You are on page 1of 1

Medicinal plants (Dravyaguna)

Table of 110 main drugs

Home
syllabus of Dravyaguna
Dravyaguna Persons Address
Important Links
Research activity
BAMS syllabus 110 Detailed Drugs
Alphabetical information
A 1-13
B 14-23
C 24-25
D 26-32,110 SN P.N िहन्दी नाम प्रमुख कमर् FAMILY LATIN NAME पयार्य Eng. Name MORPH. Chem. compo. गुण रस िवपाक वीयर् आमियक प्रयोग प्रयोज्यांग DOSE िविशष्ट योग
E,F 33-34 Papaver 30-125
1 7अिहफ़ेन मदकारी Papaveraceae आफ़ूफ,ओिपयम Opium क्षुप Morhhine,Codeine लघु,रूक्ष,सुक्ष्म,व्यवायी,िवकासीितक्त,कषाय कटु उष्ण कासहर,धातुशोषक,स्तंभन,पुरुषत्वनाशक िनयार्स कपूररस,अिहफेनासव
G 35-38 somniferum mg
शोथहर Premna mucronata जय,श्रीपणर्,गिणकािरका,वातघ्नी, वृक्ष 25 फीट रूक्ष,लघु ितक्त,कटु ,कषाय,मधुर कटु उष्ण मंदािग्न,शोथ,पाण्डु,रसायन,आमवत,प्रमेह पत्र,मूल त्वक दशमूलािरष्ट
H,I 39-41
2 84अिग्नमन्थ Verbaenaceae . . 1-3 gm
J 42-46
Aloe/ eagle
K 47-61 3 323अगरु शीतप्रशमन Thymelaeaceae Aquilaria agallocha लोह,कृिमज,कृिमजग्ध,अगर वृक्ष Sesquiterpene लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण त्वच्य,कणर्नेत्ररोगहर,कफ़हर,वातरक्त,आमवात,श्वास,वािजकारक काण्डसार,तैल 1-3 gm अगुवार्िद तैल
L 62-63 wood
M 64-69 Emblic पंचरस लवणविजर् त
4 341आमलकी रसायन Euphorbiaceae Emblica officinalis धात्री वृक्ष Vit C high, galic acid, Ca गुरु,रूक्ष,शीत मधुर शीत रक्तिपत,प्रमेह,वृष्य,रसायन,ित्रदोषहर,िवबन्धहर फल 3-6 gm च्यवन्प्राश,ब्रह्मरसायन,धात्रीलौह
अम्लप्रधान
N,O 70-72 myrobalan
P,Q 73-79
Prickly chalff
R 80-81 5 225अपामागर् यकॄत्य Amaranthaceae Achyranthes aspera िशखरी,अधशल्य,मयूरक,खरमंजरी,प्रत्यकपुष्पा,आघाट,िचङिचङा,लटजीरा क्षप
ु 2 फीट Potass लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण सारक,वमन,कफ़,मेद,वायु,ह्रद्रोग,अशर्,कण्डु,उदर,अपची मूल,पत्र,तण्डुल,पंचांग 1-2 gm अपामागर्क्षार -तैल
S 82-94 flower
T 95-99 6 64आरग्वध कुष्ठघ्न Leguminosae Cassia fistula राजवृक्ष,शम्पाक,कृतमाल,चतुरगुंल,दीघर्फल,स्वणर्भूषण Purging nut वृक्ष Sugar,pectine,gultine गुरु,मृदु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत ज्वर,ह्रद्रोग,रक्तिपत,उदावतर्,िवबन्ध,कुष्ठ फलमज्जा 5-10 gm आरग्यवधािद-तैल-लेह-अिरष्ट
मधुर(शुण्ठी)
U-100
V.101-107 लघु,िस्नग्ध (शुण्ठी)
Y.108-109 7 134आद्रर्क/शुण्ठी तॄिप्तघ्न Zingiberaceae Zingiber officinale नागर,महौषध,िवश्वभेषज,श्रृंगवेर,आद्रर्क Dry Ginger क्षुप Zingirol कटु कटु उष्ण मदांिग्न,िजह्वाकण्ठिवशोधन,कुष्ठ,पाण्डु,शीतिपत्त,श्वास,कास कन्द 1-2 gm सौभाग्यशुण्ठी पाक
गुरु,रूक्ष,तीक्ष्ण,(आदर्क)
Table of 110 main drugs (आद्रर्क)
128 Sub main drugs
WHOs Essential Drug List
8 75अजुर्न हॄद्य Combretaceae Terminalia arjuna धवल,ककुभ,वीरवृक्ष,नदीसजर्,इन्द्र्दु Arjuna वृक्ष 60 फीट Arjunetin,Tannin लघु,रूक्ष कषाय कटु शीत हृद्य,क्षत,क्षय,मेद,प्रमेह,व्रण,प्रमेह िपिडका,कफिपत्तहर त्वक 3-6 Gm अजुर्नािरष्ट-घृत
Principles of general Pharmacology 9 179अकर् तीक्ष्णिवरेचन Asclepidaceae Calotropis procera तूलफल,क्षीरपणर्,आस्फोट,मदार Madar गुल्म Tripsin, Uscarine, Calotropin लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण संग्राही,गुल्म,शोथ,आमवात,उदररोग,श्वास,कास,यकृत,अबुर्द क्षीर,मूल,काण्ड,पत्र,पुष्प 0.5-1gm अकर्लवण,अकर्तैल,अकेर्श्वर
plant extracts
अश्वगन्धा-िरष्ट-चूण-र् घृत-
Contact us 10 343अश्वगन्धा रसायन Solanaceae Withania somnifera वराहकणीर् क्षुप 5 फीट Cuseohygrine,withanaloids लघु,िस्नग्ध ितक्त,कटु ,मधुर मधुर उष्ण बल्य,शुक्रल,रसायन,वात,कफ,िश्वत्र,शोथ,क्षयहर मूल 3-6 gm
रसायान
11 171अश्वगोल मॄदुिवरेचन Plantaginaceae Plantago ovata ईषद् गोल,अश्वकणर्बीज,शीतबीज Spogel seeds क्षुप Mucilage गुरु,िस्नग्ध,िपिच्छल मधुर मधुर शीत आितसार,प्रवािहका,शुष्ककास,तृषा,िवबन्ध,अल्सर,अम्लिपत्त बीज,त्वक 5-10 gm
12 261अशोक आतर्वसंग्रहणीय Caesalpiniodae Saraca asoca हेमपुष्प,ताम्रपल्ल्व वृक्ष Haematoxylin,Tannin लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त कटु शीत ग्राही,वृण्यर्,कृष्टातर्व,श्वेत-रक्तप्रदर,रक्ताितसार,गभार्शयिशिथलताहर त्वक,बीज,पुष्प 3-6 Gm अशोकािरष्ट
Aconitum
13 144अितिवषा दीपन Ranunculaceae भंगुरा,शुक्ल्कन्दा,घुणवल्लभा,काश्मीरा,िशशुभैषज्या Indian Atees क्षुप 3 फीट Atisine, hetisine लघु,रूक्ष ितक्त,कटु कटु उष्ण पाचक,अिग्नदीपक,ग्राही,ज्वरहर,संग्रहणी,िवष,कृिम,वमन मूल,कन्द 1-3 gm अितिवषािद चूणर्, बालचतुभर्द्रा
heterophyllum
14 66बाकुची कुष्ठघ्न Leguminosae Psoralia corylifolia कृष्णफला,कुष्ठघ्नी,पूितफली Psoralea seed क्षुप psoralin, Fixed oil लघु,रूक्ष कटु ,ितक्त कटु उष्ण कृिमघ्न,त्वकदोषहर,व्रणरोपण,िश्वत्र,कुष्ठ,सोरायिसस,िवबन्धहर बीज,तैल 1-3 Gm बाकुची-चूणर्-तैल
15 329अितबला बल्य Malvaceae Abutilon indicum कंकितका,कंघी Country mallow गुल्म Asparegin लघु,िस्नग्ध,िपिच्छल मधुर मधुर शीत वातहर,रसायन,मूत्रजनन,वाजीकर,प्रदरहर,बल्य मूल,बीज 3-6 Gm
बलाद्य-घृत-िरष्ट-
15 328बला बल्य Malvaceae Sida cordifolia वाट्यािलका,खरयिष्टका,बिरयार,िखरैंटी,बीजबन्द Country mallow क्षुप Ephedrine,Steroid,mucin,KNO3लघु,िस्नग्ध,िपिच्छल मधुर मधुर शीत रसायन,मूत्रजनन,वाजीकर,प्रदरहर,बल्य,क्षय,श्वासहर मूल,बीज 3-6 Gm
चन्दनबलालाक्षािद तैल
Clerodendrum
16 119भांरगी श्वासहर Verbaenaceae ब्राह्मणिष्ठका,खरशाक,पद्मा, . क्षुप 8 फीट Saponin antihistamine लघु,रूक्ष ितक्त,कटु कटु उष्ण गुल्म,रक्तदोष,शोथ,कास,श्वास,पीनस,ज्वर,अिग्नमांद्यहर मूल 3-6 Gm भारंग्यािद क्वाथ
serratum
Semicarpus
17 63भल्लातक कुष्ठघ्न Anacardiaceae अरुष्कर,अिग्न,शोफकृत,अिग्नमुख Marking nut वृक्ष Semicarpol,Bhilawanol लघु,िस्नग्ध,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त,कषाय मधुर उष्ण शुक्रल,उदररोग,कुष्ठ,ग्रहणी,िश्वत्र,अिग्नमांद्य,कृिम,व्रण,अशर्,वातकफहर,िवबन्धफल,बीज 3-6 Gm अमृतभल्लातक,ितलारुष्करयोग
anacardium
Belliric
18 93िबभीतक छे दन Combretaceae Terminalia bellirica कषर्फल,अक्ष,किलद्रुम,बहेङा वृक्ष 60 फीट Tannin रूक्ष,लघु कषाय मधुर उष्ण भेदन,कास,नेत्ररोग,केश्य,कृिम,स्वरभेद,मदकारी फल 3-6 Gm तािलसािद चूण,र् लंवगािद वटी
Myrobalan
Pterocarpus 50-100
19 297बीजक मूत्रसंग्रहणीय Papilionatae असन,पीतशाल,िवजयसार, Kino tree वृक्ष Kinotanic acid लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त कटु शीत कुष्ठ,िवसपर्,प्रमेह,िश्वत्र,रक्तिपत्त,केश्य,त्वक िवकारहर,रसायन,अितसार काण्डसार,िनयार्स
marsupium ml
Micilage, Pectine, Sugarm िबल्वपंचक क्वाथ,िबल्वािद
20 187िबल्व ग्राही Rutaceae Aegle marmelos श्रीफल,शोिण्डल्य,शैलूष,मालूर,गन्धगभर्,सदाफल,महाकिपत्थ,ग्रिन्थल,बेल Bael वृक्ष 25 फीट लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त कटु उष्ण अपक्व-ग्राही,अिग्नवधर्क,िपत्तकारक,कफनाशक,बलकारक,आन्त्रबलकारक मूल,त्वक,फल,पत्र 3-6 gm
Mermelosine चूणर्,िबल्वतैल

10-20
21 2ब्राह्मी मेध्य Scrophulariaceae Bacopa monnieri ऎन्द्री,जलनीम Indian pennywort प्रसरी क्षप
ु Brhamine लघु ितक्त कटु उष्ण आयुष्या,रसायनी,स्वयार्,स्मृितप्रदा,कुष्ठ,पाण्डु,मेह,रक्त,कास,िवष,ज्वरहर पंचांग ब्राह्मी पानक
ml
22 47भृंगराज केश्य Compositae Eclipta alba माकर्व,केशराज,केशरंजन . क्षुप Ecliptine, रूक्ष,लघु कटु ,ितक्त कटु शीत केश्य,रसायन,त्वच्य,कृिम,कास,शोथ,पाण्डु,दन्तरोग,बल्य,कुष्ठ,िशरोरोगहर पंचांग 5-10 ml भृंगराज तैल,षडिबन्दु तैल
40-80
23 112बृहती कासहर Solanaceae Solanum indicum क्षुद्रभण्टाकी,िसं ही, . क्षुप Soanine,Solanidine लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण संग्राही,कण्ठ्य,पाचक,अरुिचहर,ज्वर,श्वास,कास,मन्दािग्नहर मूल,फल दशमूलािरष्ट
ml
24 317चन्दन दाहप्रशमन Santalaceae Santalum album श्रीखण्ड,गन्धसार,मलयज Sandal wood वृक्ष Santalol लघु,रूक्ष ितक्त,मधुर कटु शीत आह्लािदतकर,शोष,िवष,श्लेष्मा,िपत्त,रक्त,दाहहर काण्डसार,िनयार्स 3-6 Gm चन्दनािद-चूणर्-वटी-चन्दनासव
Pterocarpus
24 318रक्तचन्दन दाहप्रशमन Papilionatae लालचन्दन Red sanders वृक्ष Pterocarpin, Santalin गुरु,रूक्ष ितक्त,मधुर कटु शीत तृष्णा,नेत्ररोग,वृष्य,व्रण,वमन,िवष,रक्तिपत्त,ज्वरहर काण्डसार 3-6 Gm
santalinus
Plumbago
25 146िचत्रक दीपन Plumbaginaceae अिग्न Leadwort क्षुप 4 फीट Plumbagine लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु कटु उष्ण ग्राही,ग्रहणी,मन्दािग्न,कुष्ठ,शोथ,अशर्,कृिम,कास,वातकफहर,आमवात मूलत्वक 1-2 gm िचत्रकािद वटी,िचत्रकहरीतकी
zeylanica
सन्तपर्क,शुक्रजनक,ग्राही,मेधािग्नबलवधर्क,हृद्य,कण्ठ,मुखरोगहर,कृिमनाशक 20-50 दािङम-चतुसम-आष्टक-आद्यघृत-
26 138दािङम रोचन Punicaecae Punica granatum दन्तबीज,लोिहतपुष्पक,अनार Pomergaranate वृक्ष Pelletierine लघु,िस्नग्ध मधुर,कषाय,अम्ल मधुर अनुष्ण फल,फलत्वक,मूलत्वक
स्फीतकृिम ml तैल
Baliospermum
27 176दन्ती तीक्ष्णिवरेचन Euphorbiaceae उदुम्बरपणीर्,एरण्डफला,शीघ्रा,िनकुम्भ,प्रत्येकश्रेणी . गुल्म/ क्षप
ु Oil गुरु,तीक्ष्ण कटु कटु उष्ण शोथघ्न,रेचन,उदर,जलोदर,कामला,यकृतिवकार,गुल्म,ज्वर,िवबन्ध मूल,बीज,पत्र 1-3 gm दन्त्यािरष्ट,दन्त्यािदचूणर्,दन्तीहरीतकी
montanum
गुल्म 6&18
28 223दारूहल्दी यकॄत्य Berberidaceae Berberis aristata दावीर्,कंटकटेरी,पचंमपचा,दारुहल्दी Indian berberry Berberine लघु,रूक्ष ितक्त,कषाय कटु उष्ण नेत्र-कणर्रोगहर,दीपन,पाचन,ग्राही,गण्डमाला,प्रदर,यकृतप्लीहारोग,कामला,सपर्दंश, मूल,काण्ड,फल 1-3 gm दाव्यार्िद-क्वाथ-लेह-तैल
फीट
29 130धान्यक तॄष्णािनग्रहण Umbelliferare Coriandrum sativumछत्रा,कुस्तुम्बरु,िवतुन्नक, Coriander क्षुप Coriandrol लघु,िस्नग्ध कषाय,ितक्त,मधुर,कटु मधुर उष्ण ज्वरघ्न,तृष्णा,दाह,वमन,कास,कृिम,ित्रदोषहर,मुत्रल,आद्रर् िपत्तनाशक, फल,पंचांग 3-6 gm धान्यपंचक क्वाथ
Woodfordia गुल्म 10
30 193धातकी स्तम्भन Lythraceae धातुपुष्पी,विह्नज्वाला,धाय, Fire flame bush Lawsone, Tannin लघु,रूक्ष कषाय कटु शीत तृष्णा,कृिम,िपत्तनाशक,अितसार,प्रदर,प्रवािहका,आसवािरष्ट में िकण्वोत्पित पुष्प 1-3 gm धातक्यािद चूण,र् धातक्यािद तैल
fruticosa फीट
31 51द्राक्षा स्नेहोपग Vitaceae Vitis vinefera मृदीका,गोस्तनी,दाख Grape लता Glucose मृदु,गुरु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत चक्षुष्या,बृंहण,स्वयार्,श्वास,कास,वातरक्त,कामला,शोष,मदात्यहर,सृष्टमूत्रिवट फल द्राक्षा-िरष्ट-घृत-क्वाथ-लेह
10-20
32 242दू वार् प्रजास्थापन Graminae Cynodon dactylon दू ब,शतपवार् Conch grass क्षुप Protine लघु कषाय,मधुर मधुर शीत कफिपत्तहर,तृष्णा,दाह,रक्तिपत्त,त्वकरोगहर,अश्मरी पंचांग दू वार्िद क्वाथ-घृत-तैल
ml
Elettaria एलािद चूणर्-गुिटका-मोदक-क्वाथ-
33 319एला दाहप्रशमन Zingiberaceae ित्रपुटा,त्रुिट,द्रावङी,सूक्ष्मैला,इलायची Lesser cardamom क्षुप K,Mn लघु,रूक्ष कटु ,मधुर मधुर शीत कफ,श्वास,कास,अशर्,मूत्रकृच्छ्र,मुखगन्धहर बीज .5-1 gm
cardamomum िरष्ट
34 21एरण्ड वेदनास्थापन Euphorbiaceae Ricinus communis गन्घवर्हस्त,व्याघ्रपुच्छ,पंचागुल, Castor वृक्षक Ricine (Poisonus) िस्नग्ध,तीक्ष्ण,सुक्ष्म मधुर,कटु ,कषाय मधुर उष्ण वातघ्न,कफ,कृिम,मुत्रकृच्छ्र,गुल्मबिस्तशूलहरं,यकृत,प्लीहा,उदर,अशर्,िवबन्ध,आमवातहरमूल,पत्र,बीज 20 gm एरण्ड-पाक-तैल
दीपन,पाचन,मेध्य,भेदनी,भ्रम,शोष,तृष्णा,शूल,अशर्,िवष,दाह,ज्वरहर,फल- 50-100
35 86गम्भारी शोथहर Verbaenaceae Gmelina arboria श्रीपणीर्,मधुपिणर् का,काश्मरी,पीतरोहणी . वृक्ष 60 फीटResin गुरु ितक्त,कषाय,मधुर कटु उष्ण मूल त्वक,फल दशमूलािरष्ट
केश्य,रसायन,रक्तिपत्तहर ml
गोक्षुरािद-चूणर्-अवलेह-गुग्गुलू-
36 268गोक्षरु मूत्रिवरेचनीय Zygophyllaceae Tribulus terrestris स्वादुकण्टक,श्वदंष्ट्रा,ित्रकण्टक,चणद्रुम,वनश्रृंगाट,इक्षग
ु िन्धका,गोखरु Puncture vine प्रसरी क्षप
ु Harman,No3 गुरु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत बिस्तशोधन,वृष्य,अश्मरीहर,प्रमेह,श्वास,कास,अशर्,मूत्रकृच्छ्र,हृद्रोग,स्वप्नदोष वातहर फल 1-3 gm
क्वाथ-दशमूलािरष्ट
अमृतािरष्ट,गुडूच्यािद-चूण-र् सत्व-
37 342गुडूची रसायन Menispermaceae Tinospora cardifolia मधुपणीर्,अमृता,िछन्नरुहा,वत्सादनी,तिन्त्रका,कुण्डलनी,चक्रलक्षिणका,िगलोय लता Giloin, Berberine गुरु,िस्नग्ध ितक्त,कषाय मधुर उष्ण भग्नसंधान,वृष्य,स्वयर्,रसायन,आमवातग्रिन्थहर,कफव्रण अपचीहर,पुराण मेदोहर काण्ड 3-6 gm
क्वाथ-लौह-तैल
38 20गुग्गुलू वेदनास्थापन Burseraceae Commiphora mukul देवधूप,मािहषाक्ष,पंलकषा,पुर Indian bedellium गुल्म Gum, vol.oil लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण,िवशद,सुक्ष्म,सर,सुगिन्धितक्त,कटु कटु उष्ण ित्रदोषहर,रसायन,मेह,कास,प्रमेह,कामला,कुष्ठ,िक्रिम,हृद्रोग,वातरक्तहर िनयार्स 2-4gm चन्द्रप्रभा वटी,योगराज गुग्गुलू
39 62हिरद्रा कुष्ठघ्न Zingiberaceae Curcuma longa कांचनी,कृिमघ्ना,िनशा,गौरी,योिषतिप्रया, Turmeric क्षुप Curcumine,Vit. A रूक्ष,लघु ितक्त,कटु कटु उष्ण वण्यार्,त्वग्दोष,मेह,रक्तिवकार,शोथ,पाण्डू,व्रण,शीतिपत्त,कास,अिस्थभग्न कन्द हिरद्राखण्ड
Chebulic पंचरस लवणविजर् त
40 340हरीतकी रसायन Combretaceae Terminalia chebula अभया,पथ्या,हरङ वृक्ष chubulic acid लघु,रूक्ष मधुर शीत ित्रदोषहर,मलशोधक,संग्राही,रसायन,पाण्डू,नेत्ररोग,उदर,प्रमेह,अशर्,कास,व्रण फल 3-6 gm अभयािरष्ट,अगस्त्यहरीतकी
myrobalan कषायप्रधान

125-
41 143िहं गु दीपन Umbelliferare Ferula narthex सहस्त्रवेिध,जतुक,बाह्लीक,रामठ Asafoetida क्षुप 6 फीट V.oil,Asaresinotannol लघु,िस्नग्ध,तीक्ष्ण कटु कटु उष्ण पाचक,रूिचकारक,वातकफहर,शूल,गुल्म,उदर,आनाह,कृिम,आतर्वजनन िनयार्स रजप्रवतर्नी वटी,िहं गुकपुर्र वटी
500 mg
Jamboline, Strach,
42 284जम्बू मूत्रसंग्रहणीय Myrtaceae Syzygium cumini महाफला,फलेन्द्रा,जामुन Jaman वृक्ष लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त,मधुर कटु शीत व्रण,प्रमेह,भग्न,अितसार,अत्यातर्व,वमन,रक्ताितसार फल,फलअिस्थ,पत्र,त्वक~ 3-6 gm जम्ब्वाद्य तैल,पंचपल्लव योग
Tannin
Nordostachys
43 10जटामांसी संज्ञास्थापन Valerianaceae भूतजटा,तपस्वनी,सुलोमशा Spikenard क्षुप Volatile oil लघु,िस्नग्ध ितक्त,कषाय,मधुर कटु शीत मेध्य,वण्यर्,बल्य,ित्रदोषहर,दाह,िवसपर्,कुष्ठनाशक,रक्तप्रवाह सन्तुिलत मूल 2-4 Gm मांस्यािद क्वाथ
jatamansi
वृक्ष 40 0.5-1
44 188जाितफल ग्राही Myrtaceae Myristica fragrans जाितकोष,मालतीफल,जायफल Nutmeg tree Vol oil, Myritic acid लघु,तीक्ष्ण ितक्त,कटु कटु उष्ण दीपन,ग्राही,स्वयर्,वातकफहर,मुखवैरस्यहर,कृिम,कास,श्वास,हृद्रोग,कण्ठ्य बीज,कोष जाितफलािद चूणर्,जाितफलािद वटी
फीट gm
Carum
45 149कॄष्णजीरक दीपन Umbelliferare काश्मीरजीरक Black Caraway क्षुप Vol.oil लघु,रूक्ष कटु कटु उष्ण अशर्,आनाह,टी.बी.हर,वातानुलोमन,स्तन्यजनन,अपचन बीज 1-3 gm
Blubocastanum
45 148जीरक दीपन Umbelliferare Cuminum cyminum जरण,अजाजी,दीघर्जीरक Cummin seed क्षुप Cumaldehyde लघु,रूक्ष कटु कटु उष्ण आनाह,वातानुलोमन,स्तन्यजनन,अपचन,अितसार,अिग्नमांद्यहर,ग्राही बीज 3-6 gm जीरकाद्य-चूणर्-तैल-िरष्ट-मोदक
Celastrus 5-10
46 4ज्योितषमित मेध्य Celastraceae पारावतपदी,काकाण्डी,पीततैला Staff tree लता Celastrine,Panniculatine तीक्ष्ण, कटु ,ितक्त कटु उष्ण अित उष्ण,वामक,मेधा-जठरािग्न-स्मरणशिक्त वधर्क,वातिवकार,आमवात,माईग्रेन बीज,तैल ज्योितषमित तैल
panniculatis drop
कालमेघ/ Andrographis Kalmeghin,
47 225 यकॄत्य Acanthaceae कालमेघ,यवितक्ता, Kalmegh क्षुप 2 फीट लघु,रूक्ष ितक्त कटु उष्ण यकृतिवकार,ज्वर,आम,पैित्त्तकिवकार,कृिम,दाह,अम्लिपत्त,व्रण पंचांग 1-3 gm कालमेघ-तरल-सत्व
भूिनम्ब paniculata Andrographolid
Mallotus वृक्ष 30
48 216किम्पलक कॄिमघ्न Euphorbiaceae ककर्श,रक्तांग,रेचन,कबीला Kamala tree Rottlerin लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु कटु उष्ण कफिपत्तहर,रक्त,कृिम,गुल्म,उदर,व्रण,रेचक,प्रमेह,िवष,अश्मरीहर फलरज 1-3 gm िक्रिमघातनी वटी
philippinesis फीट
49 91काञ्चनार गण्डमालानाशन Leguminosae Bauhinia veriegata गण्डािर,चमिरक,युग्मपत्रक,कबुर्दार,स्वल्पकेशरी . वृक्ष Tannin रूक्ष,लघु कषाय कटु शीत शीत,ग्राही,कफिपत्तहर,कृिम,कुष्ठ,गुदभृंश,गण्डमाला,व्रण,प्रदर,क्षय,कासहर त्वक,पुष्प 3-6 gm काञ्चनार गुग्गुलू
Yellow berried 40-80
50 111कण्टकारी कासहर Solanaceae Solanum surattense दुस्पशार्,क्षुद्रा,व्याघ्री,िनिदिग्धका प्रसरी क्षुप Diosgenin, kno3 लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण ितक्त,कटु कटु उष्ण पाचन,कास,ज्वर,कफवातशामक,पीनस,पाश्वर्पीङा,कृिम,हृद्रोग,मूत्रल पंचांग कण्टकारी घृत,व्याघ्रीहरीतकी
night shade ml
51 237किपकच्छु वॄष्य Leguminosae Mucuna prurita आत्मगुप्ता,मकर्टी,कण्डुरा,शूकिशम्बी,केवांच Cowhage लता Pruriyenine गुरु,िस्नग्ध मधुर,ितक्त मधुर उष्ण पाचन,कास,ज्वर,कफवातशामक,पीनस,पाश्वर्पीङा,कृिम,हृद्रोग,मूत्रल बीज,रोम,मूल 3-6 gm वानरी गुिटका,माषबलािद पाचन
वृक्ष 40
52 113ककर्ट्श्रंगी कासहर Anacardiaceae Pistacia integerrima अजश्रृंगी,कुलीरिवषािणका,वक्रा, . Tannin, Vol oil लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त कटु उष्ण कफवातहर,क्षय,ज्वर,श्वास,उध्वर्वात,तृष्णा,कास,िहक्का,अरुिच,वमनहर कोष 1-3 Gm श्रृंग्यािद चूणर्, बालचतुभर्द्रा
फीट
Cinnamomum वृक्ष 100 125-
53 76कपूर्र हॄद्य Lauraceae घनसार,चन्द्र,िहमाह्व Camphor Camphor oil लघु,तीक्ष्ण ितक्त,कटु ,मधुर कटु शीत शीतल,चक्षुष्य,लेखन,कफिपत्तिवषहर,दाह,तृष्णा,मुखमेदगन्धहर,सुगिन्ध सत्व कपूर्ररस-आसव-अकर्
camphora फीट 375 mg
0.5-1
54 182कटु का िपत्तिवरेचन Scrophulariaceae Picrorhiza kurroa ितक्ता,कटु रोहणी,काण्डरुहा,मत्स्यशकला,चक्रांगी,कृष्णभेदा,शतपवार्,कुटकीPicrorhiza क्षप
ु Picrorhizine, Kutkine रूक्ष,लघु ितक्त कटु शीत भेदनी,दीपनी,हृद्य,कफिपत्तज्वरहर,प्रमेह,श्वास,कास,दाह,कृिम,कुष्ठहर मूल,भौिमक काण्ड आरोग्यविधर् नी,ितक्तािद क्वाथ
gm
55 61खिदर कुष्ठघ्न Leguminosae Acacia catachu रक्तसार,दन्तधावन,बालपत्र,कण्टकी Cutch tree वृक्ष Catechin, tannin लघु,रूक्ष ितक्त,कषाय कटु शीत शीतल,श्वास,कफिपत्त,कास,कुष्ठ,व्रण,प्रमेह,िश्वत्र,ज्वरघ्न,रक्तिपत्तहर त्वक,सार 1-3 Gm खिदरािद-वटी-चूण-र् िरष्ट-क्वाथ
56 304िकरातितक्त ज्वरघ्न Gentianaceae Swertia chirayata िकरात,िचरायता Chiretta क्षुप Mengigerin, Gentianine लघु,रूक्ष ितक्त कटु उष्ण सारक,शीतल,ज्वरघ्न,सिन्नपातज्वर,श्वास,कफिपत्त,कास,शोथ,कुष्ठ,व्रण,कृिमहर पंचांग 1-3 gm सुदशर्न चूणर्,िकरातािद क्वाथ
0.1-0.2
57 184कुमारी िपत्तिवरेचन Liliaceae Aloe vera गृहकन्या,घृतकुमारी,ग्वारपाठा, Indian aloe क्षुप 2 फीट Aloin गुरु,िस्नग्ध,िपिच्छल ितक्त कटु उष्ण बल्य,वातिवषहर,वृष्य,चक्षुष्य,रसायन,गुल्म,प्लीहा,यकृत,ग्रिन्थ,अिग्नदग्ध,रेचनी,अनातर्वपत्र,एलुवा कुमायार्सव,कुमािरकावटी,रजःप्रवतर्नीवटी,कुमािरकापाक
gm
Strychnos वृक्ष 50 60-250
58 31कुपीलू आक्षेपजनन Loganiaceae िवषितन्दुक,काकितन्दुक,कुचला Nuxvomica Strychanine लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण ितक्त,कटु कटु उष्ण मदकारक,कफिपत्तहर,व्यथाहर(वेदना),ग्राही,पक्षाघात,वाजीकर,आमवात बीज मज्जा िवषितन्दुक वटी, नवजीवन रस
nuxvomica फीट mg
250-
59 53कंकुम वण्यर् Iridaceae Crocus sativus घुसण,रक्त,वाह्लीक,काश्मीर Saffron क्षप
ु Volatile oil,Crocin िस्नग्ध कटु ,ितक्त कटु उष्ण वण्यर्,िशरोरोग,कृिम,वमन,व्यंग(झांई),ित्रदोषहर केशर कुंकुमािद-घृत-तैल
500 mg
White guard 10-20
60 5कूष्माण्ड मेध्य Cucurbitaceae Benincasa hispida पुष्पफल,वल्लीफल,बृहतफल लता Cucurbitine लघु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत बल्य,बिस्तशोधक,मेध्य,अम्लिपत्तहर,िपत्तशामक,वृष्य,ित्रदोषहर बीज,तैल,फल कूष्माण्ड-घृत
melon Gm

61 96लवंग छे दन Myrtaceae Syzygium aromaticum देवकुसम,श्रीप्रसून,चन्दनपुष्पक,वािरज Clove वृक्ष 30 फीट Vit. & Vol oil लघु,िस्नग्ध ितक्त,कटु कटु शीत चक्षुष्य,कफिपत्तशामक,तृष्णा,छिदर् ,आध्मान,शूलहर,कास,श्वास,िहक्का,क्षय,अम्लिपत्तहर,दन्तपीङाहरपुष्पकिलका 1 gm अिवपित्तकर चूणर्
Holarrhena कुटजा-िरष्ट-अवलेह-
62 190कुटज उपशोषक Apocynaceae िगरीमिल्लका,वत्सक,किलं ग,इन्द्रवृक्ष,कुङा Kurchi वृक्ष 40 फीट Conessin लघु,रूक्ष ितक्त,कषाय कटु शीत अशर्,अितसार,िपत्तरक्त,कफ,तृष्णा,आम,कुष्ठहर त्वक,बीज 3-6 gm
antidysenterica सुरा
63 260लोध्र आतर्वसंग्रहणीय Symplocaceae Symplocos recemosa स्थूल्वल्कल वृक्ष Loturine लघु,रूक्ष कषाय कटु शीत ग्राही,चक्षुष्य,कफिपत्तहर,रक्तिपत्त,रक्तप्रदर,अितसार,प्रवािहका,श्लीपद,शोथहर, त्वक 1-3 Gm लोध्रासव
64 152मदनफल वमन Rubiaceae Randia Spinosa छदर्न,िपण्डी,शल्यक,िवषपुष्पक,मैनफल Emetic nut वृक्ष 25 फीट Saponin लघु,रूक्ष कषाय,मधुर,ितक्त,कटु कटु उष्ण लेखन,वामक,िवद्रिधहर,प्रितश्याय,व्रण,कुष्ठ,कफ,आनाह,गुल्म फल 1-2 gm १३३ योग च०क० १
65 364मंिजष्ठा रक्तप्रसाधन Rubiaceae Rubia cordifolia िवकसा,योजनवल्ली,मंजीठ Indian madder लता Manjistine गुरु,रूक्ष ितक्त,कषाय,मधुर कटु उष्ण स्वरवणर्कर,िवष,कफ,शोथ,योिनरोग,कणर्रोग,रक्तदोष,िवसपर्,व्रण,प्रमेहहर मूल 1-3 Gm मंिजष्ठािद-चूण-र् क्वाथ
ित्रकटु ,मिरच्यािद वटी-
66 147मिरच दीपन Piperaceae Piper nigrum वेल्लज,कृष्ण,उषण,सुवृत Black pepper लता Piperine, Vol oil लघु,तीक्ष्ण कटु कटु उष्ण दीपन,कफवात,श्वास,शूल,कृिम, फल 0.5-1 gm
तैल-चूणर्
67 172माकर्िण्डका सुखिवरेचन Caesalpiniodae Cassia angustifolia सनाय,माकर्िण्डका,स्वणर्पत्री Indian senna गुल्म Sennodiside लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त,मधुर,कषाय कटु उष्ण मृदुरच
े नी,कुष्ठ,उभयतोभागहर,िवष,दुगर्न्ध,कासहर,गुल्म,उदर पत्र,फल .5-2 gm पञ्चसकार चूणर्
Asparagus
68 232मुशली वॄष्य Liliaceae सफ़ेद मूसली क्षुप Asparegin गुरु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत वृष्य,बृंहण,रसायन,गुरुपाकी,अशर्,वातशामक कन्द 3-6 Gm मुसली पाक
adscendens
मुस्तकािद क्वाथ-
69 149मुस्तक दीपन Cyperceae Cyperus rotundus वािरद,मोथा Nut grass क्षुप Vol.oil लघु,रूक्ष ितक्त,कटु ,कषाय कटु शीत ग्राही,दीपन,पाचन,कफ,िपत्त,तृष्णा,अरुिच,ज्वर,अितसार,ग्रहणी कन्द 3-6 gm
िरष्ट-चूणर्
नागकेशरचूणर्,पुष्यानुग
70 353नागकेशर रक्तस्तम्भन Guttiferae Mesua ferrea नागपुष्प,चाम्पेय,नागचम्पा,पीलानागकेशर Mesua वृक्ष मध्यम Mesuol, oil लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त कटु कोष्ण आमपाचन,ज्वर,कण्डू,स्वेद,छिदर् ,ह्रल्लास,दुगर्न्ध,कुष्ठ,वीसपर्,िपत्त,िवष,रक्तिपत्त-प्रदर-अितसार-अशर् पुंकेशर 1-3 Gm
चूणर्
िनम्बािद-तैल-चूण-र्
71 57िनम्ब कण्डूघ्न Meliaceae Azadiracta indica िपचुमदर्,अिरष्ट,िहं गुिनयार्स Margosa tree वृक्ष Nimbine,tannine लघु ितक्त,कषाय कटु शीत चक्षुष्य,कृिम,िवष,अरोचक,कुष्ठ,गुल्म,मेह,भेदन,ज्वर,व्रण,अहृद्य त्वक,पत्र,बीज,फल,मूल 1-3 Gm
िरष्ट
Five leaved
72 24िनगुर्ण्डी वेदनास्थापन Verbaenaceae Vitex nigundo सम्हालू,िसन्दुवार,हरेणुका गुल्म Volatile oil लघु,रूक्ष कटु ,ितक्त कटु उष्ण केश्य,नेत्रिहत,शूल,शोथ,आमवात,कृिम,कुष्ठ,अरुिच,ज्वर मूल,पत्र,बीज 1-3 Gm िनगुर्ण्डी-कल्क-तैल
chaste
Kinotanic acid,
73 209पलाश कॄिमघ्न Leguminosae Butea monosperma िकंशुक,रक्तपुष्प,क्षारश्रेष्ठ,ब्रह्मवृक्ष,सिमद्वर,टेसू वृक्ष 40 फीट लघु,रूक्ष कटु ,ितक्त,कषाय कटु उष्ण दीपन,भग्नसंधानकर,ग्रहणी,अशर्,कृिम,वृष्य,पुष्प-तृड्दाह,वातरक्त,कुष्ठ,फल-प्रमेह,अशर्,कृिम पुष्प,बीज,त्वक,िनयार्स 3-6 gm पलाशक्षारघृत
palasonin
Allyl-propyl 1-3gm
74 25पलाण्डु वेदनास्थापन Liliaceae Allium cepa दुगर्न्ध,यवनेष्ठ,मूखदू षक Onion क्षुप गुरु,तीक्ष्ण,िस्नग्ध मधुर,ितक्त मधुर कोष्ण कफकारक,वातहर,बलवीयर्वधर्क,रात्र्यन्धता बीज,कन्द
disulphide seed
पाषाणभेदािद क्वाथ-
75 279पाषाण भेद अश्मरी भेदन Saxifragaceae Bergenia ligulata अश्मघ्न क्षप
ु Tannic acid लघु,िस्नग्ध,तीक्ष्ण कषाय,ितक्त कटु शीत बिस्तशोधक,भेदक,गुल्म,पथरी,हृद्रोग,योिनरोग,प्रमेह,प्लीहा,शूल,व्रण मूल 3-6 gm
चूणर्
Stereospermum 50-100
76 85पाटला शोथहर Bignoniaceae मधुदूती,अितवल्ल्भा,ताम्रपुष्पी,कृष्णवृन्ता,कुबेराक्षी,कुम्भीपुष्पी,अमोघा,अम्बुवासनी. वृक्ष 60 फीट Gum लघु,रूक्ष ितक्त,कषाय कटु उष्ण ित्रदोषहर,अरुिच,श्वास,शोथ,रक्त,छिदर् ,िहक्का,तृषाहर,पुष्प-हृद्य,कण्ठ्य मूल त्वक दशमूलािरष्ट
suaveolens ml
Carbohadrate, 29%
77 307पटोल ज्वरघ्न Cucurbitaceae Trichosanthes dioica कुलक,ककर्शच्छद,राजीफल,बीजगभर्,परवल Pointed Gourd लता लघु,रूक्ष ितक्त कटु उष्ण पाचन,हृद्य,वृष्य,अिग्नदीपन,कास,ज्वर,ित्रदोष,कृिमहर पत्र,मूल 10-20 ml पटोलािद क्वाथ-चूणर्
seed oil
गुङिपप्पली,
78 110िपप्पली कासहर Piperaceae Piper longum मागधी,वैदही,कृष्णा,कणा,चपला,तीक्ष्णतण्डुला,उषणा,शोण्डी,कोला Long pepper लता Piperine, Vol oil लघु,िस्नग्ध,तीक्ष्ण कटु मधुर अनुष्णशीत श्वास,कास,कुष्ठ,गुल्म,अशर्,मेदकफहर,वृष्य,मेध्य,गुङयुक्त-अिग्नवधर्क,जीणर्ज्वर, फल,मूल 1.5-1gm
िपप्पल्यासव
Spreding पुननर्वा-ष्टक-आसव-
79 267पुननर्वा मूत्रिवरेचनीय Nyctagiinaceae Boerhavia diffusa पुननर्वा,शोथघ्नी,वषार्भ,ू गदहपुरना प्रसरी क्षप
ु K,No3,Sulphate लघु,रूक्ष मधुर,ितक्त,कषाय मधुर उष्ण संग्राही,रक्तवधर्क,उदररोग,िवष,अिग्नदीपक,ब्रघ्न,शोथ,पाण्डुहर मूल,बीज,पंचांग 1-3 gm
Hogweed िदमण्डूर
रास्नािद-क्वाथ-घृत-
80 13रास्ना वेदनास्थापन Compositae Pluchea lanceolata युक्ता,एलापणीर्,सुरभी . क्षुप Quersitine, Puchine गुरु ितक्त कटु उष्ण उदररोग,िवष,८० िवकार वातनाशक,कास,,शोथ,ज्वर,वातरक्त,िसध्महर पत्र 100 ml
तैल

81 26रसोन वेदनास्थापन Liliaceae Allium sativum उग्रगन्ध,यवनेष्ठ, Garlic क्षुप Allyl-propyl sulphide िस्नग्ध,तीक्ष्ण,गुरु,िपिच्छल,सर पंचरस अम्लरिहत कटु उष्ण बृंहण,पाचन,सर,सन्धानकर,कन्ठ्य,बलवणर्कर,मेध्य,रसायन,चक्षुष्य,हृद्रोग,ज्वर,कुिक्षशूल,गुल्म,अशर्,वातकफहरकन्द,तैल
10-20
82 70सैरय
े क कुष्ठघ्न Acanthaceae Barleria prionitis सहचर,िझण्टी,िपयाबासा . गुल्म . लघु ितक्त,मधुर कटु उष्ण कुष्ठ,वातरक्त,कण्डु,िवषहर,केशरंजक पंचांग
ml
Indian
oleo resin gum, Boswellia 1-3
83 202शल्लकी पुरीषिवरजनीय Burseraceae Boswellia serrata सुस्रवा,गजभक्ष्या,सलई,कुन्दुरू olibanum वृक्ष लघु,रूक्ष कषाय,ितक्त,मधुर कटु शीत िपत्त,श्लेष्म,अितसारहर,रक्तिपत्त,व्रणहर,पुिष्टकर,अशर्हर िनयार्स
oil gm
tree
50-
84 310सप्तपणर् िवषमज्वरघ्न Apocynaceae Alstonia scholaris िवशालत्वक,शारद,िवषम्च्छद,िछतवन Dita वृक्ष Ditamine लघु,िस्नग्ध ितक्त,कषाय कटु उष्ण व्रण,वातकफहर,कुष्ठ,जन्तुघ्न,दीपन,गुल्महर,श्वास,िवषमज्वरहर त्वक 100 सप्तच्छ्दािद-क्वाथ-वटी-तैल
ml
Rauwolfia 1-
85 12सपर्गंधा िनद्राजनन Apocynaceae चन्द्रमार,धवलिवटप . क्षप
ु Reserpine रूक्ष ितक्त कटु उष्ण शामक,उच्चरक्तचाप,उन्माद,अिनद्रा,अपस्मारहर,मानिसकव्यािधहर मूल सपर्गन्धाघन वटी
serpentina 2Gm
Hemidesmus Indian Methoxy salicylic 5-10
86 363सािरवा रक्तप्रसाधन Asclepidaceae उत्पलसािरवा,गोपवल्ली,अनन्तमूल,कपूरी लता गुरु,िस्नग्ध मधुर,ितक्त मधुर शीत शुक्रकर,अिग्नमांद्य,अरुिच,श्वास,कास,आम,िवषनाशन,ित्रदोषहर,रक्तप्रदरहर मूल सािरवािद-क्वाथ-वटी-अवलेह-आसव
indicus sarsaparilla aldehyde gm
50-
Desmodium क्षुप 4
87 374शालपणीर् अंगमदर् प्रशमन Leguminosae िवदारीगन्धा,अंशुमती,सिरवन Resin गुरु,िस्नग्ध मधुर,ितक्त मधुर उष्ण वमन,ज्वर,श्वास,अितसार,शोष,ित्रदोषनाशक,रसायन,िवष,कृिमहर पंचांग 100 शालपण्यार्िद क्वाथ,दशमूलािरष्ट
gangeticum फीट ml
Salmalia Silk cottan वृक्ष 125 3-6
88 203शाल्मली पुरीषिवरजनीय Bombacaceae मोचा,िपिच्छल,रक्तपुष्प,िस्थरायु,कंटकाढ्य,तुिलनी,सेमल Tannic acid, Gallic acid लघु,िस्नग्ध,िपिच्छल मधुर मधुर शीत शीतल,रसायन,वातरक्त,रक्तिपत्त,संग्राही,वृष्य,पौिष्टक,युवानिपिडकाहर मूल,पुष्प,फल,िनयार्स शाल्मिलघृत
malabarica tree फीट gm
Convolvulus बहुवषार्यु 10-20
89 3शंखपुष्पी मेध्य Convolvulaceace क्षीरपुष्पी,मांगल्यकुसमा . Shankhpuspine िस्नग्ध,िपिच्छल ितक्त मधुर शीत सर,मेध्य,वृष्य,रसायन,मानसरोगहर,अपस्मार,िवष,कुष्ठहर,स्मृित,कािन्तप्रद पंचांग शंखपुष्पी पानक,मेध्यकषाय
pluriculis क्षुप ml
Asparagus 3-6
90 234शतावरी वॄष्य Liliaceae बहुशुता,शतवीयार्,शतमूली,अितरसा लता Saponin गुरु,िस्नग्ध मधुर,ितक्त मधुर शीत रसायन,मेध्य,अिग्नवधर्क,पुिष्टदायक,स्तन्यवधर्क,शुक्रवधर्क,चक्षष्य
ु ,वातिपत्तहर,शोथहर कन्द शतावरीघृत,नारायणतैल,िवष्णुतैल
racemosus Gm
1-3
91 165शतपुष्पा वातानुलोमन Umbelliferare Anethum sowa छत्रा,सोया Dill क्षप
ु Vol oil लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण अिग्नदीपक,तीक्ष्ण,वातानुलोमन,व्रण,शूल,नेत्ररोगहर अकर्,तैल शतपुष्पाकर्
Gm
Drumastic Moringine, 1-3
92 43शोभान्जन स्वेदोपग Moringaceae Moringa oleifera िशग्रु,तीक्ष्णगन्धा,मोचक,अक्षीव वृक्ष लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण अिग्नदीपक,तीक्ष्ण,चक्षष्य
ु ,शोथ,कृिम,मेदोरोग,अपची,िवष,गलगन्ड,व्रणहर,पत्र-वेदनाहर बीज,मूलत्वक शोभाञ्जनािद लेप
plant Pterygospermine Gm
3-6
93 348िशरीष िवषघ्न Mimosoideae Albizzia lebbeck शुकतरु,किपतन,भन्डीर,शुकिप्रय वृक्ष Tannin,Saponin लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कषाय,ितक्त,मधुर कटु कोष्ण वातहर,शुक्रस्तम्भन,शोथ,िवसपर्,िवष,कास,गन्डमालाहर त्वक,पत्र,बीज,पुष्प महािशरीष अगद,िशरीषािरष्ट
gm
Oroxylum वृक्ष 40 3-6
94 192श्योनाक उपशोषक Bignoniaceae टु ण्टुक,कुटन्नट,भल्लूक,पृथुिशम्ब,सोनापाठा Oroxylin, Baicalein लघु,रूक्ष मधुर,ितक्त,कषाय कटु उष्ण अिग्नदीपक,मलसंग्राहक,शोथ,अितसार,आमाितसार,संग्रहणी,कणर्स्राव-शूलहर मूलत्वक बृहत्पञ्चमूल क्वाथ
indicum फीट Gm
वृक्ष 150 2-5
95 95तालीस छे दन Pinaceae Abies webbiana पत्राढ्य,धात्रीपत्र,शुकोदर Fir Vol oil लघु,तीक्ष्ण ितक्त,मधुर कटु उष्ण श्वास,कास,कफ़वात,अरुिच,गुल्म,आम,अिग्नमांद्य,क्षयरोगहर पत्र तािलसािद चूणर्-वटी
फीट gm
Sesamum 3-6
96 46ितल केश्य Pedaliaceae ितल Seasamum क्षप
ु Vit A-B-C, Ca, Fat गुरु,िस्नग्ध मधुर,कषाय,ितक्त मधुर उष्ण बल्य,केश्य,त्वच्य,दन्त्य,ग्राही,अिग्नमितप्रद,अल्पमूत्रकर,कृष्णितल श्रेष्ठ,वीयर्प्रद बीज,तैल ितलािद गुिटका
indicum Gm
Operculina 1-3
97 173ित्रवॄत सुखिवरेचन Convolvulaceace ित्रभण्डी,सरला,रेचनी,सुवहा,िनशोथ् Indian jalap लता Terpethine लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण ितक्त,कटु कटु उष्ण रेचन,वातहर,िपत्तज्वर,कफ़,िपत्त,शोथ,उदररोगहर,कामला,अशर्हर मूलत्वक ित्रवृत-चूणर्-गुिटका-क्वाथ-घृत
terpethum gm
क्षुप 4 Vol oil, phenol,Ascarbic 1-3
98 314तुलसी िवषमज्वरघ्न Labiatae Ocimum sanctum सुरसा,अपेतराक्षसी,भूतघ्नी,बहुमंजरी,देवदुन्दुभी,सुलभा,ग्राम्या Holy basil लघु,रूक्ष कटु ,ितक्त कटु उष्ण ह्रद्य,अिग्नदीपक,कुष्ठ,पाश्वर्शूलहर,वातकफ़हर,श्वास,कास,मूल-वीयर्स्तम्भक पत्र,पुष्प,बीज,मूल
फीट acid gm
Cinnamomum वृक्ष 25 1-3
99 97त्वक छे दन Lauraceae उत्कट,दारुिसता,दालचीनी Cinnamon Eugenol,Cinnamaldehydeलघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त,मधुर कटु उष्ण स्वािदष्ट,ितक्त,वातिपत्तहर,सुगिन्ध,शुक्रल,बल्य,मुख-शोष-तृष-कैन्सरहर त्वक,तैल,पत्र िसतोपलािद चूणर्
zeylanicum फीट Gm
Vetiveria Khaskhas 3-6
100 44उशीर स्वेदापनयन Graminae नलद,अमृणाल,खस,समगन्धक तृण Volatile oil रूक्ष,लघु ितक्त,मधुर कटु शीत स्तंभन,ज्वर,वमन,दाह,अिम्ल्पत्त,तृषा,िवसपर्,मूत्रकृच्छ्र,िवष,रक्तिवकारहर मूल उशीरासव,षडंगपानीय
zizanoides grass Gm
125-
101 9वचा संज्ञास्थापन Araceae Acorus calamus षडग्रन्था,गोलोमी,उग्रगन्धा Sweet flag क्षुप A & b -Asarone लघु,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण वामक,अिग्नवधर्क,िवबन्धहर,आध्मान,शूल,उन्माद,कृिमहर,वचनशिक्तवधर्क, मूल,काण्ड 500 सारस्वत चूणर्
mg
50-
Three leaved
102 280वरूण अश्मरी भेदन Capparidaceae Crataeva nurvala ितक्तशाक,बरना वृक्ष Saponin, Tannin लघु,रूक्ष ितक्त,कषाय कटु उष्ण भेदन,मूत्रकृच्छृ हर,अश्मरीभेदन,गुल्म,वातरक्तहर,अिग्न-िपत्तवधर्क,पत्र-मेदहर त्वक 100 वरुणािद क्वाथ
caper
ml
10-20
103 94वासा छे दन Acanthaceae Adhatoda vasica िसं हास्य,वािजदन्त,आटरुषक Malabar Nut क्षप
ु Adhatodic acid रूक्ष,लघु ितक्त,कषाय कटु शीत हृद्य,कास,श्वास,रक्तिपत्त,ज्वर,प्रमेह,कुष्ठ,क्षयहर,कृिमघ्न पत्र,मूल,पुष्प वासािरष्ट
gm
Ficus 3-6
104 286वट मूत्रसंग्रहणीय Moraceae न्यग्रोध,बहुपाद,बङ Banyan वृक्ष Tannin गुरु,रूक्ष कषाय कटु शीत ग्राही,व्रणहर,वण्यर्,दाहग्न,प्रमेह,व्यंग,योिनदोषहर, फल,क्षीर,प्ररोह,पत्र,त्वक~ न्योग्राधािद-चूणर्-घृत
bangalensis gm
15
105 42वत्सनाभ स्वेद जनन Ranunculaceae Aconitum ferox अमृत,िवष,मीठािवष Monk's hood क्षप
ु Aconitine,PsudoAco.. रूक्ष,तीक्ष्ण,लघु,व्यवायी,िवकासीमधुर मधुर उष्ण ज्वरघ्न,स्वेदजनन,हृदयोत्तेजक,पीङाशामक,शोथहर,कफवातहर,बल्य,अिग्नमांद्य,ग्रहणी,अितसारहर मूल आनन्दभैरव रस,रामबाण,कफकेतु
mg
3-6
106 332िवदारी बल्य Leguminosae Pueraria tuberosaस्वादुकन्दा,इक्षक
ु न्दा,गजवािजिप्रया,कन्दपलाश,भूिमकुष्माण्ड,िवदारीकन्द,पतालकोहङाIndian kudju लता carbohydrate 64% गुरु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत बृंहण,स्तन्यशुक्रबलवणर्कर,स्वयर्,मूत्रल,िपत्तरक्तवातदाहहर,रसायन कन्द
Gm
5-10
107 208िवडंग कॄिमघ्न Myrsinaceae Embelia ribes कृिमघ्न,िचत्रतण्डुल,वायिवडंग गुल्म Embelin, christembine लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,कषाय कटु उष्ण अिग्नमांद्य-शूल-आध्मान-उदर-कृिम-वात-िवबन्धहर फल िवडंगािद-चूणर्-लौह-तैल
gm
Glycyrrhiza 3-6
108 98यष्टीमधु छे दन Papilionatae मधुक,क्लीतक,मधुयष्ठी Liquorice गुल्म Glycyrrhizin गुरु,िस्नग्ध मधुर मधुर शीत चक्षष्य
ु ,बलवणर्कर,शुक्रल,केश्य,स्वयार्,िपत्तवातरक्तिजत,व्रण,शोथ,िवष,छिदर् ,अम्लक्षयहर मूल यष्ट्यािद-चूणर्-क्वाथ
glabra Gm
Trachyspermum क्षुप 3 1-3
109 204यवानी शूलप्रशमन Umbelliferare यवानी,अजमोिदका,दीप्यका,अजवायन Ajowan Thymol, carvacrol लघु,रूक्ष,तीक्ष्ण कटु ,ितक्त कटु उष्ण दीपन,पाचन,रुच्य,िपत्तकर,शुक्रशूलहर,वातकफ़-उदर-आनाह-गुल्म-प्लीहा-कृिमहर फल यवािनकाचूण,र् यवानीषाडव,यवान्याकर्
ammi फीट gm
3-6
110 27देवदारु वेदनास्थापन Pinaceae Cedrus deodara भद्रदारू,सुरभूरूह Deodar महावृक्ष Sesquiterpene लघु,िस्नग्ध ितक्त कटु उष्ण िवबन्ध,आध्मान,शोथ,तन्द्रा,िहक्का,ज्वर,प्रमेह,पीनस,कास,कण्डू,वात,वेदनाहर काण्ड,सार,तैल देवदावार्िद-क्वाथ-तैल
Gm

You might also like