Y Học TP.
Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 103
Hoàng Mạnh An*, Phạm Gia Khánh**, Nguyễn Tiến Bình**, Đỗ Tất Cường*, Bùi Văn Mạnh*
ĐẶT VẤN ĐỀ
Ghép tạng là một trong những thành tựu y
học vĩ đại nhất của thế kỷ XX. Sau ca ghép thận
thành công đầu tiên trên người tại Hoa Kỳ (ngày
23/12/1954), các kỹ thuật ghép tạng khác lần lượt
được thực hiện thành công: ghép gan (ngày
01/3/1963 tại Colorado-Hoa Kỳ), ghép tuỵ
(17/12/1966 tại Minesota-Hoa Kỳ) ghép tim (ngày
02/12/1967 tại Nam Phi), ghép đa tạng (tim-phổi,
thận-tuỵ..)(1,2,3). Tại Việt Nam ghép thận bắt đầu
từ năm 1992 và đến nay đã có trên 10 bệnh viện
trong cả nước tiến hành ghép thận, trong đó có
một số bệnh viện đã tiến hành nhiều loại ghép
tạng khác nhau. Bệnh viện 103 và Học viện
Quân y là nơi đầu tiên trong nước thực hiện
ghép các tạng thận, gan, tim, tuỵ-thận và đã đạt
được một số thành tựu. Báo cáo này nhằm trình
bày tổng quan về tình hình ghép tạng tại BVQY
103 trong những năm qua.
40 Số lượng BN
30
20
10 34 3 33
11 1 23 1
0
1992 1995 1998 2001 2004 2007 2010 2013
Biểu đồ 1. Số lượng BN ghép thận từ 1992-5/2015 (n=198)
- Nghiên cứu ứng dụng công nghệ tiên tiến
phục vụ ghép tạng tại Việt Nam do GS.TS Phạm
Gia Khánh là chủ nhiệm đề tài.
Ngoài ra một số đề tài cấp Bộ Y tế, Bộ Quốc
phòng và nhiều đề tài cơ sở đã được thực hiện
trong nhiều năm tiếp theo. Từ kết quả các
* Bệnh viện 103,
Tác giả liên lạc: PGS. TS. Hoàng Mạnh An, ĐT: 0913283632,
Tổng Quan
KẾT QUẢ THỰC HIỆN CÁC KỸ THUẬT
GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y
103 TỪ NĂM 1992 ĐẾN THÁNG 5/2015.
Ghép thận
Để tiến hành ghép thận trên người thành
công, Học viện Quân y và Bệnh viện 103 đã cùng
các cơ sở nghiên cứu khác thực hiện một số đề
tài nghiên cứu trước khi triển khai ghép thận
trên lâm sàng. Hai đề tài cấp nhà nước đã triển
khai và thực hiện thành công, bao gồm:
- Nghiên cứu một số khía cạnh về ghép thận
để phục vụ việc ghép thận trên người do
GS.TSKH Phạm Mạnh Hùng là chủ nhiệm đề tài.
Kết quả nghiên cứu đã cho thấy tỉ lệ bệnh nhân
bị suy thận mạn tính ở các vùng khác nhau của
Việt Nam dao động từ 0,06-0,81% và nhu cầu
bệnh nhân cần được ghép thận ở các vùng được
điều tra vào khoảng 5,5/100.000 người. Kết quả
này là cơ sở để thực hiện và đẩy mạnh chương
trình phát triển kỹ thuật ghép thận.
36
30
2627
18
15
3 657
Năm
nghiên cứu trên đến tháng hết tháng 5/2015
BVQY 103 đã thực hiện thành công 198 ca ghép
thận từ người hiến thận sống và người chết não.
Số lượng BN ghép thận tăng đều và rõ rệt
trong những năm gần đây (Biểu đồ 1).
email: anhoangmanh@yahoo.com
17
Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016

Do đặc thù là BV quân y nên tỉ lệ BN là quân Bảng 2. Quan hệ huyết thống giữa người hiến và
nhân cao (25,3%) (bảng 1). nhận thận (n=198)
Phần lớn BN nhận thận từ người sống hiến Quan hệ Tỉ lệ (%)
Người hiến sống cùng huyết thống 70,7
thận cùng huyết thống (bảng 2).
Người hiến sống không cùng huyết thống 25,8
Người nhận: nam nhiều hơn nữ; người hiến: Người hiến chết não 03,5
nữ nhiều hơn nam (Bảng 3). Bảng 3. Tuổi và giới người nhận thận và hiến thận
Tỉ lệ sống thêm của thận ghép và bệnh nhân Tuổi và Mức tuổi Giới
khá cao (Biểu đồ 2). giới Thấp Cao Trung
Nam (%) Nữ (%)
nhất nhất bình
Bệnh viện cũng đã và đang áp dụng kỹ thuật Nhận 14 65 35,010,3 153 (77,3) 45 (22,7)
nội soi lấy thận để hoàn chỉnh quy trình kỹ thuật Hiến 21 67 43,311,1 77 (38,9) 121(61,1)
lấy thận tốt nhất.
Bảng 1: Đối tượng BN được ghép thận
Đối tượng BN Số lượng BN Tỉ lệ (%)
Quân nhân 50 25,3
Dân 145 73,2
Người nước ngoài 03 01,5
Tổng số 198 100

120
99.2 97.1
100 89.1
98.1 95.2
80

60 69.8
Tỉ lệ sống của thận ghép
Tỉ lệ sống của BN
40

20

0
1 năm 5 năm 10 năm

Biểu đồ 2. Kết quả sau ghép thận (giai đoạn sau năm 2000)
Ghép gan
Sau thành công của chương trình ghép thận,
từ những năm 2000 Học viện Quân y và Bệnh
viện 103 đã quyết tâm triển khai ghép gan trên
người. Để thực hiện quyết tâm này hai đề tài
cấp nhà nước do GS.TS Phạm Gia Khánh chủ trì
đã đồng thời được triển khai:
- Nghiên cứu ghép gan thực nghiệm trên
lợn
- Nghiên cứu một số khía cạnh về ghép gan
để phục vụ ghép gan trên người
Ngày 31/01/2004 ca ghép một phần gan cho
một bệnh nhi 9 tuổi từ người sống hiến gan (bố
cho con) đã thành công với sự giúp đỡ kỹ thuật
của chuyên gia Nhật Bản và sự hỗ trợ của các
bệnh viện lớn trong cả nước. Sau ghép gan bệnh
nhân khoẻ mạnh, phát triển tốt, tiếp tục học tập
bình thường. Hiện nay sau hơn 11 năm, bệnh
nhân vẫn khoẻ mạnh, chất lượng sống tốt và
đang học tại trường Trung cấp Quân y.

18
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016
Hiện nay Bệnh viện đã ghép gan được 2
trường hợp.
Ghép tim
Từ năm 2005 các đơn vị trong Học viện
Quân y và Bệnh viện 103 đã triển khai các đề tài
nghiên cứu nhằm tiếp tục thực hiện ghép tim
trên người. Hai đề tài cấp nhà nước đã được
thực hiện bao gồm:
- Nghiên cứu ghép tim thực nghiệm và ghép
tim trên người do PGS.TS Đặng Ngọc Hùng làm
chủ nhiệm đề tài (2007).
- Nghiên cứu ghép tim từ người hiến chết
não do GS.TS Nguyễn Tiến Bình làm chủ nhiệm
(2010).
Ngày 17/6/2010 ca ghép tim đầu tiên trên
người tại Việt Nam từ người hiến chết não cho
một bệnh nhân bị bệnh cơ tim thể giãn đã thành
công với sự giúp đỡ của chuyên gia Đài Loan.
Sự thành công của kỹ thuật gan, ghép tim tại
Học viện Quân y đã khuyến khích và thúc đẩy
các bệnh viện trong nước tiến hành một số ca
ghép gan và ghép tim khác thành công, mở ra
một giai đoạn mới cho chuyên ngành ghép tạng
ở Việt Nam.
Mặc dù kết quả ghép tim còn hạn chế, bệnh
nhân tử vong sau 2 năm rưỡi do bị thải ghép
mạn, suy tim nặng nhưng bước đầu chúng tôi
đã có được một số kinh nghiệm trong tuyển
chọn bệnh nhân, tổ chức ghép tim và theo dõi
sau ghép.
Ghép đồng thời tuỵ-thận
Kế thừa kinh nghiệm từ các kỹ thuật ghép
thận, gan và ghép tim đã thành công trước đó,
Bệnh viện Quân y 103 đã tiếp tục nghiên cứu
triển khai ghép tuỵ/đồng thời tuỵ-thận trên
người. Đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu ghép
đồng thời tụy-thận từ người hiến chết não” do
PGS.TS Hoàng Mạnh An chủ trì đã thành công.
Ngày 01/3/2014 ca ghép đa tạng đồng thời (tuỵ -
thận) cho một bệnh nhân bị đái tháo đường týp
1 đã được thực hiện thành công do các kíp thầy
thuốc của Bệnh viện thực hiện không có sự trợ
Tổng Quan
giúp của chuyên gia trong và ngoài nước. Đến
nay bệnh nhân đã ghép tuỵ-thận được 15 tháng,
khoẻ mạnh, chức năng các tạng ghép bình
thường. Đây là sự thành công đánh dấu bước
chuyển biến quan trọng của kỹ thuật ghép tạng
tại Bệnh viện Quân y 103.
HƯỚNG PHÁT TRIỂN KỸ THUẬT GHÉP
TẠNGTẠIBVQY103THỜIGIANTỚI
Những thuận lợi cơ bản
- Luật “Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể
người và hiến, lấy xác” đã có hiệu lực pháp luật
và đang được thực thi.
- Kỹ thuật ghép thận từ người hiến sống đã
trở thành thường quy. Bệnh viện đã có một số
kinh nghiệm bước đầu trong ghép các tạng từ
người cho chết não.
- Bệnh viện có nguồn nhân lực và đội ngũ
BS chuyên khoa tốt, có đủ các trang thiết bị cần
thiết có thể độc lập tiến hành ghép các tạng.
- Được sự quan tâm của Bộ Quốc phòng, Bộ
Y tế và sự hợp tác của các cơ sở y tế trong và
ngoài nước.
Những thách thức
- Thiếu nguồn tạng ghép để duy trì và phát
triển các kỹ thuật đã đạt được
- Bệnh viện đang trong giai đoạn được xây
dựng mới hoàn toàn nên trong vài năm tới sẽ rất
khó khăn cho việc thực hiện kỹ thuật cũng như
cơ sở vật chất, hạ tầng cho việc quản lý, điều trị
bệnh nhân sau ghép.
- Bệnh viện chưa xây dựng được hệ thống
đăng ký chờ ghép chính thức đạt chuẩn đáp
ứng yêu cầu của y học hiện đại
Hướng phát triển trong những năm tới
- Duy trì thường xuyên, tăng cường chất
lượng của kỹ thuật ghép thận đã có tại Bệnh
viện, hoàn thiện kỹ thuật lấy thận nội soi.
- Phối hợp với các cơ quan, tổ chức xã hội
đẩy mạnh công tác vận động hiến tạng để tăng
nguồn tạng ghép đặc biêt từ người chết não; tiếp
19
Tổng Quan
tục vận động hiến tạng từ người sống trên cơ sở
đúng pháp luật hiện hành.
- Xây dựng tốt hệ thống dữ liệu của bệnh
nhân chờ ghép
- Tăng cường hợp tác với các cơ sở y tế và
trung tâm ghép tạng cả trong và ngoài nước.
Một số kiến nghị nhằm thúc đẩy ghép tạng
tại Việt Nam
Để thúc đẩy chuyên ngành ghép tạng trong
nước phát triển mạnh mẽ và bền vững chúng tôi
kiến nghị cần làm tốt các vấn đề sau:
- Chính phủ và Bộ Y tế cần có thêm các văn
bản dưới luật để hướng dẫn cụ thể hơn việc
thực hiện “Luật hiến, lấy ghép mô tạng…”
- Sau khi thành lập Hội Ghép tạng Việt
Nam, cần tăng cường vai trò của Hội trong việc:
+ Là cầu nối giao lưu pháp lý, chuyên môn
kỹ thuật với các cơ quan, tổ chức, trung tâm
ghép trong và ngoài nước
+ Xây dựng các hướng dẫn điều trị cho
chuyên ngành ghép tạng thống nhất trong cả
nước.
+ Hỗ trợ các đơn vị/trung tâm ghép tạng đào
tạo nguồn nhân lực cả trong và ngoài nước.
- Cần thêm tiếng nói của các chính khách
trong các chương trình ghép tạng; sự vào cuộc
mạnh mẽ, thường xuyên của các phương tiện
thông tin đại chúng…
- Bộ Y tế và Hội vận động hiến tạng, Hội
ghép tạng Việt Nam cần có chiến lược quốc gia
về giáo dục hiến tạng, với sự tham gia của toàn
xã hội trong đó nòng cốt là ngành y tế, những
20
Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 20 * Số 4 * 2016
người đứng đầu các tôn giáo chính và các Hội
nghề nghiệp của ngành y tế.
- Chính phủ, Bộ Y tế cần có chính sách tôn
vinh và có ưu đãi phù hợp đối với người sống
hiến tạng và thân nhân người chết não đã hiến
tạng.
(Hiện tại nhiều người sống hiến thận, gan
tại BVQY103 chưa được cơ quan BHXH địa
phương cấp thẻ BHYT theo luật định).
KẾT LUẬN
Trong những năm qua BVQY 103 đã đạt
được một số thành tựu về ghép tạng, đặc biệt về
ghép thận. Tuy nhiên vấn đề thiếu nguồn tạng
ghép đang là vấn đề chính cản trở sự phát triển
bền vững của các trung tâm ghép tạng trong cả
nước. Việc tiếp cận với các thông tin khoa học
về hiến và ghép tạng của cộng đồng còn nhiều
hạn chế, đặc biệt về hiến tạng từ người chết não,
trong khi đây là nguồn tạng có tiềm năng rất
lớn. Thiếu tạng ghép đang tạo ra một thị trường
ngầm môi giới mua, bán tạng rất phức tạp, nguy
cơ rủi ro pháp lý không chỉ với xã hội nói chung
mà còn đối với cán bộ, nhân viên y tế nói riêng.
Để chuyên ngành ghép tạng phát triển mạnh
mẽ và bền vững cần có sự đóng góp của toàn xã
hội trong đó nòng cốt là ngành y tế, pháp luật,
bảo hiểm xã hội…
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Kakaei F và Nikeghbalian S. (2011) “Pancreas-Kidney
Transplantation”. In Understanding-the-complexities-of-
kidney-transplantation, Chapter 19, pp. 387-406.
2. Morris P. (2011) “Kidney Transplantation: Principle and
Practice, 2011.
3. Norman DJ (2005). “Primer on Organ Transplantation”,
Saunders Company.