëtohen
me 3 dhe te cilët numra shuma e
2 Shkruaj tre numra shuma e shifrave të të cilit shifrave plotpjesëtohet me 3. Çka
është e plotpjesëtueshme me 3. përfundon?
Provo nëse numrat që i shkruar janë të
plotpjesëtueshëm me 3.
Mund të vërej! Nëse një numër plotp-

Mbaj mend!
jesëtohet me 3 atëherë edhe shuma e
shifrave të tij plotpjesëtohet me 3. Një numër plotpjesëtohet me 3, nëse
shuma e shifrave me të cilat ai është
shënuar është numër i plotp-
jesëtueshëm me 3.
3 Cili prej numrave: 111, 292, 1 112 dhe 1 236 është i plotpjesëtueshëm me 3?
B 4 Cili prej numrave: 78, 117, 348, 486 dhe 1 567 plotpjesëtohet me numrin 9?
Cakto shumën e shifrave të çdonjërit prej numrave.?
Konstato te cili numër shuma e shifrave plotpjesëtohet me 9?
Mundem të vërej! Kur një numër Mbaj mend!

plotpjesëtohet me 9 atëherë edhe
shuma e shifrave të tij plotpjesëto- Një numër plotpjesëtohet me 9,
het me 9. nëse shuma e shifrave me të cilët
është shkruar ai numër plotpjesëto-
het me 9.
5 Pa pjesëtuar cakto cili prej numrave: 459, 774, 1 497, 5 640, 6 327 dhe 7 235 plotpjesëtohet:
me 3; me 9; me 3 dhe me 9.
Mundem të vërej! Numrat: 459, Mbaj mend!
54 774 dhe 6 327 plotpjesëtohen
me 3 dhe me 9. Çdo numër që plotpjesëtohet
me 9 plotpjesëtohet edhe me
3.
Cili numër natyror plotpjesëtohet me 3;

Cili prej numrave: 75, 94, 258 dhe 347 plotpjesë-
Të caktosh nëse numri i dhënë plotpjesëtohet
tohet me 3?
me 9;
Cila shifër duhet të qëndroj në vend të shenjës *
çdo numër natyror që plotpjesëtohet me 9
te 5 6*3 që të fitohet numër i plotpjesëtueshëm
plotpjesëtohet edhe me 3.
me 9?
Shkruaj një numër që plotpjesëtohet me 3 dhe
Detyra me 9.
1. Cili prej numrave 348, 512, 1 245 dhe 6 123 4. Yllin zëvendësoje me shifër ashtu që numri i
plotpjesëtohet me 3? fituar të plotpjesëtohet me 9.
3∗8; 6 ∗74; 1 8∗3; 35∗12.
2. Cili prej numrave 4 279, 9 126 dhe 540 plotp-
jesëtohet me 9? 5. Cila shifër duhet të qëndroj në vend të yllësit
* te numri 27 55* që numri të plotpjesëtohet
3. Cila shifër duhet të shkruhet në vend të me 2 dhe me 3?
shenjës *, që numri i fituar të plotpjesëtohet
me 3?
1 3∗7; 6 53∗; 3 ∗25; 24 ∗62.
Nëse dëshiron të dish më shumë!
Pse një numër plotpjesëtohet me 9 kur shuma e shifrave të tij plotpjesëtohet me 9?

Vëre në këtë shembull: 486 = 400 + 80 + 6 = 100 ⋅ 4 + 10 ⋅ 8 + 6 =
=(99 + 1) ⋅ 4 + (9 + 1) ⋅ 8 + 6 = (99 ⋅ 4) + 1 ⋅ 4 + 9 ⋅ 8 + 1 ⋅ 8 + 6 = (99 ⋅ 4 + 9 ⋅ 8) + (4 + 8 + 6);
Shprehja 99 ⋅ 4 + 9 ⋅ 8 plotpjesëtohet me 9 sipas rregullës për plotë pjesëtueshmërinë e prodhimit
dhe shumës.
Nga vlera e shprehjes 4 + 8 + 6 varet nëse numri 486 plotpjesëtohet me 9.
4 + 8 + 6 = 18; 9 | 486, pasi 9 | 18.
Në mënyrë të ngjashme trego plotë pjesëtueshmërinë e numrit 123 me 3.
Përpiqu të përfundosh!
Merita ka hyrë në shitore për të blerë një akullore dhe tre çokollata. Ajo ka ditur se akullorja kushton
60 denarë. Shitësi i ka thënë se duhet të pagojë 220 denarë. Ajo ka thënë se llogaria nuk është e saktë.
Shitësi përsëri ka njehsuar dhe ka kërkuar falje. Si ka ditur Merita se llogaria nuk është e saktë, e nuk e
ka ditur çmimin e çokollatës?
21 INDICI PËR PLOTË PJESËTUESHMËRINË ME 4 55
A 1 Provo nëse numrat: 100, 500 dhe 1 300

Kujtohu! plotpjesëtohen me 4.
Cili prej numrave: 96, 300, 2 718 dhe

3 008 plotpjesëtohet me 4? Vëre ecurinë
100 = 25 ⋅ 4; 4 | 100, pasi që 4 | (25 ⋅ 4).

500 = 100 ⋅ 5; 4 | 500, pasi që 4 | (100 ⋅ 5).
1 300 = 100 ⋅ 13; 4 | 1 300, pasi që 4 | (100 ⋅ 13).
Mundem të vërej
Numri te i cili shifra e njësheve dhe dhjetësheve janë zero mundet të shkruhet si
prodhim te i cli njëri prej shumëzuesve është 100.
Ai prodhim plotpjesëtohet me 4.
Çdo numër natyror te i cili shifra e njësheve është 0 dhe shifra e dhjetësheve është
0 plotpjesëtohet me 4.
Vëre ecurinë
2 Cili prej numrave:
132, 916 dhe 283
plotpjesëtohet me 132 : 4 = (100 + 32) : 4; 4 | 132, pasi që 4 | 100 dhe 4 | 32.
4? : 4 = (900 + 16) : 4;
916 4 | 916, pasi që 4 | 900 dhe 4 | 16.
283 : 4 = (200 + 83) : 4; 4 | 283, pasi që 4 | 200 dhe 4 | 83.
Mundem të vërej!
Ndonjë numër a plotpjesëtohet me 4 ose jo, varet prej numrit dyshifror të formuar
prej shifrës të njësheve dhe shifrës së dhjetësheve të atij numri.
Mbaj mend!
Numri i dhënë plotpjesëtohet me 4, nëse mbaresa e tij dyshifrore plotpjesëtohet me 4.
Ky pohim quhet indici për plotë pjesëtueshmëri me 4.

56 3 Konstato cili prej numrave: 48, 108, 135, 1 240, 7 732 dhe 9 006 plotpjesëtohet
me 4.
Të caktosh nëse ndonjë numër natyror Shkruaje numrin 9 996 si shumë prej ku do të
plotpjesëtohet me 4 pa e kryer pjesëtimin. konstatosh nëse plotpjesëtohet me 4.
Shkruaj dy numra që plotpjesëtohen me 4.
Detyra
1. Me shifrat 1, 2, 3 dhe 4, pa përsëritjen e tyre, 3. Shkruaj tre numra natyrorë që plotpjesëto-

shkruaji të gjitha numrat katërshifror që hen me 4 dhe me 5.
plotpjesëtohen me 4.
2. Cila shifër duhet të qëndroj te vendi i 4. Shkruaje numrin e dhjetëshes së dytë të

shënuar me * që numri të plotpjesëtohet qindëshes së katërtë që plotpjesëtohet me
me 4? 2, 3 dhe 4.
362∗; 4 71∗; 5 4∗2; 52∗0.
Edhe kjo është matematikë!
Në tavolinë gjinden 50 fasule. Dy lojtarë me radhë marrin nga një, ose nga dy, ose nga tre fasule.
Fiton ai lojtar i cili i fundit do të merr.
Sa fasule duhet të marrë lojtari i cili fillon i pari që të fitojë me siguri?
Bëj një strategji fitimtare për lojtarin që merr i pari.
Bëj një strategji fitimtare për lojtarin që merr i dyti nëse në tavolinë ka 20 fasule.
Bëj një strategji fitimtare nëse në tavolinë ka çfarëdo numër të fasuleve dhe lojtarët marrin me
radhë nga 1 deri 4 ose nga 1 deri 5 etj.
Nëse nuk mund ta zgjidhi detyrën e vështirë, do të provoj me detyrë të

ngjashme por më të lehtë. Do të filloj me 10 fasule, pastaj me 20 fasule etj.
22 NUMRA TË THJESHTË DHE TË PËRBËRË.
PARAQITJA E NUMRIT TË PËRBËRË SI PRODHIM
57
TË NUMRAVE TË THJESHTË
Kujtohu!
Çdo numër natyror plotpjesëtohet me 1.

A 1 Shkruaj tre numra që kanë vetëm
dy pjesëtues.
Çdo numër natyror plotpjesëtohet me
vetveten. Shkruaj tre numra që kanë më
Shkruaji të gjithë pjesëtuesit e numrave: 3, shumë se tre pjesëtues.
17 dhe 53.
Caktoji të gjithë pjesëtueset e numrave: 6,
12 dhe 15.
2 Shihe tabelën.
Numër Pjesëtues të numrit

Cili numër ka vetëm një pjesëtues?
1 1 Cilët prej numrave të tabelës kanë vetëm dy pjesëtues?
2 1, 2 Cilët prej numrave të tabelës kanë më shumë se dy pjesëtues?
3 1, 3
4 1, 2, 4
5 1, 5
6 1, 2, 3, 6 Mbaj mend!
Numrat që kanë vetëm 2 pjesëtues quhen numra të
thjeshtë.
Numrat që kanë më shumë se dy pjesëtues quhen
Unë jam Unë jam i numra të përbërë.
E unë!?
i përbërë thjeshtë. Numri 1 nuk është as numër i përbërë as numër i
1
4 7
thjeshtë.
Numrat në tabelë: 2, 3 dhe 5 janë të thjeshtë.

Numrat në tabelë: 4 dhe 6 janë të përbërë.
3 Shkruaji në mënyrë tabelare bashkësitë:

A = {x | x ∈ N dhe x < 20}; B = {x | x ∈ A dhe x është numër i thjesht}; C = {x | x ∈ A dhe x
është numër i përbërë}.
B 4 Cakto prodhimin e numrave të thjeshtë: 2, 3 dhe 7; 2, 3 dhe 5; 2, 2, 3 dhe 3.

58 5 Paraqite si prodhim çdonjërin prej numrave: 42, 50 dhe 75.
Krahaso zgjidhjen tënde me atë të

Mundem të vërej!
dhënë.
Numrin e përbërë mundem ta
42 = 21 ⋅ 2 = 7 ⋅ 3 ⋅ 2 paraqes si prodhim të numrave të
50 = 25 ⋅ 2 = 5 ⋅ 5 ⋅ 2 = 2 ⋅ 52 thjesht
75 = 15 ⋅ 5 = 3 ⋅ 5 ⋅ 5 = 3 ⋅ 52
Mbaj mend!
Çdo numër i përbërë natyror mundet të shkruhet si prodhim i numrave të thjeshtë, dmth. të
zbërthehet në shumëzues të thjeshtë.
6 Shkruaje numrin 36 si prodhim të numrave të thjeshtë.
7 Zbërtheje numrin 120 si shumëzues të thjeshtë.
Vëreje rregullën për zbërthimin e numrit në shumëzues të thjeshtë.
120 2 Së pari tërheqim vizë vertikale afër numrit 120. Vizën vertikale e paramen-
dojmë si shenjë për pjesëtim, kurse herësit i shkruajmë nën të pjesëtuesh-
60 2
30 2 min.
15 3 Pjesëtimin e fillojmë me pjesëtuesin më të vogël të thjesht të numrit të
dhënë dhe vazhdojmë me atë pjesëtues deri sa është e mundur (në rastin
5 5
1 konkret me 2).
Rregullën e vazhdojmë me çdonjërin prej herësve deri sa nuk fitojmë herës

1.
120 = 2 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 5 = 23 ⋅ 3 ⋅ 5
Duke e shfrytëzuar rregullën e njëjtë zbërtheji në shumëzues të thjeshtë këto numra: 36, 140, 600
dhe 10 000.
Vëre zbërthimin e numrit 1 164.
1 164 2 Herësi i fundit 97 nuk është i plotpjesëtueshëm as me 3 e as me 5.

582 2 Provojmë dhe pohojmë se nuk është i plotpjesëtueshëm as me numrin
291 3 e thjeshtë vijues .

97 97 Nuk ka nevojë të provojmë për numrin vijues 11, pasi që 112 > 97.
1
D.m.th, 97 është numër i thjeshtë.
1164 = 22 ⋅ 3 ⋅ 97
Duhet të dish! Testohu! 59
Cilët numra natyrorë janë të thjeshtë, e Cili prej numrave 91 dhe 97 është numër i për-
cilët të përbërë; bërë? Sqaro!
të zbërthesh numër të dhënë në Zbërtheje numrin 152 në shumëzues të thjeshtë.
shumëzues të thjeshtë.
Detyra
1. Zbërtheji në shumëzues të thjeshtë 3. Një familje ka numër tek të fëmijëve, numër

këto numra: 15, 42, 38, 75 dhe 11 115. të thjeshtë të adhuruesve shtëpiak, numër çift
të automobilave dhe numër të përbërë të
dhomave të fjetjes. Shuma e të gjithë këtyre
2. Numri i viteve të Arlindit është nunër i për- numrave është 10. Cilët janë ato numra?
bërë më i vogël se 30, kurse më i madh se
20 dhe mundet të paraqitet si prodhim i
4. Përpiqu të shkruash numra të thjeshtë
shumëzuesve të thjeshtë. Sa vjet ka
më të mëdhenj se 2 si shumë e dy num-
Arlindi?
rave të thjeshtë.
Shembull:
8 = 3 + 5, 12 = 5 + 7, 48 = 37 + 11.
Shkruaje si shumë e numrave të thjeshtë
numrin:14; 52.
Hulumto vet!
Në një hotel kishte 100 llamba. Në një tabelë kishte ndërprerës për secilën llambë dhe ato ishin
të shënuar me numra prej 1 deri 100. Nëse ndërprerësi shtypet një herë, llamba ndriçon, ndërsa
nëse shtypet për së dyti ajo fiket. Të gjitha llambat ishin të fikura. Kujdestari i shtëpisë ditën e
parë i ka shtypur të gjithë ndërprerësit, gjegjësisht të gjitha llambat i ka ndriçuar. Që të kursej
energjinë elektrike, ai ditën e dytë ka shtypur çdo të dytin ndërprerës, ditën e tretë çdo të tretin
dhe në këtë mënyrë ditën e njëqindtë ka shtypur vetëm ndërprerësin e njëqindtë. Cilat llamba,
gjegjësisht llambat me cilin numër të shënuar do të ndriçojnë pas ditës së njëqindtë?
Vet mund të hulumtoj dhe ta zgjidh problemin. Së pari do

të mendoj për 10 llamba, pastaj për 20, pastaj për 30 dhe
kështu do të përfundoj për 100 llamba.
60 23 PJESËTUESI I PËRBASHKËT.
PJESËTUESI MË I MADH I PËRBASHKËT
Kujtohu!
Cakto të gjithë pjesëtuesit e numrit 18.
Bashkësinë e pjesëtuesve shkruaje në
mënyrë tabelare dhe shënoje me D18.
Cakto të gjithë pjesëtuesit e numrit 24.
Bashkësinë e pjesëtuesve shkruaje në A 1 Njomza ka blerë sheqerka për 28
mënyrë tabelare dhe shënoje me D24. denarë, kurse Agoni ka blerë prej të njëj-
Cakto pjesëtuesit e përbashkët të numrave tave sheqerka për 42 denarë.
18 dhe 24, dmth. cakto Cili mundet të jetë çmimi i she-
D18 ∩ D24. qerkave?
Sa mundet të jetë çmimi më i lartë i
sheqerkave?
Vëre rregullën dhe

përfundo!
Të gjithë pjesëtuesit e numrit 28. D28 = {1, 2, 4, 7, 14, 28}
Të gjithë pjesëtuesit e numrit 42. D42 = {1, 2, 3, 6, 7, 14, 21, 42}
Pjesëtuesit e përbashkët të numrave 28 dhe 42. D28 ∩ D42 = {1, 2, 7, 14}
Vërej se: Nëse D28 është bashkësia e pjesëtuesve të numrit 28, kurse D24,
bashkësia e pjesëtuesve të numrit 24, atëherë D28 ∩ D24 është bashkësia e
pjesëtuesve të përbashkët të numrave 28 dhe 24.
Vëre se:
Çmimi i sheqerkave mundet të jetë: 1 den., 2 den., 7 den. ose 14 den.

Çmimi më i lartë mundet të jetë 14 den.
Numri 14 është pjesëtuesi më i madh i përbashkët për numrat 28 dhe 42.
Mbaj mend!
Më i madhi prej të gjithë pjesëtuesve të përbashkët të numrave m dhe n quhet pjesëtuesi më i
madh i përbashkët i numrave m dhe n. Shënohet: PMP(m, n).
2 Cakto bashkësinë e pjesëtuesve të përbashkët të numrave 30 dhe 45. Cakto PMP(30, 45).
3 Cakto pjesëtuesin më të madh të përbashkët për 61
numrat: a) 24 dhe 30; b) 9 dhe 14.
Vëre!
Pjesëtues i përbashkët për numrat 9 dhe 14 është
numri 1, dhe ai është pjesëtuesi më i madh i për-
bashkët i tyre. PMP(9, 14) = 1
Mbaj mend!
Nëse PMP (a, b) = 1, atëherë për numrat a dhe b themi se janë numra reciprokisht të thjeshtë.
B 4 Cakto PMP(168, 180). 168

84
2
2
180
90
2
2
Vëre rregullën dhe vepro sipas 42 2 45 3
kërkesave. 21 3 15 3
Zbërtheji numrat 168 dhe 180 në shumëzues të 7
1
7 5
1
5
thjeshtë.
Paraqiti numrat 168 dhe 180 si prodhim të 168 = 2 ⋅ 2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 7
shumëzuesve të thjeshtë. 180 = 2 ⋅ 2 ⋅ 3 ⋅ 3 ⋅ 5
Vëre!
Numri që është PMP(168, 180) është prodhim i pjesëtuesve të thjeshtë të tyre të përbashkët, dmth.
PMP(168, 180) = 2 ⋅ 2 ⋅ 3 = 12.
5 Cakto PMP(120, 150). Dhe PMP(42, 63, 84).
Vëreje ecurinë e shkurtuar për caktimin e PMP. 120, 150 2

Cakto numrin më të vogël të thjeshtë që është pjesëtues i të dy numrave. 60, 75
20, 25
3
5
Cakto numrin më të vogël të thjeshtë që është pjesëtues i të dy herësve të
fituar.
4, 5
Rregullën e vazhdon deri sa herësit e fituar nuk janë numra reciprokisht të 42, 63, 84 3
thjeshtë. 14, 21, 28 7
Prodhimi i pjesëtuesve të thjeshtë të përbashkët është pjesëtuesi më madh i 2, 3, 4
përbashkët, dmth
PMP(120, 150) = 2 ⋅ 3 ⋅ 5 = 30 dhe PMP(42, 63, 84) = 3 ⋅ 7 = 21.
6 Cakto a) PMP(72, 90); b) PMP (150, 180, 240)

Të caktosh pjesëtues të përbashkët të dy Zbërtheji numrat 36 dhe 60 në shumëzues të

numrave; thjeshtë, kurse pastaj cakto PMP të tyre.
cilët numra janë reciprokisht të thjeshtë; Janë dhënë dy tela me gjatësi 8 m dhe 12 m. Cila
është gjatësia më e madhe me të cilën të dy telat
të caktosh pjesëtues më të madh të për-
mundet të ndahen në dy pjesë të barabarta?
bashkët të dy ose më shumë numrave
sipas ecurisë së shkurtuar.
Detyra
1. Cakto bashkësinë e pjesëtuesve të për- Përpiqu të zgjidhësh!

bashkët për numrat: 30 dhe 36.
6. Sa më së shumti kuti të barabarta mund të

2. Cakto: bëhen prej 48 çokollatave, 72 karameleve
a) PMP(12, 18); c) PMP(60, 90, 120); dhe 120 sheqerkave, ashtu që në çdo kuti të
b) PMP(48, 72); d) PMP(240, 300, 600). ketë numër të njëjtë prej çdo prodhimi?
3. Cakto: 7. Duke i shfrytëzuar rrjetat e mëposhtme,

a) PMP (16, 25); b) PMP(36, 72). cakto dhe shkruaj në pikët përkatëse
pjesëtuesit e numrave:
a) 36 dhe 54; b) 28, 42 dhe 98.
4. Sa më së shumti buqetë mund të bëhen prej Me ndihmën e rrjetave cakto:
48 tulipanëve të bardh dhe 72 tulipanëve të PMP(36, 54) dhe PMP(28, 42, 96)
kuq, ashtu që në çdo buqetë të ketë numër
të njëjtë të tulipanëve me ngjyrë të njëjtë? 28 42 98
36 P P
PM
PM

2 54
3
5. Janë dhënë dy tela. Njëri është i gjatë 96m, 2 7
ndërsa tjetri 180m. Sa metro është gjatësia
më e madhe me të cilën mund të maten të 1 3 1
dy tela?
24 SHUMËFISHI I PËRBASHKËT.
SHUMËFISHI MË I VOGËL I PËRBASHKËT
63
Kujtohu! Dy shok janë takuar në bibliotekë. Njëri

A 1
shkon në bibliotekë çdo të katërtën ditë,
Bashkësinë e shumëfishave të numrit 3, kurse tjetri çdo të gjashtën ditë. Pas sa
shkruaje në mënyrë tabelare dhe shënoje ditëve ato do të takohen përsëri në bib-
me Sh3. liotekë?
Bashkësinë e shumëfishave të numrit 4,
shkruaje në mënyrë tabelare dhe shënoje
me Sh4.
Shkruaje bashkësinë e shumëfishave të
përbashkët të numrave 3 dhe 4, dmth.
cakto Sh3 ∩ Sh4.
Vëre rregullën dhe përfundo!
Bashkësinë e shumëfishave të numrit 4. S4 = {4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, ...}
Bashkësinë e shumëfishave të numrit 6. S6 = {6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, ...}
Bashkësinë e shumëfishave të përbashkët

të numrave 28 dhe 42.
S4 ∩ S6 = { 12, 24, 36, ...}
Vëre!
Të dy shokët do të takohen në bibliotekë pas 12 ditë, 24 ditë, 36 ditë etj.

Herën e parë do të takohen pas 12 ditë.
Numri 12 është shumëfishi më i vogël i përbashkët për numrat 4 dhe 6.
Mbaj mend!
Numri më i vogël natyror n që është shumëfish i përbashkët i numrave a dhe b quhet

shumëfishi më i vogël i përbashkët i numrave a dhe b. Shënohet: SHVP(a, b) = n.
2 Cakto bashkësinë e shumëfishave të përbashkët të numrave 3 dhe 5. Cakto SHVP(3, 5).
B 3 Cakto SHVP(12, 45). 12 2 45 3

6 2 15 3
Vëre rregullën për caktimin e SHVP. 3 3 5 5
Zbërtheji numrat 12 dhe 45 në shumëzues të thjeshtë. 1 1
64 Numri 12 i zbërthyer në shumëzues të thjeshtë është prodhimi 22 ⋅ 3.
Numri 45 i zbërthyer në shumëzues të thjeshtë është prodhimi 32 ⋅ 5.
Të gjithë shumëzues të thjeshtë të numrave 12 ose 45 janë 2, 3 dhe 5.

Ato me fuqi më të madhe paraqiten si: 22, 32 i 5.
Shumëfishi më i vogël i përbashkët është prodhimi i tyre, përkatësisht
SHVP(12, 45) = 22 ⋅ 32 ⋅ 5 = 180.
4 Cakto SHVP(m, n), nëse është e njohur se: m = 22 ⋅ 33 ⋅ 5; n = 23 ⋅ 32 ⋅ 7.
5 Cakto SHVP(60, 72, 90).
Vëre ecurinë e shkurtuar për caktimin e SHVP me ndihmën e vijës vertikale.

Cakto pjesëtuesin e thjesht, duke filluar prej më të voglit, të një ose më tepër numrave të dhënë.
60, 72, 90 2
Rregullën vazhdoje për herësit e fituar dhe për numrat tjerë të përshkruar që
nuk e kanë pjesëtuesin e thjeshtë përkatës.
30, 36, 45 2
15, 18, 45 2
Prodhimi i pjesëtuesve të fituar të thjeshtë është shumëfishi më i vogël i për-
bashkët i numrave të dhënë, drnth.
15,
5,
9, 45
3, 15
3
3
SHVP(60, 72, 90) = 23 ⋅ 32 ⋅ 5 = 8 ⋅ 9 ⋅ 5 = 360. 5, 1, 5 5
1, 1, 1
6 Cakto SHVP të numrave: a) 14 dhe 15; b) 20 dhe 40; c) 60, 90 dhe 120.
Vëre!
Nëse dy numra janë reciprokisht të thjeshtë, atëherë SHVP i atyre numrave është prodhimi i tyre,
dmth SHVP(14, 15) = 14 15 = 210;
Nëse prej dy numrave, njëri është shumëfish i tjetrit, atëherë SHVP i atyre numrave është më i
madhi, dmth SHVP(20, 40) = 40.
Të caktosh bashkësinë e Paraqite çdonjërin prej numrave 9 dhe 12 si prodhim të numrave

shumëfishave të përbashkët
të thjeshtë, pastaj cakto shumëfishin më të vogël të përbashkët.
të dy numrave;
të caktosh shumëfish më të Në patronatin e shkollës ndahen shpërblime në këtë mënyrë:
vogël të përbashkët për dy
ose më shumë numra, sipas medalje fiton çdo i 10-ti shikues;
ecurisë së shkurtuar.
lëng çdo i 15-ti shikues;
kapelë çdo i 20-ti shikues;
Kush është shikuesi i parë që i ka fituar të tre shpërblimet?
Detyra 65
1. Cakto bashkësinë e shumëfishave të num- 5. Artitoni ka pasur më pak se 30 kube. Nëse i

rave: 10 dhe 15, e pastaj cakto SHVP(10, 15). radhit nga 3 në një rresht një i ngel. Nëse i
radhit nga 4, gjithashtu, një i ngel, por nëse i
radhit nga 5 nuk i ngel asnjë kub. Sa kube ka
2. Cakto: pasur Mentori?
a) SHVP(8, 10); c) SHVP(80, 120);
b) SHVP(6, 12, 18); d) SHVP(120, 180, 240).
3. Prej stacionit të njëjtë njëkohësisht janë nisur 6. Tre llamba me ngjyrë të ndryshme janë
tre autobusë. I pari kthehet në stacion çdo 50 ndezur në njëkohësisht. Llamba e kuqe
minuta, i dyti çdo 60 minuta, kurse i treti çdo shuhet pas çdo 5 sekonda, e kaltra shuhet pas
75 minuta. Pas sa më së paku minuta të tre çdo 4 sekonda, kurse e verdha shuhet pas çdo
autobusët do të gjenden së bashku në sta- 6 sekonda. Në cilën sekondë njëherësh do të
cionin fillestar? shuhen të tre llambat?
4. Dy anije nisen njëkohësisht prej një limani të

njëjtë. I pari kthehet në liman çdo 20 ditë,
kurse i dyti çdo 24 ditë. Pas sa më së paku
ditë anijet do të takohen së bashku në
limanin e njëjtë?
Hulumto vet!
Me çfarë janë të ngjashme, e me çfarë dallohen numrat 12 dhe numri 16?
Përpiqu të njehsosh!
Shumëfishi më i vogël i përbashkët i ndonjë numri dhe numrit 12 është numri

24. Cili është numri i panjohur?
Problem interesant!
Dy vëllezër kanë dashur të blejnë bileta për “Park zbavitës”. Janë llogaritur dhe njërit prej tyre i kanë
munguar 20 denarë për dy bileta, ndërsa tjetrit për dy bileta i ka munguar një denarë. Kanë konstatu-
ar se edhe parat e tyre gjithsej kanë munguar për dy bileta. Sa para ka kushtuar një biletë për “Park
zbavitës” dhe nga sa para kishte secili prej tyre?
R A P U N A
66
25 DIAGRAMI ME FOTOGRAFI. DIAGRAMI SHTYLLOR
Diagrami me fotografi është mënyrë e Shitja e këmishave

paraqitjes së të dhënave me shfrytëz- Java 1
imin e vizatimeve ose simboleve. Java 2
Java 3
1 Java 4
Në një shitore është regjistruar shitja e këmishëve në
për 6 javë. Të dhënat janë paraqitur me diagram me Java 5
fotografi. Shqyrto diagramin. Java 6
Paraqiti të dhënat në tabelë. Shenja paraqet 10 këmisha
Cilën javë është shitur numri më i madh i këmishëve. Ndërsa 5 këmisha
Sa këmisha më shumë janë shitur në javën e 2 se javën 1.
Gjithsej sa këmisha janë shitur për 6 javë?
2 Nxënësit e klasës së VI kanë mbledhur të dhënat për atë se ku njerëzit më së shumti dëshirojnë të
dëgjo një muzikë. Të dhënat janë paraqitur në tabelë.
Gjatë Shëtitjes në shtëpi Mësimit Sportimit Në punë Tjetër

numri 30 50 20 25 15 40
Paraqiti të dhënat në tabelë me përdorimin e simbolit simbol (dëgjuese).

Një simbol simbol paraqet 10 përgjigje.
Ku më shpesh njerëzit dëgjojnë muzikë?

Sa gjithsej janë përgjigjur në pyetjen e parashtruar?
3 Vëre tabelën për numrin e librave të huazuara nga bibliote- Dita Nr. i librave
ka e qytetit.
E hënë 350
Paraqiti të dhënat në diagram me fotografi nëse simboli E martë 400
paraqet 50 libra. E mër 150
Shkruaj tre pyetje në lidhje me të dhënat dhe përgjigju atyre E enjte 100
pyetjeve.
E pre 50
4 Rreth Diellit rrotullohen 9 planeta. Shtatë prej tyre kanë satelitët e vet (hënat). Në 67
tabelë janë parashtruar të dhënat për numrin e satelitëve të zbuluar deri më vitin 1992.
Planeti Numri i hënave

Toka 1
Marsi 2
Jupiteri 16
Saturni 18
Urani 15
Neptuni 8
Plutoni 1
Që të paraqiten të dhënat në diagram shtyllor është e nevojshme:
Të vizatohet bosht horizontal dhe të shkruhen emrat që u korrespondojnë të

dhënave.
Të vizatohet bosht vertikal dhe të shkruhet lloji i njësisë matëse.
Të vendoset për madhësinë e njësisë matëse të shkallës ashtu që të mundet
të paraqiten të gjitha të dhënat dhe të formohet shkalla.
Të vizatohen shtyllat.
Të shkruhet titulli i diagramit shtyllor.
Hënës e planeteve
18 Pse është më mirë të paraqiten të dhënat te diagrami
16
Numri i hënave
14 shtyllor se sa në tabelë?
12 Paraqiti të dhënat në diagrantin shtyllor ashtu që shtyl-
10 lat të vizatohen horizontalisht.
8
6
4
2
0 Z M J S U N P
Numri i hënave
Numri i hënave
20 20
Planets
15
10 10
Vëre zgjedhjen e shkallës. Pse nuk është praktike të 5
shfrytëzohet shkalla me njësi matëse 5 ose 10 në këtë
0 0
shembull?
68 26 MËSOVE PËR NUMRA NATYRORË.
KONTROLLO NJOHURINË TËNDE
1. Janë dhënë bashkësitë A = {x | x është 9. Një kal dhe një gomar janë ngarkuar.
numër tek i dhjetëshes së dytë},
B = {x | x është numër i thjeshtë i dhjetëshes së Nëse nga numri i kilogramëve që mban gomari
dytë} dhe C = {x | x ∈ N dhe 15 < x ≤ 19}. zbresësh 9, do të fitosh 19 kilogram.
a) Shkruaji bashkësitë A, B dhe C në mënyrë tabelore. Nëse tre herë e zvogëlosh numrin e kilogramëve
b) Paraqiti B dhe C me diagram të Venit dhe shkru- që mban kali, do të fitosh 13 kg.
Sa kilogram ngarkesë mbajnë kali dhe gomari së
aje B∩C në mënyrë tabelore.
bashku?
c) Cakto cilat prej bashkësive A, B, C, B∩C dhe
B\C janë ekuivalente.
2. Janë dhënë bashkësitë A = {a, b, c} dhe
B = {1, 5}. Cakto prodhimin e Dekartit
A x B dhe katrorin e Dekartit B2.
3. Janë dhënë shifrat ; 9, 1 dhe 0.

a) Formo të gjitha numrat treshifror me
10. Gjeje mesataren aritmetike të numrave:
përdorimin e të gjitha shifrave të dhënë.
427, 586, 386 dhe 485.
b) Radhiti sipas madhësisë numrat e fituar, duke
filluar nga më i vogli. 11. Cilat numra 105, 372, 801, 930 dhe 254
c) Shkruaje paraardhësin dhe pasardhësin e num- plotpjesëtohen me:
rit më të vogël të numrave të fituar. a) 2; b) 5; c) 3; d) 9 ?
12. Cilën shifër duhet ta shkruash në vend të *
4. Shkruaje numrin “njëzet miliardë treqind e që numri të jetë i plotpjesëtueshëm me 4:
pesëdhjetë milionë pesë mijë e shtatëd- a) 573*; b)74*2?
hjetë”. Në cilën klasë dhe në cilën pozitë të atij
13. Zbërtheje numrin 315 në shumëzues të
numri është shifra 3? Cila është vlera pozicionale e
thjeshtë.
shifrës 3?
14. Cakto bashkësinë D68, gjegjësisht bashkës-
5. Rrumbullako numrat 6485 dhe 2539 në inë e të gjithë pjesëtuesve të numrit 68.
qindëshe dhe gjeje shumën e numrave të
rrumbullakuar. Për sa dallohet ajo shumë nga
shuma e saktë? 15. Cakto PMP dhe SHVP për numra 18 dhe 24.
6. Si do të ndryshoj ndryshimi 35 648-18 719
nëse zbritësi zvogëlohet për 300, ndërsa i 16. Sa ekipe më së shumti mund të formohen
zbritshmi mbetet i njëjtë? prej gjithsej 12 vajzave dhe 20 djemve, në
qoftë se secili ekip do të ketë numër të njëjtë të
7. Prej dy gypave rrjedh uji në pishinë, ku për
vajzave dhe djemve.
një sekondë prej një gypi derdhen 9l, ndër-
sa prej tjetrit 6l. Sa litra ujë do të derdhen në pish-
inë prej të dy gypave për 15 min? 17. Në një linje telefonike shtyllat janë vendo-
sur në largësi prej 30 m. Shtyllat duhet të
zhvendosen në largesë prej 50 m. Cilat shtylla të
8. Njomza dhe Almiri kanë pjesëtuar një
linjës telefonike do të mbesin në vend të njëjtë.
numër të njëjtë: Njomza me 14, ndërsa
Almiri me 18. Njomza ka fituar herës 23 dhe mbet-
je 2. Cilin herës e ka fituar Almiri?
FIGURAT GJEOMETRIKE 69
TEMA 2.
NË RRAFSH
1. Pika dhe drejtëza. Vetitë themelore të 14. Këndi qendror. Konstruksioni i

drejtëzës 70 këndit 105
2. Pozita reciproke e dy drejtëzave 73 15. Mbledhja dhe zbritja grafike e
3. Largesa ndërmjet dy pikave 75 këndeve 108
4. Gjysmëdrejtëza. Segmenti. 16. Matja e këndeve. Këndmatësi 110
Gjatësia e segmentit 77 17. Operacionet aritmetike me kënde 113
5. Bartja e segmenteve 80 18. Drejtëzat reciprokisht normale.
6. Vija e thyer 83 Largesa e pikës deri te drejtëza 116
7. Konceptet themelore dhe të nxjerra 87 19. Simetralja e segmentit.
8. Rrethi dhe qarku 89 Përgjysmorja e këndit 118
9. Pozita reciproke e rrethit dhe pikës. 20. Këndet komplementare dhe
Pozita reciproke e rrethit dhe suplementare 120
drejtëzës 92 21. Shumëkëndëshi 122
10. Pozita reciproke e dy rrathëve 94 22. Disa lloje të shumëkëndëshave 125
11. Gjysmërrafshi. Këndi 97 23. Perimetri i shumëkëndëshit 127
12. Krahasimi i këndeve. Llojet e 24. Mësove për figurat gjeometrike
këndeve 100 në rrafsh.
13. Këndet fqinje, të puqët dhe Provo njohurinë tënde. 130
kryqëzor 103
70 1 PIKA DHE DREJTËZA.
VETITË THEMELORE TË DREJTËZËS
Kujtohu!
G a
B
F
D
A H
C A 1 Shihe vizatimin dhe mbaj mend atë
Në vizatim është paraqitur drejtëza a dhe që është treguar.
disa pika:
Pikat A, D dhe F i takojnë drejtëzës a. p
Pikat: B, C, H dhe G nuk i takojnë
drejtëzës a.
M N
Te drejtëza a ka edhe shumë pika të tjera.
Vizato një drejtëz b dhe në të shëno disa Mund të themi se drejtëza është bashkësi
pika. Shëno edhe pika që nuk i takojnë pikash.
drejtëzës b. Për pikën M themi se i takon drejtëzës p ose
Si e paramendon drejtëzën? drejtëza p kalon nëpër pikën M; shkurtimisht
shkruajmë M ∈ p.
Pika N, nga ana tjetër nuk i takon, dmth. nuk shtrihet në drejtëzën p, por mund të thuhet edhe se N
shtrihet jashtë drejtëzës p; shkurtimisht shkruajmë N ∉ p.
Të mbaj mend! Pika shtrihet në drejtëz ose pika nuk shtrihet në drejtëz.
2 Vizato një drejtëz dhe shënoje me m. Pastaj shënoji pikat A, B, C, M dhe N

ashtu që: A ∈ m, B ∉ m, C ∉ m, M ∈ m dhe N ∈ m.
Shprehi me fjalë shënimet e shkurtra A ∈ m dhe B ∉ m.
3 Në vizatim janë shënuar drejtëza d dhe pikat: A ∈ d, B ∉ d,

Vëre!
C ∉ d, D ∈ d, E ∈ d, F ∈ d dhe G ∉ d.
A mundesh të shënosh edhe pika të tjera që i takojnë Te drejtëza shtrihen shumë
drejtëzës d? Sa? pika, por ka edhe pika që
A mundesh të shënosh edhe pika të tjera që nuk i takojnë nuk shtrihen në atë drejtëz.
drejtëzës d? Sa?
d
C Këtë mbaje mend si veti të parë themelore të
F drejtëzës.
E
D
A B G
Vëre cilat nga pikat e shënuara në viza-
4
Vëre dhe mbaj mend! 71
tim shtrihen në drejtëzën e njëjtë.
B D a Për pikat që shtrihen në drejtëzën e njëjtë

quhen pika kolineare. Në vizatim pikat A, C
b
C dhe D janë kolineare dhe pikat B, C dhe E
A E
janë kolineare.
Pikat A, B dhe D nuk shtrihen në drejtëzën e
njëjtë, pra ato nuk janë pika kolineare.
5 Sipas vizatimit konstato a janë kolineare
pikat: M B m
S
a) A, P dhe B; d) M, S dhe B;
n
b) M, S dhe N; e) A dhe B; P
A N
c) A, P dhe N; f ) N, P, S, M.
6 Shkronjat A dhe B në vizatim paraqesin pikë

të njëjtë.
A p
Kur themi: „shëno dy pika", ”janë dhënë dy
B q
drejtëza", do të nënkuptojmë se ato dy pika,
Shkruajmë A≡B dhe themi: „Pikat A dhe B
puthiten". përkatësisht ato dy drejtëza janë të ndryshme.
Shkronjat p dhe q, pra, paraqesin drejtëz të Ato do t'i shënojmë me shkronja të ndryshme.
njëjtë. Shkruajmë p ≡ q dhe themi: „Drejtëzat
p dhe q puthiten".

B 7 Nëpër pikat M dhe N në vizatim
kalon drejtëza p. A mundet të
tërhiqet edhe ndonjë drejtëz tjetër Nëpër pikat M dhe N kalon vetëm një drejtës.
që kalon nëpër pikat M dhe N?
Këtë mbaje mend si vetia e dytë themelore e
drejtëzës.
p
N
Të mbaj mend! Prej vetisë së dytë
themelore del se dy pika përcaktojnë
M një drejtëz të vetme. Prandaj drejtëza
mundet të shënohet edhe me dy pika
të saja dhe mundet të thuhet:
„Drejtëza MN, në vend se „drejtëza p”.
8 Shëno dy pika A dhe B dhe tërhiq
drejtëz p të përcaktuar me ato dy pika.
Pastaj cakto pikën C që nuk i takon drejtëzës p. Sa drejtëza janë për caktuar me tre pika? Shkruaj
ato drejtëza me ndihmën e pikave.
Shihi vizatimet, mendo dhe përfundo Vëre dhe mbaj mend!
72 9
sipas kërkesës.
a A
M N
b
c
Vëren se janë tërhequr tri drejtëza që kalojnë nëpër Nëpër një pikë kalojnë pafund shumë
pikën M dhe pesë drejtëza që kalojnë nëpër piken N. drejtëza
Për pikën e tillë A, si në vizatim, themi se

A mundesh të tërheqësh edhe drejtëza tjera që është pikë e përbashkët e drejtëzave që
kalojnë nëpër pikën M? Sa? Po nëpër pikën N? kalojnë nëpër atë pikë.
10 Shëno pikë P. Vizato tri drejtëza a, b dhe c, ashtu që pika P të jetë pika e tyre e përbashkët.

Të caktosh pozitën reciproke të pikës dhe
Vizato drejtëz a dhe shëno pika A, B, M dhe P
drejtëzës;
që shtrihen në drejtëzën a, edhe pika C, D, F
të shprehish dhe të sqarosh vetinë themelore dhe N që nuk shtrihen në drejtëzën a.
të parë dhe të dytë të drejtëzës;
Shëno tri pika kolineare A, B dhe C.
të dallosh tre ose më shumë pika a janë kolin-
Shëno pikë M dhe tërhiq drejtëza a, b, c dhe d
eare ose janë jo kolineare.
që kalojnë nëpër pikën M. Sa drejtëza mund të
tërheqësh ashtu që të kalojnë nëpër pikën M?
Detyra
1. Vizato dy drejtëza a dhe b dhe në çdon- 4. Në drejtëzën p janë shënuar pikat M, N dhe
jërën prej tyre shëno nga tri pika. P. Si mundet të emërtohet ndryshe drejtëza
p?
2. Shëno tre pika A, B dhe C dhe vizato tre
drejtëza a, b dhe c ashtu që drejtëza a të
kalon nëpër pikat A dhe B, b nëpër pikat B
dhe C dhe c nëpër pikat A dhe C. Cila është 5. Pikat A, B, C dhe D janë radhitur ashtu që
pika e përbashkët e drejtëzave a dhe c? ndërmjet tyre nuk ka tri pika që janë kolin-
eare. Sa drejtëza përcaktojnë ato pika?
Paraqite atë në vizatim.
3. Cilat pika janë:
a) kolineare; b) jo kolineare?
A E b
a
B
D C
2 POZITA RECIPROKE E DY DREJTËZAVE 73
Kujtohu! Dy drejtëza më së shumti mund të kenë

A vetëm një pikë të përbashket. Për
a
drejtëzat që kanë vetëm një pikë të për-
b bashkët thuhet se priten në atë pikë.
P
Pika e përbashkët quhet preja e atyre
Drejtëzat a dhe b kanë pikë të për- drejtëzave.
bashkët P. Në vizatim drejtëzat a dhe b priten dhe
A mundet dy drejtëza të ndryshme të pika e tyre është P.
kenë më shumë se një pikë të për-
Kjo shkurtimisht shkruhet a ∩ b = {P}
bashkët? Pse?
1 Shkruaj shkurtimisht:
2 Sipas vizatimit cakto çka është e saktë.
a) Drejtëzat a dhe b priten në pikën M.
a) a ∩ b = {A}. c) b ∩ c = {B}.
b) Prerja e drejtëzave c dhe d është pika L.
b) a ∩ c = {B}. d) a ∩ c = {C}.
c) Pika e përbashkët e drejtëzave
m dhe n është pika S. c C
a
b
A B
B 3 Dy drejtëza mundet edhe të mos kenë pikë të përbashkët. Të atilla janë drejtëzat a dhe b
në vizatim.
a Dy drejtëza që nuk kanë pikë të për-

b bashkët quhen drejtëza paralele.
Drejtëzat a dhe b në vizatim janë para-
Kjo praktikisht do të thotë: sado që t'i „vazh- lele.
dosh ", ato nuk priten. Atë shkurtimisht e shënojmë a || b.
4 Pozita reciproke e drejtëzave a, b dhe c në c

vizatim është si vijon:
a dhe b janë paralele, dmth a || b.
b
a dhe c priten, dmth. a || c.
b dhe c priten, dmth. b || c. a
74 Vëre dhe mbaj mend!
Dy drejtëza
ose priten;
ose janë paralele;
a
Për drejtëzat a dhe b te të cilat të gjitha pikat i kanë të për- b
bashkëta themi se puthiten.
Kur disa drejtëzat puthiten, ajo llogaritet si rast i veçantë i paralelizmit, prandaj mund të thuhet se
çdo drejtëz është paralele me vetveten, dmth a || a.
Për cilat dy drejtëza themi se priten; Vizato drejtëz a dhe shëno pikë R ∉ a. Nëpër pikën P
për cilat dy drejtëza themi se janë tërhiq drejtëz b që e pretë drejtëzën a.
drejtëza paralele; Vizato tre drejtëza a, b dhe c ashtu që, dy nga dy, të
se drejtëzat që puthiten llogariten mos kenë pika të përbashkëta. Shkruaji simbolikisht poz-
për drejtëza paralele. itat reciproke të atyre drejtëzave.
Vizato tri drejtëza a, b dhe c ashtu që a || b dhe
b ∩ c = {M}.
Detyra
1. Vizato tri drejtëza a, b dhe c ashtu që të 4. Vizato një drejtëz a, pastaj vizato drejtëzën
kenë një pikë të përbashkët. b, ashtu që a || b.
2. Të tri drejtëzat AB, BC dhe BD a mundet

të kenë pikë të përbashkët? Cila është ajo
pikë? Paraqite atë me vizatim. 5. Vizato një drejtëz m. Pastaj vizato drejtëzat
n dhe p ashtu që n || m dhe p || m. Çfarë
pozite reciproke kanë drejtëzat
3. Janë dhënë pikat A, B dhe C. Sa drejtëza për- n dhe p?
caktojnë ato pika? Shqyrtoji të gjitha rastet e
mundshme varësisht prej pozitës së pikave.
3 LARGESA NDËRMJET DY PIKAVE 75
Kujtohu! Shihe vizatimin dhe vëre

A konstatimet!
Deri më tani shumë herë ke caktuar largesën D a
prej një vendi deri në vendin tjetër, prej një C
objekti deri te tjetri, prej një pike deri te tje-
tra. Atë largesë e ke shprehur me një numër B
të caktuar të centimetrave (cm), metrave (m),
kilometrave (km) etj. A
B
A Largesa prej një pike A deri te pika tjetër B është
numër më i madh se zero ose e barabartë me
Për shembull, largesa ndërmjet pikave A zero, atë numër e shënojmë me AV,dmth,
dhe B është 5 cm, që shkurtimisht shkruhet , AV ≥ 0.
largesa prej Shkupi deri në Veles është 55
Numri AV është më i madh se zero kur pikat
km etj
janë të ndryshme dhe është i barabartë me zero
Mate largesën ndërmjet pikave C dhe D në kur pikat puthiten.
milimetra dhe shkruaje shkurtimisht. Sipas vizatimit:
D AB = 4 cm; AB > 0; BD = 3 cm; BD > 0;

C
BC = 0 cm, pasi që pikat B dhe C puthiten.
C d
1 Në lidhje me vizatimin cakto largesat
AB, BC dhe CD. A B D
Vëre!
2 Cakto largesat MN dhe NM, e pastaj kraha-
soi. Shkruaje atë simbolikisht. Për çfarëdo dy pika A dhe B, largesa prej A
deri te B është e barabartë me largesën prej B
deri te A, dmth. AB = BA.
M N
3 Nëse largesa CD = 28 cm, atëherë sa është largesa DC?
C
B 4 Në vizatim janë dhënë pikat jo kolineare A, B dhe C.

Mati largesat AB, AC dhe CB.
Krahasoji:
A B
AB me AC + CB;
BC me BA + AC; Përfundova se: AB < AC + CB;
AC me AB + BC; BC < BA + AC dhe AC < AB + BC.
Çka vëren?
76 5 Pikat M, N dhe P në vizatim janë kolineare.
M N P
Mati largesat MP, MN, NP dhe MP
krahasoje me MN + NP. Përfundova se:
Çka përfundove? MP = MN + NP.
Për çfarëdo tri pika A, B dhe C largesa prej A deri te C
është më e vogël ose e barabartë me shumën e largesave
prej A deri te B dhe prej B deri te C, dmth. AC ≤ AB + BC.
Largesa ndërmjet dy pikave A dhe B është numër AV me veti vijuese:

1) AB ≥ 0; 2) AB = BA; 3) për cilën do pikë C vlen: AC ≤ AB + BC.
Nëse për tri pika M, N dhe P, vlen barazia MP = MN + NP, atëherë ato tre pika shtrihen në
drejtëzën e njëjtë. Në atë rast thuhet se pika N shtrihet ndërmjet pikave M dhe P.
6 Cakto pikat A, B dhe C a shtrihen në drejtëzën e njëjtë, nëse:
AC = 8 cm; AB = 5 cm; BC = 4 cm; AC = 8 cm; AB = 25 mm; BC = 55 mm.

Largesa ndërmjet dy pikave është numër më i Pikat A, B dhe C shtrihen në drejtëzën e njëjtë
madh se zero nëse pikat janë të ndryshme,
nëse; AC = 56 mm, AB = 3 cm dhe
kurse është e barabartë me zero nëse pikat
puthiten; BC = 26 mm ? Pse?
për çfarëdo dy pika A dhe B, AB = BA; Pikat M, N dhe P nuk janë kolineare, ku
për çfarëdo tre pika A, B dhe C, MN = 3 cm dhe NP = 5 cm. A mundet MP
të jetë 95 mm?
AC ≤ AB + BC.
Detyra
1. Pikat A, B dhe C janë kolineare ku pika B është 4. Pikat A, B dhe C shtrihen në drejtëzën e njëjtë
ndërmjet pikave A dhe C. Njehso largesën prej
ku AB = 35 mm dhe BC = 48 mm. Sa është
pikës A dhe B, nëse AC = 7 cm dhe
AC?
BC = 42 mm.
2. A janë kolineare pikat K, L dhe M nëse 5. Në drejtëzën p pika P shtrihet ndërmjet

KL = 3 cm, LM = 52 mm dhe KM = 82 mm? pikave M dhe S, MP është tre herë më e
vogël se PS dhe MS = 12 cm. Njehso
3. Vizato drejtëz m dhe në të shëno pika M, N, P
dhe S, ashtu që N të shtrihet ndërmjet M dhe MP dhe PS.
P dhe M të shtrihet ndërmjet N dhe S.
4 GJYSMËDREJTËZA. SEGMENTI. GJATËSIA E SEGMENTIT 77
Kujtohu! Shihe vizatimi, vëre

A dhe mbaj mend!
a O
Në vizatim është dhënë drejtëza a dhe V

p O
pika O që shtrihet në drejtëz. A
Në sa pjesë drejtëza a është ndarë me
pikën O? Drejtëza p me pikën O është ndarë në dy pjesë,
ashtu që asnjëra prej atyre pjesëve nuk e përm-
a A B O C D ban pikën O.
Cilat prej pikave të shënuara shtrihen në Për pikën O thuhet se është pikë kufitare e të
anën e njëjtë prej pikës O? dy pjesëve.
Shëno dy pika në drejtëzën a, ndërmjet të Çdonjëra pjesë e drejtëzës, së bashku me pikën
cilave shtrihet pika O. kufitare quhet gjysmëdrejtëz.
Pika kufitare quhet pika e fillimit ose origjinë e
gjysmëdrejtëzës.
Në vizatim është vizatuar gjysmëdrejtëza. Nëse pika O është pika e fil- M N
limit, kurse M është çfarëdo pikë e gjysmëdrejtëzës, atëherë shkur- O
timisht shkruajmë: gjysmëdrejtëza OM.
1 Vizato drejtëzën a dhe në të shëno dy pika A dhe B. Sa gjysmëdrejtëza janë shënuar në atë
mënyrë? Shkruaji shkurtimisht ato gjysmëdrejtëza.
2 Me ndihmën e pikave M dhe N në vizatim, shkruaji shkur- m M O N

timisht të dy gjysmëdrejtëza me të cilat është ndarë drejtëza m
me pikën O.
Vëre!
Gjysmëdrejtëzat OM dhe ON formojnë një drejtëz. Gjysmëdrejtëzat e tilla quhen gjysmëdrejtëza
përbërëse.
3 Shëno dy pika M dhe N. Vizato gjysmëdrejtëz ashtu që M të jetë pikë e saj e fillimit, kurse N pika
që i takon gjysmëdrejtëzës.
4 Sa gjysmëdrejtëza me pikën e fillimit O janë shënuar në vizatim? Cilët prej tyre janë gjysmë-
drejtëza përbërëse? m A O B
B Drejtëza dhe gjysmëdrejtëza janë bashkësi pikash. Çdo bashkësi pikash quhet edhe figurë
gjeometrike.
C B
78 5 Emërtoji figurat gjeometrike në vizatim. O
a
A D
6 p M P N
Në vizatim janë shënuar drejtëza p dhe Vëre dhe mbaj mend!

pikat M, N dhe P.
Ndërmjet cilave pika shtrihet pika P?
A ka pika tjera në drejtëzën p që shtrihen M N
ndërmjet pikave M dhe N? Figura gjeometrike që i përmban pikat M dhe
N dhe të gjitha pikat që shtrihen ndërmjet tyre
7 Emërtoji segmentet në vizatim a) dhe b). quhet segment.
Pikat M dhe N quhen pika të skajshme (anë-
V sore) të segmentit MN.
a) Pika X te vizatimi nën b) dhe të gjitha pikat
A S
tjera që shtrihen ndërmjet pikave M dhe N
quhen pika të brendshme të segmentit MN.
b)
M X N
8 Mate largesën ndërmjet pikave A dhe B në Vëre dhe mbaj mend!

vizatim dhe atë shkruaje simbolikisht.
M m N
A B
Largesa ndërmjet pikave të skajshme M
dhe N të segmentit MN quhet gjatësia e
Të mbaj në mend! Një segment
mundet të shënohet edhe me atij segmenti dhe shënohet me MN.
shkronjë të vogël. Me shkronjën MN = 5 cm
e njëjtë shënohet edhe gjatësia
e atij segmenti. Në vizatim seg-
menti MN është shënuar me
m dhe m = 5 cm.
9 Në vizatim është dhënë segmenti AB dhe në
të pika D. Në vizatim AD = DB. Domethënë pika D
është një lloj e larguar prej pikave A dhe B të
Matë largesat ndërmjet pikave A dhe D dhe
ndërmjet pikave D dhe B. Çka vëren? segmentit AB. Pika e atillë quhet pika e
mesme ose mesi i atij segmenti.
A D B
10 Vizato segment PS dhe cakto mesin e tij O.

11 Mati gjatësitë e segmenteve AB, CD, EF dhe 79
GH dhe krahasoji. Vëre dhe mbaj mend!
Cilët prej segmenteve të dhënë kanë
gjatësi të barabarta? Nga krahasimi i segmenteve, në vizatim
mundemi të konstatojmë:
A B AB = EF i CD = GH
Për dy segmente që kanë gjatësi të barabarta
C themi se janë të barabartë. Segmentet e
D barabartë janë edhe segmente të puthitshme.
F
E 12 Vizato segment CD që është i barabartë me
G H
segmentin AB në vizatim.
A B
Duhet të dish!
Testohu
Të vizatosh dhe të shënosh gjysmë-
drejtëz; Cilët prej pikave të shënuara në vizatim i takojnë
segmentit AB?
Ç’është gjysmëdrejtëz;
të sqarosh ç’është segment; D
ç’është gjatësia e segmentit;
për cilët segmente themi se janë të A C F B G
barabartë ose të puthitshëm. E
Vizato segment AB, pastaj vizato segment CD që

është i barabartë me segmentin AB.
Detyra
1. Ç’është gjysmëdrejtëz? 5. Cilët segmente janë segmente të puthit-

shme?
2. Shëno tri pika jo kolineare O, A dhe B, kurse
pastaj vizato gjysmëdrejtëzat OA dhe OB. 6. Shëno tri pika jo kolineare A, B dhe C. Sa seg-
Vizato gjysmëdrejtëzën OC, që është pjesë mente përcaktojnë ato pika? Emërtoji ato
përbërëse e gjysmëdrejtëzës OB. segmente.
3. Vizato drejtëzën p dhe në të shëno dy pika M 7. Shëno tri pika kolineare E, F dhe G. Sa seg-
dhe N. Në drejtëzën p shëno pika P dhe S që i mente përcaktojnë ato pika? Emërtoji.
takojnë segmentit MN dhe pika K dhe L që
nuk i takojnë atij segmenti.
8. Segmentet AB dhe CD janë të puthitshme. Sa
është gjatësia e segmentit CD, nëse
4. Ç’është gjatësia e segmentit AB? AB = 4 cm?
80 5 BARTJA E SEGMENTEVE
Kujtohu! A 1 Vepro sipas kërkesës dhe shqyrtoje atë

që është thënë.
Vizato gjysmëdrejtëz OM dhe në të
O A M
cakto dy pika A dhe B, të tilla që
Në vizatim është dhënë gjysmëdrejtëza OA = 1 cm dhe OB = 3 cm.
OM dhe në të është shënuar pika A. A ka pikë tjetër A1, përveç A, ashtu që
Mate largesën ndërmjet pikave O dhe A. OA1 = 1 cm?
Nëse n është numër më i madh se zero,
A mundesh në gjysmëdrejtëzën OM të atëherë në gjysmëdrejtëzën OM shtrihet
caktosh edhe pikë tjetër që është e larguar vetëm një pikë A që është në largësi n prej
prej pikës O aq sa edhe pika A?
pikës O, dmth. OA = n.
Vëreje këtë si një veti të pikave të gjysmë-
drejtëzës.
Vetia e pikave të gjysmëdrejtëzës mundet të shfrytëzohet për vizatimin e segmenteve të barabartë

vetëm me ndihmën e vizorit dhe kompasit.
Vizatimi i bërë vetëm me vizor dhe kompas quhet konstruksion.
2 Konstrukto segment që është i barabartë Zgjidhje:

me segmentin AB. A B
O M S
Shqyrtoje zgjidhjen e dhënë dhe puno

sipas udhëzimeve dhe vizatimeve.
Vizato gjysmëdrejtëzën OS (vizatimi a).

Hape kompasin, ashtu që hapja e tij të jetë e barabartë me O Y
gjatësinë e segmentit AB, dmth. "mere" segmenti AB (vizatimi a)
b).
Majën e kompasit vendose në pikën O dhe me hapje të njëjtë,
shëno pikën M (vizatimi c).
Segmentet AB dhe OM janë të barabartë.
Kjo ecuri quhet edhe bartja grafike e segmentit në b) c)

V M Y
gjysmëdrejtëzën e dhënë. A O
Vizato segment MN dhe gjysmëdrejtëzën OP. Barte segmentin MN në gjysmëdrejtëzën
3 81
OP.
m n
4 Segmentet m (dmth. KL) dhe n (dmth. MN) janë
bartë në gjysmëdrejtëzën OT (në vizatim në anën K L M N
e djathtë) ashtu që OP = KL dhe PS = MN. m n
Sa është gjatësia e segmentit?
O P S T
B 5 Cakto në mënyrë grafike, shumën e segmenteve a b

a dhe b nga vizatimi.
A B C D
Puno sipas udhëzimit dhe

a)
vizatimeve. O T
Vizato gjysmëdrejtëzën OT (viz. a). a
Barte segmentin a në gjysmëdrejtëzën b)
OT (viz. b). O P T
Barte segmentin b në gjysmëdrejtëzën OT, me a b
pikën e fillimit P dhe pikën e skajshme S (viz. c). c)
O P S T
Segmenti OS paraqet shumën grafike të seg-
a+b
menteve a dhe b, që shënohet me
a + b (viz. d). d)
O S T
6 Në vizatim janë dhënë segmentet KL dhe MN
dhe gjysmëdrejtëza OT. Segmentet KL dhe MN m
janë bartë në gjysmëdrejtëzën OT. K L
n
Në atë mënyrë në gjysmëdrejtëzën OT është fitu-
ar segmenti OS. Sa është gjatësia e segmentit M N
OS?
m
7 Cakto në mënyrë grafike ndryshimin e seg-
O S P T
menteve m = KL dhe n = MN. n
Puno sipas ecurisë

Vizato gjysmëdrejtëz OT.
Në gjysmëdrejtëzën OT barte segmentin KL = m m ashtu që OP = n.
Segmentin MN = n barte në gjysmëdrejtëzën OT me fillim në pikën P, kah pika O. Ashtu do ta fitosh
segmentin PS, ku PS = n.
Segmenti OS është ndryshimi i segmenteve KL dhe MN, dmth. OS = m – n.

82 8 Vizato segment a = 62 mm dhe b = 3 cm, kurse pastaj konstrukto segmentet
a + b dhe a - b.
Për çdo numër n më të madh se zero, te gjys- Vizato segment AB = 48 mm dhe gjysmë-
mëdrejtëza OS shtrihet vetëm një pikë pika A drejtëz OS. Barte segmentin AB në gjysmë-
që është në largësi n prej pikës O, dmth. drejtëzën OS.
OA = n; Konstrukto segmentet OM = a + 2b dhe
si bartet segmenti mbi gjysmëdrejtëz; ON = 2a – b, nëse a = 3 cm dhe b = 2 cm.
si caktohet grafikisht shuma, përkatësisht
ndryshimi i dy segmenteve.
Detyra
1. Vizato gjysmëdrejtëzën OS, dhe në të 4. Konstrukto segmentet: 2a + b dhe

shënoi pikat A dhe B, ashtu që OA = 4 cm a + 2b, nëse a = 25 mm dhe b = 22 mm.
dhe AB = 2 cm.
2. Për cilin vizatim themi se është konstruk- 5. Konstrukto segmentet: a - b dhe

sion? a - 2b, nëse a = 72 mm dhe b = 2 cm.
3. Konstruktoi segmentet: OM = 2a dhe 6. Konstrukto segmentet: a + b - c, nëse

a = 5 cm, b = 3 cm dhe c = 4 cm.
ON = 3a, nëse a = 3 cm.
Provo aftësinë tënde të hetimit.

Provo me numërim.
1. Sa katrorë ka në figurën e vizatimit a)?

2. Sa drejtkëndësha ka në figurën e vizatimit b)?
3. Sa trekëndësh barabrinjës ka në figurën e vizatimit c)?
a) b) c)
6 VIJA E THYER 83
Kujtohu! Për dy segmente që kanë vetëm pikën

A e skajshme të përbashkët quhen seg-
A B mente fqinje.
Pikat A dhe B janë pikat e skajshme të P
segmentit AB. M N
Ç’kanë të përbashkët segmentet AB dhe BC
në vizatim? Segmentet MN dhe NP në vizatim janë segmente
Prej vizatimit vëren se A C fqinjë.
segmentet AB dhe BC nuk Përgjigju kërkesave.
shtrihen në drejtëzën e Në vizatimet a) – e) janë dhënë segmentet AB,
njëjtë. B
BC, CD dhe DE, që lidhen njëri me tjetrën në
mënyrë të ndryshme.
Te cili vizatim dy segmente fqinjë shtrihen në a)

drejtëzën e njëjtë? A B C D E
Te cili vizatim nuk ka segmente fqinje që shtrihen C
në drejtëzën e njëjtë?
b)
B A B D E
c) C B
D
C E d)
A e)
A
C
B A
D E
Mbaj mend! D
Nëse gjatë lidhjes të segmenteve, çfarëdo dy segmente fqinjë nuk shtrihen në drejtëzën e njëjtë,
atëherë figura e fituar gjeometrike quhet vijë e thyer.
Figurat gjeometrike b), d) dhe e) janë vija të thyera, kurse a) dhe c) nuk janë. Pse?
1 Cilat figura nga vizatimi janë vija të thyera?

M
H G T
N
E
A B C L
F K I P R S
a) b) c) d)
Në vizatim është dhënë një vijë e thyer. Segmentet AB, BC dhe D
84 CD quhen brinjët e vijës së thyer, kurse pikat e tyre të ska-
jshme - kulme.
Me cilin segment segmenti AB është fqinjë, kurse me cilin S
segmenti BC është fqinjë?
Segmente fqinjë të vijës së thyer quhen brinjë fqinjë. Për shem-
A V
bull, brinjë fqinjë të vijës së thyer në vizatim janë AB dhe BC, si dhe
BC dhe CD.
Cilët prej brinjëve të vijës së thyer në vizatim nuk janë fqinjë?
D
2 Në vizatim është dhënë një vijë e thyer.

Cilët janë brinjë fqinjë të brinjës BC?
S
Cilët brinjë nuk janë fqinjë të brinjës CD? E
A V
B Shihe vizatimin dhe përcjelle
atë që është treguar
a) D b) D
Për një vijë të thyer te e cila pikat e skajshme
puthiten thuhet se është e mbyllur.
E S S
A V A≡E B
Brinjët e
Prej vizatimit mund të vëresh se pikat e ska- trekëndëshit
S formojnë vijë
jshme A dhe E të vijës së thyer ABCDE nuk
puthiten. të thyer të
A V mbyllur.
Pikat e skajshme A dhe E të vijës së thyer
puthiten te pika A.
3 Cila prej vijave të thyera në vizatim nuk ka brinjë fqinjë që priten?

Cila prej vijave të thyera është e mbyllur dhe nuk ka brinjë fqinjë që priten?
a) b) c) d) e) f)
Vëre! 85
Vijat e thyera a), b) dhe d) nuk kanë brinjë fqinjë që priten. Vija e atillë quhet vijë e
thjeshtë e mbyllur.
Vijat e thyera b) dhe f ) janë të thyera dhe nuk ka brinjë fqinjë që priten.
Mbaj mend! Brinjët e katërkëndëshit formojnë

vijë poligonale.
Vija e thyer e thjeshtë e mbyllur C
quhet vijë poligonale. D
A B
C 4 Njehso shumën e gjatësive të Vëre dhe mbaj mend!

brinjëve të vijës së thyer në viza-
tim. Shuma e gjatësive të brinjëve të vijës së thyer
quhet perimetër i vijës së thyer dhe shënohet
D 45 m me P.
m
m
2c
Perimetri i vijës së thyer në vizatim është:

C
E
P = AB + BC + CD + DE
cm
4
A 32 mm P = 32 + 40 + 45 + 20, përkatësisht,
B
P = 137 mm.
5 Njehso perimetrin e vijës së thyer KLMNP, nëse: KL = 8 cm, LM = 6 cm,

MN = 5 cm, NP = 7 cm dhe PK = 6 cm.
Të sqarosh ç’është vijë e thyer e Vizato vijën e thyer të mbyllur ABCDE.

mbyllur; Njehso perimetrin e vijës së thyer të
Çfarë është vijë e thyer e thjeshtë e mbyllur, mbyllur ABCDE, nëse
përkatësisht vijë poligonale;
AB = 5 cm, BC = 8 cm, CD = 6 cm,
çfarë është perimetri i vijës së thyer
DE = 4 cm dhe EA = 7 cm.
86
Detyra
1. Shëno katër pika A, B, C dhe D, ashtu që të 4. Ç’është perimetri i vijës së thyer të mbyllur?
mos ketë tri pika që shtrihen në drejtëzën e
njëjtë.
Vizato vijën e thyer të thjeshtë të mbyllur

me kulme te pikat A, B, C dhe D. 5. Gardhi i oborrit ABCD e ka perimetrin P = 21
m. Njehso gjatësinë e brinjës AB, nëse
BC = 5 m,CD = 720 cm, DA = 630 cm.
2. Sa kulme dhe sa brinjë ka vija e thyer në viza-
tim? Emërtoji kulmet dhe brinjët.
6. Njehso perimetrin e vijës së thyer të paraqi-

D tur në vizatim.
C
E D
35 mm
28 mm
E
C
A B
3 cm 25 mm
3. Vizato vijën e thyer të thjeshtë të mbyllur me A 4 cm B

shtatë kulme.
Obidi se!
1. Pa e quar majën e lapsit nga letra, vizato vijë të thyer, me të cilën figurën e
dhënë a) do ta ndash në gjashtë trekëndësha kënddrejtë.
2. Vizato figura (vija të thyer të mbyllura) viz.b) “me një lëvizje”, pa e larguar majën e
lapsit nga letra dhe pa kalimin e sërishëm nëpër vijën e vizatuar. A është e
mundur kjo të bëhet me figurën c)?
a) b) c)
7 KUPTIMET THEMELORE DHE TË NXJERRA 87
Kujtohu!
A Mbaj në mend
Duke e mësuar matematikën, deri tani
mësove për: numrin, shumën e dy num-
rave, segmentin, rrethin, syprinën e
drejtkëndëshit etj. Numri, shuma e dy numrave, segmenti, rrethi,
syprina e drejtkëndëshit, vija e thyer janë
Përkujto edhe disa sende që i ke mësuar.
kuptime matematike.
1 Vëre dhe kujtohu për këto kuptime matematike që i ke mësuar:
pika; largesa: gjysmëdrejtëza; mesi i segmentit;

drejtëza; rrafshi segmenti vija e thyer.
Kujtohu për disa prej këtyre kuptimeve
a) Figura gjeometrike që i përmban pikat A dhe B dhe të gjitha pikat që shtrihen ndërmjet tyre quhet
segment.
b) Pika e segmentit që është një lloj e larguar prej skajeve të tij quhet mesi i segmentit.
c) Figura gjeometrike e segmenteve të lidhur, të atillë që çfarëdo dy segment fqinjë nuk shtrihen në
drejtëzën e njëjtë quhet vijë e thyer.
Çfarë tregojnë fjalitë a) – c)?

Me fjalinë nën a) përcaktohet se çfarë figure gjeometrike është segmenti, dmth jepet përgjigje në
pyetjen „ç’quajmë segment?"
Për fjalinë nën a) thuhet se është përkufizim i kuptimit segment.
Fjalia nën b) është përkufizim i kuptimit pikë e mesme.
Fjalia nën c) është përkufizim i kuptimit vijë e thyer.
2 Si përkufizohet kuptimi për pikat kolineare?
Vëre!
Te përkufizimi për kuptimin vijë e thyer janë përdor kuptimet segmente fqinjë dhe drejtë.
Për përkufizimin e kuptimit mesi i segmentit, përsëri përdoren kuptimet pikë dhe drejtëze.
Kuptimet pikë dhe drejtëz nuk i përkufizojmë me kuptime të tjera. Ato vetëm i sqaro-
88 jmë.
Është pranuar që disa kuptime të merren si fillestare dhe ato quhen kuptime
themelore ose parësore.
Kuptimet parësore nuk përkufizohen.
Mbaj në mend!
Për kuptime parësore në gjeometri merren: pika, drejtëza, rrafshi dhe largesa.
Për të gjitha kuptimet e tjera jepet përkufizim përkatëse dhe ato quhen kuptime të nxjerra ose
kuptime dytësore.
Për shembull, prej kuptimeve gjeometrike që i ke mësuar, kuptime të nxjerra janë: segmenti, mesi i
segmentit, vija e thyer, vija e thjesht e thyer, perimetri i vijës së thyer etj.
3 Parashtroje përkufizimin për gjysmëdrejtëzën.
Cilët kuptime parësore janë shfrytëzuar për përkufizimin e kuptimit gjysmëdrejtëz?
Duhet të dish! Testohu

Pika, drejtëza dhe rrafshi janë kuptime themelore në
gjeometri; Cilët kuptime parësore dhe dytësore
për kuptimet parësore nuk jepen përkufizime; përdoren gjatë përkufizimit të kuptimit
vija e thyer e mbyllur?
kuptimet dytësore përkufizohen;
gjysmëdrejtëza, segmenti mesi i segmentit, vija e
thyer janë kuptime të nxjerra.
Detyra
1. Numëroji kuptimet parësore në gjeometri. 3. Shprehe përkufizimin për:

a. gjatësinë e segmentit;
b. perimetrin e vijës së thyer.
2. Cilët prej këtyre kuptimeve: pika, drejtëza,
segmenti, gjysmëdrejtëza, figura
gjeometrike, largesa janë kuptime dytësore? 4. Cilët kuptime përdoren gjatë përkufizimit të
kuptimit figurë gjeometrike?
8 RRETHI DHE QARKU 89
Kujtohu!
A
Shumë herë deri tani ke vizatuar rreth me
kompas.
Që të vizatosh rrethin, është e
nevojshme të dish ku të ven-
dosësh gjilpërën dhe sa ta 1 Në vizatim është dhënë rrethi k dhe në të janë
„hapsh " kompasin. shënuar pikat A, B, C, D, E dhe F. Shihe viza-
timin dhe vepro sipas kërkesave.
Edhe sa pika mundesh të E

shënosh te rrethi? F D
Vërejta! Rrethi është bashkësi
pikash dhe të gjitha ato pikat Në çfarë largese janë pikat e C
janë në largësi të barabartë prej O
rrethit nga pika O? A
pikës O.
B
Bashkësia e të gjitha pikave në rrafsh që janë në largësi të barabartë prej një pike të zgjedhur në
atë rrafsh quhet rreth.
Pika e zgjedhur quhet qendër e rrethit dhe shpesh herë shënohet me O.
2 Vizato rreth me qendër O dhe me hapje të kompasit 25 mm. Në rreth shëno pikat A, B e C dhe
çdonjërën prej tyre lidhe me pikën O.
C
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet: r
B
Ku shtrihen pikat e skajshme të segmenteve OA, OB, dhe OC? O
Si janë ato segmente sipas gjatësisë ndërmjet tyre?
A
Segmentet OA, OB dhe OC e lidhin qendrën e rrethit me pikat e rrethit dhe
janë të barabarta ndërmjet tyre.
Çdo segment që e lidh qendrën me çfarëdo pikë të rrethit quhet rreze e rrethit edhe gjatësia e saj
quhet rreze e rrethit.
Rrezja shpesh herë shënohet me shkronjën r.
D
C
3 Në vizatim është dhënë rrethi k dhe segmentet OA, OB, OC dhe
OD.
A
Cili prej këtyre segmenteve është rreze e rrethit? k
O
Pse segmenti OC nuk është rreze e rrethit? B
90 4 Vizato rrethin me qendër O dhe rreze r = 2 cm.
Sa rrathë mund të vizatosh me qendër në pikën O dhe rreze 2 cm?

Me pikë të dhënë si qendër dhe rreze të dhënë mundet të vizatohet vetëm një rreth.
Një rreth plotësisht është e përcaktuar nëse janë dhënë qendra O dhe rrezja r e tij.
Rrethi k me qendër O dhe rreze r shënohet me k (O; r).
5 Vizato rrethin k (O; 2 cm). D

k
B 6 Në vizatim është dhënë vija rrethore k (O; r) dhe pikat A, B, C

dhe D.
A
O C
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet. B
Në sa pjesë është ndarë rrafshi me rrethin k?
Mund të themi se pikat B dhe D „janë jashtë" rrethit k. Cilës pjesë të rrafshit i takojnë pikat A dhe C?
Rrethi k e ndan rrafshin në dy pjesë (zona)- e brendshme (zona e brendshme) dhe e jashtme (zona
e jashtme).
Figura gjeometrike që përbëhet prej një rrethi dhe prej pjesës së saj të brendshme quhet qark.
Qendra dhe rrezja e rrethit k quhen qendër dhe rreze e qarkut. Qarkun me qendër O dhe rreze r e
shënojmë me K(O; r).
7 Vizato qark K(O; 22 mm).
C 8 Në vizatim është dhënë rrethi k dhe në të janë shënuar D

pikat A, B, C dhe D dhe janë tërhequr segmentet AB dhe C
CD.
d
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet e parashtruara. A B
Ku shtrihen pikat e skajshme të segmenteve AB dhe CD? O
k
Cili prej këtyre segmenteve kalon nëpër pikën O??
Me sa rreze është i barabartë segmenti AB?

Segmenti pikat e skajshme të të cilit i takojnë rrethit quhet kordë e rrethit. Segmenti AB është
korda që kalon nëpër qendër.
Korda që kalon nëpër qendër quhet diametër i rrethit ose qarkut. Diametri i rrethit shpeshherë
shënohet me d dhe d= 2r.
9 Vizato rrethin k (O; 25 cm). Njehso diametrin e rrethit. 91
10 Vizato rrethin k (O; r) dhe në të shëno pikat A dhe B. A B
Në sa pjesë është ndarë rrethi me pikat A dhe B?

O
k
C
Mbaj në mend!
Me pikat A dhe B rrethi është ndarë në dy pjesë. Çdonjëra prej atyre pjesëve së bashku me pikat A
dhe B quhet hark rrethor dhe shënohet me AV, nëse ai është më i vogli.
Më i madhi, pra, shënohet me tri shkronja, dmth. ASV.
Korda e rrethit le të jetë diametër. Secili nga harqet rrethore të fituara quhet gjysmërreth.
11 Vizato rrethin k (O; r), kordën AB dhe diametrin CD.

Cila prej pikave A, B, C dhe D përcaktojnë gjysmërreth?
Duhet të dish!
Testohu!
Të sqarosh ç’është rrethi;
çfarë është hark rrethor dhe si Cilat prej pikave në vizatim:
shënohet; a) i takojnë rrethit k?
çfarë është qendër dhe rreze e b) i takojnë qarkut K?
rrethit; c) janë pikat e skajshme të qarkut?
me çfarë është i përcaktuar një k
E
rreth;
B A
të sqarosh çfarë është kordë e Sa është rrezja e rrethit me
rrethit dhe cila kordë quhet diametër d = 32 mm? D
diametër; O
cila figurë gjeometrike quhet qark. C
Detyra
4. Vizato rrethin k(O; 25 mm) dhe në të shëno
1. Vizato rrethin k (O; 2 cm). A është qen- hark rrethor AV, ashtu që korda përkatëse të
dra O pikë e rrethit? jetë AB = 3 cm.
2. Ç’është rrezja e rrethit? 5. Njehso diametrin e rrethit me rreze

r = 28 mm.
3. Vizato rrethin k me diametër 6. Njehso rrezen e rrethit me diametër

d = 4 cm dhe në të kordën AB = 3 cm. d = 5 cm.
92 9 POZITA RECIPROKE E RRETHIT DHE PIKËS.
POZITA RECIPROKE E RRETHIT DHE DREJTËZËS
C
Kujtohu! A G
B
B
k F r O
A
D
A E
O C D
E a
F
H
G
1 Në vizatim janë dhënë: rrethi k (O; r) dhe
Në rrethin k në vizatim janë shënuar disa pika, pikat A, B, C, D, E, F dhe G.
por janë shënuar edhe pika që nuk i takojnë Me matje dhe krahasime konstato se
rrethit. pohimet e dhëna janë të sakta:
Cilat prej këtyre pikave shtrihen në rrethin a) OA = r dhe OD = r;
k?
b) OB = r dhe OE = r;
Cilat prej këtyre pikave shtrihen në zonën e
brendshme të rrethit k? c) OC = r dhe OF = r.
Cilat prej këtyre pikave shtrihen në zonën e Vëre!
jashtme të rrethit k?
Cilat pika janë të përbashkëta për rrethit
Pikat A dhe D i takojnë rrethit. Largesa e tyre
k dhe drejtëzën a? deri te qendra O është e barabartë me r.
Pikat B dhe E shtrihen në pjesën e brendshme të rrethit k. Ato janë pika të brendshme.
Largesa e atyre pikave deri te qendra O është më e vogël se r.
Pikat C, F dhe G shtrihen në pjesën e jashtme të rrethit k. Ato janë pika të jashtme.
Largesa e atyre pikave deri te qendra O është më e madhe se r.
2 Cila prej pikave A, B, C, D dhe E shtrihet në rrethin k (O, 35 mm), në qoftë se AO = 3 cm,
BO = 35 mm, CO = 4 cm, DO = 3 cm 5 mm, EO = 2 cm 8 mm?
3 Cila prej pikave K, L, M, N dhe P është e jashtme dhe cila është pika e brendshme e rrethit
k (O, 3 cm), nëse OK = 30 mm, OL = 28 mm, OM = 3 cm 2 mm, ON = 38 mm, OP = 2 cm 6 mm?
b
B 4 Në vizatim janë dhënë rrethi k dhe drejtëzat a, b dhe c.
S
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet. k
Sa pika të përbashkëta ka drejtëza a me rrethin k?
Cila prej drejtëzave ka vetëm një pikë të përbashkët me O
rrethin k?
a V
Cila prej drejtëzave nuk ka asnjë pikë të përbashkët me
c A
rrethin k?
Vëre dhe mbaj mend! 93
Drejtëza a dhe rrethi k kanë dy pika të përbashkëta. Themi se drejtëza a është prerëse e
rrethit k.
Drejtëza b dhe rrethi k kanë vetëm një pikë të përbashkët. Themi se drejtëza b është tangjente
rrethit k.
Drejtëza c nuk ka asnjë pikë të përbashkët me rrethin k.
5 Vizato rrethin k dhe në të shëno pikë P. Vizato drejtëzën t që e takon rrethin k në pikën P.

Të caktosh pikë që shtrihet brenda rrethit, në
rreth dhe jashtë tij; Çfarë pozite reciproke kanë pika A dhe rrethi k
kur një drejtëz është prerëse e rrethit; (O, r), nëse OA = r?
Çfarë pozite reciproke kanë drejtëza m dhe vija
kur një drejtëz është tangjentë e rrethit.
rrethore k (O, r), nëse drejtëza m kalon nëpër
qendrën e rrethit?
Detyra
5. Çfarë pozite reciproke mundet të kenë
1. Cila prej pikave A, B, C dhe D është pikë e drejtëza dhe rrethi?
brendshme e rrethit k (O; 3 cm),
nëse OA = 25 mm, OB = 30 mm,
OC = 4 cm dhe OD = 2 cm? 6. Cila prej drejtëzave në vizatim është tang-
jentë e rrethit k?
a
2. Çfarë pozite reciproke mundet të kenë pika
b
dhe rrethi? c
O
3. Vizato rrethin k (O; 8 mm) dhe drejtëzën a

që e pret rrethin.
7. Vizato rrethin k dhe në të shëno pikë A.

Vizato tangjentë t që rrethin e takon në
4. Ç’është tangjentë e rrethit? pikën A.
94 10 POZITA RECIPROKE E DY RRATHËVE
Kujtohu!
A 1 Në vizatim janë dhënë rrathët k1(O1; r1)
C dhe k2(O2; r2).
A
D k1 Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyet-
r r1
jen.
k O
O1 Rrathët k1 dhe k2 a kanë pika të për-
bashkëta?
B
Në vizatim janë dhënë rrathët: k(O; r) dhe k1 r2 k2
k1(O1; r1). r1
O2
Pika O është qendra e rrethit k(O; r), kurse O1
segmenti OD është rrezja e rrethit.
Emërto qendrën dhe rrezen e rrethit k1.
Vëre!
Cilët nga pikat e shënuara i takojnë rrethi
Rrathët k1 dhe k2 nuk kanë pika të përbashkëta.
k dhe cilat rrethit k1? Njëri rreth është në zonën e jashtme të rrethit
tjetër.
Mbaj mend!
Largesa O1O2 ndërmjet qendrave O1 dhe O2 të rrathëve k1 dhe k2 quhet largesa qendrore dhe më
së shpeshti shënohet me c; c = O1O2.
k1 k2
2 Shihi rrathët k1 dhe k2 dhe përgjigju në pyetjet.
r1 r2
Rrethi k1 dhe k2 a kanë pika të përbashkëta?
O2
Në cilën zonë të rrethit k1 htrihet rrethi k2? O1
Vëre!
Rrathët k1 dhe k2 nuk kanë pika të përbashkëta.
Njëri rreth është në zonën e brendshme të rrethit tjetër. k1
k2
r1
3 Në vizatim janë dhënë rrathët k1(O1; r1) dhe k2(O1; r2). r2
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet.
O1
Çfarë kanë të përbashkët rrathët k1 dhe k2 ?
A kanë rrathët k1 dhe k2 pika të përbashkëta?
95
Rrathët k1 dhe k2 kanë qendër të përbashkët dhe nuk kanë pika të përbashkëta.
Për ato themi se janë rrathë bashkëqendror.
4 Vizato dy rrathë bashkëqendror k1 dhe k2 me rreze r1= 3 cm dhe r2= 2 cm.
B 5 Në vizatim janë dhënë rrathët k1(O1; r1)

dhe k2(O2; r2). r1 r2
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjen:
O1 M O2
Çfarë kanë të përbashkët rrathët k1 dhe k2?

Rrathët k1 dhe k2 kanë vetëm një pikë të përbashkët.
Thuhet se vijat rrethore k1 dhe k2 takohen prej jashtë.
6 Vizato rrathët k1(O1; 2 cm) dhe k2(O2; 3 cm) që të takohen nga jashtë.
r1
7 Shihi vizatimet k1(O1; r1) dhe k2(O2; r2) dhe përgjigju në
k1 r2
pyetjen.
c
Ç’kanë të përbashkët rrathët k1 dhe k2? R
O1 O2
k2

Rrathët k1 dhe k2 kanë vetëm një pikë të përbashkët.
Thuhet se rrathët k1 dhe k2 takohen nga brenda.
C 8 Shihe vizatimin dhe puno sipas ecurisë.
A
Vizato segment O1O2 = 4 cm.
Vizato rrathët k1(O1; 25 mm) dhe k2(O2; 22 mm).
Shënoji pikat e përbashkëta të rrathëve k1 dhe k2 me A dhe B. O1 O2
Tërhiqi rrezet r1= O1A dhe r2= O2A. V
96
Rrathët k1 dhe k2 kanë dy pika të përbashkëta A dhe B, përkatësisht rrathët priten.
9 Vizato rrathët k1 dhe k2 që priten.
Çfarë pozite reciproke mundet të kenë dy

A mundet dy rrathë të jenë koncetrike dhe të
rrathë;
priten?
të dallosh prej vizatimit
kur dy rrathë nuk kanë pika të përbashkëta; Dy rrathë me rreze r1 dhe r2 takohen nga
kur dy rrathë takohen; jashtë. Në se është e barabartë largesa e tyre
qendrore?
kur dy rrathë priten.
Detyra
1. Vizato dy rrathë k1 (O1; 18 mm) dhe k2 Vizato dy rrathë bashkëqendrorë

4.
(O2; 22 mm) që nuk kanë pika të për- k1 (O1; 2 cm) dhe k2 (O2; 15 mm).
bashkëta. Sa mundësi ka?
2. Vizato dy rrathë k1 (O1; r1) dhe 5. Vizato dy rrathë k1 (O1; 25 mm) dhe
k2 (O2; r2) ashtu që të takohen nga jashtë. k2 (O2; 15 mm), që takohen nga brenda.
3. Çfarë pozite reciproke kanë rrathët k1 (O1; Rrathët k1 (O1; 3 cm) dhe
6.
3 cm) dhe k2 (O2; 2 mm), nëse pikat O1 k2 (O2; 18 mm) takohen nga brenda.
dhe O2 puthiten? Njehso largesën ndërmjet qendrave të tyre.
11 GJYSMËRRAFSHI. KËNDI 97
Kujtohu! A 1 Në vizatim janë shënuar drejtëza p

dhe pikat A, B, C, D, E dhe F që nuk
Cilat prej pikave të shënuara në vizatim
shtrihen në të.
shtrihen në drejtëzën p, e cilat nuk shtrihen
në të?
M B F
T A
p p
Q N E
C D
Çfarë pozite reciproke kanë drejtëza p dhe
segmenti MN? Segmenti AB a ka pikë të përbashkët me
Ç’është pika Q për drejtëzën p dhe seg- drejtëzën p?
mentin MN? Çfarë pozitë reciproke kanë drejtëza p dhe seg-
menti EF?
Vëre se segmenti AB nuk ka pika të përbashkëta me drejtëzën p, ndërsa segmenti EF e pretë

drejtëzën p.
Për pikat A dhe B themi se gjinden (shtrihen) në anën e njëjtë, ndërsa pikat E dhe F –në anët e
ndryshme të drejtëzës p.
Sqaro pse pikat C dhe D shtrihen në anën e njëjtë të drejtëzës p, ndërsa pikat B dhe D shtrihen në anët
e ndryshme të saj.
A ka pika tjera të cilat shtrihen në anën e njëjtë, gjegjësisht në anët e ndryshme të drejtëzës p?
Mund të vërej se në anën e njëjtë të drejtëzës p ka pafund shumë pika.
Mbaj mend
Bashkësia e të gjitha pikave në rrafsh që shtrihen në anën e njëjtë të drejtëzës së
dhënë p, së bashku me pikat e asaj drejtëze, quhet gjysmërrafsh. p
Drejtëza p quhet teh ose kufi e gjysmërrafshit.
Me drejtëzën p në vizatim janë formuar dy gjysmërrafshe, prej të cilëve

njëri është i ngjyrosur.
M S p
2 Cilat pika në vizatim shtrihen në gjysmërrafshin e
njëjtë me pikën S? K P
T
N L
Y
98 B 3 Vizato dy gjysmëdrejtëza OX dhe OY, si në
vizatim. II
I
Ç’kanë të përbashkët gjysmëdrejtëzat OX dhe OY?
Në sa pjesë është ndarë rrafshi me ato gjysmëdrejtëza? O X
Dy gjysmëdrejtëza me fillim të përbashkët e ndajnë rrafshin në dy pjesë.
Figura gjeometrike e formuar prej dy gjysmëdrejtëzave me pikë të fillimit të për-

bashkët dhe njërës pjesë të rrafshit e kufizuar me ato quhet kënd.
Y Y
Në vizatim janë paraqitur dy kënde që formohen me gjysmë-
drejtëzat OX dhe OY.
Secili prej atyre këndeve është përbërë prej gjysmëdrejtëzave dhe
pjesës së ngjyrosur të rrafshit. O X O X
Gjysmëdrejtëzat OX dhe OY quhen krahët të këndit, kurse pika O quhet kulmi i këndit.
Pjesa e rrafshit që i takon këndit, pa krahë, quhet zona e brendshme Y
e
(ose shkurtimisht zonë). a e hm
zonends
Zona e brendshme e këndit shënohet me hark rrethor. br
në
na
Pikat që i takojnë zonës së brendshme quhen pikat e brendshme të Y
X
zo
O
këndit. X
O
natyrë
Vëre se!
Këndet mund të shënohen: B

me shkronjë të madhe të latinishtes me të cilën është shënuar kulmi i kën-
α
dit dhe me simbol ∢ para saj; për shembull ∢O.
O A
me shkronjë të vogël të alfabetit grek, që shënohet në zonën e këndit;
përpos α, përdoren edhe shkronjat: β (beta), γ (gama), δ (delta) etj.;
Me tre shkronja të mëdha, ku shkronja e kulmit shënohet në ndërmjet; për shembull ∢AOB.
D
4 Në vizatim është paraqitur këndi α dhe janë shënuar pikat: O,
E
A, B, C, D, E.
Cilat prej atyre pikave i takojnë këndit α? B
C α
Cilat prej atyre pikave janë pika të brendshme të këndit α? O A
5 Vizato kënd me kulm S dhe krahë SP dhe SR dhe shënoje me hark rrethor. Si do ta shkruash me
simbole këndin që e vizatove?
S
6 Emërto çdonjërin prej 99
këndeve në vizatim. β 2
M
P R
C 7 Në vizatim janë dhënë: ∢MON me pikat A, B, C, D

N D T
nga zona e tij dhe ∢SQT me pika E, F, G, H nga zona G F
C
e tij.
A B Q
Të gjitha pikat e segmentit AB shtrihen në zonën e ∢MON. S
Ku shtrihen segmentet: BC, BD, AC?
O M H E
Segmenti EF ka pika që i takojnë zonës dhe pikat që nuk i takojnë zonës së ∢SQT. Kujt i takojnë
pikat e segmenteve: EG, FH, HE?
Për një kënd themi se është i mysët (konveks), nëse për cila do dy pika A dhe B nga zona e tij, të
gjitha pikat e segmentit AB i takojnë asaj zone.
Në vizatim këndi MON është i mysët, kurse këndi SQT nuk është i mysët ai është i lugët.
8 Vizato një kënd të mysët α dhe një kënd β që është i lugët.
Ç’është gjysmërrafshi; Cila prej figurave në vizatim është kënd?

Ç’është këndi; Cila prej figurave në vizatim është kënd i mysët?
Ç’është zonë e brendshme e këndit; V
T K
cili kënd është i mysët?
M L
Detyra S O A R R
1. Cilat pika në vizatim shtrihen në të njëjtin 3. Vizato kënd me kulm M dhe krahë MP dhe
gjysmërrafsh me pikën A? MN. Emërto atë kënd.
4. Vizato një kënd të mysët α dhe një kënd β

A C H që nuk të lugët.
a
E
B G 5. Sa kënde janë formuar me gjysmë-
D F drejtëzat: OA, OB dhe OC dhe harqet
rrethore në vizatim?
2. Emërto kulmin dhe krahët e C V
këndit në vizatim. Cilat pika D Emërtoji ato kënde.
të shënuara i takojnë këndit, E
e cilat zonës? V
O A S
O A
100 12 KRAHASIMI I KËNDEVE. LLOJET E KËNDEVE
Këndet, ashtu si edhe segmentet mund

Kujtohu! A të krahasohen.
Në vizatim është dhënë një kënd.
N 1 Puno sipas kërkesave, vëre mbaj mend dhe
përgjigju.
Në fletë të tejdukshme vizato dy kënde,
α=∢AOB dhe β=∢CSD, si në vizatim, e pastaj
prej.
P M
D
Emërto atë kënd. B
Emërtoji krahët dhe kulmin e këndit.
α β
O A S C
Vendose njërin këndë të prerë mbi këndin tjetër, për shembull a mbi β, D B
ashtu që kulmi O të puthitet me kulmin S, ndërsa krahu OA me krahun SC, si
në vizatim.
β
Në cilën zonë gjendet krahu OB? α
Krahu OB (i këndit) shtrihet në zonën e këndit β. O≡S A C
Vëre!
Ka tre mundësi për pozitën e krahut OB të këndit α=∢AOB në lidhje me këndin β=∢CSD, kur α dhe
β janë të vendosur njëri mbi tjetrin.
1) Krahu OB puthitet me krahun 2) Krahu OB gjendet në zonën e 3) Krahu OB gjendet në zonën e

OD brendshme të këndit β -atëherë jashtme të këndit β -atëherë
–atëherë themi se këndet α themi se α është më i vogël se themi se α është më i madh se
dhe β janë të barabartë β. β.
(puthitshëm).
D D B B D
B
β α
β α β
α
O≡S A C O≡S A C O≡S A C
B 2 Shqyrtoje këndin AOB në vizatim, mendohu dhe

përgjigju. A O B
Çka formojnë krahët e këndit AOB?

Vëre dhe mbaj në mend!
101
Këndi krahët e të cilit formojnë një drejtëz quhet kënd i shtrirë.
Çdo dy këndet të shtrirë janë të barabartë.
3 Vizato këndin e shtrirë MON, shënoje me hark dhe shëno pikat A, B, C, D në zonën e tij.
Cili prej segmenteve AB, AC, BC dhe BD tërësisht shtrihen në zonën e ∢MON?
A është ∢MON i mysët apo i lugët?
C
4 Puno sipas kërkesave, vëre, mbaj mend dhe përgjigju.
Në fletë të tejdukshme vizato këndin e shtrirë AOB.

Paloje fletën në kulmin O, ashtu që krahët OA dhe OB të
puthiten. Pastaj shpalose fletën. A O B
Vëren se me vijën e palosjes këndi i shtrirë është ndarë në dy pjesë të puthitshme, gjegjësisht
të barabarta. Secila prej atyre pjesëve është kënd i drejtë.
Këndi i cili është sa gjysma e këndit të shtrirë quhet kënd i

drejtë.
Këndi AOC në vizatim është kënd i drejtë. Shkruaje këndin

tjetër të drejtë.
Vëre këndet e drejta në vizorin tënd drejtkëndor.
5 Shqyrto vizatimin dhe vepro sipas kërkesës. V
Vizato gjysmëdrejtëzën OA.

Kulmin e këndit të drejtë vendose te pikën O, ashtu që njëri prej
krahëve të vizorit drejtkëndor të puthitet me gjysmëdrejtëzën
OA.
O A
Nëpër krahun tjetër të trekëndëshit tënd tërhiq gjysmëdrejtëz
OB.
Në këtë mënyrë vizatove kënd të drejtë AOB. γ
β
6 Me këndin e drejtë të vizorit kënddrejtë mate cili prej këndeve në
vizatim është kënd i drejtë.
α
7 Shihi vizatimet AOB dhe MPN në vizatim dhe krahasoji me këndin V

e drejtë.
Cili prej këndeve është më i vogël se këndi i drejtë, e cili është α

më i madh se këndi i drejtë? O A
Vëre dhe mbaj mend! N
102
Këndi që është më i vogël se këndi i drejtë quhet kënd i
ngushtë. β
Këndi që është më i madh se këndi i drejtë, kurse më i
vogël se këndi i shtrirë quhet kënd i gjerë. R M
8 Vlerëso cili prej këndeve në

vizatim është kënd i ngushtë, e
α β γ δ
cili i gjerë, kurse pastaj provo
me këndin e drejtë të vizorit
tënd, a ke vlerësuar saktë.
Do të pranojmë që gjysmëdrejtëzat e puthit-

C 9 Çfarë është pozita reciproke e dy shme të përcaktojnë dy kënde.
gjysmëdrejtëzave OA dhe OB, nëse
pika B i takon gjysmëdrejtëzës OA, si Njëri kënd është i formuar nga gjysmë-
në vizatim? drejtëzat (që puthiten) dhe pjesës tjetër të
A rrafshit-ai kënd quhet kënd i plotë;
O V
Këndi tjetër është i formuar nga gjysmë-
Ato dy gjysmëdrejtëza OA dhe OB a e ndajnë drejtëzat (që puthiten), ndërsa zona e tij
rrafshin në dy pjesë? është bashkësi e zbrazët –ai kënd quhet zero
kënd.
10 Në vizatim është paraqitur këndi i plotë AOB dhe këndi A

zero NPM. O V
A është këndi i plotë e mysët? Sqaro përgjigjen tënde.
P N M
Cili kënd quhet: Cilat lloje të këndeve mund ti njohësh

B
Kënd i shtrirë? kënd i drejtë? në vizatim? Emërtoji ato kënde.
Radhiti këndet sipas madhësisë, duke fil- C
kënd i ngushtë? kënd i gjerë?
luar nga më i vogli: α, β, γ dhe δ, nëse
kënd i plotë? kënd zero? α është kënd i shtrirë, β është kënd i O A
drejtë, γ është kënd i ngushtë dhe δ
është kënd i gjerë.
Detyra
1. Cili kënd quhet kënd i shtrirë? 3. Çfarë këndi formojnë akrepat e orës në:
a) ora 14 ; b) ora 15 ;
2. Çfarë këndi paraqet gjysma e këndit të c) ora 17 ; d) ora 18 ?
shtrirë?
4. Vizato kënd të ngushtë AOB dhe kënd të 6. Vizato këndin e gjerë MON dhe 103
gjerë MPN. kënd e ngushtë NOP, ashtu që
5. Vizato tre gjysmëdrejtëza OA, OB, dhe OC, ∢MOP të jetë i shtrirë.
ashtu që ∢AOB të jetë kënd i drejtë dhe
∢BOC kënd i ngushtë. I cilit lloj është këndi
∢AOC?
13 KËNDE PRANISHME, TË PUQËT DHE KRYQËZOR
Kujtohu! Te vizatimi „kujtohu", këndet α dhe β e kanë kul-

A min e përbashkët O dhe krahun e përbashkët
C OB.
B
β Dy kënde me kulm të përbashkët dhe një krah të
α përbashkët, por që nuk kanë pikat të brendshme
O A të përbashkëta quhen kënde të pranishme.
Në vizatim janë dhënë këndet α dhe β.

1 Cilët prej këndeve në vizatim janë kënde të pran-
Emërtoji krahët dhe kulmet e këndeve α ishme? Sqaroje përgjigjen.
dhe β.
Ç’kanë të përbashkët këndet α dhe β? B H
D S G
N
A O
C F E
M P
a) b) v)
B 2 Në drejtëzën p në vizatim është zgjedhur pika O dhe është tërhequr gjysmëdrejtëza OB.
Ç’kanë të përbashkët ∢AOB dhe ∢BOC? V

Si quhet çifti i këtillë i këndeve?
Çfarë kënd formojnë krahët OA dhe OC?
A O S
Mundesh të vëresh se këndet e pranishme AOB dhe BOC formojnë kënd të shtrirë.
Mbaj mend!
Dy kënde të pranishme që formojnë kënd të shtrirë quhen kënde të puqtë.
3 Vizato një kënd të ngushtë MPN, pastaj vizato kënd NPS i puqët me këndin MPN.
I cilit lloj është këndi NPS?
4 Vizato kënd të drejt α, pastaj vizato kënd β të puqët me α. I cilit lloj është këndi β?
C B
104 C
Drejtëzat AC dhe BD në vizatim priten te pika O.
Ashtu formohen këndet α, β, γ dhe δ. Krahët OC β
dhe OD të këndit γ janë vazhdimet e krahëve OA γ α
dhe OB të këndit α. Për këndet e tillë themi se janë δ
O A
kënde të kryqëzuara.
D
Të kryqëzuara janë Dy kënde që kanë kulm të përbashkët, kurse krahët e
edhe këndet β dhe njërit kënd janë vazhdimet e krahëve të këndit tjetër
δ, në vizatim. nëpër kulm, quhen kënde kryqësore.
5 Vizato kënd të ngushtë AOB, kurse pastaj vizato kënd MON, ashtu që ato dy kënde të jenë kryqë-
zor.
Vizato në letër ose në kartuç kënde kryqësore si në vizatim. C

D Prej me kujdes këndet kryqësore dhe vendosi njërin mbi
D
tjetrin. Do të vëresh se këndet kryqësore gjatë vendosjes

njërin mbi tjetrin puthiten. Prandaj mundet të thuhet se O
këndet kryqëze janë të puthitshëm (barabartë). B
A
Në vizatim ∢AsOD = ∢BOC dhe ∢AOB = ∢COD.
6 Vizato kënd të drejtë MPN, kurse pastaj vizato këndin e tij kryqëzor SPR. Të cilit lloj janë këndet
MPS dhe NPS?

Të njohësh dhe të sqarosh cilët
kënde janë kënde pranishme; A munden të jenë këndet të pranishme këndet AOB dhe
BCD?
të njohësh dhe të sqarosh cilët
Këndet AOB dhe BOC janë kënde të puqtë. Nëse ∢AOB
kënde quhen kënde të puqtë;
është i drejtë, atëherë i cilit lloj është ∢BOC?
të njohësh dhe të sqarosh cilët Këndi MPN është kënd i gjerë. I cilit lloj është këndi qen-
kënde janë kënde kryqëzorë. dror ∢MPN?
Detyra
3. Vizato një kënd të gjerë α, pastaj vizato
1. Emërtoji këndet fqinje këndin e tij të puqët β. I cilit lloj është këndi
C B
në vizatim. β?
Ke kujdes ka katër 4. Për cilët dy kënde themi se janë kënde të
çifte të këndeve fqin- D O A kryqëzuara?
jë!
1
5. Cakto çiftet e kën- 4 2
2. Cili prej këndeve në vizatim deve kryqëzorë në 3
është kënd i puqët i këndit β α
γ δ vizatim. 5
α? Cilët këndet të tjera janë 8
6
të puqtë? 7
14 KËNDI QENDROR. KONSTRUKSIONI I KËNDIT 105
Kujtohu! A 1 Në vizatim është dhënë rrethi k me

qendër O dhe kënde α dhe β.
Në vizatim është dhënë rrethi V
k C
k, qendra O dhe në të janë V
shënuar pikat A dhe B. β
Në sa pjesë është ndarë rrethi A D α
O
k me pikat A dhe B? k O A
Si quhet secila pjesë prej tyre?

Si shënohet harku më i vogël i dy harqeve Ku gjendet kulmi i këndit: α; β?
rrethore? Këndi kulmi i të cilit gjindet në vijën rrethore të
Si quhet segmenti AB? dhënë quhet kënd qendror.
2 Cili prej këndeve α, β dhe 3 Krahët e këndit α (në vizatim) e presin rrethin k në pikat A
γ në vizatim është kënd dhe B.
qendror? Pse këndi γ nuk Shkruaje harkun rrethor të cilin e for-
është qendror? V
mojnë krahët e këndit α dhe shtrihet k
në atë kënd.
α
β Shkruaje harkun rrethor të cilin e for-
α O A
mojnë krahët e këndit α dhe nuk C
γ O
shtrihet në atë kënd.
Mbaj mend!
Çdo kënd qendror në rreth të dhënë përcakton saktësisht një hark rrethor që shtrihet në atë kënd.
Për këndin dhe harkun themi se përgjigjen ose janë përkatës njëri me tjetrin.
4 Në vizatim është dhënë rrethi k dhe qendra O dhe dy kënde qendrore, që janë
të puthitshme.
Përfytyro se këndi α rrotullohet rreth pikës O në kahun e lëvizjes së

akrepave të orës, deri sa saktësisht e mbulon këndin β.
Ku do të kishte rënë pika A, e ku pika B? Vërej se harku AB do të

puthitet me harkun CD.
Me cilin hark do të puthitet harku AB?
Këndeve qendrore të puthitshme në rrethin e njëjtë ose në rrathë të ndryshëm por me
106 rreze të barabarta iu përgjigjen harqet rrethore të puthitshme.
Në mënyrë të njëjtë mund të vëresh se vlen edhe e anasjelltë:
Harqet rrethore të puthitshme në rrethin e njëjtë ose në rrathë të ndryshëm por me rreze të
barabarta iu përgjigjen këndet qendrore të puthitshme.
5 Këndet qendrore α dhe β në vizatim janë të puthitshme.

Si jenë harqet përkatëse AB dhe CD?
Kordës AB i takon këndit α, ndërsa korda CD këndit β. Si do të përfundosh

se këto korda janë të puthitshme (barabarta)?
Mund të paramendoj se këndi α, me rrotullim rreth pikës O, do të puthitet me këndin

β. Kordat AB dhe CD do të puthiten, gjegjësisht ato janë të barabartë.
Në përgjithësi vlen!
Këndeve qendrore të puthitshme në rrethin e njëjtë ose në rrathë të ndryshëm por me rreze të
njëjtë iu përgjigjen kordat e puthitshme (përkatësisht të barabarta)
6 Kordat AB dhe CD në rrethin k1 dhe k2, me rreze të barabartë, janë të barabarta.
A është këndi qendror α i puthitshëm me këndin qen-

dror b?
Vëre se α është më i vogël se këndi I shtrirë, ndërsa β
është më i madh se këndi I shtrirë.
Vëre se
Kordave të barabarta (puthitshme) në rrethin e njëjtë ose në rrathë të ndryshëm por me rreze të
barabarta iu përgjigjen këndet qendrore të puthitshme vetëm nëse kordat: ose të dyja i takojnë ose
të dyja nuk i takojnë këndeve përkatëse.
B L
7 Në vizatim janë dhënë rrathët k1 dhe k2
k1
k2, me rreze të njëjtë. Te secili rreth janë A
shënuar kordat: α δ
AB = 2 cm, CD = 24 mm, KL = 24 mm dhe C β M γ
MN = 2 cm. Cilët kënde të shënuara janë mes D K
vete të barabartë? Pse? N
Di se këndeve qendrore të barabartë te rrathëve me rreze të barabarta iu përgjigjen
B harqet rrethore të barabarta (përkatësisht korda). Atë mund ta shfrytëzosh gjatë 107
konstruktimeve të këndeve të barabarta me këndin e dhënë dhe atë vetëm me
ndihmën e vizorit dhe kompasit. Si bëhet ajo? Shihe detyrën vijuese.
8 Është dhënë këndi a= ∢KOL (viz. a). L

Konstrukto kënd të barabartë me këndin α.
a)
α
Përcjelle ecurinë hap pas hapi.
O K
Vizato gjysmëdrejtëzën PT (viz. b). b)

Me hapje të çfarëdoshme të kompasit, në këndin e dhënë a), vizato P T
pjesë të rrethit me qendër në pikën O, e cila do t'i pretë krahët e kën- L
dit OK dhe OL. Kështu do ta fitosh kordën AB që i përgjigjen ∢AOB B
(fig. c). c)
Me hapjen e njëjtë të kompasit, si te fig. c, vizato pjesë të rrethit me
α
qendër te pika P (viz. d).
O A

K
Hape kompasin dhe „mere" me të largesën AB nga fig. c.
Vendose majën e kompasit te pika M dhe me krahun tjetër preje N
harkun paraprakisht të vizatuar në fig. d; në atë mënyrë do ta fitosh
pikën N. d)
Vizato gjysmëdrejtëzën PS që kalon nëpër pikën N (fig. e); me atë do
të fitosh këndin ∢TPS = α. P M T
S
N
9 Vizato këndin e gjerë α, pastaj konstrukto kënd β të
barabartë me këndin α. e)
Duhet të dish! P M T
Të sqarosh cili kënd quhet kënd qendror; Testohu!
Si është raporti ndërmjet këndeve qendrore A N
të barabartë dhe harqeve rrethore përkatëse; Te rrethi k në vizatim,
Se këndeve qendrore të barabartë u përgjig- AB = MN dhe AB > CD.
O
jen korda të barabarta. Cilët prej këndeve të
B M
shënuar janë të barabartë
C D
ndërmjet tyre?
Detyra
1. Cili kënd quhet kënd qendror? 3. Vizato kënd të ngushtë α, pastaj vizato kënd
β të barabartë me këndin α.
2. Vizato rrethin k(O; 3 cm) dhe një kordë të
saj AB = 35 mm. Vizato këndin qendror α
4. Vizato kënd të drejtë AOB, pastaj vizato kënd
në të cilin shtrihet korda AB. MPN të barabartë me këndin AOB.
108 15 MBLEDHJA DHE ZBRITJA GRAFIKE E KËNDEVE
Kujtohu! A 1 Janë dhënë këndet α dhe β. Cakto

grafikisht shumën e tyre.
Si do të konstruktosh kënd β të barabartë
me këndin α?
Në vizatim është dhënë këndi α dhe gjys-
mëdrejtëza OA. α β
Shihe vizatimin dhe vepro sipas rreg-

ullave.
α C
O A B
Konstrukto këndin AOB të barabartë me këndin α. β
α
O A
Vizato dy kënde α dhe β dhe gjysmëdrejtëzën OA.
Me hapjen e njëjtë të kompasit vizato harkun Prej aktiviteteve paraprake mund të vëresh se si
rrethor të këndit α, të këndit β dhe gjysmë- mblidhen grafikisht (në mënyrë konstruktive)
drejtëzës OA. këndet.
Konstrukto këndin AOB të barabartë me këndin α. Me mënyrën e përshkruar fituam kënd AOC,
Konstrukto këndin BOC të barabartë me këndin β. që është i barabartë me shumën e këndeve α
Cilin operacion e kryem me këndet α dhe β? dhe β, dmth. ∢AOC = α + β. Kjo rregull quhet
mbledhja grafike ose konstruksioni i
Me çka është i barabartë këndi AOC? Shkruaje atë
shumës së dy këndeve.
simbolikisht.
2 Vizato kënd të ngushtë α dhe kënd të drejtë β, e pastaj cakto grafikisht shumën e tyre.
B 3 Janë dhënë këndet α dhe β. Cakto grafikisht ndryshimin e tyre.
Shihe vizatimin dhe vepro sipas rregullave.

R
N
α β
O M
Vizato kënd të gjerë α, kënd të ngushtë β dhe gjysmëdrejtëz OM.

Me hapjen e njëjtë të kompasit vizato harqe rrethore të këndeve α dhe β dhe gjysmëdrejtëzën OM.
Konstrukto kënd MON të barabartë në këndin α.
Konstrukto kënd NOP të barabartë me këndin β ashtu që krahu OP të jetë në zonën e këndit MON.
Ashtu e fitove këndin MOP.
109
Çka paraqet këndi MOP për këndet α dhe β?
Cilin operacion e kryem me këndet α dhe β?
Me rregullën e përshkruar e fituam këndin ∢MOR = α - β; me të është kryer zbritja grafike gjegjë-
sisht konstruktive e këndeve α dhe β.
4 Vizato kënd të drejtë α dhe kënd të ngushtë β, kurse pastaj cakto grafikisht ndryshimin e tyre.

C B
Grafikisht të caktosh Në lidhje me vizatimin shkruaj
Shumën e dy këndeve; simbolikisht:
Ndryshimin e dy Çfarë paraqet këndi AOC për kën-
O A
këndeve. det AOB dhe BOC?
Çfarë paraqet këndi AOC për këndet AOC dhe COB?
Detyra
1. Vizato dy kënde të ngushtë α dhe β dhe 4. Vizato një kënd të gjerë α dhe një kënd të
ngushtë β dhe konstrukto ndryshimin e tyre.
konstrukto shumën e tyre.
2. Vizato kënd të ngushtë α dhe konstrukto 5. Vizato një kënd të gjerë α dhe një kënd të
drejtë β dhe konstrukto ndryshimin e tyre.
këndin 2α (2α = α + α).
6. Vizato kënd të ngushtë α dhe kënd të ngushtë

3. Vizato tre kënde të ngushtë α, β dhe γ, pas- β, β është më i vogël se α, e pastaj konstruk-
taj konstrukto këndin α + β + γ.
to këndin 2α − β.
Përpiqu!
Sa kënde (të shënuara me hark) ka në

vizatim? C
Cilat çifte të këndeve janë pran- B
ishme?
D
Pika O shtrihet në drejtëzën AE.
Cilat çifte të këndeve janë të puqtë.
A O E
110 16 MATJA E KËNDEVE
Edhe këndet mund të krahasohen dhe

Kujtohu! A sipas saj edhe të maten.
Me cilën vegël matet gjatësia e segmentit?
1 Në vizatim, harqet AB,
A V BC dhe CD janë të
puthitshme.
Çfarë janë ndërmjet tyre
këndet qendrore α, β
Numëro (së paku tre) njësi matëse të gjatë- dhe γ?
sisë.
Këndi AOD është shumë e këndeve α, β dhe γ,
Vizato kënd α dhe kënd β që është më i të cilat janë reciprokisht të puthitshme. Sa herë
madh se α. këndi α përmbahet në këndin AOD?
Çfarë janë ndërmjet vete këndet qendrore har-
qet përkatëse të të cilëve janë të puthitshme? Thuhet edhe: numri matës i këndit AOD në
raport me këndin α është 3.
2 Harqet AB, BC, CD, DE dhe EF në viza- 3 Vëreje këndin e shtrirë AOB dhe harkun
tim janë të puthitshme. Cili është numri përkatës të gjysmërrethit në vizatim.
matës i këndit: a) AOF; b) AOC në lidhje me
këndin α?
Vëre se gjysmërrethi është ndarë në 180 pjesë.

Cila pjesë e këndit të shtrirë është kënd qendror, të cilit i përgjigjet 180-tës pjesë e gjysmërrethit?
Këndi i cili është 180-ta pjesë e këndit shtrirë merret për njësinë themelore për matjen e këndeve.
Madhësia e tij quhet shkalla këndore ose shkurtimisht shkallë. Shënohet me: 1o; lexohet “një
shkallë”.
Kam vërejtur se: nëse këndi shtrirë Sa shkallë ka këndi shtrirë?

4
ndahet në 180 pjesë, fitohet kënd Sa shkallë kë këndi i drejtë?
prej 1o.
Vegla për matjen e këndeve quhet këndmatës.
B 111
Këndmatësi është paraqitur në vizatim.
Këndmatësi mund të bëhet prej pllakës së hollë metalike
ose prej plastike.
Ai e ka formën e gjysmërrethit të ndarë në 180 pjesë të 0
barabarta dhe çdo pjesë paraqet një shkallë.
Te shkalla janë paraqitur numra prej 0 deri më 180, kurse qendra e gjysmërrethit është shënuar
me O.
S
5 Shihe vizatimin te i cili është paraqitur matja e këndit
BAC dhe përgjigju:
Ku është vendos pika O e këndmatësit?
Ku shtrihet krahu AB i këndit BAC? A
Lexo te këndmatësi, sa shkallë ka këndi ∢BAC? 0 V
6 Sa shkallë ka çdonjëri prej këndeve në vizatim?
S K
V A M N
0 0
a) b)
7 Me ndihmën e këndmatësit vizato

∢MPN = 105o. R M
Vizato gjysmëdrejtëzën PM me
pikën e fillimit P.
Vendose këndmatësin ashtu që pika

O të puthitet me pikën fillestare P
të gjysmëdrejtëzës PM. N
P M
Shëno pikë N në vendin ku shkalla e 0 R M
këndmatësit tregon 105o.
Tërhiq gjysmëdrejtëz PN. Në atë mënyrë me ndihmën e këndmatësit, vizatove ∢MPN = 105o.
112 8 Me ndihmën e këndmatësit vizato kënd prej: a) 48o; b) 115o;
Njësitë më të vogla se shkalla për matjen e këndit janë minuta këndore ose shkurtimisht
C minuta (shënohet 1') dhe sekonda këndore ose shkurtimisht sekonda (shënohet 1"). Një
shkallë ka gjashtëdhjetë minuta, kurse një minutë ka gjashtëdhjetë sekonda.
1o = 60’; 1’ = 60’’; 1o = 60 ⋅ 60’’ = 3 600’’.
Nëse këndi i dhënë α ka 25 shkallë, 38 minuta dhe 42 sekonda, ajo shkruhet kështu:
α = 25o 28’ 42’’.
9 Shndërroji në minuta: a) 5°; b) 12° 45'; c) 45° 15'.
a) 5o = 5 ⋅ 60’ = 300’.
10 Shndërroji në sekonda: a) 4°; b) 10° 15 '; c) 20° 20' 20".
Duhet të dish!
Testohu!
Cila është njësia themelore për matjen e
madhësisë së një këndi; I cili lloj është këndi që ka 90o?
Cilët janë njësi më të vogla se shkalla;
I cilit lloj është këndi që ka 124o?
Çfarë është shkalla këndore;
Shndërro në minuta 35o 17’.
Sa minuta ka 1o;
Shndërro në sekonda 15o 2’ 13’’.
Sa sekonda ka 1’;
Detyra
D C
Sa shkallë ka çdonjëri prej këndeve: BOC, M
1.
COD, BOD dhe NOM në vizatim?
2. Mati këndet α dhe β në vizatim. N B

O
α β
3. Vizato kënd prej: a) 47°; b) 126°. 5. Radhiti këndet sipas madhësisë, duke filluar
prej më të voglit: α = 71o 35’;
Paraqiti në minuta këndet: β = 62o 58’ 30’’; γ = 96o 45’;
4.
a) 25o; b) 30o 15’. δ = 84o 35’ 40’’.
17 OPERACIONE ARITMETIKE ME KËNDE 113
Kujtohu!
A 1 Njehso shumën e këndeve
Njësia themelore për matjen e këndit është α = 85o 36’ 25’’ dhe β = 32o 12’ 20’’.
shkalla. Vëre rregullën gjatë zgjidhjes:
Njësitë më të vogla se shkalla janë minuta
dhe sekonda. 1. Mblidhi sekondat. 25’’ + 20’’ = 45’’
1o= 60’; 1’ = 60’’; 1o
= 3 600’’. 2. Mblidhi minutat. 36’ + 12’ = 48’
Shndërroji në shkallë: 3. Mblidhi shkallët. 85o + 32o = 117o
a) 120'; b) 180';
Shndërroji në shkallë dhe minuta: 85o 36’ 25’’
a) 86'; b) 145'. + 32o 12’ 20’’
α + β = 117o 48’ 45’’.
117o 48’ 45’’
2 Njehso shumën e këndeve α = 48o 32’ 15’’ dhe β = 60o 8’ 20’’.
3 Njehso ndryshimin e këndeve α = 78o 38’ 42’’ dhe β = 26o 15’ 18’’.
Vëre rregullën.
1. Zbriti sekondat. 42’’ - 18’’ = 24’’ 78o 38’ 42’’

2. Zbriti minutat. 38’ - 15’ = 23’ - 26o 15’ 18’’
α - β = 52o 23’ 24’’.
3. Zbriti shkallët. 78o - 26o = 52o 52o 23’ 24’’
Vëre rregullën.
1. 30’’ + 50’’ = 80’’ = 1’ + 20’’ 84o 36’ 30’’

2. 36’ + 42’ + 1’ = 79’ = 1o + 19’ + 35o 42’ 50’’
3. 84o + 35o + 1o = 120o 120o 19’ 20’’ α + β = 120o 19’ 20’’.
B 7
Vëre rregullën.
1. 18’’ < 35’’. Od 25’ zbresim 1’; 1’ = 60’’; 18’’ + 60’’ = 78’’; 78’’ - 35’’ = 43’’
2. 24’ < 36’. Od 90o zbresim 1o; 1o = 60’; 24’ + 60’ = 84’; 84’ - 36’ = 48’
3. 89o - 28o = 61o
90o 25’ 18’’

- 28o 36’ 35’’
61o 48’ 43’’ α - β = 61o 48’ 43’’.
9 Njehso ndryshimin e këndeve α = 88o 24’ dhe β = 25o 38’ 40’’.
Vëre rregullën
1. 1’ = 60’’; 60’’ − 40’’ = 20’’ 88o 24’

2. 1o =60’; 83’ − 38’ = 45’ - 25o 38’ 40’’
3. 87o - 25o = 62o 62o 45’ 20’’ α - β = 62o 45’ 20’’.
10 Njehso ndryshimet: a) 90o - 35o 42’; b) 180o - 65o 25’ 35’’.
PËR ATO QË DËSHIROJNË TË DINË MË SHUMË
1 Njehso 4α , nëse α = 28o 32’ 24’’.
Vëre rregullën.
1. 4 ⋅ 24’’ = 96’’ = 1’ + 36’’ 4 ⋅ 28o 32’ 24’’ = 114o 9’ 36’’

2. 4 ⋅ 32’ + 1’ = 128’ + 1’ = 129’ = 2o + 9’
4α = 114o 9’ 36’’.
3. 4 ⋅ 28o + 2o = 112o + 2o = 114o
2 Njehso 5α , nëse α = 20o 18’ 28’’.

3 Njehso α : 6, nëse α = 76o 32’ 42’’. 115
Vëre rregullën.
76o 32’ 42’’ : 6 = 12o 45’ 27’’

- 72o
4o 32’ = 272’ 4o 32’ = 4 ⋅ 60’ + 32’ = 272’
- 270’
2’ 42’’ = 162’’ 2’ 42’’ = 2 ⋅ 60’’ + 42’’ = 162’’
- 162’’
0
4 Cili kënd është 4 herë më i vogël se këndi α = 75o 34’ 20’’?
Duhet te dish!
Testohu!
Këndet mblidhen ashtu që me radhë mblidhen sekondat, minutat
dhe pastaj shkallët;
Njehso α + β i α − β, nëse
të mbledhësh kënde kur shuma e sekondave, përkatësisht e α = 68o 45’ 22’’ dhe
minutave është më e madhe se 60; β = 30o 25’ 48’’.
këndet zbriten ashtu që me radhë zbriten sekondat, minutat dhe
pastaj shkallët;
të zbresësh këndet kur numri i minutave ose i sekondave te i
zbritshmi është më i vogël se numri i njëjtë te zbritësi.
Zada~i
4. Njehso këndin β i cili me këndin α jep
1. Njehso α + β i α - β, nëse shumën prej 180o, nëse α është:
α = 88o 26’ 32’’ dhe β = 25o 10’ 20’’.
a) α = 78o 30’; b) α = 65o 35’ 25’’.
2. Njehso α + β i α - β, nëse Përpiqu!

α = 76o 32’ 42’’ dhe β = 40o 38’ 50’’.
Në vizatim është vizatuar
këndi prej 19o. 19o
3. Njehso këndin β i cili me këndin a jep
shumën prej 90o, nëse α është: Si mundet pa këndmatës, e vetëm me kompas
dhe vizore, të konstruktohet kënd prej 1o?
a) α = 36o 40’; b) α = 42o 42’ 42’’.
116 18 DREJTËZAT RECIPROKISHT NORMALE.
LARGESA E PIKËS DERI TE DREJTËZA
Kujtohu!
A 1 Në vizatim janë dhënë drejtëzat m dhe n.
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet:
a
b n
R
Drejtëzat a dhe b në vizatim priten. β α m

Ato kanë vetëm një pikë të përbashkët.
Cila është ajo pikë?
Çfarë pozite reciproke kanë drejtëzat m dhe n?
Çfarë këndi formojnë këndet α dhe β?
Mbaj në mend! Nëse α është kënd i drejtë, çfarë është këndi β?
Për dy drejtëza që priten e formojnë kënde të drejtë Të mbaj mend! Drejtëzat m

themi se janë drejtëza reciprokisht normale (pin- dhe n priten dhe formojnë
gule) ose themi se njëra drejtëz është normale me kënd të drejtë. Ato janë
tjetrën. Atë simbolikisht e shënojmë: m ⊥ n. drejtëza reciprokisht normale.
2 Vizato drejtëzën p dhe shëno pikë A që nuk shtrihen në atë drejtëz. Vizato drejtëzën s që kalon
nëpër pikën A dhe është normale me drejtëzën p.
M
B 3 Cakto largesën më të shkurtër prej pikës M deri te
drejtëza p në vizatim.
Shihe vizatimin dhe vepro sipas kërkesave.

p
Mati largesat e segmenteve MA, MB, MC, MD A B C D E
dhe ME dhe krahasoji.
Cila prej këtyre largesave është
Të mbaj mend! Mund të përfundoj
më e vogël?
se largesa më e vogël është largesa
Çfarë pozite reciproke kanë
MC, e ajo është gjatësia e segmentit
drejtëza p dhe drejtëza MC?
që është normale në drejtëzën p.
Mbaj mend!
Me largesë e pikës M deri te drejtëza p nënkuptohet „largesa më e shkurtër ".

Largesa e pikës M deri te drejtëza p është gjatësia e normales e tërhequr prej pikës M deri te drejtëza
p.
Largesa e pikës M deri te drejtëza p është gjatësia e segmentit MC, ku C është prerja e normales dhe
drejtëzës p.
A
4 Cakto largesën të pikës A deri te drejtëza a në vizatim. Shihe vizatimin 117
a) dhe vepro sipas ecurisë.
Vizato drejtëzën b që kalon nëpër pikën A dhe është normale në a

drejtëzën a (duke e shfrytëzuar këndin e drejtë të vizorit tënd A
trekëndor).
Shënoje pikë prerjen B të drejtëzave a dhe b. b
Gjatësia e segmentit AB është largesa e pikës A deri te drejtëza a. a)

a
Në këtë rast AB = 27 mm. V
R
5 Cili prej segmenteve në vizatim është largesë e pikës
P deri te drejtëza a?
Mate largesën e pikës P deri te drejtëza a.
a
A B C D
6 Vizato drejtëzën a dhe shëno pikë A që është 3 cm larg prej drejtëzës a.
Duhet të dish!
Testohu!
Për cilat drejtëza themi
se janë reciprokisht nor- Larg një fshati kalon një lum. Në lum duhet të ndërtohet urë ashtu që
male? të jetë sa më afër fshatit.
Të caktosh largesën e Sqaro, sipas asaj që mësove, si do ta caktosh vendin se ku duhet të
pikës deri te drejtëza.
vendoset ura në lum.
Detyra
1. Ç’është largesë e pikës deri te drejtëza? 4. Vizato drejtëzën p dhe shëno pikë P që është
në largesë 2cm prej drejtëzës p.
2. Vizato drejtëzën m dhe shëno pikë M që
nuk shtrihet në atë drejtëzën.
Cakto largesën e pikës M deri te drejtëza m.
5. Vizato drejtëzën p dhe në të shëno pikë M.
Nëpër pikën M tërhiqe drejtëzën q, normale
me p.
3. Cakto largesën e pikës A deri te drejtëza c
në vizatim.
A
S
c V
D
118 19 SIMETRALJA E SEGMENTIT. PËRGJYSMORJA E KËNDIT
Kujtohu! A 1 Është dhënë segmenti AB. Nëpër

pikën e mesme O të tërhiqe
A M V
drejtëzën s që është normale me
Pika M është mesi i segmentit segmentin AB.
AB = 3 cm.
Cakto: AM dhe MB. s
Drejtëzat a dhe b në vizatim a b A O V

janë reciprokisht normale.
α
I cilit lloj është këndi α?
izato segment AB.
Cakto mesin O të segmentit AB.
Nëpër pikën O tërhiq drejtëzën s normale me drejtëzën AB.
Si janë pjesët që drejtëza s e ndan segmentin AB?

Çfarë pozite reciproke kanë drejtëza s dhe segmenti AB?

Drejtëza s e cila përgjysmon segmentin AB dhe është normale
me të quhet simetrale e segmentit AB.
m n s
2 Cila prej drejtëzave në vizatim është simetrale e segmentit MN?
M R N
3 Vizato segment CD dhe pastaj vizato simetralen e tij s.
B
B 4 Në vizatim është dhënë ∢AOB = 68o dhe në zonën e tij është
tërhequr gjysmëdrejtëza OC ashtu që ∢AOC = 34o.
C
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjen.
Sa shkallë ka ∢COB?
O A
Si janë pjesët që gjysmëdrejtëza OC e ndan këndin AOB?
Përfundova! Gjysmëdrejtëza OC e ndan Mbaj mend!

këndin AOB në dy pjesë të barabartë.
Gjysmëdrejtëza që e ndan këndin në dy
∢AOB = 68o,
kënde të barabartë quhet përgjysmore ose
∢AOC = 34o dhe ∢COB = 34o.
simetrale e atij këndi.
Provo, cila prej gjysmëdrejtëzave: OM, ON dhe OP në B
5
P
119
vizatim është përgjysmore e këndit AOB.
N
6 Vizato kënd prej 56° dhe me ndihmën e kënd- M
matësit tërhiq përgjysmoren e tij. O A
Duhet të dish!
Testohu!
Të sqarosh: Ç’është simetralja e segmentit dhe
ç’është përgjysmorja e këndit. Vizato segmentin EF = 48 mm si në vizatim,
Të vizatosh: simetrale të segmentit të dhënë pastaj vizato simetralen e tij.
dhe përgjysmore të këndit të dhënë.
Vizatoj ∢AOV = 100o dhe pastaj tërhiq
përgjysmoren e tij.
Pikërisht pas Sa simetrale mundet të tërhiqen:
simetralja!
për segmentin e dhënë; për këndin e dhënë?
Detyra
1. Simetralja s e pret segmentin 5. Gjysmëdrejtëza OP është përgjysmore e

AB = 5 cm në pikën M. ∢MON = 84o.
Njehso: AM. Sa shkallë ka ∢MON?
2. Simetralja s e pret segmentin MN në pikën P,

ashtu që MP = 35 mm. Njehso gjatësinë e
6. Gjysmëdrejtëza OC është përgjysmore e
segmentit MN. ∢AOB.
Njehso ∢AOB, nëse ∢AOC = 35o.
3. Vizato segment: AB = 5 cm, pastaj vizato
simetralen e tij.
7. Vizato kënd α = 76o dhe tërhiqe përgjys-

Vizato vijë të thyer me dy segmenteve AB more e tij.
4
dhe BC. Vizato simetralet e segmenteve AB
dhe BC.
120 20 KËNDET KOMPLEMENTARE DHE SUPLEMENTARE
Kujtohu! A 1 Cili prej çifteve të këndeve kanë shumë 90o?

Në vizatim është konstruktuar shuma e a) α = 35o dhe β = 55o;
këndeve α = 40o dhe β = 50o. b) α = 26o dhe β = 46o;
c) α = 48o dhe β = 52o.
α = 40o
β Mbaj mend!
α
Për dy kënde shuma e të cilëve është 90° thuhet se
β= 50o janë kënde komplementare.
Sa është shuma e këndeve α

dhe β?
2 Këndet α dhe β a janë komplementar, nëse:
Sa shkallë ka këndi i drejtë?
a) α = 25o dhe β = 65o;
Sa shkallë ka këndi α + β?
b) α = 23o dhe β = 77o;
c) α = 44o dhe β = 46o?
3 Nëse α = 32o, atëherë sa është këndi i tij komplementar β?
B 4 Mati këndet α dhe β dhe njehso shumën e tyre.
α β
Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet. S
Çfarë këndi është shuma e α dhe β?
Sa shkallë ka këndi i shtrirë?
β α
Sa shkallë ka ∢AOB, që është shuma e këndeve
A O V
α dhe β?
Kam vërejtur: Shuma e këndeve α dhe β është 180o, dmth. shuma e tyre është
e njëjtë me këndin e shtrirë.
Mbaj mend!
121
Për dy kënde shuma e të cilëve është 180o thuhet se janë kënde suplementare.
5 Cilët prej këndeve α dhe β janë suplementare:
α = 65o dhe β = 115o; α = 108o dhe β = 72o; α = 125o dhe β = 65o?
6 Nëse α = 75o, atëherë sa është këndi i tij suplementar β?
Duhet të dish!
Testohu!
Për cilin çift të këndeve themi se janë
kënde komplementare? Nëse ∢AOV = 62o. Cili prej këndeve: α = 38o;
Për cilët çift të këndeve themi se janë β = 118o; γ = 28o është:
kënde suplementare? komplementar me këndin AOB;
suplementar në këndin AOB?
Detyra
1. Provo këndet α dhe β a janë komplementar, 4. A janë këndet α dhe β suplementare, nëse:
nëse:
a) α = 105o dhe β = 65o;
a) α = 48o dhe β = 52o;
b) α = 128o dhe β = 52o;
b) α = 32o dhe β = 58o;
c) α = 46o dhe β = 134o.
c) α = 66o dhe β = 24o.
2. Njehso këndin komplementar të këndit 5. Njehso këndin suplementar të këndit α = 76o.

α = 39o.
3. Vizato një kënd të ngushtë, pastaj konstrukto 6. Vizato një kënd të gjerë, pastaj konstrukto
këndin e tij komplementar. këndin e tij suplementar.
122 21 SHUMËKËNDËSHI
Kujtohu! A 1 Në vizatim janë dhënë vijat e thyera të

mbyllura KLMNP dhe ABCDE. Shqyrtoje
Në vizatim janë dhënë tre vija të thyera. vizatimin dhe përgjigju në pyetje.
P D
M
E
a) b) c) C
Vija e thyer nën a) është e hapur, kurse nën K L

b) dhe c) është e mbyllur. A B
Brinjët AB dhe BC të vijës së thyer ABCDE N
janë fqinje. Ato kanë kulm të përbashkët B. Cilat brinjë të vijës së thyer KLMNP e presin brin-
jën KL?
D Brinjët që e presin brinjën KL a janë brinjët fqinje
E të saj?
C A ka brinjë jo fqinje te vija e thyer ABCDE që
priten?
A B
Cilët prej brinjëve të vijës së thyer
ABCDE nuk janë fqinje me brinjën AB?
Me të vërtetë te vija e thyer ABCDE nuk ka
brinjë jo fqinje që priten.
Vija e thyer e mbyllur ku nuk ka brinjë jo
fqinje që nuk priten quhet vijë poligo-
nale.
2 Vizato vijë poligonale DEFGH.
D E
B 3 Shihe vijën poligonale ABCDEF në vizatim.
Në sa pjesë vija poligonale e ndan rrafshin?
C F
Pjesa e hijesuar quhet pjesa e brendshme ose zona e
brendshme e vijës poligonale
B A
Vija poligonale dhe zona e saj e brend-

shme formojnë një figurë gjeometrike.
Mbaj mend!
123
Figura gjeometrike e formuar prej një vije poligonale dhe pjesës së saj të brendshme
quhet shumëkëndësh.
4 Cila prej figurave në vizatim është shumëkëndësh?
a) b) c)
5 Në vizatim është dhënë shumëkëndëshi ABCDE.

D
Pikat: A, B, C, D dhe E janë kulme të shumëkëndëshit.

Kulmet A dhe B janë kulme fqinje - shtrihen në të njëjtë brinjë.
Cilat kulme janë kulme fqinje me kulmin D? E C
Cilat kulme nuk janë fqinje me kulmin C?
Segmentet: AB, BC, CD, DE dhe EA quhen brinjë të
shumëkëndëshit ABCDE. A B
Për cilat brinjë të shumëkëndëshit ABCDE kulmi B është kulm i
përbashkët?
Për brinjët AB dhe BC pika B është kulm i përbashkët. Ato
quhen brinjë fqinje.
N
6 Cilat brinjë të shumëkëndëshit KLMNP janë brinjë fqinjë të
brinjës MN?
P
M
7 Cilat brinjë të shumëkëndëshit KLMNP nuk janë brinjë fqinjë
të brinjës KL?
K L
8 Shihe shumëkëndëshin KLMNP.
Me cilat gjysmëdrejtëza është formuar këndi KLM?

Sa kënde formojnë gjysmëdrejtëzat, në të cilat shtrihen brinjët e shumëkëndëshit KLMNP në
zonën e tij të brendshme?
124
Këndet: KLM, LMN, MNP, NPK dhe PKL janë kënde të shumëkëndëshit.
9 Vizato shumëkëndësh ABCD dhe shënoji këndet e tij me α, β, γ dhe δ.
Ç’është vija poligonale? Pse vija e thyer në vizatim E C

Cila figurë gjeometrike quhet nuk është vijë poligonale?
shumëkëndësh?
Cilat brinjë të vijës së
Ç’është kulmi, ç’është brinja dhe ç’është
thyer ABCDE nuk janë
këndi i shumëkëndëshit?
brinjë fqinje me brinjën
Cilat janë kulme fqinje dhe cilat janë
CD? A B
kulme jo fqinje të shumëkëndëshit?
Cilat janë brinjë fqinje dhe cilat janë brinjë
jo fqinje të shumëkëndëshit? D
Detyra
4. Cilat kulme të D
shumëkëndëshit
Cilat prej vijave të thyera janë vija poligo- ABCDE nuk janë E C
1. fqinje me kulmin D?
nale?
A B
5. Cilat brinjë të N
shumëkëndëshit
P
KLMNP, në vizatim janë
a) b) M
fqinje me brinjën MN?
2. Cila prej figurave gjeometrike në viza- K L

tim është shumëkëndësh?
Ndihmoji kopshtarit!
a) b) c) Një kopshtar ka marrë për detyrë të mbjellë

12 fidan në 6 rreshta, nga 4 fidan në çdo
rresht.
3. Vizato shumëkëndëshin ABCD.
A do të mundet kopshtari ta kryej detyrën.
22 DISA LLOJE TË SHUMËKËNDËSHAVE 125
Kujtohu!
A 1 Te vizatimet a) dhe b) janë dhënë dy
shumëkëndësha dhe disa segmente
Si quhet figura gjeometrike që është for- pikat e skajshme të të cilave u tako-
muar prej një vije poligonale dhe zonës së jnë shumëkëndëshave.
saj të brendshme?
Shihi vizatimet dhe përgjigju në pyetjet.
Pikat D, E dhe G shtrihen te
shumëkëndëshi ABCD.
Y S
D M H R
V
H C G T
E F X
G O T U
A B F
a) b)
Edhe cilat prej pikave të shënuara shtrihen
te shumëkëndëshi ABCD?
Ku shtrihen të gjitha pikat e segmenteve FG, HT
Cilat prej pikave të shënuara nuk shtrihen
dhe XY?
te shumëkëndëshi ABCD?
Vallë të gjitha pikat e segmenteve: OR, ST dhe
UV shtrihen te shumëkëndëshi nën b)?
Vëre!
Te shumëkëndëshi nën a) të gjitha pikat e segmenteve ku pikat e skajshme shtrihen te
shumëkëndëshi, janë pika të atij shumëkëndëshi. Për shumëkëndëshat e atillë thuhet se janë të
mysët (konveks).
Te shumëkëndëshi nën b) disa pika të segmenteve pikat e skajshme të të cilave shtrihen te
shumëkëndëshi, nuk i takojnë shumëkëndëshit. Për atë shumëkëndësh thuhet se është të lugët.
2 Cilët prej shumëkëndëshave c)

a) d)
në vizatim janë të mysët? b)
3 Vizato një shumëkëndësh të mysët dhe një të lugët.
Kujtohu! D
Shihe shumëkëndëshin ABCDE në vizatim.

Pikat: A, B,C, D dhe E janë kulme, segmentet AB, BC, CD, E C
DE dhe E a janë brinjët e shumëkëndëshit.
Këndet: ABC, BCD, CDE, DEA dhe EAB janë kënde të
shumëkëndëshit. A B
N
126 B
4 Shihi shumëkëndëshat në C G
vizatim dhe përgjigju në
pyetjet. H P M
Sa kënde, kulme dhe brinjë ka çdonjëri prej
shumëkëndëshave? F
Si quhet shumëkëndëshi ABC? K L
A B E
Mbaj mend!
Sipas numrit të këndeve (kulmeve ose brinjëve) Po, ai ka tre kënde dhe quhet
shumëkëndëshi mund të jetë: trekëndësh.
trekëndësh - shumëkëndësh me tre kënde (kulme dhe brinjë);

katërkëndësh - shumëkëndësh me katër kënde (kulme dhe brinjë);
pesëkëndësh - shumëkëndësh me pesë kënde (kulme dhe brinjë).
5 Cili shumëkëndësh quhet gjashtëkëndësh?

a) b)
6 Vizato shumëkëndësh me shtatë brinjë. Si
quhet shumëkëndëshi i tillë?
7 Cakto llojin e çdo shumëkëndëshi në vizatim. c)
Më tutje, me shumëkëndësh do të nënkuptojmë shumëkëndësh e mysët, nëse nuk është thënë

ndryshe.
Duhet të dish! D
Testohu!
Cili shumëkëndësh quhet i mysët?
Cili shumëkëndësh quhet i lugët jo Pse shumëkëndëshi ABCD
konveks? në vizatim është i lugët?
Si ndahen shumëkëndëshat sipas num- Si quhet shumëkëndëshi që C
rit të këndeve (kulmeve, brinjëve)? ka 8 brinjë?
A B
Detyra
2. Vizato pesëkëndësh ABCDE.
1. Cili shumëkëndësh quhet shumëkëndësh i
mysët? Cilët kulme janë fqinje me kulmin B?
Cilët brinjë janë jo fqinje me brinjën BC?
3. Cilët prej pikave të shënuara në 4. Shëno pesë pika A, B, C, D dhe E si në viza- 127
vizatim shtrihen te shumëkëndëshi tim, e pastaj vizato pesëkëndësh ABCDE që
ABCD? është I lugët.
D E D
C
C
N E
G H
F
A M B A B
23 PERIMETRI I TREKËNDËSHIT
Kujtohu!
C A 1 Shihe shumëkëndëshin ABCD në viza-
tim. Në të janë dhënë gjatësitë e seg-
menteve prej të cilëve përbëhet vija
poligonale e shumëkëndëshit.
A V C
Njehso perimetrin e trekëndëshit ABC. 4 cm
D
3 cm
Njehso perimetrin e katrorit me brinjë
a = 5 cm. 2 cm
A 4 cm B
Njehso perimetrin e vijës poligonale ABCD.
Perimetri i vijës poligonale që e formon shumëkëndëshin quhet perimetër i shumëkëndëshit dhe

shënohet me P.
Vëre!
Perimetri i shumëkëndëshit ABCDE në vizatim është: P = AB + BC + CD + DA;
P = 4 + 3 + 4 + 2 = 13 cm, dmth. P = 13 cm.
S
2 Njehso perimetrin e shumëkëndëshit ABCDE, nëse:
AB = 4 cm, BC = 25 mm, CD = 3 cm, DE = 35 mm i EA = 3 cm.
b a
B 3 Njehso perimetrin e trekëndëshit ABC në vizatim nëse: a =

28 mm, b = 32 mm dhe c = 40 mm.
A c V
128 Mbaj mend! P = AB + BC + CA, gjegjësisht P = a + b + c.
4 Njehso brinjën a të trekëndëshit ABC, nëse janë dhënë:

a) P = 22 cm, b = 9 cm dhe c = 6 cm; b) P = 30 cm, b = 12 cm dhe c = 8 cm;
Përcjelle zgjidhjen: Kujtohu!
a) P = a + b + c; 22 = a + 9 + 6; 22 = a + 15, Cili trekëndësh quhet trekëndësh

a = 22 - 15; a = 7 cm. barakrahës?
Zgjidhe detyrën nën b).
5 Njehso perimetrin e trekëndëshit barakrahës ABC me bazë AB = a = 4 cm dhe krah

AC = BC = b = 3 cm.
Vëreje mënyrën! C
P = AB + BC + AC, P = a + b + c; L = a + b + b, dmth. b a
P = a + 2 ⋅ b; L = 4 + 2 ⋅ 3 = 4 + 6 = 10 cm, dmth. P = 10 cm.
6 Njehso perimetrin e trekëndëshit barakrahës me bazë A c B

a = 8 cm dhe krah b = 6 cm.
7 Njehso bazën a të trekëndëshit barakrahës, nëse janë dhënë:

a) perimetri P = 23 cm dhe krahu b = 7 cm;
b) perimetri P = 30 cm dhe krahu b = 9 cm.
Përcjelle zgjidhjen nën a)!
Mbaj mend!
P = a + b + b,

P=a+2⋅b 23 = a + 2 ⋅ 7; 23 = a + 14; a = 23 - 14; a = 9 cm;
F
8 ΔAVS është trekëndësh barabrinjës me brinjë a = 5 cm.
a a
Njehso perimetrin e ΔAVS.
D a E
Përcjelle zgjidhjen!
129
Mbaje mend!
P = AB + BC + CA, P = a + a + a,

P=3⋅a P = 3 ⋅ 5; P = 15 cm.
Njehso perimetrin e trekëndëshit barabrinjës me brinjë a = 8 cm.
9 Njehso brinjën e trekëndëshit

Përcjelle zgjidhjen!
barabrinjës me perimetër:
a) P=18; b) P=36cm. P = 3 ⋅ a; 18 = 3 ⋅ a; a = 18 : 3; a = 6 cm.
Duhet të dish!
Testohu!
Çka është perimetër i shumëkëndëshit;

Njehso perimetrin e trekëndëshit
të njehsosh perimetrin e shumëkëndëshit;
barakrahës me bazë a = 4 cm dhe krah
të njehsosh perimetrin e trekëndëshit; b = 5 cm.
të njehsosh një brinjë të shumëkëndëshit, nëse Njehso brinjën a të trekëndëshit ΔAVS,
është dhënë perimetri dhe brinjët tjera të tij; nëse P = 24 cm, b = 7 cm dhe c = 9 cm.
Detyra
Njehso perimetrin e shumëkëndëshit ABCD,

1. 6. Trekëndëshi barakrahës me bazë a = 12 cm e
nëse: AB = 3 cm, BC = 34 mm, ka perimetrin P = 32 cm. Njehso krahun e atij
CD = 46 mm dhe DA = 5 cm. trekëndëshi.
2. Njehso perimetrin e ΔAVS, nëse: 7. Njehso perimetrin e trekëndëshit barabrinjës

a = 8 cm, b = 12 cm dhe c = 9 cm. me brinjë a = 18 cm.
3. Njehso brinjën e ΔAVS, nëse: P = 42 cm,

b = 12 cm dhe c = 15 cm. 8. Trekëndëshi barabrinjës e ka perimetrin
P = 27 cm.
Njehso brinjën e atij trekëndëshi.
4. Njehso perimetrin e trekëndëshit
barakrahës me bazë a = 8 cm dhe krah
b = 11 cm. 9. Gjatësitë e katër brinjëve të një pesëkëndëshi
janë: 32mm, 25mm, 28mm dhe 35mm, ndërsa
5. Perimetri i një trekëndëshi barakrahës është perimetri i tij është P=150mm. njehso gjatës-
34 cm, njehso bazën a të atij trekëndëshi, inë e brinjës së pestë.
nëse krahu është b = 12 cm.
130 24 MËSOVE PËR FIGURA GJEOMETRIKE NË RRAFSH.
KONTROLLOJE DIJENINË TËNDE
1. Vizato drejtëzat p e q, dhe shëno pikat A,

9. Në vizatim emërtoji të
B dhe C që shtrihen në drejtëzën p dhe
gjitha kënde të
pikat C, D dhe E që shtrihen në drejtëzën q.
shënuara me hark. Ndërmjet
Shkruaj me simbole ∈ dhe ∉ cilat prej atyre tyre cilat lloje të këndeve i
pikave i takojnë, e cilat prej atyre pikave nuk i njohësh?
takojnë drejtëzës p, përkatësisht drejtëzës q.
2. A janë kolineare pikat A, B dhe C, nëse

AB = 4 cm, BC = 76 mm dhe 10. Vizato kënd α = ∢AOB, si
CA = 36 mm? në vizatim. Pastaj, vizato
kënd β që është i puqët me AOB.
3. Ç’është segmenti?
4. Vizato dy segmente, a dhe b, si në vizatim. 11. Vizato kënd të gjerë α, e pastaj konstrukto
kënd β të barabartë me këndin α.
a b
Pastaj konstrukto segmentin: 12. Vizato këndin e ngushtë α dhe këndin e

a) a + b; b) a - b. drejtë β. Pastaj, konstruktoi këndet α + β
dhe α - β.
5. Cakto cilat prej vijave të thyera në vizatim
janë poligonale. Sqaro pse vijat tjera të
thyera nuk janë poligonale. 13. I cilit lloj është këndi që ka 90o 35'?
Shndërroji në minuta 90o 35'.
14. Njehso këndin β i cili me këndin α = 45o

35' 45’’ jep shumën 90o.
1 2 3 4 5
15. Vizato drejtëz p dhe shëno pikë M që është
në largesë 3cm nga drejtëza p.
6. Vizato rrethin k(O; 27 mm) dhe në të
shëno harkun rrethor AB, ashtu që korda
përkatëse të jetë AB = 35 mm.
16. Ç’është simetralja e segmentit?
Sa është diametri i atij rrethi?
17. Provo nëse këndet α = 105o 45' dhe
7. Vizato rrethin k1(O1; 30 mm), e pastaj β = 75o 15' janë suplementare.
rrethin k2(O2; r2) i cili do ta takojë k1 nga
brenda, ndërsa largesa qendrore të jetë 10 mm.
18. Perimetri i një katërkëndëshi është 64m, e
tre brinjët e tij kanë gjatësi: 24m, 13m dhe
8. a) Ç’është këndi? 14m. Sa është gjatësia e brinjës së katërt?
b) Ç’është zona e brendshme e këndit?
131
TEMA 3. THYESA. NUMRAT DHJETOR
1. Thyesa. Leximi dhe shënimi i 9. Llojet e diagramit. Zgjedhja e

thyesës 132 diagramit 157
2. Llojet e thyesave 135 10. Mbledhja e numrave dhjetorë 160
3. Paraqitja e thyesave në boshtin 11. Zbritja e numrave dhjetorë 163
numerik. Barazia e thyesave 140 12. Shumëzimi i numrave dhjetorë 166
4. Mbledhja dhe zbritja e thyesave 13. Pjesëtimi i numrave dhjetorë 170
me emërues të barabartë 143 14. Shndërrimi i thyesës në numër
5. Thjeshtimi dhe zgjerimi i dhjetor 175
thyesave 146 15. Rrumbullakimi i numrit dhjetorë 178
6. Thyesa dhjetore. Numri dhjetor 149 16. Zgjedhja e modelit 180
7. Vetitë e numrave dhjetorë 153 17. Mësove për thyesa. Numrat
8. Paraqitja e numrave dhjetor në dhjetorë. Kontrollo njohurinë
drejtëzën numerik. Krahasimi i tënde 182
numrave dhjetor 155
132 1 THYESA. LEXIMI DHE SHËNIMII THYESAVE
Kujtohu!
A 1 Në një shitore ka vetëm bukë të
Në vizatim figurat janë ndarë në pjesë me plota. Si do të vepron shitësi nëse
syprina të barabarta. kërkon të blesh gjysmë buke?
2 Sa gjysma ka një e plotë?

Sa të treta ka një e plotë?
3 Në një byrektore ka një pite të plotë të

byrekut. Si do të vepron shitësi nëse kërkon
të blesh të katërtën e byrekut?
Në sa pjesë të barabarta është ndarë çdon- Piten e byrekut shitësi do ta ndan

jëra prej figurave? në katër pjesë të barabarta.
Emërto një pjesë të çdo figure.
Shprehe dhe shkruaje pjesën e ngjyrosur Një e plotë është ndarë në katër pjesë të
të çdo figure. barabarta, dmth. është caktuar sa është
1 : 4.
Vëre!
Herësit 1 : 4 nuk është numër natyror, pasi asnjë numër natyror i shumëzuar me 4 nuk jep 1.
Megjithatë, është e kuptueshme të themi se ai herës është i barabartë me një të katërtën dhe të
përvetësojmë se edhe një e katërta është numër.
1 1
Shkruajmë __ , t.e. 1 : 4 = __ .
4 4
4 Tre fëmijë si do t'i ndajnë një lloj dy çokollata? Shihe vizatimin.
Në sa pjesë është ndarë çdo çokollatë? Sa pjesë do të merr çdo fëmijë?

Cilën pjesë të çokollatës do ta merr çdo fëmijë?
Vëre!
133
2 2
2 : 3 = __ ; __ lexohet: dy të treta ose 2 thye për 3.
3 3
Mundemi të themi se __2 është numër, i shkruar në formë të thyesës, por nuk është
3
numër natyror.
5 Shkruaj herësit 1:2; 4:5 dhe 11 : 15 në formë të thyesave dhe lexoni.
6 Cili prej këtyre herësve nuk është numër natyror?

a) 6 : 3; b) 1 : 3; c) 5 : 6; d) 8:4?
Te cili herës i pjesëtueshmi është i plotpjesëtueshëm me
pjesëtuesin?
Herësit 1:3 dhe 5:6 nuk janë numra natyrorë

Nëse n nuk është pjesëtues i m, atëherë m : n nuk është numër natyror,
m
Herësin m : n e shkruajmë __ .
n
Prandaj, përveç numrave natyrorë do të mësosh edhe numra të tjerë të cilat quhen thyesa.
Thyesa është herës i dy numrave natyrorë.
B 7 Shihe vizatimin dhe përgjigju në pyetjet.
Në sa pjesë është ndarë e plota?

Shkruani thyesë që tregon pjesën e ngjyrosur.
Si quhen numrat me të cilat është shkruar thyesa?

Çka tregojnë numrat me të cilat është shkruar thyesa?
Në përgjithësi
m
Thyesa __
n
është herës i numrave natyrorë m dhe n. Lexohet: m të n-tat.
Numrat me të cilat është shkruar thyesa quhen: m - numërues dhe n - emërues. Ato janë ndarë me
vizë e cila quhet vija thyesore. Ajo e zëvendëson shenjën e pjesëtimit.
numërues
m
__ vija thyesore
n emërues
Emëruesi n tregon në sa pjesë të barabarta është ndarë e plota. Numëruesi m tregon numrin e
atyre pjesëve që janë marrë prej të plotës.
134 8
5
Ç’tregon numëruesi dhe emëruesi te thyesa __ ?
6
9 Shkruaje dhe lexoje thyesën e cila paraqet tetë të 15-tat pjesë të një vere të plotë.
Të shprehish ç’paraqet një thyesë; 5

Vizato katror dhe hijezo __ e katrorit.
të lexosh dhe të shkruash thyesa; 8
të sqarosh ç’paraqet numëruesi dhe Çka tregon numëruesi, kurse çka emëruesi
emëruesi i një thyese. 5
i thyesës __ ?
8
Cila pjesë e l cm është 1 m?
Shkruaj si thyesë 7 dl të një 1 l.
Detyra
1. Shkruaj herësit në formë të thyesave dhe lex- 5. Shkruaj:

oji. a) 3 cm në dm ; b) 28 cm në m;
7 : 9; 12 : 23; 4 : 121. c) 9 dl në l; d)15 g në kg.
a
2. Shkruaj dhe lexo tre thyesa __ , ku
b 6. Shkruaj:
a, b ∈ {7, 9, 28, 105}. 1 3
a) __ m në cm; b) __ m në dm;
4 5
2 8
c) __ l në dl; d) __ kg në g.
3. Shpreh ç’tregon numëruesi dhe emëruesi i 5 25
thyesës:
5 12
__ 38
; __ ; __ . 7. Prej 36 nxënësve të një klasë 21 janë të
8 19 125
4 shkëlqyeshëm. Paraqite me thyesë pjesën e
Vizato katror dhe vizo __ të saj.
9 nxënësve të shkëlqyeshëm të asaj klase.
8. Në 8 paketa të njëjta ka gjithsej 5 kg sheqer.

4. Cila pjesë është: Sa kilogramë sheqer ka në çdo paketë?
a) 1 dm në 1 m b) 1 cl në 1 l
c) 1 g në 1 kg d) 1 dm2 në 1 m2
2 LLOJETE THYESAVE 135
Kujtohu!
A 1 Shkruaj një të plotë te:
gjysma; e treta; e shtata.
Vëre!
2
__ 3 7
= 1, __ = 1, __ = 1.
2 3 7
Sa gjysma ka një e plotë? n
Në përgjithësi, për një thyesë __
n , me
Sa të treta ka një e plotë?
numërues dhe emërues të barabartë, ku n është
Sa gjysma ka në: dy të plota, pesë të plota?
numër natyror kemi:
n n
__ = n : n = 1, konkretisht __ = 1.
n n
2 Shkruaje numrin 1 si thyesë: me emërues 8; me numërues 12.
3 Njehso herësit: 2 : 1; 9 : 1 dhe n : 1

(n numër natyror) dhe paraqiti si thyesa. Barabartë
2
__ 9 n
Shkruan: = 2 : 1 = 2; __ = 9 : 1= 9; __ = n : 1 = n.
1 1 1
Çdo numër natyror n munde të paraqitet me thyesë me

numërues n dhe emërues 1.
4 Shkruaje numrin 8 si thyesë me numërues 8.

Shkruaje numrin 15 si thyesë me emërues 1.
5 Shkruaj dy të plota si thyesë me emërues tre.
3 3 6 6 është e barabartë me numrin naty-

Vëre: 2 = 1 + 1 = __ + __ = __ . Mund të themi se thyesa __
3 3 3 3
ror 2.
Kjo mënyrë e shënimit të numrit natyror si thyesë me emërues të dhënë nuk është praktik për numrat
më të mëdhenj. Vëre mënyrën tjetër më të shkurtër.
Si mund të shënohet numrin 5 në formë të

thyesës me emërues 4? Në 5 të plota ka 4 ⋅ 5 të katërtat,
4⋅5 20
Sa të katërta ka në 5 të plota? konkretisht; 5 = ____ = __.
4 4
Cilido numër natyror m mund të shkruhet në formë të thyesës me emërues numër
136 natyror n.
m⋅n
m = ____
n
6 Paraqite numrin 8 në të pestat dhe numrin 12 në të shtatat.
Te e cila thyesë vijuese emëruesi është pjesëtues i numëruesit?

3 4 3 15 18 5 21
Cila prej tyre është numër natyror: __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; __ ?
5 2 6 3 9 10 7
Mbaj mend!
a
Thyesa __ paraqet numër natyror nëse b është pjesëtues i a.
b
Thyesa me të cilën është paraqitur numri natyror quhet thyesë e dukshme.
7 Cilët prej këtyre thyesave janë të dukshme:

1 ; __
__ 4 ; __
5 ; __
6 ; __3 ; 14
__; 25
__ ; 22
__ ; 31
__ ?
2 2 1 6 4 7 4 2 8
Secili numër natyror mund të llogaritet për thyes.

Ka thyesa që nuk paraqesin numër natyror.
Prandaj, bashkësia e numrave natyror është nënbashkësi e bashkësisë së thyesave.
1
Në vizatim janë formuar figura prej pjesëve të barabarta që paraqesin __ e një rrethi.
B 8
4
I
a) b) c)
II
d) e) f) g)
Sa të katërta ka çdo figurë nga rreshti i parë?

Sa të katërta ka çdo figurë te rreshti i dytë?
Cilat prej figurave paraqesin më pak se një të plotë dhe cila më shumë se një të plotë?
Paraqiti me thyesë figurat e rreshtit të parë. Krahaso numëruesit me emëruesit e thyesës. Çfarë kon-
staton?
Paraqiti me thyesë figurat e rreshtit të dytë. Krahasoji numëruesit me emëruesit e thye- 137
save. Çfarë konstaton?
Vëre!
1 2 3
Figurat e rreshtit të parë paraqiten me thyesat: a) __ , b) __ dhe c) __ .
4 4 4
Numëruesi i çdonjërës prej atyre thyesave është më i vogël se emëruesi, që do të thotë se ato përm-
bajnë më pak pjesë se që ka një e plotë. Ato thyesa janë më të vogla se 1.
2 7 9 28
Thyesa të atilla janë thyesat: __ , __ , __ , __ etj. Ato i quajmë thyesa të drejta.
5 9 11 31
Mbaj mend për thyesat e drejta:

a
__ a
__
Te cilado thyesë (a, b ∈ N), nëse a < b, atëherë < 1.
b b
5 6 7 9
Figurat e rreshtit të dytë paraqiten me thyesat: d) __ , e) __ , f ) __ , dhe g) __
4 4 4 4
Te çdonjëra prej këtyre thyesave numëruesi është më i madh se emëruesi, që do të thotë se ato përm-
bajnë shumë pjesë se sa ka një e plota. Ato thyesa janë më të mëdhenj se 1.
9 11 25 38
Thyesa te atilla janë: __ , __ , __ , __ etj. Ato i quajmë thyesa jo te drejta.
4 3 13 19
Mbaj mend për thyesat jo të drejta:

a a
Te cilado thyesë __ (a, b ∈ N), nëse a > b, atëherë __ > 1.
b b
Thyesat më të vogla se 1 quhen edhe thyesa të pastra, kurse thyesat më të mëdha se 1 quhen thye-
sa jo të pastra.
1 5 5 7 5 14
9 Është dhënë bashkësia M = { __ , __ , __ , __ , __ , __ }.
2 3 8 7 11 9
Shkruaj në mënyrë tabelare bashkësitë
A = {x | x ∈ M dhe x < 1} dhe B = {x | x ∈ M dhe x > 1}.
3
10 E cilit lloj është thyesa __ ?
2
3
__
Shkruaje thyesën si shumë të gjysmave me dy mbledhës.
2
3
Shkruaje thyesën __ si shumë të gjysmave me tre mbledhës.
2
Ndjeke zgjidhjen
138
3
Thyesa __ është më e madhe se 1 dhe mundet të paraqitet si shumë e gjysmave,
2
3 1 1 1 1 1 1
dmth. __ = __ + __ + __ = 1 + __. Shuma 1 + __ Shkurtimisht shkruhet 1 __ .
2 2 2 2 2 2 2
3 1 .
Mund të shkruajmë __ = 1 __ Numri i përzier përm-
2 2 ban të plotë dhe thyesë.
Lexojmë: tre të dytat është e barabartë me një të plotë e një të dytat.

Thyesat më të mëdha se 1 të shkruara me të plota dhe thyesat quhen numra të përzier.
C 11 Pse çdo thyesë më e madhe se 1 mundet të shkruhet si numër i përzier?

32
Thyesën __ ta shkruajmë si numër të përzier.
5
Përcille zgjidhjen
Nëse e pjesëton numëruesin me emëruesin, atëherë herësi i fituar është pjesë e 32 : 5 = 6;

plotë e numrit të përzier. Pse? -30
2
Mbetja e fituar është numëruesi i thyesës më të 32

= 32 : 5 = 6 +
2
= 6
2 ; 32 2
=6
vogël se 1, kurse emëruesi ngel i njëjtë. 5 5 5 5 5
6 8 15 48 80 132
12 Shkruaje thyesën në numër të përzier: a) __ , b) __ , c) __ , d) __ , e) __ , f ) ___ .
5 3 4 11 13 17
Numrin e përzier mund ta shkruajmë si thyesë.

3
Numrin e përzier 2 __ ta shkruajmë si thyesë.
4
Vëre zgjidhjen!
3
Të caktojmë sa të katërta ka numri i përzier 2 __ .
4
Sa të katërta përmbajnë 2 të plota? 2 ⋅ 4 katërta
Thyesa më e vogël se 1 përmban edhe 3 të katërta. 2 ⋅ 4 + 3 katërta

3 2⋅4+3
_______ 11
2 __ = = __
4 4 4
Numri i përzier paraqitet si thyesë ashtu që emëruesi shumëzohet me të plotën dhe ai
numër i shtohet numëruesit. Atë e shkruaj për numërues, kurse emëruesi ngel i njëjtë. 139
2 5 9
13 Numrat e përzier: 3 __ , 4 __ , 8 __ shkruaj në formë të thyesës.
5 7 11
Duhet të dish!
Testohu!
Të njohësh llojet e thyesave: thyesa më të
vogla se 1 (thyesat e drejta), thyesa më të 2 3 6 9
Cila prej thyesave: __ , __ , __, __ ,
3 2 3 8
mëdha se 1 (thyesat jo të drejta), thyesa të
9 , __
__ 9 është më e vogël se 1, më e madhe se 1
dukshme dhe numra të përzier. 3 10
Të shkruash numër natyror në formë të ose thyesë e dukshme?
thyesës me emërues të caktuar. 13
Sa të plota ka thyesa __ ? Shkruaje si numër të
Të paraqesësh thyesë më të madhe se 1 në 3
përzier.
numër të përzier dhe anasjelltas. 4
Sa të pesta ka në 3 __ ? Shkruaje numrin e përzier
5
në formë të thyesës.
Detyra
1. Numrat natyrorë: 2, 5, 7, 8 dhe 11 4. Shkruaj dy thyesa më të mëdha se 1 me

shkruaj në formë të thyesës me numërues 12.
emërues:
a) 1; b) 3; c) 7.
5. Thyesat: shndërroji në numra të përzier.

2. Sa thyesa më të vogla se 1 mundesh të 28
__ , 17
__ , 21
__ , 29__ , 125
__ .
shkruash me emërues 5 dhe numërues 3 4 8 5 9
numër natyror?
3. Shkruaj dy thyesa më të vogla se 1 me 6. Numrat e përzier: shndërroi në thyesa.

emërues 7. 1 8 , 3 3
8 __ , 3
__ 1 __ , 15 __ .
4 9 10 4
Provo mendjemprehtësinë tënde!
Një fushë po vërshohej me ujë. Çdo ditë vërshohet dyfish më

shumë se ditën paraprake. Ditën e gjashtë u vërshua e gjithë
fusha. Në fund të cilës ditë ishte vërshuar gjysma e fushës?
140 3 PARAQITJA E THYESAVE NË DREJTËZËN NUMERIKE.
BARAZIA E THYESAVE
Kujtohu!
A 1 Vizato drejtëz numerike me seg-
Në vizatim është vizatuar drejtëza p dhe në ment njësi 2 cm.
të dy pika A dhe B. Numrit 3 shoqëroja pikën C.
A B p
0 1 Numrit 5 shoqëroja pikën D, ndërsa numrit 7
Cili numër i shoqërohet pikës A, e cili pikën E.
pikës B? Cakto gjatësinë e segmentit CE.
Në vizatim është përcaktuar drejtëza Sa herë duhet ta bartësh segmentin njësi që të
numerike me segment njësi AB = 1. caktosh pikë për numrin 14?
Çdo numër natyror mund të paraqitet në drejtëzën numerike.
2 Vizato segment AB me gjatësi 6 cm. Te segmenti AB cakto pikë C ashtu që

2
AC = __ AB. Cakto gjatësinë e segmentit AC.
3
Shihe vizatimin!
Segmentin AB është ndarë në 3 pjesë. Secila pjesë ka A C B

gjatësi 2 cm, ndërsa segmenti AC ka dy pjesë të atilla.
AC = 4 cm.
1
__
Si do ta caktosh pikën D, ashtu që AD = AB. Cakto gjatësinë e segmentit AD?
3
Thyesat, si edhe numrat natyrorë, mundet të paraqiten në drejtëzën numerike.
1
3 Paraqite thyesën __ në drejtëzën numerike.
4 p A B C
1
Vëre se thyesa __ është më e vogël se 1? 0 1 2
4
1
__ 1
Ku gjendet thyesa
4
në drejtëzën numerike? Thyesa __ gjendet në
4
Segmentin njësi AB prej 0 gjer te 1 duhet ta ndash në 4 segmentin AB.
pjesë të barabarta. Në fund të pjesës së parë është pika M

1 . p A M B C
dhe asaj i është shoqëruar thyesa __
4 1
0 __ 1 2
1 3
Në drejtëzën numerike paraqiti thyesat __ dhe __. 4
2 4
10
__
4 Në drejtëzën numerike me segment njësi 3 cm paraqite thyesën 3 . 141
Në ecurinë përgjigju kërkesave.
Vizato drejtëz numerike dhe në të shëno pika me numrat prej 0 gjer te 6.
10 10
Shkruaj thyesë __ si numër të përzier. Ndërmjet cilëve numra do të jetë thyesa __ ?
3 3
Ndërmjet cilave numra segmentin do ta ndash në tre pjesë? Sa pjesë do të ndash që të caktosh pikë
10 11 4
për thyesën __ ? Në drejtëzën e njëjtë numerike paraqiti thyesat __ dhe __.
3 3 3
B
2
1 e pites byrek, ndërsa Afërdita __
5 Mimoza ka blerë __ e pites byrek me madhësi të njëjtë.
4 8
Cila prej tyre ka blerë pjesën më të madhe të pites byrek. Vepro sipas kërkesave.
1
__ 2
__
4 8
Paraqiti dy pite byrek me dy rrathë me rreze të njëjtë (si në vizatim).
Njërin rreth ndaje në 4 pjesë, ndërsa tjetrin në 8 pjesë.

1 2
Nga rrethi i parë ngjyros __, ndërsa nga i dyti __ . Mund të përfundoj!
4 8 1 2
__ = __
Krahaso pjesët e ngjyrosur. 4 8
6 Lindita ka ngjyrosur pjesë të tre shiritave të njëjtë, ndërsa Gazmendi pjesët e tre katrorëve të njëjtë.
Gazmendi
Lindita
Në sa pjesë është ndarë çdonjëri prej shiritave?
Sa pjesë është e ndarë në çdo kuti?
Cila pjesë e çdo shiriti është ngjyrosur, gjegjësisht çdo katrori është ngjyrosur?
Krahaso pjesët e ngjyrosura të shiritave, gjegjësisht katrorëve.
1 2 4
Pjesët e ngjyrosura të shiritave janë të barabarta dhe thyesat __, __ dhe __ janë të
barabartë. 2 4 8
1 2 1 4 2 4
Prandaj mundemi të shkruajmë: __ = __ ; __ = __ ; __ = __ .
2 4 2 8 4 8
142 Pjesët e ngjyrosura të katrorëve janë të barabartë.
2 4 6
Prandaj: __ = __ = __ .
3 6 9
Vëre rregullën që vlen te thyesat e barabarta.
1 2
= __ , vaì: 1 ⋅ 4 = 2 ⋅ 2

__
Të mbaj mend! Te thyesat e barabarta vlen:
2 4
nëse shumëzon në mënyrë të kryqëzuar do
2 4
= __ , vaì: 2 ⋅ 8 = 4 ⋅ 4;
të fitosh prodhime të barabarta.
__
4 8
2 4 4 6
__ = __ , vaì: 2 ⋅ 6 = 3 ⋅ 4; __ = __ . Provo dhe shkruaj.
3 6 6 9
a c a c
Rregulla vlen për çfarëdo thyesa të barabarta __ dhe __ , dmth. __ = __ , nëse vlen a ⋅ d = b ⋅ c.
b d b d
2 6 3 6 11 44 80 90
7 Cilat prej këtyre thyesave janë të barabarta: a) __ dhe __ ; b) __ dhe __ ; c) __ dhe __ ; d) __ dhe __ ?
5 15 7 14 10 40 81 91

Të vizatosh drejtëz numerike me
segmentin njësi të dhënë; Cilat thyesa u përgjigjen pikave A, B dhe C te drejtëza
numerike?
të paraqesësh thyesa në
A B C
drejtëzën numerike;
me ndihmën e rregullës për 0 1 2 3
barazinë e thyesave të caktosh Vizato drejtëzën numerike me segment njësi 1 cm dhe në të
nëse dy thyesa janë të barabar- 7
cakto pikën A, e cila i përgjigjet thyesës __.
ta. 3
Cili numër duhet të shkruhet te katrori që të jenë të barabarta
Detyra 2 6
thyesat __ = __ ?
3
1. Cilat thyesa u përgjigjen pikave A, B dhe C te 4. Cilat prej këtyre thyesave janë të barabarta:
drejtëza numerike?
1
__ 5 1 7
9 , __ 28 9 27
A B C dhe __ , __ dhe __ dhe __ ; __ dhe __ ?
6 30 2 19 10 40 11 37
0 1 2 3 4
5. Duke e shfrytëzuar rregullën për barazinë e
2. Vizato drejtëzën numerike me segment njësi thyesave cakto x ashtu që thyesat të jenë të
2 cm dhe në të cakto numrat a) 5; b) 7; barabartë.
1
3 ; d) 6 __ 2 x 7 35 2 x 10 100
c) 4 __ . a) __ = __ ; b) __ = __ ; c) __ = __ ; d) __ = __ .
4 2 3 12 x 40 9 27 11 x
3. Vizato drejtëzën numerike me segment njësi 6. Në drejtëzën numerike janë paraqitur num-
3 , __
4 cm dhe në të cakto thyesat __ 9 , __
9, 3
rat __ dhe 1. Paraqiti numrat:
7. 4 8 4 4
__
5 ; 3 __
__ 1 dhe 17
__ . 3
__ 1
2
4 2 4 4
4 MBLEDHJA DHE ZBRITJA E THYESAVE ME
EMËRUESË TË BARABARTË
143
Kujtohu!
A 1 3 4
Cakto shumën e thyesave __ dhe __ .
5 5
Eljesa dhe Bariu kanë ndarë një rreth në 4
pjesë të barabartë. Eljesa ka ngjyrosur Vëre se si do ta sqarojmë mbledhjen e thyesave
1
__ 2 me emërues të barabartë me ndihmën e vetisë të
e rrethit, kurse Bariu __ e rrethit të njëjtë.
4 4 shpërndarjes të pjesëtimit në lidhje me mbledhjen.
Cilën pjesë të rrethit e kanë ngjyrosur Eljesa
dhe Bariu së bashku?
Puno sipas këtyre rregullave dhe krahasoji
Vizato rreth dhe shkruaji zgjidhjet.
pjesët e ngjyrosura.
1 2
Njehso __ + __ . Zbato vetinë distributive të
4 4 (3 + 4) : 5 = 3 : 5 + 4 : 5
shprehjes (3 + 4) : 5 =
Njehso sa ka ngjyrosur Bariu më shumë, Ndryshoji anët e barazive
2 1 të fituara. 3 : 5 + 4 : 5 = (3 + 4) : 5
dmth. __ - __ .
4 4
Shkruaji herësit në formë të 3 4 3+4
__ + __ = _____
thyesave. 5 5 5
Zbato vetinë e shpërndarjes të pjesëtimit në
lidhje me mbledhjen Njehso shumën dhe 3
__ 4
__ 3+4
+ = _____ =
(12 + 9) : 3 = . paraqite si numër të përzi- 5 5 5
7 2
er. __ = 1__ .
5 5
3 4
2 Shihe vizatimin dhe sqaro si është paraqitur shuma __ + __ në drejtëzën numerike.
5 5
3 __
__ 4 2
+ = 1__
5 5 5
0 3 1 4 2
__ __
5 5
Të mbaj mend: Thyesat me emërues të barabartë mblidhen kështu: a __

__ b _____
a+b
+ = ,
c c c
a, b, c ∈ N, dmth. shuma e numëruesve shkruhet për numërues, kurse emëruesi ngel i
njëjtë.
3 1
3 Cakto shumën 2__ + __.
5 5
Vëre se shuma mundet të paraqitet në dy mënyra.
144
Mënyra I
3
Shndërroje numrin e përzier 2 __ si thyesë më e madhe se 1.
5
13 1
Cakto shumën __ + __ .
5 5

14
Shkruaje shumën __ si numër të përzier.
5
Mënyra II

3
Shkruaje numrin e përzier 2 __ si shumë të të plotave dhe thyesës më të vogël se 1.
5
3 __ 1
Te shprehja 2 + __ + cakto shumën e thyesave më të vogla se 1.
5 5

4
Shkruaje shumën 2 + __ si numër të përzier.
5
2 4
4 Cakto shumën 3 __ + 1 __ në dy mënyra.
7 7
5 Cakto shumën e thyesave:

7 5 4 5 3 1
a) __+ __ ; b) __ + __ ; c) 2 __+ __ .
9 9 7 7 4 4
11 8
6 Një traktorist për një orë ka lëvruar __ e një are, kurse orën e dytë ka lëvruar __ e arës.
20 20
Cilën pjesë të arës e ka lëvruar traktoristi për dy orë?

Cila pjesë e arës ka ngel e pa lëvruar?
7 5
B 7 Cila thyesë duhet të shkruhet në vend të x që të vlen:
__
9
=
__
9
+ x?
Vëre!
5 2 7
Thyesës __ duhet t'i shtohet thyesa __ që të fitohet thyesa __ .
9 9 9
2 7 5 7 5 7- 5 2
Thyesa __ është ndryshimi i thyesave: __ dhe __ ; shkruajmë: __ - __ = ____ = __.
9 9 9 9 9 9 9
Të mbaj mend: Thyesa me emërues të barabartë zbriten kështu:

__a __c ____
a- c
- = , a > c,
b b b
dmth. ndryshimi i numëruesve shkruhet për numërues, kurse
emëruesi ngel i njëjtë.
11 7 16 11 5 3
Njehso ndryshimin: a) __ - __ ; b) __ - __ ; c) 3 __ - 1 __ .
8 12 12 25 25 8 8 145
3
9 Gjatësia e njërës brinjë të një drejtkëndëshi është e 5 __ cm, kurse
5
2
gjatësia e brinjës fqinje është 1 __ cm më e vogël.
5
Cakto gjatësinë e brinjës fqinje.
Cakto perimetrin e drejtkëndëshit.

Të caktosh shumën e thyesave me
emërues të njëjtë; Cakto shumën, pastaj shkruaje si numër të përzier.
Të njehsosh ndryshimin e thyesave 3 __
__ 7
+ .
3 1
2 __ + 1 __.
me emërues të njëjtë. 8 8 4 4
4 2
__
Cili numër është për 2 __ më i vogël se numri 3 ?
9 9
Detyra
1. Njehso: 4. Shumën e numrave 3 5 dhe 2 1 zvogëlo-

5 4 1 1 2 7 7
a) __ + __ + --. b) 1 __ + 2 __. 5
9 9 9 3 3 je për 5 .
7
7 11 4 2 7
c) 3 +4 d) +1 +3
12 12 15 15 15
5. Një nxënës ditën e parë ka lexuar 3 e një
10
libri, kurse ditën e dytë 5 e librit të njëjtë.
2. Njehso: 10
7 3 17 15 3 1
a) - b) - c) 5 - 2 Cilën pjesë të librit e ka lexuar për dy ditë?
9 9 19 19 4 4
2 5 4 Cila pjesë e librit i ka ngelur e pa lexuar pas
3
d) 3 -1 e) 3 + -2
5 11 11 11 ditës së dytë?
3. Një rezervuar mbushet prej tri gypave. Për 7

1 3
një orë gypi i parë mbush e rezervuar- 6. Arlindi ka 10 vjet, kurse Njomza ka 15 12
12 12
5 vjet.
4
it, i dyti dhe i treti , e rezervuarit.
12 12 5
Sa vjet do të ketë Arlindi pas 3 vjet?
12
Cilën pjesë të rezervuarit do ta mbushin
Për sa vjet do të jetë më e vjetër Njomza
të tre gypat për një orë?
5
Cila pjesë e rezervuarit do të ngel i nga Arlindi pas 3 vjet?
12
pambushur?
146 5 ZGJERIMI DHE THJESHTIMI I THYESAVE
Kujtohu! A 1 Vëre katrorët me brinjë të barabartë.

Te njëri katror pjesa e ngjyrosur
Cili numër duhet të shënohet në katror që të
jetë e saktë barazia. është 3 , ndërsa te tjetri 6 .
4 8
12 : 5 = (12 ⋅ 3) : (5 ⋅ ).
Cila veti e pjesëtimit është zbatuar? Krahaso
pjesët e
Provo a janë të barabarta thyesat? ngjyrosura.
4 8 5 5.3
dhe ; dhe . ;
5 10 6 6 3
3 6 3 6
Hetove se pjesët e ngjyrosura janë të barabartë, gjegjësisht = . Po ashtu, = ,
4 8 4 8
pasi që 3 ⋅ 8 = 4 ⋅ 6.
6 3⋅2 3 6 3 3⋅2
Mund të vëresh se = . Nga kjo dhe nga = fitohet se = .
8 4⋅2 4 8 4 4⋅2
Numëruesi dhe emëruesi i thyesës 3 janë shumëzuar me 2. Ndërsa vlera e saj nuk u
ndryshua. 4
2 Numëruesin dhe emëruesin e thyesës 5 shumëzoji me: 2, 3 dhe 4. Provo nëse thyesat e fituara
6
5
janë të barabarta me thyesën .
6
5 5 ⋅ 2 10
Vëre se = = . Kjo barazi vlen pasi 5 ⋅ 12 = 6 ⋅ 10;
6 6 ⋅ 2 12
5 5 ⋅ 3 15
= = . Kjo barazi vlen pasi 5 ⋅ 18 = 6 ⋅ 15.
6 6 ⋅ 3 18
Vetinë e konstatuar mundesh ta sqarosh edhe prej vetisë së pjesëtimit
a a⋅n
a : b = (a ⋅ n) : (b ⋅ n). prandaj: = ; a, b, n ∈ N.
b b⋅n
Vlen në përgjithësi!
Nëse numëruesi dhe emëruesi i një thyese shumëzohen me një numër të njëjtë, të ndryshueshëm
prej zeros, fitohet thyesë e barabartë me thyesën e dhënë.
Kjo rregull quhet zgjerimi i thyesave.
5 7 3
3 Zgjeroji thyesat: a) me 3; b) me 4; c) me 10.
6 8 10
B 4 4
Numëruesin dhe emëruesin e thyesës __ pjesëtoje me 2. 147
6
4
Provo nëse thyesa e fituar është e barabartë me thyesën __ .
6
4:2 2 4 2
Njehsove se = , gjegjësisht = . Kjo barazi vlen pasi që 4 ⋅ 3 = 6 ⋅ 2.
6:2 3 6 3
4
Numëruesi dhe emëruesi i thyesës janë pjesëtuar me numër të njëjtë, ndërsa vlera e
6
saj nuk u ndryshua.
15
5 Numëruesin dhe emëruesin e thyesës __ pjesëtoji me pjesëtuesin e tyre të përbashkët.
20
Provo barazinë e thyesës së dhënë me thyesat e fituara.
Vetinë e konstatuar të thyesave mundesh ta sqarosh prej vetisë së pjesëtimit për
pandryshueshmërinë e herësit, gjegjësisht. a : b = (a : n) : (b : n) ku a, b, n janë numra natyrorë
a a:n
dhe n është pjesëtues i a dhe b. Prandaj: = .
b b:n
Në përgjithësi vlen!
Nëse numëruesi dhe emëruesi i një thyese pjesëtohen me pjesëtuesin e tyre të përbashkët (më të
madh se 1), atëherë fitohet thyesë e barabartë me thyesën e dhënë.
Kjo rregull quhet thjeshtimi i thyesave.

36
6 Thyesën __ thjeshtoje gradualisht me pjesëtuesit e përbashkët të numëruesit dhe emëruesit.
60

36 36 : 2 18 : 2 9 : 3 3
= = = = .
60 60 : 2 30 : 2 15 : 3 5
Cakto pjesëtuesin më të madh të përbashkët për numëruesin dhe emëruesin e thyesës 36 .
60
Thjeshto thyesën me PMP(36, 60).
36 36 : 12 3
Njehsove se PMP(36,60) = 12. = = .
60 60 : 12 5
3
Thyesa nuk mundet të thjeshtohet, pasi numëruesi dhe emëruesi janë numra reciprokisht të
5
thjesht. Thyesa e këtillë quhet thyesë e pa thjeshtuar.
Vërejte se një thyesë mund ta thjeshtosh Të mbaj mend! Thjeshtimin e

gradualisht me pjesëtuesit e përbashkët të thyesës ta kryej gjer te thyesa e
numëruesit dhe emëruesit të saj ose më pa thjeshtuar.
thjeshtë, numëruesin dhe emëruesin ti
pjesëtosh me PMP e tyre
12
___ 25
___ 72
___ 27
___
148 7 Thjeshto thyesat: a)
16
; b)
50
; c)
90
; d)
999
.

1 4
Të zgjerosh thyesë; Shkruaji thyesat __ dhe __ në:
2 5
Të thjeshtosh thyesë; a) dhjetëshe; b) qindëshe
Cila thyesë është e Cakto x në barazi me ndihmën e thjeshtimit të

12 x
pathjeshtueshme? thyesave. __ = __ .
18 3
x
Në shënimin __ cakto x që thyesa të jetë e pa
3
thjeshtuar dhe më e vogël se 1.
Detyra
1. Zgjeroje me 2 dhe me 5 thyesën: 7. Duke e shfrytëzuar vetinë për thjeshtimin

dhe zgjerimin e thyesave, cakto x.
2
__ 3
__ 11
__ 15
__
a) ; b) ; c) ; d) . x 20 7 x 8 24 11 33
__ __
5 7 12 17 a) __ = __ ; b) __ = __; c) __ __
x = 33 ; d) 17 = x .
7 28 9 54
2. Shkruaj tre thyesa të barabartë me 3 5

6 8. Thyesat __ dhe __ zgjeroi ashtu që të kenë
thyesën __ . 4 6
9 emërues të njëjtë.
3. Sa qindëshe ka secila prej thyesave Problem!

4 __
__ 3 17
__ __ 9
24 __
; ; ; ; ?
5 10 20 25 50
Në një kovë kishte ujë, kurse në tjetrën venë.
Është mbushur gota nga kova me venë dhe
4. Cilat nga thyesat vijuese janë të pa është derdhur në kovën me ujë, e pastaj gota
3 2 17 21 29 111
thjeshtuar __ ; __ ; __ ; __ ; __ ; ___ ? e njëjtë është mbushur nga kova në të cilën
6 5 25 27 36 999 është përzier uji dhe vena dhe është derdhur
në kovën me venë. Çka ka më shumë, ujë në
kovën me venë ose venë në kovën me ujë?
5. Thjeshto thyesat:
5 __
__ 8 36 54 100 Zana dhe Valoni gjithsej kishin 909 denarë.
; ; __ ; ___ ; ___ . 3
15 12 54 144 120 Kur Zana ka shpenzuar __ e pareve të saja, e
4 4
Valoni ka shpenzuar __ e pareve të tij,
5
90 atëherë që të dyve i ka mbetur shuma e njëjtë
6. Thjeshto thyesën ___ : të parave. Nga sa denarë kanë pasur në fillim?
126
a) Gradualisht; b) me PMP(90, 126).
6 THYESA DHJETORE. NUMRI DHJETOR 149
Kujtohu!
A 1 Shkruaj njësitë vijuese më të vogla si
Si quhen numrat: 1, 10, 100, 1 000, …? pjesë e njësive më të mëdha matëse:
1 cm në dm; 5 dm në m;
Me cilat njësi matëse masim gjatësinë, kurse
me cilën masën? 8 g në dag; 1 cm në m;
Shkruaj njësitë vijuese më të mëdha në ato më 7 cm në m; 1 g në kg;
të vogla matëse:
1 dm në cm; 5 m në dm; 8 dag në g; 9 m në km.
1 m në cm; 7 m në cm; 1 kg në g;
9 km në m.
Krahasoje zgjidhjen tënde me zgjidhjen e dhënë:

1
__ 5
__ 8
__ 1
___ 7
___
1 cm = dm; 5 dm = m; 8g= dag; 1 cm = m; 7 cm = m;
10 10 10 100 100
1
_____ 9
_____
1g= kg; 9 m = km.
1 000 1 000

Numrat matës me të cilët janë shprehur njësitë matëse më të vogla në ato më të mëdha janë thyesat.
Emëruesit e këtyre thyesave janë njësi dekade: 10, 100, 1 000,...
1 5 8 1 7 1 9
Thyesat: __ , __, __ , ___ , ___ , _____, _____, ... te të cilët emëruesit janë njësi dekade
10 10 10 100 100 1 000 1 000
quhen thyesa dhjetore.
Thyesa dhjetore shkurtimisht mundet të shkruhet pa emërues në shënim të quajtur shënim
dhjetor ose numër dhjetor.
Shkruhet si numër
Thyesa dhjetore Lexohet numri dhjetor
Shqyrto dhjetor
shembuj! 1
__ 0,1 Zero të plota dhe 1 të dhjetat
10
5
__ 0,5 Zero të plota dhe 5 të dhjetat
10
1
___ 0,01 Zero të plota dhe 1 të qindtat
100
3
1 __ 1,3 Një e plotë dhe 3 të dhjetat
10
150 Edhe disa shembuj:
35
___ 30 + 5
______ 30
___ 5
___ 3
__ 5
___
= = + = +
100 100 100 100 10 100
35
Thyesa ___ përmban 3 dhjetëshe dhe 5 qindëshe, gjegjësisht 35 të qindtat.
100
35
___ shkruhet 0,35 dhe lexohet zero të plotat dhe 35 të qindta.
100
29
_____ 20 + 9
______ 20
_____ 9
_____ 2
___ 9
_____
= = + = +
1 000 1 000 1 000 1 000 100 1 000
29
Thyesa _____ përmban 2 të qindtat dhe 9 mijëshe ose 29 mijëshe.
1 000
29
_____ shkruhet 0,029 dhe lexohet: zero të plotat dhe 29 të mijtat.
1 000
324
____ 24
____
=3 shkruhet 3,24 dhe lexohet 3 të plotat dhe 24 të qindtat.
100 100
7
2 ____ shkruhet 2,07 dhe lexohet 2 të plotat dhe 7 të qindtat.
100
Vëre dhe mbaj mend mënyrën e të shkruarit të

thyesës dhjetore si numër dhjetor.
17 9
Thyesat dhjetore ____ dhe _____ ti shkruajmë si numër dhjetor.
100 1 000
17 9
_____
Ecuria Për: 2 ____ 3
100 1 000
Së pari shkruhen të plotat. 2 3

Shkruhet presja e cila quhet presja dhjetore. 2, 3,
Shkruhet numëruesi i thyesës dhjetore, nëse ai ka aq shifra sa ka zero

te emëruesi.
2,17 3,009
Në thyesën e dytë para numëruesit shkruajmë dy zero.
Numëruesi duhet të ketë aq shifra sa ka zero të emëruesi.
17 9
2 ___ = 2,17; 3 _____ = 3,009.
100 1 000
Shkruaj si numra dhjetor thyesa dhjetore Të mbaj mend! Secilën
2
në vijim:
151
thyes dhjetore mund ta
3 ___
__ 25 ___9 79 3 shkruaj si numër dhjetor.
; ; ; 3 _____; 15 _____ .
10 100 100 1 000 1 000
të dhjetat
Presja dhjetore e ndan numrin dhjetor në dy të qindtat

pjesë.
Te pjesa para presjes janë të plotat.
3 , 14
të plota
Pjesa pas presjes dhjetore quhet pjesa dhjetore.
dhjetore
Vendet e shifrave në pjesën decimale quhen vendet

dhjetore, ndërsa shifrat quhen dhjetore.
Numri dhjetor 3,14 ka 3 të plota dhe dy dhjetore.
Të shkruarit e numrave dhjetor është paraqitur në tabelën vijuese, në shembullin

17
12 _____ = 12,017.
1 000
QINDËMIJËTAT
DHJETËMIJTAT
TË MILIONTAT
KLASA E KLASA E
TË QINDTAT
TË DHJETAT
TË MIJTAT
MIJËSHEVE NJËSHEVE
TË
TË
QM DhM NjM Q Dh Nj
1 2 , 0 1 7

PJESA E PLOTË PRESJA PJESA
DHJETORE DHJETORE
B 3 Lexoji këto numra dhjetor: 0,5 ; 3,14 ; 2,03 ; 17, 005.
0,5 : zero të plota dhe 5 të dhjetat;

3,14 : tre të plota dhe 14 të qindtat;
17,005 : shtatëmbëdhjetë të plota dhe 5 të mijtat.
4 Shkruaje numrin dhjetor 3,25 si thyesë dhjetore.
Vëreje ecurinë:
Lexo dhe shkruaje me fjalë numrin 3,25.

Duhet të fitosh: Tre të plota dhe 25
Vëren se: Numri dhjetor shkruhet në
152 të qindtat. formë të thyesës dhjetore në këtë
Tekstin e fituar shkruaje si thyesë mënyrë:
dhjetore.
25
___
Duhet të fitosh: 3 .
100
Të plotat e numrit dhjetor shkruhen për të plota të thyesës.

Pjesa dhjetore shkruhet për numërues te thyesa dhjetore.
Për emërues shkruhet njësia dekade me aq zero sa ka dhjetore.
Të mbaj mend: Numri dhjetor shkruhet si thyesë dhjetore sipas leximit të drejt.
Shembuj të zgjidhur!
5
__ 32
___ 17
____
0,5 = ; 1,32 = 1 ; 12,017 = 12 ;
10 100 1 000
Numri dhjetor është shënim i veçantë i Shkruaj dhe lexo numër dhjetor që ka 23 të
thyesës dhjetore; plota dhe 105 për pjesë dhjetore.
Të shkruash thyesë dhjetore si numër dhjetor 3
Shkruaj 7 ___ si numër dhjetor dhe 0,012 si
dhe anasjelltas; 100
Të lexosh drejt numra dhjetorë. thyesë dhjetore.
Detyra
1. Cilat prej këtyre thyesave janë thyesa 4. Shkruaj thyesat dhjetore si numra dhjetor:
dhjetore:
3
__ 7
___ 131
___ 6
____ 12
____ 6
___ 9
___ 29
_____ 3
____
a) ; b) ; c) ; d) ; e) ? a) ; b) 2 ; c) 11 ; d) 14 .
10 200 200 1 000 1 001 100 100 1 000 1 000
2. Shkruaj tre thyesat dhjetore me numërues 5. Lexoji numrat dhjetor:

13, ndërsa me emërues të njëjtë; a) 2,03; b) 12,015; c) 0,0035.
3. Sa të plota dhe sa dhjetore ka numri dhjetor: 6. Shkruaj si thyesa dhjetore këto numra dhjetor:
a) 36,08; b) 3,0031; c)138,05? a) 0,2; b) 1,05; c) 4,003; 1,0017.
7 VETITË E NUMRAVE DHJETORË 153
Kujtohu! 3
A 1 Thyesën
__
10
zgjeroje me 10, 100
2
__ dhe 1 000.
Thyesën zgjeroje me 10, kurse pastaj
10
me 100. Duhet ta fitosh këtë zgjidhje:
30
Thyesën ___ thjeshtoje me 10.
100 3
__ 3 ⋅ 10
______ 30
___ 3
__ 3 ⋅ 100 _____
______ 300
= = ; = = ;
10 10 ⋅ 10 100 10 10 ⋅ 100 1 000
Shkruaji thyesat dhjetore si numra dhjetorë.

Mundesh të shkruash:
3
__ 30
___ 300
_____ 3 000
______
= = = , gjegjësisht 0,3 = 0,30 = 0,300 = 0,3000.
10 100 1 000 10 000
Vëre!
Numrat dhjetor janë të barabartë, kurse ndryshojnë sipas asaj nga ana e djathtë kanë nga një ose më
shumë zero.
Numri dhjetor nuk ndryshon nëse nga ana e djathtë i

përshkruhen sa do qoftë zero.
2 Numrat dhjetorë shkruaj ashtu që të kenë numër të njëjtë të

dhjetoreve:
a) 0,8 ; 4,25 ; 28,05 ; 6,028; b) 2,3 ; 0,03 ; 23,012 ; 5,4207.
3 Numri 5 shkruaje në formë të thyesës me emërues 1.

Atë thyesë zgjeroje me 10, 100 dhe 1 000.
Thyesat e fituara shkruaj si numra dhjetor.
Vëren se:
5
__ 5 ⋅ 10 50 5 ⋅ 100 500 5 ⋅ 1 000 5 000
5= 1
. _____
1 ⋅ 10
= ___ = 5,0;
10
______
1 ⋅ 100
= ___ = 5,00; ________ = _____ = 5,000.
100 1 ⋅ 1 000 1 000
Atë që e ke vërejtur për numrin 5, vlen për çfarëdo numër natyror.
Çdo numër natyror mundet të shkruhet si numër dhjetor në atë mënyrë që ndahet me presje
dhe përshkruhen zerot si dhjetore.
Shkruaj numrat dhjetor 6, 12 dhe 135 si numra dhjetor
154 4
a) me një dhjetore; b) me dy dhjetore.
80
B 5 Thyesën dhjetore ___ thjeshtoje me 10.
100
Thyesën e dhënë dhe të thjeshtuar shkruaji si numra dhjetor.
3 200
E fitove zgjidhjen: Vëreje të njëjtën rregull për thyesën: _____
1 000
80
___ 80 : 10 8 3 200
_____ 3 200 : 100 32
= _______
. = ___; 0,80 = 0,8. = __________
. = ___ ; 3,200 = 3,2.
100 100 : 10 10 1 000 1 000 : 100 10
Numri dhjetor që nga ana e djathtë ka zero, nuk

ndryshon nëse ato shlyen.
6 Shlyej zerot, ashtu që numrat dhjetor të mos të

ndryshojnë vlerën:
a) 2,90 ; b) 0,03500 ; c) 1,0030 ; d) 28,102000; e)7,0.
Duhet të dish!
Testohu!
A do të ndryshoj numri dhjetor nëse nga ana
e djathtë i përshkruajmë, gjegjësisht i Shkruaj numrat 1,2 ; 15 dhe 0,40 me tre
dhjetore.
shlyejmë, një ose më shumë zero;
Shlyej zerot te numrat, kurse vlera e tyre të
Të shkruash numër natyror si dhjetor. mos ndryshon.
a) 3,0250; b) 12,00; c) 0,10200.
Detyra
1. Numrat: 1,300; 0,5; 23; 1 000 shkruaj me dy 4. Numrat; 8; 1,2; 3,25 shkruaj ashtu që të kenë
dhjetore. nga tre dhjetore.
2. A do të ndryshon vlera e numrit 1,05 nëse

shlyhet zeroja dhe shkruhet 1,5? Problem!
Vëllai dhe motra kanë numër të njëjtë të

arrave. Vëllai i ka dhënë motrës katër arra. Sa
3. Te numrat dhjetorë: 0,5000; 0,5020; 1,2020300 arra më shumë ka tani motra se i vëllai?
shlyej zerot, kurse ato të mos e ndryshojnë
vlerën.
8 PARAQITJA E NUMRAVE DHJETORË NË
BOSHTIN NUMERIK.
155
KRAHASIMI I NUMRAVE DHJETORË
Kujtohu! 8 4
A 1 Thyesat dhjetore: __ , 1___
10 100
2
Paraqite në boshtin numerik thyesën 2 __ .
4 30
dhe 2 ___ paraqiti në boshtin numerik.
Si krahasohen numrat natyrorë: 100
a) me numra të ndryshëm të shifrave;
Shqyrtoje zgjidhjen!
b) me numër të njëjtë të shifrave?
8
__ 4
__ 30
___
1 2
10 10 100
Vëre! 0 0,8 1 1,4 2 2,3 3
Numrat dhjetorë i paraqesim në boshtin numerik në të njëjtën mënyrë si thyesat.

8
Numrin dhjetor 0,8 e shkruajmë si thyesë dhjetore, dmth. 0,8 = __
10
.
Largesën prej 0 gjer te 1 e ndajmë në 10 pjesë të barabarta dhe numrin dhjetorë 0,8 ia shoqërojmë
pikës që e shënon pjesën e tetë.
4
Cilën largesë e ndajmë në 10 pjesë të barabarta që ta paraqesim numrin dhjetorë 1 __ ?
10
Si do ta caktojmë pikën që i përgjigjet?
30 30 3
Thyesa ___ mundet të thjeshtohet me 10, dmth. ___ = __ . Si do ta caktojmë pikën në
100 30 100 10
boshtin numerik që i përgjigjet numrit 2 ___ ?
100
2 Cakto pika në boshtin numerik (A, B dhe C) Mund të përfundoj! Çdo

të cilave u janë shoqëruar numrat dhjetorë: numër dhjetor mundet të
0,2; 1,9 dhe 3,00. paraqitet në boshtin numerik.
3 Në boshtin numerik janë dhënë pikat; A, B, C A B C D

dhe D. Cakto numrin që mundet t'i shoqërohet
çdonjërës prej pikave. 0 1 2 3 4
1 1
B 4 Thyesën dhjetore __ zgjeroje me 10. Pastaj, thyesën ___
10 100
1
_____
zgjeroje me 10 dhe thyesën zgjeroje me 10.
1 000
Thyesat e fituara nga zgjerimi shkruaji si numra dhjetorë.
156
Shqyrto zgjidhjen dhe vëre çka është përfunduar!
10
1 ___
__ 1
___ 10
_____ 1
____ 10
______
= ; = ; = , përkatësisht; 0,1 = 0,10; 0,01 = 0,010; 0,001 = 0,0010.
10 100 100 1 000 1 000 10 000
Një e dhjeta ka 10 të qindtat; një e qindta ka 10 të mijtat etj.
Në përgjithësi
Vlera pozicionale e çdo shifre te pjesa dhjetore është 10 herë më e madhe se vlera pozicionale e
shifrës pas saj.
Atë që e përfundove, shfrytëzoje për krahasimin e numrave dhjetorë.
5 Krahasoji numrat dhjetorë: a) 7,2 dhe 9,3; b) 12,8 dhe 12,4; c) 15,369 dhe 15,38.
Gjatë krahasimit të dy numrave dhjetorë së pari krahasohen të plotat.
Numrat 7,2 dhe 9,3 kanë të plota të ndryshme, dmth. 9 > 7, prandaj 9,3 > 7,2.
Te numrat që kanë të plota të njëjta, krahasohet pjesa dhjetore.
Numrat 12,8 dhe 12,4 kanë të plota të njëjta, por pjesët dhjetore të ndryshme, dmth. 8 > 4. Prandaj
12,8 > 12,4.
Numri 15,38 ka pjesën dhjetore më të madhe se numri 15,369, pasi 38 të qindtat janë 380 të mijtat,
kurse 380 > 369. Prandaj, 15,38 > 15,369.
6 Krahasoji numrat dhjetor: a) 18,43 dhe 19,15; b) 35,6 dhe 35,49; c) 4,1001 dhe 4,101.

Të paraqesësh numra dhjetorë në boshtin numerik;
Në boshtin numerik paraqiti
prej numrave dhjetorë që kanë të plota të ndryshme, më i
numrat dhjetorë 0,5 dhe 1,400
madh është ai që ka numër më të madh të të plotave;
Krahasoji numrat dhjetorë::
nëse numrat dhjetorë që krahasohen kanë të plota të njëjta,
a) 25,9 dhe 26,3;
më i madh është ai që ka pjesën dhjetore më të madhe.
b) 17,2002 dhe 17, 202;
nëse dy numra kanë pjesën e plotë dhe pjesën dhjetore të
c) 14,101 dhe 14,1010.
barabartë, atëherë ato janë të barabartë.
Detyra
1. Paraqiti në boshtin numerik këto numra: 2. Krahasoji numrat: 2,01 dhe 1,86; 6,29 dhe
40 . 6,172; 9,121 dhe 9,101; 0,1031 dhe 0,1028.
0,6; 1,7; 3 ___
100
3. Radhiti sipas madhësisë (duke 4. Në boshtin numerik, pikës A i është shoqëruar
filluar prej më të voglit) numrat: numri 131,102, kurse pikës B numri 131,120. 157
Cila prej këtyre pikave është më afër pikës të
5 .
0,05; 0,050; 5; _____ cilës i përgjigjet numrit 100?
1 000
Problem!
Cila shenjë duhet të vendoset ndërmjet numrave 2 dhe 3 që të fitohet numri më i madh se 2,
ndërsa më i vogël se 3.
R A P U N A
9 LLOJET E DIAGRAMIT. ZGJEDHJA E DIAGRAMIT
1 Merita dhe Afërdita kanë kopshte me perime me madhësi të njëjtë. Secila në kopshtin e vet ka
mbjell domate, speca dhe lakra.
Në tabelë janë paraqitur të dhënat për pjesën e kopshteve e mbjell me perime të ndryshme.
Kopshte me perime E sata pjesë e kopshtit të Meritës ishte mbjellur

Kopshti i Kopshti i me perime?
Perime
Meritës Afërditës
E sata pjesë e kopshtit të Afërditës ishte mbjell
2
__ 1
__ me perime?
Domate
5 6
E sata pjesë e që të dy kopshteve ka mbetur e
1
__ 1
__
Speca pa mbjell?
10 3
Te cili kopsht pjesa e pa mbjell është më e
1
__ 4
__ madhe?
Lakra
5 12
Së pari paraqiti të dhënat në diagramin shtyllor.

Shkallët e diagramit le të jenë: një e plotë e ndarë në 10 pjesë të barabartë dhe një e plotë e ndarë në
12 pjesë të barabartë;
2 4
Formo shtyllat por ki kujdes: __ = __ ...
5 10
2 Në tabelë janë paraqitur të dhënat për temperature për 5 ditë, të matur tre herë.
Cila është temperatura mesatare të Temperatura për 5 ditë
158 hënën?
Ditët Ora 7 Ora 12 Ora 19
Cilën ditë dhe në sa ora temperatura është
më e lartë? E hënë 18 oS 24 oS 23 oS
Sa është temperatura mesatare për pesë E martë 23 oS 29 oS 23 oS
ditë pasdite? E enjte 15 oS 17 oS 22 oS
Cila ditë ka ndryshim më të madh të E premte 17 oS 22 oS 20 oS
temperaturës?
E diel 22 oS 28 oS 25 oS
3 Në klasën VI2 në një shkollë ka 32 nxënës. Përgjigjet në pyetjen për llojin e ushqimit të preferuar
janë paraqitur tabelë.
Ushqimi i preferuar Të gjithë nxënësit paraqesin një të plotë. (Paraqite me

Lloji i Numri i Pjesa e të rreth, si në vizatim).
ushqimit nxënësve plotës Ndaje rrethin në dy gjysma.
1
__ Njërën gjysmë ngjyrose me të gjelbër, ndërsa tjetrën
Perime 16
2 ndaje në dy pjesë të barabartë ) çerekë.
1
__ Ngjyrosi çerekët.
Pemë 8
4 Me cilën ngjyrë është ngjyrosur pjesa e nxënësve që
1
__
Mish 8 preferojnë perime?
4
1
__
2
Diagrami i paraqitur në vizatim quhet diagram Perime
sektorial. Diagrami sektorial tregon raportin
ndërmjet pjesëve të një të plote. 1
__ 1
__
4 4 Ushqimi i preferuar i
Pemë Mish 32 nxënësve.
4 Me ndihmën e diagramit sektorial paraqiti të

dhënat:
1
Në një paralele ka 28 nxënës. Lëng prej Gjatë një shëtitjeje __ e nxënësve kanë luajtur
3 2 6
limoni preferojnë
__
e nxënësve, ndërsa symbyllas, __ e nxënësve kanë luajtur futboll,
4 1 6
1 __ kanë vrapuar nëpër mal, ndërsa pjesa tjetër
boronicë preferojnë __ e nxënësve. 6
4
kanë mbledhur fryte të maleve.
Me diagram paraqiten të dhënat në mënyra të ndryshme.

Diagramet janë të lehta për ti lexuar dhe për ti kuptuar. Ka Kjo është interesante!
lloje të ndryshme të diagrameve: shtyllor, me fotografi, Nëse dëshiron të dish
sektorial, dhe secili prej tyre ka përparësi dhe mangësi. më shumë.
Sporti i preferuar Diagrami shtyllor
159
35
☺ Përparësitë:
Numri i nxënësve
30
25 lehtë lexohen të dhënat;
20
15 lehtë krahasohen madhësitë
10
5
0
Mangësitë:
F B H Gj nëse shtyllat janë me madhësi të përafërt vështir
Sport lexohen të dhëna:
F-Futboll; B-Basketboll; varësisht prej shkallës mund të fitohet përshtypje e
H-Hendboll, Gj-gjimnastikë gabuar e ndryshimeve të mëdha.
Diagram me fotografi
Sporti i preferuar ☺ Përparësitë:
F lehtë lexohen të dhënat;
B lehtë krahasohen.
H
Gj Mangësitë:
Që të tregohet numër i saktë
Një shenjë shënon dy studentëve
patjetër duhet të shfrytëzohen
pjesë të simboleve dhe shenjave;
Diagrami sektorial që të konstatohet numri i saktë

er j patjetër duhet të njehsohet.
ut xo
m
pj Le
☺ Përparësitë:
Ko Film
shumë mirë krahasohen e plota dhe pjesët e të plotës.
Sportiv Muzikë
Mangësitë:
vështir është të shfrytëzohet kur pjesët e të plotës janë të vogla.
5 Në tabelë janë paraqitur të dhënat për atë se si Agoni e kalon kohën për një ditë (24 orë).
Dita e Agonit Paraqiti të dhënat me diagram shtyllor.

Ditët Koha në orë Paraqiti të dhënat me diagram fotografish
Shkollë 6 ku shenja paraqet 2 orë.
Mësim 3 Përpiqu të dhënat t'i paraqesësh me
Gjumë 9 diagram sektorial.
Ngrënie 2
Lojë 4
6 Shkruaji përparësitë dhe mangësitë e çdo mënyre të paraqitjes së të dhënave se si Agoni e kalon
kohën.
160 10 MBLEDHJA E NUMRAVE DHJETOËE
Kujtohu!
A 1 Mimoza ka blerë 2,37 m shirit të kuq dhe 1,52 m
shirit të kaltër për mbështjelljen e dhuratave të
Paraqiti si numra dhjetorë thyesat: vitit të ri. Sa metër shirit ka blerë gjithsej
Mimoza?
3 156 3
____ , ___ dhe 6 ___ Duhet të njehsosh: 2,37 m
1 000 10 100 + 1,52 m
Numrin 2047,0138 shkruaje në
tabelë. Puno sipas këtyre kërkesave dhe vëre zgjidhjen.
M Q Dh Nj , dh q m dhm Qm
Paraqiti numrat matës si
thyesa dhjetore. 2,37 =
237
___
; 1,52 =
152
___
.
100 100
Sa centimetra ka në 2m? Sa ka në
3m? E sa ka në:
Cakto shumën e tyre. 237
___
+
152
___
=
389
___
100 100 100
a) 2,5 m? b) 2,6 m? c) 2,58 m?
Shumën paraqite si
numër dhjetor.
389
___ = 3,89
100
2,37
Vëren se: + 1,52
3,89
Vëre mbledhjen e numrave dhjetorë në mënyrë tjetër.
Shndërroji metrat në centimetra 2,37 m = 237 cm; 1,52 m = 152 cm
237 cm
Cakto shumën e gjatësive të shiritave
(në centimetra)
+ 152 cm
389 cm
Shndërroje shumën në metro 389 cm = 3,89 m
Më praktik!
ën
Numrat dhjetorë mblidhen po at n dtat
nën hjet in
Nj , dh q Njëshe . Të d at. Të q t.
a
ashtu si edhe numrat natyrorë. njës e
h ë d hjet qindt
t të
nën
Presjet dhjetore te mbledhësit 2 , 3 7
dhe shuma të jenë në një vijë + 1 , 5 2
vertikale. 3 , 8 9
Praktikisht
161
Që të njehsosh shumën e numrave dhjetorë duhet t'i
shkruash njërin nën tjetrin dhe atë:
të plotat nën të plota (njëshe nën njëshe, dhjetëshe nën

dhjetëshe etj.);
dhjetore nën dhjetore (të dhjetat nën të dhjetat, të

qindtat nën të qindtat etj);
presjet dhjetore të mbledhësve dhe të shumës të jenë në

një vijë vertikale;
shifrat e shumës caktoji në mënyrë të njëjtë si edhe gjatë

mbledhjes të numrave natyrorë.
Më praktikisht
2 Vëre si është njehsuar shuma 1
Dh Nj , dh q m
e numrave 42,6 dhe 5,931.
4 2 , 6 42,6
+ 5,931
Në mënyrë praktike + 5 , 9 3 1
48,531
njehso: 1 15 3 1
134,62 + 0,691. 4 8 , 5 3 1
3 Autobusi orën e parë ka kaluar 62,3 km, orën e dytë ka kaluar

4,62 km më shumë se orën e parë. Sa ka kaluar autobusi për dy
orë?
Kujtohu!
B 4 Provo a është e saktë:
Provo a është e saktë: 0,54 + 3,2 = 3,2 + 0,54
362 + 8 = 8 + 362; Njehso shumat:
4 + 168 + 6 = 4 + 6 + 168; 0,54 3,2
174 + 0 = 0 + 174; + 3,2 dhe + 0,54
(72 + 56) + 44 = 72 + (56 + 44).
Cilat veti të mbledhjes të numrave Shuma e dy numrave dhjetorë nuk ndryshon nëse
natyrorë i shfrytëzove? mbledhësit i ndërrojnë vendet.
Paraqite si numër dhjetor numrin 15. Kjo është vetia e ndërrimit për mbledhjen e numrave
dhjetorë.
5 Shprehja (3,4 + 12,9) + 4,2

ka vlerë 16,3 + 4,2 = 20,5
Njehso vlerën e shprehjes 3,4 + (12,9 + 4,2).
Vlerën e fituar krahasoje me vlerën 20,5 të shprehjes paraprake.
Për mbledhjen e numrave dhjetorë vlen vetia e shoqërimit.

Shprehe!
Numrin 5,6 zmadhoje për 2.
162 6
Duhet ta njehsosh shumën e numrave 5,6 dhe 2.
Paraqite numrin 2 si numër dhjetor.
Shkruaj mbledhësit njërin nën tjetrin dhe njehso shumën.
7 - numër natyror Numri dhjetor mblidhet me numër natyror ashtu që

7,0
7,00 } numra
dhjetorë
numri natyror do të shndërrohet në numër dhjetor dhe
pastaj të dy numrat do të mblidhen.
Shuma e numrit
7 Njehso: 15,6 + 0 0 + (2,6 + 4)
dhjetor dhe zeros
është e barabartë
24,8 me numrin dhjetor.
+ 0,0
24,8
Testohu!
Duhet të dish!
Të njehsosh shumë të numrave dhjetorë, të shkruar Njehso: 03,4 + 4,2; 56,37 + 2,8;
në rresht ose, njëri nën tjetrin. 9,24 + 12.
Të shkruash numër natyror si numër dhjetor dhe të Provo a është: 6,7 + 2,4 = 2,4 + 6,7.
njehsosh shumën e numrit natyror me numrin Shprehe vetinë e ndërrimit për mbledhjen
dhjetor. e numrave dhjetor.
Njehso 6,4 + (12,8 + 3,6) dhe
Të shfrytëzosh vetinë e ndërrimit dhe e shoqërimit
(6,4 + 12,8) + 3,6. Krahasoji rezultatet e
për lehtësim gjatë mbledhjes së numrave dhjetor. fituara. Shprehe vetinë e shoqërimit të
Se shuma e numrit dhjetor dhe 0 është e barabartë mbledhjes së numrave dhjetorë.
me numrin dhjetor.
Detyra
3. Zgjidhi barazimet:
1. Numrin 100,075 zmadhoje për:
a) 63,3; b) 5; x - 156,6 = 1,54; x - 4,0245 = 0,81.
c) shumën e numrave 4,78 dhe 56,3;
d) 0. 4. Parashutisti bien për 4 s me parashutë të
mbyllur. Në sekondën e parë ka kaluar 4,9 m,
2. Njehso: kurse në çdo sekondë pasardhëse nga 9,8 m
më shumë. Sa metro ka kaluar për 4 s?
5,6 + 25,8 =
0,142 + 6,71 =
5. Shkruaj katër numra ku i pari është 3,69,
4 + 4,48 + 4,886 = kurse çdo pasardhës është për 3,69 më i
362,003 + 54 + 0,72 = madh se paraardhësi.
11 ZBRITJA E NUMRAVE DHJETORË 163
Kujtohu!
A 1 Njehso: 2,78
- 0,24
3 1 24
Njehso: ___ + 6 ___ + ___ .
100 100 100 Vepro sipas këtyre kërkesave!
7
__ 70
Provo nëse: = ___
10 100 Shndërroji numrat dhjetorë si thyesa dhjetore:
278 24
Njehso:
841 523
a) ___ - ___ ; 2,78 = ___ ; 0,24 = ___ .
100 100 100 100
612
___ - 549
___
b) 278 24 254
10 10
;
Cakto ndryshimin e tyre: ___ ___
- =
100 100 100
___
.
263
___ - 0.
c)
100 Shndërroje ndryshimin e fituar si numër dhjetor:
254
___
= 2,54.
100
D.m.th: 2,78
Të mbaj mend: Gjatë të shkruarit njërin nën
- 0,24
Numrat dhjetorë tjetrin duhet presjet e të
2,54 zbriten sikurse zbritshmit dhe zbritësit të
zbriten numrat jenë vertikalisht në një vijë.
natyrorë.
2 Kompania “Kopshtari” në treg ka dërguar 2,745 t patate, kurse ka shitur 1,423 t. Sa tonelata patate
kanë ngelur pa u shitur?
Duhet të zbritet sasia e shitur e patateve prej sasisë së përgjithshme.
2,745
Cilët numra duhet të zbriten? 2,745 t - 1,423 t, t.e.
- 1,423
Shndërroji tonelatat e patateve në kilogramë. 2,745 t = 2745 kg; 1,423 t = 1423 kg.
2 745
Zbriti numrat matës që i tregojnë kilogramët. - 1 423
1 322
Shndërroje në tonelata ndryshimin e fituar. Mbetja është: 1322 kg = 1,322 t.
2,745
Shkruaj numrat dhjetor njëri nën tjetrin dhe
njehso ndryshimin.
- 1,423
1,322
164 Praktikisht:
Që ta njehsosh zbritjen e dy numrave dhjetorë duhet t'i shkruash
njërin nën tjetrin, dhe atë:
dhjetat, të qindtat
të plotat nën
të dhjetat nën të
tëdhjetëshe,
plotat nën të plota (njëshe nën njëshe, dhjetëshe nën
nën të qindtat
të plotat
27,48 etj.;
- 0,36 dhjetore nën dhjetore (të dhjetat nën të dhjetat, të qindtat nën
të qindta etj.);
27,12 presjet dhjetore, të të zbritshmit, zbritësit dhe ndryshimit të jenë
në një vijë vertikale.
kahja e
zbritjes
Shifrat e ndryshimit caktoi në mënyrë të njëjtë si te zbritja e
numrave natyrorë.
3 Udhëtari duhet të kalon 12 km. Orën e parë ka kaluar 4,28 km. Edhe sa kilometra i kanë ngelur?
Që të njehsosh sa kilometra duhet të kalon udhëtari, duhet rrugën e kaluar ta zbresësh prej
gjatësisë së përgjithshme të rrugës.
Bëje këtë:
Të mbaj mend: Gjatë zbritjes të
Të zbritshmin 12 shkruaje si numër dhjetor
(me dy zero pas presjes dhjetore);
numrit natyror dhe numrit
dhjetor, numri natyror shkruhet
si numër dhjetor me aq zero sa
shkruaji numrat dhjetorë njërin nën tjetrin
dhe bëje zbritjen. dhjetore ka numri dhjetor.
4 Numrin 29,563 zvogëloje për 15.

Prej numrit dhjetor duhet të zbresësh numër natyror. Vepro në këtë mënyrë:
zbritësin 15 shkruaje si numër dhjetor me 3 zero si dhjetore;
shkruaji të dy numrat dhjetor njërin nën tjetrin dhe bëje zbritjen.
5 Njehso 6,84 - 0. Të mbaj mend! Gjatë zbritjes së 0 prej

numrit dhjetor si ndryshim fitohet numri
Vepro sipas këtyre kërkesave. dhjetor i njëjtë.
Paraqite të zbritshmin si thyesë dhjetore dhe
bëje zbritjen.
Ndryshimin e fituar shndërroje si numër dhjetor.
5,2
- 0,0
5,2
Duhet të dish! 165
Testohu!
Drejt t'i shkruash të zbritshmin dhe zbritësin njërin
nën tjetrin dhe ta kryesh zbritjen; Njehso:
Kur i zbritshmi ose zbritësi është numër natyror, atë a) 6,27 - 5,12; b) 43,7 - 5,849.
duhet ta paraqesësh si numër dhjetor me aq zero sa Numrin 7 zvogëloje për 0,7.
dhjetore ka numri dhjetor; Numrin 6,5 zvogëloje për 5.
Zbritjen ta bësh prej anës së djathtë nga ana e majtë. Shumën e numrave 8,8 zvogëloje për 0.
Kur zbritësi është 0, ndryshimi është i barabartë me

të zbritshmin.
Detyra
1. Njehso: 4. Numrin 64 zmadhoje për ndryshimin e

26,3 - 5,2 5,96 - 4,87 numrave 6,4 dhe 4,64;
1042,07 - 148,396 343 - 3,27
5,68 - 2 846,825 - 0
5. I zbritshmi është 24,6, kurse ndryshimi
është 2,6. Cakto zbritësin.
2. Për sa është:
Zbritësi është 6,2, kurse ndryshimi është
56,62 më i madh se 46,31?
2,6. Cakto të zbritshmin.
100 më i vogël se 301,62? Ndryshimi është 64,3. Ai është për 3 më i
54 më i madh se 25,64? madh se zbritësi. Cakto të zbritshmin.
3,8 më i madh se 0?
3. Gypi i ujit me gjatësi 6 m është ndarë në 3 6. Vaji dhe shishja së bashku kanë 1,23 kg. Shishja
pjesë. Gjatësitë e të dy pjesëve janë nga: 3,2 e ka masën 462 g. Sa kilogramë është masa e
m dhe 2,46 m. Sa metro është e gjatë pjesa e vajit?
tretë?
Problem!
Shuma e një numri natyror dyshifror dhe një numri dhjetor është 26,3. Merita
gjatë mbledhjes së atyre numrave presjen dhjetore te numri dhjetor gabimisht
e ka vendosur për një vend në të majtë dhe ka fituar shumë 13,43. Cilat numra
i ka mbledhur Merita?
166 12 SHUMËZIMI I NUMRAVE DHJETORË
Kujtohu! A 1 Këmbësori për 1 orë ka kaluar 3,635

Njehso: km. Sa kilometra do të kalon për 10
10 ⋅ 526; 100 ⋅ 526; 1000 ⋅ 526. orë nëse ec pa u ndal dhe me
Sqaro çka ndodh me numrin e zerove te shpejtësi të njëjtë?
prodhimi i shumëzimeve paraprake. Duhet të njehsosh 3,635 km ⋅ 10.
Vëre hapat e zgjidhjes.

Zhvendosu për një
vend!
Shndërroji kilometrat në
metro.
3,635 km = 3635 m.
Njehso prodhimin me 10 3635 m ⋅ 10 = 36350 m.

(në metro).
Të mbaj mend: Numri
dhjetor shumëzohet me Prodhimin
kilometra.
shndërroje në 36350 m = 36,35 km
10 ashtu që presja
dhjetore e atij numri Vëren se te prodhimi i
zhvendoset për një numrave dhjetorë, presja 36,35 km ⋅ 10 = 363,5 km
vend në anën e djathtë. dhjetore është zhvendosur
për një vend në të djathtë.
2 Njehso prodhimin e numrit 1,438 me 10, 100 dhe 1000.

Mundesh të përdorësh llogaritës (ku në vend të presjes ka pikë dhjetore, kurse në vend të shenjës
“•” ka “x”).
Me llogaritës fitohen:
1 0 x 1 . 4 3 8 = 14.38
1 0 0 x 1 . 4 3 8 = 143.8
1 0 0 0 x 1 . 4 3 8 = 1438.
Voo~i!
Gjatë shumëzimit të numrit dhjetor me 10, 100, 1000,... presja dhjetore e tij zhvendoset
përkatësisht për një, dy, tre,... vende në të djathë sa zero ka njësia dekade.
3 Njehso gojarisht:
1 ⋅ 0,06; 10 ⋅ 0,06; 100 ⋅ 0,06; 1 000 ⋅ 0,06; 10 000 ⋅ 0,006.
Kujtohu! 167
B 4 Hapi i Bashkimit është
0,74 m. Sa metro ka kaluar
Njehso:
Bashkimi kur ka bërë 4
2,3 + 2,3 + 2,3.
hapa?
Shkurtimisht si mundesh ta shkruash këtë
shumë?
Duhet të njehsosh 4 ⋅ 0,74 m.
Provo a është e saktë
0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 + 0,3 = 2,1?
Mbaj mend!
Puno sipas këtyre kërkesave dhe vëre!
Numri dhjetor shumëzohet
me numër natyror ashtu si
Shndërroji metrat në centimetra. 0,74 m = 74 cm
shumëzohen numrat
Bëje shumëzimin me 4 (në cm). 4 ⋅ 74 cm = 296 cm natyrorë. Numri i dhjetoreve
te prodhimi është i
Prodhimin shndërroje në metro. 296 cm = 2,96 m
barabartë me numrin e
Vëre si është fituar prodhimi. 4 ⋅ 0,74 m = 2,96 m dhjetoreve te numri dhjetor.
5 Njehso prodhimin e numrit 9 me numrat

2400,8; 5612,9; 428,27; 20,3; 0,9.
C 6 Njehso syprinën S të drejtkëndëshit me brinjë a = 4,6 cm dhe b = 3,2 cm.

Sipas formulës për syprinën e drejtkëndëshit (S = a ⋅ b), duhet ta caktosh prodhimin e
numrave matës 4,6 dhe 3,2 dhe ta shkruash në centimetër katror.
Vërej kërkesat dhe mënyrën e zgjidhjes:
4,6 cm = 46 mm
Shndërroji gjatësitë e brinjëve të drejtkëndëshit në milimetra. 3,2 cm = 32 mm
46 ⋅ 32 = 1472
Njehso syprinën e drejtkëndëshit (në milimetër katror). R = 1472 mm2
Shndërroje syprinën në centimetër katror. R = 14,72cm2
Vëre prodhimin e panjësuar dhe të njehsuar të numrave matës dhe sqaro se si 4,6 ⋅ 3,2 = 14,72
shumëzohen numrat dhjetorë.
Dy numra dhjetorë shumëzohen ashtu sikurse shumëzohen numrat natyrorë, kurse te

prodhimi ndahen aq vende dhjetore sa ka dhjetore te të dy shumëzuesit së bashku.
Njehso: 0,04 ⋅ 0,23. Përcjelle zgjidhjen!
168 7
0,2 ⋅ 0,03 = 0,006 4,56 ⋅ 3,7 = 16,879

Numri i dhjetoreve te
Pse ka dy zero para prodhimi është 3, 2 + 1 = 3
shifrës 6? kurse ka vetëm një
shifër (shifrën 6).
Prandaj, të dy vendet
Numri i dhjetoreve
Shuma e numrit
të dhjetoreve te
dhjetore plotësohen
shumëzuesit
me zero.
te prodhimi
Kujtohu!
D 8 Njehso: 7,04 ⋅ 20,6; 20,6 ⋅ 7,04
Njehso:
0,6 . 6,1 = Vëre!
0,6 . 9,9 =
Prodhimi i dy numrave dhjetorë nuk ndryshon nëse
0,6 . (6,1 + 9,9) = shumëzuesit i ndërrojnë vendet e tyre, dmth. për çfarëdo dy
Krahasoji rezultatet. numra dhjetor a dhe b vlen:
a ⋅ b = b ⋅ a (vetia komutative).
9 Njehso dhe krahasoji prodhimet: 2,3 ⋅ (7,2 ⋅ 0,1) = ; (2,3 ⋅ 7,2) ⋅ 0,1 = .
Prodhimi i numrave dhjetorë nuk varet prej mënyrës së grupimit të shumëzuesve, dmth. për
çfarëdo numra dhjetorë a, b dhe c vlen:
a ⋅ (b ⋅ c) = (a ⋅ b) ⋅ c (vetia asociative).
10 Shprehe vetinë e shpërndarjes të shumëzimit të numrave natyrorë në lidhje me mbledhjen.
Provo a vlen ajo veti edhe për numrat dhjetorë 3,48; 1,01 dhe 5,2.
(3,48 + 1,01) ⋅ 5,2 = 3,48 ⋅ 5,2 + 1,01 ⋅ 5,2.
Vëre!
Për çfarëdo numra dhjetorë a, b dhe c vlen: (a + b) ⋅ c = a ⋅ c + b ⋅ c; c ⋅ (a + b) = c ⋅ a + c ⋅ b

(vetia e shpërndarjes).
11 Njehso: a) 3,76 ⋅ 0; (5,2 + 8,03) ⋅ 0; 5,6 - 0 ⋅ 0,3;

b) 9,8 ⋅ 1; (7 - 0,4) ⋅ 1 ; 2,3 + 1 ⋅ (8,7 + 2)
Vëre!
169
Për çfarëdo numër natyror vlen: a ⋅ 0 = 0 ⋅ a = 0; a ⋅ 1 = 1 ⋅ a = a.
Duhet të dish!
Testohu!
Të njehsosh prodhim të numrit dhjetor Njehso:

me njësi dekade. a) 4,286 ⋅ 100 = ; 8000 ⋅ 0,03 = ;
Të njehsosh prodhim të numrit dhjetor b) 3,7 ⋅ 7 = ; 6 ⋅ 2,005 = ;
me numër natyror.
c) 9,6 ⋅ 3,01 = ; 0,004 ⋅ 6,03 = .
Të njehsosh prodhim të numrit dhjetor
me numër dhjetor. Sqaro a është e saktë pa njehsuar:
T'i zbatosh vetitë e shumëzimit. 6,34 ⋅ 0,1 = 0,1 ⋅ 6,34;
(1,2 ⋅ 5,6) ⋅ 0,01 = (1,2 ⋅ 0,01) ⋅ 5,6 = 1,2 ⋅ (5,6 ⋅ 0,01);
(4,1 + 2,5 - 6) ⋅ 0,04 = 4,1 ⋅ 0,04 + 2,5 ⋅ 0,04 - 6 ⋅ 0,04.
Detyra
1. Njehso: 5. Njehso vlerën e shprehjeve:

0,748 ⋅ 10 = ; 10 ⋅ 9,4 = ; 2,4 ⋅ 12 + 6 ⋅ 5,412 - 16 = ;
3,6 ⋅ 100 = ; 100 ⋅ 10,006 = ; 0,004 ⋅ 25 + 6,1 ⋅ 10 + 5 = .
0,2 ⋅ 1 000 = .
6. Njehso prodhimin e shumës dhe ndryshimit
2. të numrave 16,009 dhe 9,0016.
Zmadhoje 10 herë çdonjërin prej numrave:
1,8; 0,0072; 1 000,01.
Zmadhoje 1 000 herë çdonjërin prej 7. Mimoza ka 6000 denarë. 0,65 të parave i ka
numrave: 3,4; 0,007; 96,006. shpenzuar për ushqim, kurse 0,2 për fletore
Cili numër është 2 000 herë më i madh se dhe mjete shkollore. Sa para i kanë ngelur ?
numri 2 000,2?
3. Njehso: 8. Krahaso shprehjet:

6,405 ⋅ 7 = ; 315,002 ⋅ 12 = ; 4,65 ⋅ 0,524 dhe 5,24 ⋅ 0,465.
0,0063 . 3 = .
4. Njehso syprinën e dyshemesë së klasës që i 9. Shkruaj katër numra ku i pari është 1,6, kurse
ka dimensionet 6,8 m dhe 9,4 m. çdo pasardhës është 1,5 më i madh se
paraardhësi.
170 13 PJESËTIMI I NUMRAVE DHJETORË
Kujtohu!
A 1 Cakto prodhimet:
Njehso: 6,25 ⋅ 10 = ;
34,7 ⋅ 10 = ; 2,136 ⋅ 100 = ; 5,432 ⋅ 100 = ;
Cakto herësin dhe mbetjen gjatë pjesëtimit: 1,3458 ⋅ 1 000 = .
265 : 10 = ; 412 : 100 = ;
Njehsove se
Prej barazisë 148 ⋅ 23 = 3 404 cakto herësin:
6,25 ⋅ 10 = 62,5;
3 404 : 23 = .
5,432 ⋅ 100 = 543,2;
1,3458 ⋅ 1 000 = 1 345,8.
Vëre numrin e zerove te njësia dekade dhe zhvendosja e presjes dhjetore te

prodhimi. Çka vëren?
Prej barazive të fituara njehso:
62,5 : 10 = ; 543,2 : 100 = ; 1 345,8 : 1 000 = .
Vëre! Kam vërejtur se: Numër : 10

dhjetor do të pjesëtoj
62,5 : 10 = 6,25; me 10 ashtu që presjen 6,2 , 5
543,2 : 100 = 5,432; dhjetore do ta
1 345,8 : 1 000 = 1,3458. zhvendos për një vend
Si është zhvendosur presja në secilin herës në të majtë.
sipas të pjesëtueshmit dhe njësisë dekade?
Mbaj mend!
Herësi i numrit dhjetor dhe njësisë dekade (10, 100, 1 000,...) fitohet me zhvendosjen e presjes
dhjetore te numri dhjetor në të majtë për aq vende sa ka zero njësia dekade .
2 Njehso:
34,7 : 10 = ; 257,1 : 100 = ; 17 845,32 : 1 000 = .
3 Njehso: 6,3 : 10 = dhe 3,2 : 100 = .

Nëse gjatë zhvendosjes së presjes dhjetore në
0,63 ⋅ 10 = 6,3; 6,3 : 10 = 0,63 të majtë nuk ka vende të mjaftueshme, atëherë
0,032 ⋅ 100 = 3,2; 3,2 : 100 = 0,032 shtohet numër i mjaftueshëm i zerove.
4 Cakto herësit e numrave: 2 685,7; 3,78; 12 dhe 0,06 me: 10, 100 dhe 1 000. 171
Kujtohu!
B 5 Shiritin me gjatësi 7,23 m ndaje në 3 pjesë të
Cakto herësin dhe mbetjen gjatë barabarta. Cakto gjatësinë e çdo pjese.
pjesëtimit të numrave:
a) 3728 me 16; b) 6412 me 24. Duhet të njehsosh: 7,23 : 3 = .
Puno sipas kërkesave. Vëre zgjidhjen.
Gjatësinë e shiritit shndërroje në centimetra. 7,23 m = 723 cm
723 cm : 3 = 241 cm
Njehso herësin në centimetra. 12
3
Shndërroje herësin e fituar në metra. 241 cm = 2,41 m
Vëren se: 7,23 : 3 = 2,41, pasi 2,41. 3 = 7,23.

Si mundet të njehsohet 7,23 m : 3; pa u shndërruar metrat në centimetra?
Vepro sipas këtyre kërkesave. 7,23 : 3 = 2,41 453,6 : 28 = 16,

-6 - 28
Bëj pjesëtimin e 7,23 me 3 pa presjen 12 173
dhjetore. - 12 - 168
herës vendosim
3
…, e pastaj në
56
Pas mbarimi të pjesëtimit te herësi vendos -3
presjen.
presjen atje ku mbarove me të plotat. 0 Së pari lëshojmë
dhjetoren e
parë…;
Mbaj mend!
Gjatë pjesëtimit të numrit dhjetor me numër natyror vepro si të pjesëtosh numra natyrorë.
Kur do ta lëshosh dhjetoren e të dhjetave, atëherë te herësi vendos presjen.
6 Njehso 292 : 16 pa mbetje. 56,0 : 35 = 1,6

Veproni kështu: - 35
Paraqite të pjesëtueshmin si numër dhjetor. 210
Bëje pjesëtimin, por tani si pjesëtim të numrit dhjetor me numër - 210
natyror. 0
172 7 Njehso: 2 728 : 4 = ; 272,8 : 4 = ; 27,28 : 4 = . .
Shembull:
Mbaj mend! Zero të plota
4,752 : 6 = 0,792
Nëse e plota është më e vogël se pjesëtuesi, - 0
atëherë te herësi shkruhet 0 të plota. 47 3,45 : 5 =
- 42
Njehso: 55
8 10,626 : 23 =
- 54
0,9768 : 37 =
12
0,06723 : 9 = - 12
0
Kujtohu!
Njehso pa mbetje: 365,4 : 9; 27,0 : 4.

Njehso herësin e numrave 78 dhe 12 pa mbetje. Po C 9 Syprina e një drejtkëndëshi
është 1,38 dm2, kurse gjerësia e
ashtu ka nevojë numrin 78 ta paraqesësh si numër tij është 0,6 dm2. Cakto
dhjetor (78,0). gjatësinë e drejtkëndëshit.
Çfarë do të ndodh nëse i pjesëtueshmi dhe
pjesëtuesi shumëzohen me një numër të njëjtë?
Duhet të njehsosh 1,38 : 0,6 = .
Puno sipas kërkesave. Vëre zgjidhjen.
Shndërro decimetër katror në centimetër katror, kurse

decimetrat në centimetra.
1,38 dm2 = 138 cm2; 0,6 dm = 6 cm
Cakto gjatësinë e drejtkëndëshit (në centimetra). 138 cm : 6 = 23 cm
Shndërro gjatësinë e drejtkëndëshit në decimetra. 23 cm = 2,3 dm
Vëre! 1,38 : 0.6 = 2,3.

Caktuam se herësi i 1,38 dhe 0,6 është numri 2,3, dmth. 2,3 ⋅ 0,6 = 1,38.
Numri 2,3 mundet të fitohet edhe pa i shndërruar decimetrat në centimetra.
Puno sipas kërkesave! Shembull: 23,12 : 3,4 =
23,12 ⋅ 10 = 231,2; 3,4 ⋅ 10 = 34;

Zmadhoi 10 herë të pjesëtueshmin dhe pjesëtuesin; 231,2 : 34 = 6,8
Pasi tani është numër natyror cakto herësin e numrit 272
dhjetor (13,8) dhe numrit natyror(6).
0
Të mbaj mend: Numri dhjetor pjesëtohet me numër dhjetor ashtu që:
presjet dhjetore zhvendosen në anën e djathtë te i pjesëtueshmi dhe te
173
pjesëtuesi për aq vende sa që është e nevojshme pjesëtuesi të bëhet numër
natyror.
Pastaj pjesëtohen numrat e fituar (ashtu që pjesëtohet numri i dhënë me
numrin natyror).
10 Njehso: a) 3,4 : 0,017 = ; b) 0,64 : 0,0032 = .

Kujdes! Numri i dhjetoreve te i pjesëtueshmi është më i vogël se numri i dhjetoreve te
pjesëtuesi. Prandaj mendo dhe përgjigju: Sa zero duhet të përshkruhen te i pjesëtueshmi nga
ana e djathtë që të mundet të zhvendosen presjet dhjetore?

Të njehsosh herës të numrit dhjetor
dhe njësisë dekade. Njehso: 34,6 : 10 = ;
Të njehsosh herës të numrit dhjetor 6,485 : 1000 = ; 62,17 : 100 = .
dhe numrit natyror. Njehso 257,52 : 12 dhe bëje provën e zgjidhjes.
Të njehsosh herës te i cili pjesëtuesi
është numër dhjetor. Për sa duhet të zhvendoset presja dhjetore në anën e
djathtë te i pjesëtueshmi dhe pjesëtuesi që të
njehsohet:
12,031 : 1,6 = ; 3,101 : 0,08 = ;
Detyra 0,345 : 0,025 = .
1. Cili numër është më i vogël se 4,76: 4. Njehso:

a) 10 herë; b) 100 herë; c) 1000 herë? 6 : 0,2 = ; 0,75 : 0,15 = ;
48 : 0,12 = ; 1,836 : 0,204 = ;
2. Njehso:
3,417 : 0,85 = ; 0,044 : 0,25 = .
0,6 : 3 = ; 4:5= ;
735 : 35 = ; 1,95 : 15 = ; 5. Sa herë 0,14 është më e vogël se 0,7?
27 : 1 125 = ;
6. Njehso dhe bëje provën e zgjidhjes:
23,45 : 37 = në 4 dhjetore;
341,3 : 12 = në 2 dhjetore. 34 : 0,085 = ; 33 : 1,28 = ;
3. Njehso në 6 dhjetore: 12,4 : 0,031 = ; 0,0108 : 1,6 = .

1:7= ; 4:7= ; 7. Zgjidhni barazimet:
2:7= ; 5:7= ; 100 ⋅ x = 2,416;
3:7= ; 6:7= ; 156,12 : x = 10;
Çka përfundon për dhjetoret e herësit? 0,018 = 18 ⋅ x;
0,0625 ⋅ x = 3,1275.
8. Një udhëtar ka kaluar 14,730 km për 10. Në klasën VI3 ka pasur 34 nxënës. Në
174 5 orë. Sa kilometra, mesatarisht, ka fund të vitit shkollor suksesi nga lënda e
kaluar për 1 orë? matematikës ka qenë kështu:: 15 nxënës
me sukses të shkëlqyeshëm, 9 nxënës me
sukses shumë të mirë, 7 me mirë dhe 3 me
9. Cakto vlerën e shprehjeve: notë të mjaftueshme. Njehso notën
(6,72 : 0,6 + 1,125 ⋅ 0,8) : 1,21 + 8,375 = mesatare të paraleles nga lënda e
matematikës në 2 dhjetore.
2,5 + 0,39 : 0,5 + (2,31 + 0,058) : 3,2 =
PËR ATO QË DËSHIROJNË TË DIJNË MË SHUMË
1. Provo a janë të saktë barazitë:

(5,6 + 4,4) ⋅ (5,6 - 4,4) = 5,62 - 4,42; (5,62 = 5,6 ⋅ 5,6; 4,42 = 4,4 ⋅ 4,4)
(2,4 - 1,8)2 = 2,42 - 2 ⋅ 2,4 ⋅ 1,8 + 1,82.
2. Cili numër mund të pjesëtohet me secilin numër dhjetor të ndryshueshëm nga zero pa mbetje?
3. Si do të ndryshon:
a) shuma e dy numrave nëse njërin mbledhës e zmadhojmë për 2,3, kurse tjetrin e zmadhojmë
për 3,2;
b) zbritësi nëse i zbritshmi zmadhohet për 5,8, kurse ndryshimi zvogëlohet për 5,8;
c) prodhimi i dy numrave nëse njërin e shumëzojmë me 8,75, kurse tjetrin në 0,72;
4. Prej l kg miell fitohet 1,252 kg bukë. Sa bukë fitohet prej 576 kg miell?
5. Cilit numër duhet t'i shtohet 2,2 që të fitohet numër që është 3,5 më i madh se 9,2?
6. Për sa syprina e katrorit me brinjë 15,34 m është më e madhe se syprina e drejtkëndëshit me

brinjë 16,12 m dhe 12,03 m?
7. Zgjidhi barazimet:
5,7x + 3,1x + 0,4 = 34,21; x : 8,04 = 5,05;
3,48 : x = 1,45; (x - 2,5) : 5,1 = 0,8.
14 SHNDËRRIMI I THYESËS NË NUMËR DHJETOR 175
Kujtohu! Shndërroje si numër dhjetor

A 1
3
Cilin operacion e paraqet vija thyesore? thyesën __ .
4
3
Te thyesa __ zëvendësojeni vijën thyesore me Puno sipas kërkimeve:
4
atë shenjë dhe kryejeni operacionin. Zgjero thyesën me 25.
3
Lexoje thyesën ___ dhe shkruaje si numër Thyesën e fituar dhjetore shndërroje si
100 numër dhjetor.
dhjetor. 3
Sigurisht e keni fituar __ = 0,75.
Sqaro: si shndërrohet thyesa dhjetore si numër 4
Njehso 3 : 4.
dhjetor?
Krahasoni rezultatet e fituara.
2 Me zgjerimi ose me thjeshtimin, këto thyesa shndërroji si thyesa dhjetore e pastaj në numra
1 3 5 132 164
dhjetor: __ , __ , __ , ___ dhe ___ .
2 5 8 300 400
5
Shembull: Thyesën __ zgjeroje me 125.
8
Thyesën dhjetore të fituar shndërroje si numër dhjetor.
Njehso 5:8= .
3 __
__ 1 __ 5 11
__
3 Cila prej thyesave , , dhe nuk mundet të shndërrohet si thyesë dhjetore?
5 4 6 20
5
Sigurisht konstatuat se është thyesa __.
6
Mbaj mend!
Vetëm thyesa e pa thjeshtuar emëruesi i së cilës zbërthehet në shumëzues 2 ose 5, mundet të
paraqitet si thyesë dhjetore.
Çdo thyesë e cila mundet të paraqitet si thyesë dhjetore paraqet numër të fundmë dhjetor.
23 7 5
4 Cila prej thyesave __ , __ ose __ paraqet numër të fundmë dhjetor?
40 15 12
Konstato cila prej thyesave mundet të zgjerohet deri në thyesë dhjetore me emërues 1000; ose
pjesëtoje numëruesin me emëruesin dhe konstato cili prej herësve të fituar është numër të
fundmë dhjetor.
1 15
__ __ 11
__
176 B 5 Thyesat ,
3 11
dhe
37
shndërroji si numra dhjetorë.
Puno sipas kërkesave:

Konstato emëruesit a zbërthehen si shumëzues 2 dhe 5, përkatësisht numrat dhjetor a do të jenë të
fundmë apo jo.
Pjesëto numëruesin e thyesës me emëruesin.
Sigurisht fitove:
1 15 11
__ = 0,333...; __ = 1,363636...; __ = 0,297297.....
3 11 13
Numrat dhjetor të fituar kanë pafund shumë decimale.
Numra të tillë quhen numra dhjetorë të pafundmë.
Vëre!
Te çdonjëri prej numrave, pas presjes dhjetore, një ose më shumë shifra përsëriten sipas radhës së
njëjtë.
Mbaj mend!
Numrat dhjetorë të këtillë quhen numra dhjetor periodik të njëjtë.

Numrin që e formojnë shifrat që përsëriten quhet periodë e numrit dhjetor.
Te numri i parë perioda është 3, te i dyti 36, kurse te i treti 297.

0,333.... = 0,(3). Lexohet: zero të plota dhe 3 si periodë;
1,3636... = 1,(36). Lexohet: një e plotë dhe 36 si periodë....
5 679 7
C 6 Thyesat __ , ___ dhe __ shndërroji si numra dhjetor.
18 495 12
Puno sipas këtyre kërkesave:
shqyrtoi emëruesit e thyesave dhe konstato numri dhjetor a është i
fundmë;
pjesëtoje numëruesin me emëruesin dhe konstato numri dhjetor a
është periodik.
Duke e përdor kalkulatorin fitohet;
5 679 7
__ = 0,2777...; ___ = 1,3717171...; __ = 0,58333...
18 495 12
Vëre!
Numrat e dhjetor të fituar janë periodik, por para periodës ka një ose dy shifra. Numrat e këtillë
dhjetor quhen numra të përzier dhjetorë periodik.
Lexojmë:
Mbaj mend!
0,2777... = 0,2(7) - zero të plota 2 të dhjetat 177
dhe 7 në periodë. Nëse nga ana e djathtë e numrit
1,37171... = 1,3(71) - një e plotë, 3 të dhjetat natyror ose zeros, shkruhet presja
dhe 71 në periodë. dhjetore dhe pastaj përshkruhen
0,58333... = 0,58(3) - zero të plota, 58 të qindtat shifrat, fitohet shënimi i numrit që
dhe 3 në periodë quhet numër dhjetor.
Çdonjëri prej numrave 2, 3 dhe 58 te
shembullit quhen para periodë.

Të vlerësosh, sipas emëruesit të thyesës, ajo a
mundet të shndërrohet si numër dhjetor të Vlerëso, pa e pjesëtuar numëruesin me
2
fundmë ose në numër dhjetor të pa fundmë emëruesin, vallë thyesa __ paraqet numër
20
periodik. dhjetor të fundmë.
Cili numër dhjetor është i fundmë? 3 ,
Shndërroji si numra dhjetor këto thyesa __
Të sqarosh çka është periodë, kurse çka para 7 , 12
__ __ dhe __ 4 5
.
periodë. 8 7 9
Cakto periodën dhe para periodën te këto
Ç’është numri dhjetor periodik i pastër.
numra dhjetorë:
Ç’është numër dhjetor i përzier periodikë.
Se thyesa mund të shndërrohet: 2,777..... ; 0,64786478... ; 1,527373... ;
- ose si numër dhjetor i fundmë; 126,120404...
- ose si numër dhjetor i pafundmë periodik.
Se ekzistojnë edhe numra dhjetor të
pafundmë periodik të tjerë që nuk janë
periodik. Për ato do të mësojmë në klasën VIII.
Detyra 3. Cakto periodën dhe para periodën te numrat

dhjetor:
1. Zgjeroji dhe thjeshtoji thyesat ashtu që 0,378787... ; 6,543023023... .
te emërtuesi të paraqitet 10, 100 ose
1000, kurse pastaj shndërroji si numra 4. Sipas shënimit për periodën e numrit dhjetor
dhjetor: shkruaj numrat:
3 ___
__ 18 24 37 229 23 11 83
, , __ , __ , ___ , __ , __ , __ . 4,636363... ; 0,102102... ;
5 200 20 25 125 80 32 64 3,54034034... ; 4,27117117... .
2. Shndërroji si numra dhjetorë këto thyesa: 5. Shkruaje si numra dhjetor të pamundshëm
këto numra:
2 __
__ 9 __
3 19 24 1 2 5 37
, , , __ , __, __ , __ , __ , ___ . a) 3,6(54) ; c) 6,(53) ;
3 11 5 20 20 27 15 18 275
b) 0,77(2401) ; d) 0,06(5231).
178 15 RRUMBULLAKIMI I NUMRAVE DHJETORË
Kujtohu!
A 1 Një parcelë prej 123 m2 e
rregullojnë nxënësit e klasës VIa.
Numrin 3 128 i rrumbullakuar është 3 000,
Në paralele ka 32 nxënës. Nga sa
dmth. 3 128 ≈ 3 000. " ≈ ", lexohet: metra katror, mesatarisht, rregullon
përafërsisht i barabartë. Rrumbullakoje secili nxënës?
numrin 3 128 në qindëshe.
Si është rregulla për rrumbullakimin e
Duhet të njehsosh 123 : 32.
numrave natyrorë?
Cakto herësin;
A duhet 135 ≈ 130 ose 135 ≈ 140?
Cakto praktikisht rëndësinë e metrove katror
Sqaro! për nxënës.
Sigurisht fitove 123 : 32 = 3,84375, dmth. se çdo
nxënës duhet të rregullon nga 3,84375 m2.
Numri ka rëndësi praktike vetëm deri te dhjetorja e dytë (në dm2), dmth të bëhet rrumbullakimi i
numrit dhjetor në dy dhjetore (në të qindta).
Numrat dhjetorë me dy dhjetore që janë më afër numrit 3,84375 janë: 3,84 dhe 3,85, dmth.
3,84 < 3,84375 < 3,85
Domethënë: 3,84 ≈ 3,84375 (lexojmë: 3,84 përafërsisht është i barabartë me 3,84375) dhe 3,84375 ≈ 3,85.
2 Caktoji të dy numrat dhjetorë më afër numrit 1,37268 që kanë nga një dhjetore.
Konstato sa është gabimi i bërë gjatë rrumbullakimit të numrit 1,37268 në një dhjetore.
Sigurisht konstatove se numrat e kërkuar janë 1,3 dhe 1,4 dmth. 1,3 < 1,37268 dhe 1,37268 < 1,4.
Sa është gabimi i bërë gjatë rrumbullakimit: 1,3 7268 ≈ 1,3 dhe 1,37268 ≈ 1,4, do të
konstatosh nëse i krahason ndryshimet:
1,37268 - 1,3 = 0,07268 dhe 1,4 - 1,37268 = 0,02732
Deri te cila pikë për numrat 1,3 ose 1,4 pika është 0,07268 0,02732
më afër numrit 1,37268? 1,3 1,37268 1,4
Mbaj mend!
Në të dy rastet gabimi i bërë është më i vogël se 0,1.
Themi: Numrin 1,37268 e kemi rrumbullakuar me saktësi gjer më 0,1, përkatësisht me saktësi gjer në
një dhjetore.
Ndryshimi që tregon për sa numri i dhënë është më i madh ose më i vogël se vlera e tij e përafërt
quhet gabim absolut.
Gjatë rrumbullakimit përpiqu të bësh gabim absolut më të vogël.
Vëren se rrumbullakimi (zëvendësimi) i numrit 1,37268 me numrin 1,4 është me gabim
absolute më i vogël se sa me numrin 1,3. 179
Gjatë rrumbullakimit të numrit dhjetor respekto rregullën e rrumbullakimit:
nëse shifra e parë e shlyer është më e vogël se 5, atëherë shifra e fundit që ka ngel
nuk ndryshon;
nëse shifra e parë e shlyer është 5 ose më e madhe se 5, atëherë shifra e fundit që ka ngelur
zmadhohet për 1.
3 Numrin 4,8162704 rrumbullakoje me saktësi:

a) në një dhjetore, dmth deri 0,1; d) deri 0,0001;
b) deri 0,01; e) deri 0,0001.
c) deri 0,001;
Duhet të dish!
Testohu!
Të. rrumbullakohet ndonjë numër me saktësi
të dhënë domethënë ai numër të Numrin 0,315 rrumbullakoje në dy dhjetore.
zëvendësohet me numër tjetër më të madh
7
ose më të vogël se ai, për nevoja të caktuara Thyesën __ shndërroje si numër dhjetor me
praktike. 34
Të rrumbullakosh numër të dhënë me saktësi saktësi 0,001. 0,001.
të caktuar sipas rregullës për shlyerjen e
Cakto gabimin absolut nëse 1,47 ≈ 1,47328.
shifrave të numrit.
Të sqarosh se si caktohet rrumbullakimi i
numrit dhjetor me saktësi të caktuar.
Detyra
1. Rrumbullako në tre dhjetore numrat: 4. Njehso:

2
2,7145; 3,03277; 0,01523. 4,26 + __ - 1,00312 me saktësi deri 0,01.
7
7
2. Thyesën __ shndërroje në numër 5. Bëj tabelë, rrumbullako numrat në të me
34 saktësinë e shënuar dhe cakto gabimin
dhjetor te saktësi deri: 0,1; 0,01; absolut.
0,0001.
rrumb. më Gabimi rrumb. më Gabimi
Numër
saktë deri 0,01 absolut saktë deri 0,01 absolut
3. Shumën e numrave 4,7125 dhe 0,0374
3,3914 njehso me saktësi deri 0,001. 0,5386
426,4235
6,0141
R A P U N A M E T Ë D D H Ë N A
180
16 CAKTIMI I ZGJEDHJES. ANALIZA DHE PËRFUNDIMI
1 Shfrytëzo tabelën që të përgjigjesh në disa pyetje.

A
Ndryshimin i shpejtësive më të shpejta dhe më të ngadalshme të garave me formula
rrumbullakoje me saktësi deri 0,1.
Sa më ngadalë ka shkuar fituesi në gara me formula në vitin 2 000 prej fituesit të garave në
vitin 1 998 ?
Cila do të jetë shpejtësia më e madhe mesatare e të dy garave më të shpejta së bashku?
Viti Fitues
Shpejtësia më e Cila është shpejtësia mesatare më e madhe gjatë pesë
madhe (km/h) garave (mesatarja aritmetike)?
Mihael Në një garë në vitin 1912 është arritur shpejtësia më e
1996 310,36
Shumaher
madhe e cila është 4 herë më e vogël se shpejtësia në vitin
Mihael 2000. Sa është ajo shpejtësi?
1997 344,44
Shumaher
Aeroplani i udhëtarëve ka arritur 3 deri 3,5 herë shpejtësi më
Dejvid
1998 326,78 të madhe prej shpejtësisë më të radhë që është arritur në
Kulthard
vitin 1999. Në cilat kufij gjendet shpejtësia e aeroplanit me
Mika
1999 294,06 saktësi deri në një dhjetore ?
Hakinen
Analiza e të dhënave. Ndërmjet cilave dy vite ndryshimi i
Mihael
2000
Shumaher
312,56 shpejtësive është:
a) më i vogël; b) më i madh; c) rreth 50 km në orë?
Formo diagram shtyllor për shpejtësitë sipas të dhënave në
tabelë;
B 2 Në shkollën ku mëson Agimi ka 1 200 nxënës. Agimi dëshiron që shkolla e tij të ketë fushë
të re sportive. Është përpjekur të zbulon sa nxënës janë të interesuar për fushë të re
sportive.
Në vend që të pyet çdo nxënës, Agimi ka vendosur që të komunikon vetëm me një pjesë të
nxënësve, përkatësisht zgjedhë disa nxënës.
Agimi ka vendos të komunikon me 100 nxënës nga të gjitha klasat, me të ka caktuar
zgjedhjen (mostrën). Numri 100 paraqet madhësinë e zgjedhjes, efektivin e zgjedhjes.
Pozitiv Negativ
Nëse Agimi ka pyetur 1
☺ Do të dijë sa nxënës Është e nevojshme më shumë kohë
200 nxënës: saktësisht duan fushë të re
Nëse Agimi pyet 12 Për një kohë të shkurtër Fiton numër të vogël të përgjigjeve,që nuk
nxënës: ☺ do t'i merr përgjigjet është i mjaftueshëm për vlerësim të drejtë.
☺ Koha e shpenzuar
☺
është optimale
Nëse Agimi pyet 100
nxënës: ☺ Fiton numër të
mjaftueshëm të
përgjigjeve për vlerësim
të drejtë
Në caktimin e zgjedhje, përveç madhësisë, është e rëndësishme kush do ta përbën
181
ekzemplarin.
Shkruaj mendimin tënd për atë që është pozitive, kurse ç’është negative te këto raste:
Nëse Agimi pyet vetëm nxënës të klasës I deri IV;
nëse Agimi pyet vetëm nxënës që janë të interesuar për sport;
nëse Agimi pyet rastësisht disa nxënës nga të gjitha klasat e shkollës së tij.
3 Përgjigjet e pyetjeve për fushën e re sportive Agimi i ka paraqit në tabelë.
Fusha e re sportive. Zgjedhja

Vëre!
Mendimi Numër Raporti
Agimi ka konstatuar se 0.6 nga zgjedhja duan fushë të re
60
___ sportive.
Po 60 = 0,6 Ai ka njehsuar:
100
O,6 prej 1 200 është 0,6 . 1 200= 720.
Jo 23
Nuk di 17
Agimi ka supozuar: nëse i pyet 1 200 nxënës, përafërsisht 720 prej tyre do të
përgjigjen se janë të interesuar për fushë të re sportive.
Cakto raportin për dy përgjigjet tjera.

Njehso sa nxënës do të përgjigjen se nuk duan fushë të re sportive, kurse sa nxënës të shkollës do të
jenë të pavendosur.
4 Pronari i një video klubi dëshiron të konstatoj cilat filma janë më të popullarizuar në qytet. Qyteti
ka 20 000 banorë. Shitësi ka shënuar të dhëna për 400 anëtarë të video klubit.
Videokasetat më të popullarizuara Cilat numra duhet të shkruhen te pjesa e tabelës me

Lloji i filmit numri raporti titull „Raporti"?
Me ndihmën e raporteve të njehsuara cakto numrin e
Për fëmijë 40 40:400=0,1 banorëve në qytet për të cilët mund të thuhet se do të
Shkencor 36 jenë të interesuar për lloje të filmave të ndryshëm.
Komedi 152 Për çfarë do të mund t'i shërbejnë informatat e fituara
Filma të vjetër 100 pronarit të video klubit?
Muzikor 72
182 17 MËSOVE PËR THYESA. NUMRA DHJETORË.
PROVO DIJENIN TËNDE
1. Vizato segment AB = 6 cm. 11. Nëse i zbritshmi 3,24 zmadhohet për 0,24,
a) Cakto pikë C në segmentin AB ashtu që: ndërsa zbritësi 0,324 zvogëlohet për 0,24,
AC =
2
__ AB. atëherë ndryshimi do të zmadhohet për 2 ⋅ 0,24.
3 Provo.
b) Nëse AD = 2 cm, atëherë cili numër duhet të
qëndroj në vendin që të jetë AD = AB. 12. Me mbledhje provo nëse është kryer drejtë
zbritja
2. Në tetë kuti të barabartë ka gjithsej 12 kg 59,216 - 11,11 = 48,106.
bonbone. Sa kilogram bonbone ka në një
kuti? 13. Provo nëse është kryer drejtë shumëzimi
12 346 • 24 = 296 304 . Pastaj, pa njehsuar,
cakto prodhimin.
3. Numrin 5 paraqite si thyesë me
numërues 5 Emërues 5. 1,2346 ⋅ 24. 12,346 ⋅ 2,4.
0,12346 ⋅ 0,24.
4. Shkruaj thyesë me numërues 2
që është më e madhe se 1. 14. Njehso herësin
që është më e vogël se 1. 55,56 : 2,4. 0,84375 : 0,27.
5. Paraqite në boshtin numerik shumën

15. Njehso prodhimet 5,32 • 20 dhe 0,64 • 1,2,
3 2 1 4 e pastaj pa njehsuar cakto herësin
__ + __ ; __ + __ .
8 8 5 5
106,4 : 5,32. 0,768 : 1,2.
6. 84 deri te thyesa e pa
Thjeshto thyesën ____
210 16. Zgjidhe barazimin
thjeshtuar. 2,5 ⋅ x = 6,42: 1,2.
x : 0,5 = 13,5 : 0,25.
7. Thjeshto thyesën
56
____ 45
____ 17. Njehso vlerën numerike të shprehjes
me 7. me PMP(45, 270).
126 270 (9,12 - 0,6) : 1,2 + 29,5 ⋅ 0,5.
7 18. Shkruaje si numër dhjetor thyesën

8. Zgjero thyesën __ me 8.
8
126
____ 629
____
. .
9. Njehso shumën 15 495
26,4 + 2,64 + 0,0264.
19. Pas rrumbullakimit të numrit 2,861254
është fituar numri 2,8613. Me çfarë saktësi
10. Kryeje shumën dhe provo nëse është e është rrumbullakuar numri?
saktë:
0,628 + 12,91 < 5,496 + 8,048 73 shndërroje në numër dhjetor
20. Thyesën ___
Cakto ndryshimin e shumës së fituar. 8
dhe rrumbullakoje me saktësi deri 0,01.
183
TEMA 4. MATJA
1. Njësit për gjatësi, masë dhe 6. Operacione me numra të emëruar 196

lëngje 184 7. Njësit për syprinë 201
2. Njësit për kohën dhe temperaturën 187 8. Njësit për Vëllimin 203
3. Numër i emërtuar 189 9. Vëllimi i kuboidit dhe kubit 206
4. Shndërrimi i numrit shumë emëror 10. Mësove për matje. Kontrollo
në një emëror 192 diturinë tënde 210
5. Shndërrimi i numrit një emëror
në numër shumë emëror 194
184 1 NJËSITË PËR GJATËSI, MASË DHE LËNGJE
Kujtohu!
A NJËSITË PËR GJATËSI
Te vizorja trego gjatësi prej 1
dm, 3 cm, 8 mm dhe 4 cm 6 1 Vlerëso gjatësinë e segmenteve AB dhe CD dhe të vijës
mm. së thyer PQRST, pastaj me matje provo saktësinë e
Cila njësi shfrytëzohet për vlerësimit tënd.
matjen e gjatësisë së rrugëve V Q S
dhe largesave ndërmjet dy D
vendeve?
Sa dekagram ka në 1kg? C
Cila njësi përdoret për matjen e
masës së mineraleve të nxjerrë A R T
P
nga miniera.
Sa dl ka në 1l? Cilat njësi matëse i përdore?
Numëro edhe njësi të tjera për gjatësi.
Njësia themelore matëse për gjatësi është metri (m).
Njësitë matëse më të mëdha dhe më të vogla se metri janë të paraqitura në tabelën e më poshtme.
Njësitë matëse më të Njësitë matëse më të

mëdha se metri janë: vogla se metri janë:
dekametri (dam) 1 dam ⋅ 10 : 10 1 dm decimetri (dm)
hektometri (hm) 1 hm ⋅ 100 1m : 100 1 cm centimetri (cm)
kilometri (km) 1 km ⋅ 1000 : 1000 1 mm milimetri (mm)
Shqyrto dhe vëre lidhjet mes njësive për gjatësi!

1 km = 10 hm = 100 dam = 1000 m Të mbaj mend! Çdo njësi matëse
1 hm = 10 dam = 100 m për gjatësi është 10 herë më e
1 dam = 10 m
vogël se njësia matëse që është
1 m = 10 dm = 100 cm = 1000 mm më e madhe pas saj.
1 dm = 10 cm = 100 mm
1 cm = 10 mm
2 Cila njësi duhet të qëndroj te “∗”.

Për 1 orë, Petriti mund të ec rreth 4 ∗.
Njomza në fletore ka vizatuar katror me gjatësi të brinjës 30 ∗.
3 Sa dekametër ka në: 4 Në 1 dm ka 0,1 m. Sa metro ka në 1 cm?

a) 90 m? b) 300 m? c) 1700 m?
B NJËSITE PËR MASËN 185
5 Numëroji njësitë matëse për masën që i njeh.

Cila është njësia matëse themelore për masën?
Sa kilogramë ka 1 t? Ç’është më e madhe 8 dag ose 1 kg?
6 Cila njësi për masën duhet të qëndrojë në vend të "*" te këto fjali:
Me kamion është bartë 6 * qymyr. Pulën që e bleu Agoni ka masën 2 *
Njësia matëse themelore për masën është kilogrami (kg).
Njësia më e madhe se kilogrami : 10 1 hg Hektogrami (hg)

është tonelata (t). : 100 1 dag Dekagrami (dag)
1 t = 1 000 kg
: 1 000 1g Gram (g)
Njësitë më të vogla se 1 kg
: 10 000 1 dg Decigrami (dg)
kilogrami janë dhënë në
tabelën vijuese. : 100 000 1 cg Centigrami (cg)
: 1 000 000 1 mg Miligrami (mg)
Shqyrto, vëre dhe mbaj mend lidhjet mes njësive për masën!
Të mbaj mend!
1 kg = 10 hg = 100 dag = 1000 g 1 g = 10 dg = 100 cg = 1000 mg Çdo njësi
1 hg = 10 dag = 100 g 1 dg = 10 cg = 100 mg matëse për
1 dag = 10 g 1 cg = 10 mg masën është 10
1 kg = 10 hg = 100 dag = 1000 g = 10 000 dg = 100 000 cg = 1 000 000 mg herë më e vogël
se njësia matëse
që është
7 Që të masë një copë mish, mishtari në njërën enë të menjëherë më e
peshores vendosi pesha prej 1 kg, 2 kg dhe 1 kg, kurse në madhe se ajo.
enën tjetër peshën prej 50 g. Sa është masa e mishit?
C NJËSI PËR LËNGJE
8 Numëroji njësitë për lëngje që i njeh deri më tani.

A njeh më herët njësi më të madh se 11? Sa dl ka 11?
Njësia matëse themelore për lëngjet është litri (l).
Njësi matëse më të mëdha dhe më të vogla se litri janë dhënë në tabelën e mëposhtme.
Njësi matëse më të Njësi matëse më të
mëdha se litri janë: vogla se litri janë:
Dekalitri (dal) 1 dal ⋅ 10 : 10 1 dl Decilitri (dl)
Hektolitri (hl) 1 hl ⋅ 100 1l : 100 1 cl Centilitri (cl)
Kilolitri (kl) 1 kl ⋅ 1000 : 1000 1 ml Mililitri (ml)
Vëre dhe mbaj mend lidhjet ndërmjet njësive të lëngjeve!
186
1 kl = 10 hl = 100 dal = 1 000 l 1 l = 10 dl = 100 cl = 1000 ml Të mbaj mend!
1 hl = 10 dal = 100 l 1 dl = 10 cl = 100 ml Çdo njësi për lëng
1 dal = 10 l 1 cl = 10 ml është për 10 herë më
e vogël se njësia që
është më e madhe se
9 1 l ujë mineral kushton 20 denarë. Sa denarë kushton 2 dl
ajo.
(një gotë) ujë mineral?
10 Radhiti sipas madhësisë këto numra: 6 dal, 5 hl, 8 dl, 4 ml, 9 1, 3 cl.

Cila është njësi themelore matëse?
Për sa është: a)1m më i madh se 1cm?
Gjatësi; Masë; Lëng b) 1 dm më i vogël se 1hm?
Ti caktoni njësitë më të mëdha dhe më të
vogla për: Për sa është: a) 1kg më i madh se 1g?
b) 1 dag më i vogël se 1hg?
Gjatësi; Masë; Lëng
Ti shpjegoni marrëdhëniet mes njësive për: Për sa është: a) 1hl më i madh se 1dal?
b) 1 ml më i vogël se 1dl?
Gjatësi; Masë; Lëng
Detyra
1. Vizato segmente pa matje me gjatësi : 1 3. Radhiti segmentet me gjatësi 9 dm, 2 m, 48

cm, 1 dm, 25 cm i 75 cm. cm, 94 mm, 4 dm 7 cm, duke filluar nga më i
shkurtri.
Provo me matje dhe konstato për sa ke
gabuar.
4. Radhiti sipas madhësisë:
5 hg, 1 kg, 10 g, 12 mg, 8 dag;
2. Mate gjatësinë e hapit tënd në
centimetra.
5. Radhiti sipas madhësisë:
Me hapa mate largesën ndërmjet dy
5 dal, 2 hl, 6 dl, 8 ml, 1 l.
objekteve.
Cakto sa metra është ajo largesë.
Provo, me matje, saktësinë e vlerësimit 6. Në një pemishte janë mbledhur 4,5t mollë
tënd. dhe janë shitur nga 17 denarë për një
kilogram.
Sa denarë janë fituar?
2 NJËSITE PËR KOHËN DHE TEMPERATURËN 187
Kujtohu! A NJËSITË PËR KOHËN

Sa minuta ka 1 orë?
Trego dy njësi për kohën, të cilat janë më të 1 Cilën kohë e tregon ora
mëdha se 1 orë. në: orë, minuta dhe
sekonda?
Cila njësi matëse përdoret për matjen e
temperaturës?
Temperatura e të sëmurit a shprehet me njësi Tregoi njësitë për kohën që i ke mësuar.
të njëjtë?
Cila është njësia më e vogël për kohën që e ke
mësuar?
Mbaj mend!
Njësia matëse themelore për kohën është sekonda (s). Njësi më të mëdha se sekonda janë:
minuta (min), ora (h), dita (d), java, muaji, viti, dekada, shekulli dhe mileniumi. Ekzistojnë edhe
njësi më të vogla se sekonda.
Shqyrto, vëre dhe mbaj mend!
1 min = 60 s; 1 h = 60 min = 3600 s; 1 d = 24 h = 1440 min = 86400 s;

1 java = 7 d = 168 h = 10080 min = 604800 s. 1 muaj. = 30 d; 1 vit = 365 d.
2 Shndërro: 5 ditë në orë; 8 orë në minuta; 25 minuta në sekonda.
Vëre!
1 ditë ka 24 orë; 5 ditë kanë 5 ⋅ 24 orë= 120 orë.
Sa minuta ka 1 orë? Sa sekonda ka 1 orë?
3 Shndërroji 147 orë në ditë dhe orë.
147 orë: 24=6 ditë dhe mbetja 3 orë

4 Shndërroji 5 vjet 8 muaj 13 ditë në ditë.
B NJËSI PËR TEMPERATURË
5 Lexo temperaturën që është treguar në termometër.

Në cilën njësi matëse është ngritur temperatura?
Njësia themelore për temperaturën është kelvini (K).
188
Por, në jetën e përditshme përdoret shkalla e celsiusit (°C). Fizicienti dhe astronomi
suedez Anders Celzius (1701-1744) shpiku shkallën te e cila uji ngrihet në 0°C, ndërsa
vlon ne 100°C. Pjesa e qindtë e shkallës quhet shkalla e celsiusit.
Dallimi në temperaturë për një shkallë celsius është njëlloj si një Kelvin. Por, në shkallën termike në
0°C i përgjigjet 273,16 K
Kështu që uji ngrihet ne 0°C gjegjësisht në 273,16 K, ndërsa vlon në 100°C, gjegjësisht në 373,16 K.
Njoftohu më gjerësisht!
Temperatura e shprehur në Kelvin quhet temperaturë absolute.
Matja e temperaturës absolute fillon me zero apo -273,16 °C.
Temperatura më e ulët e mundshme quhet zeroja absolute.
Nëse temperatura e ndonjë trupi është shprehur në shkallë të celsiusit, atëherë temperatura e saj
absolute, e shprehur me T, njehsohet me formulën:
T(K) = t (oC) + 273,16
6 Bëni tabelë sikurse është dhënë dhe oS 4 12,84 36,5

plotësoje ( °C shkallë celsius, K - kelvin).
K 277,16 320,16 290 340,4
Duhet të dish!
Testohu!
Cila është njësia themelore për kohën;
Të caktosh njësitë më të mëdha se sekonda Për sa është 1s më e vogël se : a) 1 min; b) 1 h?
dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre; Sa orë ka në 1d?
Cila është njësia themelore për Sa K i takojnë 0°C në shkallën termike?
temperaturën; Një trup ka temperaturë prej 20 °C. Sa është
Cila është lidhja mes shkallës së kelvinit dhe temperature absolute e atij trupi?
celsiusit.
Detyra 3. Anija e peshkatarëve është nisur nga një

port më 8 shtator në ora 6 h, ndërsa është
1. Sipas orarit treni arrije në 13 h 55 min. Nëse kthyer në port më 17 shtator në ora 18h
treni vonohet 1 h 32 min, atëherë në ora sa (vitin njëjtë). Shprehe kohën e lundrimit të
do të arrijë? anijes nga nisja deri në kthim:
a) ditë b) në orë
2. Për një shfaqje ishte paraparë program me
kohëzgjatje prej 1h 20 min. Shfaqja u c) në javë dhe ditë.
realizua për 120 minuta. Sa minuta më
shumë është vazhduar shfaqja prej asaj që
4. Paraqiti 15 vite 8 muaj dhe 9 d në ditë.
ishte paraparë. 5. Sa është temperature absolute e trupit që
ka: a) 37°C ; b) -50 °C?
3 NUMRA TË EMËRTUAR 189
Kujtohu!
A 1 Për dhjetë fotografitë të numëruar
është parashtruar pyetje.
Numëroji dhe shkruaji:
Janë dhënë edhe përgjigjet e çdo
- numrin e bankave në klasën tënde; pyetjeje.
- numrin e karrigeve në klasën tënde. Formo tabelë dhe për çdo fotografi në të shkruaj
Mate gjatësinë e lapsit tënd. Shkruaje numrin përkatës.?
numrin e matur dhe njësinë matëse që Shkruaj në tabelë përgjigjet sipas pyetjeve në
fotografi.
janë rezultat i matjes tënde.
Cilët janë njësitë matëse për: Sa shkallë ka
3 dele
1 6 këndi?
a) gjatësi; b) masë? α=? α 6 libra
Sa denarë?
Sa centimetra ka Sa ujë 4 dardhë
2 segmenti? 7 përmban
Vëre! A AB = ? V shishja? 46o
Çdo përgjigje përmban edhe numrin matës Sa Sa dardhë 38,5o S

3 kilogramë 8 ka?
dhe njësi matëse. Numrat matës me njësinë miell? 2 cm
matëse i caktove duke numëruar ose duke
matur. 4
Sa dele? Sa libra
9 ka? 1l
(me numërim: 4 dardhë, 3 dele,...; me matje:
2 cm; 2 kg...) 2 kg
Sa është Sa është
Numër i emërtuar 5 ora? 10 temperatura? 2 ora
10 denarë
Numër matës
3 cm Njësi matëse
Mbaj mend!
Numri i emërtuar përbëhet prej numrit të paemërtuar dhe njësisë matëse i shkruar pranë tij.
Numri i emërtuar që është shkruar me një numër të pa emërtuar dhe një njësi matëse quhet edhe
numër një emëror.
2 Shkruaj një numër një emëror që ka:

numri i nxënësve në paralelen tënde; numri i viteve tua;
sa është lartësia jote (në centimetra).
3 Janë dhënë numrat: a) 5 kg, 3 kg, 126 kg; b) 3 m, 5 kg, 7 l, 15 kuti.
Çfarë kanë të përbashkët numrat nën a)?

Si janë njësitë matëse të numrave nën b)?
190 Mbaj mend!
Numrat e emërtuar të cilët janë shkruar me të njëjtat njësi matëse quhen numra emëror të njëjtë.
Numrat nën a) emëror të njëjtë. Numrat nën b) nuk janë numra emëror të njëjtë.
Përveç emrit njësi matëse përdoren edhe emrat: njësia për matje ose shkurtimisht njësi.
4 Cilët dy numra 2 m, 6 km, 46 m, 23 kg janë numra emëror të njëjtë?

Çka duhet të qëndrojë në vend të * te numrat 2*, 3* dhe 17*, që ato të jenë numra emëror të
njëjtë?
5 Janë dhënë numrat: 4 l, 6 ml, 9 hl, 116 cl.
Çka matet me njësitë matëse të atyre numrave?
Te njësitë e njëjtë a është shprehur edhe numri 6 dal? A është shprehur edhe 8 cm?
Mbaj mend!
Dy ose më shumë numra të emërtuar që shprehin madhësi të lloji të njëjtë quhen numra të
emërtuar të llojit të njëjtë.
Numrat 4 l, 6 ml, 9 hl dhe 116 cl janë numra të emërtuar të llojit të njëjtë.
6 Shkruaj dy numra të emërtuar të llojit të njëjtë për matjen e: a) gjatësisë; b) masës.
Numri që përmban dy ose më shumë numra një emëror të llojit të njëjtë quhet numër shumë
emëror. Numrat një emëror quhen anëtarë të numrit shumë emëror.
Numri 2 kg 3 cg 5 mg është shumë emëror; 2 kg; 3 cg dhe 5 mg janë anëtarët e tij.
B 7 Gjatësia e një dhome është 3 m 6 dm, kurse gjerësia 4 m 2 dm 5 cm.

Me çfarë numra janë shkruar përmasat e dhomës?
8 Shkruaj nga një numër shumë emëror te njësitë për: a) gjatësi; b) masë; c) kohë.
Mbaj mend!
Të mbaj mend! Numri shumë emëror
Mundesh të shënosh:
paraqet shumë të dy ose më shumë
4 m + 5 cm = 4 m 5 cm
numrave një emëror të llojit të njëjtë.
3 kg + 2 dag + 5 g = 3 kg 2 dag 5 g
9 Numrin shumë emëror 6 m2 3 dm2 2 cm2 paraqite si shumë.

Shumat: a) 6 kg + 4 dag + 2 g; b) 5 l + 4 dl + 3 cl paraqiti si numra shumë emëror.
Duhet të dish!
Testohu! 191
Të dallosh numër të emërtuar prej numrit
të paemërtuar; 1
Cili prej numrave: 4 libra, 6 cm, 4 , 7 fëmijë
t'i njohësh numrat emëror të njëjtë; 2
dhe 8 është i emërtuar, kurse cili jo i emërtuar?
cilët prej numrave të emërtuar janë të
Cili prej numrave 3 kg, 6 dm, 8 g, 5 m dhe 4 dm
llojit të njëjtë;
janë: a) një lloj të emërtuar b) të llojit të njëjtë?
të sqarosh cili numër është një emëror,
kurse cili shumë emëror. Trego një shembull të numrit shumë emëror me 3
anëtarë të njësitë për lëngje.
Detyra
1. Shkruaj dy numra të emërtuar dhe dy të 8. Janë dhënë numrat:

paemërtuar. 5; 7 m; 12 kg 3 dag; 4 m 2 dm; 8 hl; 4 m;
29,6; 4 kg, 6 m 5 dm; 74; 3 kg; 9 hl; 7; 14 l;
8 m2; 5 l; 8; 12; 4; 15 m2.
2.
Bën tabelë dhe shkruaj numrat sipas
kërkesave:
Të paemërtuar Një emëror

Numëroji librat në raft, shkruaje atë si
numër të emërtuar. Shumë emëror Emëror të njëjtë
3. Shkruaj dy numra shumë emëror:

- njëri në njësitë për kohën; Edhe kjo është matematikë!
- tjetri në njësitë për syprinën.
Janë takuar dy shokë. Arditi dhe Petriti. Arditi e
Shkruaje kohën (të shprehur pyeti Petriti: “Ku je o mik, nuk të shoh shpesh?”
4.
në orë, minuta dhe sekonda) Petriti u përgjigj: “Shpesh shkoj në qytete të
që e tregon ora. ndryshme që të njoh bukuritë e Maqedonisë”
Arditi pyeti: Cilat qytete i vizitove?” Petriti
Çfarë numër shënove? menjëherë u përgjigj: “Të shtunën e parë të një
muajit isha ne Berovë, ndërsa të shtunën e dytë
5. të muajit të njëjtë pas të premtes së parë isha në
5 2 1 50
Strumicë. Të shtunën e parë të muajit të
den. den. den. deni
ardhshëm isha në Dibër, ndërsa të shtunën e
Denarët dhe denët shkruaji si numra dytë të muajit të njëjtë pas të premtes së parë
shumë emëror.
isha në Ohër.” “Me cilën datë ishe në Ohër?”, pyeti
6. Shkruaj dy numra një lloj të emërtuar. Arditi. Petriti e shikoi dhe u përgjigj: “Datën
mundesh vet ta caktosh”
Më cilën datë ishte Petriti në Ohër?
7. Shkruaj tre numra shumë emëror që nuk
janë të llojit të njëjtë.
192 4 SHNDËRRIMI I NUMRIT SHUMËEMËROR NË NUMËR
NJËEMËROR
Kujtohu! A 1 Numrin shumë emëror 4 m 2 dm 7

cm shndërroje në numër një
1 m = 10 dm, gjegjësisht 1m është 10 herë më i
emëror.
madh se 1 dm.
Puno sipas rregullës dhe krahasoje
Për sa herë është më i madh: a) 1 m prej 1 cm?;
zgjidhjen:
b) 1 kg prej 1 g?; c) 1 h prej 1 min?
Vëre njësinë më të vogël matëse te numri. Ai është centimetri (cm)
Anëtarët me njësi më të madhe shndërroji në njësi

më të vogël matëse.
4 m = 400 cm
2 dm = 20 cm
Paraqite numrin shumë emëror si shumë e numrave
një emërorë (në cm).
400 cm + 20 cm + 7 cm
Kryeje shumën e kërkuar. 400 cm + 20 cm + 7 cm = 427 cm
Vëreni mënyrën e dytë të shndërrimit të numrit shumë emërorë në numër një emërorë duke
shfrytëzuar 2 pohimet vijuese:
Te njësitë për gjatësi, masë dhe lëng secila njësi matëse është 10 herë më e vogël se njësi matëse e
ardhshme më e madhe.
Në sistemin dhjetor të numrave pozita e secilës shifër është 10 herë më e madhe se pozita e shifrës
paraprake.
4 m 2 dm 7 cm = 4 2 7 cm
2 Sqaro pse 5 hg 3g = 5 hg 0 dag 3 g = 503 g.
Vëre dhe mbaj mend! Të mbaj mend! Këto numra shumë

emëror shkruaj në numra një emëror.
Nëse te numri shumë emëror mungon me
radhë ndonjë njësi matëse, në vendin e saj I fshij njësitë matëse më të mëdha,
shëno 0. dhe mbetet më e vogla.
Duhet të kem kujdes a duhet të
shënohet 0 dhe ku.
3 Shndërroje si numër një emëror numrin 4 dm 5 mm, duke i zbatuar të dy rregullat e treguara.
Shndërroji në numrat një emërorë në njësinë më të vogël:
4 193
a) 5 vjet 3 muaj 2 ditë; b) 4 muaj 2 javë 3 ditë 5 orë;
c) 2 h 34 min 15 s.
(1 vit = 365 ditë, 1 muaj = 30 ditë).
Vëre se numrat shumë emëror në njësi të kohës nuk mund ti shndërrosh në një emëror sipas mënyrës
së dytë të treguar.
B 5 Shndërro numrin 5 m 3 dm 8 cm në: a) decimetra; b) metro.
Vëre dhe mbaj mend rregullat!

a) Në decimetra: b) Në metra:
5 m = 5 ⋅ 10 dm = 50 dm 3 dm = (3 : 10) m = 0.3 m
8 cm = (8 : 10) dm = 0,8 dm 8 cm = (8 : 100) m = 0,08 m
5 m 3 dm 8 cm = 50 dm + 3 dm + 0,8 dm =
= 53,8 dm.
5 m 3 dm 8 cm = 5 m + 0,3 dm + 0,08 m =
= 5,38 m.
Vëreni mënyrën ë dytë ( të shkurtuar) për shndërrimin e numrit shumë emërorë në një emërorë.
5 m 3 dm 8 cm = 53,8 dm. 5 m 3 dm 8 cm = 5,38 m.

Vërejtje! Mund t’i mos përfillni njësitë matëse, të vendosni presje pas numrit matës të njësisë matëse,
te e cila kërkohet shndërrimi i numrit shumë emërorë dhe në fund ta shënoni atë njësi matëse. Nëse
në radhitje mungon ndonjë njësi matëse, në vendin e saj shënohet zero.
6 Shndërroje numrin 8l 7 dl 3 ml në decilitra.
Të mbaj mend! Nëse numrin shumë emëror e shndërroj në numër një emëror
me njësi matëse që nuk është më e vogël, atëherë numri matës është dhjetor.
7 Shndërroje numrin 4 kg 6 dag 5 g në kilogram.
Duhet të dish!
Testohu!
Të shndërrosh numër shumë emëror në një
emëror, në cilëndo njësi matëse Shndërroji numrat një emëror në numra
dhe të shfrytëzosh rregulla më praktike për shumë emërorë:
shndërrim; a) 3 m 2 dm 5 mm (në mm);
se gjatë shndërrimit të numrit shumë emëror b) 9 h 26 min. 54 s (në sekonda; në minuta).
në një emëror, në njësinë më të vogël matëse Shndërroje numrin 6 kg 5g në numër një
të numrit shumë emëror, numri matës është emëror në:
numër natyror, kurse në rastet tjera është a) g; b) dag.
dhjetor;
194 Detyra 4. Shndërro:
a) 8 m 3 dm 4 cm në dm;
1. Shndërroji në numra një emëror, (në njësinë b) 8 km 9 dam 7 m në km;
më të vogël të numrit) këto numra: c) 5 t 8 kg 7 hg 5 g në kg;
a) 5 km 2 dam 5 m; b) 7 hl 8 dal 4 ml; d) 9 kg 7 dag 5 g 8 mg në g;
c) 4 t 6 kg 5 dag; d) 9 ditë 8 h 7 min. e) 8 l 5 dl 6 ml në dl.
2. Korabi është i lartë 2 km 7hm 6 dam 4 m. Sa

metra është i lartë Korabi? Pyetje interesante
3. Koha ndërmjet dy hënave të plota është 29 Nëse në orën 24 bie shi, vallë mbas 48 orëve
d 12 h 44 min 3 s. Sa sekonda ka në këtë koha a do të përmirësohet?
numër?
5 SHNDËRIM I NUMRIT NJËEMËROR NË SHUMEMËROR
Kujtohu! A 9 Numrin një emëror 364 cm

shndërroje në numër shumë
Numri 248 shënohet në formë të zbërthyer si në emëror.
mënyrën e mëposhtme: Puno sipas rregullës dhe
428 = 400 + 20 + 8 = 4 ⋅ 100 + 2 ⋅ 10 + 8. krahasoje zgjidhjen.
Shënoni numrat 764 dhe 8 053 në formë të
zbërthyer.
Numrin matës paraqite në formën e zbërthyer

ashtu që numri i emërtuar të jetë shumë i numrave 364 cm = 3 ⋅ 100 cm + 6 ⋅ 10 cm + 4 cm
një lloj të emërtuar (në cm).
Sipas formës së zbërthyer të numrit matës 3 ⋅ 1 m + 6 ⋅ 1 dm + 4 cm =

shndërroi centimetrat në madhësi më të mëdha = 3 m 6 dm 4 cm
matëse dhe atë shkruaje si numër shumë emëror.
Vëre! Më praktik!
5 427 mm = 5 4 2 7
364 cm = 3 m 6 dm 4 cm
5 427 mm = 5 m 4 dm 2 cm 7 mm
E gjithë ajo është e Vëre!

saktë vetëm për Ndërmjet shifrave të numrit duhet të ketë vende të zbrazëta;
numra të emërtuar pranë shifrës në pozitën e njësheve duhet të shkruhet njësia
në njësitë për gjatësi,
më e vogël (ajo është mm);
masë dhe lëng.
pranë shifrës së dhjetësheve duhet të shkruhet njësia 10
herë më e madhe (ajo është cm) etj.
Shndërro në numër shumë emërorë, numrin: a) 5034 g; b) 2014 dl; c) 60308 mm.
2 195
3 Shndërroje numrin 4837154 s në numër shumë emëror.
Vëreni kërkesat dhe caktoni zgjidhjen:

Nëse numrin e sekondave e pjesëton me 60, do 4837154 s : 60 = 80619 min dhe mbetja 14 s
të fitoni minuta dhe mbetja në sekonda.
Nëse numrin e minutave e pjesëtoni me 60. 80619 min : 60 = 1343 h dhe mbetja 39 min
Do të fitoni orë dh mbetje në minuta.
Nëse numrin e orëve e pjesëtoni me 24,
atëherë çka është herësi e çka mbetja? 1343 h : 24 = 55 dena dhe mbetja 23 h
Vëre! Kam vërejtur se: Anëtarët e numrit të

kërkuar shumë emëror janë: Herësi i
4837154 s = 55 d 23 h 39 min 14 s.
fundit (55d) dhe tre mbetjet e tjera
(23h, 39min dhe 14s)
4 Shndërroji numrat një emërorë: 324 min, 4526 ditë, 6462 g; 541203 m2 dhe 4142 l në numra shumë
emërorë.
B 5 Shndërroje në metra numrin 8,2 cm.

Vëreji rregullat dhe krahasoje zgjidhjen.
Mënyra I
8,2 cm = (8,2 : 100) m; 8,2 cm = 0,082 m.
km hm dam m dm cm mm
Mënyra II
0 0 0 0 0 8 2
Vendose numrin në tabelë me njësitë matëse. , ,
Presjen vendose pas njësisë matëse në të cilën
shndërrojmë (m). Domethënë, 8,2 cm = 0,082 m.
6 Shndërroje numrin 6,384 m në numër shumë emëror.
Formo tabelë me njësi matëse dhe vendos në të numrin. km hm dam m dm cm mm

Lexoje numrin. 0 0 0 6 3 8 4
,
Prej tabelës lexohet: 6,384 m = 6 m 3 dm 8 cm 4 mm.
7 Numri që është në tabelë paraqiteni si : kg hg dag g dg cg mg

a) Numër shumë emëror; b) Në dg; c) Në kg. 0 9 7 5 3 0 2
Të shndërrosh numër një emëror në shumë Shndërroje në numër shumë emëror numrin:
emëror dhe të shfrytëzosh rregulla më a) 6 475 mm; b) 3 604 ml; c) 24 300 s.
praktike për shndërrim.
Detyra
1. Numrin një emëror shndërroje në numër 3. Shndërro numrin në shumë emëror pa

shumë emëror: përdorur tabelë:
a) 3 402 mm; d) 4 007 cm; a) 22.20 m; c) 5 302,67 g;
b) 47 063 dg; e) 47 632 mg; b) 43, 15 l; d) 0, 237 kg.
c) 1 035 ml; f ) 35 006 dl.
2. Numrin një emëror vendose në tabelë, 4. Hëna lëviz rreth Tokës për 2 551 443 s.
pastaj shënoje si numër shumë emërorë: Shndërroje këtë numër në shumë emëror
a) 387, 25 m; c) 30, 02 dam; (në ditë, orë, minuta dhe sekonda).
b) 320, 05 g; d) 401, 53dl.
6 OPERACIONE ME NUMRA TË EMËRTUAR
Kujtohu! A 1 Një dërrasë ka 2 m 7 dm 4

cm kurse tjetra 3 m 2 cm. Sa
Numëroni njësitë për gjatësi, masë, lëng, kohë dhe është gjatësia e
temperaturë. Cila është njësia themelore matëse përgjithshme e dërrasave?
për secilën matje? Është e nevojshme të
Shëno: caktohet shuma e gjatësive
a) 8 m 4 dm 3 mm në milimetra; të dy dërrasave.
b) 7 kg 5 dag 4 g në gram; Ajo mundet të bëhet në dy
c) 7 dal 7 l 5 dl në decilitra; mënyra
d) 3 d 2 h 8 min në minuta. Vëre rregullën dhe krahasoje
zgjidhjen.
Shënoni numrat si numër shumë emëror:
a) 3 507 g; b) 7 402 dl; c) 4 005 m; d) 5 032 min.
I.
Shkruaji
tjetrit
numrat shumë emërorë ashtu që anëtarët të jenë njëri pas 2 m 7 dm 4 cm
3 m 0 dm 2 cm
Njehso shumën e çdo çifti të anëtarëve emëror të njëjtë. 2 m 7 dm 4 cm

+ 3 m 0 dm 2 cm
5 m 7 dm 6 cm
Vëre! +
197
2 m 7 dm 4 cm + 3m 2 cm = 5 m 7 dm 6 cm
Shumën e numrave shumë emërorë e caktova ashtu që i mblodha centimetra me

centimetra, decimetra me decimetra dhe metra me metra.
Vëre shumën e 5 dm 9 cm Nëse një anëtar te shuma përmban njësi

numrave 5 dm 9 cm + 3 dm 4 cm matëse më të madhe, atëherë ajo i
dhe 3 dm 4 cm . 8 dm 1 3 cm = 9 dm 3 cm shtohet anëtarit para tij.
II. Puno sipas kërkesës dhe vëre mënyrë tjetër të zgjidhjes:
Shndërroji numrat shumë emërorë në numra një emëror në njësi

më të vogël matëse ashtu që ato të jenë një lloj të emërtuar.
2 m 7 dm 4 cm = 274 cm
3 m 2 cm = 302 cm
Cakto shumën e numrave një emëror të fituar. 274 cm +302 cm = 576 cm
Numrin një emëror të fituar shndërroje në shumë emëror. 576 cm = 5 m 7 dm 6 cm
Vëre!
2 m 7 dm 4 cm + 3 m 2 cm = 274 cm + 302 cm = 576 cm = 5 m 7 dm 6 cm
2 Njehso: 4 m 5 dm 3 mm + 7 m 9 cm 8 mm - 3 m 3 dm 2 mm.
Puno sipas këtyre udhëzimeve:
Njehso shumën e numrave 4 m 5 dm 3 mnt dhe 7 m 9 cm 8 mm.

Prej shumës së fituar zbrite 3 m 3 dm 2 mm.
6 dm Ke vërejtur se:
10 cm
Vëre ndryshimin e 7 dm 4 cm 4 cm është më i vogël se 6 cm;
numrave 7 dm 4 cm dhe - 2 dm 6 cm prej 7 dm zbrite 1 dm;
2 dm 6 cm. 4 dm 8 cm 1 dm = 10 cm;
10 cm + 4 cm = 14 cm;
14 cm - 6 cm = 8 cm;
6 dm - 2 dm = 4 dm.
B 3 Njehso 2 m 4 cm 3 mm ⋅ 3. Mund të njehsohet në dy mënyra:
I. Secilin anëtar të numrit shumë emëror shumëzoje me 3.

Nëse gjatë shumëzimit fiton numër që përmban njësi më të madhe matëse, atë shtoja
njësisë më të madhe përkatëse.
198 2 m 4 cm 3 mm ⋅ 3 = 6 m 12 cm 9 mm = 6 m 1 dm 2 cm 9 mm
Vëre mënyrë tjetër të zgjidhjes.

II. Numrin shumë emëror shndërroje në numër një emëror (në mm);
F numrin e fituar një emëror shumëzoje me 3;
prodhimin e fituar shndërroje në numër shumë emëror.
2 m 4 cm 3 mm ⋅ 3 = 2043 mm ⋅ 3 = 6129 mm = 6 m 1 dm 2 cm 9 mm.
4 Njehso 12 km 9 dam 6 m :3.

Mundet të njehsohet në dy mënyra:
I. Çdo anëtarë të numrit shumë emëror pjesëtoje me 3;
12 km 9 dam 6 m : 3 = 4 km 3 dam 2 m
Kështu është më praktike:
II. Numrin shumë emëror shndërroje në numër një emëror;

njehso herësin e numrin një emëror dhe numrit 3;
herësin e fituar shndërroje në numër shumë emëror.
12 km 9 dam 6 m : 3 = 12096 m : 3 = 4032 m = 4 km 3 dam 2 m.
5 Njehso: 4 m 5 dm 3 mm - 9 dm 6 cm : 3.
C 6 Njehso: 5 kg 7 dag 8 g + 9 hg 8 dag 4 g.

Shumën mundet ta njehsosh në dy mënyra. Vepro sipas kërkesave:
MËNYRA I. MËNYRA II.

Shkruaj numrat njërin nën tjetrin, ashtu që
numrat e njëjtë emëror të jenë në të njëjtën
Shndërroji numrat shumë emërorë në numra
një emërorë në njësi matëse më të vogël (në
vijë vertikale. gramë).
Kryeje mbledhjen e numrave të njëjtë

emërorë
Kryeje mbledhjen.
Shumën e fituar shndërroje në numër
Nëse te shuma ka njësi matëse të madhe atë
shtoja njësisë matëse më të madhe
përkatëse.
Shuma ose ndryshimi i numrave shumë emërorë të njësive për masë dhe të njësive për lëng
caktohet në të njëjtën mënyrë sikurse caktohet edhe për numra shumë emërorë te njësive për
gjatësi. Në mënyrë të njëjtë shumëzohet, gjegjësisht pjesëtohet, numri shumë emëror të atyre
njësive me numër të emërtuar.
7 Njehso: 4 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl. 199
Krahaso zgjidhjen tënde me atë të dhënë:
5 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl = 6 dal 5 l 9 dl 5 ml.
Vëre se, që të mbledhësh dy numra shumë emëror sipas mënyrës së dytë, është nevojshme të dy
numra shumë emërorë ti shndërrosh në një emërorë me njësi të njëjtë matëse.
5 l 5 dl 5 ml + 6 dal 4 dl = 5 505 ml + 60 400 ml = 65 905 ml = 6 dal 5 l 9 dl 5 ml.

8 Cakto vlerën e shprehjes: a) 24 kg - 6 dag 3 g + 9 kg 8 hg 5 dag;
b) 7 kl 5 dal 6 l 9 dl - 7 hl 8 l 5 dl + 6 kl 4 dal 4 dl.
9 Numrin 5 t 642 kg 8 dag zmadhoje për 4 herë.
5 t 642 kg 8 dag ⋅ 4 = 564 208 dag ⋅ 4.

Kryeje shumëzimin dhe numrin e fituar një emëror shkruaje në atë shumë emëror.
10 Njehso: a) 2 kg 2 hg 5 dag 4 g : 49; b) 32 l 5 cl ⋅ 5 + 6 dal 2 l 6 dl 5 cl : 35.
D 11 Njomza ka lindur kur Agoni ka pasur 6 vjet 3 muaj 8 ditë. Tani Njomza ka 10 vjet 11 muaj
24 ditë. Sa vjet ka Agoni.
Që të caktosh moshën e Agonit, duhet të veprosh në këtë mënyrë.
6 vjet 3 muaj 8 ditë

Cakto shumën e numrave shumë emërorë.
+ 10 vjet 11 muaj 24 ditë
Njësitë matëse më të mëdha mblidhi me njësitë matëse

përkatëse më të mëdha.
1 vjet 2 muaj 1 muaj 2 ditë
12 Njehso: 6 vjet 3 muaj 8 ditë – 3 vjet 5 muaj 6 ditë : 9.

Vepro sipas kërkesave.
Shndërroji numrat shumë emëror në numra 5 vjet 6 muaj 12 ditë = 2017 ditë
një emëror (në ditë). 3 vjet 5 muaj 6 ditë = 1251 ditë
Kryeji operacionet e shënuara me numrat e 2017 ditë 3 - 1251 ditë : 9 =
fituar një emëror. = 6051 ditë - 139 ditë = 5912 ditë
Rezultatin e fituar shndërroje në numër shumë 365 = 165 vjet dhe mbetja 72 ditë
emëror 5912 ditë: 5912 ditë = 16 vjet 2 muaj 12 ditë
13 Gazmendi qëndroi jashtë vendit gjithsej 8 vjet 7 muaj, kurse djali i tij Arbëri jeton 5 herë më pak
kohë. Sa kohë Arbëri ka jetuar jashtë vendit?
Duhet të dish!
200 Testohu!
Të njehsosh shumën dhe ndryshimin e

Njehso:
numrave shumë emërorë të njësive për
gjatësi, masë, lëngje dhe kohë; 7 m 2 cm 5 mm + 4 m 3 dm 2 cm -
- 6 dm 8 cm 7 mm;
Shumën dhe ndryshimin e numrave shumë
emëror ta kryesh në dy mënyra: mbledhja, 7 t 5 kg 8 g + 435 kg 9 g - 2 t 125 kg;
gjegjësisht zbritja, e anëtarëve një lloj të 7 hl 7 l 4 ml + 5 dal 3 l 6 cl;
emërtuar ose me shndërrimin e numrave 13 v. 6 muaj. 7 ditë. - 10 v. 8 muaj. 20 ditë
shumë emërorë në një emërorë;
Njehso:
Të njehsosh prodhimin, gjegjësisht herësin e 5 m 3 dm 2 cm ⋅ 7; 9 m 6 cm 3 mm : 3;
numrit shumë emëror me numër të
2 t 3 kg 4 dag : 9 + 654 kg 3 dag ⋅ 2;
paemëruar në dy mënyra: me shumëzim,
gjegjësisht pjesëtim të anëtarëve të numrit 4 l 3 cl 2 ml ⋅ 5 - 2 l 5 cl 2 ml : 9;
shumë emërorë me numrin e paemëruar, ose 6 g. 9 mes. + 15g. 8 mes. 9den. : 9.
me shndërrimin e numrave shumë emërorë në
një emërorë.
Detyra
1. Njehso: 6. Në shitore është sjell 6 hl 3 dal 5 l lëng i cili

a) 2 m 8 dm + 6 dm 4 cm + 5 cm 9 mm; do të shitet nga 45 denarë për 1l, dhe 154 kg
mollë nga 30 denarë për 1 kg. Sa denar
b) 4 km 3 dam 5 m - 8 dam 6 m; kushtojnë lëngu dhe molla së bashku?
c) 9 m - 6 m 3 dm 5 cm + 4 dm 3 cm.
2. Njehso:
a) M ⋅ 4, ako M = 6 m 7 dm 3 mm; 7. Njehso:
b) P : 2, ako P = 8 dm 6 cm 4 mm; 12 kg 42 g : 9; 5 l 7 dl 4 cl : 7;
c) 9 m 7 cm 2 mm : 8; 12 t 632 kg : 8.
d) (246 cm - 2 dm 2 cm) : 8.
3. Njehso: A + B – C, nëse 8. Amvisja ka shpenzuar 13 kg 4 hg 4 dag

miell për 6 ditë.
a) A = 3 t 3 kg; B = 305 dag; C =
205 kg 6 dag. Sa miell mesatarisht ka shpenzuar
b) A = 3 l 2 cl; B = 2 dal 2 dl; C = 1 l amvisja?
2 dl 3 ml. Sa miell ka shpenzuar 5 ditët e parë.
4. Nëse M = 6 l 3 cl, sa është:

a) M ⋅ 4; b) M - 2 ml; v) M : 9.
9. Treni sipas orarit mbërrin në ora 18,45 min.
5. Firma ka fituar 8 arka me mall. Secila arkë ka Nëse vonohet 1 orë e 42 min, në ora sa do
1t 136 kg. Cakto masën e mallit të fituar.
të mbërrij treni.
7 NJËSITË PËR SYPRINË 201
Kujtohu!
A 1 Cakto syprinën e figurës në vizatim.
Cakto syprinën e drejtkëndëshit, Me cilën njësi matëse e njehsove syprinën

sipas përmasave të dhëna. e figurës?
1 cm
2 cm
3 cm 2 cm
5 cm 1 cm
2 Syprina e Liqenit të Ohrit është 349 km2.

Me cilën njësi matëse e shprehe
syprinën e drejtkëndëshit? Me cilën njësi është shprehur syprina e Liqenit të
Ohrit?
Numëro edhe njësi tjera për matjen e syprinës.
Mbaj mend!
Njësia themelore matëse për syprinën është metër katrori (m2).

1 metër katror është syprina e katrorit me brinjë 1 m.
Njësitë matëse më të mëdha dhe të më vogla se metri katrori janë dhënë në tabelën që vijon.
Njësitë matëse më të Njësitë matëse më të

mëdha se 1 metër vogla se 1 metër katror
katror janë: janë:
dekametër katror decimetër katror
1 dam2 ⋅100 :100 1 dm2
(dam2) (dm2)
hektometër katror centimetër katror
1 hm2 ⋅10000 1 m2 :10000 1 cm2 (cm2)
(hm2)
kilometër katror milimetër katror
1 km2 ⋅1000000 :1000000 1 mm2
(km2) (mm2)
Për njësitë dam2 dhe hm2 përdoren emrat hektar (ha) dhe ar (a), dmth.
1 ha = 1 hm2 dhe 1 a = 1 dam2.
Vëre dhe mbaj në mend lidhjet ndërmjet metër katrorit dhe

njësive tjera për syprinë.
1 km2 = 100 ha = 10 000 a = 1 000 000 m2 1 m2 = 100 dm2 = 10 000 cm2 = 1 000 000 mm2
1 ha = 100 a = 10 000 m2 1 dm2 = 100 cm2 = 10 000 mm2
1 a = 100 m2 1 cm2 = 100 mm2
Konstrukto 1 decimetër katror, ndaje në centimetër katror
202 3 1
dhe ngjyrose si në vizatim.
2
Sa cm2 ka në 1 dm2?
Cila syprinë është më e madhe: 1 m2 ose 100 dm2? 3
4
4 Cila njësi duhet të qëndroj te shenja * që të jetë e saktë:
1 m2 = ∗ dm2 1 dm2 = ∗ cm2
5
1 m2 = ∗ cm2 1 dm2 = ∗ mm2
1 m = ∗ mm
2 2 1 cm2 = ∗ mm2
6
Të mbaj mend! Çdo njësi për syprinë është 100 herë më e vogël 7
se njësia që është menjëherë më e madhe se ajo.
1 dm2 8
9
1 mm2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 cm2
Cila është njësia themelore matëse për Sa a) decimetra katror; b) centimetra katror ka
syprinë; në 5 m2?
Të numërosh njësitë më të mëdha dhe ato më Sa a) hektometra katrorë (hm2); b) dekametra
të vogla se metër katror; katrorë (dam2); c) sa metra katror (m2) ka në
Cilat janë lidhjet ndërmjet njësive matëse për 3km2?
syprinë. Sa km2 ka në 200 ha?
Detyra!
1. Sa a) centimetra katror; b) milimetra 3. Shitet një livadh prej 2 ha. Pronari e ka

katror ka në 7 dm2? shitur ashtu që për çdo m2 ka fituar nga 240
denarë. Sa denarë gjithsej ka fituar për
livadhin.
2. Oborri i shkollës në formë të drejtkëndëshit 4. Gjatësia një dhome në formë të

ka gjatësi 65m dhe gjerësi 45m. drejtkëndëshit është 8 m, ndërsa gjerësia
Sa a) metra katror; b) ari ka ai oborr? është 6 m. Dhoma duhet të shtrohet me
pllaka katrore me nga 100 cm2. Sa pllaka të
atilla janë të nevojshme për shtrimin e
dhomës me pllakë.
8 NJËSITË PËR VËLLIMIN 203
Kujtohu!
A 1 Në vizatim është paraqitur kubi S
dhe kuboidit T. Kuboidi T përbëhet
Katrori K në vizatim përmbahet 8 herë te
prej kubeve të barabartë me kubin S.
drejtkëndëshi D.
K D T
Y
Sa është numri matës i drejtkëndëshit D në Konstato me numërim, prej sa kubeve

lidhje me katrorin K? të atillë përbëhet kuboidi T
(gjegjësisht sa herë kubi S përmbahet
Këtu katrori K është marrë për „njësi katror",
në kuboidin T).
dmth. si njësi për matjen e drejtkëndëshit D.
Vëre!
Çfarë paraqesin 8-katrorët K për drejtkëndëshin
Kuboidi T përfshin saktësisht 6 kube, të
D?
barabartë me kubin S, prandaj themi se: numri
Cilët njësi për syprinë i di? matës i kuboidit T në lidhje me kubin S është 6,
ose: vëllimi i kuboidit T është 6 në lidhje me
kubin S.
Kubi S është marrë për „kub njësi", dmth. si njësi për krahasimin e vëllimit të kuboidit me vëllimin e
kubit S.
Të mbaj mend! Që të masim vëllimin e ndonjë kuboidi, duhet të numëroj sa kube njësi
mundem të vendos te kuboidi.
Mbaj mend!
Kubin që e zgjodhëm për matjen e kuboidit quhet kub njësi. Numri matës i atij kuboidi në lidhje
me kubin njësi quhet vëllim i kuboidit.
Njësia themelore për matjen e vëllimit quhet metër kub. Shkruajntë: 1 m3, Lexojmë: një metër
kub. Metër kub është vëllimin që e përfshin kubi me brinjë 1 m.
Përdoren edhe njësi të njohura më të vogla se metër kub. Shihe tabelën.
Njësi matëse më të vogla se

metër kub:
: 1 000 1 dm3 decimetër kub (dm3)
1 m3 : 1000000 1 cm3 centimetër kub (cm3)
: 1000000000 1 mm3 milimetër kub (mm3)
Të mbaj mend! Një njësi për vëllim është 1 000 herë më i madh se njësia
204 paraprake e saj.
Te pasqyra e dhënë për lidhjen ndërmjet njësive matëse për vëllimin kemi:
1 m3 = 1 000 dm3 1 dm3 = 1 000 cm3
= 1 000 000 cm3 = 1 000 000 mm3
= 1 000 000 000 mm3 1 cm3 = 1 000 mm3
2 Sqaro pse 1 dm3 ka 1 000 cm3.
Vëre vizatimin (në faqen që vijon) dhe puno sipas rregullës.

Sa kube me vëllim 1 cm3 mundesh të radhisësh njërën pranë tjetrës nëpër tehun e kubit me vëllim
1 dm3?
Sa rreshta të atillë të nevojiten që të mbulosh bazën e kubit prej 1 dm3?
Sa shtresa të atilla të nevojiten që ta plotësosh kubin prej 1 dm3?
10
8
7
6
5
10
4 9
8
7
3 6
5
4
2 3
2
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Vëre!
205
Nëpër teh mund të radhisësh 10 kube me vëllim 1 cm3;
të duhen 10 rreshta nga 10 cm3; dmth. 100 cm3;

të duhen 10 shtresa nga 100 cm3, dmth. 1000 cm3.
3 Duke numëruar konstato prej sa kube me vëllim 1 cm3 përbëhet figura

(kuboidi)?
Prej 12 kubeve me vëllim 1 cm3 formo një kuboid. Atë mundesh ta bësh
edhe në tre mënyra përveç kësaj që është treguar. Përpiqu! 1c
m3
Cila është njësia themelore matëse për Sa herë njësia matëse 1 m3 është më e madhe
vëllim; se 1 cm3?
Ti numërosh njësitë më të mëdha dhe ato Sa herë njësia matëse për vëllim është më e
më të vogla për vëllim se një metër kub; madhe nga njësia paraprake matëse?
Cilat janë lidhjet ndërmjet njësive matëse Sa a) dm3; b) cm3 ka në 5 m3?
për vëllim.
Detyra
Problemet!
1. Numëro njësitë matëse për vëllim që janë

më të vegjël se m3. Ke dy enë prej 3 l dhe 5 l.
Me ndihmën e këtyre enëve mati 4 l ujë.
2. Sa dm3 ka në 4 m3?
3. Sa m3 ka në:
a) 7 000 dm3;
c) 200 000 cm3?
b) 500 dm3;
3l 5l
4. 27 650 mm3 shkruaje në cm3.
206 9 VËLLIMI I KUBOIDIT DHE KUBIT
Kujtohu!
A 1 Njehso vëllimin e kuboidit në
Duke i numëruar kubet prej të cilëve vizatimi, nëse gjatësitë e teheve të tij
përbëhet kuboidi, cakto vëllimin e tij. janë: 3 cm, 4 cm dhe 2 cm.
1 2 1 cm
1 cm
1 cm
1 cm3 3 Vëre në pllakën e sipërme shirita të “gjelbër”, „të
Kuboidi 1 përbëhet prej 12 kubeve me verdh" dhe „kaltër”.
vëllim prej 1 cm3. Nga sa kube njësi, konkretisht nga sa
Prandaj kuboidi 1 e ka vëllimin centimetër kub ka çdonjëri?
V1 = 12 cm3. Ke vërejtur se edhe në pllakën e poshtme („të
kuqe") ka aq kube njësi, dmth. po aq
Cakto vëllimin e kuadrit 2 dhe kuadrit 3 .
centimetër kub.
Gjithsej sa kube njësi ka, dmth. centimetër kub
ka kuboidi?
Në kuadër ka (3 ⋅ 4) ⋅ 2 kube njësi, gjegjësisht (3 ⋅ 4) ⋅ 2 centimetër kub.

Vëllimi i kuadrit është 24 kube njësi, gjegjësisht 24 cm3.
Shkruajmë: V = 24 cm3
ku V është shenja për vëllim, ndërsa24 është numri matës i vëllimit. Sigurisht vërejte se ai është i
barabartë me prodhimin e numrave matës të tre teheve fqinje të këtij kuadri, ato quhen gjatësia,
gjerësia dhe lartësia (ose shkurtimisht dimensionet) e kuadrit.
2 Cakto vëllimin e kuboidit me përmasa:

a) 5 cm, 6 cm dhe 10 cm; b) 16 cm, 2 dm dhe 5 dm; c) a cm, b cm dhe c cm.
3 Klasa e ka formën e kuboidit me gjatësi 11 m, gjerësi 7 m dhe lartësi 3 m. Sa metër kub ka

hapësira e klasës?
Mbaj mend!
c
b 207
Vëllimi V i kuboidit me përmasa a, b dhe c njehsohet me formulën a
V = a ⋅ b ⋅ c.
Vrojtove se vëllimin e kuboidit do ta njehsosh, nëse i shumëzon përmasat

e tij.
4 Tehet e një kuboidi janë: a = 6 dm, b = 8 dm dhe c = 9 dm. Me ndihmën e formulës njehso
vëllimin e kubit.
Kujtohu! B 5 Njehso vëllimin e kubit me teh 5 cm.

Figura në vizatim është
formuar prej kubeve të
barabartë me teh 1 cm. Si janë tehet e kubit ndërmjet veti?
Konstatove se kubi është kuboid, i cili i ka tehet
Vëre tehet e figurës.
e barabartë; a = b = c.
Si janë ndërmjet veti?
Shfrytëzoje formulën për vëllimin e kuadrit dhe
A mundet kjo figurë të emërtohet si kuboid me ndihmën e saj njehso vëllimin e kubit.
me përmasa të barabarta? V = a ⋅ a ⋅ a ose V = a3
Si është emri i saktë i asaj figure? a3 lexohet “a në të tretën” ose “a në kub”.
Duke numëruar konstato se prej sa kubeve
përbëhet ajo figurë?
Mbaj mend!
Vëllimi V i kubit me gjatësi të tehut a njehsohet sipas formulës V = a3.

a a
a
6 Njehso vëllimin e kubit me përmasa:

a) 6 cm; b) 30 cm në dm3; v) 24 dm në m3. 1 dm3
Udhëzim: b) a = 30 cm = 3 dm; V = 33 dm3,

përkatësisht V = 27 dm3.
7 Cili ka vëllim më të madh – kubi me teh 14 cm apo kuadri me përmasa 12 cm, 14 cm dhe 15 cm?
208 C
1l
Kujtohu!
1 dm3
Si quhet njësia themelore për lëng?

Kutia në formë të kubit me teh 1 dm a zë 1 l Mbaj mend!
ujë mineral?
Njësia themelore për lëng quhet litër, dmth.
Provoje këtë në shtëpi sipas mundësive. litri është emër tjetër për decimetër kub
8 a) Sa decimetër kub ka në 12 l? b) Sa ka në 60 dm3?
Duhet të dish!
Testohu!
Si njehsohet vëllimi i kuboidit;
të njehsosh vëllimin e kuboidit, nëse janë Sa është vëllimi i kuboidit me përmasa 2 m, 3
dhënë përmasat e tij; m dhe 10 m?
se kubi është kuboidit tehet e të cilit janë të Sa është vëllimi i kubit me teh 7 cm?
barabartë ndërmjet veti; Sa litra ujë zë ena në formë të kubit me tehun
të njehsosh vëllimin e kubit nëse është dhënë 3 dm?
një teh i tij;
Detyra
1. Njëri teh i kuboidit është 8 cm, kurse dy të 4. Një kub e ka syprinën 24 cm2. Sa është
tjerë janë të barabartë dhe më të vegjël se i vëllimi i tij?
pari për 3 cm. Sa është vëllimi i kuadrit?
5. Një tra prej pishës ka gjatësinë 7 m. Në skaje
ka formën e katrorit me dimension 30 cm. Sa
2. Gjej kuti për këpucë, mat çka është e metër kub ka trau?
nevojshme dhe njehso vëllimin e saj
6. Një kub e ka vëllimin 8 dm3. Njehso syprinën
e kubit.
3. Vëllimi i një hapësire në formë të kuboidit
është 108 m3. Gjatësia është 9 m, ndërsa 7. Akuariumi me gjatësi 70 cm, gjerësi 40 cm
gjerësia 3m. Sa metra është e lartë dhe 108 m3. është mbushur me ujë deri në
hapësira? 30m lartësi.
Sa litra ujë ka akuariumi?
Hulumto vet! 209
1 Një familje ka bërë kontroll për shpenzimet e ujit për 9 muajt e parë të vitit. Në tabelë janë dhënë
shpenzimet e ujit për çdo muaj në m3.
Muaji Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korrik Gusht Shtator
Shpenzimi i
29 24 23 25 27 28 31 27 27
ujit në m3
Njehso!
Sa metër kub ujë ka shpenzuar familja për 9 muaj?

Cakto mesataren aritmetike të ujit të shpenzuar për nëntë muaj. Sa metër kub ujë, mesatarisht
shpenzon familja çdo muaj?
Bëj tabelë e të dhënave për paratë e shpenzuara të familjes për çdo muaj. Çmimi i ujit është 29,9
denarë për m3.
Cakto mesataren aritmetike për paratë, që i shpenzon familja çdo muaj?
Bëj diagram shtyllor për ujin e shpenzuar (në m3), gjatë nëntë muajve.
Paraqite në të mesataren aritmetike.
Cakto nga diagrami në cilin muaj shpenzimi i ujit ka qenë më i lartë se mesatarja aritmetike.
2 Njehso mesataren aritmetike të suksesit nga lënda e matematikës në paralelen tënde.

Njehso suksesin tënd mesatar në fund të vitit shkollor.
210 17 MËSOVE PËR MATJE.
KONTROLLO DIJENIN TËNDE.
1. Çka duhet të qëndroj në vend të *, që të 9. Shndërro:

jetë e saktë? a) 1 m 5 dm 3cm në centimetra;
a) 6 m = 60 *; b) * km = 1 200 cm; b) 3 l 3 cl në decilitra;
c) * l = 3 000 ml; d) 2 dl = 200 *. c) 2 kg 3 hg 4 mg në dekagram;
d) 6 h në ditë.
2. Shndërro 6 dal në dl.
10. Shndërro në numër shumë emëror në
numrin:
3. Çka duhet të qëndroj në vend të **, që të
a) 3 126 cm; b) 12 488 hg; c) 231 dal
jetë e saktë?
a) 4 kg = 400 *; b) * s = 6 min;
c) 2 h = * min; d) 5 OC = ∗ K. 11. Kryeji operacionet:
a) 6 t 23 kg 2 dag + 247 kg - 7hg - 3 g;
4. Shndërro 2 m 5 cm në decimetra. b) 12 488 hg - 12 kg;
c) 12 km - 6 dam 9 cm;
5. Shkruaj numër të emëruar që është i llojit d) 2 l + 6 dl - 8 cl 7 ml.

të njëjtë me numrin e dhënë, por të mos
12. Numrin:
jetë një emëror me të:
a) 4 kg; b) 7 km; c) 36 min. a) 6 t 228 kg zvogëloje 9 herë;
b) 2 km 8 dm zmadhoje 5 herë.
6. Shndërro numrin shumë emëror në një

emëror, në njësinë më të vogël matëse të 13. Shëno tre njësi për syprinë më të mëdhenj
shkruar. se 1 cm2.
a) 2 t 40 kg 14 dag; b) 4 km 7 dam 14 dm;
c) 9 dal 8 l 5 dl; d) 2 h 17 min 14 s. 14. Sa herë 2 m2 është më e madhe se 4 cm2?
Sqaro përgjigjen.
7. a) shndërro 6 h 12s në minuta
15. Shëno tre njësi për vëllim më të vegjël se
b) Shndërro 7 dal 3 l 5 cl në decilitra.
1 m3.
c) Shndërro 4 km 7 m 14 dm në dekametra.
d) Shndërro 6 dag 12 g në gramë.
16. Një hapësirë ka dimensione 4 m;
5 m; 3,5 m. Cakto vëllimin e asaj hapsire.
8. Sa herë është më e madhe:

a) 4 km nga 400 m;
17. Një kub ka vëllim 27 cm3. Cakto syprinën e
b) 6 t nga 300 kg; njërës faqe të kubit.
c) 2 l nga 200 ml?
PËRGJIGJE DHE ZGJIDHJE
211
TË detyrave
TEMA 1. NUMRA NATYRORË
1 1. A: a, r; plepi;A={a,r};
B = {x | x është shkronjë e fjalës plepi};
3. a) P ∪ S është bashkësia e të gjithë numrave të
dhjetëshes së parë; b) P ∩ S është bashkësi e
e, p ∈ B; b, k ∉ B. zbrazët; c) P \ S është bashkësia P; d) S \ P është
bashkësia S.
M a C D
5
2.
N S 1. (2, a), (2, b), (2, c), (5, a), (5, b), (5, c).
3. A B 2. a) 2; b) 8; c) 7 dhe 3.
1 3 2 4
7 3. A × B = {(Arlindi, këndon), (Arlindi, fle), (Arlindi,
mëson), (Njomza, këndon), (Njomza, fle), Njomza,
5 6 8 mëson), Agoni, këndon), (Agoni fle), (Agoni
9
mëson)}.
2 1. δL = 5; δS = 0; δK = 0; δM = 0 4. S = { 0, 1, 2}; P = {m}; S2 = {(0, 0), (0, 1), (0, 2),
(M - bashkësia e shokëve të që ishin për (1, 0), (1, 1), (1, 2), (2, 0), (2, 1), (2, 2)}.
pushim në planetin Mars.).
2. δA = 5; δB = 4. 3. δA = 98; δB = 17. 6 1. 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170,
171, 172, 173, 174; janë shkruar me shifrat
Problem: Bashkësia e tre pyetjeve të parë janë të 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, dhe 0;
fundme, kurse bashkësia e pyetjes së katërtë nuk është A = { 164, 166, 168, 170, 172, 174}.
e fundme.
2. 70, 80, 90, 110, 130, 150; me shigjetë është
3 1. D = {1, 3, 5, 7, 9}; N = {x | x është numër
çift më i vogël se 11}; D dhe N janë ekuiva-
treguar numri 35 (tridhjetë e pesë) dhe numri 59
(pesëdhjetë e nëntë).
lente, pasi kanë numër të barabartë :
3.
δD = 5 dhe δN = 5. 0 2 4 6 8 10 14 16 20
2. P 4. S = { 1, 3, 5, 7, ...}; 1 është më i vogël te S; S nuk
U
ka element më të madh; S ka pafund shumë ele-
K
mente.
y
7 1. a) 5 është në klasën e milionët, 2- në mijëshe,
7- në njëshe, 0- në mijëshe.
3. Është e saktë se y ∈ P, pasi K është nën bashkësi
b) 5 është në pozitën e njësheve milion (NjMi), 7 është
e P, pra për çdo element K (ndërmjet tyre edhe y) i
takojnë bashkësisë P. te dhjetëshet (Dh), 0 është në dhjetëshe mijësheve
(DhM) c) 5 ka vlerë pozicionale 5 000 000, 2 ka 200
4. ∅, {a}, {b}, {c}, {a, b}, {a, c}, {b, c}, {a, b, c}. 000, 7 ka 70, 0 ka 0×10 000=0.
Problem. Blerësi ka blerë numrat 1, 2 dhe 3 për numrin
e shtëpisë 312. 2.
klasa milion klasa mijëshe klasa njëshe
4 1. a)Unioni b) ndryshimi. c) Prerje.
QMi DhMi NjMi QM DhM NjM Q Dh Nj
2. δA = 4, δM = 5; A ∪ M = { m, n, p, k, s, t, r}, 7 4 0 5 9 0 6
M ∩ A = { p, k}, M \ A = { s, t, r};
δ(M ∪ A) = 7, δ(A ∩ M) = 2, δ(M \ A) = 3. 3. 8 302 060 400 500.
212
4. 1 000 000 000, një miliardë. 14 1.
:3 :6 :7 :2
18 6 1 42 6 3
5. Numri 5 lexohet: ”pesë’; shifra 5 lexo-
het: “pesë”. 54 18 3 84 12 6
6. 1 000 000 ⋅ 1 000 000 = 1 000 000 000 000; 108 36 6 98 14 7
bilion.
Problem. 7 777 777. 2. 8; 171; 76; 7; 12; 13. 3. 145; 707; 700.
8 1. Dy mijë treqind e dyzet e pesë; dyqind e 4. 20; 8. 5. Tufa e dallëndysheve ka fluturuar më

pesëdhjetë; gjashtë milion katërqind mijë treqind e së paku 250 orë. Kërmilli ka kaluar 5 cm për një minutë.
dhjetë. Zgjidhje. Pasi kërmilli ka kaluar 12 m për 4 orë, ai ka
kaluar nga 3 m në orë, dmth. 300 cm për 60 minuta,
2. 300 205 800. 3. <; >; >; <. kurse kjo do të thotë 5 cm (= 300 : 60) për 1 minutë.
4. Është më afër: a) me 24 600; b) me 25 000.
6. 1 755 : 45 = 39. 7. 19. 8. 600 i 60.
5. 25 380; 25 400; 25 000. 6. 15 410 000.
7. Nuk ekziston; (një milion e dyqind e gjashtëmbëd-
hjetë mijë e treqind e pesëdhjetë e 8 denarë.
15 1. a) 180; b) 420; c) 15; g) 60. 2. a) 450;
b) 15; c) 90; d) 90. 3. a) 16; b) 4; c) 16.
Përpiqu të zgjedhësh. Për shembull: 4. 5 040. 5. 32. Zgjidhje. 7 680 : 240 =
1) Numri i kanalit tënd të preferuar televiziv. 768 : 24 = (768 : 3) : (24 : 3) = 256 : 8 = 32.
2) numri i pasaportës.
Problem interesant! 31 vezë. Udhëzim. Blerësi i pestë
10 1. 187; 99; 171. 2. 2 026. 3. 238; 174; ka blerë 1 vezë, i katërti ka blerë 2 • 1 + 1 = 3 vezë, i
treti ka blerë 2 • 3 + 1 = 7 vezë etj.
9 060. 4. 13 000; 13 700; 13 770; 763; 63; 7;
16
shuma e saktë është: 13 763.
Problem. 22 + 22 + 222 = 266. 1. a) 48; b) 225. 2. a) x = 110; b) x = 200;
11 1. 962; 11 115. 2. 495. 3. 2 845; 5 185.

c) x = 17; d) x = 120; e) x = 21; f ) x = 3.
3. 305 arka. 4. 35 vjet. 4. Nga 20 arra.
4. Përafërsisht: 16 qindëshe; saktësisht: 1 770 den.
Përpiqu: Po. 18 1. 1, 2, 5 dhe 7. Të gjithë pjesëtuesit e numrit 64
12 1. Shuma do të zmadhohet për 234. 2. 1 550. janë: 1, 2, 4, 8,16, 32 dhe 64. Është saktë 4 | 12, 3 | 36 dhe
10 | 1 000. Shumëfisha të numrit 3 janë, për shembull: 3,
3. Za x = 13. 4. I zbritshmi duhet të zmadhohet 6, 9, 12, 15, 18, 21, kurse ka shumë të panumërta.
për 25. 5. a) 100; b) 100; c) 80; d) 110. 2. Shembulli 1): 4 është pjesëtues i çdonjërit prej
6. 600 denarë. Problem! 100. Zgjidhje. numrave 8, 20, 28 dhe 36; shuma e tyre është numri 92,
kurse 92 : 4 = 23, dmth. edhe 92 plotpjesëtohet me 4.
(2 + 4 + 6 + ... + 200) - (1 + 3 + 5 ... + 199) =
Domethënë 4 | (8 + 20 + 28 + 36). Shembulli 2): 8 | (48 -
(2 - 1) + (4 - 3) + (6 - 5) + ... + (200 - 199) = 100.
36), sepse 8 | 48 dhe 8 | 36. Shembulli 3): 7| 21 • 5 • 6,
13 1. 6 510; 51 240; 100 000; 7 000; 4 800; sepse 7| 21.
3. a) dhe c) po; b) dhe d) jo. 4. a) c) dhe d) me 3; b)
343; 69. 2. 11 760. 3. 382 200 km.
4. a) 30 000; b) 35 100; saktë: 34 036; prodhimi i vlerë- dhe d) me 7 5. B = {16, 24, 32}.
suar nën a) është më i vogël se i sakti për 4 036,,
ndërsa nën b) është më i madh për 1064.
19 1. 28, 70, 96 dhe 25 000 plotpjesëtohen me 2,
pasi mbarojnë me 0, 6 ose 8
5. Sipas radhës së paraqitjes së *: 4, 0, 1, 0; 3. 275, 400 dhe 995. 4. 65.
439 • 47 = 20 633.
20 1. 348, 1 245 dhe 6 123. 2. 9 126 dhe 540. 7. 4 12 36
P 213
PM
3. 1, 4 ose 7; 1, 4 ose 7; 2, 5 ose 8; 1, 4 ose 7.
2
6
54
4. 7; 1; 6; 7. 5. 2 ose 8. 18 28 42 98
Përpiqu të përfundosh! Numri 60 është i plotp- 27 P
1 3 9 PM
jesëtueshëm me 3 dhe vlera e tre çokollatave pavarësisht
4 21 49
nga çmimi i tyre është e plotpjesëtueshme me tre. 6 14
Prandaj, edhe shuma e përgjithshme duhet të plotpjesë- 3
tohet me tre. Por, shuma e përgjithshme (220) nuk është 2 7
e pjesëtueshme me tre.
21
1
1. 1 324, 1 432, 3 124, 3 412, 4 132 dhe 4 312.
Kujdes: me shifrat 1, 2, 3 dhe 4 mund të formosh 24 24 1. {30, 60, 90, ...}; PMP (10, 15) = 30.
numra katërshifror; prej tyre vetëm 6 numrat e 2. a) 40. b) 36. c) 240. d) 720. 3. 300. 4. 120.
mësipërm janë të plotpjesëtueshëm me 4.
5. Ndihmë. shkruaji shumëfishat (deri më 30) të çdon-
2. 0, 4 ose 8; 2 ose 6; 1, 3, 5, 7 ose 9; 0, 2, 4, 6
jërit prej numrave 3, 4, 5, kurse pastaj provo cili prej
ose 8. 3. Na pr.: 20; 160; 3 240. 4. 312. shumëfishave të 5 është më i madh për 1 edhe prej
Edhe kjo është matematikë! Lojtari i cili merr i pari shumëfishave të 3 edhe prej shumëfishit të 4, njëkohësisht.
duhet të merr 2 fasule dhe lojtarit që merr i dyti ti lë 48 6. 60 s.
fasule, gjegjësisht numër të plotpjesëtueshëm me 4.
Pastaj, sado që të merr lojtari i dytë, i pari i lë numër të Hulumto vet! Ngjashmëritë e numrave 12 dhe 16: që të dy
plotpjesëtueshëm me 4, gjegjësisht lojtari i parë plotë- janë të përbërë; që të dy janë çift; që të dy janë të plotë
son deri në 4 (i dyti 1, i pari 3; ose i dyti 2, i pari 2; ose i pjesëtueshëm me 4. Ndryshimet; numri 16 është katrori i
pari 3, i dyti 1) etj. Numri 20 është i plotpjesëtueshëm numrit (16 = 42), ndërsa 12 nuk është. 12 ka numër çift të
me 4, prandaj gjithmonë fiton lojtari i cili merr i dyti. pjesëtuesve (D12 = {1, 2, 3, 4, 6, 12}), ndërsa 16 ka numër
Nëse merren prej 1 deri 4 fasule, gjegjësisht prej 1 deri tek të të pjesëtuesve (D16 = {1, 2, 3, 4, 8, 16}).
5 fasule, atëherë kujdesemi për për plotë pjesëtuesh-
mërinë me 5 gjegjësisht plotë pjesëtueshmërinë me 6. Përpiqu të njehsosh! 8; 24=PMP(8, 12).
Problem interesant! Një biletë ka kushtuar 10 denarë;
22 1. 15 = 3 ⋅ 5; 42 = 2 ⋅ 3 ⋅ 7; 38 = 2 ⋅ 19; njëri prej tyre nuk ka pasur pare (gjegjësisht “kishte 0
denarë”), ndërsa tjetri kishte 19 denarë.
75 = 3 ⋅ 52; 11 115 = 32 ⋅ 5 ⋅ 13 ⋅ 19. 2. 27.
3. 1( fëmijë), 3 (adhurues), 2 (automobil) dhe 4(dhoma Test: 1. a) A = {11, 13, 15, 17, 19};
B = {11, 13, 15, 17, 19}, C = {16, 17, 18, 19},
të fjetjes). 4. 14 = 11 + 3 = 7 + 7; 52 = 47 + 5 =
b) B C c) B ~ C,
41 + 11 = 29 + 23.
11 17 16 B ∩ C ~ B \ C.
Hulumto vet! 1, 4, 9, 16, 25, 36, 49, 64, 81, 100. 18
13 19
Udhëzim: Vëre së mbetën të ndriçojnë ato llamba,
ndërprerësi i të cilave është shtypur numër tek herë, e B ∩ C = {17, 19}.
ato janë llambat numri i të cilave ka numër tek të
pjesëtuesve. (Numra të atillë janë katrorët e numrave 2. A x B = {(a, 1), (a, 5), (b, 1), (b, 5), (c, 1),
natyrorë: 12, 22, 32, 42 etj.). (c, 5)}; B2 = {(1, 1), (1, 5), (5, 1), (5, 5)}.
3. a) 910, 901, 190, 109;
23 1. {1, 2, 3, 6}. 2. a) 6. b) 24. c) 30. d) 60. b) 109 < 190 < 901 < 910; b) Më i vogli është 109;
paraardhësi është 108, ndërsa pasardhësi është 110.
3. a) 1. b) 36. 4. 24 [= PMP (48, 72)] 5. 12 m. 4. 20 350 005 070; Shifra 3 është në klasën e mil-
6. 24 [= PMP (48, 72, 120)]. ionët, në pozitën e qindësheve milionave dhe ka vlerë
300 000 000.
5. Shuma e numrave të rrumbullakuar 12. 2 ose 6; 1, 3, 5, 7 ose 9
214 është 9 000; ai është më i vogël se 13. 315 = 32 ⋅ 5 ⋅ 7. 14. D68 = {1, 2, 4, 17, 34, 68}.
shuma e saktë për 24.
6. Ndryshimi do të zmadhohet për 300. 15. NZD(18, 24) = 6; NZS(18, 24) = 72.
7. 13 500 l. 8. 18; numrin që e kanë pjesëtuar 16. 4 ekipe nga 8 nxënës, prej të cilëve 3 vajza dhe 5
është 324. 9. 67 kg. gomari mban 28kg, ndërsa djem; PMP(12, 20)=4.
17. SHVP(30, 50)=150, 150:30=5. Në vend të njëjtë do
kali 39kg. 10. 471. 11. a) 372, 930 dhe 254;
të mbesin shtyllat: e parë, e pestë, e dhjetë etj.
b) 105 dhe 930; c) 105, 372, 801 dhe 930; d) 801.
TEMA 2. FIGURAT GJEOMETRIKE NË RRAFSH
1 1. a b 4. AV = 83 mm. 5. MR = 3 cm, RY = 9 cm.

B C
4
A M N P
2. A a B 1. Pjesë e drejtëzës e kufizuar me pikën e saj.
Pikat A.
c b A
2. 3.
C p
3. a) Pikat: A, B dhe C; D, B dhe E. C O B K M P S N L
b) Pikat: A, B dhe E; A, D dhe B; D, B dhe C.
4. Gjatësia e segmentit AB është largesa ndërmjet
4. Drejtëza MN, Drejtëza MP, Drejtëza NP. pikave të skajshme A dhe B.
5. A 5. Dy segmente që kanë gjatësi të barabarta quhen

B Pikat A, B, C dhe D për- segmente të puthitshëm.
caktojnë 6 drejtëza.
6. A V Pikat A, B dhe C formojnë 3
D C segmente: AB, AC dhe BC.
2
E njëjtë, 2.
1. P 2. A Pika e për- S
p Pikat E, F dhe G formo
a C bashkët në 7.
drejtëzat AB, E F G janë 3 segmente: EF, EG
c B
b D BC dhe BD dhe FG.
8. CD = 4 cm.
është pika B.
5
3. A B C
Rasti i I: një drejtëz. 1.
A B O A B S
Rasti i II: 2. Konstruksion quhet vizatim që bëhet me vizor dhe
tre drejtëza.
kompas.
a C m
4. 5. 3. OM = 6 cm; ON = 9 cm.
b a || b.
p a b
n || p. n 4.
3 1. AV = 70 - 42 = 28 OA = 2a + b
t.e. AV = 28 mm. O a a b A H
2. Pikat K, L dhe M janë kolineare. MN = a + 2b
(30 mm + 52 mm = 82 mm). a b b
M N R
3. m
S M N P
a 2. Rrezja e rrethit është segment që e lidh
5.
b qendrën me çdo pikë të rrethit dhe 215
OA = a - b gjatësia e saj është rreze e rrethit.
a-b
b
O A H 5. d = 2 ⋅ 28 = 56, t.e. 6. r = 50 : 2 = 25, t.e.
a - 2b PM = a - 2b d = 56 mm. r = 25 mm.
b b
R
6. a
M Y
9 1. Pikat e brendshme janë A dhe D.
b c
2. Pika të shtrihet (ti takoj) në vijën rrethore dhe pika
a+b-c OA = a + b - c të mos shtrihet (mos ti takoj) në vijën rrethore.
O A
k 4. Tangjente është drejtëza që ka
Provo… 1. 14 katrorë; 3. O
një pikë të përbashkët me
2. 15 drejtkëndësha; 3. 20 trekëndësh rrethit.
a
barabrinjës.
5. Drejtëza e pret rrethin - kanë dy pika të përbashkë-
6
C
ta; drejtëza e takon rrethin- kanë vetëm një pikë të
1. D 2. Vija e thyer ka: 5
përbashkët; drejtëza dhe rrethi nuk kanë pika të
kulme - A, B, C, D dhe
përbashkëta.
E. 5 brinjë - AB, BC,
CD, DE dhe EA. k
A B 6. Drejtëza a. 7. O
F E
10
3. Perimetri i vijës së k1
D
4. I k2
thyer D është shuma 1.
t A
G O2
C e gjatësive të brin-
jëve të saj. O1
A B 5. AB = 250 cm.
II k2
6. L = 40 + 25 + 28 + 35 + 30 = 158, k2 k1
t.e. L = 158 mm. 2. k1 O2
O1 O2 O1
Përpiqu!
1. Zgjidhja është dhënë në vizatim.
2. Figura c) nuk mund të vizatohet” me
një lëvizje”. 3. k1 dhe k2 janë rrathë bashkëqendror - nuk kanë
pika të përbashkëta.
7 1. Pika, drejtëza, rrafshi dhe largesa. k1
k2 5.
k1
k2 6. O1O2 = 12 mm.
4.
2. Koncepte të nxjerra janë: segmenti, gjysmë- O 2
drejtëza dhe figura gjeometrike. O1 = O2 O1
3. a) Gjatësia e segmentit është largesa ndërmjet
pikave të skajshme të segmentit. b) Perimetri i
vijës së thyer është shuma e gjatësive të brinjëve 11 1. Në gjysmërrafshin e njëjtë me pikën A shtri-
të tij. hen pikat: B, E, C dhe H.
4. Bashkësi pikash. 2. Kulmi O dhe krahët OA dhe OB; A, O, B, D dhe E
k janë pika nga zona.
8 1. Pika O nuk i takon rrethit.
P
Këndi NMP.
3. 4.
O α
β
M N
5. Gjysmëdrejtëzat OA, OB dhe OC formo-
216 jnë 3 kënde dhe atë: ∢AOB, ∢BOC dhe B
α β γ
∢AOC. 3.
∢AOB = α + β + γ
12 1. Këndet krahët e të cilit formojnë një drejtëz
B
O A
quhet kënd shtrirë.
2. Këndi që është sa gjysma e këndit të drejtë është
kënd i ngushtë.
4. α β
∢AOB = α - β O A
3. a) Kënd i ngushtë; V N
4.
b) Kënd i drejtë; B
c) Kënd i gjerë; O A P M
d) Kënd shtrirë;
6. N
5. α β
5. Kënd i gjerë O A
ose kënd i ∢AOB = α - β
ngushtë; R O M 6.
13 1. ∢AOV dhe ∢VOS; ∢VOS dhe ∢COD; α β B
∢AOS dhe ∢SOD; ∢AOV dhe ∢BOD. ∢AOB = 2α - β

O A
2. Kënd i puqët i α është 3.
këndi β. Të puqët janë β α Përpiqu!
edhe këndet γ dhe δ. Ka 10 kënde ∢AOB, ∢AOC, ∢AOD, ∢AOE, ∢BOC,
β është kënd i ngushtë
∢BOD, ∢BOE, ∢COD, ∢COE, ∢DOE. Ka 5 çifte kënde
4. Kënde të kryqëzuar janë dy kënde që kanë kulm të fqinje: ∢AOB dhe ∢BOC; ∢AOB dhe ∢BOD; ∢AOB
përbashkët dhe krahët e njërit janë vazhdimet e dhe ∢BOE; ∢BOC dhe ∢COD; ∢BOC dhe ∢COE;
këndit tjetër nëpër kulm. ∢COD dhe ∢DOE. Ka tre çifte të këndeve të puqëta:
∢AOB dhe ∢BOE; ∢AOC dhe ∢COE; ∢AOD dhe
5. Të kryqëzuar janë këndet: 1 dhe 3; 2 dhe 4; 5 dhe 7 ∢DOE.
dhe 6 dhe 8.
16 1. ∢BOC = 60o, ∢BOD = 95o, ∢COD = 35o,
14 1. Këndi kulmi i të cilit gjendet në qendrën e
rrethit quhet kënd qëndror.
∢BOM = 124o dhe ∢MON = 56o.
2. α = 50o dhe β = 125o. 4. a) 25o = 25 ⋅ 60’ = 1 500’;
b) 30o 15’ = 1 815’.
B 3. V N
3. 4.
2. V 126o 5. β, α, δ, γ.
47o
α O A O A P M
α
17
O
N
N 1. α + β = 113o 36’ 52’’; α - β = 63o 16’ 12’’.
A
β 2. α + β = 117o 11’ 32’’; 3. a) 53o 20’;
P M α - β = 35o 53’ 52’’. b) 47o 17’ 18’’.
O M
4. a) β = 101o 30’; b) β = 114o 24’ 35’’.
15 1. α β 2.
B
α Përpiqu!
Vizato rrethin me qendër në kulmin e këndit ∢AOB =
B 19o. Pasi që 19 ⋅ 19 = 361, e këndi i plotë është 360o,
rrjedh se, nëse këndin prej 19o e bartësh 19 herë nëpër
rrethi me kulm në pikën O, do të fitosh ndryshim pre
O A O A 1o.
∢AOB = α + β ∢AOB = 2α
18 1. Largesa e pikës M deri të drejtëza p është Ndihmoji kopshtarit!
Kopshtari duhet ti mbjellë 217
gjatësia e segmentit MN, ku N është prerje e
drejtëzës p dhe normales së p që kalon nëpër M. fidanët si në vizatim.
2. M 4. P
m
N
22 1. Shumëkëndëshi te i cili të gjitha pikat e seg-
mentit pikat e skajshme të të cilit shtrihen te
MN = 10 mm m shumëkëndëshi, janë pika të shumëkëndëshit
S quhet shumëkëndësh konveks.
D
3. AD = 16 mm PS = 2 cm
2. Kulme fqinje të B: A dhe C. E
19
C
Brinjët jo fqinje të BC: AE
1. AM = 25 mm. 2. MN = 7 cm.
dhe ED.
s
3. A B
3. Te shumëkëndëshi ABCD shtrihen pikat: A, M, B, C,
A M V D, F dhe G.
s2 C
4. s1 7. B
23
C
5. ∢MOP = 42o 1. L = 160 mm = 16 cm. 2. L = 29 cm.
α
A B 3. a = 15 cm. 4. L = 30 cm. 5. a = 10 cm.
6. ∢AOB = 70o O A
6. b = 10 cm. 7. L = 54 cm. 8. a = 9 cm.
20 1. Kënde komplementare janë b) dhe nën c). 9. 30 mm.
2. β = 90o - 39o = 51o. 4. Kënde suplementar

janë nën b) dhe c). Test: 1. A, B, C, ∈ p; D, E ∉ p; C, D, E, ∈ q;
3.
5. β = 180o - 76o = 104o.
β A, B ∉ q. 2. Po; BC = CA + AB.
α
6.
β α α + β = 180o. 5. Poligonale janë
dhe . Nuk janë poligonale:
α + β = 90o.
dhe (nuk janë të mbyllura); (ka brinjë jo fqinje
21 1. Vijë poligonale është vija e thyer nën b).

që priten). 6. 54 mm.
9. ∢AOB- i ngushtë; ∢AOC- i gjerë; ∢AOD- i plotë.
2. Shumëkëndësha janë vijat e thyera nën b) dhe 10. B 13. Këndi është i gjerë;
nën c). 90o 35’ = 5 435’.
3. C D 4. Nuk janë fqinje me kulmin D β α 14. β = 44o 24’ 15’’.
kulmet A dhe B. C O A
17. Nuk janë suplementar.
A B ∢AOC është
18. 13 m.
kënd shtrirë;
5. Brinjë fqinje të brinjës MN janë B brinjët ML dhe
NP.
218 TEMA 3. THYESA
1 7
5 __
1
7 __ __ 28
__
- shtatë të nëntat;
12
__ - 12 thye për 23; 4. dhe ; dhe __. 5. a) x = 8; b) x = 8;
1. 6 30 10 40
9 23
4 7 c) x = 6; d) x = 110;
___ - 4 të 121 2. Për shembull: __ - shtatë të 5 1 17
121 9 6. __ __ __
3
105 7 4 2 4
nëntat; ___ - 105 thye për 28; __ - shtatë
28 7 3 1
__
0 2 3 4 5
12 4
të shtatat. 3 Emëruesi i thyesës __ tregon se e
4
19 10
__ b) 4; c) 8 __ 6 13
__ 4
1. a) ; ; d) 4 . 2. a) __ ;
plota është ndarë në 19 pjesë të barabarta, kurse 9 12 15 9
numëruesi- se janë marrë 12 prej atyre pjesëve. 2 2 2 3 10
b) __ ; c) 3 _ ; d)1 _ ; e)1 __ . 3. __ i mbushur,
19 4 5 11 12
1
__ 1
___ 1
____ 1
___
4. a) ; b) ; c) ; d) 2
__ 1 8
__
4. _ .
.
10 100 1000 100 i pambushur. 5. pjesë të
12 7 10
2 8
15 lexuar; __ pjesë të palexuar. 6. 13 __ ;
3
__ 28
___ 9
__ ____ 10 12
5. a) dm; b) m; c) l; c) kg. 4
10 100 10 1000 __
5 .
12
21
5
6. a) 25 cm; b) 6 dm; c) 4 dl; d) 320 g. 7. __ . 4 __ 10 6 __ 15 22 __55
__ __ __
36 1. a) , ; b) , ; c) , ;
5
__ 10 25 14 35 24 60
8. kg. 30
8 __ 75 __ 2 12
__ __ 18 __
d) , . 2. Shembull , , .
34 85 3 18 27
2 1. a)
2
_ 5
;
_ 7
;
_ 8
1 1 1 1 1
11
; _ ; __ . b)
6
_ 15
3
; __ ;
3
21
__
3
;
3. 80, 30, 85, 96, 18 qindëshet. 4.
2 __
__
,
17 __
,
29
.
5 25 36
__ . c) 14
__ ; 33
24 __ 35
;
__ 49
;
__ 56 77
; __ ; __ .
1 __
__ 2 __ 2 __ 3 __ 5 5
__
7 7 7 2. 4. 5. ; , , , . 6. b) .
3 3 7 7 3 3 3 8 6 7
1 6 13 36
_
3. Shembull: _ ; . 4. Shembull: __ ; __ . 7. a) x = 5; b) x = 42; c) x = 11; d) x = 51.
7 7 12 12 3 9 5 10
__ __ __ __
8. = ; = .
1
_ 1 5 4 8 33 35 13 63 4 12 6 12
_ _ _
5. 9 ; 4 ; 2 ; 5 ; 13
_. 6. __ ; __ ; __ ; __ .
3 4 8 5 9 4 9 10 4
Problem! Barabartë. Udhëzim; Në gotën me
Provo mendjemprehtësinë: Ditën e pestë.
përzierje të venës dhe ujit që është derdhur te vena ka
3 1. a)
2
__
3
;1
2
__
3
;3
1
__
3
.
3 1
aq ujë sa ka mbetur vena në kovën me ujë.
4 __ 6 __
4 2 Zana - 404 denarë; Valbeni - 505 denarë.
2.
1
0 1 4 5 7 Udhëzim: Pasi që __ e pareve të Zanës është e
1 4
3 9 9 7 barabartë me __ e pareve të Valbenit m mund të për-
__ __ __ __ 5
3. fundojmë këtë: nëse një të plotë e ndajmë në 9 pjesë
4 8 4 2
4 5
dhe prej atyre pjesëve bëjmë dy të plotat __ dhe __ ,
0 1 2 3 4 1 e njërës pjesë është e 4 5
atëherë __
4
1 madhe se numri natyror, gjegjësisht numri
barabartë me __ e pjesës tjetër.
5 natyror është 108 : 9 = 12. Vëre mënyrën e 219
1 dytë të zgjidhjes së detyrës me caktimin e
Prandaj 909 : 9 = 101 është __ e pareve të Zanës, shifrës për shifër.
4
gjegjësisht
1
__
5
e pareve të Valbenit. Zana kishte 4 ⋅ 12 1. 7,48; 94; 360; 1 000,6; 200.
101 denarë, Valbeni kishte 5 ⋅ 101 denarë. 2. 18; 0,072; 10 000,1; 3 400; 7; 96 006;
4 000 400.
3. 44,835; 3780,024; 0,0189. 4. 63,92 m2.
6 1. Nën a) dhe d) 2. Për she. :
13 13 ______
__ , ___ ,
13
10 100 10 000
. 5. 45 272; 66,1. 6. 175,25927844. 7. 900 den.
3. a) 36 të plota dhe 2 dhjetore. b) 3 plota dhe 4 dhje- 8. Janë të barabartë me 2,4366. 9. 1,6; 2,4; 3,6; 5,4.
tore. c) 138 të plota 2 dhjetore.
4. a) 0,06. b) 2,09. c) 11,029. d) 14,003. 13 1. a) 0,476. b) 0,0476. c) 0,00476.
5. a) Dy të plota dhe tre të qindtat. b) Dymbëdhjetë të 2. 0,2; 0,8; 21; 0,13; 0,024; 0,6337; 28,44.
plota dhe pesëmbëdhjetë të mijtat. c) Zero të plota 3. 1 : 7 = 0,142857; 2 : 7 = 0,285714;
dhe tridhjetë e pesë të mijtat. 3 : 7 = 0,428571; 4 : 7 = 0,571428;
2 5 3 17 5 : 7 = 0,714285; 6 : 7 = 0,857142. Të gjithë
6. a) __ ; b) 1__ ; c) 4 ____ ; d) 1 _____ . herësit janë të përbërë prej shifrave të njëjtë.
10 10 1 000 10 000
4. 30; 5; 400; 9; 4,02; 0,176. 5. 5.
7 1. 1,30; 0,50; 23,00; 1 000,00. 2. Po.
6. 400; 25,78125; 400; 0,00675.
3. 0,5; 0,502; 1,20203. 4. 8,000; 1,200; 3,250. 7. 0,02416; 15,612; 0,001; 50,04. 8. 2,946 km.
Problem: 8 arra. 9. 18,375; 4,02. 10. 4,05.
8 1.
0
0,6
1 2
1,7
3
3,4 14 1. 0,6; 0,09; 1,2; 1,48; 1,832; 0,2875;
0,34375; 1,296875.
2. 2,01 > 1,86; 6,29 > 6,172; 9,121 > 9,101; 2. 0,666...; 0,81818...; 0,6; 0,95; 1,2; 0,037037...;
0,1031 > 0,1028.
0,1333...; 0,2777...; 0,1345454... .
5
____
3. = 0,005 < 0,05 = 0,050 < 5. 3. Para perioda është 3, perioda është 78; Para perioda
1 000
është 54, perioda është 302.
4. Është më afër 131,102. Problem: presja.
4. 4,(63); 0,(102); 3,5(403); 4,2(711).
10 1. a) 163,375. b) 105,075. c) 161,155. 5. a) 3,654545...; b) 0,77240124012...;

d) 100,075. c) 0,06523152315... .
2. 31,4; 6,852; 13,366; 416,723. 5. 3,69; 7,38;
11,07; 14,76.
15 1. 2,715; 3,033; 0,015. 2. 0,2; 0,21;
0,2059.
3. 158,14; 4,8345. 4. 78,4 m.
3. 8,104. 4. 3,54.
11 1. 21,1; 893,674; 3,68; 2. 10,31; 201,62; 5.
1,09; 339,73; 846,825. 28,36; 3,8;
Me saktësi Gabimi Me saktësi Gabimi
3. 0,34 m. 4. 65,76. 5. 22; 8,8; 125,6. Numër
deri 0,01 absolut deri 0,01 absolut
6. 0,768 kg. Problem 12 dhe 14,3. Udhëzim: Nëse 0,0374 0,04 0,0026 0,037 0,0004
shumën e gabuar 13,43 e shumëzojmë me 10, do të 0,5386 0,54 0,0014 0,539 0,0004
fitojmë numër 134,3 i cili e përmban numrin e saktë
426,4235 426,42 0,0035 426,424 0,0005
dhjetor dhe 10 herë më i madh se numri natyror.
Ndryshimi 134,3 - 26,3 = 108 është nëntë herë më e 6,0141 6,01 0,0041 6,014 0,0001
Test: 1. a) 2
__ 8
__ 1 56
; __ . __ .
220 6.
5
. 7.
18 6
8.
64
A C B
9. 29,0664. 10. po; 0,006. 11. Ivërtetë
1 12 5 25 2
b) __. 2. __ kg. 3. __ ; __ . 4. __ ;
3 8 1 5 1 12. po 13. 29,6304; 29,6304; 0,0296304.
2
__ 3 2
. 5. __ __
3 + 14. 23,15; 3,125. 15. 20; 0,64. 16. 2,14; 27.
8 8
17. 21,85. 18. 8,4; 1,2(70). 19. 0,0001.
0 5
__ 1 20. 9,13.
1
__ 4 8
+ __
5 5
0 1
TEMA 4. MATJA
1 3. 94 mm, 4 dm 7 cm, 48 cm, 9 dm, 2 m. 3. 2 551 443 s. 4. a) 83,4 dm; b) 8,097 km;
4. 12 mg, 10 g, 8 dag, 5 hg, 1 kg. 5. 8 ml, c) 5 008,705 kg; d) 9 075,008 mg; e) 85,06 dl.
6 dl, 1 l, 5 dal, 2 hl. 6. 76 500 den. Pyetja interesante! Përgjigje: Nuk mundet dielli
2 1. 15 h 27 min. 2. 40 min.
të nxeh. Do të jetë mesnatë.
3. a) 9,5 d; b) 228 h; v) 1 java. 2,5 d. 5 1. a) 3 m 4 dm 2 mm; b) 4 dam 7 cm;
4. 5724 d. 5. a) 310,16 K; b) 223,16 K. c) 4 kg 7 hg 6 g 3 dg; d) 4 dag 7 g 6 dg 3 cg 2 mg;

e) 1 l 3 cl 5 ml; f ) 3 kl 5 hl 7 dl.
3 2. 12 libra; 4. 1 h 50 min 45 s; numër
shumë emëror.
2. a) km hm dam m dm cm mm
0 3 8 7 2 5 0
5. 18 denarë 50 deni; 6. Shembull: 6 kg, 138 kg.
3 hm 8 dam 7 m 2 dm 5 cm.
7. 3 kg 2 hg 4 dag; 4 m 5 dm 6 cm; b) km hm dam m dm cm mm
12m2 3 dm2 9 cm2.
8. 0 3 0 0 2 0 0
I paemërtuar 5; 29,6; 74; 7; 8; 12; 4 3 hm 2 dm.
7 m; 8 hl; 4 m; 4 kg; 3 kg; 9 hl; c) kg hg dag g dg cg mg
Një emëror
14 l; 8 m2; 5 l; 15 m2
Shumë emëror 12 kg 3 dag; 4 m 2 dm; 6 m 5 dm 0 3 2 0 0 5 0
7 m dhe 4 m; 8 hl dhe 9 hl; 4 kg dhe 3 hg 2 dag 5 cg.

Një lloj emëror
3 kg; 14 l dhe 5 l; 8 m2 dhe 15 m2; d) kl hl dal l dl cl ml
4m 2dm dhe 6 m 5 dm
4 0 1 5 3 0 0
Edhe kjo është matematikë! Përgjigja: 8 marsi.
4 kl 1 dal 5 l 3 dl.
4 1. a) 5 025 m; b) 780 004 ml; 3. a) 2 dam 2 m 5 cm; b) 5 kg 3 hg 2 g 6 dg 7 cg;
c) 400 605 dag; d) 13 447 min. 2. 2 764 m. c) 4 dal, 3 l 1 dl 5 cl; d) 2 hg 3 dag 7 g.
4. 29 den 12 h 44 min 3 s.
9 1. 200 cm3. 3. 4 m. 4. 8 cm3.
221
6 1. a) 3 m 4 dm 9 cm 9 mm; 3
5. 0,63 m . 6. 24 dm . 2
7. 84 l.
b) 3 km 9 hm 4 dam 9 m; c) 3 m 8 cm.
Test: 1. a) dm; b) 0,012; c) 3; g) ml.
2. a) 2 dam 6 m 8 dm 1 cm 2 mm;
2. 600 dl. 3. a) dag; b) 360; c) 120;
b) 4 dm 3 cm 2 mm; c) 1 m 1 dm 3 cm 4 mm;
d) 278,16. 4. 20,5 dm. 5. a) Shembull: 5t; b)
d) 2 dm 8 cm. 3. a) 2 t 800 kg 9 hg 9 dag;
Shembull: 2m; c) Shembull: 15s;
b) 2 dal 2 l 1 cl 7 ml. 4. a) 2 dal 4 l 1 dl 2 cl;
6. a) 204 014 dag; b) 40 714 dm; c) 985 dl;
b) 6 l 2 cl 8 ml; c) 6 dl 7 cl. 5. 9 t 88 kg.
d) 8 234 s. 7. a) 360,2 min; b) 730,5 dl;
6. 33 195 den. 7. 1 kg 3 hg 3 dag 8 g;
c) 400,84 dam; d) 72 g. 8. a) 10 herë;
1 t 579 kg; 8 dl 2 cl. 8. 2 kg 2 hg 4 dag;
11 kg 2 hg. 9. 20 h 27 min. b) 20 herë; c) 30 herë; 9. a) 153 cm; b) 30,3 dl;
7 1. a) 700 cm2; b) 70 000 mm2.

c) 230,0004 dag; d) 0,25 dena.
10. a) 3 dam 1 m 2 dm 6 cm; b) 1 t 248 kg 8 hg;
2. a) 2 925 m2, b) 29,25 a. 3. 4 800 000 den.
c) 2 kl 3 hl 1 dal. 11. a) 6 t 269 kg 3 hg 1 dag 7 g;
4. 4 800 pllaka.
b) 1 t 236 kg 8 hg;
8 1. 1 dm3, 1 cm3; 1 mm3. c) 11 km 9 hm 3 dam 9 m 9 dm 1 cm;
d) 2 l 5 dl 1 cl 3 ml. 12. a) 692 kg; b) 10 km 4 m.
2. 4 000 dm3. 3. a) 7 m3; b) 0,5 m3;
14. 5 000 herë. Sqarim: 2 m2 = 20 000 cm2, ndërsa
c) 0,2 m3. 4. 27,65 cm3.
20 000 : 4 = 5 000. 16. 70 m3. 17. 9 cm2.
Problem! Udhëzim;
3l 3 0 3 1 1 0 3 0
5l 0 3 3 5 0 1 1 4l
PASQYRA E KONCEPTEVE
B D - baza e, 36
Barazimi, 44 Drejtëza dhe - treguesi i, 36
Bashkësia - kufitare (tehu), 97
- numri i, 7 - reciprokisht normale, 116 G
- e barabartë, 10 - kolineare, 71 gabimi absolut, 178
- ekuivalente, 9 – Diagram,
- e fundme, 7 - figurash, 159, Gj
- e zbrazët, prerja e , 12 - shtyllor, 158 Gjysmëdrejtëza dhe, 77
- ndryshimi i, 14 Drejtëza numerike, 18 - përbërëse, 77
Baza e fuqisë, 36 Dh Gjysmërrethi, 91
Dhjetore, 151 Gjysmërrafshi, 97
Ç
Çifti i renditur, 15 F H
Fuqia, 35 Hark rrethor, 91
222
I - dhjetor , 149 - Ndryshimi 81

I pjesëtueshmi, 37 - periodik i përzier, 176 - Fqinje 83
- periodë e, 176 - Gjatësia e, 78
K - para perioda e, 177 - Shuma e, 81
- i njëjtë periodik, 176 Sistemi numerik dekad, 20
Koncepti,87
- një emëror, 191
- i nxjerrë, 88
- reciprokisht të thjeshtë, 61 Sh
- matematik, 87
- i emërtuar, 191 Shumëfishi, 49
- themelor, 88
- një lloj i emërtuar, 192 - i përbashkët, 63
Katrori i Dekartit, 16
- matës 191 - më i vogël i përbashkët, 63
Korda, prerëse), 93
- i paemërtuar, 191 Shumëkëndëshi, 125
Këndi, dhe 98
- tek, 17 - mysët, 125
- Komplementar, 120
- çift,17 - lugët, 107
- Mysët, 99
- shumë emëror, 192, - perimetri i, 127
- Krahët e, 98
- natyror, 17 - kulmi i, 123
- matja e, 110
- i thjeshtë, 57 - brinjët fqinje të, 123
- i kryqëzuari, 104
- i përbërë, 57 - kulme fqinje të, 123
- i puqët, 103
Nën bashkësi, 10 - brinjë e, 123
- i ngushtë, 102
- i plotë, 102 - Të shkruarit e bashkësisë,
Nj - në mënyrë tabelore, 4
- i drejtë, 101
- fqinjë, 103 Njësia dhjetore, 21 - në mënyrë përshkruese,5
- suplementar, 121 Njësia matëse, 191
- i gjerë, 102 T
- kulmi i 98 P Tangenta (takuesja), 93
- qendror, 105 Pika i, 54
- e brendshme, 92 Th
L - kufitare, 77 Thyesa, 133
Largesa, 76 - e jashtme, 92 - numëruesi i, 133
- qendrore, 94 - fillestare, 77 - dhjetore, 149
Litri, 187 - e mesme (mesi), 78 - e pathjeshtueshme, 147
Presja decimale, 150 - jo e pastër (jo e rregullt) 137
M Plotë pjesëtueshmëria, 49 - e dukshme, 136
Mesi - e shumës, 49 - zgjerimi i, 146
- i segmentit, 78 - e prodhimit, 49 - thjeshtimi i, 147
- aritmetik, 47 - e ndryshimit, 49 - e pastër (e drejtë) 137
Metri - indicet për, 51
- katror, 203 Pjesëtimi, U
- kub, 205 - me mbetje, 38
Unioni i bashkësive, 13
Masa, pjesëtuesi, dhe
- për masën, 187 - i përbashkët, 60
V
- për gjatësinë, 186 - më i madh i përbashkët, 60
Prodhimi i Dekartit, 15 Vetia.
- për kohën, 189
- shoqërimit, 13
- për lëng, 187
S - shpërndarjes, 168
- për temperaturën, 189
- ndërrimit, 13
- për syprinën, 203 Simetralja
Vija
- për vëllimin, 205 - e këndit, 118
- e thyer 83
Mesi aritmetikor, 47 - e segmentit, 118
- brinja e, 84
Minuta, 189 Segment, dhe
- e mbyllur, 84
- të barabartë (puthitshëm), 79
- poligonale 85
N - Shuma, 81
- perimetri i, 85
numër - Bartja 80
223
- Rrethi - Rrethi, 133 Z

- bashkëqendrorë, 95 - brinja e, 84 – Zona,
- rrezja e, 89 - kulmi i, 84 - e brendshme, 90
- korda e, 90 - e mbyllur, 84 - jashtme, 90
- qendra e, 90 - e thjeshtë , 85
- diametri i 90 Vija e thyer,
PËRMBAJTJA
TEMA 1. NUMRAT NATYRORË 3
TEMA 2. FIGURAT GJEOMETRIKE NË RRAFSH 69
TEMA 3. THYESAT 131
TEMA 4. MATJA 183
PËRGJIGJE DHE ZGJIDHJE 211
PASQYRË E KONCEPTEVE 221
CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје
АВТОР: Стефановски, Јово - автор
ОДГОВОРНОСТ: Целакоски, Наум - автор
НАСЛОВ: Математика за шесто одделение : деветгодишно основно образование
ИМПРЕСУМ: Скопје : Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2011
ФИЗИЧКИ ОПИС: 224 стр. : илустр. ; 25 см
ISBN: 978-608-226-273-4
УДК: 373.3.016:51(075.2)=163.3
ВИД ГРАЃА: монографска публикација, текстуална граѓа,печатена
ИЗДАВАЊЕТО СЕ ПРЕДВИДУВА: 07.11.2011
COBISS.MK-ID: 89052426
Botues:
224 Ministria për arsim dhe shkencë e R. së Maqedonisë
Matematika për klasën e VI

Arsimi fillor nëntëvjeçar
Autorë:
Jovo Stefanovski dhe d-r Naum Cellakoski
Recenzentë:
d-r Jordanka Mitevska, profesor i rregullt në FShM, Shkup
Zorica Nasevska, arsimtar në ShF „Koço Racin” - Shkup
Dobre Trajkovski, arsimtar në ShF „H. T. Karposh” – Kumanovë
Redaktor kryesor:
Jovo Stefanovski
Lektor:
Suzana Stojkovska
Përpunim kompjuterik:
Dragan Shopkoski
Përkthyes:
Pranvera Xhaferi
Redaktor:
Prof. Dr. Ilir Spahiu
Lektor:
Murtez Sejdiu
Shtypi:
Graficki centar dooel, Shkup
Tirazhi:
8.300
Me vendim për lejimin dhe përdorimin të librit mësimor në lëndën e Matematikës për kl. E 6-
të në shkollimin fillor nëntëvjeçar me nr. 22-1110/1 nga data 22-1110/1 të sjellë nga
Komisioni nacional për tekste mësimore

Matematika 6 Alb PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematika 6 Alb PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jovo Stefanovski

ARSIMI FILLOR NËNTËVJEÇAR

Njësitë mësimore fillojnë me diçka që e ke të njohur. Duhet të kujtohesh dhe

3. ... të mësosh dhe të kuptosh. Kryesorja është ngjyrosur me ngjyrë të verdh.

Ajo që është më me rëndësi nga mësimi është ndarë në formë të pyet-

Kjo pjesë përmban pyetje dhe detyra me të cilat mundesh të kontrollohesh

Duhet rregullisht dhe në mënyrë të pavarur t’i zgjidhësh detyrat. Në

Përpiqu që t’i zgjidhësh detyrat dhe problemet në këtë pjesë. Me këtë do të

1. Bashkësia. 15. Varësia e prodhimit dhe

Në vizatim janë paraqitur bashkësia A dhe

2 Trego gojarisht një bashkësi A dhe shkruaji elementet e saj.

Trego dy objekte që nuk janë elemente të bashkësisë tënde A.

B 3 Në vizatim është paraqitur bashkësia C me diagram të Venit.

Cilët numra janë elemente të bashkësisë C?

4 Elementet e një bashkësie P janë numra: 10, 6, 2, 8 dhe 4.

5 Shkruaj bashkësi S prej të gjitha zanoreve të alfabetit të gjuhës shqipe.

Shkruaje në mënyrë tabelare bashkësinë A të shkronjave që përdoren te fjala mami.

Të mbaj mend! Bashkësia A={m, a, m, i} shkruhet

Shkruaje bashkësinë A në mënyrë tabelare.

7 Bashkësinë S={x | x është shifër e numrit 2638} shkruaje:

8 Në vizatim është dhënë bashkësia P me diagramin e Venit.

C 9 Vëre bashkësinë M të paraqitur me diagram të Venit.

“Shkronja k është element i bashkësisë M ose k k∈M a

10 Në vizatim është paraqitur një segment a dhe pikat: A, B, C, N, L, K dhe S

Shkruaj pohime të sakta për pika të shënuara në vizatim dhe për N

Duhet të dish Testohu!

1. Në vizatim janë dhënë bashkësitë A dhe B. Shkruaje bashkësinë A në mënyrë tabelare,

A Me shfrytëzimin e shenjave ∈ dhe ∉ shkruaj

Cilat shkronja janë elemente të bashkë-

2 Sa elemente ka bashkësia e vajzave në klasën

Vëre dhe mbaj mend!

B 3 Mali më i lartë në Republikën e Maqedonisë është

4 Cakto numrin ë bashkësive A, B dhe C.

5 Trego një shembull për bashkësinë e zbrazët.

Duhet të dish Testohu!

Ç’është numër i bashkësisë; Shkruaj shembull për:

1. Cakto numrin e elementeve të 2. Cakto numrin e elementeve për secilën

A është e fundme bashkësia e

Kujtohu Cakto numrin e elementeve të bashkë-

Cila prej shenjave <, =, ose > duhet të shkruhet në

Bashkësitë që kanë numër të barabartë të elementeve

3 Cakto numrin e çdo bashkësie:

5 A janë të barabarta bashkësitë:

Për dy bashkësi A dhe B që nuk janë të

C 7 Shihe vizatimin! Elementet e bashkësisë M janë tulipan,

kurse të bashkësisë S janë trëndafila të kuq. S

8 Bashkësia S është dhënë me diagram të Venit. Y

Bashkësia e zbrazët është nën bashkësi e çdo bashkësie. ∅ ⊆ A.

1. Në vizatim i vëren bashkësitë D dhe N.

Shkruaje bashkësinë D në mënyrë

Provo mendjemprehtësinë tënde!

Bashkësinë C paraqite në mënyrë tabelare.

Sipas vizatimit, bashkësia A është

Prerje e dy bashkësive A dhe B është bashkësia C e formuar prej elementeve të përbashkëta të A

2 Le të jetë A= {1,2,3,4}, B={2,4,5,7} dhe C={1,4,5,}

4 Në vizatim me diagram të Venit janë dhënë V C

C 5 Janë dhënë bashkësitë A = {1, 2, 3, 4, 5} dhe V = {2, 4, 6, 8}.

Vëreni se: A ∩ V = V ∩ A dhe A ∪ B = B ∪ A

Prerja e dy bashkësive ka vetinë e ndërrimit (komutative).

Provo vetinë e ndërrimit për unionin e tyre.

7 Le të jetë A = {3, 6, 9} , B = {2, 4, 6, 8} dhe C = {1, 3, 5, 9}. Vëreni!

Problem Zgjidh tre bashkësi A, B dhe C dhe trego se

D 8 Shihe vizatimin ! Me diagram të Venit janë paraqitur A 1 6