Лекц №8

3 фазын цахилгаан
хэлхээний үндсэн ойлголт
Одон холбогдсон
гурван дамжуулагчтай
цахилгаан хэлхээ
Нэг фазын цахилгаан хэлхээг праkтикт
хэрэглэснээс гурван фазын цахилгаан
хэлхээг хэрэглэх нь эдийн засгийн хувьд
хэмнэлттэй , хэд хэдэн давуу талуудтай
учир гурван фазын системийг амьдралд
өргөн ашигладаг.
Давуу талууд:
Дамжуулагч материал хэмнэдэг
Гурван фазын генератор нь нэг фазын
генераторыг бодвол хямд овор хэмжээ
бага, эдийн засгийн үр ашигтай
Гурван фазын систем нь хөдөлгүүрийг
үйлдвэрлэх, ашиглахад хялбар , эргэлдэх
соронзон орныг үүсгэдэг.
Тэгш хэмтэй горимд ажиллаж байгаа гурван
фазын генератор нь хөдөлгүүрийн голд
тогтмол момент үүсгэнэ. Нэг фазын генератор
нь давхар давтамжаар хэлбэлзэж байгаа момент
үүсгэнэ.
Цахилгаан ачааллыг нэмэгдүүлэх, тэднийг
цахилгаан эрчим хүчээр найдвартай хангахад
ач холбогдолтой.
Гурван фазын системийг анх Оросын эрдэмтэн
М.О.Доливо-Добровольский 1891 онд нээсэн.
Одоо гурван фазын хэлхээг авч үзье.
Гурван фазын хэлхээ нь гурван фазын
генератор , дамжуулагч фаз тус бүр дээр
холбогдсон хэрэглэгчдээс бүтнэ. Эхлээд гурван
фазын генераторыг авч үзье.
Фаз тус бүрдээ гурван ороомогтой. Фаз гэдэг
нь цахилгаан техникт 2 утгаар хэрэглэгддэг.
Фазын эхлэл – φ, фазын дамжуулагч утас
А-улаан В-ногоон С-шар
 A

Адилхан давтамжтай , фазаараа бие

биенээсээ 120°-н зөрүүтэй гурван синусиод
гүйдлийн системийг гурван фазын гүйдлийн
°

систем гэдэг.
120

z x 120°
Эхлэл А,В,С
y Төгсгөл х,у,z
120°

C B
Төгсгөлүүдийг нэг цэгт холбосныг 0 буюу
саармаг ( нейтраль ) цэг гэж нэрлэдэг. Энэ
цэгээс холбосон дамжуулагчийг тэг дамжуулагч
гэнэ. Хоёр дамжуулагчийн хоорондох хүчдлийг
шугамын хүчдэл гэнэ.
 A A

˙
U ˙
U ˙
U
A AB CA

0°

120 °
12 0 0

120°
˙
U B
B
C B ˙
U ˙
C UBC C

Uш=>UAB ,UBC, UCA (актив+реактив)

Дамжуулагч, тэг дамжуулагч хоёрын хоорондох буюу
ачаалал дээр унаж буй хүчдлийг фазын хүчдэл (Uф) гэнэ.
Дамжуулагчаар гүйх гүйдлийг шугамын гүйдэл (Iш) гэнэ.
Iш=>IA , IB, IC
Ачааллаар гүйх гүйдлийг фазын гүйдэл (Iф) гэнэ.
Iф=>IA ,IB, IC гэе.
Гурван фазын одон холбогдсон тэгш хэмтэй
горим: Ачаалал нь тэнцүү бол тэгш хэмтэй
горим гэнэ.
İA
I'˙A
A

Z˙A

0
Z˙ C Z˙ B

˙I I'˙C
B I'˙B
C B
˙I
C
İ'A=İ'B= İ'C=>İф
İA= İB= İC=>İш
Тэгш хэмтэй горимд Iш , Iф хоорондоо
тэнцүү байдаг.
İш = İф
Энэ тохиолдолд Uш –үүд хоорондоо
тэнцүү байна.
ŮШ = ŮAB = ŮBC = ŮCA
Харин фазын хүчдлүүд нь хоорондоо
тэнцүү байна.
Ůф =ŮA = ŮB = ŮC
 Фазын хүчдэлээс шугамын
хүчдэлийг вектороор харуулъя
Тэгвэл шугамын хүчдэл нь фазын
хүчдэлийн ялгавартай тэнцүү байна.
ŮAB =ŮA – ŮB
ŮBC = ŮB – ŮC
ŮCA = ŮC – ŮA
Тэгш хэмтэй горимд
ŮAB + ŮBC+ ŮCA=0 (Uш алдагдал үүсгэнэ)
Энэ үеийн вектор диаграмм байгуулъя.
 A

ŮCA ŮAB
0 0'
0

C B
ŮBC

Гүйдэл, хүчдэлийн (I ,U) тэгш хэмтэй

ачааллын үед 0-0' буюу U00'=0 байна.
Хэрэглэгчийн ачаалал өөр хоорондоо
тэнцүү биш бол тэгш хэмгүй горим гэнэ.
ŹA ≠ ŹB ≠ ŹC
Энэ үед шугамын гүйдлүүд тэнцүү биш
болно.
İA ≠İB ≠ İC
Фазын гүйдэл тэнцүү биш болно.
İ'A ≠ İ'B ≠ İ'C
ŮA ≠ ŮB ≠ ŮC
Фазын хүчдэл тэнцүү биш болно. Харин
шугамын хүчдэлийн тэгш хэм хэвээр
байна.
ŮAB= ŮBC= ŮCA
 Вектор диаграммыг байгуулъя.
A A

ŮAB'

ŮA ŮA
ŮCA ŮAB
U
00'
0 0'
ŮC
0
ŮB ŮB0'
ŮB
ŮC U'
C0'

C B C ŮBC B

Энэ тэгш хэмтэй ба тэгш хэмгүй горимыг

ачааллын буюу ажлын горим гэж
нэрлэдэг. Үүнээс гадна системд аваарын
горим гэж байдаг.
Энэ нь хүмүүсийн буруу үйл
ажиллагаа, техникийн хоцрогдол,
хуучралтаас шалтгаалж үүсдэг. Жишээ авч
үзье. А фаз тасарсан гэж үзье. Энэ фазын
эсэргүүцэл хязгааргүй (R=∞) болно.
ŹA=∞ İA= 0 ŮA= 0
ŹB, ŹC хоёр цуваа холбогдоно.
İB= İC болно.

ŮAB= ŮA ŮBC= ŮB
Өөрөөр хэлбэл ŮBC= ŮB
ŮCA= ŮC тасарсан фазын үед Uш= Uф
болно.
UBC=Uш хэвийн U00 ≠ 0 Энэ нь тогтмол
гүйдлийн хэлхээний хоёр зангилааны
хоорондох хүчдэлтэй ижил болно.
Тэгвэл: =
Энэ үед болно.
гэсэн байгаа Ỳ𝐵 = Ỳ𝐶 = Ỳ𝑎
 UA

0
UШ=UФ

UC 0' UB дахин ихсэнэ.

U U BC

багасаж
00'

UФбагассан -тай тэнцэнэ.

Нэг фаз тасарсан үеийн вектор диаграмм
A
UA

Тасрах үед
0
0
UCA -UAB

C B UC UB
UC 0' UB
Одоо А фаз богино холбогдсон гэж үзье.
Дамжуулагч ямар нэг эсэргүүцэлгүйгээр шууд
холбогдсоныг богино холболт гэнэ. ŹA= 0 болно.
İA
A

I MAX
Богино ˙
холбох
ZA

0
˙
Z ˙
Z
C B

˙I I MAX
B
C B
˙I
C

İ'A= - (İ'B+İ'C) Өөрөөр хэлбэл 0', А цэг давхцана

 A

UA
0
Ů C = ŮCA ŮA
Ů B = ŮAB UCA
U AB
0
ŮB
ŮC 0
C B
B
ŮBC

UФ=Uшболтлоо ихсэнэ.
ŮBC = -U AB
UC = ŮCA UB = -UAB
IB ,IC гүйдлүүд нь тодорхой хэмжээгээр
ихсэнэ. Энэ үед реле хамгаалалт ажиллаад
гэмтсэн хэсгийг тасална. Өөрөөр хэлбэл
хамгаална.
Анхаарал тавьсанд баярлалаа