„ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” JANA KOCHANOWSKIEGO

JAKO TRAGEDIA RACJI POLITYCZNYCH ORAZ POSTAW MORALNYCH I

OBYWATELSKICH

1. Geneza utworu.

J. Kochanowski napisał „Odprawę posłów greckich” dla uświetnienia zaślubin kanclerza Jana
Zamoyskiego z Krystyną Radziwiłłówną, jemu też zadedykował swój utwór.
Po raz pierwszy sztukę wystawiono w obecności pary królewskiej (Stefana Batorego i Anny
Jagiellonki) i dworu 12 stycznia 1578 r., w Ujazdowie pod Warszawą.

2. Hierarchia postaci.

I plan – antagoniści: Aleksander (Parys, syn Priama) i Antenor. Z nimi związana jest główna
problematyka utworu.
II plan – Priam (król Troi), Helena (żona króla Sparty, Menelaosa), Iketaon, Ulisses (Odyseusz),
Menelaos, Poseł, Kasandra.
III plan – postacie epizodyczne: Więzień, Rotmistrz, Pani Stara.

Bohaterowie są statyczni, mają jedną dominującą cechę charakteru, np. Antenor – rozwaga,
Aleksander – egoizm.

3. Temat a idea utworu.

Tematem dramatu są wydarzenia bezpośrednio poprzedzające wybuch wojny trojańskiej (opisane

w „Iliadzie”): pertraktacje greckich posłów (Menelaosa i Ulissesa), żądających powrotu Heleny
(porwanej przez Aleksandra) do Grecji i odmowna odpowiedź Trojan, równoznaczna z początkiem
wojny. Akcja rozgrywa się w Troi.
Temat ten jest kanwą/podstawą/pretekstem dla wyrażenia głównej myśli utworu, jego idei,
dotyczącej współczesnej Kochanowskiemu Rzeczpospolitej. Mamy zatem do czynienia z tzw.
kostiumem historycznym.

Troja w dramacie to w istocie alegorią Polski:

- nazywana jest w utworze Rzeczpospolitą,
- ubiory noszone przez bohaterów przypominają w dużym stopniu stroje szesnastowiecznej szlachty
polskiej,
- w utworze występują starostowie, marszałkowie, rotmistrz (osoby piastujące urzędy
charakterystyczne dla Polski XVI w.),
- sposób głosowania przez rozstępowanie się na dwie strony – zbieżny ze sposobem głosowania w
polskim sejmie za czasów Kochanowskiego.

Troja w „Odprawie posłów greckich”, obdarzona modelem ustrojowym szlacheckiej

Rzeczpospolitej, jest bohaterem tragicznym. Ukazanie Troi u progu katastrofy miało stanowić
ostrzeżenie kierowane przez Kochanowskiego ku ówcześnie rządzącym w Polsce.

Dramat Kochanowskiego jest tragedią racji politycznych.

 Autor staje po stronie Antenora, będącego wzorem obywatela, działającego „pro publico bono”
(domaga się zwrotu Heleny, co ma zapobiec wojnie z Grecją), a przeciwko Aleksandrowi,
kierującemu się dobrem osobistym (chce, by Helena pozostała w Troi bez względu na
konsekwencje).
O ile tragedii antyczna mówiła o racjach równorzędnych, o tyle „Odprawa posłów greckich” jest
tragedią racji NIERÓWNORZĘDNYCH (brak tu zatem właściwego konfliktu tragicznego).

Kochanowski wskazał w swym dramacie przyczyny regresu politycznego w Polsce II połowy XVI w. i
ostrzegł, że w przyszłości mogą one spowodować osłabienie tego potężnego jeszcze wówczas
państwa:
- słabość władzy królewskiej,
- niepraworządność (lekceważenie prawa przez magnatów i szlachtę, przekupstwo urzędników),
- samowolę młodzieży szlacheckiej,
- bezwład sejmu.
Nie ukazał jednak w utworze upadku Troi (czyli w istocie – Rzeczpospolitej), akcja kończy się
informacją o podpływaniu greckich okrętów (wojna ma się dopiero rozpocząć). Była to sugestia, że
katastrofy w Polsce można jeszcze uniknąć.

4. „Odprawa posłów greckich” a reguły antycznej tragedii.

Utwór Kochanowskiego był pierwszą w Polsce tragedią klasycystyczną – dramatem wzorowanym na
tragedii antycznej.
Poeta wprowadził jednak pewne zmiany, związane z ideą jego utworu.

TRAGEDIA ANTYCZNA „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH”

Chór złożony z dojrzałych mężczyzn. Chór panien (renesansowy kult piękna i młodości).
Obecność parodosu i eksodosu. Brak tych części – zachowana natomiast
przemienność partii aktorskich (epejsodionów) i
chóralnych (stasimonów).
Kompozycja zamknięta. Kompozycja otwarta (losy Troi nie rozstrzygają się
ostatecznie w finale).
Bohaterowie wysoko urodzeni, nieprzeciętni, Status bohaterów – zachowany, ale – konflikt nie
uwikłani w konflikt tragiczny. jest tragiczny.
Tragedia racji równorzędnych. Tragedia racji nierównorzędnych.
Zasada trzech jedności. Zachowana.
Zasada decorum. Zachowana.
Determinująca rola przeznaczenia i bogów na Przeznaczenie nie odgrywa istotnej roli, sprawy
ludzkie życie. ludzkie są pozostawione ludziom, którzy są
odpowiedzialni za bieg zdarzeń.
Dialog – agon oparty na stichomytiach i Zachowane.
dychomytiach.
Bohaterowie statyczni. Zachowane.
Akcja oparta na micie. Tu także, ale historii mityczna jest tylko
pretekstem do ukazania bieżących problemów
Rzeczpospolitej (kostium historyczny).