‫ﺷﻌﺒﺔ اﻟﻘﺎﻧﻮن اﻟﺨﺎص‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﺤﻤﺪ اﻷول‬

‫ﻣﺴﻠﻚ ﻣﺎﺳﺘﺮ اﻟﻘﻀﺎء‬ ‫ﻛﻠﻴﺔ اﻟﻌﻠﻮم اﻟﻘﺎﻧﻮﻧﻴﺔ‬

‫واﻟﺘﺤﻜﻴﻢ‬ ‫واﻻﻗﺘﺼﺎدﻳﺔ واﻻﺟﺘﻤﺎﻋﻴﺔ‬
‫وﺟﺪة‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻟﻨﻴﻞ دﺑﻠﻮم اﻟﻤﺎﺳﺘﺮ ﻓﻲ‬

‫اﻟﻘﻀﺎء واﻟﺘﺤﻜﻴﻢ‬

‫دور ﻣﻔﺘﺸﻴﺔ اﻟﺸﻐﻞ‬

‫ﻓﻲ اﻟﺤﺪ ﻣﻦ ﻧﺰاﻋﺎت اﻟﺸﻐﻞ‬

‫ﺑﺈﺷﺮاف اﻟﺪﻛﺘﻮر ‪:‬‬ ‫إﻋﺪاد اﻟﻄﺎﻟﺐ ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺣﻀﺮي‬ ‫أﺣﻤﺪ ﺗﻮﻳﺲ‬

‫أﻋﻀﺎء ﻟﺠﻨﺔ اﻟﻤﻨﺎﻗﺸﺔ‬

‫ﻣﺸﺮﻓﺎ ورﺋﻴﺴﺎ‬ ‫أﺳﺘﺎذ اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ اﻟﻌﺎﻟﻲ ﺑﻜﻠﻴﺔ اﻟﺤﻘﻮق وﺟﺪة‬ ‫اﻟﺪﻛﺘﻮر ﻋﺒﺪ اﻟﻌﺰﻳﺰ ﺣﻀﺮي‬
‫ﻋﻀﻮا‬ ‫أﺳﺘﺎذ اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ اﻟﻌﺎﻟﻲ ﺑﻜﻠﻴﺔ اﻟﺤﻘﻮق وﺟﺪة‬ ‫اﻟﺪﻛﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ أﺧﻴﺎظ‬
‫ﻋﻀﻮا‬ ‫أﺳﺘﺎذ اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ اﻟﻌﺎﻟﻲ ﺑﻜﻠﻴﺔ اﻟﺤﻘﻮق وﺟﺪة‬ ‫اﻟﺪﻛﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻀﺮي‬

‫‪2009-2008‬‬ ‫اﻟﺴﻨﺔ اﻟﺠﺎﻣﻌﻴﺔ‬

 ‫<<‬

‫‪íÚ‚ÏÚ‬‬

‫‪،‬‬ ‫ا دو‬ ‫ت ا رى ا‬ ‫إ دى ا‬ ‫رار ا‬ ‫ر ا‬

‫ق‬ ‫ر ؛و ن‬ ‫و"!ودھ ا‬ ‫ا ‪#$‬د‬ ‫و‪$‬و‬ ‫ا‬ ‫"ظ‬ ‫"ت ط‬ ‫!‬
‫‪1‬‬
‫' و و( ر‬ ‫ا‪ 0‬ر ا ذي ! ر أن ‪ -‬ن ‪,‬م ا‬ ‫'‬ ‫رار ا‬ ‫و( ر ا‬ ‫ذك إ‬
‫أ‪ #‬ت أ ‪2‬ر ن أي و‪$‬ت‬ ‫ؤو‬ ‫' ‪،‬‬ ‫وده ا ط ‪ " "4‬وا دا ا‬ ‫'‬ ‫"خ ا‬
‫‪ 9‬ل وا‪ ( 7-‬أ"واع‬ ‫ؤو‬ ‫‪ ,‬ھذه ا‬ ‫‪ ,‬ة '‪ ' ,‬ق ا دو وأ ز ‪ ،‬و‬ ‫‪-‬‬
‫ن أ(راد‬ ‫ا =‪ $‬ت ا <‬ ‫رو‪-‬ط‬ ‫'‪ ,‬ا‬ ‫و >‬ ‫" ا دو‬ ‫ا ‪9‬ر ت ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا‬
‫و ‪, A‬ف ا‪ 2B‬ر‬ ‫'‬ ‫ا "ون ا‬ ‫‪4‬ھ‬ ‫ر"‬ ‫ن ‪, A‬ف ا ‪9‬ر ت ا‬ ‫وو'‬
‫‪2‬‬
‫' دا‪A‬ل ا دو‬ ‫'‪ ,‬ا ‪,‬م ا‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫م رك‬ ‫وى (‪"C‬‬ ‫و( ر‪ ,' > $‬أ ر ن‬ ‫دم ا‬ ‫ھم ' ‪( ,‬‬
‫' ‪,‬ت '‪,A ,‬ق ھ < ت إدار‬ ‫م و دھ ‪ ،‬وإ"‬ ‫‪4‬و ‪ 9" >,‬ط ا‬ ‫ط > و !‬ ‫‪4‬‬
‫‪" ,‬ون‬ ‫‪-A‬‬ ‫ت ا‬ ‫(رض ا رام ذ ك ا ط ق دا‪A‬ل ا ؤ‬ ‫ھم دورھ (‬
‫‪3‬‬
‫(‬ ‫أ‬ ‫‪ ،‬و ‪2‬ل ھذه ا < ت ا‪E‬دار‬ ‫"ب أ‪#‬‬ ‫و ‪#A‬وص ن‬ ‫'‬ ‫ا‬

‫‪ H( H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ HA‬ص و ‪H‬دة ‪" H$‬ون‬ ‫‪ : ' H‬ر ‪H‬ر " ‪H‬ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬ ‫‪' 1‬ز ز أودو" ‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا ‪ H‬رار ا ‪,H‬م ا‬
‫‪.1999-1998‬ص ‪1‬‬ ‫' ا دار ا ‪ -‬ء ا " ا‬ ‫ا ن ا ‪ ' " 2‬ن ا ‪9‬ق ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬ ‫ا‪ '0‬ل‬
‫و‪H, A H,' H $‬ف‬ ‫‪A‬ض '" ‪H‬ن ھ "‪ H‬رأ ‪H‬‬ ‫ا 'ر( ا م ( ا ود ا‪ A0‬رة و‬ ‫‪ 2‬وذ ك ( ظل ا طورات ا ‪ # $‬د و ا‬
‫‪ >H‬أ ‪H2‬ر (‪2 4H‬ر إ ‪A H‬د ‪7 H# H‬‬ ‫‪'H‬‬ ‫‪H‬ث أ‪ H#‬ت ‪$‬وا'‪H‬د ا ‪" H‬ون ا‬ ‫‪H‬‬ ‫ت ( ذ ك ن ا وا" ن ا "ظ ‪ $= ,‬ت دا‪HA‬ل ا‬ ‫ا‬
‫‪H H‬ن و‪H$‬وع (‪ H‬ا ‪ H‬طر ا ' ‪، H‬‬ ‫ا ‪ , 9‬ن ت ذرا< ‪ !, A‬ن ‪ $‬ل ا ! ظ '‪ ,‬ا رار ا و ‪ H‬ور‪H H $‬ن ا ر ‪H‬ود ا ‪ H# $‬دي و‬
‫ا ! ظ '‪# " ,‬ب ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫و‬
‫‪H‬د ا ‪ HA‬س‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ H( H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ HA‬ص_‬ ‫" ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬ ‫د‪ $=' ( ,A‬ت ا ‪ 9‬ل ر‬ ‫‪ "-‬د أ و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل‬
‫‪.2007-2006‬‬ ‫' ‪ .‬ار ط ا " ا‬ ‫أ دال_ ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬
‫‪ 3‬و ‪HH2‬ل ھ‪HH‬ذه ا ؤ ‪ H‬ت ( ‪ H‬ا ؤ ‪ H‬ت ا ‪ ' "HH#‬وا ر ‪ H‬وا ‪ H‬و ت ا ‪ ' "HH#‬ا ‪ ,‬د ‪ H‬وا ‪HH‬ن ا ‪HH‬رة وا ‪ = H‬ت ا != ‪ H‬ا و ‪H‬‬
‫‪ H‬ط ‪ ' "H# H‬أو ر ‪ H‬أو (= ‪ ، H‬وا و" ‪ H‬ت‬ ‫‪ : H‬وا ؤ ‪ H‬ت ا و ‪ H‬ا ‪, H‬دو ‪ H‬وا '‪ H‬ت ا ‪ ، H ,‬إذ "‪H‬ت‬ ‫وا را(ق ا‬
‫و'‪ H‬ت '‪ H,‬ا‪= HA‬ف أ"وا' ‪ H‬و ‪H H ' !H#‬ل ا‪ AH90‬ص ا ‪H‬ر ط ن ‪H‬د ‪ H9‬ل أ ‪H" H‬ت ط‪H‬رق‬ ‫‪ H‬ت وا‬ ‫وا ‪9‬ر ت ا د" ‪ H‬وا " ‪ H‬ت وا‬
‫ا‪ 0‬ر ا رر ( > و ! أدا<>‪.‬‬ ‫"! ذه‪ ،‬وط‬
‫ن ‪ #‬ب‪ :‬ھ ‪4‬ة ! ش ا ‪ 9‬ل ن ‪=A‬ل دو" ا ‪ 9‬ل و ‪9‬ر "ظ ا دو ا ‪ ,‬ا ر ‪O‬دارة ا ‪ H ,‬وا " ‪ H‬ا ‪H‬دد ‪ " H9 70‬ر‪ -‬أ ‪H‬و ر‬
‫‪ 2006‬ص ‪98‬‬

‫‪1‬‬
 ‫<<‬

‫‪1‬‬
‫ل ا دور‬ ‫ث ‪ ,‬ب دورا و‪( < $‬‬ ‫رھ‬ ‫و‬ ‫! ‪ 9‬ت ا ‪ 9‬ل وا ھر ن '‪ ,‬إدار‬
‫‪ - ,‬ء‪.‬‬ ‫ا =‬
‫!ش ا‪ 9‬ل‬ ‫‪$ ،‬د ‪A‬ول‬ ‫‪P‬رار "ظ ره ا !ر"‬ ‫و'‪,‬‬ ‫ن ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫وإذا‬
‫‪2‬‬
‫دى ط ق‬ ‫ر‪$‬‬ ‫ن ه ا م وظ ! > (‬ ‫" ت‬ ‫وو <ل وإ‬ ‫‪,‬ط ت‬
‫ھ‪>,‬‬ ‫ل ن ذ ك ‪$‬د أ ل‬ ‫ر‪ > $‬وا'د ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪>"C( ،‬‬ ‫ت ا‪-A‬‬ ‫ا ؤ‬
‫أو ذات ط‬ ‫ر‪$‬‬ ‫إ‬ ‫‪A‬رج 'ن و"‬ ‫ن ا ول أ"‬ ‫ما‬ ‫نا‬ ‫و'‬
‫‪3‬‬
‫‪.‬‬ ‫أو‬ ‫إدار أو ؤدي وظ ! ‪#‬‬
‫وى ا وط"‬ ‫‪ ،‬وإن ن ذ ك '‪ ,‬ا‬ ‫أھ‬ ‫ز ! ش ا‪ 9‬ل‬ ‫ھذا وإن‬
‫ؤ‬ ‫ن ‪=A‬ل و"‬ ‫!‪9‬‬ ‫وى ا‪0‬ول ظ ر أھ‬ ‫وى ا دو ‪ , ( ،‬ا‬ ‫أو '‪ ,‬ا‬
‫ھم (‬ ‫رار ا =‪ $‬ا ‪ ، , 9‬و‬ ‫ر '‪ ,‬ا‬ ‫ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل و‬ ‫ل '‪,‬‬ ‫'‬ ‫ا‬
‫‪4‬‬
‫ز ! ش ا‪ 9‬ل‬ ‫وى ا دو ‪ ( ،‬ظ ر أھ‬ ‫أ '‪ ,‬ا‬ ‫'‬ ‫‪-‬ر ا !‪ $‬ت ا‬
‫ز ا ذ ور ن أ ل ا ! ظ‬ ‫رة '‪ ,‬ا‬ ‫‪,‬ق آ‬ ‫ا ل ا دو‬ ‫إذا '‪ " ,‬أن "ظ‬
‫‪5‬‬
‫ن ظروف ا ل‬ ‫ا‪ 0‬راء و‬ ‫و =‬ ‫'‪# ,‬‬
‫‪9‬ف " أ ‪2‬ر 'ن أھ >‬ ‫زا ! ش‬ ‫أ‪#‬ول‬ ‫‪9‬ك ( > أن ر و'" إ‬ ‫و‬
‫ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫دا‪A‬ل‬

‫‪1‬‬
‫‪ H‬ل ‪ .‬ط ‪ H‬ا " ‪ H‬ح ا د ‪H‬دة ا ‪H‬دار ا ‪ H-‬ء ا ط ‪ H‬ا‪0‬و ‪ 1997 H‬ص ‪ 11‬و ‪H‬‬ ‫وآ(‪ H‬ق ا‬ ‫د ا ‪ H9‬ور‪" :‬ظ‪ H‬م ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪ ،‬ا وا‪ H$‬ا ‪H‬‬
‫‪. ,‬‬
‫( ا ز رات ا ‪A‬ول ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا م وا 'ددت ا وزارة ا ‪H‬دد ا ‪=H‬زم ا ‪ H‬م ‪H >H‬ن ط‪H‬رف ا !‪ H‬ش " ‪H‬‬ ‫د ھذه ا‪ " E‬ت أ‬ ‫‪2‬و‬
‫"‪H >H‬ن ا ‪H 4‬د ‪H‬ن ‪H‬دى‬ ‫‪ 9‬ر ‪ ،‬إ‪ ( -‬إ إ " و > ا ! ش ا ‪ 9‬ل ا‪ H9 , ,< 0‬ل وا‪H E‬راء‪ ،‬و ‪H‬ذا ا ‪ H‬م (‪ H‬ا ر ‪ H‬ت وا ‪ H‬ت ا ‪H‬‬
‫أن ھذه ا ز رات ‪$‬د وج ( ‪ #‬ا و‪$‬وف '‪ : ( A ,‬ن طرف ا ون ا ‪H,‬ف ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ر ‪H‬ر ر ‪H‬ر‬ ‫ا زام ا ‪ 9‬ل "ون ا ‪ 9‬ل‬
‫و ‪-‬ر ن طرف ھذا ا‪ A0‬ر‪.‬‬
‫‪= 4‬ت ( "ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ ,‬ا ‪#‬ر ا دد ‪ 6‬ا " ‪ 2003‬ص ‪113‬‬ ‫د اد‬
‫‪#A‬وص‪:‬‬ ‫را‬ ‫وا‬ ‫م ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا ر‪ $‬وا‪E‬دار وا ‪#‬‬ ‫‪,‬ق‬ ‫‪, 3‬و (‬
‫‪ '-‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو" ا ‪ 9‬ل ا زء ا‪0‬ول '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ا ط ا‪0‬و ‪ H‬ا ط ‪ H‬وا ورا‪ H$‬ا وط" ‪H H‬را ش ا ‪2004 "H‬‬
‫ص ‪ 134‬و ‪,‬‬
‫ل ا ر ا ق ص ‪ 354‬و ‪,‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا وا‪ $‬ا‬ ‫‪-‬‬
‫' ا ر ا ط ا ‪9" " 2‬ورات دار ا ‪,‬م ا ر ط ا " ‪ 2005‬ص ‪ 95‬و ‪. ,‬‬ ‫‪ -‬ا ج ا وري‪ :‬ا "ون ا‬
‫‪-Véronique roy droit du travavail-dound paris 2004 p: 6 et suivantes.‬‬
‫‪- Bernard teyssit droit du trvail relation individuelles de trvail 2ém édition édition lite paris 1992 p 136 et‬‬
‫‪suivantes.‬‬
‫دا ‪ H‬ا ‪ H " " 2‬ت‪ ،‬وھ‪H‬و اھ ‪ H‬م ‪H‬دد ا‪ H 0‬د وا ‪ H‬ت ( "‪ H‬ك ا " ‪ H‬ت ا ‪ H‬ط ‪H‬ب‬ ‫را ‪#A‬و‪#‬‬ ‫‪4‬و‪$‬د 'رف و‪-‬وع ! ش ا ‪ 9‬ل اھ‬
‫ز ا ! ش أ"! ‪.‬‬ ‫و‪-‬وع وذ ك '=وة '‪ ,‬اھ م وظ!‬ ‫‪ -‬ن ا رام ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل وھ" ك اھ م ا ! > ا "و"‬ ‫و( ر و <ل (‬
‫‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل ا ر درا ت وأ ث ط دار ا "‪9‬ر ا ر ا دار ا ‪ -‬ء ‪ 1997‬ص ‪.179‬‬ ‫'دا ززا‬
‫' ا ر ‪ :‬م س ص ‪ 80‬و ‪. ,‬‬ ‫‪ 5‬ا ج ا وري‪ :‬ا "ون ا‬

‫‪2‬‬
 ‫<<‬

‫ز ا ! ش ا ‪ 9‬ل ا ‪ -‬رب ( ا دم‪ ،‬إذ ن ! ش ا ‪ 9‬ل ( (ر"‬ ‫( = ظ أن‬

‫و ددھ‬ ‫‪-‬‬ ‫را‬ ‫ھذا ا‪ A0‬ر ‪,‬‬ ‫ودة ا‪ "E‬ج و دى ط‬ ‫وم دور ا را‪$‬ب‬
‫'‪9‬ر أ‪ 7 #‬وظ !‬ ‫ا طور ا ‪ ' "#‬ا ذي 'ر(> ا رن ا‬ ‫‪ .‬إ أ"> و‬ ‫ا ‪,‬ط ا‬
‫‪,‬ك‪1‬وإذا ن‬ ‫ا‬ ‫د أن "ت ھ‬ ‫ل ا "‪T‬‬ ‫ا‬ ‫‪2‬ل (‬ ‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل‬
‫‪ ,' ،‬ا' ر أن "ظ م ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪$‬ل ا‬ ‫ر ‪,‬‬ ‫زا ! ش(‬ ‫ا رب م رف‬
‫‪ ،‬رزت‬ ‫ا !ر"‬ ‫ا‬ ‫ب‪ >"C( ،‬و‬ ‫ن وم > ا‬ ‫دا‪A‬ل طوا<ف ا ‪ ' "#‬ا ‪ ,‬د‬
‫‪2‬‬
‫ث ‪#‬در ظ ر ‪ 1‬رس ‪1941‬‬ ‫! ش ا‪ 9‬ل‬ ‫‪9‬ر إ‬ ‫ن ا "‪#‬وص ا‬ ‫و'‬
‫‪A‬ض‬ ‫و' طورات‬ ‫رب‬ ‫زا ! ش‬ ‫ا و‪$‬ت ا راھن ر‬ ‫"ذ ذ ك ا ن إ‬
‫ز ا ذ ور و د د‬ ‫‪,‬‬ ‫ا "ظ‬ ‫‪#A‬وص م ‪ 9‬ت ا "‪#‬وص ا "و"‬ ‫'"‬
‫‪3‬‬
‫'‪> ,‬‬ ‫ا‪ # # A‬ت ا <‬
‫ھ‬ ‫'‪#‬ر" ا‬ ‫(‬ ‫"‪ 49‬ن "زا' ت ن أ(راد ا‬ ‫و ن أ‪A‬طر وأھم‬
‫‪#‬رة‪،‬‬ ‫ت ا‬ ‫زة ‪,‬‬ ‫ر ھذه ا‪ A0‬رة ن أ رز ا ظ ھر ا‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‬
‫م ( ا ود ا‪ A0‬رة‪.‬‬ ‫'ر( ا‬ ‫ا‬ ‫ا طورات ا ‪ # $‬د وا‬ ‫‪#A‬و‪#‬‬
‫' وا‪ # $‬د‬ ‫وئ ا‬ ‫ر ب 'ن ذ ك ن‬ ‫و ! دي طور ھذه ا "زا' ت‬
‫‪4‬‬
‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل‬ ‫‪،‬إ‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫طر( ا =‪ $‬ا ‪ ' , 9‬د ا ‪9‬رع (‬ ‫"‬
‫' ‪.‬‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد أو ا‬ ‫و ت ا ‪ ،7 #‬واء (‬ ‫إ راء‬
‫‪,‬ف‬ ‫ا ل ا دو ‪81‬و‪#A 129‬وص‬ ‫"ظ‬ ‫ور‪P‬م ا !ظ ا ذي ‪ 2‬ره ا ! ‪$‬‬
‫ا‪0‬‬ ‫ا‬ ‫(‬ ‫! ظ '‪,‬‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وذ ك‬ ‫و‬ ‫ز ! ش ا‪ 9‬ل‬
‫ز‪ ،‬أ‪ "$‬ت‬ ‫ذا ا‬ ‫ا ‪,‬‬ ‫ر‬ ‫م ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪C( ،‬ن ا‬ ‫را‪ ، $‬و ط ق أ‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‬
‫و "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ر س و " ن د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬ ‫ا ‪9‬رع‬

‫‪. ,‬‬ ‫' ا ر ‪ ،‬ا ر ا ق ص ‪ 89‬و‬ ‫‪ 1‬ا ج ا وري‪ :‬ا "ون ا‬

‫' ا ر ا ق ص ‪ 92‬و ‪. ,‬‬ ‫‪ ' 2‬د ا ر م ‪ ( P‬ا "ون ا‬
‫‪3‬‬
‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا ر ا ق ص ‪ 13‬و ‪. ,‬‬
‫‪4‬‬
‫‪H,‬ق ا دو"‪H‬‬ ‫ر ‪ (2003‬ا ‪ H#‬در "! ‪H‬ذ ا ‪" H‬ون ر‪H$‬م ‪ 65-99‬ا‬ ‫ا ظ ‪H‬ر ا ‪H9‬ر ف ر‪H$‬م ‪ 1-03 .194‬ا ‪H‬ؤرخ ب ‪H 14‬ن ر ‪H‬ب ‪H 11)1424‬‬
‫ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫<<‬

‫‪$‬د "‪ 49‬ن‬ ‫ا د ن ‪, A‬ف ا "زا' ت ا‬ ‫>إ‬ ‫و دف ھذا ا ‪ # A‬ص (‬

‫واء "ت ھذه ا "زا' ت‬ ‫‪"2‬‬ ‫ت ن‬ ‫أو ‪ ،‬وأر ب ا ؤ‬ ‫ن‬ ‫‪,‬‬ ‫اط ت ا‬
‫‪.‬‬ ‫ن و‪-‬و' أو ط‬ ‫' و !‬ ‫ا !رد أو‬
‫ھ م ( ا "وات‬ ‫ا ‪24‬رت‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ 9‬ل أ‪ 7 #‬ن ا وا‪-‬‬ ‫( و‪-‬وع ! ‪9‬‬
‫ر ن أ"! م‪.‬‬ ‫ن أو ا‬ ‫ا‪ A0‬رة واء دى ر ل ا ‪ -‬ء أو دى ا‬
‫د ن ا "زا' ت ا ‪ 9‬ل أ ‪ > ,‬دوا(‬ ‫و‪-‬وع دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬ ‫وا‪ A‬ر"‬
‫د< ( >‬ ‫ا ذي ا' ر "!‬ ‫وا‪ ,#‬ا ‪ ,‬م ود‪A‬ول ب ا ث ا ‪,‬‬ ‫* ا ر‪( P‬‬
‫ا و > وا و م‪.‬‬ ‫إ‬
‫رات‬ ‫م ن‬ ‫ر(> ا‬ ‫رب "‬ ‫'‬ ‫* طور ا " خ ا ‪ # $‬دي وا‬
‫' ‪.‬‬ ‫وا‪ # $‬د وا‬
‫زداد و ر‬ ‫' ‪):‬ا طرد ا‪ !'E‬ء‪ ،‬ا‪=PE‬ق( وا‬ ‫ع و‪ 2‬رة ا "زا' ت ا‬ ‫*ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا ‪#$‬د ا‬ ‫( ظروف ا‪0‬ز‬
‫ن‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫ز‬ ‫ذا ا‬ ‫ر‬ ‫ر س ا ‪9‬رع ا‬ ‫*‬
‫‪.‬‬ ‫ذه ا‬ ‫ث ظ ھر ا "ظ م ا ‪9‬ر‬ ‫‪ ،‬د( " إ‬ ‫ا وا‪$‬‬ ‫ا"‬
‫ود‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل طر‬ ‫أ‪ #‬ت ‪ 9 ! > ,‬ا ‪ 9‬ل (‬ ‫را‬ ‫* ا دور ا‬
‫‪.>9‬‬ ‫ر‪P‬م ا وا‪ $‬ا زري ا ذي‬
‫ن ا ‪ #‬و ت و و‪ $‬ت‬ ‫و'‬ ‫" ھذا‬ ‫" (‬ ‫ره ن ا وث ( د وا‬ ‫و‬
‫طر‪$‬ت ‪# A !#‬‬ ‫ا‬ ‫ا ‪,‬‬ ‫‪#A‬وص ‪ ,$‬ا را‬ ‫دة 'وا ل "ذ ر "‬ ‫ر ط‬
‫زا ! شھ‬ ‫طر‪$‬ت‬ ‫أن أ‪,P‬ب ا وث ا‬ ‫رب ‪ 9‬ل ' م‪.‬‬ ‫زا ! ش‬
‫ت‪.‬‬ ‫' رة 'ن‬
‫ن ا "ب‬ ‫ا زاو‬ ‫ھذه ا درا ‪ ،‬وم '‪,‬‬ ‫(‬ ‫"‬ ‫ا ث ا‬ ‫و"‬
‫"ب‬ ‫ا رص '‪,‬‬ ‫أي و‪-‬وع ‪" $‬و"‬ ‫درا‬ ‫'"> (‬ ‫‪"P‬‬ ‫ا ذي‬ ‫ا و‪!#‬‬
‫‪:‬‬ ‫ر ز دوره '‪ ,‬ا وا"ب ا‬ ‫ب‪ ،‬وا "ب ا ‪ , ,‬ا ذي‬ ‫ا‪E‬‬

‫‪4‬‬
 ‫<<‬

‫ذات ‪0‬و‪ -‬ع ا <دة‬ ‫رن‪ ،‬و " "‬ ‫' د ا "ون ا‬ ‫ر"‬ ‫ا‬ ‫"ب ا درا‬ ‫*‬
‫‪.‬‬ ‫( ا "ون ا !ر"‬
‫!ل‬ ‫رات ا‬ ‫ض ا‬ ‫إ راز‬ ‫إط ره '‪,‬‬ ‫* ا "ب ا " دي و‪$‬د ' ‪( ",‬‬
‫‪, A‬ف‬ ‫ا ‪ 9‬ل ( (ض ا "زا' ت‪ ,‬وا " ط ا‬ ‫"ظ > دور ! ‪9‬‬ ‫‪$‬‬ ‫ا ر‬ ‫ا ‪9‬ر‬
‫ر" ‪.‬‬ ‫'ن ا ‪9‬ر ت ا‬ ‫(‬
‫"زا' ت‬ ‫و‬ ‫ا‪ 9‬ل و ‪,‬‬ ‫ز !‪9‬‬ ‫ل ن‬ ‫‪$‬د‬ ‫ر‬ ‫ن ا ‪9‬رع ا‬ ‫وإذا‬
‫و ط‪ .‬ن 'دة آ ت ‪ , $‬و د‬ ‫و‪ -‬ا را‬ ‫ث "ظ > (‬ ‫ن‬ ‫و‪$‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪،‬‬
‫ور‬ ‫ا‬ ‫‪#A‬و‪ #‬ت ھذه ا "زا' ت‪C( ،‬ن ا‪9E‬‬ ‫(ر‪-‬‬ ‫و "زا' ت ا ‪ 9‬ل وا‬
‫دود و(ق ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫ھ‬ ‫‪ ",‬ش '‪ ,‬ا داد ( رات ھذا ا ث‪ ،‬ھ‬ ‫ا طرو‬
‫ھم (‬ ‫دو‬ ‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( "زا' ت ا ‪ 9‬ل ‪ 9‬ل‬ ‫( و‪ -‬إط ر ‪" $‬و" ( ل‬
‫؟‬ ‫ل ھذه ا "زا' ت !‬
‫ا را‪ $‬وا ! ش‬ ‫"وع ن ا و( ق أو ا وازن ن‬ ‫أي د ا ط ع إ‪$‬‬ ‫وإ‬
‫‪!#‬‬ ‫‪ ,‬و ا وط"‬ ‫( > ‪A‬د‬ ‫أ‪A‬رى‪,‬‬ ‫وا و( ق ن‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫‪،‬و‬ ‫ن‬
‫؟‬ ‫‪' !#‬‬ ‫‪ # A‬و =‪ # $‬د ا وط"‬
‫‪H‬ن ‪=HA‬ل (‪ ,H#‬ن‪H( T H " ،‬‬ ‫وا ‪,‬‬ ‫ا ‪,‬‬ ‫ر‬ ‫" ول‬ ‫ا‬ ‫وھ ا‪9E‬‬
‫ل ا ول( ( ‪ " H‬ط‪H‬رق‬ ‫‪).‬ا‬ ‫دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا ‪#‬‬ ‫‪ :‬ا‪E‬ط ر ا "و"‬ ‫ا‪0‬ول "‬
‫د ن‬ ‫و ا "زا' ت وا ‪ #‬و ت ا‬ ‫( ‪ :‬د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬ ‫لا‬ ‫( )ا‬
‫ھدا ا د‪A‬ل‪.‬‬

‫‪5‬‬
 <<

‫ا ول‬ ‫ا‬
<íéŽjËÚ<…æ‚Ö<êÞçÞ^ÏÖ]<…^ý]
ê£^’jÖ]<ØǎÖ]

6
 ‫<<‬

‫ول "و' ( ا =‪ $‬ت ا " ؛‬ ‫م‬ ‫د " ‪' T‬ن ا طور ا ‪ # $‬دي ا ذي 'ر(> ا‬
‫و و ‪ - ,‬ن "وع ن‬ ‫'‬ ‫ق ‪,#‬‬ ‫أداة‬ ‫ث أ‪ #‬ت ا ؤ‬ ‫' ‪،‬‬ ‫وا‬
‫' ‪.‬‬ ‫ا وازن ن ا ‪ 7 #‬ا‬
‫و( ظل ھذه ا طورات ا ‪ # $‬د ‪ ،‬م د ‪" $‬ون ا ‪ H9‬ل و ‪H‬ده ھ‪H‬و ا ‪H‬ؤطر =‪ H$‬ت‬
‫ل "زا' ت ا ‪ H9‬ل‪ ،‬وإ" ‪ H‬ظ ‪H‬رت ھ"‪ H‬ك‬ ‫ز ا ‪ ,‬دي‬ ‫ز ا ‪ -‬ء ھو ا‬ ‫ا ل‪ ،‬و م ق‬
‫! ھ م د دة و و <ل أ‪A‬رى ‪4‬ط ر ا =‪ H$‬ت ا " ‪ H‬و ‪H‬و "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل‪ ،‬و ‪H‬ن أ ‪H‬رز‬
‫‪ ' H‬ن‪،‬‬ ‫‪ H‬ن ا !ر‪ H$‬ء ا‬ ‫‪'H‬‬ ‫‪ ' H‬أو ا ‪H‬وار ا‬ ‫ھذه ا و <ل أ ‪,H‬وب ا !‪ H‬وض ا‬
‫ز ا ! ش ا ذي ‪ H‬ول‬ ‫ل ن ‪=A‬ل‬ ‫ت ا وزارة ا و‪ 1 #‬دورا رزا ( ھذا ا‬ ‫و د‬
‫‪HHH‬ل ا د ‪HHH‬د ‪HHH‬ن "زا'‪ HHH‬ت ا ‪ HHH9‬ل و !‪ HHH‬دي و‪HHH$‬وع ا د ‪HHH‬د " ‪HHH' HHH‬ن طر ‪HHH‬ق‬ ‫‪HHH‬ل ‪ HHH‬ھم (‪HHH‬‬
‫ا! ‪ ,‬ا" ‪H‬‬ ‫ر‬ ‫" ‪ ،‬وأ" " ت 'ن ا‬ ‫وا ‪ 9‬ور وا ر‪$‬‬ ‫ا‪ > # # A‬ا ‪#‬‬
‫‪ 0 H >HH‬راء وا ‪ , H 9‬ن ‪HH‬ن ‪=HHA‬ل ز ‪ H‬رات‬ ‫! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل؛ ! ‪HH‬ل ا‬ ‫‪HH‬ن ا ‪HH‬ل ا ‪HH‬و‬
‫ا ! ش‪.‬‬
‫‪ H‬ت ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪H‬رب‬ ‫‪H‬ر ا ‪H‬وم ‪H‬ن أھ‪H‬م اھ‬ ‫و "زا' ت ا ‪ H9‬ل‬ ‫إن‬
‫" ‪ H‬م‬ ‫'‪ ,‬ا' ر أ" ‪H‬‬ ‫‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ده ا‬ ‫ت " د‪ $‬م‬ ‫‪,‬وان "ت ‪ 2‬ر ن ا‬
‫‪HH‬ث ا‪0‬ول ( ‪HH‬ن ر‪HHP‬م ھ‪HH‬ده ا " ‪ H‬دات " ‪HH‬د أن‬ ‫‪) H‬ا‬ ‫‪H‬‬ ‫إن ‪HH‬م ‪HH‬ن " ‪$ H‬ض ‪H‬‬
‫ث ا ‪.( " 2‬‬ ‫وم دا ا دور ) ا‬ ‫ا !‪9‬‬

‫' ‪ :‬م‪,‬س‪ .‬ص‪.41 :‬‬ ‫رار ا ‪,‬م ا‬ ‫ا‬ ‫‪' - 1‬ز ز أودو" ‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬

‫‪7‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <ØǎÖ]<íéŽjËÚ<Ý^ãÚ<àÛ•<ØǎÖ]<l^Â]ˆÞ<íèçŠi<ÄÎçÚ<VÙæù]<ovf¹‬‬
‫‪H#‬رة ‪#A‬و‪H " H#‬‬ ‫‪H‬تا‬ ‫‪H‬زة ‪,‬‬ ‫ر " ز' ت ا ‪ 9‬ل إ دى ا ظ ھر ا‬
‫ر ن ا‪ 0‬راء‪ ،‬ا‪H 0‬ر‬ ‫'دد‬ ‫‪7‬‬ ‫ل‬ ‫ل ا ‪ ، ' "#‬ھذا ا‬ ‫ر(‬ ‫ذات ا دم ا‬
‫‪,‬ط ب‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل "‬ ‫‪،‬و‬ ‫ا ذي " ‪,A >"' T‬ق ا و ا " ب ‪= ,‬ت ا‬
‫ط‪HH‬ل ا ‪HH‬ذي ‪ H H P‬وا ‪HH >HH >HH‬ن ط‪HH‬رف‬ ‫‪HH‬ر '" ‪ H‬ھ‪HH‬ذه ا ‪= H‬ت‪ ،‬وا ‪HH‬ر(ض و ا‬ ‫ا ‪H‬‬
‫‪1‬‬
‫ا ‪, 9‬ن‬
‫‪ H‬ز ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل وھ ‪)>H ,‬ا ط‪,‬ب ا‪0‬ول(‪،‬‬ ‫ر ‪H‬ف‬ ‫و و‪ 7 -‬ا‪ 0‬ر ‪ "H‬ل '‪H,‬‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل )ا ط‪,‬ب ا ‪( " 2‬‬ ‫م ا ‪A‬و‬ ‫" " رض ‪ # # A‬ت وا‬
‫]‪< <<äj×Óéâæ<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<‡^ãœ<Ìè†ÃjÖ]<VÙæù]<gת¹‬‬
‫' ‪ H‬وا‪ H# $‬د‬ ‫‪ H‬وئ ا‬ ‫ر ب 'ن ذ ك ن‬ ‫و ! دي طور ھذه ا "زا' ت‬
‫‪HH‬ل ھ‪HH‬ذه‬ ‫! ‪H,‬‬ ‫‪HH‬ن ‪$‬وا'‪HH‬د ‪" $‬و" ‪H‬‬ ‫طر( ‪ H‬ا =‪ H $‬ا ‪ ، , H 9‬اھ ‪HH‬ت ا ‪HH9‬ر ت‬ ‫" ‪H‬‬
‫ا "زا' ت ‪. ,‬‬
‫‪ H‬و ‪H‬ن ‪ H‬ن ھ‪H‬ذه ا <‪ H‬ت " ‪H‬د ! ‪H9‬‬ ‫و ذا ا ‪H‬رض ‪H‬م إ ‪H‬داث ھ <‪ H‬ت ‪H, A‬ف ط‬
‫‪ H-‬ت‬ ‫ا ل '‪ H- H,‬ن ا ‪H‬رام‬ ‫م وا‪ # # A‬ت "و' ؛ أھ‬ ‫وم‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا‬
‫‪HH‬ن أ ‪HH‬ل‬ ‫و ‪ H‬ا و( ‪HH‬ق ‪ H‬ن ‪H #‬‬ ‫‪ H‬أط‪HH‬راف ا =‪ H $‬ا ‪ , H 9‬و‬ ‫‪" H $‬ون ا ‪ H 9‬ل‪ ،‬و‬
‫‪H,‬ق "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪H‬‬ ‫( ‪H‬‬ ‫رار ا ‪ 9‬ل ‪ ( H-E‬إ ‪ H‬دورھ‪ H‬أ ‪H#‬‬ ‫و( ر ا‬
‫' ‪.2‬‬ ‫وا‬
‫‪ "H‬طرق (‪H‬‬ ‫‪ H‬ز ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل ‪H " ,‬‬ ‫ر ‪H‬ف‬ ‫و'‪#A" > ,‬ص )ا ! ‪H‬رة ا‪0‬و ‪( H‬‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)ا ! رة ا ‪" , ( " 2‬ظ م ا‬

‫ل ا ‪. < -‬م‪,‬س‪ .‬ص‪.161 :‬‬ ‫[ ر '‪- ,‬وء ا‬ ‫!‬ ‫‪9 - 1‬رى ا ‪,‬وي‪ :‬ا !‪#‬ل ا‬
‫‪ ,‬ز د ن ا و‪ 7 -‬را ‪:‬‬
‫د ‪= 4 : 9 ,‬ت ( أ م دو" ا ‪ 9‬ل‪ , :‬ا ر ا دد ‪ 37‬و" و ‪ 2007‬ص ‪ 31‬و ‪. ,‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ - 2‬را ( ھذا ا دد‪:‬‬
‫‪9 -‬رى ا ‪,‬وي‪ :‬ا !‪#‬ل ا ! [ ر '‪- ,‬وء ا ل ا ‪ < -‬م‪ ,‬س‪ .‬ص ‪ 161‬و ‪. ,‬‬
‫‪ ' -‬د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ‪ H‬ن ‪ H‬ا ‪H‬ؤو ت و دود ‪ H‬ا‪ H " E‬ت ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن ا ‪H‬دد ‪ 22‬ا ‪"H‬‬
‫‪ 1994‬ص‪.214 :‬‬

‫‪8‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<‡^ãœ<Ìè†ÃjÖ]<V±æù]<ì†ÏËÖ‬‬
‫‪H‬وزارة ا ‪ H9‬ل وا ‪H‬و ن ا "‪ ، H‬وھ‪H‬‬ ‫‪ H‬ز ا‪E‬داري ا ‪H‬‬ ‫ر ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل ا‬
‫‪ HHH‬و( ‪ HHH‬ل ‪HHH#$‬د ‪ HHH-‬ن ا ‪ HHH‬رار '=‪ HHH$‬ت ا ‪ HHH9‬ل وا !‪ HHH‬ظ '‪ HHH,‬ا ‪,HHH‬م‬ ‫‪HHH‬وم ‪HHH‬دور أ‬
‫‪ H‬ز ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل ‪HH‬ن‬ ‫‪HH‬ون‬ ‫‪. ' H‬و‬ ‫‪ ' H‬ا ‪HH-‬روري ‪HH‬ل ‪HH‬دم ا‪ H # $‬دي وا‬ ‫ا‬
‫‪H‬ث ا ‪H‬دأ إ ‪ H‬وزارة‬ ‫ن ‪H‬ن‬ ‫‪, A‬ف ا = م ا‪E‬دار‬ ‫وظ! ن ' و ن ‪ !"#‬ن (‬
‫‪1‬‬
‫' ‪ H‬و ! ‪ H9‬و را‪ H $‬ا ‪H‬وا" ن‬ ‫ون ! ‪ 9‬و را‪ H $‬ا ‪ H9‬ل وا ‪H9‬ؤون ا‬ ‫ا ‪ 9‬ل‬
‫"‪H‬دوب ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪H‬‬ ‫!‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‬ ‫' ( ا != ‪2 H‬و و ‪H‬د '‪ H,‬رأس ‪H‬ل ‪,H#‬‬ ‫ا‬
‫‪H‬و ا "زا'‪ H‬ت‬ ‫إ‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ H‬أو ا‪ H,$E‬م و ‪H‬ن ‪ H‬ن ا‪ H# # A‬ت أ"‪>H‬‬ ‫‪2‬ل ا وزارة ( ا‬
‫‪H‬ق "‪H‬وع ‪H‬ن ا ‪H‬وازن ‪ H‬ن‬ ‫و ‪ H‬ا ‪7 H#‬‬ ‫ا " ‪' <9‬ن '=‪ $‬ا ‪ 9‬ل ' ر ‪ CH > $‬راء‬
‫أطراف ا "زاع‪.3‬‬
‫وا' ‪ H‬را ‪HH‬ون ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل وظ!‪HH‬ون ' و ‪HH‬ون ( ‪HH‬م ‪ H -A‬ون ‪" H‬ون ا وظ ! ‪H‬‬
‫(‪ H‬ا "‪H#‬وص‬ ‫ذ ك ( م ‪ -A‬ون ذ ك‬ ‫ا ‪ #‬در ظ ر ‪ ( 24‬را ر ‪ 1958‬و‬ ‫ا و‬
‫‪H‬رض ‪H >H‬ن‬ ‫‪ H‬ا ‪H‬وظ! ن ا ‪H‬و ن ‪H‬ن ‪H‬ل ‪H$ H‬د‬ ‫ا ‪H9‬رع‬ ‫و‪H-‬‬ ‫ا "و" ا‬
‫‪H$‬ب ‪H‬ل‬ ‫‪H‬ن ا "‪H#‬وص ا "و" ‪H‬‬ ‫و'‪H‬‬ ‫ا' داءات‪ .‬وز دة '‪ ,‬ذ ك أ(رد ا ‪H9‬رع ‪H‬م‬
‫>‪.‬‬ ‫ا ‪ #‬درة ط‬ ‫‪ -‬ت ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل أو ا "‪#‬وص ا "ظ‬ ‫ول دون ط ق‬ ‫ن‬
‫و م و ‪H‬وج ‪,H‬ك ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل "‪ H‬ء '‪ H,‬ا ‪H‬ؤھ=ت ا ‪ , H ,‬ر‪ 7H9‬وذ ‪H‬ك ‪H‬ن ‪ H‬ن‬
‫‪ H‬راة !‪H< ! 7 H‬دة ‪, H‬‬ ‫‪H9‬ر أو وا ‪H‬ط‬ ‫‪ ,‬د ‪,‬وم ا در ‪ H‬ا وط" ‪OH H‬دارة ‪ H9‬ل‬
‫د ‪.‬‬ ‫أو‬ ‫د ‪,‬وم ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬

‫‪H‬‬ ‫ن وزارة ا ‪ 9‬ل ' رھ ا وزارة ا و‪$ H,' H#‬ط‪ H‬ع ا ‪ H9‬ل‪CH( ،‬ن‬ ‫ظم أ'‪ < -‬ن وظ! ن‬ ‫‪ 1‬وإذا "ت ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ون (‬
‫>‪.‬‬ ‫ن وزارة ا ‪ 9‬ل ث ‪,‬ون ل ! ش ا ‪ 9‬ل (‬ ‫ض ا د ن إ (< ن ا وظ! ن ‪ P‬ر ا‬ ‫ا ! ش "د (‬
‫ط‪,‬ب ا ‪ = H‬ا ‪ H‬م ‪! H‬ر‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ( ا دن و " م ا ر ا‬ ‫وھ ذا أو ‪,‬ت ‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 52‬ن ظ ر ‪ 2‬و وز ‪1947‬‬
‫‪H‬ل ا ‪E H‬دارة ا‪ H90‬ل ا و ‪ H‬إ ‪H‬‬ ‫ا را‪ $‬ا !" ( ا‬ ‫أن ا !‪#‬ل ‪ 53‬ن ا ظ ر أو =‬ ‫"د ا دن‬ ‫( طن ا‪0‬رض إ‬
‫ا وظ! ن ا "وط م ھذه ا را‪ $‬وأ"‪ H‬ط ا !‪H#‬ل ‪H 53‬رر ‪H‬ن "!‪H‬س ا ظ ‪H‬ر ‪ H‬ا را‪ H $‬ا ر ‪ H,' H‬ا را ‪H‬ب ا ‪H‬دة ‪ H = ,‬ا ر ‪ H‬إ ‪H‬‬
‫! دي ا = ا ر وذ ك 'و‪ -‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫رؤ ء ا‪ $0‬م ا ر وإ‬
‫ذا ا ‪#A‬وص‪:‬‬ ‫را‬
‫ا ؤو ت و دود ا‪ " E‬ت‪ .‬م ‪,‬س‪ .‬ص‪ 215 :‬و ‪. ,‬‬ ‫' د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ن‬
‫ن ‪ #‬ب ‪ :‬ھ ‪4‬ة ! ش ا ‪ 9‬ل ن ‪=A‬ل دو" ا ‪ 9‬ل و ‪9‬ر "ظ ا ‪ 9‬ل ا دو ا ‪ H,‬ا ر ‪OH H‬دارة ا ‪ H ,‬وا " ‪ H‬ا ‪H‬دد ‪ " H9 70‬ر‬
‫أ و ر ‪ 2006‬ص‪ 93 :‬و ‪,‬‬
‫‪ 2‬ا دة ‪ 530‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- A .Zitouni.Les conflits individuels de travail.revue Algérienne du travail .N5" sous édition" Année 1998 P83‬‬

‫‪9‬‬
 ‫<<‬

‫‪HH‬ر" ن‪ .‬و‬ ‫‪HH9‬رة‬ ‫ون ( ‪ H‬ا ‪ H‬راة أو ا " ‪HH‬ون ‪!HH#‬‬ ‫و ‪ H‬ن ا ر‪ H 9‬ون ا " ‪H‬‬
‫‪HH‬ن ا ‪HH‬ر ن أو ا ‪HH‬در ب‪ ،‬و ‪HH-‬ون ھ‪HH‬ذه ا ‪"HH‬‬ ‫‪HH‬د ‪ HH-$‬ء ‪HH‬دة ‪"HH‬‬ ‫مإ‬ ‫‪HH‬وز ر ‪HH‬‬
‫‪ H‬ون ‪ H =A‬ا ‪ H‬رب وا ‪HH A‬رات ا =ز ‪0 H‬داء‬ ‫! ‪ H9‬ت ا ‪ H9‬ل ‪HH ,‬ون و‬ ‫ا در ‪H( H‬‬
‫د و م ھذا ا در ب إ ‪ H( H‬ا ‪ 7 H#‬ا ‪ A‬ر ‪ H‬أو ا‪E‬دارة ا ر ز ‪H‬‬ ‫م(‬ ‫و زاو‬
‫و ‪ -‬ن ھذا ا در ب وا"ب إدار وأ‪A‬رى " ‪.‬‬
‫‪H‬ر" ن أ‪ H"2‬ء ھ‪H‬ذه ا ‪ "H‬ز ‪ H‬رات ! ‪ H9‬وذ ‪H‬ك‬ ‫ما !‪9‬نا‬ ‫ز ( رة ا ر ن‬
‫ا ! ‪ H 9‬ن ا ر ‪ H‬ن ‪HH‬دف ا ‪HH‬رن وا ‪HH‬درب '‪ H ,‬ط‪HH‬رق و " ‪ H‬ھ‪ T‬ا ! ‪ H‬ش وط‪HH‬رق‬ ‫‪H#‬‬
‫‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫و ا‪#A‬‬ ‫=ت ا‬ ‫ا ط=ع '‪ ,‬و‪< 2‬ق و‬
‫د ‪H‬د ( ‪H‬رة ا ‪H‬ر ن ‪H‬دة‬ ‫رن أو‬ ‫ر م ا ون ا‬ ‫نإ‬ ‫و د ا" ء ( رة ا ر ن‬
‫(‪ ,' >,9‬إ‪2‬ر‬ ‫رن ا ذي م و(ق و(‬ ‫‪,‬‬ ‫د دة وأ‪ A‬رة ن ا ر ن وذ ك "‬ ‫"‬
‫أ = م ا‪ ,H#0‬إن ‪" H‬وا‬ ‫ھذه ا " ا‪ A0‬رة ن ا ر ن أ ن إ إ'! < م أو إر ' م إ‬
‫" ون ‪O‬دارة‪.‬‬
‫‪ H-‬ت ا ‪ H‬دة ‪H 531‬ن دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‪CH( 1‬ن‬ ‫‪H‬ب ا‪ H9E‬رة إ ‪ H‬أ"‪ >H‬وإ' ‪H‬‬ ‫و‬
‫‪ H-‬ت ا ‪ H‬دة ‪H 530‬ؤدون‬ ‫ا وظ! ن ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ H9‬ل وا ‪H‬ذ ن أ‪ H9‬رت إ ‪ H‬م‬
‫ن ا وا ب أداؤھ‪ H,' H‬ا ‪H‬وظ! ن‬ ‫‪,‬ق‬ ‫( ا ظ ر ا ‪9‬ر ف ا‬ ‫ن ا "‪#‬وص '‪,‬‬ ‫ا‬
‫‪2‬‬
‫‪ H -A H‬ون ھ‪HH‬ؤ ء ا‪HH'0‬وان ‪ H - ,‬ت ا ‪H # A‬‬ ‫‪HH-‬ر ا ‪ H -‬ط‬ ‫ر ‪HH‬ر‬ ‫ا "‪ H #‬ن‬
‫‪H, A‬ف أ ‪ H‬ب‬ ‫!رض '‪ H,‬م '‪H‬دم ا ‪H‬وح ‪H 4‬رار ا ‪ ' "H#‬و‬ ‫!ظ ا ر ا " ‪ 3‬وا‬
‫‪H‬ث إ"‪H"' >H‬د ‪ H! A‬ھ‪H‬ذه‬ ‫م ‪ '4‬ء وظ ! م‪،‬‬ ‫أ‪ "2‬ء ‪$‬‬ ‫ل إط=' م '‪,‬‬ ‫=ل ا‬ ‫ا‬
‫‪ $‬ون ط ‪H‬‬ ‫(‪ "C‬م‬ ‫ت ظروف ' ‪ ,‬م ‪E‬ط=ع '‪,‬‬ ‫‪ -‬ت وإ(‪ 9‬ء ا‪ 0‬رار ا‬ ‫ا‬
‫‪ "2 H‬ءات ا ‪ H9‬ر إ ‪H( H‬‬ ‫را'‪ H‬ة ا‬ ‫‪H‬‬ ‫م ا !‪#‬ل ‪ 446‬ن ا "ون ا " < ا ر ‪H‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪4‬‬
‫ا‪ A0‬رة‪.‬‬ ‫"‪#‬ت '‪ ,‬ذ ك ا دة ‪ 531‬ن ا دو" ( ( ر‬ ‫ا !‪#‬ل ا ذ ور‬

‫‪1‬ا ! رة ا‪0‬و ن ا دة ‪ 531‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪HH‬ره‬ ‫‪ 2‬را ‪ H‬ا ظ ‪HH‬ر ا ‪HH9‬ر ف ر‪HH$‬م ‪ 1 58 – 008‬ا ‪ H#‬در ‪ H‬ر \ ‪ ( 24‬را ‪HH‬ر ‪ H 2 1958‬ا "ظ‪ H‬م ا‪ H 0‬ا ‪ H‬م ‪,‬وظ !‪ H‬ا و ‪ H H‬و‪H$‬‬
‫>‪.‬‬ ‫و‬
‫ا ؤو ت و دود ا‪ " E‬ت ‪.‬م ‪,‬س‪.‬ص‪. 134 :‬‬ ‫‪ ' 3‬د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ن‬
‫‪" 4‬ص ‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 446‬ن ا "ون ا " < ( ( ر > ا‪0‬و أن ‪ " :‬ا‪0‬ط ء وا را ون و = ظو ا ‪ #‬و ذ ك ا ‪ #‬د وا و دات و ‪H‬ل‬
‫‪H‬ز ‪H ( >H‬‬ ‫‪A9‬ص ر ن ا‪ " 0‬ء '‪ ,‬ا‪ 0‬رار م " > أو وظ ! > ا دا< أو ا ؤ‪ $‬إذا أ(‪ 9‬را أودع د > وذ ك ( ‪ P‬ر ا‪H 0‬وال ا ‪H‬‬
‫أ‪ 9‬ر و‪P‬را ن < و'‪9‬رون إ أ ف درھم" ‪.‬‬ ‫س ن‪ 9‬رإ‬ ‫ا "ون أو و ب '‪ ( ,‬ا ‪$ ^ ,‬ب‬

‫‪10‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<‡^ã¢<ê×Óé]<Üé¿ßjÖ]<VíéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫رب ! ‪H‬ل ا ط‪H‬ور ا ‪ H# $‬دي ا ‪H‬ذي 'ر( ‪>H‬‬ ‫ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫ر‪$‬‬ ‫أ م و‬
‫>‪.‬‬ ‫ز ! ش ا‪ 9‬ل ن أ ل ‪ -‬ن (‬ ‫ا =د ن ن ا ‪-‬روري "ظ م‬
‫‪H‬د‬ ‫‪ H,‬ا ‪H‬ذي‬ ‫" ول (‪ H‬ھ‪H‬ذه ا ! ‪H‬رة ا و‪H$‬وف '‪ H,‬ا "ظ‪ H‬م ا‪E‬داري وا "‪ H‬ء ا‬
‫‪. "2‬‬ ‫'‪ ! 7 # > ,‬ش ا ‪ 9‬ل واء " ا ر ز أو أو ا ‪ A‬ر‬
‫ا رز‬ ‫أو ‪ :‬ا‬
‫‪ ( HHH-E‬إ ‪ HHH‬د ‪HHH‬وان وز ‪HHH‬ري '‪ HHH,‬إدارة‬ ‫‪ HHH9‬ل وزارة ا ‪ HHH9‬ل وا ‪HHH‬و ن ا "‪HHH‬‬
‫ر ز و ‪ A 7 H#‬ر ‪ H‬و ‪H‬ن ‪ H‬ن ‪ >" H- H‬ا‪E‬دارة ا ر ز ‪H " H‬د د ر ‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ‪H‬‬
‫‪ H-‬ت ا !‪HH#‬ل ‪HH 10‬ن ر ‪HH‬وم ‪HH"1 22‬و" ر‬ ‫‪HH‬ث ‪ H‬ر وع إ ‪H‬‬ ‫‪ H9‬ل '‪HH' H,‬دة أ‪ H $‬م‬
‫‪H‬دد "‪ H‬أ‪ H $‬م‬ ‫د ‪H‬د ا‪ H# # A‬ت وزارة ا ‪ H9‬ل وا ‪H‬و ن ا "‪H " H‬ده‬ ‫‪H,‬ق‬ ‫‪ 1996‬ا‬
‫در ا‪ 9‬ل ‪: B‬‬
‫ل‪:‬‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ط ق‬ ‫"م را‬ ‫♦‬

‫م '‪ ,‬ا ‪ 7 #‬ا‪: B‬‬ ‫و ‪ 9‬ل ھذا ا‬

‫! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪,# -‬‬
‫ا =‪ $‬ت ا " ‪.‬‬ ‫‪,#‬‬
‫' ( ا != ‪.‬‬ ‫‪ $‬م را‪ $‬ا وا" ن ا‬
‫م دوره '‪ ,‬ا ‪ 7 #‬ا‪: B‬‬ ‫و ‪ 9‬ل ھذا ا‬
‫' ( ا != ‪.‬‬ ‫! ش ا وا" ن ا‬ ‫‪,# -‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا =‪ $‬ت ا " ( ا ط ع ا !=‬ ‫‪,# -‬‬
‫" و‪H$‬د أ" ط‪H‬ت ‪H‬‬ ‫م ن أ‪ $‬م د ر ا ‪ 9‬ل ھ ا‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪,‬‬ ‫و ‪,#‬‬
‫ب‪.‬‬ ‫نا‬ ‫و'‬ ‫و(ر '‪,‬‬ ‫(‬ ‫م و‪#$‬د‬ ‫نا‬ ‫و'‬
‫‪:‬‬ ‫ش ا‪# $‬‬ ‫با‬ ‫♦‬

‫‪ 1‬ر ‪HH‬وم ر‪HH$‬م ‪ H# 2 – 95 – 321‬در ( ‪ 10 H‬ر ‪HH‬ب ‪ 1417‬ا وا(‪HH‬ق ل ‪HH" 22‬و" ر ‪ 1996‬ا ‪HH,‬ق د ‪HH‬د ا‪ H# # A‬ت و "ظ ‪ H‬م وزارة ا ‪ H 9‬ل‬
‫'دد ‪ 4445‬ر \ ‪ 28‬ر ‪ -‬ن ‪ 1417‬ا و(ق ل ‪ ( 6‬را ر ‪ 1997‬ص‪. 155 :‬‬ ‫' ا ر دة ا ر‬ ‫وا ‪9‬ؤون ا‬

‫‪11‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬وم ‪ H‬ا ‪ 7 H#‬ا ‪ A‬ر ‪ H‬و ‪H‬ذا‬ ‫‪H, A‬ف ا‪ H '0‬ل ا ‪H‬‬ ‫ب را‪H $‬‬ ‫‪ A‬ص ھذا ا‬
‫‪H‬ت را‪H H $‬ن ‪H $‬ل ا‪H'0‬وان ا ‪ H!,‬ن ‪ ! H‬ش‬ ‫‪H‬تا ‪H‬‬ ‫ا م ز ‪ H‬رات ‪ H-‬دة ‪ ,‬ؤ‬
‫‪"-‬‬ ‫ا "تا‬ ‫ر ر ا ز رات ا " زة وا ‪ 4‬د ن دى ‪#‬‬ ‫( ص‬ ‫‪ ( -E‬إ‬
‫تز ر ‪.‬‬ ‫تا‬ ‫ؤ‬ ‫ھو و ود ( =‬ ‫ا ر ر و ذا ط‬
‫ررھ‪ H‬ا‪H'0‬وان ا ‪H!,‬ون‬ ‫‪H-‬ر ا ‪H‬‬ ‫ب ‪ 7 #‬و را‪ $‬ا‬ ‫‪ A‬ص ھذا ا‬
‫‪H"' H‬د‬ ‫‪H-‬ر إ ‪ H‬ا " ‪ H‬ا‬ ‫" ‪ H‬و و ‪ >H‬ھ‪H‬ذه ا‬ ‫‪H‬ت‬ ‫! ش ‪49‬ن ا ‪ ! A‬ت ا‬
‫‪1‬‬
‫‪HH‬زاول "‪ H9‬ط ت ‪A‬ط ‪HH‬رة و ‪HH-‬رة‬ ‫‪H‬تا ‪H‬‬ ‫‪ H!,‬ت ا ؤ‬ ‫‪ ( H-E‬إ ‪ H‬درا ‪H‬‬ ‫ا ‪ H- $‬ء‬
‫ا " ‪.‬‬ ‫وا =‬ ‫‪#‬‬
‫ا‪ 0‬راء و ذا ا‪ 0‬راض ا ‪H‬‬ ‫رض‬ ‫و"ظرا ‪A‬طورة و ‪2‬ر 'دد ا‪ #E‬ت ا‬
‫"‪H‬ب ‪,H#‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ن أن ‪ #‬م أ‪ "2‬ء زاو "‪ 9‬ط م ا " ( د م إ داث ‪,#‬‬
‫ا " ‪.‬‬ ‫وا =‬ ‫‪#‬‬ ‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل "‬
‫ت‪:‬‬ ‫با‬ ‫♦‬

‫‪9‬رة ن ا‪ E‬راء أ"! م أو '‪H‬ن طر ‪H‬ق ا‪E‬دارة أو‬ ‫ت‬ ‫ا‪9‬‬ ‫ب ‪,‬‬ ‫وم ھذا ا‬
‫"‪H#$ H‬د ا ‪H‬ث وا ‪H( H#‬‬ ‫ا‪A‬ر ‪ H‬ا‬ ‫'‪ ,‬ا ‪,#‬‬ ‫وإ‬ ‫ا ر د و وم درا‬
‫‪ 9 ,‬ن ‪#$‬د إ( د م ‪49‬ن ‪ 9‬واھم‪.‬‬ ‫‪2‬م إ' د‬ ‫و‪-‬وع ا ‪9‬‬

‫ب ا ؤون ا‪$‬دار ‪:‬‬ ‫♦‬

‫ا‪'0‬وان ا ‪!,‬ون ! ش ا ‪ 9‬ل ا ‪ H‬م ‪H‬‬ ‫ز‬ ‫‪ 9‬ر ا " =ت ا‬ ‫‪,‬ف درا‬
‫‪H#$‬د‬ ‫را ‪ T‬ا ز رات د ا م‬ ‫" ط > را‪$‬‬ ‫‪#‬رف م و ‪ -‬ت ‪"49‬‬ ‫وا‬
‫طرة ( ھذا ا دد‪.‬‬ ‫ا ‪ 4‬د ن را' ة ا ‪-‬وا ط ا "و" ا‬
‫ت‬ ‫ك و‪ -‬ط ط ‪ $‬ت ا ؤ‬ ‫ب‬ ‫‪-‬‬

‫‪1‬‬
‫‪9‬رة '‪ ,‬ا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫‪-‬ر‬ ‫ا‬ ‫‪ -‬ت دو" ا ‪ 9‬ل " ت ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل إ‬ ‫أن‬ ‫ب ا‪ 9E‬رة إ‬ ‫‪#A‬وص ھذه ا " ط‬

‫‪12‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬‬ ‫" ‪ H‬و را( ‪H‬‬ ‫! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪ H‬ت ا ‪H- A‬‬ ‫‪H‬ب ‪ "H#‬ف ا ؤ‬ ‫وم ھ‪H‬ذا ا‬
‫'ن طر ق ط ‪ $‬ت ‪#A‬ص ذ ك‪.‬‬ ‫‪ 7 # ,‬ا‪A‬ر‬
‫‪ H‬و"‪H‬وع ا "‪ H9‬ط ا ‪ H# $‬دي ا ‪H‬ذي زاو ‪ >H‬و'‪H‬دد‬ ‫"‪ H‬ت '‪H‬ن ا ؤ‬ ‫و ‪-‬م ل ط ‪H$‬‬
‫"‪HH‬ت و‪HH-‬وع‬ ‫أ را< ‪ H‬و ‪HH‬ذا '‪HH‬دد ا ز ‪ H‬رات ا ! ‪ H9‬ا ‪ H-A H‬ت ‪ H‬وا ‪ H! A‬ت ا ‪H‬‬
‫‪.‬‬ ‫ل أو‬
‫‪H‬‬ ‫! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪ H9‬ل ‪,H#‬‬ ‫‪H‬ب ا ‪H‬‬ ‫ذه ا‬ ‫را‪"-‬‬ ‫‪ 7-‬ن ‪=A‬ل ا‬
‫‪H‬‬ ‫" ت ا د ‪ H‬وا ‪H9‬ر ا ( ‪H‬‬ ‫و( ر ا‪E‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ ،‬ا ‪ 9‬ء ا ذي‬ ‫ا‪ '0‬ل ا "وط‬
‫دان ا ‪ 9‬ل ‪. ' !#‬‬ ‫رة ا طور ا ‪#‬ل (‬ ‫ن ن‬
‫ا ‪ +‬ر*‬ ‫‪:‬ا‬
‫‪HH H‬ن "‪HH‬دو ت‬ ‫‪HH‬ون ا ‪ 7 H #‬ا ‪ A‬ر ‪HH H‬وزارة ا ‪ H 9‬ل وا ‪HH‬و ن ا " ‪ H‬أ‬
‫‪HH‬داد ا را ‪H‬‬ ‫‪ H‬دوا<‪HH‬ر ‪ H 9,‬ل ھ‪HH‬ذه ا‪HH A0‬رة ھ ‪ H‬ا‬ ‫إ‪HH- H ,$‬م ‪HH‬ن ‪ H‬ن را( ‪ H‬ا‪0‬‬
‫! ش ا‪ 9‬ل ا ر ز ‪.‬‬ ‫‪,#‬‬ ‫وا "‬
‫‪H‬ب ا ‪ H9‬ل دا<‪H‬رة‬ ‫‪ 7 #‬وھ ‪ :‬دا<‪H‬رة ا ‪ H9‬ل‪،‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ' و أر‬ ‫و ‪-‬م "دو‬
‫‪HH‬ب‬ ‫' ‪ H( H‬ا != ‪ H‬وا ! ‪ H9‬ا ط ‪ H9, H‬ل ‪ ( H-E‬إ ‪ H‬و ‪HH‬دات أو‬ ‫ا ‪HH‬وا" ن ا‬
‫' ‪ 1 H‬و ‪H‬وم ا "‪H‬دوب‬ ‫‪H‬ب ا ‪H9‬ؤون ا‬ ‫ب وادث ا ‪ 9‬ل و‬ ‫إدار دا‪A‬ل ا "دو‬
‫=‪ # A‬ص ا را ‪.‬‬ ‫وزارة ا ‪ 9‬ل وا و ن ا " ط‬ ‫ا ‪ 7 #‬ا‪A‬ر‬ ‫ر<‬
‫‪ H9,‬ل ‪H2‬م دور ر<‪ H‬س‬ ‫ا دور ا ذي وم > ا "‪H‬دوب ا‪H ,$E‬‬ ‫‪ ,‬أھ‬ ‫و " " ول (‬
‫دان ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ا‪2 0‬ر ار ط‬ ‫دا<رة ا ‪ 9‬ل و‪ !#‬ا ‪,#‬‬
‫ل‬ ‫‪#‬ف‬ ‫ا‬ ‫أ – ا دوب ا‪# $‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H =2‬وز ر ا ‪ H9‬ل وا ‪H‬و ن ا "‪ H( H‬ا‪ H,$E‬م أو ا‬ ‫ر ا "دوب ا‪,$E‬‬
‫وزارة ا ‪ 9‬ل وا و ن ا " ( دا<ر >‬ ‫أ"> " ق ‪9"0‬ط ا را(ق ا‬ ‫أو ا و‬
‫ت إ‪9‬را(>‪.‬‬ ‫‪,‬ن‬ ‫‪,‬‬ ‫ر ا ل ا‪E‬داري وا "‬ ‫أ"> را‪$‬ب‬ ‫‪ ( -E‬إ‬ ‫ا را‬

‫‪1‬‬
‫‪Ahmed bouharrou:L'administration locale du travail ; R.M.D.N22 décembre 1993p49 et suivi‬‬

‫‪13‬‬
 ‫<<‬

‫‪' H‬دة‬ ‫‪4‬ط ر ا‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ H9‬ل‬ ‫رس‬ ‫ا " (و‬ ‫و ن ا"‬
‫ر< س دا<رة ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪" 37 H‬دو ‪HH‬‬ ‫‪HH' H‬ن "دو ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل و و ‪HH‬د‬ ‫‪<HH‬ول ا‪0‬‬ ‫‪HH‬ر ا‬ ‫‪ H‬أ"‪>HH‬‬
‫وزارة ا ‪ 9‬ل‬ ‫"دو‬ ‫‪,‬ط‬ ‫‪-A‬‬
‫ل‬ ‫ب – ر‪ .‬س دا‪.‬رة ا‬
‫را‪H $‬‬ ‫( و ‪H‬وم ‪H9E‬راف '‪H,‬‬ ‫ؤول ا ‪ " 2‬دا‪A‬ل ا "دو‬ ‫ر ر< س ا دا<رة ا‬
‫‪HH9‬را‬ ‫‪HH‬ت "!‪HH‬وذه ور< ‪H‬‬ ‫‪ H‬ت ا وا ‪HH‬دة‬ ‫‪ H -‬ت ‪HH9‬ر ا ‪ H 9‬ل دا‪HHA‬ل ا ؤ‬ ‫ط ‪HH‬ق‬
‫'دو"> ن أ ‪H‬ل ا ‪ H‬م ‪ 4H‬ر '‪H‬دد‬ ‫ن '‪" > ,‬ظ م ' ل ا‪'0‬وان ا ذ ن‬ ‫‪'0‬وان ا ! ش و‬
‫ن ن ز رات ا را‪ $‬وا ! ش دا‪A‬ل ا دا<رة‪.‬‬
‫را( ‪H‬‬ ‫د ‪H‬د "!وذھ‪ H‬ا را ‪H‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬م‬ ‫‪,‬‬ ‫و ‪ 9‬ل دا<رة ا ‪ 9‬ل ا "واة ا‬
‫أ ‪H‬د أ'‪H‬وان‬ ‫‪ ,‬و ن '‪ ,‬رأ‬ ‫"ون ا ‪ 9‬ل ا وا دة‬ ‫ت ا‪-A‬‬ ‫ب 'دد ا ؤ‬
‫ا ! ش وذ ك "ظر ! ء > وأ‪$‬د > ( ا ل‪.‬‬
‫م دا‪ ,A‬إ ‪:‬‬ ‫رس أ'وان ا ! ش‬ ‫و " م دوا<ر ا ‪ 9‬ل ا‬
‫ري وا ‪ ' "#‬وا ن ا رة‪.‬‬ ‫لا‬ ‫‪A‬ص ا‬ ‫‪ -‬دوا<ر ا ‪ 9‬ل (‬
‫‪ = HHH‬ت ا != ‪HHH‬‬ ‫‪ HHH‬ل ا != ‪HHHA HHH ( HHH‬ص ا‬ ‫‪ -‬دوا<‪HHH‬ر را‪ HHH $‬ا ‪ HHH9‬ل (‪ HHH‬ا‬
‫و ‪.‬‬ ‫وا‬
‫‪1‬‬
‫"دو ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫إدار‬ ‫و ن ا ‪,‬وم أن ھذه ا دوا<ر ‪- A‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫م ر< س دا<رة ا ‪ 9‬ل‬ ‫ون ن‬
‫‪2‬‬
‫را‪.> $‬‬ ‫و ت ا‪-A‬‬ ‫ت وا‬ ‫‪,‬ؤ‬ ‫‪ -‬ا م دد ن ا ز رات ‪ 9‬ر‬
‫و "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫(‬ ‫ھ‬ ‫‪-‬ا‬

‫ا ؤو ت و دود ا‪ " E‬ت م م أ ق م ع ‪ 1994 / 22‬ص‪216 :‬‬ ‫‪ ' 1‬د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ن‬
‫ت ر‪$‬م ‪ 2556‬ر \ ‪ 2‬أ ر ل ‪C( 1999‬ن ا د ا‪0‬د" ا ‪ 9‬ري دد ا ز ‪ H‬رات ا ‪H‬ذي‬ ‫‪ 2‬ب ذ رة ‪ #‬درة 'ن وزارة ا ‪ 9‬ل وا و ن ا "‬
‫ن '‪ ,‬ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا م ھ ‪:‬‬
‫رؤ ء دوا<ر ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪ – 15 -‬ز رة ‪ 9‬ر "‬
‫‪ – 20 -‬ز رة ‪ 9‬ر " ‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫' ( ا != ‪.‬‬ ‫رؤ ء دوا<ر ا وا" ن ا‬ ‫‪ – 15 -‬ز رة ‪ 9‬ر "‬
‫‪HH‬د ‪HH‬ن‪ H 9 ! :‬ا ‪ H 9‬ل ‪ H‬ن طر‪HH H $‬د ت ا و ‪ H‬و ‪"HH‬دات " ‪ H‬ا ‪ H‬ش أ ‪ H‬إ‪ H 9‬ت؟ وأ ‪ H‬آ( ‪ H‬ق‬ ‫را ‪HH H‬ذا ا ‪HH#A‬وص‪:‬‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ع‪ 9 .‬رس ‪ 2002‬ص‪. 3 :‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪ ,‬؟ "‪9‬رة ا ‪ #‬ل ‪# , :‬درھ ا‬

‫‪14‬‬
 <<

‫ت‬H ‫ و ت وا ؤ‬H , H ' ‫ د وا‬H# $ ‫ ا‬H ‫ول ا‬H ‫ ر‬H9 ‫ر ر‬ ‫ ا" ز‬-
. ‫> ا را‬# # A‫ > ( إط ر ا‬$‫را‬ -A‫ا‬

< <ØǎÖ]<íéŽj˹<íÖç~¹]<Ý^ã¹]æ<l^‘^’j}÷]<VêÞ^nÖ]<gת¹]
‫ق‬H ‫ ط‬H $‫و را‬H‫رب ھ‬ H ‫وره‬H ‫د ظ‬H"' ‫ ل‬9 ‫ن ! ش ا‬ 0‫د ن ا رض ا‬
‫ ء‬H $‫ "دة ا !ر‬H ‫ ر‬H9 ‫ ا‬H ‫ن‬HH ‫ك‬HH ‫ ذ‬H H H ،>HH ‫ ن ا را‬H -‫ ل و‬H 9 ‫ "ون ا‬H $
H( ‫م‬ ‫وا‬HH H ‫ و ت ا‬H # ‫ ا‬H ,' ‫ب‬HH, ‫ وا‬، H ' ‫وا" ن ا‬HH ‫م ا‬HH ! H ,' ‫ ' ن‬H ‫ا‬
HHH# ‫ق‬HHH, ‫ ا‬1946 ‫ ر‬HHH" 19 ‫ر‬HHH ‫ل ظ‬HHH ‫د ا‬HHH HHH ‫ و‬،‫ل‬HHH ‫ ت ا‬HHH$=' ‫ ر‬HHH‫إط‬
1
‫ ء‬$ ‫وا و( ق ن ا !ر‬ # ‫م 'ن طر ق ا‬ ‫وا‬
< <ØǎÖ]<áçÞ^Î<ÐéfŞi<ífÎ]†Ú<V±æù]<ì†ÏËÖ]
‫ق‬H ‫ ھذا ا ط‬$‫ ( را‬2‫ ل‬9 ‫ ا‬9 ! ‫ ل "وط‬9 ‫ "ون ا‬$ ‫ط ق‬ ,' ‫ر‬ ‫ا‬ ‫إن‬
1947 ‫وز‬H ‫ و‬2 ‫ر‬H ‫ن ظ‬CH( ‫ ر‬H‫ط‬E‫ذا ا‬H‫ ھ‬H(‫ و‬3‫دارة‬E‫ذه ا‬H H ‫ د‬, ‫وا‬ 0‫ا‬ ‫ھ ا‬
24 ‫ر‬HH ‫ذا ظ‬HH ‫رة و‬HH ‫ن ا‬HH ‫ وا‬H ‫ر‬ ‫" ' وا‬HH# ‫ ت ا‬H ‫ ا ؤ‬H ( ‫ ل‬H 9 ‫ م ا‬H ‫ق "ظ‬HH, ‫ا‬
H $‫ ل را‬H 9 ‫ ش ا‬H ! ‫ ص‬H A ، H =! ‫ ت ا‬H ‫ ا ؤ‬H ( ‫ ل‬H 9 ‫ م ا‬H ‫ن "ظ‬4HH9 1973 ‫ل‬HH ‫أ ر‬
‫ ت‬HH ‫ ت وا ؤ‬HH "‫و‬ ‫ وا‬HH#‫و‬#A ‫ وا‬HH ‫ ت ا و‬HH ‫ ا ؤ‬HH( 4‫ ل‬HH9 ‫ "ون ا‬HH$ ‫ق‬HH ‫ط‬
' "H# ‫ ت ا‬H ‫ وا ؤ‬H ‫ر‬ ‫تا‬ ‫ ر وا ؤ‬A ‫' ل ا‬0‫" ' أو ا‬# ‫ م ا‬, #A‫ا‬
H ‫تا‬H ‫ وا ؤ‬، H '‫ ن "و‬H H ! ‫ ت‬H ' ‫ ت وا‬H ‫ ت وا‬H " ‫رة وا‬HH ‫ن ا‬HH ‫وا‬
‫ن‬H ‫ول‬0‫ل ا‬H#! ‫ددھ ا‬H H ‫ط ا‬H9"0‫ ا‬$ H ‫ و‬،‫رة‬H 0‫س ا‬H!" ‫ ء ن‬-'0‫إ ا‬ ( ‫دم‬A
H9 ! H $‫ را‬1953 ‫ " ر‬H9 9 H( ‫ در‬# ‫ا‬ ‫د دد ا رار ا‬$‫ و‬1947 ‫ و وز‬2 ‫ظ ر‬

‫ ص‬HA ‫ "ون ا‬H ‫ ا‬H( ‫ ( ا "ون ا ر وا رن أطرو " ل د وراه ا دو‬, ‫ ل ا ' وطرق و ا‬9 ‫ "زا' ت ا‬: , # ‫ ا‬,' - 1
.334 :‫' ! س ص‬ ‫ د وا‬# $ ‫وم ا "و" وا‬, ‫ ا‬, _ ‫د ن ' د‬ ‫دي‬ 1989- 1988 ‫و م‬
2
- jean Blaise: Traité de droit du travail – Dalloz 1966 p 377.
3
- jean Blaise: Op cit. p: 385.
4
- P.Ramackere. et L. vibouluf: l'inspection du travail l'institut de l'emploi et de la formation professionnelle,
ministre de l'emploi et de la formation professionnelle. Paris 1996 p:196.

15
 ‫<<‬

‫‪ ' "#‬أو‬ ‫أ‪ 9‬ل ذات ط‬ ‫" ز(‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫'تا‬ ‫ت ا دو وا‬ ‫ؤ‬ ‫ا‪ 9‬ل إ‬
‫‪1‬‬
‫ب‬ ‫ود' ت وا‬ ‫ل وا‬ ‫‪,‬ق ‪0‬وراش وا‬ ‫‪#A‬‬ ‫' ‪ ,‬ت ذات ط‬
‫ط ‪HH‬ق ا‪ H 0‬م‬ ‫دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪ H‬ر '‪H,‬‬ ‫‪HH‬دد‬ ‫و ‪HH2‬ل ا وظ !‪ H‬ا ر‪ H $‬ا ‪H‬‬
‫‪HH‬دى ا ‪HH‬زام ا ‪ , H 9‬ن‬ ‫‪ H 9‬ل‪ ،‬وذ ‪HH‬ك ‪HH#‬د ا و‪HH$‬وف '‪H ,‬‬ ‫‪H,‬‬ ‫وا "ظ ‪ H‬ا‬ ‫ا ‪HH9‬ر‬
‫‪ H9‬ل ' ‪ H‬م‪ ،‬و ‪HH‬ذه‬ ‫‪'H‬‬ ‫‪ H-‬ت ا ‪HH‬واردة (‪" H $ H‬ون ا ‪ H9‬ل ‪#A‬و‪ ، H #‬وا ‪" H‬ون ا‬
‫‪:2‬‬ ‫تا‬ ‫‪ 7‬ا ‪9‬رع ! ش ا ‪ 9‬ل ‪=#‬‬ ‫ا‬
‫و ‪H‬د‬ ‫نا ‪H‬‬ ‫ت وا‪0‬‬ ‫وا ‪9‬رة =‪ ،‬ا ؤ‬ ‫‪#‬‬ ‫نا د‬ ‫" و وج‬ ‫‪ -‬إ‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ H9‬ل‪ ،‬و ‪H‬ذا‬ ‫ر‪$‬‬ ‫دى ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪- A "4‬‬ ‫و وو‬ ‫ب‬ ‫أ‬
‫ا‪ 0‬راء " ز م‪.‬‬ ‫ل‬ ‫=ت ا‬ ‫ا‬
‫‪H‬دو !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪H-‬رور‬ ‫إ راءات ا را‪ $‬وا ث وا ري ا‬ ‫‪ -‬ا م‬
‫" ‪HA‬د ت‬ ‫واء (رد أو‬ ‫م ا "و" وا "ظ‬ ‫‪ 4 ,‬د ن دى ط ق ا‪0‬‬
‫‪:‬‬ ‫ت ا " ‪ ،3‬وا ‪ ، ,‬و د‪A‬ل ( ھذه ا‪ E‬راءات ا ر‪$‬‬ ‫‪ A‬راء ( ا‬
‫<ل ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫ل ول‬ ‫! رات '‪ ,‬ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫‪ -‬طرح ا‬
‫‪" $‬و" ‪.‬‬ ‫=ت ا "‪#‬وص '‪,‬‬ ‫ا و‪< 2‬ق وا د( ر وا‬ ‫‪ -‬ا‪E‬ط=ع '‪,‬‬
‫ب 'ر‪" $ -‬و" ‪.‬‬ ‫‪ -‬ا‪ 0‬ر ‪ # C‬ق ا‪ "='E‬ت ا‬
‫ل وذ ‪H‬ك ‪H#$‬د إ ‪H‬راء‬ ‫ن طرف ا‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‬ ‫‪ -‬ا" ء وأ‪A‬ذ ' " ت ن ا واد ا‪0‬و‬
‫ل '‪. ,‬‬
‫‪ -‬ت ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وم " > ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪! A‬ت‬ ‫و'"د و‪$‬وف ! ش ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬
‫‪H‬ب ا ‪H‬وة ا و‪2‬و‪، H $‬‬ ‫‪H-‬ر‬ ‫"‪ >H‬أن ‪H( H 2‬‬ ‫"‪ ، H‬و‬ ‫= ظ > ول ا ‪ ! A‬ت ا‬
‫‪4‬‬
‫‪9‬ل‬ ‫‪,‬وزارة ا ‪!,‬‬ ‫ن‪$‬لا ‪7 #‬ا ‪ #A‬ا‬ ‫ا ‪#A‬‬ ‫ا‬ ‫وو >إ‬

‫‪1‬‬
‫‪- M.Fakkak " Répertoire de la législation marocaine du travail" librairie AL Wahda Al Arabia, Casablanca‬‬
‫‪1994 p 811.‬‬
‫‪ - 2‬ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ا ‪ #‬درة و ب ظ ر ‪9‬ر ف ر‪$‬م ‪ 1.03.194‬ا ؤرخ ب ‪H 14‬ن ر ‪H‬ب ‪ H 11) 1424‬ر ‪ (2003‬ا ‪ H#‬در‬
‫دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫"! ذ ا "ون ر‪$‬م ‪ 65-99‬ا ‪,‬‬
‫‪ - 3‬و( ‪ ,‬دة ‪ 533‬ن دو" ا ‪ 9‬ل د ھذه ا ‪ =#‬ت إ ا‪0‬ط ء وا "د ن ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل ( "ط ‪ >$‬و ‪.>##A‬‬
‫‪H H‬ن ا !‪H#‬ل ‪H 292‬ن ا ‪H‬طرة ا " < ‪ ، H‬وذ ‪H‬ك ن‬ ‫ر ر ‪-‬ر ر‪HP‬م أ" ‪ H H‬د ‪$‬و ‪ H‬و‬ ‫‪ - 4‬إ أن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل " درا ‪4 ,‬ون إ‬
‫‪H‬ن أن‬ ‫‪H ،H‬‬ ‫ھذه ا ‪-‬ر د ر رھ ن ط‪H‬رف !‪ H‬ش ر ‪H‬ل إ ‪ H‬ا ‪ ,H#‬ا ر ز ‪ H‬ا ‪" H‬ظ‪H‬ر (‪H H‬دى =ء ‪E H‬ر ‪ > H‬إ ‪ H‬ا‬

‫‪16‬‬
 ‫<<‬

‫!‪H‬ظ ا ‪H#‬‬ ‫‪H,‬‬ ‫وا "ظ ‪ H‬ا‬ ‫‪ -‬ت ا ‪9‬ر‬ ‫‪,‬ق‬ ‫وإذا "ت ا ‪ ! A‬ت‬
‫‪،‬‬ ‫‪ H‬ا ‪H‬دا ر ‪ !H#‬إ ‪H‬‬ ‫وا = ‪ ،‬و ب '‪ ,‬ا !‪ H‬ش أن " ‪ >H‬ا ‪ H9‬ل إ ‪ H‬ا ‪ HA‬ذ‬
‫‪ H2‬ل‬ ‫"‪ H‬ع '‪H‬ن ا‬ ‫‪H-‬را ‪H‬ذا ا‬ ‫‪H‬رر ا !‪ H‬ش‬ ‫وإذا ر(ض أو أھ ل ا ‪ 9‬ل ھذا ا " >‬
‫‪ -‬ون ا " >‪.‬‬
‫]‪< <ØǎÖ]<l^Â]ˆÞ<»<ÐéÊçjÖ]<VíéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫‪H( H‬ض‬ ‫‪H,‬ق ‪ "H C‬د‬ ‫‪ H-‬ت‬ ‫‪ # A‬ا ! ‪ H $‬ت أي‬ ‫ر ا دو‬ ‫م ‪ -‬نا‬
‫ا‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‪H ،‬ل ا‪H2 0‬ر ‪H‬ن ذ ‪H‬ك أن ا و‪ H#‬ر‪H$‬م‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل إ‬
‫! ‪ H $‬ر‪HH$‬م ‪HH 81‬ول ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪ ' "HH#‬وا ‪ H‬رة وا و‪ H#‬ر‪HH$‬م‬ ‫‪ 81‬ا ‪H ,‬‬
‫! ‪ H $‬ر‪H$‬م ‪ H ! 129‬ش ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا زرا'‪ ، H‬ا ‪ H‬د أن ‪ H9‬ل وظ‪< H‬ف‬ ‫‪ 133‬ا ‪,‬‬
‫( "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪H P ،‬ر أ"‪ H >H‬ر وع إ ‪H‬‬ ‫أو‬ ‫ل "> ‪#‬‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬
‫‪ H ,‬وظ‪< H‬ف !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل " ‪H‬دھ‬ ‫ن ا ! ‪ H $‬ر‪H$‬م ‪ 81‬ا‬ ‫ن ا دة ا ‪2 2‬‬ ‫ا ! رة ا ‪" 2‬‬
‫‪ H‬رض ‪HH , ' H‬م‬ ‫! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ‪HH9‬ر ط أ‬ ‫‪ H‬م أ‪HHA‬رى إ ‪H‬‬ ‫‪"HH‬ص '‪ H ,‬إ ‪ H‬ن إ ‪ "HH‬د‬
‫‪,H‬ط وا ‪ H‬د‬ ‫ل ‪H‬ن ا‪H 0‬وال‬ ‫‪A‬ل ‪4‬ي‬ ‫م ا‪0‬و ‪ ،‬وأ‬ ‫ا‪ ,#0‬وا‪0‬داء ا ! ل وا‬
‫ل‪ ،‬و‪$‬د م ا "‪ #‬ص‬ ‫ب وا(رھم دى ا ! ‪ 9‬ن ( '=‪ $‬م ‪ #4‬ب ا ل وا‬ ‫ا ‪,‬ذان‬
‫ن ا ! ‪ $‬ر‪$‬م ‪.129‬‬ ‫ن ا دة ا د‬ ‫‪ ( -‬ا ! رة ا ‪2 2‬‬ ‫'‪!" ,‬س ا‬
‫‪ H-‬ن وظ‪< H‬ف‬ ‫‪H‬رت ا ط‪ H‬وا ‪H‬ذر (‪H‬‬ ‫‪$‬د‬ ‫ا ل ا دو‬ ‫ذ ك "= ظ أن "ظ‬
‫(ض "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬
‫‪H 2‬ر‬ ‫‪< H‬ل ا ‪H‬‬ ‫‪H‬و ا ‪ H(=A‬ت ‪H‬ن ا‬ ‫‪H,‬‬ ‫‪ H‬إ ‪ H‬أن ھ‪H‬ذه ا " ط‪ H‬ا‬ ‫أ‬ ‫ور‬
‫رض ! ‪H‬رة ‪H‬د‪A‬ل‬ ‫ن ؤدو‬ ‫ا ل ا دو‬ ‫ن ا دول ا‪ -'0‬ء "ظ‬ ‫" ‪9‬ت‪A#‬‬
‫ز ا ! ش !ض "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪H-‬ر وذ ‪H‬ك ! ظ‪H‬‬ ‫ق و ر ز ا و > ! ‪ 9‬ا ‪ H9‬ل وذ ‪H‬ك ‪H‬دو م '‪H‬ن ‪ H‬أي‬ ‫!ظ ‪ ،‬ا ‪ 9‬ء ا ذي ن ‪49‬ن أن ھم ‪ 9‬ل وا‪( 7-‬‬
‫و ت ا ‪ 7,#‬ا ‪$‬د طرح '‪ ,‬م‪..‬‬ ‫=(‬ ‫ض "و م ه ا ‪ , 9‬ن‪ ،‬ھذه ا "و ت ا ‪$‬د وظ!و"‬ ‫'‪,‬‬
‫' ص‪.225 :‬‬ ‫' ‪ :‬ا "دوة ا ‪ - , " 2‬ء ا‬ ‫أ"ظر دا‪ ' ,A‬د ا ‪ ,‬ا رس‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وأ‪2‬ره '‪ ,‬ا ‪ -‬ء ا‬

‫‪17‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬رس ھ‪H‬ذا ا ‪H‬دور !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‪ ،‬و ‪H‬ل ا‪0‬ط‪H‬راف !‪H-‬ل‬ ‫ر ‪H‬‬ ‫أن ا وا‪ H$‬وا‬
‫‪H‬ذ ھ‪H‬ذه‬ ‫م ا !‪ H‬ش ‪H $‬ل ا ‪H‬رور إ ‪ H‬ا ‪ H-‬ء ا ‪H‬ذي ‪H‬دوره‬ ‫ھذه ا ر ‪ ,‬أو‬ ‫ا ‪ ,‬وء إ‬
‫م‪.‬‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل د‪A‬ل ‪ -‬ن ا ‪ # # A‬ت ا‪ 0‬دة ‪,‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ا ‪A‬طوة‪ ،‬ر‪P‬م أن‬
‫د‪ H2‬ظ ‪H‬ر ‪ 27‬و ‪H‬وز ‪ 1947‬ا ‪H‬ذي أو ‪H‬ب '‪H,‬‬ ‫' ا‬ ‫ما‬ ‫( د (‪9‬ل ا‬
‫‪ ،‬و'"‪H‬د ‪H‬ذر ذ ‪H‬ك ‪H‬ر‪A‬ص [ط‪H‬راف‬ ‫و ا ‪7,#‬‬ ‫' ‪ ،‬إ راء‬ ‫ا‬ ‫ر< س ا‬
‫و ‪ H‬ا ‪7,H#‬‬ ‫‪ H‬م ‪ H# A‬وأن‬ ‫‪H' ،‬دل ا ‪H9‬رع '‪H‬ن ھ‪H‬ذه ا‬ ‫ا‬ ‫( ر( ا ‪ -‬إ‬
‫أن ا‪0‬طراف ‪H $ 4 ,‬ل‬ ‫م ا ‪=A 7,#‬ل ھذه ا ‪,‬‬ ‫أ‪ 7 #‬إ راء ‪ ، , 9‬إذ " درا‬
‫ر ‪ H‬ا ‪ H ,‬أن ا ‪ H-‬ا ‪ H‬و‪ H$‬ا ‪ H ( 7,H#‬أ ‪ H‬م‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‪$‬د أ "ت ا‬ ‫ذك إ‬
‫‪1‬‬
‫ا ذ ورة‬ ‫ا‬ ‫و‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل !وق ‪ 2‬ر ا ‪ -‬ا‬
‫‪2‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪HH‬رس '‪HH‬رف إ ‪HH‬راء ا ‪ 7,HH#‬أ ‪ H‬م !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‬ ‫'‪H‬‬ ‫‪ H‬ما‬ ‫و ‪ H! A‬ء ا‬
‫‪HH‬ث "‪HH#‬ت ا ‪ H‬دة ‪HH 532‬ن دو"‪H‬‬ ‫‪ H‬وى ا ‪" H‬ون‬ ‫‪HH‬ل ا ‪HH9‬رع " ‪HH‬ل ھ‪HH‬ذا ا ‪HH‬رف إ ‪H‬‬
‫‪ H‬ا !‪ H‬ش‬ ‫'‪H,‬‬ ‫وظ <ف ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا " ط ا را‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‪ 9‬ل ا‬
‫‪H-‬را ‪> H-‬‬ ‫‪H‬رر (‪"4H9 H‬‬ ‫‪ H‬ل "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪، H‬‬ ‫( إ ‪H‬راء ا ‪H( 7 H#‬‬
‫‪-‬ر ‪$‬وة إ را< ‪H( H‬‬ ‫! ش و ون ذا ا‬ ‫طف ا ون ا ‪,‬ف‬ ‫طر( ا "زاع‪ ،‬و و‪> $‬‬
‫ن ( >‪.‬‬ ‫^ا‬ ‫دود ا‬
‫‪HH‬ن ‪ "4HH9‬أن‬ ‫‪ H(=A H‬ت ا ‪ H9‬ل ا ‪H‬‬ ‫وھ ‪HH‬ذا وا"ط=‪HH H$‬ن دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‪HH ،‬ون‬
‫‪3‬‬
‫م أ م أ'وان ا ! ش‬ ‫و‬ ‫و‪-‬وع‬ ‫'‬ ‫"زا' ت‬ ‫ؤدي إ‬
‫‪H‬طرة إ ‪H‬راء ا ‪7,H#‬‬ ‫إ زا‬ ‫ن = ظ > أن دو" ا ‪ 9‬ل م ‪9‬ر إ‬ ‫إ أ">‬
‫أن ر ‪H-‬رورة ' ‪H‬ر '‪H‬ون ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‪ ،‬أم‬ ‫ب '‪ ,‬ا ‪9‬‬ ‫دى ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ( ،‬ل‬
‫ن '‪ > ,‬ا‪ 0‬ر ن ‪H $‬ل‪H P ،‬ر أ"‪ 7H- >H‬أن ا ‪H ,‬وء‬ ‫ا ‪ -‬ء‪،‬‬ ‫‪9‬رة إ‬ ‫> ق ا دم‬
‫‪H‬‬ ‫‪ H9,‬ل‪،‬‬ ‫( ا "زا' ت ا !رد‬ ‫ر ‪! 7‬‬ ‫ا ‪9‬رع إ‬ ‫طرة ا ‪ 7,#‬وإن‬ ‫إ‬

‫‪-20012 H‬‬ ‫‪ - 1‬أ د ودراع‪ :‬ط ق ا ! ‪ $‬ت ا دو ‪ 9,‬ل ( إط ر ا ر ا ر أطرو ‪H " H‬ل ا ‪H‬د وراه (‪ H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ H‬م ا ‪ "H‬ا‬
‫' ا ر ط أ دال ص‪.304 :‬‬ ‫د ا ‪ A‬س ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬ ‫‪2002‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Ahmed Bouharrou. Le système marocain des relations professionnelles" publications RE MALD, éditions‬‬
‫‪maghrébines, Casablanca 1997 page 95-96.‬‬
‫‪ ' - 3‬د ا ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو" ا ‪ H9‬ل ا ‪H‬زء ا ‪ H$=' ، " H2‬ت ا ‪ H9‬ل ا ' ‪ H‬ا ط ‪ H‬ا‪0‬و ‪ 2008 H‬ا ط ‪ H‬ا ورا‪ H$‬ا وط" ‪H H‬را ش‬
‫ص‪.211 :‬‬

‫‪18‬‬
 ‫<<‬

‫‪ H‬إذا‬ ‫ر(‪H‬‬ ‫ن‬ ‫'‬ ‫نا ‪ -‬ا‬ ‫ا‪ A‬ر ‪ ،‬إذ "ص ا ‪9‬رع '‪ ,‬أي إ راء آ‪A‬ر‬
‫‪ H‬ز ا ! ‪ H‬ش أم ‪،‬‬ ‫أ ‪H‬م‬ ‫‪HH‬طرة ا ‪H#‬‬ ‫"‪HH‬ت ا ‪ H-‬ا رو‪HH$ >HH ,' H -‬د ا ‪ H‬و(ت‬
‫و‪H‬‬ ‫‪HH-‬ر‬ ‫‪! H‬ظ‬ ‫‪ H‬ا ‪H‬‬ ‫‪H‬لا‬ ‫‪ H# A‬وأن دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل ‪HH$‬د ا ز ‪HH‬ت ا ‪ H #‬ت‬
‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫لإ‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل أم أطراف ا "زاع ‪A4‬ذون "ظ را ">‪ ،‬أم‬ ‫ا ‪ 7,#‬أھ‬
‫ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ H9‬ل (‪CH‬ن‬ ‫"‪#‬ت '‪,‬‬ ‫ھذه ا ‪ # # A‬ت ا‬ ‫‪ ( -E‬إ‬
‫ت و" ‪.‬‬ ‫م رر ( ا ‪2‬ر نا‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪-‬ط‪,‬‬
‫ؤ‪$‬‬ ‫' ت ا ل ‪!#‬‬ ‫‪ -‬ا ز دة (‬
‫م‬ ‫ب ار ب ا ‪A‬ط‪ 4‬ا‬ ‫ل‬ ‫‪ -‬طرد أ د ا‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫‪ -‬طرد أو و‪ $‬ف أ د "دو‬
‫‪ H‬ت و‪H$‬د‬ ‫‪H‬رض ‪ H‬أ ‪H‬د أ ‪H‬راء ا ؤ‬ ‫"‪H‬‬ ‫د‪ H2‬أو ‪H‬رض‬ ‫‪ -‬إ'=م ا !‪ H‬ش ‪H‬ل‬
‫‪HH‬ث ‪ H‬ن '‪HH ( H ,‬م‬ ‫أ" ‪ H‬ط ا ‪HH9‬رع ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ا ‪ H‬م ‪ H # # A‬ت ا ‪ H 9‬ر ‪،‬‬
‫ا "‪H‬‬ ‫وا ‪=H‬‬ ‫=‪ H$‬ت ا " ‪ H‬أو ‪H#‬‬ ‫واء ‪H ,‬ت‬ ‫و "! ذ ا 'دة ا "و"‬
‫‪ ' HHHH‬و ‪HHHH‬وادث ا ‪ HHHH9‬ل و‪HHHH P‬ر ذ ‪HHHH‬ك ‪HHHH‬ن‬ ‫ر ‪ HHHH‬ا " ‪ HHHH‬أو ا ‪ HHHH-‬ن ا‬ ‫أو‬
‫' 'و ‪.‬‬ ‫‪ 9‬ل دة ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ‪ ، # A‬وا "ون ا‬ ‫ا و‪-‬و' ت ا‬
‫‪H‬وم ‪ H9 ! H‬ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪H, A‬ف ا‪ H# # A‬ت وا ‪ H‬م ا ‪H‬‬ ‫و'‪ ( > ,‬ن ‪=A‬ل طر‪"$‬‬
‫‪H, A‬ف وا"‪H‬ب ا ‪ H‬ة‬ ‫=ء أ" ا‪ # # A‬ت و ‪ H‬م ‪ H‬د ‪H‬ون ‪, H9‬‬ ‫ن "‬ ‫رب‪،‬‬
‫' ‪ H‬و ‪HH‬زى ذ ‪HH‬ك إ ‪ H‬ا ‪HH‬دا‪A‬ل ا و ‪HH‬ود ‪ H‬ن ا ‪ H # # A‬ت ا "و" ‪H‬‬ ‫ا ‪ H # $‬د وا‬
‫أ" ط‪H‬ت ‪H‬‬ ‫ا‬ ‫ما ‪#‬‬ ‫ط ق ‪9‬ر ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫را‪$‬‬ ‫‪( ,2‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا‬
‫‪H,' H‬‬ ‫‪" H‬زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل‪ .‬ھ‪H‬ذا (‪H' =H-‬ن و" ‪ H‬ا ‪ H‬ھر ا‪0‬‬ ‫ن أ ‪H‬ل إ ‪ H‬د ‪H,‬ول‬
‫‪ H‬ن أط‪H‬راف ا =‪ H$‬ا ‪ , H9‬وا ‪ H‬ر ‪H$ >H‬د (‪ H‬أ(‪H‬ق‬ ‫‪'H‬‬ ‫روح و‪ ( 2‬ا وار ا‬ ‫"‬
‫' ‪.‬‬ ‫ق ‪,‬م ا‬

‫‪19‬‬
 <<

20
 ‫<<‬

‫]‪< <ØǎÖ]<íéŽj˹<íé£^’jÖ]<íËé¾ç×Ö<íéÞçÞ^ÏÖ]<íÛéÏÖ]<<<V<êÞ^nÖ]<ovf¹‬‬
‫! ‪ HHH9‬ا ‪ HHH9‬ل‬ ‫‪ HHH‬ا "و" ‪, HHH‬وظ !‪ HHH‬ا ‪HHH#‬‬ ‫‪HHH ,‬‬ ‫درا ‪ HHH‬ھ‪HHH‬ذه ا " ط‪ HHH‬ا‬
‫‪H‬ز !‪H‬ش‬ ‫ث " طرق و‪H$‬ف ا ‪ H-‬ء ‪H‬ن ا وظ !‪ H‬ا ‪H#‬‬ ‫ط‪ ,‬ن‪:‬‬ ‫"‪#A‬ص‬
‫‪HH‬ول ‪HH‬د‪A‬ل !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫‪ T "HH‬ا ‪= HA‬ف ا ! ‪H‬‬ ‫ا ‪ H9‬ل (‪) H‬ا ط‪HH,‬ب ا‪0‬ول( " ‪H‬‬
‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل ( )ا ط‪,‬ب ا ‪.( " 2‬‬
‫]‪< <ØǎÖ]<éjËi<‡^ã¢<íé£^’jÖ]<íËé¾çÖ]<àÚ<ð^–ÏÖ]<ÌÎçÚ<V<Ùæù]<gת¹‬‬
‫ا‪ 9‬ل‬ ‫زي ! ‪9‬‬ ‫ا "‪#‬ر ا ‪ 9‬رك ن‬ ‫'‬ ‫ا دة ا‬ ‫ر ا ‪( 7,#‬‬
‫ن‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫ؤل 'ن ون ا‬ ‫طرح ا‬ ‫' ‪،‬‬ ‫وا ‪ -‬ء ا‬
‫ن أن رض '‪ > ,‬و‬ ‫ن نا‬ ‫ا‬ ‫' ‪ ،‬و ‪!A‬ق '‪' > ,‬بء ا ‪-‬‬ ‫ا ‪-‬ء ا‬
‫دة‬ ‫ن دن ا ‪ -‬ء ا ذ ور‪ ،‬ر‪P‬م و"‬ ‫‪$‬و‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪،‬‬
‫"دة ‪0‬ي أ س ‪" $‬و" ‪.1‬‬ ‫( ط ن ‪ #‬م ا وا‪ $‬ا ‪ ,‬و‪ P‬ر‬
‫دور‬ ‫دى أھ‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل ؤ‪9‬را دا '‪,‬‬ ‫ن أن " ر "ظ م ا ‪( 7,#‬‬ ‫وھل‬
‫ون ‪" $‬و"‬ ‫‪ 4‬س‬ ‫ر‬ ‫ن ا ‪9‬رع ا‬ ‫وى‪ .‬ر‪P‬‬ ‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل '‪ ,‬ھذا ا‬
‫ت‬ ‫ل ا ‪ 7,#‬ا رم ن ا‪ 0‬ر وا ‪ 9‬ل‬ ‫' (‬ ‫ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء ا‬
‫‪2‬‬
‫إ‪9‬راف ! ش ا ‪ 9‬ل‬
‫و ا و‪ $‬ف‬ ‫"ت ود ! ش ا ‪ 9‬ل إ‬ ‫‪ 2‬را‬ ‫"ت ا وظ ! ا ر‪$‬‬ ‫وإذا‬
‫نأ ل‬ ‫م ا "زاع ا <م "‬ ‫ن ‪=A‬ل ا‪ $‬راح ‪,‬ول ! ‪,‬‬ ‫ن طر( ا =‪ $‬ا ‪, 9‬‬
‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل و ‪,‬‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫دو ذ ك ا‬ ‫رار ا =‪ $‬ت ا ‪، , 9‬‬ ‫ا ! ظ '‪ ,‬ا‬
‫‪3‬‬
‫ن ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫'‪,‬‬ ‫‪9‬رة ‪,‬ر‪$‬‬ ‫‪P‬ر‬ ‫وآ‬

‫ر ‪" H$‬ون ا‪ H '0‬ل وا ‪ H‬و ت‪.‬‬ ‫ر ( ‪" $‬ون ا‪ '0‬ل وا و ت‪.‬‬ ‫"لا‬ ‫‪ -1‬ن ا ط ب‪ 9! $=' :‬ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ء أي رھ ن‪ :‬ر‬
‫' ‪ -‬ا ر ط‪ -‬و م ‪ 2007‬و‪ 2008‬ص ‪9‬‬ ‫‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬ ‫د ا ‪ A‬س –ا و‬
‫" ‪ T‬ن ا ! رة ا ‪H H2 2‬ن ا ‪ H‬دة ‪41‬‬ ‫ا‪ A‬ر ‪,' ،‬‬ ‫‪ -2‬و در ا‪ 9E‬رة أن 'رض "زاع ا ‪ 9‬ل ا !ردي '‪ ,‬ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل‬
‫‪HH‬طرة ا ‪ 7,HH#‬ا ‪HH‬دي‬ ‫‪HH‬ن دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل‪ ،‬ا ‪"HH H‬ص '‪HH ..." : H , H H ,‬ن [ ‪HH‬ر ا ‪HH‬ذي (‪HH#‬ل ا ‪ H 9‬ل ‪ H‬ب ‪HH‬ره ‪ !HH‬؛ ا ‪HH ,‬وء إ ‪H‬‬
‫و ض‪".‬‬ ‫ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا ! رة ‪ 4‬ن ا دة ‪ 532‬أد" ه ن أ ل ا ر وع إ ‪ >, 9‬أو ا ‪#‬ول '‪,‬‬
‫‪ 4H‬ا‪ A‬ر ‪ ، H‬و ‪H‬‬ ‫وھ ذا ن ا ول إن 'رض "زاع ا ‪ 9‬ل ا !ردي أ م ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل؛ ‪#$‬د إ راء و ‪ H‬ا ‪H ،7 H#‬‬
‫ق ا ‪ ,‬وء إ ا ‪ -‬ء ‪9‬رة دون ا "! د ھذه ا طرة‪.‬‬
‫‪ -3‬د " ‪ :‬دور !‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ‪ ,‬ا را( ا دد ‪ 3-2‬ا " ‪ 1995‬ا ‪.292 !#‬‬

‫‪21‬‬
 ‫<<‬

‫ت إ‪9‬راف ! ش‬ ‫ول و‪$‬ف ا ‪ -‬ء ن ا ‪ 7,#‬ا رم‬ ‫ؤل‬ ‫طرح ا‬

‫ظل ا ر س ا "و"‬ ‫و‪( >!$‬‬ ‫'ر( ‪) .‬أو ( و‬ ‫ا ‪ 9‬ل ' ره ا‪ # # A‬وا‪$‬‬
‫=‪ # A‬ص ا ذ ور )‪.( " 2‬‬
‫]‪< <êÃÎ]æ<”^’j}^Ò<x×’Ö]<àÚ<ð^–ÏÖ]<ÌÎçÚ<V<±æù]<ì†ÏËÖ‬‬
‫ر‬ ‫دي ‪'0‬وان ! ش ا ‪ 9‬ل؛‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫أن إ " د‬ ‫در ا‪ 9E‬رة إ‬
‫ر ون ھذه ا وظ ! ( ' ‪ ,‬م‬ ‫'ر( ا‪ # A‬ص ھؤ ء‪ ( ،‬د "وا‬ ‫دات ا‬ ‫نا‬
‫‪1‬‬
‫‪ $‬ل ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و دون "د ‪" $‬و"‬ ‫ا و‬
‫> ( ا و( ق ن‬ ‫ز ! ش ا‪ 9‬ل أ ت (‬ ‫إ أ"> ر‪P‬م ون ا دور ا ‪#‬‬
‫رض‬ ‫ن‬ ‫ا ‪ 9‬ل وا‪ 0‬ر‪ ،‬إ‪2‬ر ‪ $‬م "زاع‪C( 2‬ن ا ‪ # A‬ص ا ذ ور ‪,A‬ق د (‬
‫‪3‬‬
‫و ؤ دا >‬
‫>‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل وا ذي‬ ‫ول ا ‪ # A‬ص ا ‪#‬‬ ‫وأ م ھذا ا دل ا !‬
‫'دة‬ ‫ز ا ‪ < -‬إزاء ا ‪ 7,#‬ا ذي رم‬ ‫ن ا ث 'ن و‪$‬ف ا‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‪،‬‬
‫"د إ‬ ‫'ر( ‪ P ،‬ر‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪ $‬ل ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪ ' ،‬ره ا‪ # # A‬وا‪$‬‬
‫و‪9‬ر' ا ‪ 7,#‬ا رم ن ا ‪ 9‬ل وأ ره‬ ‫دى ‪#‬‬ ‫" ا ت(‬ ‫‪-‬‬ ‫أ س ‪" $‬ون‬
‫‪4‬‬
‫‪9‬ر ودون د‪A‬ل أي و ط‪.‬‬ ‫'ن طر ق ا ! وض ا‬
‫ا و‪ #‬ل 'ن‬ ‫"‬ ‫ا ول ‪4‬ن إ داث ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫ض ا ! >‪ 5‬إ‬ ‫و ذھب‬
‫ب '"د أي إ'! ء‪ " ،‬أن ا ‪9‬رع ‪$‬د ‪' ,A‬ن ا ‪ 7,#‬ا د" ( إط ر‬ ‫لا‬ ‫‪(#‬‬
‫ا " ز' ت ا ‪. , 9‬‬

‫ل ‪.‬م‪,‬س ‪.‬ص ‪ 72‬و‪73‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا وا‪ $‬ا‬ ‫‪-1‬‬
‫د ا د ‪= 4 :‬ت ( "ظ م ! ش ‪ , -‬ا ‪#‬ر‪ -‬ا دد ‪ 6‬ا " ‪ 2003‬ص ‪113‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪ -3‬را ‪:‬‬
‫ق ص ‪159‬‬ ‫‪ ' -‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو" ا ‪ 9‬ل ا زء ا‪0‬ول '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ر‬
‫‪ '-‬د ا ‪,‬ط ‪H‬ف ‪ H9 ! : ! HA‬ا ‪ H9‬ل ‪ H‬ن ‪ H‬ا ‪H‬ؤو ت و دود ‪ H‬ا‪ H " E‬ت –ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪H‬دد ‪ 22‬ا ‪1994 "H‬‬
‫ا ‪223 !#‬‬
‫دار ا =م ا ر ط ا " ‪ 2001‬ص ‪.95‬‬ ‫' ا ر – ا ط ا ‪9" - " 2‬ر‬ ‫‪ -‬ا ج ا وري‪ :‬ا "ون ا‬
‫' ‪H H‬ن‬ ‫' ‪H" .7,H#, H‬دوة ‪H‬ت '"‪H‬وان ' ‪H‬ود ا ‪H‬ل وا " ز'‪ H‬ت ا‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ "C‬ء ا " ز'‪ H‬ا‬ ‫‪ ' -‬د ا رزاق ‪:T,‬‬
‫‪ H‬ا ‪ " H‬ف أ ‪ H‬د ر ‪H‬و ‪ 05‬و‪ 06‬و ‪HH‬وز‬ ‫‪=HA‬ل ا ‪ H‬دات ا ‪H,‬س ا‪" H,'0‬ظ ‪ H‬ھ‪H‬ذا ا‪H A0‬ر " ‪ H‬ا ‪HH‬ذ رى ا ‪H >H 4 " H A‬ر‬
‫‪ 2007‬ص ‪.379‬‬

‫ن ا ط ب‪ 9 ! $=' :‬ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ء أي رھ ن‪ .‬م‪,‬س‪.‬ص ‪11‬‬ ‫‪-4‬‬

‫' ‪ ،‬م‪,‬س‪.‬ص ‪33‬‬ ‫د د " " ‪ :‬ا‪ !'E‬ءات ا ‪ # $‬د وو <ل ا‪ E‬راء‪ :‬ا "دوة ا ‪ - , " 2‬ء ا‬ ‫‪-5‬‬

‫‪22‬‬
 ‫<<‬

‫‪1‬‬
‫ن ‪" $‬ون‬ ‫ن = ظ > ھو أن ا ‪9‬رع ن ‪=A‬ل ا !‪#‬ل ‪745‬‬ ‫أن‬ ‫إ‬
‫ب‬ ‫ل‬ ‫‪A‬ص و‪ #‬ل ‪!#‬‬ ‫ول أن ‪ -‬ف ‪ < 9‬آ‪A‬ر (‬ ‫ا زا ت وا ود‪،‬‬
‫ط‪.‬‬ ‫ر و‪#‬ل‬ ‫'‪ ,‬أ">‬ ‫"‪ #‬ص ‪#‬را‬
‫‪#‬‬ ‫( ‪ 7,#‬ا رم ن ا‪ 0‬ر وا ‪ 9‬ل ‪#$‬د إ" ء "زاع ‪< $‬م "‬ ‫و‬
‫ن إراد ن ر ن ‪ 9‬ر ن‬ ‫ون "‬ ‫ث ! رض أن‬ ‫ا "و" ‪،‬‬ ‫و ‪ ، ,‬ن ا"‬
‫‪#!,‬ل ‪ 1111‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪.2‬‬ ‫وإ أ ن ا ط ن ( > ط‬
‫ن ا طر( ن و !رض ( > "وع ن ا وازن‬ ‫د ( > ا دا‬ ‫وإذا ن ا ‪ 7,#‬ا د"‬
‫‪3‬‬
‫"ط ق '‪ ,‬طر( ' د ا ‪ 9‬ل‬ ‫وذ ك‬ ‫"‬ ‫ن ا طر( ن‪ ،‬وذ ك دم و ود ا‬
‫وق ا‪ 0‬ر ا‬ ‫ا " ص ن‬ ‫ور‪P‬م " داة ض ا ! > دم ا‪A0‬ذ >؛ و"> ‪$‬د ؤدي إ‬
‫ر ن ا "ظ م ا م‪.‬‬
‫‪ 4‬ا ! ق ا ودي‬ ‫‪A‬ص‬ ‫ل ا ‪-‬ء (‬ ‫ف‬ ‫ؤل طرو ؛‬ ‫ا‬ ‫ذك‬
‫ا ؤا ر إط=‪ $‬ا' دا '‪' $ ,‬دة‬ ‫ث رئ ذ‬ ‫ن أطراف '=‪ $‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ھل أ‪A‬د‬
‫ن ا طر( ن؟‬ ‫‪$‬د ن أم ا' د ا‪= A‬ل ا را ز ( ا =‪ $‬ا ‪, 9‬‬ ‫ا‬ ‫ا د ‪9‬ر‬

‫ه‬ ‫ا‬ ‫ر (‬ ‫أن ا ل ا ‪< -‬‬ ‫د ن ا‪ 9E‬رة إ‬ ‫ؤل‬ ‫'ن ھذا ا‬ ‫‪O‬‬
‫ا !‪ ,#‬ن ‪ 754‬و ‪ 1100‬ن ‪" $‬ون ا زا ت‬ ‫‪#A‬‬ ‫س ‪ > !,‬وا "‪#‬وص ا ‪9‬ر‬
‫‪9‬ر ودون أي و ط‪،‬‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا رم ن ا‪ 0‬ر و ‪ 9 >, 9‬ل‬ ‫ث ‪$‬رر ‪#‬‬ ‫وا ود‪،‬‬
‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا رم ن ا‪ 0‬ر وا ‪ 9‬ل‬ ‫‪#‬‬ ‫و ن ب أو‬
‫‪4‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫و دة ( أ د أ‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫ه ذھ ت ا‬ ‫و( ھذا ا‬
‫‪>"4‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا رم ن ا طر( ن‪ 2 ،‬ت ‪,‬‬ ‫" ‪ ...‬و ث إ"> ر وع إ‬
‫و‪ $‬ا ر‬ ‫د و‪#‬ل ا د'‬ ‫‪$‬د و‪ $‬ا ! ق ن ا طر( ن '‪ ,‬إ" ء ا د ا <م "‬
‫ا د' '‪...> ,‬‬ ‫( ذ‬
‫‪-1‬را ا !‪#‬ل ‪ 745‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود ا‬
‫‪.‬‬ ‫ر‬
‫‪ -2‬را ا ‪#!,‬ل ‪ 1111‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود ا ر ‪.‬‬
‫‪H,‬س‬ ‫' ‪H H‬ن ‪=HA‬ل ا ‪ H‬دات ا‬ ‫‪ -3‬إ راھ م ‪" : -$‬ظ م ا ‪ " ( 7,#‬ز' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪" ،‬دوة ‪H‬ت '"‪H‬وان ' ‪H‬ود ا ‪H‬ل وا " ز'‪ H‬ت ا‬
‫" ف أ د ر و ‪ 05‬و‪ 06‬و وز ‪ 2007‬ص ‪388‬‬ ‫ا‬ ‫ا ذ رى ا ‪ > 4 " A‬ر‬ ‫ا‪ ,'0‬؛ "ظ ھذا ا‪ A0‬ر "‬
‫‪ -4‬م ‪ #‬در 'ن ا دا< و دة ر‪$‬م ‪ 2136‬ر \ ‪" 20‬و" ر ‪ ( 2002‬ا ‪,‬ف ر‪$‬م ‪ P) 02/115‬ر "‪9‬ور(‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫<<‬

‫وق ؤدي إ‬ ‫د و‪#‬ل ا د'‬ ‫و ث إن ا ! ق ا طر( ن '‪ ,‬إ" ء ا د‬

‫‪9‬‬ ‫وھو‬ ‫‪ ,‬د'‬ ‫^‪ ،‬وا و ‪ -‬ت ا‬ ‫'‪ > ,‬ن ا‬ ‫ا د'‬ ‫إ راء ذ‬
‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 1098‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪"...‬‬
‫‪1‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫ذھ ت ( "!س ا "‬ ‫م ا دا< ا " طرة‪ ،‬ا‬ ‫و ء(‬
‫أن‬ ‫> ‪ 7-‬أ"> "ص '‪,‬‬ ‫' د ا ‪ 7,#‬ا د‬ ‫ط=ع '‪,‬‬ ‫"‪ ...‬و ث إ">‬
‫و( "ط ق‬ ‫ل "زاع‪ ،‬وذ ك ‪!#‬‬ ‫دان ھذا ا ‪7,#‬‬ ‫ا د' وا د' '‪> ,‬‬
‫ن ا ر وع ( > وذ ك‬ ‫‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪ ،‬وأ">‬ ‫‪ >,‬ھ‬ ‫ا !‪#‬ل ‪ 1098‬و‬
‫زا ت وا ود‪ ،‬و ث إن ن ا زم ‪ 9‬ء‬ ‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 1106‬ن ‪" $‬ون ا‬ ‫'=‬
‫ز >‪.‬‬
‫ھو "‪#‬وص‬ ‫>‬ ‫‪$‬د ن ا‪ 0‬ر ا ذي و ب‬ ‫ا‬ ‫و ث إن ا د ‪9‬ر‬
‫'‪ ' ( > ,‬د ا ‪ 7,#‬ا ‪#‬ر ‪ 7‬ر(ض ط‪,‬ب ا د' "‪.‬‬
‫ر\‪6‬د "ر‬ ‫دار ا ‪ -‬ء‪،‬‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫م آ‪A‬ر ‪ #‬در 'ن ا‬ ‫ء(‬
‫ا !‪#‬ل ‪ 1106‬ن ‪" $‬ون‬ ‫دة '‪,‬‬ ‫ن ا‪ 0‬ر وا ‪ 9‬ل‬ ‫‪ 7,#‬ا رم‬ ‫‪1988‬‬
‫! ق ا طر( ن‬ ‫وز ا ر وع ( ا ‪ 7,#‬و و‬ ‫ا زا ت وا ود‪ ،‬ا ذي "ص '‪ ,‬أ">‬
‫‪2‬‬
‫و‪-‬‬ ‫رد ' د‬ ‫م ن ‪$‬د أ رم ' ره‬
‫‪> 2‬‬ ‫ء ( إ دى‬ ‫ر \ ‪2002/10/11‬‬ ‫‪,‬س ا‪$ ,'0‬رار‬ ‫و‪$‬د ‪#‬در 'ن ا‬
‫<ر‬ ‫د( (‬ ‫' > ا و ‪ ,' ,‬ا رار ا ط ون ( >؛ وذ ك‬ ‫‪ " : ,‬ث ‪2‬ت ‪#‬‬
‫‪ -‬ا ‪ 7,#‬ا رم أ م ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وا ‪9‬رع‬ ‫>‬ ‫را ل ا د'وى ‪4‬ن ا "زاع م‬
‫د ‪",‬زاع 'ن‬ ‫و ا و( ق ن ا‪ 0‬ر و ‪ >, 9‬و‪-‬‬ ‫‪A‬ول ! ش ا ‪ 9‬ل إ راء‬
‫ق ذك‬ ‫ن ن أ ل‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬ ‫ء ا‪ 0‬ر إ‬ ‫‪C( ،‬ن ا‬ ‫' د ا ل ا را ط "‬
‫د‬ ‫‪ -‬إ‪ 9‬ده ا ؤرخ ( ‪ 1998/05/20‬أ">‬ ‫دام ! ش ا ‪ 9‬ل ‪$‬د أ د‬ ‫ا دف‪ ،‬و‬

‫‪ H,‬ا‪ H9E‬ع '‪H‬دد ‪ 19‬و" ‪H‬و ‪1999‬‬ ‫' ر‪H$‬م ‪H9" 622/97‬ور‬ ‫‪ -1‬م ‪ #‬در 'ن ا دا< ا " طرة ر \ ‪ 22‬أ و ر ‪ ( 1998‬ا ‪,‬ف ا‬
‫ص ‪181‬‬
‫دار ا ‪ -‬ء ر \ ‪ 6‬د " ر ‪ 1988‬م ا ج ع أ‪ 9‬ر إ >‪:‬‬ ‫ا دا<‬ ‫‪ -2‬م ‪ #‬در 'ن ا‬
‫‪-Azzeddine Kettani: Transaction en droit social –Revue Marocaine de Droit et d’économie du développement.‬‬
‫‪N° 22 - 1990 p 161‬‬

‫‪24‬‬
 ‫<<‬

‫‪-‬د ‪ ( ،>, 9‬م ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫ن > ‪4‬ن ا‪ 0‬ر ن ‪$‬د دم ‪9‬‬ ‫ا ث ا ذي أ راه‬
‫ول ا ‪ 9‬ل أداء و ض‬ ‫‪ ,‬ا ‪7,#‬‬ ‫‪! 4( ،‬رت‬ ‫د' ء ا طر( ن ‪#$‬د ا و( ق "‬
‫ب ا ‪ ^,‬ن ا "ك‬ ‫!ل‬ ‫[ ر‪ ،‬و ن ن و‪< 2‬ق ا ‪,‬ف أن ا‪ 0‬ر ‪ $‬م‬ ‫زا(‬
‫‪ -‬ت‬ ‫ل د ‪",‬زاع ا <م "> و ن ‪" ( >, 9‬ط ق‬ ‫" <‬ ‫دل '‪ ,‬أ"> أ رم ‪,#‬‬
‫ا !‪#‬ل ‪ 1098‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود وأن ا !‪#‬ل ‪" 1105‬ص '‪ ,‬أ"> ر ب '‪,‬‬
‫= >‪ ...‬وا رار ا ط ون ( >‬ ‫"ت‬ ‫ا ‪ 7,#‬أن " ‪ < " -‬ا وق وا د' ءات ا‬
‫ون ‪ P‬ر‬ ‫أ ره‬ ‫ن د د '‪ ,‬ا ‪ 9‬ل ‪0‬داء ر‪P‬م ا ‪ 7,#‬ا ذي أ ر >‬ ‫'"د ‪-$‬‬
‫‪1‬‬
‫ر ز '‪ ,‬أ س و رض ‪ ",‬ض"‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫'‪,‬‬ ‫ب اط‬ ‫" ‪...‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪,‬س ا‪,'0‬‬ ‫و ء ( ‪$‬رار آ‪A‬ر ‪ #‬در 'ن ا‬
‫د‬ ‫ت ‪ 7,#‬ا ذي م ن ا طر( ن '‪,‬‬ ‫ا رار ا ط ون ( > ا ‪ ,‬ل ا ‪ A‬ط`‪ ،‬ذ ك أ"‬
‫‪A‬دم‪،‬‬ ‫طرأ ن ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ا ذي أو ل إ > ا ‪9‬رع ا ت ( ا "زا' ت ا‬
‫‪ ، ,‬ل أ ‪2‬ر‬ ‫و‪>$‬‬ ‫رت و و‪#‬ل ا ط ون ا‪ 0‬ر‬ ‫و ا د !ش ا‪ 9‬ل ا‬ ‫وأن‬
‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 1098‬ن ‪" $‬ون‬ ‫‪ ^,‬إ‪$ ( -‬دره ) ذا‪(...‬‬ ‫و‪#‬ل‬ ‫" ‪"' ،‬د‬
‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل‬ ‫‪ ,‬أن‬ ‫دت ا ‪7,#‬‬ ‫"ف ا‬ ‫ا‬ ‫ا زا ت وا ود‪ .‬إ أن‬
‫' ‪ ،‬وأن ھذا ا ‪ ,‬ل‬ ‫ا‬ ‫ري '‪ ,‬ا ‪-‬‬ ‫زا ت وا ود‬ ‫‪ 1098‬ن ‪" $‬ون ا‬
‫‪ A‬ط`‪...‬‬
‫‪ A = , =,‬ط< ‪" ،‬زل‬ ‫و رد ا رار ا ط ون ( > ا د( '‪ ,‬ا " و ا ذ ور‪ ،‬ون‬
‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 1098‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‬ ‫ا" دا > و‪ A‬ر‪ $‬ذ ك‬ ‫"ز‬
‫ر‪ ", >-‬ض"‪.‬‬
‫م وا رارات‬ ‫ن أھم ا‪0‬‬ ‫وھ ذا ‪ 7-‬ن ‪=A‬ل طر‪ ", "$‬ذج ا ‪ 9‬ر إ‬
‫ز ! ش‬ ‫ون "> و ن‬ ‫ظ را ن ظ ھر ا‬ ‫د ن ‪=A‬‬ ‫ا ‪ ، < -‬أن ا ‪ -‬ء‬
‫‪ 7,#‬ا رم‬ ‫ن ‪=A‬ل ا‪A0‬ذ‬ ‫ا‪"2‬‬ ‫ون ا‪0‬ول‬ ‫ث‬ ‫وى ا ‪،7,#‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬

‫‪H‬م‬ ‫ت ر‪H$‬م ‪H 751‬ؤرخ (‪ 2002/10/11 H‬م ا ج ع ‪ 2001/02/06‬أورد ‪" H , :>H‬زاھ ‪H‬ر‪ :‬ا ‪ 7,H#‬وا‬ ‫‪$ -1‬رار ‪ #‬در 'ن ا ‪,‬س ا‪,'0‬‬
‫' "‪9‬ر دار ا =م ‪-‬ا ر ط‪ -‬ا " ‪ 2004‬ص ‪ 150‬و ‪. ,‬‬ ‫ا ‪ A‬ري ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪ ،‬ا "دوة ا ‪ - , 2 2‬ء ا‬
‫‪H' ' H‬دد ‪H9" 98/817‬ور ‪H,‬س ا‪ H9E‬ع '‪H‬دد ‪ 19‬و" ‪H‬و ‪1999‬‬ ‫ر \ ‪ ( 6‬را ر ‪ ( 1988‬ا ‪H,‬ف ا‬ ‫‪$ -2‬رار ‪ #‬در 'ن ا ‪,‬س ا‪,'0‬‬
‫ص ‪.128‬‬

‫‪25‬‬
 ‫<<‬

‫'ن‬ ‫ا د د ن ا "زا' ت ا !رد‬ ‫م (‬ ‫ا‪0‬ول ن ‪=A‬ل ا‬ ‫ت إ‪9‬را(>‪ ،‬و ن ا ‪" 2‬‬

‫ل‬ ‫ھ‪ ،>,‬و ل ذ ك (‬ ‫‪2‬ل‬ ‫ا‬ ‫ھم ( ا ‪ !A‬ف ن ' ` ا ‪-‬‬ ‫طر ق ا ‪7,#‬‬
‫‪.‬‬ ‫ق ا دف ا ‪ 9‬رك "‬
‫ا ! ق ا ودي‬ ‫‪,‬س ا‪ ,'0‬را'ت أھ‬ ‫ض ‪$‬رارات ا‬ ‫در ا‪ 9E‬رة أن‬
‫"‬ ‫أ"> أ‪A‬ذ أ‬ ‫‪$‬د ن‬ ‫ا‬ ‫دأ ا د ‪9‬ر‬ ‫ا "زاع وا ذي ط >‬ ‫ا رم ن طر(‬
‫‪$‬رر ‪4‬ن‬ ‫"ب ا ‪#‬واب '"د‬ ‫" د أ">‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‬ ‫‪ 7,#‬ا رم‬
‫و ت ا و( ق ن ا‪ 0‬ر و ‪ >, 9‬وا ل أن ا رار‬ ‫ا ‪9‬رع ‪A‬ول ! ش ا ‪ 9‬ل إ راء‬
‫!ش‬ ‫ن ا ‪#A‬ص ا ‪#‬‬ ‫ث‬ ‫" ‪ $ 2002‬ل ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪#‬در‬
‫ث م م ر > "ص‬ ‫أ س ‪" $‬و" ‪،‬‬ ‫"د إ‬ ‫و‪ P‬ر‬ ‫ا و‬ ‫ر‬ ‫نا‬ ‫ا‪ 9‬ل "‬
‫ن ‪=A‬ل ا ! رة ا را‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫أ‪( -‬ت‬ ‫د ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫‪" $‬و" إ‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ما ‪,‬د‬ ‫ا‬ ‫ن ا دة ‪ " 532‬إ‬
‫ءل 'ن و‪$‬ف ا ‪ -‬ء ن ا ‪ # A 7,#‬ص ‪" $‬و" ‪.‬‬ ‫‪" ",‬‬ ‫ذك‬

‫‪26‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <êÞçÞ^Î<”^’j}^Ò<x×’Ö]<àÚ<ð^–ÏÖ]<ÌÎçÚ<VíéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫دو" ا ‪ 9‬ل‪ .‬و(ر ا‪E‬ط ر ا "و"‬ ‫‪,‬ق‬ ‫‪ -‬ت ‪" $‬ون ‪ 65.99‬ا‬ ‫ءت‬ ‫د‬
‫ل دا‪ 9 ! >,A‬ا ‪ 9‬ل أ‪ "2‬ء ‪, A >,‬ف ا "زا' ت ا !رد ‪ ,( ،‬د م ا "ص ‪!#‬‬ ‫ا ذي‬
‫وا ر( إ‬ ‫ن ‪ !#‬ا وا‪$‬‬ ‫ا" ‪,‬ت ھذه ا وظ !‬ ‫‪،‬و‬ ‫'‪ ,‬دور ا ‪#‬‬ ‫‪#‬ر‬
‫ا‪ 9‬ل‬ ‫!‪9‬‬ ‫ا ذھن أن ا ‪9‬رع ‪$‬د "ظم '=‪$‬‬ ‫> إ‬ ‫در‬ ‫‪$‬د‬ ‫‪ !#‬ا "و" ‪،‬‬
‫م ( ‪$‬وة ا ‪ 7,#‬ا رم‬ ‫و‬ ‫وى‪ ،‬و دد ر ز ل "‬ ‫' '‪ ,‬ھذا ا‬ ‫‪-‬ءا‬
‫د وا ‪4‬و ل‪.‬‬ ‫د ا ب أ م ‪ -‬رب ا‬ ‫أ م !ش ا‪ 9‬ل‬
‫‪7,#,‬؛ و(‬ ‫ؤل ول د‪ $‬ا "ظ م ا "و"‬ ‫‪" ",‬طرح ا‬ ‫ق‬ ‫ل‬
‫واء '‪,‬‬ ‫‪9 ,‬رع‬ ‫ا ث 'ن ا‪E‬رادة ا‬ ‫(‬ ‫ا س دى و(ق ا ل ا ‪< -‬‬
‫! )ب(‪.‬‬ ‫ا !‪#‬ل ا‬ ‫دي )أ( أو ( إط ر ا ‪( 7,#‬‬ ‫وى ا ‪ 7,#‬ا‬
‫‪ #‬ا ‪ 1‬دي‪:‬‬ ‫أ‪ -‬ا‬
‫دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫ءت‬ ‫دات ا‬ ‫دي ن ن ا‬ ‫ر ! وم ا ‪ 7,#‬ا‬
‫‪2‬‬
‫‪,‬ك "!س و > ا ‪9‬رع ا ور "‬ ‫ا ر ‪1‬و‬
‫و ت ا ‪7 #‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ‪ E‬راء‬ ‫ز !‪9‬‬ ‫م د‪A‬ل‬ ‫ا ‪,‬‬ ‫و ن ا"‬
‫‪ > ,‬ا د' ء ‪#$‬د‬ ‫دم ن طرف ا‪ 0‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل ا ذي‬ ‫‪ -‬ط‪,‬ب أو ‪9‬‬
‫ا ‪.7,#‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ‪- ,‬ور إ‬ ‫‪> ,‬إ‬
‫و ت ا ‪ 7 #‬و طرة‬ ‫ا‪#A‬‬ ‫‪ -‬ت ا "و"‬ ‫ا‬ ‫ر وع إ‬ ‫ن‬
‫د' ء ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪,‬زم ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪" $ -‬و"‬ ‫إ راؤھ " د ‪ P‬ب أي‬
‫د' ء أ = ( ا‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل رار ا‬ ‫!رض '‪,‬‬ ‫وا > "> و ن أ ره‪ ،‬ذ ك‬
‫'دم ا ‪ 2‬ل ا ‪ 9‬ل‬ ‫" ‪ 7‬وا‪$‬‬ ‫ا ط‬ ‫ا ‪ 9‬ل >‪ ،‬وھو ا و‪ -‬ا ذي د( ا ض إ‬
‫‪: ,‬‬ ‫‪#" -1‬ت ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬
‫" ط ‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل ا م ا ‪:‬‬
‫‪...............-3 ............-2 ...................-1‬‬
‫‪ H‬ل "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪H H‬رر (‪4H9 H‬ن ھ‪H‬ذه ا ‪ H‬و ت ‪H-‬ر ‪ > H-‬طر(‪ H‬ا "‪H‬زاع‪ ،‬و و‪>H $‬‬ ‫‪ -4‬إ راء ‪ H‬و ت ا ‪H( 7 H#‬‬
‫طف ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و ون ذا ا ‪-‬ر ‪$‬وة ا‪ E‬راء ( دود ا ^ ا " ( >‪:‬‬
‫و ا ‪ 7 H#‬أ ‪ H‬م !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل إ زا ‪ H‬وذ ‪H‬ك ‪H $‬ل أي د'‪H‬وى ‪ < H-$‬وذ ‪H‬ك و ‪H‬ب دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ور " ‪"H H‬‬ ‫‪ -2‬د أ‪ 7 #‬ا ‪ ,‬وء إ‬
‫‪ 2004‬ن ‪=A‬ل ا دة ‪ " 292‬ا "‪#‬ت '‪ ,‬أ"> ب '‪ # ,‬ب ا ل أو ا ل أن ط‪,‬ب ر( ا ‪=A‬ف ا !‪H‬ردي ‪H‬ن أ ‪H‬ل و ‪ H‬ا و( ‪H‬ق‬
‫‪ H‬ا ‪ H9‬ل‪ ،‬و ‪H‬ن "‪H" H‬رى أ"‪ H >H‬ن '‪ H,‬ا ‪H9‬رع‬ ‫أ م ! ش ا ‪ 9‬ل أو را‪$‬ب ا ‪ H9‬ل أو " < ‪ >H‬ا ‪" H‬و" ‪H $‬ل '‪H‬رض أي ‪ H,' H-$‬أ"ظ‪ H‬ر‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪ >,‬ر ‪ ,‬إ ر ‪ $‬ل ا ‪ ,‬وء إ ا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫ا ر '"د إ " ده ا ‪ 7,#‬ا دي إ‬

‫‪27‬‬
 ‫<<‬

‫'ر‪ $ ,$‬م ! ش‬ ‫" ‪ 7‬وا‪$‬‬ ‫'‪,‬‬ ‫= د' ء ا و > إ > ن طرف ! ش ا ‪ 9‬ل ‪$‬‬
‫‪3‬‬
‫ن ا ! ا ‪9‬رع ا ‪#‬ري‬ ‫>‪ 1‬و را '‪ T " ,‬ا ‪9‬رع ا ور " ‪(2.‬‬ ‫ا‪ 9‬ل‬
‫د' ء ! ش ا ‪ 9‬ل دون إ‪$‬رار زاء '‪' ,‬دم‬ ‫ا ‪9‬ل‬ ‫"‪ #‬ص '‪ ,‬و وب ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا‬
‫!ش‬ ‫ب ھو ا‪ 0‬ر‪ ،‬إ‬ ‫ون ( ا‬ ‫وء أ د طر( ا "زاع‪ ،‬وا ذي‬ ‫و‬
‫ن‬ ‫ا ‪ ،7,#‬و‬ ‫ا ‪ 9‬ل ا ذي ‪-‬ر دوره ‪,‬‬ ‫د' ء إ‬ ‫ا‪ 9‬ل و ث م و > ا‬
‫دي ا و‪#‬ل إ >‬ ‫‪-‬را ‪49‬ن ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫رر‬ ‫‪>"C( .‬‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ن ا و( ق "‬
‫طف د و‪ > $‬ن ‪ $‬ل طر( ا "زاع‪.‬‬ ‫و و‪> $‬‬
‫ھذا ا ‪#‬دد أ م ! ش ا ‪ 9‬ل ذا إ راء‬ ‫‪-‬ر ا رم (‬ ‫ن ا‬ ‫و ‪,‬ت ا دو"‬
‫رر (‬ ‫ن ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ‪" :>"4‬‬ ‫ث ورد ( ا ! رة ا ‪A‬‬ ‫ز< ‪،‬‬
‫طف ا ون ا ‪,‬ف ! ش‬ ‫‪-‬ر ‪ > -‬طر( ا "زاع أو و‪> $‬‬ ‫و ت‬ ‫‪49‬ن ھذه ا‬
‫^ ا " ( >‪".‬‬ ‫دود ا‬ ‫‪-‬ر ‪$‬وة ا‪ E‬راء (‬ ‫ا ‪ 9‬ل؛ و ون ذا ا‬
‫ن (‬ ‫د "‬ ‫‪9‬ف ن ھذه ا ! رة أن ا "زاع ن ا‪ 0‬ر وا ؤا ر‬ ‫ا ذي‬
‫‪ > ,' 7 #‬أ م ! ش ا ‪ 9‬ل‪ 7,#, (=A -‬ا د" ‪ P -‬ر ذ ك (‪ $ >"C‬ل‬ ‫ھو‬ ‫دود‬
‫‪ " ,‬ز' ( > أ م ا ‪ -‬ء‪.‬‬
‫ن [ ر‪ ...‬و‬ ‫"‬ ‫‪ -‬ا دة ‪ " 41‬د أن ‪,‬‬ ‫ر " إ‬ ‫أ"> إذا‬
‫رب‬ ‫ا‪ A‬ر و‬ ‫ز ! ش ا‪ 9‬ل‬ ‫أن 'رض ا "زاع ا !ردي '‪,‬‬ ‫‪ 9‬ل "ط‬
‫ؤل طرو ‪ :‬ھل‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ -‬ء ر(ض ا د'وى‪ 4‬و ذا ا ب‬ ‫‪9‬رة إ‬ ‫'‪ ,‬ا ‪ ,‬وء‬
‫أم و‪2‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا " ز أ م ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ 9‬ل ‪$‬وة إ وا<‬ ‫ن ا' ر‬

‫‪ -1‬ن ا ط ب‪ 9! $=' :‬ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ء أي رھ ن‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪16‬‬

‫را ت د" ‪:‬‬ ‫‪ : ,‬ا ‪ ! A‬ت ا ‪$‬ب '‪,‬‬ ‫‪" -2‬ص ا دة ‪ 429‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ا ور " '‪,‬‬
‫‪ >H‬دون '‪H‬ذر ‪H‬ول وذ ‪H‬ك "‪ H‬ء '‪ H,‬ا ‪ H‬د' ء ‪H‬م ‪>H ,‬‬ ‫‪H-‬ر ‪0‬داء‬ ‫ا ‪ H9‬ل ا ‪H‬ذي‬ ‫آ ف أو‪-' . $‬و‬ ‫‪$ -‬ب را ‪$‬درھ ‪A‬‬
‫ا ود ‪=A‬ل دة " ‪ 7 #‬ا را ا د" '‪9‬رة آ ف أو‪. $‬‬ ‫إ >‪ ،‬و(‬
‫و ‪ H‬ا و‪H $‬ف " ‪H" H‬زاع‬ ‫و ‪!" -‬س ا را ت ا د" وط "!س ا ‪9‬روط و "!س ا ^ ل ‪A9‬ص م ‪ H‬ب = ‪ H‬د' ء ا و ‪ >H‬إ ‪>H‬‬
‫"زاع ' ‪"...‬‬ ‫(ردي أو ' أو و ط "‬
‫‪ -3‬ا دة‪ 163 :‬ن ‪" $‬ون ا ل ا ‪#‬ري‪.‬‬
‫‪" H$ – H‬ون ‪ HA‬ص‪ -‬و ‪H‬دة‬ ‫' ‪ ، H‬درا ‪" H‬ظر ‪ H‬و ط ‪ ، H‬ر ‪H " H‬ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬ ‫د أ ول‪ :‬وا‪ $‬ا ‪ ( 7,#‬ا ‪ H‬دة ا‬ ‫‪-4‬‬
‫‪ 2005-2004‬ص ‪.85‬‬ ‫د ا‪0‬ول و دة ا " ا‬ ‫ا ث وا و ن ( ‪" $‬ون ا ود وا ر‪،‬‬

‫‪28‬‬
 ‫<<‬

‫دي‪#A .‬و‪#‬‬ ‫" ا ط ن ( ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ح ‪- ,‬رر إ‬ ‫أدق ھل‬ ‫ط ا "زاع و ‪#‬‬

‫م؟‬ ‫وأن ا د ن ‪ 41‬و‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ‪ 2‬ران "و' ن ا " ‪$‬ض و'دم ا "‬
‫ن ‪=A‬ل‬ ‫ؤل ا ذ ور أ'=ه‪ ،‬رى ض ا ! >‪ 1‬أن ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫وا '‪ ,‬ا‬
‫' ‪،‬‬ ‫ون ن ! ش ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء ا‬ ‫=‪$‬‬ ‫‪$ -‬د أطر "ص ‪" $‬و"‬ ‫ھذا ا‬
‫‪-‬ر ا ‪7,#‬‬ ‫<دا ول‬ ‫ا ذي ظل‬ ‫وا "و"‬ ‫دا ‪ ,‬دل ا !‬ ‫و‪-‬‬ ‫و‬
‫أن ‪ 2‬ت ' س‬ ‫إ‬ ‫و‬ ‫أ‪ #‬ت ذات‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وا‬ ‫ا ر‬
‫( ‪.‬‬
‫د (‬ ‫دل ا ز د ن ا‬ ‫'‬ ‫ا ‪-‬ء ا‬ ‫‪ 2‬ن‪ 2‬أ"> '‪,‬‬ ‫رى أ د ا‬ ‫"‬
‫ن‬ ‫‪2‬و‬ ‫ررھ ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫‪ #‬روح ا "ص و "‪7‬‬
‫م "ظم ‪ -‬ون‬ ‫زور‪#A .‬و‪ #‬وأن ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫م إ‬ ‫أ م ا‬ ‫اط ن (‬
‫دي‪ ،‬وذ ك '‪,‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ا ‪ 7,#‬و إ راءا > و ا " ت ا وا ب و(رھ (‬
‫‪3‬‬
‫‪=A‬ف "ظ ره ا ور "‬
‫"! ذ ا‬ ‫ور‪$‬‬ ‫وا‪-‬‬ ‫دد إط را ‪" $‬و"‬ ‫ا‪ 9‬ل م‬ ‫و = ظ أن ‪9‬ر‬
‫ن‪ 4‬أن ھذا ا "وع ن‬ ‫ث رى أ د ا‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ( ا "زا' ت ا !رد ‪،‬‬ ‫ا ‪#‬‬
‫‪ $‬ل د‪A‬ول دو"‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫‪,‬‬ ‫د و ""‬ ‫رس و‬ ‫ھو إ‬ ‫ا ‪7,#‬‬
‫ر" أي‬ ‫ا ‪ -‬ء طر‬ ‫ل‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫ز ا "! ذ ن طرف‬ ‫ا‪ 9‬ل‬
‫د و‪, = $‬ط ن‪.‬‬ ‫ا' ر ا ‪7,#‬‬
‫ن طرف ا ‪ -‬ء‬ ‫ذو‬ ‫ود‬ ‫م ا ‪ < -‬أن ھ" ك‬ ‫ض ا‪0‬‬ ‫و دو ن ‪=A‬ل‬
‫ر\‬ ‫ر ط‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫م ‪ #‬در 'ن ا‬ ‫ء(‬ ‫ث‬ ‫' ( ھذا ا‪E‬ط ر‪،‬‬ ‫ا‬
‫ا ‪ 7,#‬و ‪,‬‬ ‫‪=A‬ل ‪,‬‬ ‫أ م ا‬ ‫ث ‪#‬رح ا د'‬ ‫‪" : ,‬‬ ‫‪2006/12/19‬‬

‫‪H‬ور‬ ‫‪H9‬روع ‪ 1994‬دار ا "‪H9‬ر ا‬ ‫دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ر ‪H‬‬ ‫‪" H,,‬د‪H‬‬ ‫د ا ري ا و ! ‪ : :‬درا‬ ‫د ا ‪9‬ر‪، " $‬‬
‫‪،‬‬ ‫‪ ' -1‬د ا ز ز ا‬
‫و دة ‪ ،1999‬ص ‪.239‬‬
‫‪ -2‬ن ا ‪A‬ط ب‪ 9! $=' :‬ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ء أي رھ ن‪ .‬م‪,‬س‪.‬ص ‪.16‬‬
‫‪H- : ,‬ر ا و( ‪H‬ق ‪ ،‬إذا و‪H#‬ل ا طر(‪ H‬ن إ ‪ H‬ا !‪ H‬ق ‪ >H 2‬ا !‪ H‬ش ‪=HA‬ل "!‪H‬س ا ‪H ,‬‬ ‫‪" -3‬ص ا دة ‪ 296‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ا ور " '‪,‬‬
‫‪HH‬ر ‪ H‬ط=‪ :‬و‪ H $‬ا ط‪H‬ر( ن ‪ H‬و‪ H! H $‬ش ا ‪ H9‬ل‪ H ،‬ر \ ا ‪H-‬ر‪H" ،‬ص ‪H, A‬ف '" ‪HH#‬ر‬ ‫‪H-‬ر ا و‪H 2‬ق ا ‪HH‬ذي ‪H‬ب أن ‪ H-‬ن ‪H‬‬ ‫(‪H‬‬
‫ل '"‪#‬ر ‪H‬ن '" ‪H#‬ر ا ‪ H9‬وى‪H# "' ،‬ر ا ‪ H9‬وى ا ‪H H‬م‬ ‫"‬ ‫‪#‬ل ‪ "49‬ا و( ق و'"د ا ‪ - $‬ء ا ^ ا !ق '‪,‬‬ ‫ا ‪ 9‬وى‪ ،‬ا " ط ا‬
‫وز أن ‪A‬دم ( ا ‪-‬ر أ ‪ H ' H‬رة ‪H2‬ل '‪ H,‬و ‪ >H‬ا ‪H#A‬وص‪،‬‬ ‫م ‪ " -‬ا و( ق‪ .‬و‬ ‫ا و( ق ا ز< ‪,‬ط‪ ,‬ت ا‬ ‫ا ‪( ، "' ,A‬‬
‫ب أو ( ا ^ "د "‪ ،‬وإ ا' ر ا ‪-‬ر ط="‪.‬‬ ‫" !ر‪ $‬ت أو ‪ # A‬ل‬
‫' ‪ 7,#,‬م‪,‬س‪.‬ص ‪ 381‬و ‪. ,‬‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ "C‬ء ا " ز' ا‬ ‫‪ ' -4‬د ا رزاق ‪:T,‬‬

‫‪29‬‬
 ‫<<‬

‫م ا ! ق '‪ ,‬ذ ك أ م ا د‬ ‫ا ل‬ ‫ا ث أ"> و‪#‬ل ‪"E‬ذار ن أ ل ا ر وع إ‬

‫ل ا ذي‬ ‫ؤول 'ن ا‬ ‫> نا‬ ‫‪A >,‬و( ن ‪ !,‬ت‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪ >" ،‬م ‪ ,‬ق‬
‫‪1‬‬
‫'ر‪-, >-‬رب وا ‪ 9‬م وا ب‪"...‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫ر ط‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫م 'ن ذات ا‬ ‫ق‬ ‫ء(‬ ‫"‬
‫‪>, 9‬‬ ‫" <‬ ‫! ده أن ا د' أ رم ‪,#‬‬ ‫د(‬ ‫" و ث أ‪ 2‬ر " <ب ا د' '‪,‬‬
‫و‪ #‬ل‬ ‫‪-‬ر ‪< " 7,#‬‬ ‫" ‪ A‬ط ق ا‪#0‬ل‬ ‫> د‬ ‫د و‪>,#‬‬
‫وإ راء ذ ‪.‬‬
‫" <‬ ‫ا ذ ورة أن ا د' أ رم ‪,#‬‬ ‫ن ‪=A‬ل ا و‪2‬‬ ‫و ث ت ‪,‬‬
‫‪2‬‬
‫>"‬ ‫ر \ ‪ 17‬ي ‪ 2002‬و و‪#‬ل‬ ‫ا د' '‪,‬‬
‫ؤرخ (‬ ‫ر ط‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫م ‪ #‬در 'ن ا‬ ‫ت‬ ‫و ء (‬
‫ل دون‬ ‫ب 'ن ا‬ ‫'‪ > ,‬ون ا د'‬ ‫‪" : ,‬و ث د( ا د'‬ ‫‪،2007/07/05‬‬
‫رم‬ ‫ل وم‬ ‫‪>$‬‬ ‫رر (‪ ,' =-‬أ"> م ا ! ق أ م ا د ! ش ا ‪ 9‬ل ‪#$‬د ا‬
‫ب ‪...‬‬ ‫ر( ا‬ ‫ا ! ق وا‬
‫‪,‬ف أ"> م‬ ‫>‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 7 #‬ا د‬ ‫و ث إ"> (‪' =-‬ن ذ ك ( ‪ 2‬ت ن‬
‫‪ ,‬ل إ أن ھذا ا‪ A0‬ر م دل ‪,‬‬ ‫ا ! ق أ م ! ش ا ‪ 9‬ل '‪ ,‬ر وع ا د'‬
‫‪3‬‬
‫ن ا <" (>"‬ ‫لو "‬ ‫‪ 2‬ت أ"> ( = ا ق‬

‫ر ط ت ر‪$‬م ‪ 1632‬ر \ ‪ ( 2006/12/19‬م ا ج ع ‪ P 02/1027/11‬ر "‪9‬ور‪.‬‬ ‫ا دا<‬ ‫‪ -1‬م ‪ #‬در 'ن ا‬

‫ر ط ر \ ‪ ( 2006/12/21‬م إ ج ع ‪ P 02/1027/11‬ر "‪9‬ور‪.‬‬ ‫ا دا<‬ ‫‪ -2‬م ‪ #‬در 'ن ا‬
‫ر ‪ H‬ط ر‪H$‬م ‪ H 1170‬ر \ ‪ H( 2007/07/07‬م ا ج ع ‪H P 06/1257/11‬ر "‪H9‬ور‪ :‬ا‪ H 0‬م ا ‪ H9‬ر إ ‪H‬‬ ‫ا دا<‬ ‫‪ -3‬م ‪ #‬در 'ن ا‬
‫ن ط ب ( ر > ا ق ص ‪.17‬‬ ‫( ا ش أ'=ه‪$ ،‬د أ‪ 9‬ر إ‬

‫‪30‬‬
 ‫<<‬

‫ل ا ‪"2‬‬ ‫ا‬ ‫‪3 4 #‬‬ ‫ب‪ -‬ا‬

‫! ( ا دة ‪ 41‬ن‬ ‫ا !‪#‬ل ا‬ ‫دي (‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ر‬ ‫"ظم ا ‪9‬رع ا‬
‫ب ا' ره‬ ‫م ‪A‬و ل ا‪ 0‬ر ا ذي و‪' >,#( $‬ن ‪>, 9‬‬ ‫و‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا‬
‫ن ا دة‬ ‫دي ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا ! رة ا را‬ ‫طرة ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫! ‪ ،‬أن ‪ 4 ,‬إ‬
‫' ‪ >,‬أو‬ ‫‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ‪ ،‬و ط > ! ش ا ‪ 9‬ل دى ‪ >, 9‬ن أ ل إر '> إ‬
‫ب و(رھ " ‪T‬‬ ‫و ض‪ 1‬و‪$‬د ددت ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ‪9‬روط‪.‬‬ ‫‪#‬و > '‪,‬‬
‫! آ‪ 2‬ره‪.‬‬ ‫ا !‪#‬ل ا‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل (‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا رم‬
‫! و ‪#‬و >‬ ‫ب ا' ره‬ ‫(‪#‬ل ا‪ 0‬ر 'ن ' ‪>,‬‬ ‫و ‪2‬ل ھذه ا ‪9‬روط (‬
‫‪ ^,‬ا و ض ن طرف ل ن ا‪ 0‬ر‬ ‫و‪ #‬ل ا =م‬ ‫ن و‪$‬‬ ‫و ض‪>"C( ،‬‬ ‫'‪,‬‬
‫إ ‪ >< -‬ن طرف‬ ‫ن أن ون ا ! ق ‪ #‬د‪' $‬ل ‪#‬‬ ‫وا ‪ 9‬ل أو ن "وب '">‪ ،‬و‬
‫طف ن ‪ $‬ل ا ون ا ‪,‬ف‬ ‫ا‪ - E‬ءات؛ و و‪$‬‬ ‫‪ #‬د‪# ,' $‬‬ ‫ا ‪#A‬‬ ‫ا‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫دي ا رم‬ ‫أ'=ه‪ ،‬أ" ‪ T‬ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫و(رت ھذه ا ‪9‬روط ا ‪ 9‬ر إ‬ ‫و‬
‫ن‬ ‫دا ‪0‬ي "زاع و‬ ‫‪-‬‬ ‫( إط ر ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل آ‪ 2‬ره ‪4‬ن أ‪< " 7 #‬‬
‫ا ‪7,#‬‬ ‫ن ‪9‬‬ ‫ا ول ‪>"4‬‬ ‫ض ا ! >‪ 2‬إ‬ ‫ا ط ن ( > أ م ا ‪ -‬ء‪ ،‬و ذ ك ذھب‬
‫ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل و د ده ‪ 9‬ل ا‪ 9E‬د ا ودي‪.‬‬
‫ن‬ ‫ون ‪" $‬و"‬ ‫‪$‬د أطر =‪$‬‬ ‫ن أن ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫ذ ر أ'=ه‬ ‫و ن ‪=A‬ل‬
‫"ظ م ھذا ا "وع ن ا ‪7,#‬‬ ‫' ‪ .‬ن ‪=A‬ل ا ل '‪,‬‬ ‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء ا‬
‫و"> " < ‪ P‬ر ‪ $‬ل ‪,‬ط ن‬ ‫[ ر‪=' ،‬وة '‪,‬‬ ‫‪ 9‬ل وا‪ 7-‬و ‪ -‬ن ‪ " -‬ت أ‬
‫‪3‬‬
‫م‪.‬‬ ‫(>أ ما‬

‫‪H‬طرة ا ‪7,H#‬‬ ‫‪" -1‬ص ا ‪ H‬دة ‪H 41‬ن دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل '‪H ...". : H, H H,‬ن [ ‪H‬ر ا ‪H‬ذي (‪H#‬ل '‪H‬ن ا ‪ H9‬ل ‪ H‬ب ‪H‬ره ‪ !H‬ا ‪H ,‬وء إ ‪H‬‬
‫و ض‪.‬‬ ‫ن ا دة ‪ 532‬أد" ه ن أ ل ا ر وع إ ‪ >, 9‬أو ا ‪#‬ول '‪,‬‬ ‫ا دي ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا ! رة ا را‬
‫و ض‪ ،‬و‪ $‬و‪ #‬ل ا =م ‪ ^,‬ا ‪H‬و ض ‪H‬ن ط‪H‬رف ا‪H 0‬ر وا ‪ H9‬ل أو ‪H‬ن "‪H‬وب '"‪ ،>H‬و ‪H‬ون ‪ H#‬د‪H# H,' $‬‬ ‫ا ‪#‬ول '‪,‬‬ ‫(‬
‫ا ‪ ، # A‬و و‪ > $‬طف ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫إ ‪ >< -‬ن طرف ا‬
‫م‪"...‬‬ ‫ر ا ! ق ا ذي م ا و‪#‬ل إ > ( إط ر ا ‪ 7,#‬ا دي " < و‪ P‬ر ‪ $‬ل ‪,‬ط ن أ م ا‬
‫رب ( ‪-‬وء دو" ا ‪ 9‬ل‪ $=' .‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪H ' ،‬د ا ‪ H9‬ل‪ .‬إ" ‪ H‬ء ' ‪H‬د ا ‪ H9‬ل‪ ،‬ا ‪H‬زء ا ‪ " H2‬ا ‪H,‬د‬ ‫د د " " ‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-2‬‬
‫ا ‪ " 2‬ص ‪.1363‬‬
‫‪ -3‬ن ا ط ب‪ 9 ! $=' :‬ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ء أي رھ ن‪ .‬م‪,‬س‪.‬ص ‪.18‬‬

‫‪31‬‬
 ‫<<‬

‫و‪ A‬ھ ا ‪9‬رع ن ‪=A‬ل ھذا "ظ م ھذا ا "وع ن ا ‪7,#‬‬ ‫ا‬ ‫و"رى أن ا‬
‫' ‪.‬‬ ‫ن ( ر‪ ( > P‬ا د ن ھذه ا "زا' ت و ‪ !A‬ف ا بء '‪ ,‬ا ‪ -‬ء ا‬
‫و( "!س ا‪E‬ط ر "‪#‬ت ا دة ‪ 74‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ؤازرة ! ش ا ‪ 9‬ل [ ر‬
‫طف ن‬ ‫ون ا و‪ #‬ل و‪$‬‬ ‫ث‬ ‫ب‪،‬‬ ‫ل‬ ‫و‪ #‬ل ‪!#‬‬ ‫ا ذي و‪$‬‬ ‫ا‪0‬‬
‫طرف ! ش ا ‪ 9‬ل‪.1‬‬
‫أ‪$‬ر‬ ‫" ن‪ ( 2‬و ن‬ ‫ن ا‬ ‫‪$ -‬د‬ ‫ذا ا‬ ‫( ‪9‬رع ا ر‬
‫ا !‪#‬ل ‪" 745‬ن ‪" $‬ون‬ ‫(‬ ‫ن "‪#‬و‪,' #‬‬ ‫أ ‪2‬ر ن ‪,‬ك ا‬ ‫ا‪ 0‬ر ا‪0‬‬
‫‪3‬‬
‫ا‪ 0‬ر "! >‬ ‫"‬ ‫‪ 9‬ھد ن‬ ‫و‪$‬‬ ‫ا‪ 0‬ر ا‪0‬‬ ‫دل و‪$‬‬ ‫ا زا ت وا ود‪ ،‬ا ذي‬
‫ب ‪ E‬راء‬ ‫ل‬ ‫و‪ #‬ل ‪!#‬‬ ‫"‬ ‫‪ ,‬وء إ‬ ‫ل‬ ‫ث أ‪ 7 #‬ا‪ 0‬ر ا‪ ، 0‬ا ذي‬
‫طف ( إط ر‬ ‫‪ ،>, 9‬ؤازرا ن طرف ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل ا ذي و‪$‬‬ ‫ذ‬
‫ا ‪ 7,#‬ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫طف ن‬ ‫ا و‪ #‬ل ا و‪$‬‬ ‫‪$‬‬ ‫ذ ر أ'=ه ( ‪9‬رع دد ‪#‬را‬ ‫إ‪ ( -‬إ‬
‫‪,‬ق ذ ك ا ب‬ ‫^ ا " ( >‪،‬‬ ‫دود ا‬ ‫(‬ ‫> ‪$‬وة و‬ ‫طرف ! ش ا ‪ 9‬ل؛ وأ'ط‬
‫ا‪ # A‬ص‬ ‫ا ول ‪ >"4‬ن ا‪ (0‬د و‬ ‫د( ا ض إ‬ ‫د وا ‪4‬و ل؛ وھو‬ ‫أ م ا‬
‫ن ا‪ 0‬ر أ ‪ 9 ،‬ل‬ ‫طف '‪ ,‬و‪#‬ل إ راء ا ذ‬ ‫و‪$‬‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬
‫ن‬ ‫> ا "و"‬ ‫و‪#‬ل ا‪ 0‬ر‬ ‫را 'ن‬ ‫ون ا و‪#‬ل ا ذ ور‬ ‫ا‪ 0‬راء‬
‫‪4‬‬
‫‪. "2‬‬ ‫ا "زاع '‪ ,‬ا ‪ -‬ء ن أ ل ا ط ن ( > ن‬ ‫دا ‪E‬‬ ‫‪،‬و‪-‬‬
‫]‪< <ØǎÖ]<l^Â]ˆÞ<»<ØǎÖ]<jËÚ<Ø}‚i<Ùçu<êãÏËÖ]<Íøj}÷]<VêÞ^nÖ]<gת¹‬‬
‫‪H9" H‬وب ا "‪H‬زاع ‪ H‬ن‬ ‫' ا ‪H‬ذي ‪H‬وم ‪ H! >H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫( إط ر ا دور ا‬
‫‪ H‬ن ا ط‪HH‬ر( ن و‪ H H P‬و(‪HH‬ق ( ‪H‬‬ ‫و ‪ H‬إ ‪HH‬راء ا ‪H #‬‬ ‫ا‪HH 0‬ر وا ‪HH‬ؤا ر (‪HH >HH"C‬وم‬

‫طف ن ‪ $‬ل ا ‪H‬ون‬ ‫ب و‪$‬‬ ‫ل‬ ‫؛أن ون و‪ #‬ل ‪!#‬‬ ‫‪ -‬ت ا دة ‪ 74‬ن دو" ا ‪ 9‬ل " ‪ ...‬ب إذا ن ا‪ 0‬ر أ‬ ‫‪ -1‬ء (‬
‫ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ( ،‬إط ر ا ‪ 7,#‬ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا دة ‪ 532‬أد" ه"‪.‬‬
‫‪ -2‬ن ا ط ب‪ 9 ! $=' :‬ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ء أي رھ ن‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.19‬‬
‫‪, ..." . ,‬زم أن ‪ -‬ن ا و‪ #‬ل ا " ت ا‪ ، B‬وإ و‪ $‬ط=‪:‬‬ ‫‪" -3‬ص ا !‪#‬ل ‪ ) 745‬رر ر ن( ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود '‪,‬‬
‫‪,‬زم '‪ ,‬ا‪ 0‬ر أن ‪H‬ب ‪H $‬ل و‪ H ' >H $‬رة ‪H$‬رئ و‪H#‬ودق '‪ " >H ,‬وإذا‬ ‫> و ‪A‬ط ده‪،‬‬ ‫أ‪ , -‬ا ‪ ^,‬ا د(وع [ ر ‪ !#‬ل‬
‫ن ا‪ 0‬ر أ ‪ :‬ا دل و‪ > $‬و‪ 9 $‬ھد ن ‪ A‬رھ "! >‪"...‬‬
‫‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل ا ر درا ت وأ ث –ا ط )‪ P‬ر ذ ورة( ط ‪ H‬دار ا "‪H9‬ر ا ر ‪– H‬ا ‪H‬دار ا ‪ H-‬ء ا ‪1998 "H‬‬ ‫‪ ' -4‬د ا ز ز ا‬
‫ص ‪.185‬‬

‫‪32‬‬
 ‫<<‬

‫' ‪H ( H‬د ‪ H2‬ر ‪H‬دل‬ ‫‪H‬ل ا "زا'‪ H‬ت ا !رد ‪ H‬وا‬ ‫ه‪ 1‬إ أ"> ‪ H‬ر‪P‬م ‪H‬ن ھ‪H‬ذا ا " ‪ H‬ح (‪H‬‬
‫ر‪ $ -‬م ! ش ا ‪ 9‬ل وظ ! ا ‪ 7 #‬وا ‪" H‬د ا !ر ‪H‬ق ا‪0‬ول ا ؤ ‪H‬د‬ ‫ر ن ؤ دي و‬
‫! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل )ا ! ‪HH‬رة‬ ‫‪HH‬ن ا ‪HH‬ل ا ‪HH‬و‬ ‫‪HH‬دف أن ھ‪HH‬ذا ا ‪ H # A‬ص " ‪H‬‬ ‫‪HH‬ذه ا ‪=HH#‬‬
‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل‪ H ' ،‬ر أ"‪>H‬‬ ‫ا ‪A‬و‬ ‫رض ذه ا‬ ‫ا‪0‬و ( " ا !ر ق ا ‪ " 2‬ا‬
‫‪H‬و‬ ‫‪H‬ن و ‪ >H‬وا ‪ H‬م وظ !‪ H‬ا ر‪ H $‬وأن‬ ‫ط ‪H‬ق ا ‪" H‬ون '‪ H,‬أ‬ ‫ددة (‬ ‫م‬ ‫‪,‬ف‬
‫ا ‪ -‬ء‪ ،‬ھو ن ب ا ! م ا ‪ A‬ط` ‪" ,‬ون س إ )ا ! رة ا ‪.( " 2‬‬ ‫ا "زا' ت ن ‪ P‬ر‬
‫]‪< <êÂ^Ûjq÷]<x×’Ö]<ð]†qý<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<Ø}‚jÖ<‚èö¹]<å^Ÿ÷]<V±æù]<ì†ÏËÖ‬‬
‫ر ت ! ل ا وا‪ H$‬ا"ط=‪H H$‬ن ا ‪H‬ل‬ ‫أن وظ ! ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫هإ‬ ‫ذھب ھذا ا‬
‫‪2‬‬
‫' ‪ H‬ره ا ‪H‬دف‬ ‫‪'H‬‬ ‫‪H‬وم ‪H‬دور ( ‪ H‬ل (‪ H‬ا !‪ H‬ظ '‪ H,‬ا ‪,H‬م ا‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬ ‫ا و‬
‫‪3‬‬
‫' ‪.‬‬ ‫ن و‪ -‬ا ‪9‬ر ت ا‬ ‫ا و‪A‬‬
‫‪H‬ن أن ‪H‬وم ‪H‬‬ ‫ن أھم ا وظ‪< H‬ف ا ‪H‬‬ ‫و ا ‪,#‬‬ ‫ه أن ا‬ ‫و ‪ -‬ف ھذا ا‬
‫م ا‪HA0‬رى‪.‬‬ ‫‪H‬‬ ‫م ھذه أ ‪H2‬ر ‪H‬ن ‪H‬و( م (‪H‬‬ ‫و( ون (‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪ "C( ،‬م ‪ 2‬را‬
‫‪4‬‬
‫‪H‬ث وظ!‪H‬ون ‪H‬ل ‪H‬ؤھ= م‬ ‫طر(‪ H‬ا "‪H‬زاع‬ ‫وود‬ ‫‪#A‬و‪ #‬إذا "ت م '=‪ $‬ط‬
‫‪5‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا ‪' 7 #‬وض ا ‪ ,‬وء إ‬ ‫إ‬ ‫و‪ A‬را م ن أ ل إ‪ "$‬ع ا طر( ن وا د(‬
‫ا ‪HHH‬ؤطرة‬ ‫‪ HHH-‬ت ا ‪HHH9‬ر‬ ‫ط ‪HH‬ق ا‬ ‫‪ HHH‬ز '‪HHH,‬‬ ‫‪ HH‬ر ھ‪HHH‬ذا ا‬ ‫ذ ‪HH‬ك أ"‪HHH"' >HHH‬د‬
‫‪$CH‬رار‬ ‫'‬ ‫'‪ - ,‬ن ا‪ 0‬ن ا‬ ‫ا‪0‬و‬ ‫ل در‬ ‫‪ $= ,‬ت ا ‪ >"C( ، , 9‬و‪ $‬ل ذ ك‬
‫‪H‬ل و ‪H‬ن‬ ‫رار ( ا ل و ‪H‬وق ا‬ ‫ا‬ ‫أو‬ ‫‪ 7,#‬ن ا ؤا ر وا‪ 0‬ر ‪ -‬ن ن‬
‫‪H‬و ا "زا'‪ H‬ت وا ‪H‬‬ ‫‪,‬ط ف ا و دا‪HA‬ل ا ‪ H‬و ت ا ‪H' , H9‬ن طر ‪H‬ق‬ ‫‪"2‬‬
‫‪6‬‬
‫‪.‬‬ ‫'‪ ,‬ا‪ "E‬ج وا ‪ # $‬د‬ ‫‪9‬ل ‪,‬‬ ‫ؤ‪2‬ر‬

‫‪ 1‬زھور ا ر‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا رار '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا ‪ ,‬ا ر =‪ # $‬د وا "ون ا رن 'دد ‪ 22‬ا " ‪ ،1994‬ص ‪.198‬‬
‫‪ ' H‬ا ر ‪ ، H‬درا ‪ H( H‬ظ‪H‬ل ا ‪H9‬ر ا ‪ H‬و دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ر ‪H9 H‬روع ‪ 2000‬ط ‪ H‬دار ا "‪H9‬ر ا ‪H‬ور‬ ‫ر ‪ :‬ا "ون ا‬ ‫‪ 2‬د"‬
‫دھ ‪.‬‬ ‫و دة ‪ 2001‬ص ‪ 50‬و‬
‫‪3‬‬
‫د ا د ‪= 4 :‬ت ( "ظ م ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪ ,‬ا ‪#‬ر‪' ،‬دد ‪ 2003 6‬ص ‪.113‬‬
‫‪4‬‬
‫ل ط ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء ‪ ،1997‬ص ‪.66‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا وا‪ $‬ا‬
‫‪ 5‬ا ج ا وري‪ :‬دو" ا ‪ 9‬ل ا د دة‪ ،‬ا "ون ر‪$‬م ‪ 65-99‬أ م ' د ا ‪ 9‬ل ط ا‪ " 0‬ا ر ط ‪ 2004‬ص ‪.198‬‬
‫(‪ H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ HA‬ص و ‪H‬م‬ ‫" ل د ‪,‬وم ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬ ‫و دو" ا ‪ 9‬ل‪ .‬ر‬ ‫‪( 6‬ؤاد ا ! ر ‪ :‬ا ‪" ( 7,#‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ن ا وا'د ا‬
‫د ا‪0‬ول ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د و دة‪ ،‬و دة ' ود و' ر‪ ،‬ص ‪.17‬‬ ‫‪2007-2006‬‬

‫‪33‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬ر (‪ H‬ا ‪ H‬رار '=‪ H$‬ت‬ ‫‪ H‬ھم ‪ H9‬ل‬ ‫‪H#‬‬ ‫وھ" ك ‪H‬ن ‪H‬رى أن دور ا ‪ H‬م‬
‫‪ H‬م‬ ‫أ"> ‪!A‬ف ن ا ‪ -‬ط ا ذي ر(‪ >H‬ا‬ ‫' ‪،‬‬ ‫( إر ء ا ‪,‬م ا‬ ‫ا ل‪ ،‬و‬
‫وى ھذه ا وظ ! ‪ ،‬ھ‪H‬و‬ ‫> ! ش ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬ ‫ن راء ‪2‬رة ا ‪ !,‬ت‪ ،‬ھذا ا " ح ا ذي‬
‫‪H‬و "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل '‪H‬ن‬ ‫ذ '‪ ,‬ا ‪ , H#‬إ ‪ H‬ا ‪H‬ول ‪4H‬ن ‪H‬د‪A‬ل ھ‪H‬ذا ا‪H A0‬ر‬ ‫د( ا‪0‬‬
‫‪1‬‬
‫ووا‪. $‬‬ ‫د‪A‬ل إ‬ ‫طر ق ا ‪#‬‬
‫]‪< <êÂ^Ûjq÷]<x×’Ö]<ð]†qý<ØǍ]<jËÚ<Ø}‚jÖ<š…^ù]<å^Ÿ÷]<VíéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫‪H‬و "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل '‪H‬ن طر ‪H‬ق‬ ‫ه ‪H‬د‪A‬ل ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫د ' رض ھذا ا‬
‫‪H‬ن‬ ‫را‪H $‬‬ ‫‪ H‬ز (‪H‬‬ ‫رض ‪ H‬وظ !‪ H‬ھ‪H‬ذا ا‬ ‫ا ‪ ,' ،7,#‬أ س أن ھذا ا ‪ # A‬ص‬
‫‪2‬‬
‫ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫را‪$‬‬ ‫تا ‪ 9‬و‬ ‫ول ا ث 'ن ا ؤ‬ ‫ذ ك أن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل "‪#‬ب اھ‬
‫' ‪ H‬و را‪ H $‬ا ‪H‬وا" ن‬ ‫ن إط ر را‪ H $‬ا ‪ H9‬ل وا ‪H9‬ؤون ا‬ ‫و"‬ ‫ا ‪,‬ط ا ! ‪ 9‬وا‬
‫‪3‬‬
‫" م‪.‬‬ ‫د ن أ‪A‬رى‬ ‫و(‬ ‫' ( ا !=‬ ‫ا‬
‫‪>H‬‬ ‫‪H‬ر '‪H,‬‬ ‫‪H‬ؤ‪2‬ر ‪ H9‬ل‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫ه أن‬ ‫رى أ‪ #‬ب ھذا ا‬ ‫و‬
‫ر ‪ >HH‬و " ‪>HH‬‬ ‫ل‬ ‫ا‪ ,H#0‬وھ‪ H‬وظ !‪ H‬ا را‪ 4 H $‬وذ ‪H‬ك أن !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪ 4HH ,‬إ ‪ H‬ا ‪H‬‬
‫‪ "$E‬ع ا طر( ن ‪-‬رورة إ" ء ا "‪H‬زاع " ‪H' H‬ن طر ‪H‬ق ا ‪4H 7,H#‬ن ‪H ,‬زم ‪ H#‬ب ا ‪H‬ل‬
‫‪H‬ل "‪H‬ذ‬ ‫ط ‪H‬ب ‪ H‬ا‬ ‫زات ا ‪H‬‬ ‫ل ضا‬ ‫ر( ‪ = ,$‬ن ‪ ^,‬ا‪ 0‬رة‪ ،‬أو "‪ 7‬ا‬
‫‪5‬‬
‫'ط‪H‬ف ‪ H#‬ب ا ‪H‬ل ‪H‬ن أ ‪H‬ل‬ ‫‪ 4H , H‬ا !‪ H‬ش إ ‪ H‬ا ‪H‬‬ ‫ث‪P‬‬ ‫أ د س ‪ #‬ر‪.‬‬
‫ط ق ا ‪" H‬ون‬ ‫(‬ ‫وق‪ ! " ( ،‬د ‪,‬ط > '‪ ,‬ا ؤ‬ ‫إر ع ' ل أو "‪ 7‬و ‪ -‬ت أو‬
‫‪6‬‬
‫رب ا ل‪.‬‬ ‫وا‬ ‫>(‬ ‫! د ر ز ا وة ا ذي ن ا !روض أن‬ ‫و‬

‫‪ ,' 1‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.340‬‬
‫‪2‬‬
‫د ا ‪9‬ر‪ : " $‬ا = ظ ت وا ‪ $‬را ت ا طرو ‪49‬ن إ‪=#‬ح "ظ م ! ش ا ؤ ‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل‪ ،‬ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن‬
‫'دد ‪ 22‬ا " ‪ ،1994‬ص ‪.107‬‬
‫و دو" ا ‪ 9‬ل م‪ ,‬س‪ .‬ص ‪ 18‬و ‪. ,‬‬ ‫‪( 3‬ؤاد ا ! ر ‪ :‬ا ‪" ( 7,#‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ن ا وا'د ا‬
‫‪4‬‬
‫‪Jean Maurice verdier, Droit du travail 9ème édition Dalloz 1990. p 24.‬‬
‫‪ 5‬إر س ( ر‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ # # A‬ت وا ! ‪ ، ,‬ا ‪ ,‬ا ر =‪ # $‬د وا "ون ا رن 'دد ‪ 22‬ا " ‪ ،1994‬ص ‪.183‬‬
‫‪ ' - 6‬د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ‪ H‬ن ‪ H‬ا ‪H‬ؤو ت و دود ‪ H‬ا‪ H " E‬ت ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن '‪H‬دد ‪ 22‬ا ‪"H‬‬
‫‪ ،1994‬ص ‪.223‬‬

‫‪34‬‬
 ‫<<‬

‫‪ H‬رض ‪H‬‬ ‫ه‪ -‬أن ‪A‬و ل '‪H‬ون ا ! ‪ H‬ش ھ‪H‬ذه ا ‪=H#‬‬ ‫ب ھذا ا‬ ‫ھذا (‪-=-‬‬
‫ء( ‪:‬‬ ‫ر‪$‬م ‪ 181‬ا‬ ‫‪ -‬ت ا ! ‪ $‬ا ل ا دو‬
‫‪ H‬رض ‪4HH‬ي ‪ H‬ل ‪HH , ' H‬م‬ ‫‪ H‬م أ‪HHA‬رى‪HH ( ،‬ب أ‬ ‫! ‪ H9‬ا ‪HH‬ل‬ ‫إذا ' ‪HH‬د إ ‪H‬‬
‫‪HH‬ب وا(رھ ‪HH H‬دى ا ! ‪ H 9‬ن ( ‪H‬‬ ‫‪,HH‬ط وا ‪HH‬دة ا ‪ H ,‬ن‬ ‫‪H‬ل ‪H‬‬ ‫‪HHA‬ل‬ ‫ا‪ ، ,HH#0‬وأ‬
‫ل‪.‬‬ ‫أ‪ #‬ب ا ل وا‬ ‫'=‪ $‬م‬
‫‪H H‬ن‬ ‫‪H‬ن ا ! ‪ H $‬و‪H' 7H-‬دم ‪H‬واز ا‬ ‫‪ -‬ت ھذه ا دة ا ‪2 2‬‬ ‫(‪C‬ن‬ ‫و‬
‫‪ H‬ب ا‪ H# # A‬م‬ ‫ن أو و( ن ( "زا' ت ا ‪ H9‬ل '‪H,‬‬ ‫ا‪ # A‬ص ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬
‫ا‪. ,#0‬‬
‫‪HH‬ددة ا ‪ H # A‬ص‪ ،‬ا ‪ H‬زارت ا ‪HH‬رب ‪ H‬ن ‪ H 13‬رس‬ ‫‪HH " H‬د ا ‪ H " ,‬ا دو ‪H‬‬
‫‪ HHH‬ن ظ‪HHH‬روف و <‪ HHH‬ا ‪HHH‬ل‬ ‫و‪ 15‬أ ر ‪HHH‬ل ‪ ،1978‬وذ ‪HHH‬ك (‪ HHH‬إط‪ HHH‬ر ا ر"‪ T HHH‬ا ‪HHH‬دو‬
‫ا ر ‪H' >H , " ، H‬ن ‪H‬ض أط‪H‬ر‬ ‫ر رھ ا دم ‪ ,‬و‬ ‫‪,‬ت "!س ا رأي (‬ ‫)‪(PIACT‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪ H‬ن ا ‪ H ,‬ن ‪HH‬وم‬ ‫‪HH‬دون و ‪HH‬ود " ‪$ H‬ض ‪ H‬ن ا‬ ‫رب ا ‪HH‬ذ ن‬ ‫! ‪ H9‬ت ا ‪ H9‬ل ‪H‬‬
‫ث أو‪#‬ت ‪-‬رورة 'دم ‪ $‬م ! ش ا ‪ 9‬ل دور ا ‪ >"0 7 #‬ر‪H,' >H" #‬‬ ‫ا ! ش‪،‬‬
‫‪ H‬ا را‪ H $‬ا ‪H‬‬ ‫‪H‬ب‬ ‫‪H‬ون '‪H,‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H' H-‬ن ط ‪H‬ق ا ‪" H‬ون‬ ‫و ا "‪H‬زاع ‪H$‬د‬
‫‪ -‬ن ا رام ا "ون‪ ،‬و‪$‬د ' رت ھذه ا ‪H' H" ,‬ن ذ ‪H‬ك ‪H‬ن ‪=HA‬ل ‪H‬ض ا‪H,2 0‬‬ ‫دف إ‬
‫ط ‪H‬ق ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل ‪,‬و‪H#‬ل‬ ‫‪ 7 H‬و ‪ H‬ھل !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫ر '‪H‬ن‬ ‫ن‬ ‫رأ‬ ‫ا‬
‫‪H‬‬ ‫م ا و‪H#‬ل إ ‪" H‬‬ ‫ظت ن ‪=A‬ل إ دى ا ! ‪ $‬ت ا‬ ‫ث‬ ‫ا "زاع‬ ‫ا!ق "‬ ‫إ‬
‫ن أن ا !‪#‬ل ا دس‬ ‫ل دة ز د '‪ " 2 ,‬أ م‪( ،‬‬ ‫‪ -‬ن و‪ $‬ف أ د ا‬ ‫ا ‪#‬‬

‫‪1‬‬
‫را ‪:‬‬
‫رب‪.‬م‪,‬س‪.‬ص ‪.101‬‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-‬‬
‫‪H‬د ا ‪H‬ري ا و ‪ : !H‬درا ‪ " H , , H‬د ‪ H‬دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ر ‪H9 H‬روع ‪ 1994‬دار ا "‪H9‬ر‬ ‫‪H‬د ا ‪H9‬ر‪، " $‬‬ ‫‪ ' -‬د ا ز ‪H‬ز ا ‪، H‬‬
‫ا ور و دة ‪ ،1999‬ص ‪ 251‬و ‪. ,‬‬
‫( ا "ون ا ‪ A‬ص‪ ،‬و دة ا ‪H‬ث وا ‪H‬و ن (‪H‬‬ ‫در ا ‪ 9 ! : , #‬ن ا را‪ $‬وا ‪ ، #‬ر ر " ل د ‪,‬وم ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬ ‫‪-‬‬
‫' ‪ H‬ا ‪H‬دار‬ ‫ا ن ا ‪ H' " H2‬ن ا ‪H9‬ق ‪ H ,‬ا ‪H,‬وم ا "و" ‪ H‬وا ‪ H# $‬د وا‬ ‫' ‪،‬‬ ‫‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل وا و ت ا ‪ # $‬د وا‬
‫‪ ،2007-2006‬ص ‪.64‬‬ ‫ا ‪-‬ء ا " ا‬
‫‪ H‬و ‪H‬دة ا ‪H‬ث وا ‪H‬و ن وا ‪ " H-‬ت‬ ‫‪ -‬أ د أزدو(‪ H‬ل‪ :‬وا‪" H$‬ظ‪ H‬م ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪H‬رب‪ ،‬ر ‪H " H‬ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬
‫د ا‪0‬ول ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د و دة و م ‪ ،2000-1999‬ص ‪.18‬‬ ‫( ‪" $‬ون ا‪ '0‬ل ا ر‬ ‫ا ‪9‬ر‬

‫‪35‬‬
 ‫<<‬

‫ن‬ ‫‪$‬رار ‪ 23‬أ و ر ‪" 1948‬ص '‪ ,‬أن ا و‪ $‬ف ‪ C‬راء ‪4‬د‬ ‫ن ا "ظ م ا " وذ‬
‫‪2 1‬‬
‫أن ز د 'ل ‪ " 2‬أ م‪.‬‬
‫‪H‬وم ‪ H! H‬ش‬ ‫‪ H‬ه ‪H‬رى أن وظ !‪ H‬ا ‪ 7,H#‬ا ‪H‬‬ ‫‪ #=A‬ا ‪H‬ول أن ھ‪H‬ذا ا‬ ‫و‬
‫‪HH‬ب ا' ‪ H‬دھم أن إ ‪ "HH‬د‬ ‫را‪ H $‬ط ‪HH‬ق ‪$‬وا'‪H‬د ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل‪ ،‬و‬ ‫ا ‪ H9‬ل "‪$ H‬ض ‪ H‬وظ !‪H‬‬
‫‪H‬د ‪A‬ط‪H‬وة ‪H P‬ر و( ‪ ، H‬و ‪H‬ن‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل و ب "ص ‪" H$‬و"‬
‫‪3‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ >9‬ھذه ا ؤ‬ ‫ش ا ذي‬ ‫ر س وا‪ $‬ا ‪ -‬ف وا‬ ‫‪"49‬‬
‫‪H( = H‬‬ ‫رض ا "ون ا دا‪,A‬‬ ‫ه‪ " ،‬ون ! ل أ م‬ ‫ھذا ا‬ ‫وإذا ذھ "‬
‫‪4‬‬
‫‪ H‬ا ‪H‬رب‪ ،‬ا‪0‬و ‪ H‬ھ‪H‬‬ ‫‪ H‬ا !‪ $ H‬ن دو ‪ H‬ن ‪ H#‬دق '‪,‬‬ ‫ن ا ‪ H‬دة ‪،532‬‬ ‫ا ! رة ا را‬
‫ا ! ‪ $‬ر‪$‬م ‪49 81‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل (‪ H‬ا ‪H‬دان ا ‪ ' "H#‬وا ‪ H‬ري وا ‪ H " 2‬ھ‪ H‬ا ! ‪H $‬‬
‫‪H‬درج ‪ H#‬در‬ ‫‪4H‬‬ ‫ر‪$‬م ‪49 129‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا دان ا زرا' ‪ ،‬ھذا ‪ H‬ط‪H‬رح "‪H‬‬
‫رض ن ‪" $‬ون دا‪ ,A‬وا ! ‪ $‬دو ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا "ون‪ " ،‬ء '‪,‬‬
‫‪ H‬ن ‪HH‬وم ‪H 9 ! H‬‬ ‫ا ‪H‬‬ ‫‪HH‬ن " ‪HH‬د أن ‪HH‬ر س دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل وظ ! ‪ H‬ا ‪H #‬‬
‫‪ ،‬د ‪A‬طوة ‪ < #‬و د ‪ "0 ،‬م و ون‬ ‫‪ #‬ف ا وا'د ا ‪9‬ر‬ ‫م ا وا‪ $‬إ‬ ‫ا‪ 9‬ل‬
‫‪H‬‬ ‫' ‪ ،‬وإن " "‪H‬رى ‪H-‬رورة أن ‪H-‬م ھ‪H‬ذه ا ؤ‬ ‫م ( ا ! ظ '‪ ,‬ا ‪,‬م ا‬ ‫دور‬
‫ر‪H‬‬ ‫‪ ، H‬وأن و"‪H‬وا ‪H‬و(ر ن '‪H,‬‬ ‫‪ ##A‬ن‪ " ،‬ط م ‪ H# A !H#‬ھ‪H‬ذه ا‬ ‫أ'وا"‬
‫‪HH‬و‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ H‬ا ‪HH‬ث ‪ H‬ا‪0‬ط‪HH‬راف ا " ‪HH ، H‬ول ا ‪HH,‬ول ا‬ ‫‪"HH‬د ‪HH‬م‬ ‫و‪HH A‬رة ‪ ( H‬ن‬
‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫وى ا "و" ا ‪ !A‬ف '‪ ,‬ا‪ 0‬ر '"‪ H‬ء‬ ‫'‪ ,‬ا‬ ‫ذ ك ن ‪49‬ن ر س ھذه ا‬
‫دة '‪ H,‬ا' ‪ H‬ره (‪H P H‬ب ا‪H 0‬وال ‪H‬ون ط‪H‬رف ‪ H-‬ف‬ ‫طرة ا ‪ < -‬ا طو ‪ ,‬وا‬ ‫ا‬
‫راره ( ا ل‪.‬‬ ‫'د '‪ ,‬ا‬ ‫‪$‬د‬ ‫‪،‬‬ ‫( ا‬

‫‪ ,' 1‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.340‬‬
‫‪H‬ق ا‪H 0‬ر‬ ‫‪H‬ن ‪ H9 ,‬ل ا ‪ A‬ذھ‪H( H‬‬ ‫‪!" ( 2‬س ا‪E‬ط ر ءت ا دة ‪ 37‬ن دو" ا ‪ H9‬ل (‪ ( H‬ر ‪ H‬ا ‪ H2 2‬أن ‪ H H‬ن ا و ‪ H‬ت ا ‪4‬د ‪ H‬ا ‪H‬‬
‫دى ‪ " 2‬أ م‪.‬‬ ‫ا و‪ $‬ف 'ن ا ‪ 9‬ل دة‬
‫‪ 3‬در ا ‪ 9 ! : ,#‬ن ا را‪ $‬وا ‪ . #‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪.65‬‬
‫ن ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل '‪ ,‬أن‪:‬‬ ‫‪" 4‬ص ا ! رة ا را‬
‫» " ط ‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل ا م ا ‪:‬‬
‫ت "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد "‪.‬‬ ‫" إ راء و ت ا ‪( 7 #‬‬

‫‪36‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬ن‬ ‫ھذا ا دور ا "وط ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا‪ < # E‬ت ا‬ ‫و ل ‪ A‬ر د ل '‪( ,‬‬
‫‪H ,‬ل وا !‪ H#‬ل ‪H‬ن‬ ‫" طرق >‬ ‫" دى " ح ھذا ا ز ( أداء ھذه ا وظ ! ‪ ،‬وذ ك‬
‫ن ھدا ا ت‪.‬‬ ‫‪=A‬ل ا !‪#‬ل ا وا‬

‫‪37‬‬
 <<

‫ا‬ ‫ا‬
<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<Ø}‚i
<l^eçÃ’Ö]æ<l^Â]ˆßÖ]<íèçŠi
< <Ø}‚jÖ]<]„â<àÚ<‚ <Ö]

38
 ‫<<‬

‫‪H‬ل ‪ H#‬دم و"‪H‬زاع را ‪H‬ت د ‪H# H >H‬دور‬ ‫"ذ ا دم "‪H‬ت ا =‪ H$‬ت ا‪، " H "E‬‬
‫ث و ت "ظ م ھذه ا =‪ $‬ت ‪H‬ن أ ‪H‬ل إ ‪ H‬د ا ‪H,‬ول ا =< ‪H‬‬ ‫ا "‪#‬وص ا "و" ا‪0‬و ‪،‬‬
‫‪HHH‬ن ا ‪ "2 HHH‬ؤھ ‪HHH‬ن ‪ HHH ,‬ھ‪HHH‬ذا‬ ‫‪ HHH‬ت و'=‪ HHH$‬ا ‪ HHH9‬ل‬ ‫‪HHH‬وق وا‬ ‫و‪ HHH-‬ن ‪HHH‬ض ا‬
‫‪H‬‬ ‫‪ H‬ا‪H 0‬ر‬ ‫ن " ‪ H-$‬ن‪H ،‬ن‬ ‫‪H‬رف وا ‪H H‬ن ‪,H#‬‬ ‫ا ‪H#‬راع‪ H# A ،‬وأ" ‪H‬‬
‫ق د‪A‬ل ‪ -‬ن > ا ش ا ‪H‬ر م‬ ‫‪،‬و‬ ‫و أو ا ؤ‬ ‫ن و‪ > -‬دا‪A‬ل ا‬ ‫دا< إ‬
‫‪ H‬ھ‪H‬دف ا ‪H‬ؤا ر‬ ‫‪H"2 H‬‬ ‫‪ H‬ن ‪H‬ن‬ ‫‪ H‬ا ‪H‬ذي ‪H( ،>H,2‬‬ ‫> و‪(0‬راد أ ر >‪ ،‬و ذا ا‬
‫‪ H‬ا‪H 0‬ر ‪H ,‬ل‪ ،‬وأ "‪H,$ H‬‬ ‫‪= H‬‬ ‫‪, <-‬‬ ‫‪ !,‬إ"‬ ‫ن‬ ‫أ رر‪7‬‬ ‫ا و‪#‬ل إ‬
‫‪ H( ,‬ھ‪H‬ذا ا ‪H#‬ر‪ .‬ور‪HP‬م ‪H‬د‪A‬ل ا ‪H9‬رع‬ ‫ا‬ ‫> اط‬ ‫أ‪ #‬ت‬ ‫وق ا‬ ‫و' >‬
‫‪HH‬ن ‪HH#‬ور ا ط ‪HH‬ق‬ ‫‪HH‬دة '‪HH‬ن ذ ‪HH‬ك‪ ،‬إذ‬ ‫‪H‬‬ ‫‪HH‬ق ا ‪HH‬وازن ( ‪ H‬ھ‪HH‬ذه ا =‪H "C( ، H $‬‬
‫‪HH‬ت ‪ ,HH-‬ا ‪HH‬رض‬ ‫‪HH,‬ق ‪HH‬دھ" ت و‪ H( 2‬ا ‪HH‬وق‬ ‫"‪HH#‬وص ا ‪" H‬ون‪0 ،‬ن ا‪HH 0‬ر‬ ‫ا ر(‪H‬‬
‫وا ط‪,‬ب‪.‬‬
‫( ‪H‬ل‬ ‫' ‪H' H‬ن طر ‪H‬ق ا ‪H#‬‬ ‫و ظ ران د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا "زا' ت ا !رد وا‬
‫‪. 'H‬‬ ‫ھم ( ا‪$‬رارا ‪,H‬م ا‬ ‫‪.‬و‬ ‫‪ !A‬ف رارة ھده ا "زا' ت ا ‪,‬‬ ‫'د (‬ ‫و" ‪7‬‬
‫‪H‬د‬ ‫ر‪ >H-‬و‬ ‫‪ H‬ب ا ‪ H#‬و ت وا وا<‪H‬ق ا ‪H‬‬ ‫د ‪H‬ك ‪H# $‬را‬ ‫وان ن ھدا ا دور ظل‬
‫‪HH‬و‬ ‫ن‪ "HH :‬طرق ‪HH‬د‪A‬ل ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل ‪H $‬‬ ‫>‪,‬وھ‪HH‬دا " " و ‪HH >HH‬ن ‪=HHA‬ل ا‬ ‫‪HH‬ن (‬
‫‪HH‬د ‪HH‬ن ‪HH‬د‪A‬ل‬ ‫‪HH‬ث ا‪0‬ول(‪ T H " H " .‬ا ‪ H#‬و ت ا ‪H‬‬ ‫' ‪) H‬ا‬ ‫ا "زا'‪ H‬ت ا !رد ‪ H‬وا‬
‫(‪.‬‬ ‫ث ا‪"2‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا "زا' ت )ا‬

‫‪39‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <íéÂ^Û¢]æ<í聆ËÖ]<l^Â]ˆßÖ]<íèçŠi<êÎ<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<Ø}‚i<V<Ùæù]<ovf¹‬‬
‫‪ H‬ون‬ ‫‪H‬ث " ‪H‬د ا‪H 0‬راء‬ ‫ر ‪$‬وة ‪ H‬ن طر( ‪، H‬‬ ‫إن '=‪ $‬ا ‪ 9‬ل ھ ' رة 'ن‬
‫لو ‪,H‬‬ ‫‪ H‬ن ‪ 4H ,‬ا ‪ H9‬ل إ ‪ H‬ا ‪H‬‬ ‫م 'ن طر ق ‪9‬ن ا‪-E‬را ت‪( ،‬‬ ‫(رض ط‬ ‫إ‬
‫‪HH 7 H ( H ( H‬و م‬ ‫د ‪HH‬د ھ‪HH‬ؤ ء و ‪HH‬ذ رھم '‪HH‬ن طر ‪HH‬ق ا‪=HHPE‬ق إ ‪ H‬دور ا ؤ‬ ‫‪P H-‬ط‬
‫‪1‬‬
‫ا ل‪.‬‬ ‫م(‬ ‫ول ا ظروف ا‬ ‫إ زا م‬ ‫" م ن و <ل ا ش‪ ،‬و‬ ‫و‬
‫ر ‪ H ,‬ا " ‪ H‬ر '‪HH‬ن طر ‪HH‬ق‬ ‫‪HH‬ن ا =‪ H H $‬ن ا ‪ H 9‬ل وا‪HH 0‬ر و‪HH $‬ل أن ‪HH#‬ل إ ‪H‬‬
‫وى (ردي ‪A‬ص أ را وا د ( ط‪ H9 ،‬ل‬ ‫ا‪-E‬راب أو ا‪=PE‬ق‪$ ،‬د رف ا " ء '‪,‬‬
‫‪H‬ل ‪H‬د‪A‬ل أ ‪H‬زة‬ ‫ث رف دورھ ‪ 9‬ل‬ ‫' د ا ل‪،‬‬ ‫"‬ ‫ن ا‪ 90‬ل ا‬
‫ن‪ , -‬و( ‪H‬ق ‪ H H‬ن ‪ 7 H#‬ا ط‪H‬ر( ن‪ H ،‬ا "ظ‪H‬ر‬ ‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل ( ‪ P‬ب ا‪0‬‬ ‫"‪-،‬‬
‫ا =ك‬ ‫(< ‪ .‬ھذا ‪ ( -E‬إ‬ ‫ا‪ 0‬ر ' ره طرف ‪ -‬ف ( ا =‪ P $‬ر ا‬ ‫‪,#‬‬
‫ا ‪,‬م ا ‪H‬د وأ‪ H"2‬ء ‪H‬ر "> ‪H$‬د ‪H‬رف‬ ‫و‪،>$‬‬ ‫ر ن ا‪ 0‬ر ن‬ ‫ا ‪ 9‬ل ا و <ل ا ! ‪,‬‬
‫ر ‪H‬ب‬ ‫ا" <> أو و‪ ،>!$‬ذ ك‬ ‫ب أ‪A‬رى ؤدي إ‬ ‫ب ‪ ، !, A‬و‪$‬د طرأ أ‬ ‫ا و‪$‬ف و‪0‬‬
‫ا‪H 0‬ر‪ H ،‬أ‪HA‬ذ ‪ H‬ن ا ' ‪ H‬ر أن إ" ‪ H‬ء‬ ‫ؤ‪2‬ر '‪ ,‬و‪H-‬‬ ‫'"> ظ ور ‪ 9‬ل 'د دة‪،‬‬
‫ط‪HH‬رأ '‪H,‬‬ ‫‪ H‬درة ‪HH‬ن ط‪HH‬رف ا ‪ H9‬ل‪ ،‬ھ‪HH‬ذا ‪ ( H-E‬إ ‪ H‬أن ا "زا'‪ H‬ت ا ‪H‬‬ ‫ا ‪HH‬د ‪HH‬ون‬
‫‪2‬‬
‫‪ " ,‬ن‪.‬‬ ‫' وا‪ # $‬د‬ ‫وئ ا‬ ‫رب‬ ‫'‬ ‫'=‪ $‬ا ‪ 9‬ل واء "ت (رد أو‬
‫‪HH‬ث إ ‪H‬‬ ‫‪ H‬م ھ‪HH‬ذا ا‬ ‫! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل‪ ،‬ار ‪H" 4‬‬ ‫و ‪,‬و‪HH$‬وف '‪ H,‬ا وظ !‪ H‬ا ‪H#‬‬
‫‪HH‬و ا "زا'‪ H‬ت ا !رد ‪H‬‬ ‫ط‪ H ,‬ن‪HH#A" ،‬ص )ا ط‪HH,‬ب ا‪0‬ول( "‪HH >H‬دور ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬
‫'‪H‬‬ ‫‪ H ,‬ت دور ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا "زا'‪ H‬ت ا‬ ‫‪HH!" H " ، H‬رد )ا ط‪HH,‬ب ا ‪( " H2‬‬ ‫و(‬
‫‪.‬‬ ‫و(‬

‫]‪< <^ãjéÖ^ÃÊæ<í聆ËÖ]<l^Â]ˆßÖ]<íèçŠi<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<…æ<VÙæù]<gת¹‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ ،‬أطرو " ل ا د وراه (‪ H‬ا ‪H‬وق و ‪H‬دة ا ‪H‬ث وا ‪H‬و ن (‪" H$ H‬ون ا‪ H '0‬ل‬ ‫ا‬ ‫‪ #‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬
‫' ا دار ا ‪ -‬ء و م ‪ ،2004-2003‬ص ‪.238‬‬ ‫ا ن ا ‪ ' " 2‬ن ا ‪9‬ق ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬
‫‪2‬‬
‫‪ .‬م‪ ,‬س‪ .‬ص‪.238 .‬‬ ‫ا‬ ‫‪ #‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬

‫‪40‬‬
 ‫<<‬

‫‪$‬د ‪ H‬ا < ‪ H H‬ن طر( ‪ H‬ا‪ H "E‬ج‪ ،‬و ‪HH >HH " H‬ن ‪ H -‬رب ‪7 H #‬‬ ‫إن ا =‪ H $‬ا‬
‫‪H‬ق ‪> H#‬‬ ‫إ‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫!ر 'ن ا ‪H 2‬ر ‪H‬ن ا "زا'‪ H‬ت‪H ( ،‬ل ط‪H‬رف‬ ‫ا طر( ن‪P ،‬‬
‫‪ !,A H‬ذ ‪H‬ك‪ ،‬ھ‪H‬ذه ا "زا'‪ H‬ت ‪H$‬د ‪HA‬ذ ‪H#‬‬ ‫رث " ‪ T< H‬ا ‪H‬‬ ‫ب ا‪AB‬ر ‪ P‬ر‬ ‫'‪,‬‬
‫" ‪ H ( H‬ھ‪HH‬ذا ا ‪ H‬ق‪ ،‬ھ ‪ H‬ا "زا' ‪ H‬ت ا !رد ‪ H‬و ‪HH#‬د "زا' ‪ H‬ت‬ ‫'‪ H‬و ‪H‬‬ ‫(رد ‪ H‬أو‬
‫‪1‬‬
‫"زاع ن ا‪ 0‬ر و ‪.>, 9‬‬ ‫ب ا ‪ 9‬ل ن ‪ >"49‬أن ؤدي إ‬ ‫ا !رد ‪ ،‬ل ‪=A‬ف‬
‫ا ‪H' ,A‬ن‬ ‫إ‬ ‫' " درا‬ ‫ن "ظرا و‪ > -‬ا‬ ‫( ‪ 0‬ر ( ‪ P‬ب ا‪0‬‬
‫‪H‬ن '‪H‬ن "‪ > H#‬ا‪0‬ول‪،‬‬ ‫"‪#‬ب ‪ >, 9‬و ‪#‬در رز‪ ،>$‬إ إذا و د ' = ‪H‬د = ذو أ(‪ ,H-‬أ‬
‫‪ ، H " 2 H‬و"ظ‪H‬را‬ ‫‪ ، H‬أ ‪ H‬ا ‪H‬ؤا ر ‪H‬ن‬ ‫‪ H‬زات ‪H‬ن‬ ‫ث ا‪H 0‬ر و‪ P‬رھ‪H H‬ن ا‬ ‫ن‬
‫‪ ، H,‬و ‪H‬ذا ار !‪ H‬ع " ‪ H‬ا ط ‪ H‬وا ‪H‬‬ ‫‪H‬ل ا ‪H‬د ا‬ ‫‪ ،‬ا ‪H‬ذي و‪ H-‬ا‪H B‬‬ ‫‪ ,‬طور ا "و و‬
‫‪H‬د‬ ‫‪ H‬ول دو ‪ H‬ا ‪H#‬ول '‪H,‬‬ ‫ز د ‪H‬ن ا ط‪ H ,‬ت ا د ‪H# , H‬ول '‪H ' H,‬ل ‪ 4H‬ر أ‪H$‬ل‪،‬‬
‫د( > ‪' ,A ,‬ن ا ض ‪H‬ن أ را<‪H >H‬د'وى '‪H‬دم ا !‪ H‬ءة ا " ‪ H‬أو‬ ‫' ‪ ,‬ر‪، # A‬‬
‫‪2‬‬
‫ھو ا ‪ H‬ل‬ ‫ا‪ # $‬د‬ ‫ب أز‬ ‫‪=PO‬ق‬ ‫ل رض ؤ‬ ‫م أو ا‬ ‫ار ب ‪A‬ط‪4‬‬
‫‪HH H‬ؤدي إ ‪HH9" H‬وب ا "‪HH‬زاع وا ‪HH ,‬وء إ ‪H‬‬ ‫ر( ‪ H‬ا ‪ H‬م ‪HH 4‬ره‪،‬‬ ‫ا‪0‬ز ‪ H‬ا ‪ H# $‬د ا ‪H‬‬
‫ل طرف‪.‬‬ ‫د'‬ ‫ا ‪ -‬ء ‪# ,‬ول '‪ ,‬ا وق ا‬
‫‪HH‬م ‪ H 9‬ل أو "‪HH‬زاع ( ‪H‬‬ ‫‪HH‬ث ‪HH‬رت ا ‪ H‬دة ( ‪ H‬ا ‪HH‬رب ا' ‪ H‬د ا‪HH 0‬راء ‪ H ,‬و‪H $‬‬
‫‪ H-,‬ن‬ ‫ؤا رھم )ط‪H‬رد‪H'-‬دم أداء ا‪H 0‬ر‪H' ،‬دم ا ‪ H‬ل (‪ H‬ا ‪"H#‬دوق ا ‪H‬وط"‬ ‫'‪,‬م‬
‫! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ‪HH $‬ل أن ! ‪HH‬ر ( ‪ H‬ط‪HH‬رح ا و‪HH-‬وع '‪ H ,‬ا ‪ H -‬ء‬ ‫‪ (... ' H‬ا و ‪ >HH‬إ ‪H‬‬ ‫ا‬
‫"‪H‬ب آ‪HA‬ر ا ‪ H9‬ل ‪H‬دوره‬ ‫ط ن "> ا د‪A‬ل دى رب ا ل ‪#$‬د ل ا ‪ 9‬ل ود ‪ 3‬و ‪H‬ن‬

‫و ‪ >, 9‬أو ‪ >,2‬ن ‪H !" H " ، H " 2 H‬ذ ' ‪H‬د ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪ 1‬ا ‪=A‬ف ا !ردي ( ا ‪ 9‬ل ھو ل ‪=A‬ف وم > ا‪ 0‬ر أو ا ل ا درب ن‬
‫‪ H H‬ب ا ‪HH-‬رر ‪,‬ط‪HH‬رف‬ ‫‪=HAE‬ل أ ‪HH‬دھ ‪ H‬زام ‪H‬ن ا زا ‪ H‬ت ا ‪H‬ددة (‪ H‬ا ‪HH‬د أو ‪A‬ر‪ >H$‬أو '‪HH‬دم ا ‪"HH >H 2‬ص ‪" H$‬و" أو "ظ ‪ H‬أو ا ! ‪H‬‬
‫ا‪AB‬ر‪.‬‬
‫‪A0‬رى‪ ،‬إ أ" ر ط ‪=AE ,‬ل "زاع أو ا ‪ #‬ر ( ط ق "ص ‪" H$‬و" أو "ظ ‪H‬‬ ‫و ‪, A‬ف أ ب ا " ز' ت ا !رد ن‬
‫‪H‬د ل أو ‪H‬ر ا ‪" H‬ون أو ا "ظ‪ H‬م ا ‪< H‬م‬ ‫‪H‬دف (‪ H‬أ‪ H ,P‬إ ‪H‬‬ ‫ز أ س ھذا ا "وع ن ا " ز' ت ا !رد 'ن ا ' ‪ ، H‬ا ‪H‬‬ ‫أو ا ! ‪ ، $‬وھو‬
‫و و ‪" >-‬ون أو "ظ م أو ا ! ق د د ا‪ 0‬ر ا ذي أدى ‪, A‬ف ا ‪9‬ر ت إ و‪ -‬أ"ظ وإ راءات و ‪H " !, A‬ب وظ !‪H H‬ل "‪H‬وع ‪H‬ن‬
‫ا " ز' ت‪.‬‬
‫ا " ز' ت ا !رد و ‪$‬د "‪ "' 49‬ن ‪ !' -‬ت وإ‪=HA‬ل ‪ H‬رار '=‪ H$‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪ ، H‬و ‪H$ H‬د ر ‪H‬ب '‪ H,‬ذ ‪H‬ك‬ ‫و"ظرا ط‬
‫‪H‬زة‬ ‫" "ظ ‪ H # A ،‬و‪ H-‬ت ‪ H‬إ ‪H‬راءات ‪H‬و‬ ‫وق وا زا ت ا رة ‪,‬طر( ن‪C( ،‬ن ‪9‬ر ت ا ‪ 9‬ل ‪$‬د أ ط‬ ‫ن إ‪=A‬ل‬
‫ر ‪.‬‬ ‫و ‪, A ( ,‬ف ا را ل ا‬ ‫ل‬ ‫‪#$‬د‬
‫‪ H‬د ا ‪ < H-‬ا ‪H‬د ث و ‪H9‬روع دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ‪"HH‬‬ ‫‪ ' H‬ا ر ‪H- H( H‬وء ا‬ ‫أ"ظ‪H‬ر‪H ' :‬د ا ز ‪H‬ز ا ‪H# A : H‬ر ا ‪" H‬ون ا‬
‫ق‪ ،‬ص ‪.244‬‬ ‫ا ‪ ,‬دو( س ‪ ،2001‬ص ‪ ،183‬ر‬ ‫ا رف ا‬ ‫‪2001-2000‬‬
‫‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.240‬‬ ‫ا‬ ‫‪ # 2‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬
‫‪ 3‬را ‪:‬‬

‫‪41‬‬
 ‫<<‬

‫‪HH‬ل "زا'‪ H >HH‬أ ‪HH‬ره أو أ را<‪>HH‬‬ ‫‪HH‬ن " ‪H( >HH‬‬ ‫‪HH‬را '‪H‬ن‬ ‫ب د'و ‪>HH‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ 4H ,‬إ ‪ ،>HH‬أو‬
‫> ‪" $‬و" ‪.‬‬ ‫و‪ >$‬ا ‪A‬و‬ ‫ل‬ ‫!> ( ا‬ ‫د‬ ‫و ‪ 4‬دا‬ ‫طرق ا ‪,‬‬
‫ءل 'ن ط ‪H H‬د‪A‬ل !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا "‪H‬زاع ا !‪H‬ردي )ا ! ‪H‬رة ا‪0‬و ‪( H‬‬ ‫"‬ ‫و‬
‫و ھذا ا "زاع )ا ! رة ا ‪.( " 2‬‬ ‫ھذا ا د‪A‬ل (‬ ‫و دى (‬

‫]‪< <끆ËÖ]<Å]ˆßÖ]<»<ØǎÖ]<jËÚ<Ø}‚i<íÃéf<V±æù]<ì†ÏËÖ‬‬
‫‪ " ,‬ز'‪ H‬ت ا !رد ‪H‬‬ ‫ن دور ! ش ا ‪ H9‬ل ‪H $‬ل ‪H#‬دور ‪" H$‬ون دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل " ‪H‬‬
‫‪H‬دد ا و ‪< H‬ل وا‪ H 0‬ب‬ ‫و ود "ص ‪H#‬ر ‪7‬‬ ‫و"> ! ر إ‬ ‫دور ‪" 2‬وي إن م ن ھ ‪9‬‬
‫‪A‬ص '=‪ $‬ا ‪ 9‬ل إذ أن ل '‪H‬ون‬ ‫ا "زا' ت ا رو‪( ،> ,' -‬‬ ‫"> ن وا‬ ‫ا‬
‫‪H‬ب‬ ‫'‬ ‫" أو ا‬ ‫ھذه ا "زا' ت واء ا !رد‬ ‫وا‬ ‫ن أ'وان ا ! ش ‪-‬طر إ‬
‫‪H‬د ره‪ ،‬و‪$‬در ‪H,' >H‬‬ ‫(‬ ‫> ن أو و ( "ظره و دى ‪A‬طور‬ ‫ظ‬ ‫د ره [ ور و‬
‫‪1‬‬
‫ن م ذ ك ( ‪ P‬ب إط ر ‪" H$‬و" أو "‪H‬ص وا‪ 7H-‬وھ‪H‬و‬ ‫ھذه ا ‪ 9‬ل‬ ‫وا‬ ‫ل(‬ ‫ا‬
‫! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ( ‪ H‬ا ‪ H‬ر '‪H ,‬‬ ‫‪ H‬ا " ط‪H‬‬ ‫‪ H H‬ن ‪HH‬ؤ‪2‬ر ‪ H ,' ,HH‬دوره وا وظ ! ‪ H‬ا‪0‬‬
‫را‪ H $‬ط ‪HH‬ق ا ‪HH9‬ر ت ا ‪HH9 H# A‬روط وظ‪HH‬روف ا ‪ H9‬ل‪CHH( ،‬ن ا وا‪ H$‬ا ‪ H,‬أ(‪HH‬رز ‪>HH‬‬
‫‪ H‬ن طر(‪ H$=' H‬ا ‪ H9‬ل ( ‪H$ H‬د ‪ H2‬ر‬ ‫‪ H‬ا ‪H#‬‬ ‫م ن ‪" H-‬‬ ‫‪ ,‬أ‪A‬رى ن ا‬
‫‪H‬ن ا ‪H9‬رع‬ ‫' ‪ ، H‬إذ ‪H 2‬را‪ 2‬ور‪H P‬‬ ‫ن ‪ (=A‬ت و"زا' ت واء "‪H‬ت (رد ‪ H‬أو‬ ‫"‬
‫‪3‬‬
‫‪H‬م ا "زا'‪ H‬ت ا رو‪ H( >H ,' H-‬ا ‪ H‬دة ا ‪, H9‬‬ ‫( ا ‪ !A‬ف 'ن ا ‪ -‬ء ‪H‬ن‬ ‫ا ر‬
‫‪HH‬ذ ك ‪HH‬د‪A‬ل ا ‪HH9‬رع ( ‪ H‬ا ‪ H‬دة ‪HH 532‬ن دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل ‪ "HH C‬ده ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ‪=HH#‬‬

‫د " ‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ل "‪9‬ور ‪ ,‬ا را( ا دد )‪ (3-2‬ي ‪ ،1993‬ص ‪.92‬‬
‫د " ‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ , #‬وا‪ (B‬ق‪ ،‬ا ‪ ,‬ا ر =‪ # $‬د وا "ون ا رن ا دد ‪ 22‬ا " ‪ ،1994‬ص ‪.207‬‬
‫" ا را‪ $‬وا ‪, #‬س‪ .‬ص ‪ 10‬وا ورا‪ $‬ا وط" را ش‪ ،‬ض ‪.95‬‬ ‫د ن‪ :‬ا ر ا دا" ا و‬
‫‪ ' 1‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪ ،‬ا ط ا‪0‬و ‪ ،2001‬ا ط وا ورا‪ $‬ا وط" را ش‪ ،‬ص ‪.95‬‬
‫ا رف ا د دة‪ ،‬ص ‪.142‬‬ ‫' ا ر و(ق دو" ا ‪ 9‬ل ‪" $‬ون ‪ 99-65‬ا ط ‪2005‬‬ ‫‪ :‬ا "ون ا‬ ‫‪' 2‬دا ززا‬
‫او ‪H‬‬ ‫م ا‪H# ، H ,$E‬‬ ‫م ا "د وا‬ ‫' و‬ ‫ما‬ ‫" ‪ 1974‬وا ذي أ ا‬ ‫ا دا< ط ‪" ,‬ظ م ا ‪< -‬‬ ‫‪ 3‬إذا ر ا‬
‫‪ H‬ا دا< ‪... H‬‬ ‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ا ‪ HA‬س ‪H‬ن ظ ‪H‬ر ‪ 15‬و ‪H‬وز ‪ ،1974‬وا ‪H‬ذي ‪"H‬ص '‪ H,‬أ"‪ HA ،>H‬ص ا‬ ‫( ا ‪ # A‬ص ا " دا إ‬ ‫ا‬
‫ا د' وى ط ‪9,‬روط ا ددة ‪" $ -‬ون ا طرة أو ‪" $‬ون ا طرة ا " < أو "‪#‬وص ‪"' # A‬د ا ‪ - $‬ء‪....‬‬ ‫"ظر (‬
‫' ‪H ، H‬ث‬ ‫‪ H‬ا ‪ H-‬ا د" ‪ H‬و‪ H-$‬ا‪H 0‬وال ا ‪ H#A9‬وا ‪H‬راث وا ‪ H-‬ا‬ ‫م ا ل ! و ‪",‬ظر (‪H‬‬ ‫ذه ا‬ ‫(‪>"C‬‬ ‫و‬
‫'=‪ H9 H$‬ل أو ‪H‬در ب ا "‪H‬‬ ‫ود ا ‪ 9‬ل أو ا در ب ا " وا ‪ (=A‬ت ا !رد ا‬ ‫"درج ‪ -‬ن ھذه ا‪ A0‬رة ا "زا' ت ا !رد ا ‪,‬‬
‫ا دا< وا" < ‪.‬‬
‫‪" ,‬ش‪ ،‬ا ‪ H#‬ل ا ‪H‬دد ‪ H 9‬رس ‪2002‬‬ ‫وأ آ( ق‬ ‫ا ش أ إ‪9‬‬ ‫د ن ‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ن طر‪ $‬د ت ا و و "دات "‬
‫ص ‪.6‬‬

‫‪42‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬ذا‬ ‫‪$‬د و‪ -‬ا ط‪ H‬ر ا ‪" H‬و"‬ ‫ا‪9E‬راف '‪ ,‬إ راء ا ‪ 7,#‬ن ا‪ 0‬ر وا ؤا ر‪ ،‬و‬
‫ا د‪A‬ل‪"( 1‬ص (‪ H‬ا ‪ H‬دة ا ‪H‬ذ ورة '‪ H,‬أ"‪ H" >H‬ط ‪'0 H‬وان ا ‪ H!,‬ن ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ا ‪ H‬م‬
‫‪:‬‬ ‫ا‬
‫‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬وا "ظ‬ ‫م ا ‪9‬ر‬ ‫ط ق ا‪0‬‬ ‫ر '‪,‬‬ ‫‪ -1‬ا‬
‫ول أ" ‪ 7H‬ا و ‪< H‬ل را'‪ H‬ة‬ ‫‪,‬و ت و"‪" 7< #‬‬ ‫‪ -2‬إ'ط ء ا ‪ , 9‬ن وا‪ 0‬راء‬
‫م ا "و" ‪.‬‬ ‫ا‪0‬‬
‫‪ HHH‬وز (‪HHH‬‬ ‫‪HHH‬ل " ‪HHH‬ص أو‬ ‫‪ HHH9‬ل '‪HHH ,‬‬ ‫و ‪ HHH‬ا ‪HHH!,‬‬ ‫‪ -3‬إ ط‪ HHH‬ا ‪,HHH‬ط ت ا‬
‫‪.‬‬ ‫ول‬ ‫ا‬ ‫وا "ظ‬ ‫‪ -‬ت ا ‪9‬ر‬ ‫ا‬
‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪.‬‬ ‫و تا ‪(7 #‬‬ ‫‪ -4‬إ راء‬
‫‪HH-‬ر ‪" H -‬و" طر( ‪ H‬ا "‪HH‬زاع و و‪ $‬و" ‪H‬‬ ‫‪H‬و ت‬ ‫‪HH‬ررون ( ‪4HH9 H‬ن ھ‪HH‬ذه ا‬
‫" ( ‪.‬‬ ‫^ا‬ ‫دود ا‬ ‫‪-‬ر ‪$‬وة ا‪ E‬راء (‬ ‫طف‪ ،‬و ون ذه ا‬
‫‪ H-‬ت ا ‪ H‬دة أ'‪=HH‬ه أ"‪ >HH‬ر‪HHP‬م ‪HH‬د‪A‬ل ا ‪HH9‬رع (‪ H‬ھ‪HH‬ذه ا ‪ H‬دة‬ ‫و = ‪HH‬ظ ‪HH‬ن ‪=HHA‬ل‬
‫و ‪ H‬ا ‪ H 7 H#‬ن أط‪HH‬راف ا "‪HH‬زاع (‪" H‬زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪HH‬د‪A‬ل !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫" ‪H‬‬
‫‪H‬ن !‪ H‬ش‬ ‫‪H‬طرة ا ‪H‬‬ ‫! ‪ H‬إ ‪H‬راء ھ‪H‬ذا ا ‪ ،7 H#‬و ا‬ ‫'‪H,‬‬ ‫ا !رد (‪H >"C‬م ‪"H‬ص‪،‬‬
‫و ‪.‬‬ ‫ذه ا‬ ‫ا‪ 9‬ل ا‬
‫وء ا ‪ , 9‬ن وا ‪ H‬ل ‪H# A‬‬ ‫ق‪ ،‬ا' د‬ ‫در ا‪ 9E‬رة إ > ( ھذا ا‬ ‫'‪ ,‬أن‬
‫‪ $‬ل ا ‪ ,‬وء‬ ‫ر ل أو‬ ‫>‬ ‫را‬ ‫د'و ا‪0‬طراف إ‬ ‫با‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و ن ا‪0‬‬ ‫إ‬
‫ا ‪ 2 2‬وا‪ A0‬رة‪ ،‬إ ‪H‬‬ ‫م "ص ا دة ‪ ( ( 41‬ر‬ ‫" تا‬ ‫ا ‪ -‬ء ر‪P‬م ا‪E‬‬ ‫إ‬
‫‪2‬‬
‫دى ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ل !‪,-‬ون ل ا "زاع إدار و‬ ‫ل وأر ب ا‬ ‫ون ا‬
‫‪" H‬زا' ‪ H‬ت ا ‪ H 9‬ل ا !رد ‪، H‬‬ ‫‪HH‬و و‬ ‫و‪H‬‬ ‫( ‪HH‬د‪A‬ل ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ( ‪H‬‬ ‫و ‪H‬‬
‫‪,H‬ك‬ ‫‪ ,‬وا(ق ن ا‪ 0‬ر و ‪H‬ؤا ر (‪H" H‬زاع (‪H‬ردي وإر‪ H-‬ء ا ط‪H‬ر( ن‪،‬‬ ‫د أر‪-‬‬ ‫إ‬ ‫و‬
‫‪H‬ر ‪ ,‬ن‪ :‬ر ‪H,‬‬ ‫‪H‬ن ‪H( H# A,‬‬ ‫>‬ ‫"‬ ‫ن دا ا "زاع إ‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪A‬ط‬
‫‪1‬‬
‫'‪H9‬ر ‪ H‬ي ‪2007‬‬ ‫‪ H,‬ا ‪H#‬ر ا ‪H‬دد ا ‪H‬‬ ‫ا د دة‬ ‫ر‬
‫د أوز ن‪ :‬طرة ا ‪" ( 7,#‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد '‪- ,‬وء دو" ا ‪ 9‬ل ا‬
‫ط ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء ص ‪.113‬‬
‫‪H‬طرة ا ‪ 7,H#‬ا ‪H‬دي‬ ‫‪#" 2‬ت ا دة ‪ ( ( 41‬ر ‪ H‬ا ‪ H,' H2 2‬أ"‪H » >H‬ن [ ‪H‬ر ا ‪H‬ذي (‪H#‬ل '‪H‬ن ا ‪ H9‬ل ‪ H‬ب ‪H‬ره ‪ !H‬ا ‪H ,‬وء إ ‪H‬‬
‫‪H‬ذر أي ا !‪ H‬ق وا ‪H‬ط ا ‪7,H#‬‬ ‫ن ا دة ‪#" «...532‬ت "!س ا دة ( ( ر ا‪ A0‬رة '‪ ,‬أ"> »(‬ ‫ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا ! رة ا را‬
‫‪ 2‬وت (‪#‬ل ا‪ 0‬ر ! ‪.«...‬‬ ‫أن م (‬ ‫ا ‪ #A‬ا‬ ‫ا دي ق [ ر ر( د'وى أ م ا‬

‫‪43‬‬
 ‫<<‬

‫‪H-‬ور ا ط‪H‬ر( ن أو‬ ‫‪,>H‬و ر ‪ H,‬ا ‪H‬ث (‪ H‬ا "‪H‬زاع إ ‪H‬‬ ‫وا د' ء ا ‪9‬‬ ‫لا ‪9‬‬ ‫ا‬
‫‪ P‬ب أ دھ ‪.‬‬
‫‪7 8‬‬ ‫وا" د‪ :‬ء ا‬ ‫أو ‪:‬ا" ‪ 6‬ل ا‬
‫! ‪H9‬‬ ‫‪ -‬ن ‪ 2‬ر "زاع (ردي "> و ‪ H‬ن ا ‪ H9‬ل إ ‪H‬‬ ‫‪ 4 ,‬ا‪ 0‬ر –ا ‪9‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪HH‬ب !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل و ‪HH‬وم ھ‪HH‬ذا ا‪HH A0‬ر‬ ‫‪HH‬ل‬ ‫‪، H‬و‪H‬ما ‪ H‬لا‬ ‫و<‪, >HH‬‬ ‫ا ‪ H9‬ل ‪HH $‬ل‬
‫!‪ H‬ش‬ ‫و‪ ،>H$‬و ‪ H‬ن '‪H,‬‬ ‫‪C‬ط='‪H' >H‬ل‬ ‫ط ‪ 1>H‬و !‪H‬‬ ‫> و ‪H‬ذا إ ‪H‬‬ ‫‪9‬‬ ‫عإ‬
‫ا ط‪H‬رف ا ‪H . " H2‬د ذ ‪H‬ك ‪ H‬در‬ ‫عإ‬ ‫ق‪$‬لا‬ ‫"ب إ‪#‬دار أي و‪$‬ف‬ ‫ا ‪ 9‬ل أن‬
‫!‪ HHH‬ش ا ‪ HHH9‬ل إ ‪ HHH‬ا ‪ HHH‬د' ء ا ‪ HHH9‬ل ‪HHH‬دف ا ‪ HHH‬ط=ع و‪HHH >HHH!$‬ن ظ‪HHH,‬م ا‪HHH 0‬ر‪ ،‬وا ‪ HHH‬م‬
‫‪2‬‬
‫‪.‬‬ ‫و ا و( ق "‬ ‫‪ C‬راءات ‪ 7,#‬و‬
‫ل ‪#A‬ص ذ ك‬ ‫م‬ ‫ل ا ‪ 9‬ون و ؤ‬ ‫ءا‬ ‫أ‬ ‫و وم ا ! ‪9‬ون‬
‫م )طرد أ ور‪ ،‬ا ط‪ ، ,‬ودث ا ‪ 9‬ل‪.(...‬‬ ‫ط‬ ‫د د "و'‬
‫‪:‬ا ث ‪ 4‬ا زاع‬
‫ن‪:‬‬ ‫ز ن‬ ‫با‬ ‫( ھذه ا " ط‬

‫د‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ , #‬وا‪ (B‬ق ‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.205‬‬ ‫‪" - 1‬‬
‫' ‪ H‬أ ‪ H‬د ر ‪ 24-23‬أ ر ‪H‬ل‬ ‫د‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ا را( ‪H" :‬دوة ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل وا " ‪ H‬ا ‪ H# $‬د وا‬ ‫‪" -‬‬
‫دد ‪ 3-2‬ي ‪ ،1993‬ص ‪.293‬‬ ‫‪ 1992‬ا‬
‫‪2‬‬
‫رب ا ط ا‪0‬و ‪ 2002‬ص ‪.122‬‬ ‫د ر "دي‪ :‬ا طرد ا ! [ ر ن ا ‪9‬ر وا ‪ -‬ء‬ ‫د‬

‫‪44‬‬
 ‫<<‬

‫‪=3‬ور ا طر‪ 4‬ن ‪2‬‬ ‫ا و ‪3 :8‬‬ ‫ا‪3‬‬

‫د ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ن أ ‪H‬ل إ ‪ H#‬ل ا ط‪H‬ر( ن ا "‪ H‬ز' ن‬ ‫ا ‪،7,#‬‬ ‫'"د ا( ح ‪,‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬ب ‪H‬ل‬ ‫‪H‬د‬ ‫ر"‪H‬‬ ‫‪A‬د ( ذ ك ل و <ل ا‪ H"$E‬ع‪ ،‬و طر ‪H‬‬ ‫ل و ط‪،‬‬ ‫إ‬
‫‪:‬‬ ‫ور‪ -‬ھ و( ‪ ,‬ول ا‬ ‫وا(‬ ‫ظ‬ ‫دة أ = ( أن‬ ‫'‪,‬‬
‫"‪#‬ب ' ‪.>,‬‬ ‫‪ -‬إر ع ا‪ 0‬ر إ‬
‫‪HH‬ل '‪ H ,‬أي أداء ‪HH$‬د‬ ‫‪HH‬ب أ‬ ‫> ا "و" ‪ H‬وا ‪HH‬ذي‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ H‬ن ا‪HH 0‬ر ‪HH‬ن‬ ‫‪-‬‬
‫ب [ ر‪ ،‬و و‪ $‬و‪ #‬ل ا =م ‪ ^,‬ا ‪H‬و ض ‪H‬ن ط‪H‬رف ا‪H 0‬ر‪ ،‬و ‪H‬ذ ك ‪H‬ن ط‪H‬رف‬
‫‪ H‬ا ‪، H# A‬‬ ‫إ ‪ >< -‬ن طرف ا‬ ‫ا ‪ 9‬ل أو ن "وب '">‪ ،‬و ون ‪ #‬د‪# ,' $‬‬
‫طف ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫و و‪ > $‬ذ ك‬
‫‪H‬ث‬ ‫‪H‬دي " < ‪H‬‬ ‫ر ا ! ق ا ذي م ا و‪#‬ل إ > ( إط‪ H‬ر ھ‪H‬ذا ا ‪ 7,H#‬ا‬ ‫و‬
‫‪1‬‬
‫أن ا ! ‪H‬رة ا‪H A0‬رة ‪H‬ن ا ‪ H‬دة ‪H 532‬ن دو"‪H‬‬ ‫ا‪ 9E‬رة إ‬ ‫م‬ ‫ل أي ط ن أ م ا‬
‫‪H‬و ت‬ ‫‪H‬رره '‪H‬ون ا ! ‪ H‬ش ‪H#A‬وص‬ ‫‪H-‬ر ا ‪H‬ذي‬ ‫'‪ H,‬أن ا‬ ‫ا ‪ 9‬ل ‪"H‬ص ‪H#‬را‬
‫‪2‬‬
‫"‪>H ( H‬‬ ‫^ا‬ ‫دود ا‬ ‫ون > ‪$‬وة ا‪ E‬راء إ (‬ ‫ل ا "زا' ت ا !رد‬ ‫ا ‪( 7,#‬‬
‫‪ H‬إذا ‪ H‬ن ا ! ‪ H‬ق ا ‪ 7,HH#‬ا ‪HH‬ذي ‪HH‬م ا و‪HH#‬ل إ ‪ H - >HH‬ن أي‬ ‫‪H‬‬ ‫وھ‪HH‬و ‪HH ! H‬د أ"‪ >HH‬و( ‪H‬‬
‫‪H‬ق ا ‪H ,‬وء إ ‪ H‬ا ‪ H-‬ء ‪ ,‬ط ‪H‬‬ ‫> دا<‬ ‫ق [ ر ‪" $‬و" ‪>"C( ،‬‬ ‫ھو‬ ‫ا" ص‬
‫إ ‪H >< H-‬دى‬ ‫‪H-‬ر ا ‪ ،7,H#‬و ‪ H#‬د‪H# H,' > $‬‬ ‫ق > ر‪P‬م و‪,' > $‬‬ ‫ھو‬
‫‪3‬‬
‫ا ‪. #A‬‬ ‫ا‬

‫‪ 1‬را ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪H‬را‬ ‫ن ا ‪ H‬دة ‪H .532‬ث ‪H‬رى ا ‪ H‬ض ‪ "H‬م أن ھ"‪ H‬ك ‪ H-‬ر‬ ‫‪ 2 2‬رت ھذه ا " ط ( ا رض ا ن ن ‪ -‬ت ا دة ‪ 41‬وا ! رة ا را‬
‫‪H-‬ر‬ ‫ر ا ! ق ا ‪ < " 7,#‬و‪H P‬ر ‪H $‬ل ‪,‬ط ‪H‬ن (‪ H H‬ن أ'ط‪H‬ت ا ‪H " 2‬‬ ‫ن ‪ -‬ون ا د ن ‪ 41‬و‪ ( 532‬رة ‪ " 2‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪0 ( ،‬و‬
‫‪H‬م ا "‪H‬زاع‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا دي ‪$‬وة ا‪H E‬راء (‪H H‬دود ا ‪ ^ H‬ا ‪ ،>H ( " H-‬و'‪H H,‬د ‪$‬و ‪H >H‬رى أن ا ‪ H‬دة ‪ 41‬ا ‪H‬دة ‪H, 4‬ق !‪ H‬ق ا ‪ 7,H#‬ا ‪H‬ذي‬
‫‪H-‬ر‬ ‫'دا ‪ -$‬ا !‪#‬ل ا ! ‪ ،‬وھ‪H‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪ ' 7,#‬و‬ ‫وز ا ط ن ( >‪ ،‬أ ا دة ‪ ( 4/532‬ر ط‬ ‫ا ر ط ! ل ا ! ‪ ،‬وھو‬
‫وغ ا ط ن ( ‪.‬‬
‫‪H‬طرة‬ ‫أن ون ‪$‬راءة ‪ 7 # , 9‬أ" "‪#‬ت '‪H H,‬ق ا‪H 0‬ر ا !‪H#‬ول ‪ H( !H‬ا ‪H ,‬وء إ ‪H‬‬ ‫و "ب ن ا ! > رى أن ‪$‬راءة ا دة ‪" 41‬‬
‫‪H‬ن‬ ‫"‪ H‬أن ھ‪H‬ذه ا ‪H‬طرة ‪, H##A‬ط‪H‬رد ا ‪H ( !H‬ط ‪H‬د ل أن ا ‪ H‬دة "! ‪ ( H( H‬ر ‪ H‬ا ‪"H H " 2‬ص '‪ H,‬أ"‪» >H‬‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا دي‪ ،‬و ‪H‬ن‬
‫!‪ #‬ل‪:‬‬ ‫'ن إ" ء ا د واء ن ا‪ "E‬ء ! أم « را‬ ‫و‪-‬ت ا"‬ ‫ل( ا ط‬ ‫ا‬ ‫‪,‬طر( ن أن " ز د 'ن‬
‫‪ -‬ا ج ا وري‪ :‬دو" ا ‪ 9‬ل ا د دة ا "ون ر‪$‬م ‪ 99/65‬أ م ' د ا ‪ 9‬ل ط ‪ 2004‬ط ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء‪ ،‬ص ‪.200‬‬
‫د أوز ن‪ :‬طرة ا ‪" ( 7,#‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد '‪- ,‬وء دو" ا ‪ 9‬ل ا ر ا د دة م‪,‬س‪ .‬ص ‪ 115‬و ‪. ,‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ H( H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ HA‬ص‪ ،‬و ‪H‬دة‬ ‫' ‪ H‬درا ‪" H‬ظر ‪ H‬ط ‪ ، H‬ر ‪H " H‬ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬ ‫د أ ول‪ :‬وا‪ $‬ا ‪ H( 7,#‬ا ‪ H‬دة ا‬ ‫‪-‬‬
‫‪ ،2005/2004‬ص ‪ 92‬و ‪. ,‬‬ ‫ا و ن وا ث ( ‪" $‬ون ا ود وا ر ا " ا‬
‫‪ - 3‬و( ھذا ا ‪#‬دد ‪ -$‬ا ‪,‬س ا‪4 ,'0‬ن‪» :‬ا ط ‪-‬ا ‪- , 9‬د( ت أ م ‪ -$‬ء ا و‪-‬وع ‪ "4‬أ ر ت ‪ H ,#‬ا‪H 0‬ر ا ط‪H,‬وب ‪H‬دى ا ‪ H‬د‬
‫‪H ,‬ل‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ه م م ا "زاع ‪ H‬ن ا ط‪H‬ر( ن ' ‪ H- =H‬ت ا !‪H#‬ل ‪H 1098‬ن ق‪.‬ل‪.‬ع‪ ،‬إ أن ا ‪H‬رار ا ط ‪H‬ون ( ‪ >H‬رد ذ ‪H‬ك ا ‪H‬د(‬

‫‪45‬‬
 ‫<<‬

‫‪A‬ص د‪A‬ل ! ش ا ‪ H9‬ل ‪< H$‬م‪#A ،‬و‪ H#‬وأن‬ ‫ا‪ 9E‬ل ا طروح (‬ ‫و‬
‫‪H‬ن أن ‪>" H-‬‬ ‫‪A‬ص ا "‪H‬ود ا ‪H‬‬ ‫ا دة ‪ 532‬م "ص '‪ ,‬أي ‪$‬وة ‪- , # A‬ر (‬
‫‪H‬دود ا ‪^ H‬‬ ‫‪H‬ث أ'ط‪ H‬ه ‪H$‬وة ا‪H E‬راء (‪H‬‬ ‫‪H" H‬ص '‪H >H ,‬ن ‪،^ H‬‬ ‫أو ا ود‪ ،‬ز دة '‪H,‬‬
‫" ( > دون واھ ‪ ،‬ذ ك "رى أن ھذا ا "ص م ط ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل أي إط‪ H‬ر ‪" H$‬و" أو‬ ‫ا‬
‫و ‪ H‬ا ‪،7,HH#‬‬ ‫‪HH‬رك ( ‪ ،>HH‬وإ" ‪ H‬أ'ط‪ H‬ه ( ‪HH‬ط ا "‪ H‬ا "و" ‪HH E H‬راء‬ ‫‪HH‬ن أن‬ ‫‪ H‬ري‬
‫‪HH‬ود ا ‪HH‬ذي د ‪ H! >HH‬ش‬ ‫‪HH‬ن ا‪ H(E‬دة ‪HH‬ن ا‬ ‫'‪ H,‬أي '"‪HH#‬ر‬ ‫‪HH‬ت ‪HH# $‬رة ‪HH‬دم ا‪H9‬‬
‫‪HH‬ن أن ‪H‬‬ ‫و ‪ H‬ا ‪ H 7,HH#‬ن ا ط‪HH‬ر( ن‪ ،‬إذا ‪ H‬ا ‪ " "2 H‬ا ‪ ^ H‬ا ‪H‬‬ ‫ا ‪ H 9‬ل ( ‪ H‬إط ‪ H‬ر‬
‫‪1‬‬
‫‪ P‬ر‪.‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪ ,' 7,#‬ا‪ E‬راء "‬ ‫‪#‬ر أ‪2‬ر‬ ‫ا ! ق '‪ ، ,‬وا‬
‫> ب ا طر‪ 4‬ن‬ ‫‪3:‬‬ ‫ا‬ ‫ا‪3‬‬
‫‪H‬ل ا "‪H‬زاع ا‪ A‬ر ‪ H ( ، H‬ر ا !‪ H‬ش‬ ‫ر ‪H-‬ور ا ‪ H9‬ل‬ ‫ل‪:‬‬ ‫‪ > -‬با‬
‫‪ >H‬أو ا " '‪H' >H‬ن ‪H-‬ور ‪H ,‬‬ ‫‪H‬‬ ‫ا د' <>‪ ،‬و(‪H‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ر ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬ ‫و ‪ ,‬إ‬
‫ا ‪. #A‬‬ ‫‪9‬رة '‪ ,‬ا‬ ‫ا‪ 0‬ر‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل إ‬ ‫ن '‪,‬‬ ‫ا ‪،7 #‬‬
‫!‪ HH‬ش ا ‪ HH9‬ل إ ط‪ HH‬ا ‪ HH9‬ل‬ ‫‪ HH‬ن '‪HH,‬‬ ‫‪HH‬‬ ‫‪ > -‬ب ا * ر‪ HH( :‬ھ‪HH‬ذه ا‬
‫‪ H P H‬ب ا ط‪H‬ر( ن‬ ‫‪H‬ق‪ ،‬أ ‪H‬‬ ‫‪ ،‬و ‪ 4‬ل ا ‪H‬ث (‪ H‬ا "‪H‬زاع و‪H$‬ت‬ ‫وى و( وى ا ‪9‬‬
‫!ظ ا "زاع‪.‬‬ ‫‪C( :‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل وم‬

‫]‪< <끆ËÖ]<Å]ˆßÖ]<íèçŠi<»<ØǎÖ]<jËÚ<Ø}‚i<íéÖ^ÃÊ<VíéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬

‫' ‪ ... H‬ذ ‪H‬ك أن ‪ H-‬ت ا ‪ 7,H#‬ا ‪H‬وارد دو"‪H‬‬ ‫‪H‬ري '‪ H,‬ا ‪ H-‬ا‬ ‫‪ A‬ط` '"‪H‬د "‪H‬ص ‪4H‬ن ‪ H-‬ت ا !‪H#‬ل ‪ 1098‬ا ‪H,‬ق ‪7,H#‬‬
‫' و"زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪" $‬ون ا زا ت وا ود دءا ن ا !‪#‬ل ‪ 1098‬إ ‪ 1116‬س أي ا ‪ "2‬ء ‪ - ,‬ا‬
‫‪ H ' H‬رس ‪،2004‬‬ ‫ر \ ‪' 2002/10/01‬دد ‪ !, 751‬ا ‪H' ' H‬دد ‪ 2001/216‬أورد ‪ >H‬ا "‪H‬دوة ا ‪ H- , H2 2‬ء ا‬ ‫‪$ -‬رار ا ‪,‬س ا‪,'0‬‬
‫ص ‪.153-152‬‬
‫‪1‬‬
‫' (‪ H‬ا ‪" H‬ون ا ر ‪ ، H‬أطرو ‪H " H‬ل ا ‪H‬د وراه (‪ H‬ا ‪H‬وق و ‪H‬دة ‪" H$‬ون ا‪ H '0‬ل ‪H ,‬‬ ‫ل ا ود ‪ P‬ري‪ :‬طرة ا ‪ ( -‬ا دة ا‬
‫‪ ،2006-2005‬ص ‪.147‬‬ ‫ا وق أ دال ا ر ط ا " ا‬

‫‪46‬‬
 ‫<<‬

‫د ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ن ا وا‪ H-‬ا ‪ H‬أ‪ H2‬رت و ‪H‬‬ ‫و ا "زا' ت ا " '‪,‬‬ ‫ر‬
‫ر‪H ( H-‬رة ‪ H $‬م‬ ‫‪" H‬دي و‬ ‫‪H‬م " < ‪ H H‬ن‬ ‫زال ‪ 2‬ر د و" ‪ ، 9‬دون ا و‪#‬ل إ ‪ H‬ا‬
‫‪2 1‬‬
‫‪.‬‬ ‫ھذا ا ون دور ا ‪#‬‬
‫‪H‬ن‬ ‫د‪A‬ل ! ش ا ‪ H9‬ل ‪H‬ن 'د ‪H " ،>H‬د أ"‪>H‬‬ ‫ذا ا دل ا دا<ر ول (‬ ‫و!د‬
‫ا‪E‬ر‪ H9‬د وا "‪7H#‬‬ ‫‪-‬ن‬ ‫‪ 3‬ا' د ھذه ا‬ ‫ذ ك ض ا ! > ا !ر"‬ ‫ذھب إ‬ ‫و‬
‫‪ H‬ت ا ‪ H#‬رى وا و ‪HH‬ط ‪HH ،‬ول‬ ‫ا ‪H‬ذي د ‪ >HH‬ا !‪ H‬ش [ ‪H‬ر وا ‪HH‬ؤا ر ‪ H( H# A‬ا ؤ‬
‫' ‪ HHH‬ره ا‪HHH2 0‬ر ‪4HHH‬ھ = ‪HHH‬ذ ك‬ ‫‪ HHH-‬ت ا "و" ‪ HHH‬وا "ظ ‪ HHH‬و ‪ HHH‬ا ! ‪ HHH $‬ا ط ‪HHH‬‬ ‫ا‬
‫‪,‬و ‪ H‬ت ا ‪H-‬رور ( ‪HA H‬ص '=‪ H$‬م‬ ‫وا و د‪" (-‬ظ‪H‬ر ا‪H 0‬راء ‪ - H# A‬زو ‪H‬دھم‬
‫‪H‬م وا زا ‪ H‬ت ا وا‪ H,' H $‬م‪ 0 H( ،‬راء ‪H‬رون ( ‪ >H‬ا ‪H9‬رط‬ ‫ؤا ر‪ ،‬وا وق ا وا‬
‫‪H‬و‪ $‬م و ‪H‬دا( '" ‪ ، H‬ذ ‪H‬ك أن د‪H >H,A‬ون و ‪ H‬و' ‪ ، H ,‬ن ا !‪ H‬ش‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬ن أن‬ ‫ا ذي‬
‫‪ >H‬وإ'ط <‪>H‬‬ ‫‪ >H‬ر ‪H‬ل إ ‪ H‬ا ‪H‬ؤا ر ‪" H >H ='E‬زاع ا ‪H‬روض أ‬ ‫و'"د ط‪H‬رح ا "‪H‬زاع أ‬
‫‪H‬‬ ‫ب ا ‪ 9‬ل ذا ا ل أو ر(ض و( ھذه ا‬ ‫" ‪C( ،‬‬ ‫رأ > ا ‪ #A9‬وا ‪,‬ول ا‬
‫‪ H H‬ن أط‪H‬راف‬ ‫‪ 4H‬ا ‪H 2‬‬ ‫ت > و <ل ‪" $‬و" ‪ E‬زام ا ‪ H9‬ل‪ ،‬وھ‪H‬ذا ‪H 2 H‬ر‬ ‫( !ش‬
‫‪4‬‬
‫ا =‪ $‬ا ‪ , 9‬و ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل '"د د‪ >,A‬ن طرف ض ا ! > و ‪H‬‬ ‫وا‬ ‫ر‪ -‬ا‬ ‫ور‪P‬م ا‬
‫‪H‬م (‪ H‬ا ‪H‬دان‬ ‫ر ‪H$ H‬د أ‪H 2‬ت أن ا !‪ H‬ش ‪H‬وم ‪H‬دور‬ ‫‪H‬ض وا‪CH( ،>H!$‬ن ا‬ ‫ا ‪-‬ء(‬
‫ث رز ا‪ < # E‬ت أن أ‪H,P‬ب ا "زا'‪ H‬ت ‪ H‬م ‪H ,‬‬ ‫' ‪=A‬ل د‪،>,A‬‬ ‫ا ‪ # $‬دي وا‬
‫"‪HH‬ب ‪HH‬دھور ا =‪ H $‬ت ‪ H‬ن ا ‪HH‬ؤا ر ن وا‪HH 0‬راء‬ ‫‪' H‬د '‪HH‬ل‬ ‫‪HH‬د ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل‪ ،‬إذ‬ ‫'‪H ,‬‬
‫‪H‬م ا ‪ H(=A‬ت (‪ H‬آ ‪ H‬ل‬ ‫ھم (‪H‬‬ ‫ز ! ش ا‪ 9‬ل‬ ‫أن‬ ‫' ‪،‬‬ ‫نا "خا‬ ‫و‬
‫ر ن إ ‪H , ' H‬م‪ 5‬و ‪H‬‬ ‫ر ن ا‪ 0‬راء ا طرود ن وا‬ ‫وإر ع 'دد‬ ‫‪ #$‬رة ‪$‬‬
‫‪H‬ن وراء‬ ‫‪H‬در ‪ 2H‬ن ' ‪ H‬ره ا ‪H‬دف ا ‪H‬و‪A‬‬ ‫‪ ' H‬وا ‪H‬ذي‬ ‫ل ( إر ء ا ‪,H‬م ا‬

‫‪ .‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪.248‬‬ ‫ا‬ ‫‪ # 1‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬

‫ا را‪ $‬را ا ط‪,‬ب ا ‪ " 2‬ن ا ث ا ‪ " 2‬ن ا !‪#‬ل ا‪0‬ول‪.‬‬ ‫"ب‬ ‫إ‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫ول ‪ $‬م ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪#A 2‬وص ا دل ا !‬
‫‪3‬‬
‫‪Yves Fromont. Les pouvoirs de l'inspecteur du travail page. 182 thèses de doctorat université de Montpellier 1980‬‬
‫‪.‬م‪,‬س‪.‬ص ‪.249‬‬ ‫ا‬ ‫‪ # 4‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬
‫و و د' م ا ‪ 2‬ر‪H9" ،‬رة ا ‪ H#‬ل '‪H‬دد ‪11‬‬ ‫' وا ر‪$‬‬ ‫‪ , 5‬ن ا ري‪ :‬ز ! ش ا ‪ 9‬ل '"‪#‬ر ( ل ( ر \ د' <م ا ‪,‬م ا‬
‫"و" ر ‪ ،2002‬ص ‪ 7‬و ‪. ,‬‬

‫‪47‬‬
 ‫<<‬

‫' ‪ HHH# A !HHH# HHH‬وا ‪HHH9‬ر ت ‪" HHH ' !HHH#‬ظ‪HHH‬را ‪ HHH 0‬ده‬ ‫و‪ HHH-‬ا ‪HHH9‬ر ت ا‬
‫‪1‬‬
‫‪.‬‬ ‫' وا‬ ‫ا ‪ # $‬د وا‬
‫‪H‬ل ا "زا'‪ H‬ت ا !رد ‪ H9, H‬ل‪،‬‬ ‫'‪H‬ن دور !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫و‪'E‬ط ء ‪#‬ورة وا‪-‬‬
‫‪ H‬وى د "‪ H‬أ ‪ H‬د ر‪ 2‬وذ ‪H‬ك ‪H‬ن ‪=HHA‬ل‬ ‫‪ H‬و ن‪:‬‬ ‫وذ ‪H‬ك '‪H,‬‬ ‫‪ "H‬دم إ ‪ < H#‬ت ( ‪4H H‬‬
‫‪ 9 ,‬ل ‪ 4‬د ر‪.‬‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ا "دو‬
‫‪3‬‬
‫أ د ر‪.‬‬ ‫وى‬ ‫*'‪,‬‬
‫" ‪2007‬‬ ‫ل ا رد‬ ‫زا‪ :‬ت ا‬
‫‪.‬دة‬ ‫@ ا " ‪#+‬‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬لاذن م‬ ‫ا زا‪ :‬ت ا ‪3‬‬ ‫ا ط با ‪ #‬ة‬ ‫‪:‬دد ا ط ب‬ ‫‪:‬دد ا زا‪ :‬ت‬
‫درھم‬ ‫ا‪ 2‬ل‬ ‫إ‪ :‬دة إد *‪1‬م‬ ‫‪ 8#:‬ا ‪3‬‬
‫‪2586601.40‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪286‬‬ ‫‪1149‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪1153‬‬ ‫أ د ر إداو " ن‬ ‫'‬
‫‪981377.09‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪434‬‬ ‫‪1066‬‬ ‫‪488‬‬ ‫إ"ز ن آ ت ‪,‬ول‬ ‫'‬
‫‪1284417.38‬‬ ‫‪232‬‬ ‫‪267‬‬ ‫‪1106‬‬ ‫‪1495‬‬ ‫‪1275‬‬ ‫آت ھ‬ ‫إ‪ ,$‬م ‪ 9‬و‬
‫‪114923.70‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪32‬‬ ‫إ‪ ,$‬م ز" ت‬
‫‪4967319.57‬‬ ‫‪391‬‬ ‫‪736‬‬ ‫‪2717‬‬ ‫‪4605‬‬ ‫‪2948‬‬ ‫ا * وع‬

‫" ‪2008‬‬ ‫ل ا رد‬ ‫زا‪ :‬ت ا‬

‫‪.‬دة‬ ‫@ ا " ‪#+‬‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬لاذن م‬ ‫ا زا‪ :‬ت ا ‪3‬‬ ‫ا ط با ‪ #‬ة‬ ‫‪:‬دد ا ط ب‬ ‫‪:‬دد ا زا‪ :‬ت‬
‫درھم‬ ‫ا‪ 2‬ل‬ ‫إ‪ :‬دة إد *‪1‬م‬ ‫‪ 8#:‬ا ‪3‬‬
‫‪3345922.03‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪158‬‬ ‫‪1180‬‬ ‫‪1841‬‬ ‫‪1173‬‬ ‫أ د ر إداو " ن‬ ‫'‬
‫‪6185799.25‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪460‬‬ ‫‪874‬‬ ‫‪499‬‬ ‫إ"ز ن آ ت ‪,‬ول‬ ‫'‬
‫‪2419977.25‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪976‬‬ ‫‪1277‬‬ ‫‪1037‬‬ ‫آت ھ‬ ‫إ‪ ,$‬م ‪ 9‬و‬
‫‪41240.00‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪49‬‬ ‫إ‪ ,$‬م ز" ت‬
‫‪11992939.01‬‬ ‫‪362‬‬ ‫‪439‬‬ ‫‪2650‬‬ ‫‪4034‬‬ ‫‪2758‬‬ ‫ا * وع‬

‫ن ‪=A‬ل إ ء "ظرة '‪ H,‬ا ‪H‬دول أ'‪=H‬ه‪ H" 7H- ،‬أھ ‪H H‬د‪A‬ل !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬
‫و‪H‬‬ ‫"دو ‪ H‬ا‬ ‫! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل‬ ‫‪HH$‬د ت إ ‪H‬‬ ‫ا "زا' ‪ H‬ت ا !رد ‪ H ( H‬أ‪HH#‬ل ‪H 9 5706‬‬
‫‪H2‬ل‬ ‫أي ‪H‬‬ ‫دة ن ‪ 2007‬و‪, 2008‬ت " ‪9 5367‬‬ ‫‪ 9,‬ل ‪ 4‬د ر ‪=A‬ل ا ! رة ا‬
‫ا ل وھو '‪H‬دد‬ ‫أ"> ‪2‬م إر ع ‪ = '753‬إ‬ ‫‪ 93%‬وا ‪' $‬رض '‪ ,‬ا ‪ -‬ء‪،‬‬ ‫"‬

‫‪1‬‬
‫أ د أزد و( ل‪ :‬وا‪" $‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا رب‪ :‬م‪ ,‬س‪ .‬ص ‪.10‬‬
‫‪2‬‬
‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل ‪#‬ورة !رط ‪.‬‬ ‫ون "‬ ‫ل وا ‪ " #‬و‬ ‫ز ‪2‬رة ا‬ ‫و‪ $‬ا‪ A‬ر" د " أ د ر م ون ھذه ا د "‬
‫‪3‬‬
‫' ‪ ' ،‬أ د ر‪.‬‬ ‫ا ‪#‬در ا "دو ا و ‪ 9 ,‬ل وا ‪9‬ؤون ا‬

‫‪48‬‬
 ‫<<‬

‫ر( ‪ H‬ا ‪= H‬د ‪HH‬ن ‪HH‬راء‬ ‫'‪ H‬ا ‪H‬‬ ‫‪ H‬ن ‪ H( H# A >HH‬ا ظ‪HH‬روف ا ‪ H# $‬د وا‬
‫ل ا ذ ن م ‪ H‬م إر ‪ ' H‬م‬ ‫ا‬ ‫دل ا ط ‪ ،‬و‬ ‫ا راھ" وار ! ع‬ ‫ا‬ ‫دا' ت ا‪0‬ز‬
‫‪H‬د‪A‬ل ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل وذ ‪H‬ك ‪ "H‬م و ‪ H-‬ت‬ ‫‪H H‬م ‪H ,‬‬ ‫م‪P‬‬ ‫' ‪ ,‬م (‪C‬ن و‪-‬‬ ‫إ‬
‫'ن ا طرد‪.‬‬
‫‪H‬دا‬ ‫"‪ H( H‬ا ‪H‬دول أ'‪=H‬ه‪H, ,$ ،‬‬ ‫'‪ ,‬ا ‪ H-‬ء وا‬ ‫تا‬ ‫و'‪C( > ,‬ن 'د ا ‪9‬‬
‫‪HH‬طرة‬ ‫‪H‬‬ ‫‪CHH( H‬ن ذ ‪HH‬ك ؤ ‪HH‬د (‬ ‫‪HH‬واة ‪ HA‬رج ھ‪HH‬ذه ا ؤ‬ ‫تا‬ ‫إذا ‪$ H‬ور"‪HH‬ت ‪HH‬دد ا ‪H9‬‬
‫‪H9‬ف ‪H‬ن‬ ‫ا ‪ 7,#‬أ م ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ H ،‬ر‪P‬م ‪H‬ن أن ا ‪H ,‬وء إ ‪ H H‬س إ ر ‪ H‬وھ‪H‬ذا ‪H‬‬
‫‪=A‬ل ‪$‬راءة ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫]‪< <^ãjéÖ^ÃÊæ<íéÂ^Û¢]<l^Â]ˆßÖ]<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<…æ<l^éן<VêÞ^nÖ]<gת¹‬‬
‫‪HH‬ددة ‪HH‬ن‬ ‫ر ‪HH‬ب '‪HH‬ن ا‪= HA‬ف ا ‪ H 7 H#‬ن ا ‪HH‬ؤا ر ن وا‪HH 0‬راء "‪HH9‬وب أ‪ H9‬ل‬
‫ر ‪H‬ف‬ ‫' ‪ ،‬وإذا ن ن ا ‪ H‬ل و‪H-‬‬ ‫‪ 9‬ل واء "ت (رد أو‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ‪ (=A‬ت ا‬
‫"زاع ا ‪ 9‬ل ا !ردي ' ره م أ ر وا د و ‪H,‬ق و‪ > H-‬ا ‪ , H9‬ا !رد ‪CH( ، H‬ن ا‪H 0‬ر‬
‫‪HH‬ث '‪H‬رف ‪H‬دا و ‪HH‬زرا ‪ H‬ن ( ‪ H‬ء‬ ‫'‪H‬‬ ‫ر ‪H‬ف "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫" ‪H‬‬ ‫‪H‬م ‪H‬ن ھ "‪H‬‬
‫‪1‬‬
‫‪H‬ل ا ‪H9‬رع ا ر ‪H‬‬ ‫زھ‪H' H‬ن "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪ ، H‬ا ‪ H9‬ء ا ‪H‬ذي‬ ‫‪" $‬ون ا ‪ H9‬ل‬
‫‪2‬‬
‫' ‪ ،‬ن ‪=HA‬ل ا !‪H#‬ل ‪H 549‬ن‬ ‫رف "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫د‪A‬ل‬ ‫ره ن ا ‪9‬ر ت‬
‫ب ا ‪ H9‬ل‪،‬‬ ‫ل ا ‪ (=A‬ت ا " ‪<9‬‬ ‫' "‪ ،‬ھ‬ ‫‪""» :‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‬

‫‪ #! , 1‬ل ( ا و‪-‬وع أ"ظر‪:‬‬

‫‪ -‬ا ج ا وري‪ :‬دو" ا ‪ 9‬ل ا د دة أ م ' د ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ط ا‪ " 0‬ا ر ط ط ‪ ،2004‬ص ‪.302‬‬
‫‪ ,' -‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن م‪ ,‬س‪ .‬ص ‪.102‬‬
‫‪ ' -‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ‪H‬زء ا ‪ H$=' : " H2‬ت ا ‪ H9‬ل ا ' ‪ H‬ا ط ‪ H‬ا‪0‬و ‪ 2006 H‬ا ط ‪ H‬ا ورا‪ H$‬ا وط" ‪H‬‬
‫را ش‪ ،‬ص ‪.18‬‬
‫‪ ,‬ب ‪ ،1982‬ص ‪.827‬‬ ‫د ل ا د ن ز ‪ ' :‬د ا ل ( ا "ون ا ‪#‬ري ا ط ا ‪ ، " 2‬ط ا < ا ‪#‬ر ا‬ ‫‪-‬‬
‫‪- Jacques Brissaud-paul André Guy: «l'évolution sociale et la pratique de l'arbitrage» Bocard, édition‬‬
‫‪paris 1939 p. 81.‬‬
‫‪H‬ري أ ‪ H‬م أ ‪ H‬م‬ ‫‪" - 2‬ص ا ‪9‬رع ا ‪#‬ري ( ا دة ‪ 128‬ن ‪" $‬ون ا ل ا ‪#‬ري ر‪$‬م ‪H' H » 2003 "H 12‬دم ا‪=HAE‬ل ‪H‬ق ا ‪H-‬‬
‫و'‪H H‬ن أ‪ H#‬ب ا‪ H '0‬ل و ‪ H‬ن ‪H‬‬ ‫ھذا ا ب '‪ ,‬ل "زاع ‪,‬ق ‪9‬روط ا ل أو ظرو(> أو أ م ا ‪A‬دام "‪ 49‬ن ‪ #‬ب ' ‪H‬ل أو‬
‫ا ل أو (ر ق " م«‪.‬‬
‫و'‪H H‬ن ا ‪ H‬ل أو‬ ‫‪H : H‬ل ‪=HA‬ف "‪ H 4H9‬ن‬ ‫( ا دة ‪ 22/2‬ن ‪" $‬ون ا ل ا‪0‬رد"‪H‬‬ ‫‪ -‬دد ا ‪9‬ر ا‪0‬رد" ا ‪#‬ود "زاع ا‬
‫ا " ‪H H‬ن ‪ H‬و ‪ H‬ن ‪ H#‬ب ا ‪H‬ل أو " ‪ H‬أ‪ H#‬ب ا ‪H‬ل ‪H‬ن ‪ H‬أ‪HA‬ر ‪H‬ول ط ‪HH‬ق ' ‪H‬د ' ‪H‬ل ‪ ' H‬أو ! ‪ H‬ره أو ‪H,‬ق ظ‪H‬روف ا ‪HH‬ل‬
‫و‪9‬روط>‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫<<‬

‫‪H‬ن ا‪H 0‬راء‪ ،‬و ‪H‬ون ھ‪H‬د( ا ‪H‬د( ع '‪H‬ن‬ ‫'‪H‬‬ ‫‪H‬ون أ ‪H‬د أطرا( ‪" H‬ظ ‪ H " H‬أو‬ ‫وا‬
‫ؤ ء ا‪ 0‬راء‪.‬‬ ‫"‬ ‫' ‪،‬‬ ‫‪7 #‬‬
‫ون أ ‪H‬د‬ ‫ب ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫ل ا ‪ (=A‬ت ا " ‪<9‬‬ ‫'‬ ‫د "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬
‫" ‪ , H9 , H‬ن‪H ،‬ون ھ‪H‬د( ا ‪H‬د( ع '‪H‬ن‬ ‫‪ 9‬ل وا د‪ ،‬أو 'دة ‪ , 9‬ن‪ ،‬أو "ظ ‪H‬‬ ‫أطرا(‬
‫‪ , 9 ,‬ن ا " ن«‪.‬‬ ‫ا "‬ ‫‪ 7 #‬ا ‪ 9‬ل أو ا ‪ , 9‬ن أو ا "ظ‬
‫ر( ‪ H$=' H‬ت ا ‪ H9‬ل‪،‬‬ ‫ن أ‪ #‬ب ا "زا'‪ H‬ت ا ‪H‬‬ ‫'‬ ‫ر "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫و‬
‫‪HH‬ن أن ر ‪HH‬ب '" ‪HH HH‬ن‬ ‫‪HH‬‬ ‫‪HH‬ذر و رو"‪ ! HH‬د ‪HH‬‬ ‫‪HH‬‬ ‫‪HH‬ل‬ ‫ا‪HH 0‬ر ا ‪HH‬ذي !‪HH‬رض ا‬
‫‪ H‬رض ا ‪ H 7 H#‬ن‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪" H (1 H‬‬ ‫'‪ ,‬أط‪H‬راف ا =‪ H$‬ا‪"E‬‬ ‫ت ‪,‬‬ ‫ا"‬
‫(ظ‪H‬‬ ‫م وا ‪H‬د( ع '" ‪ H‬وا ‪ H9‬ل ا ‪H‬ذي ط ‪ 7H‬إ ‪ H‬ا‬ ‫ق ط‬ ‫ا‪ 0‬راء ا ذ ن ر ون (‬
‫‪2‬‬
‫و ‪.‬‬ ‫أو ا‬ ‫را ؤ‬ ‫'‪ ,‬دوره ا دي (‬
‫"‪HH‬ب‬ ‫' ‪H " ، H‬د ا‪HH-E‬راب ‪H‬ن‬ ‫"زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫‪H‬‬ ‫و ‪H‬ل ‪H‬ن ا ظ‪ H‬ھر ا‪0‬‬
‫"‪HH‬ب ا ‪ H 9‬ل‪HH ،‬ذ ك و‪ H -‬ت ‪HH, A‬ف ا ‪HH9‬ر ت‪ 3‬و ‪HH‬ن‬ ‫ا‪HH 0‬راء و ‪=HHPO‬ق ا ‪ H -‬د ‪HH‬ن‬
‫‪HH‬ل ا‪ H# A‬ص ا "ظ‪HH‬ر ( ‪H‬‬ ‫‪HH‬ث‬ ‫‪HH‬ل ا "زا'‪ H‬ت‪،‬‬ ‫‪ " H-‬ا ‪HH9‬رع ا ر ‪ H‬ط‪HH‬رق ‪,HH‬‬
‫' ‪HHH‬‬ ‫‪HHH‬وا(ر ا ‪HHH A‬رة ا‬ ‫و " ‪ HHH‬وا‪ HHH A‬ر أ'‪< HHH-‬‬ ‫را'‪HHH( HHH‬‬ ‫<‪ HHH‬ت ‪HHH P‬ر ‪< HHH-$‬‬
‫‪HH H‬و( ر ‪ " H -‬ت ‪ < H -$‬أ " ‪ H‬أ‪HHA‬رى و ‪HH‬ن ‪ H‬ن ھ‪HH‬ذه‬ ‫وا ‪ H # $‬د وا " ‪ H‬وا "و" ‪H‬‬
‫ا < ت " د ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫"‪HH#‬وص '‪>HH ,‬‬ ‫'‪H‬‬ ‫‪ H‬ز ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا "زا'‪ H‬ت ا‬ ‫أ‪HH 7 H#‬د‪A‬ل‬ ‫و ‪H‬‬
‫‪4‬‬
‫دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ H( H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ HA‬ص و ‪H‬دة ا ‪H‬و ن‬ ‫‪ , 1‬ل ا ( ‪" :‬ب ا رو" ( '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل وق دو" ا ‪ 9‬ل ث " ل د ‪,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬
‫‪ ،2008-2007‬ص ‪.100‬‬ ‫' ا " ا‬ ‫د ا ‪ A‬س أ دال ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬ ‫وا ث ( ‪" $‬ون ا و‬
‫‪ 2‬در ا ‪ 9 ! : , #‬ا ‪ 9‬ل ن ا را‪ $‬وا ‪ . #‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪.76‬‬
‫‪ - 3‬ا ‪9‬ر ا !ر" ا !‪#‬ول ن ‪ R523/1‬إ ‪.R525/12‬‬
‫‪" $ -‬ون ا ل ا‪0‬رد" ا ‪ #‬در ت ر‪$‬م ‪.1996 " 8‬‬
‫‪ -‬ا ب ا ‪ 2‬ث '‪9‬ر ن دو" ا ‪ 9‬ل ا و" ‪.‬‬
‫‪"H 4‬ص ا ‪ H‬دة ‪H 551‬ن دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل '‪H » : H, H H,‬ون ‪H‬ل ‪=HHA‬ف ‪ H‬ب ا ‪ H9‬ل‪H ،‬ن ‪ >"4H9‬أن ‪H‬ؤدي إ ‪H" H‬زاع ‪ ، ' H‬و‪H-‬وع و ‪H‬‬
‫أو ا‪ ,$E‬م‪ ،‬أو ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل‪.«...‬‬ ‫‪ ،7 # ,‬م أ ا "دوب ا ‪,‬ف ‪ 9‬ل دى ا‬

‫‪50‬‬
 ‫<<‬

‫!‪ H‬ش‬ ‫‪H‬و‬ ‫‪H‬طرة‬ ‫‪H' ،‬رض‬ ‫ن دور ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪H#‬‬ ‫"‬ ‫و ‪-‬‬
‫"و‬ ‫ل‪4‬‬ ‫ا‬ ‫' ‪) ، H‬ا ! ‪HH‬رة أ‪0‬و ‪ ،( H‬و ‪24‬‬ ‫ا ‪ H 9‬ل "زا' ‪ H‬ت ا ‪ H 9‬ل ا‬
‫ا زا‪ :‬ت ا * ‪ ) :‬ا ! رة ا ‪.( " 2‬‬
‫]‪< <íéÂ^Û¢]<ØǎÖ]<l^Â]ˆßÖ<ØǎÖ]<jËÚ<íèçŠi<ì†ŞŠÚ<V±æù_<ì†ÏËÖ‬‬
‫"‪H‬زاع‬ ‫طرة د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل (‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫(‬ ‫ر م ا ‪9‬رع ا ر‬
‫‪H ( H‬‬ ‫! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل ھ‪H‬و '‪H‬دد ا ‪ H‬و ت ا ‪H‬‬ ‫ر ا ‪H‬د‪A‬ل " ‪H‬‬ ‫' ‪1‬و‬ ‫ا‪ 9‬ل ا‬
‫! ش ا ‪ H9‬ل‪ ،‬وإذا ‪ H‬ن ا "‪H‬زاع‬ ‫و وا دة‪ >"C( ،‬رض '‪,‬‬ ‫ا "زاع‪C( ،‬ذا ن ا "زاع ن‬
‫‪2‬‬
‫أو ا‪ ,$E‬م‪.‬‬ ‫رض '‪ ,‬ا "دوب ا ‪,‬ف ‪ 9‬ل ( ا‬ ‫و‬ ‫م أ ‪2‬ر ن‬
‫‪ H-‬ت‬ ‫' ‪"H ، H‬ص‬ ‫‪H‬و "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫ا ر ‪ E‬راءات‬ ‫و ‪,‬ورة ‪,‬ط‬
‫‪ H‬درة ‪H‬ن ا ط‪H‬رف‬ ‫ر ك إ ‪H‬راءات ا ‪H ،7 H#‬واء ‪H‬ت‬ ‫رد‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‪ ,' ،‬أ">‬
‫‪H‬ب '‪H,‬‬ ‫و‪، H‬‬ ‫درة ن ا ون ا ‪H,‬ف ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا‬ ‫ل‪ ،‬أو‬ ‫ا را‪P‬ب ( ا‬
‫‪ H‬د' ء أط‪H‬راف ا "‪H‬زاع وا ‪H‬ط ر‪ 3 H $‬وذ ‪H‬ك (‪H‬‬ ‫ھذا ا‪ A0‬ر أن وم '‪ ,‬و > ا ‪H‬ر'‬
‫‪4‬‬
‫‪HH‬ث ‪HH,‬زم '‪HH >HH ,‬ذل‬ ‫‪HH‬ن ‪ H‬ر \ ر( ‪ H‬ا "‪HH‬زاع إ ‪>HH‬‬ ‫‪HH‬دى ‪ H " 2‬وأر ‪ H‬ن ‪' H‬‬ ‫أ ‪HH‬ل‬
‫‪H‬ب‬ ‫ا ! ق‪ ،‬وذ ك دا‪A‬ل أ ل‬ ‫ا و‪#‬ول ‪0‬طراف إ‬ ‫و ا "زاع‬ ‫وده‬ ‫‪ #$‬رى‬
‫‪5‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ 9,‬ل إ‬ ‫'‬ ‫أ م ن ر \ ر( ا "زاع ا‬ ‫دى‬ ‫أن‬
‫‪ H‬د' ء ا ‪HH‬ذي و ‪ >HH‬ا ‪HH‬ون‬ ‫ھ‪HH‬ذا وإن ا ‪HH9‬رع ا ر ‪HH$ H‬د ا ‪ "2 H‬و ‪HH‬دون ‪HH‬رر‪ ،‬ا‬
‫‪H‬‬ ‫ب ا‪ 0‬وال‪0 ،‬طراف ا "زاع (‪H‬‬ ‫ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل أو ا "دوب ا ‪,‬ف ‪ 9‬ل‬
‫‪6‬‬
‫ا ررة ( ا د ن ‪ 583‬و‪ 585‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪ !,A‬م 'ن ا ‪-‬ور ن ا‬

‫‪ 1‬را ا دة ‪ 552‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫م ا ر 'دد ‪ 108‬ي‪ -‬و" و ‪ ،2007‬ص ‪.62‬‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫‪9 2‬رى ا ‪,‬وي‪ :‬ا طرق ا د ‪ ,‬ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا '‬
‫‪ 3‬ظ ر ن ث ا وا‪ $‬أن طرق ا د' ء ‪, A‬ف‪ ( -E ( ،‬إ ا ر‪ H $‬ا "‪H#‬وص '‪ H( H ,‬دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‪ H ،‬م ا ‪ H‬د' ء ‪H‬ذ ك '‪H‬ن طر ‪H‬ق‬
‫ا ف أو ا ! س أو 'ن طر ق "دو ا‪ 0‬راء أو ا ‪ ,2‬ن ا " ن‪.‬‬
‫‪ 4‬را ا ! رة ا‪0‬و ن ا دة ‪ 558‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪ 5‬را ا دة ‪ 560‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪ -‬ت ا د ن ‪ 583‬و‪ 585‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪ 6‬را‬

‫‪51‬‬
 ‫<<‬

‫ن أن دو" ا ‪ 9‬ل ر س ( ‪H‬ل إرادة '‪H‬رض "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل‬ ‫ق‪،‬‬ ‫ن ‪=A‬ل‬
‫"‪ H , ( ، H‬ط‪ H‬ل أ ‪H‬د ا "‪H‬زاع ‪ H ,‬أ‪H 7 H#‬ن‬ ‫ز ! ش‪#$4 ،‬ر ‪H‬ر'‬ ‫' '‪,‬‬ ‫ا‬
‫د ل >‪.‬‬ ‫ا‪ #‬ب إ‬
‫‪ -‬ن ا( ح إ ‪H‬راءات‬ ‫ن ا "‪#‬وص ا "و" ا‬ ‫م‬ ‫در‬ ‫( ‪9‬رع ا ر‬
‫‪H‬ؤ ء‬ ‫ا و و ‪ H‬ا‪0‬ط‪H‬راف (‪ H‬أ ‪H‬رع و‪H$‬ت‪H ،‬در ‪ H‬ؤ ‪H‬د '‪ H,‬ا ‪H-‬ور ا ‪H#A9‬‬
‫ن ا و‪#‬ول إ ‪ H‬إ إذا ‪ H‬ن‬ ‫د ل ‪",‬زاع ا طروح‪ ،‬وھذه ا "‬ ‫ا‪0‬طراف ‪#$‬د إ‬
‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫و ‪ #A9 !#‬أ م‬ ‫‪-‬ر ن‬ ‫ا طر( ن‬
‫‪H ,‬ت‬ ‫‪'H‬‬ ‫وإذا ن ا ‪H‬دأ ھ‪H‬و و ‪H‬وب ا ‪H-‬ور ا ‪0 H#A9‬ط‪H‬راف ا "‪H‬زاع ا‬
‫‪ >H"C( ،‬ا ‪ "2 H‬ء ‪H‬ن ھ‪H‬ذا‬ ‫‪ H‬ت ا ‪H#‬‬ ‫‪H‬ن‬ ‫‪H‬‬ ‫أ م ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ' ،‬رھ‪H‬‬ ‫ا ‪#‬‬
‫‪ H‬ب ‪ H $‬ھر‪ H ,' ،‬م أن " ‪HH‬وا ‪H #A9‬‬ ‫ا ‪HH‬دأ‪ ،‬إذ ‪HH‬ذر ‪HH-‬ور ھ‪HH‬ؤ ء ا‪0‬ط‪HH‬راف ‪H #A9‬‬
‫‪ H‬ن ا " <‪H‬ب ‪H‬ن‬ ‫‪H‬وء ا " ‪ H‬ا ‪H$ H‬د ‪H‬ون وراء‬ ‫ؤھ= ‪ E‬رام ا ! ق ا ‪ 17 #‬وذ ك ! د‬
‫م أن ‪,‬ط ت‬ ‫أ د ا "زاع‪،‬‬ ‫دف ن ورا<> وى إط‬ ‫‪ $‬ل أي ن ا طر( ن‪ ،‬وا ذي ‪$‬د‬
‫‪HH‬دودة‪ ،‬و‪HH H H P‬د( ‪=HHA‬ل ا " ‪ H 9$‬ت ‪HH-‬رورة ا ر ‪HH‬وع إ ‪H‬‬ ‫‪HH‬ون‬ ‫ا " <‪HH‬ب ‪H H P‬‬
‫طول أ د ا "‪H‬زاع ا ‪H‬ذي "‪( H‬‬ ‫ن ‪ >"49‬أن ؤدي إ‬ ‫‪ 9‬ر >‪ ،‬وھو‬ ‫ا طرف ا ذي ‪>,2‬‬
‫‪2‬‬
‫ز > ن ر' ‪.‬‬ ‫ب أن‬ ‫' ‪،‬و‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫وط‬
‫" ‪ H‬ا‪ H9‬رط ( ‪ H‬أي " <‪HH‬ب '‪HH‬ن أط‪HH‬راف "‪HH‬زاع‬ ‫‪HH‬ن ( ‪HH‬ل ا ‪HH9‬رع ا ر ‪، H‬‬ ‫‪HH‬ذ ك‬
‫ت ‪ E‬رام ا ! ق ا ‪.7 #‬‬ ‫ل ا ‪=#‬‬ ‫' ‪ ،‬أن ون‬ ‫ا‪ 9‬ل ا‬
‫‪" $ =2H‬و" ‪، H‬‬ ‫‪H‬ب '‪ >H ,‬أن " ‪H‬دب '"‪>H‬‬ ‫أ إذا ‪,‬ق ا‪ 0‬ر ‪AH9‬ص ا' ‪ H‬ري‪>H"C( ،‬‬
‫‪3‬‬
‫ت ‪ E‬رام ا ! ق ا ‪.7 #‬‬ ‫ل ا ‪=#‬‬ ‫ون > ذ ك‬
‫‪ H‬أو ا‪ H,$E‬م‪ ،‬أو ا ‪H‬ون‬ ‫‪H‬ب ا‪H 0‬وال‪ ،‬ا "‪H‬دوب ا ‪H,‬ف ‪ H9‬ل ‪H‬دى ا‬ ‫و رر‬
‫‪HH-‬را ‪HH 2‬ت ( ‪ H >HH‬و‪HH#‬ل إ ‪>HH‬‬ ‫ا ‪HH,‬ف ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل (‪HH‬ورا‪ H A (،‬م ‪ H ,‬ت ا ‪،7,HH#‬‬
‫ا‪0‬ط‪HH‬راف ‪HH‬ن ا !‪ H‬ق ‪ H‬م أو ز<‪ ، H‬أو ا ‪ ،7 H#‬و ‪HH‬ذا '‪HH‬دم ‪HH-‬ورھم '"‪HH‬د ‪ H P‬م‪ ،‬و و‪H$‬‬
‫ب ا‪ 0‬وال ن طرف ا "‪H‬دوب أو ا ‪H‬ون ا ‪H,‬ف ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل وا‪0‬ط‪H‬راف‪،‬‬ ‫‪-‬ر‪،‬‬ ‫ا‬
‫‪1‬‬
‫ا ! رة ا ‪ " 2‬ن ا دة ‪ 558‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫' د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو" ا ‪ 9‬ل ا زء ا ‪. " 2‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪.225‬‬
‫‪3‬‬
‫ا ! رة ا ‪ 2 2‬ن ا دة ‪ 558‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫<<‬

‫‪ H 0‬م ا ‪ H‬دة ‪555‬‬ ‫ا‪0‬طراف ا " ‪ ،‬أو ‪ ^,‬إ م '"د ا ‪ - $‬ء ط‬ ‫"> إ‬ ‫و ‪,‬م " ‪A‬‬
‫ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪ H‬ز ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل‪H" ( ،‬دوب أو ا ‪H‬ون‬ ‫طرة أ ‪ H‬م‬ ‫(‪9‬ل ا‬ ‫( ا‪ A0‬ر أ"> (‬ ‫و‬
‫ا ‪HH,‬ف ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل‪ ،‬أو أ ‪HH‬د ا‪0‬ط‪HH‬راف‪ H ،‬در ‪=HHA‬ل ‪ 3‬أ ‪ H‬م‪ ،‬ر( ‪ H‬ا "‪HH‬زاع أ ‪ H‬ا ‪H " ,‬‬
‫‪1‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ ,‬ث وا ‪#‬‬ ‫ا‪,$E‬‬
‫]‪< <íéÂ^Û¢]<l^Â]ˆßÖ]<íèçŠi<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<íéÖ^ÃÊ<VíéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫' ‪HH#A" .‬ص ا " ط ‪H‬‬ ‫‪HH‬و ا "زا' ‪ H‬ت ا‬ ‫! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪HH#A‬وص (‬
‫‪HH‬ن ‪=HHA‬ل ‪#A‬و‪ H #‬ت ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل )او (‪ " H " .‬ط‪HH‬رق‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ H( H,‬ا !‬ ‫ا و‪ H‬ا‬
‫) " (‪.‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ن ‪=A‬ل ا‪ < # E‬ت ا ر‬ ‫!‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ن ‪B+‬ل ‪ +‬و‬ ‫أو ‪ :‬ا ‪2‬‬
‫‪H‬ن ‪=HA‬ل ا ‪H‬ل‬ ‫'‪H‬‬ ‫‪H‬و "زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫(‬ ‫‪ ,‬ب ! ش ا ‪ 9‬ل دورا‬
‫‪H‬د ‪=HA,‬ف أو '‪ H,‬ا‪H$0‬ل إ ‪ H‬د "‪H‬وع ‪H‬ن‬ ‫ت ا "ظر‪ ،‬وذ ‪H‬ك و‪H-‬‬ ‫رب و‬ ‫د‬ ‫'‪ ,‬إ‬
‫‪H‬ز ‪H9 ! H‬وا ا ‪ H9‬ل‬ ‫ا ‪< #A‬ص ا ‪H‬‬ ‫ض " ط ا ‪=A‬ف "ظر إ‬ ‫‪,‬ق‬ ‫ا رھن (‬
‫‪HHH#‬ر ‪HHH9‬ر ا ‪ HHH9‬ل‬ ‫‪ 0 HHH‬راء و ‪ , HHH9‬م‪ 2‬و'‪HHH‬ن طر ‪HHH‬ق ط ‪ >HHH‬ا‬ ‫م ا ‪HHH‬و‬ ‫‪HHH‬‬ ‫وا‬
‫‪HH‬ب ‪H 2‬‬ ‫‪ H‬ا ‪ 7 H #‬ا ‪HH9‬رو' [ ‪HH‬راء ( ‪ H‬إط ‪ H‬ر ا و‪HH-‬و' ‪،‬‬ ‫و ر‪H ,' >HH#‬‬
‫و‬ ‫>‪ ،‬و‬ ‫ھ ا "زاع و‬ ‫‪ ,‬م ؤھ‪ ,‬ن أ ‪2‬ر ‪,‬و‪$‬وف '‪,‬‬ ‫ا‪0‬طراف‪ 3‬ھذا‬
‫د ل ‪",‬زاع ا طروح‪.‬‬ ‫"ب ا‪0‬طراف ‪E‬‬ ‫ا و‪#‬ل إ‬
‫‪H‬وء ا‪0‬ط‪H‬راف إ ‪H‬‬ ‫ا دور ا ‪H‬ذي ‪H‬وم ‪ H9 ! >H‬ا ‪ H9‬ل ‪H‬ن ‪=HA‬ل‬ ‫رز أھ‬
‫‪ H‬طر ‪H - A‬‬ ‫‪HH‬دة '‪HH‬ن أ ‪ , H 9 H‬ت أو‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪H‬مأ‬ ‫ا ‪H‬‬ ‫‪ H # A‬وأن ا ‪H #‬‬
‫‪H‬ن أن‬ ‫ث‪-‬‬ ‫ھو إداري و "ن‬ ‫د 'ن ل‬ ‫ذون ا‬ ‫" ‪ ،‬ذ ك ( ‪0‬طراف‬ ‫وا" ن‬
‫‪H‬وم‬ ‫‪H‬وم ‪H‬دور ا ‪H#‬‬ ‫‪H‬ث أن ا !‪ H‬ش '"‪H‬د‬ ‫م‪،‬‬ ‫" ب ط‬ ‫!رض '‪ ,‬م ‪,‬و‬
‫‪ H‬رب ا ! ‪ H9‬ن‬ ‫‪,H‬ط > و ‪H‬ن‬ ‫ر ‪ H‬ا و ‪H‬‬ ‫‪H‬ن‬ ‫ا‬ ‫> ا"ط=‪ $‬ن ا ؤھ=ت ا‬

‫‪ H ,‬وا " ‪ H‬ا ‪H‬دد ‪70‬‬ ‫ر ‪OH H‬دارة ا‬ ‫‪ H,‬ا‬ ‫‪H 1‬س ‪ H#‬ب‪ :‬ھ ‪4H‬ة ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪H‬ن ‪=HA‬ل دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل و ‪H9‬ر‬
‫"ظ ‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا دو ‪ ، H‬ا‬
‫‪ " 9‬ر‪ -‬أ و ر ‪ ،2006‬ص ‪ٌ.111‬‬
‫‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.280‬‬ ‫ا‬ ‫‪ # 2‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬
‫رن م‪،‬س‪ .‬ص‪.344 .‬‬ ‫‪ ,' 3‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا‬

‫‪53‬‬
 ‫<<‬

‫‪ "H‬م‪( ،‬و ‪H‬وده دا‪HA‬ل ا ‪H#‬راع‬ ‫أ‪ H#‬ت 'ر(‪H‬‬ ‫م ذه ا وظ !‬ ‫ر‬ ‫وه (‬ ‫اذن‬
‫‪ H‬ا "‪HH‬زاع‪،‬‬ ‫‪ >HH,‬ذو !‪ H‬ءة و‪H$‬درة '‪ H,‬ا و‪H#‬ل إ ‪H‬‬ ‫‪0‬ط‪HH‬راف ا =‪ H$‬ا ‪, H9‬‬ ‫ا ‪H‬و‬
‫'رض '‪ > ,‬ا "زاع ‪ $‬ل ا"د '>‪.‬‬ ‫‪ >,‬أو ! د >‪ ،‬إذا‬ ‫واء‬ ‫"‬ ‫وا ‪,‬ول ا‬
‫‪ H‬رار رھ‪H‬ن إ‪ H9‬رة ا‪0‬ط‪H‬راف‬ ‫ھذا ا دور ا ! ل ! ش ا ‪ H9‬ل وا ‪H‬ده‬ ‫ز‬ ‫و‬
‫( ‪ >H‬ا‪0‬ط‪H‬راف‬ ‫‪H-‬‬ ‫‪ ،‬إ‪ ( H-‬إ ‪ H‬ا ‪ H 2‬ا ‪H‬‬ ‫‪H9‬رة و ‪H‬ر‬ ‫!‪H‬‬ ‫" ا ‪#‬ل >‬ ‫وإ‬
‫(ظ ‪HH' H‬ل أ ‪HH‬رار ا " ‪ = H ( ، H‬ظ أن‬ ‫‪= H‬ل‪ ،‬و ‪HH‬ذا ا‬ ‫ا"ط=‪HH H $‬ن وا ‪HH‬ب ا ‪ H‬د وا‬
‫‪ H‬م وأ ‪HH‬رارھم‬ ‫ؤ‬ ‫‪H‬‬ ‫!‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ! ظ‪H,' H‬‬ ‫أر ‪ H‬ب ا ‪HH‬ل !‪,H-‬ون ا ‪HH ,‬وء إ ‪H‬‬
‫ن‪.‬‬ ‫أ را< م ( إط ر ن ا ر وا‬ ‫‪ , 9‬م و"زا' م‬ ‫و " ‪9$‬‬
‫‪ H‬م ا "زا'‪ H‬ت‬ ‫"‪H‬‬ ‫(‬ ‫ھ‬ ‫'د ! ش ا ‪ 9‬ل '‪ ,‬ا‬ ‫‪< #A ,‬ص ن ‪"49‬‬
‫‪H,‬ون‬ ‫‪H‬و‬ ‫م إ‪H‬‬ ‫‪H ,‬و ‪ ،‬و ‪H‬و‬ ‫روي و ‪,H‬وك ا ط‪H‬رق ا ‪,H‬‬ ‫'ن طر ق إ‪>' "$‬‬
‫‪1‬‬
‫" ‪,‬ز م ‪.>' C‬‬ ‫دون أن !رض '‪ ,‬م =‬
‫‪ `HH‬ا‪0‬ط‪HHH‬راف‬ ‫‪HH‬ل '‪HH,A HH,‬ق ا ظ‪HH‬روف ا " ‪، HH‬‬ ‫و ‪HH‬ذ ك (‪CHH‬ن !‪ HH‬ش ا ‪ HH9‬ل‬
‫‪H‬ل '‪ H,‬د'‪H‬وة ا‪0‬ط‪H‬راف إ ‪ H‬ا ‪H,‬وس إ ‪ H‬ط و ‪H‬‬ ‫‪H‬ث‬ ‫ع وا !‪ H‬وض‪،‬‬ ‫ا " ز' =‬
‫ا ! و‪ ، H-‬ھ‪H‬ذا (‪CH‬ن دل '‪ H9 H,‬ء‪HH H "C( ،‬دل '‪ H,‬أھ ‪ H‬ا ‪H‬وار وا ‪ H‬ون ‪H‬ن أ ‪H‬ل ‪HH‬ل‬
‫ول ا ‪H‬ر ‪ H 0 7‬ب ا‪ H# $‬د ‪ 2‬أو ا‪=HPE‬ق أو ا ز ‪ H‬دة‬ ‫ا "زا' ت ا < ‪ ،‬وا ر زة ‪P‬‬
‫‪ ,2‬ا‪ 0‬راء‪ ،‬و‬ ‫‪C‬ر ع‬ ‫ب وا وق‪ ،‬أو ا ط‬ ‫( ا‪ 0‬ور أو ا ! ظ '‪ ,‬ا‬
‫ھل ھذه ا ‪A‬طوات ن ‪ , >"49‬ل ظ‪H‬وظ ا " ‪ H‬ح إن ‪H‬م ‪H‬ؤد إ ‪H‬‬ ‫و ‪0‬ن‬ ‫‪,‬و‪#‬ول إ‬
‫‪3‬‬
‫! ‪$‬م ا و‪. -‬‬
‫‪ .‬ت ا ر"‬ ‫ن ‪B+‬ل ا‪3$‬‬ ‫‪:‬ا ‪2‬‬
‫‪HHH‬ن ا"‪HHH‬د ع‬ ‫(‪ HHH‬ا و‪ HHH $‬ا ‪HHH ,‬‬ ‫‪HHH‬‬ ‫‪ HHH‬و‬ ‫‪HHH‬را و‬ ‫‪HHH ,‬ب ! ‪ HHH9‬ا ‪ HHH9‬ل دورا‬
‫"‪ >H‬ھ‪H‬و ا "‪ H‬ب‬ ‫‪H‬‬ ‫ا "زا' ت أي أن ' ل ! ش ا ‪ 9‬ل ھذا ھو ' ل و‪ préventif < H$‬ا‬

‫رن‪ :‬م‪،‬س‪ .‬ص‪.345 .‬‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫( ا "ون ا‬ ‫ا ‪,‬‬ ‫و‬ ‫‪ ,' 1‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬
‫' وطرق‬
‫‪ 2‬أ"ظر‪:‬‬
‫‪ -‬ا ‪#‬د ق زاوي‪ :‬ا !‪#‬ل ‪ 0‬ب ا‪ # $‬د ‪ ،‬ط دار ا "‪9‬ر ا ر ‪ ،‬ا دار ا ‪ -‬ء ‪ ،1999‬ص ‪ 52‬و ‪. ,‬‬
‫‪- Jacques Biancarelli, la compétence de l'inspection du travail en matière de licenciement pour motif économique‬‬
‫‪revue droit sociale, n° 3 mars 1982. p 225.‬‬
‫‪ ,' 3‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن م‪،‬س‪ .‬ص‪.345 .‬‬

‫‪54‬‬
 ‫<<‬

‫ث ‪ ,‬ظ ر > ‪ H $‬م ‪ H(=A‬ت و ‪ 7 H#‬ؤ‪H9‬رات '‪ H $ H,‬م‬ ‫ا"د ع أي إ‪-‬راب أو إ‪=P‬ق‬
‫إ‪HHH-‬راب أو إ‪=HHHP‬ق ‪ HHH‬رع !‪ HHH‬ش ا ‪ HHH9‬ل إ ‪ HHH‬د'‪HHH‬وة ا‪0‬ط‪HHH‬راف إ ‪ HHH‬إ ‪HHH‬راء ا ! و‪ HHH-‬ت‬
‫"‪HHHH‬‬ ‫‪ ' HHHH‬ن‪ ،‬و ر ‪HHHH‬ب و ‪ HHHH‬ت ا "ظ‪HHHH‬ر ا‬ ‫' ‪ ، HHHH‬و ‪HHHH‬د م ا "‪!, 7< HHHH#‬ر‪ HHHH$‬ء ا‬ ‫ا‬
‫‪1‬‬
‫ر‪.7 # , -‬‬ ‫وا‬
‫‪HH‬ر‬ ‫‪HH‬ن ‪HH‬ن ا "‪ H‬ب ‪HH‬دوث وو‪HH$‬وع '‪HH‬دد‬ ‫و ‪HH‬ذا ا ‪HH‬د‪A‬ل‪HH ،‬ون !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪HH$‬د‬
‫‪H‬ث ‪ H‬م‬ ‫‪ H‬وى ا ‪ H# $‬دي‬ ‫واء '‪ ,‬ا‬ ‫ن و‪ $‬و ‪ 24‬ر ‪,‬‬ ‫و م ن ا "زا' ت‪،‬‬
‫‪H‬رة =‪ H# $‬د ا ‪H‬وط" ‪ ،‬أو '‪H,‬‬ ‫‪A‬د ‪H‬‬ ‫ا‪-E‬را ت وا‪=HPE‬ق‪ ،‬و ‪H‬‬ ‫"ب ا ‪ ,‬وء إ‬
‫‪ ! HHH‬دة ‪HHH‬ن ‪HHHA‬د ت‬ ‫‪ HHH ، ' HHH‬رص '‪ HHH,‬ا ‪ HHH‬رار " ‪HHH#‬ب ا ‪ HHH9‬ل وا‬ ‫‪ HHH‬وى ا‬ ‫ا‬
‫‪HH ( H‬ول ‪HH‬د‪A‬ل ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل دون و‪HH$‬وع‬ ‫‪ H‬وى ا‬ ‫‪ ، ' H‬أ ‪ H ,' H‬ا‬ ‫ا ‪ H-‬ن ا‬
‫رار وأ ن دا‪A‬ل ا =د‪.‬‬ ‫م " ‪' T‬ن ذ ك ن ا‬ ‫ا‪-E‬راب وا‪=PE‬ق‬
‫!‪ H‬دي ا = ‪ H‬ن ‪HH‬ن ‪ ' H‬ت ا ‪HH‬ل ا ‪< H-‬‬ ‫وھ ‪HH‬ذا ( ‪HH‬د‪A‬ل !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪HH‬ؤدي إ ‪H‬‬
‫'‪ H,‬ا ‪ H# $‬د ا ‪H‬وط" و'‪ H,‬ا ‪ H‬ل و'‪H,‬‬ ‫" س ھذا ‪C‬‬ ‫ب ا‪-E‬راب‪ ،‬و ط‬
‫ث م ا " ب ‪ -‬ع '‪9‬رات ا‪ B‬ف ن أ م ا ل و و‪$‬ف ا‪ H "E‬ج‪،‬‬ ‫تا " ‪،‬‬ ‫ا ؤ‬
‫‪ H‬وز " < ‪ ، H‬و'‪H,‬‬ ‫'‪ H,‬ا ‪ H‬رار ا ؤ‬ ‫‪ H‬ت ‪,H‬‬ ‫ھذا ا و‪H$‬ف ا ‪H‬ذي ر ‪H‬ب '"‪ >H‬ا"‬
‫‪2‬‬
‫‪ 2‬ر و " ‪#‬ب ا ‪ 9‬ل ‪. ' !#‬‬ ‫رار ا‬ ‫و ل ا وق و'‪ ,‬ا‬
‫‪H‬را‬ ‫و ‪ H 0 H‬د ر‪ ،‬أن '‪H‬ددا‬ ‫و و‪ 7-‬ا‪ < # E‬ت ا " زة ن طرف ا "دو ‪ H‬ا‬
‫‪HH‬ن ا "زا' ‪ H‬ت ‪HH$‬د ‪HH‬م طو ‪ H‬و ‪HH' H ,‬ن طر ‪HH‬ق ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل‪HH ( ،‬ن ‪=HHA‬ل ‪HH$‬راءة ‪H "4‬‬
‫' ‪.‬‬ ‫ل ا "زا' ت ا‬ ‫‪ 7-‬ا دور ا ذي ‪ 9 ! > ,‬ا ‪ 9‬ل (‬ ‫‪ ,‬دول ا‬
‫‪ #‬ل ‪B+‬ل "‬ ‫ل ‪3‬ل ا زا‪ :‬ت ا * ‪:‬‬ ‫شا‬ ‫‪ C.‬د‪+‬ل‬ ‫*دول ‪+#‬ص‬
‫ل ‪ F‬د ر‪.‬‬ ‫‪#‬‬ ‫ا *‪1‬و‬ ‫‪ 2‬د ا دو‬ ‫‪ 2007‬إ ‪8#: 2008 8‬‬
‫" ‪2007‬‬ ‫لا* ‪:‬‬ ‫* زا‪ :‬ت ا‬
‫ا =را ت ا‬ ‫‪:‬دد أ م ا ‪ 2‬ل‬ ‫‪:‬دد ا *‬ ‫‪:‬دد‬ ‫‪:‬دد‬ ‫م‬ ‫ا زا‪ :‬ت ا‬ ‫‪:‬دد ا زا‪ :‬ت‬
‫د‪1‬‬ ‫م‬ ‫ا = ‪2.‬‬ ‫‪ 2#‬ل‬ ‫ا =ر ن‬ ‫ا =را ت‬ ‫ا ‪#‬ب ‪1 #:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Pierre viano, le rôle de l'inspection du travail dans le règlement des conflits collectifs, revue droit social, n° 4‬‬
‫‪avril 1997, p 94.‬‬
‫‪ 2‬ا ‪#‬در‪ :‬ا "دو ا و ‪ 9 ,‬ل ‪ 4‬د ر‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫<<‬

‫‪2‬‬ ‫‪486‬‬ ‫‪512‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪27‬‬ ‫أ د ر إداو " ن‬ ‫'‬
‫‪1‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬ ‫ا"ز ن أ ت ‪,‬ول‬ ‫'‬
‫‪15‬‬ ‫‪4228‬‬ ‫‪3909‬‬ ‫‪2267‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪91‬‬ ‫آت ھ‬ ‫إ‪ ,$‬م ‪ 9‬و‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫إ‪ ,$‬م ز" ت‬
‫‪18‬‬ ‫‪4839‬‬ ‫‪4498‬‬ ‫‪2603‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪140‬‬ ‫ا * وع‬

‫" ‪2008‬‬ ‫لا* ‪:‬‬ ‫* زا‪ :‬ت ا‬

‫ا =را ت ا‬ ‫‪:‬دد أ م ا ‪ 2‬ل‬ ‫‪:‬دد ا *‬ ‫‪:‬دد‬ ‫‪:‬دد‬ ‫م‬ ‫ا زا‪ :‬ت ا‬ ‫‪:‬دد ا زا‪ :‬ت‬
‫د‪1‬‬ ‫م‬ ‫ا = ‪2.‬‬ ‫‪ 2#‬ل‬ ‫ا =ر ن‬ ‫ا =را ت‬ ‫ا ‪#‬ب ‪1 #:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪1498‬‬ ‫‪619‬‬ ‫‪428‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪19‬‬ ‫أ د ر إداو " ن‬ ‫'‬
‫‪-‬‬ ‫‪580‬‬ ‫‪630‬‬ ‫‪580‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ا"ز ن أ ت ‪,‬ول‬ ‫'‬
‫‪12‬‬ ‫‪13025‬‬ ‫‪10952‬‬ ‫‪3946‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪45‬‬ ‫آت ھ‬ ‫إ‪ ,$‬م ‪ 9‬و‬
‫‪-‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫إ‪ ,$‬م ز" ت‬
‫‪12‬‬ ‫‪15119‬‬ ‫‪12205‬‬ ‫‪4958‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪71‬‬ ‫ا * وع‬

‫‪ H‬ا ‪HH‬ذ ورة‬ ‫‪H#‬‬ ‫'‪ H‬ا‬ ‫‪ H‬ن ‪HH‬ن ا ‪HH‬دول أ'‪=HH‬ه‪ ،‬أن '‪HH‬دد ا "زا' ‪ H‬ت ا‬
‫‪HH‬ن أ'‪HH‬وان ! ‪ H‬ش‬ ‫‪HH‬دة ‪ H H‬ن ‪ 2007‬و‪" 211 ^HH, 2008‬زا' ‪، H‬‬ ‫أ'‪=HH‬ه ‪=HHA‬ل ا ! ‪HH‬رة ا‬
‫‪H‬‬ ‫" ‪H‬ب ا‪ H# $‬د ا‬ ‫إ‪-‬را ت ا‪ 0‬ر ا ‪H‬ذي ‪ H‬ھم (‪H‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ن ! دي طور ‪ " 30‬إ‬
‫‪ A‬رة ھ ‪.‬‬
‫‪H‬و‬ ‫ر !‪ 9‬ا‪ 9‬ل (‬ ‫إن ا‪0‬ر‪ $‬م ا واردة ( ا دول أ'=ه‪ ،‬و‪ 7-‬ا " ح ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا "زا' ت ا‬
‫ھذه ا‪0‬ر‪ $‬م ‪ H9‬ء ‪H‬ن‬ ‫ل‬ ‫ا و‪-‬و' ‪! ،‬رض '‪ " ,‬ا‬ ‫‪ P‬ر أن ا ‪ ,‬ل ا ‪,‬‬
‫‪H‬و ھ‪H‬ذه ا "زا'‪ H‬ت‪ ،‬و ‪ H‬رة أو‪ ،7H-‬ھ‪H‬ل‬ ‫ت ‪H‬‬ ‫ا ! ا‬ ‫‪9‬رإ‬ ‫ا ذر‪"0 ،‬‬
‫‪H‬د ‪H‬ؤازرة‬ ‫و ت د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل و ‪H‬دھ و و ‪ ,< H‬ا ‪ ، H# A‬أم أن ا ‪H‬ل ‪H‬م ‪ H‬م إ‬
‫‪H‬د ا"‪H‬د ع ا‪H-E‬راب أو‬ ‫‪H‬و‬ ‫أ‬ ‫‪9‬رإ‬ ‫أ"‬ ‫و ‪ 24‬ر " ‪،‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ‪,‬ط ت ا‬
‫‪.‬‬ ‫ر( ا دور ا ذي وم > أ'وان ! ش ‪ 9‬ل ( ھذه ا‬ ‫ا‪=PE‬ق‪ ،‬وذ ك‬ ‫ا ‪ ,‬وء إ‬
‫‪HHH‬و "زا'‪ HHH‬ت ا ‪ HHH9‬ل‬ ‫‪HHH‬م (‪HHH‬‬ ‫و'‪HHH‬ل أي‪ HHH ( ،‬ز !‪ HHH‬ش ا ‪ HHH9‬ل ‪HHH-‬ط‪HHH ,‬دور‬
‫‪ H‬و" ' ‪ H ( H‬ا ‪ H‬رار ا =‪ H $‬ت ا ‪ , H 9‬و‪ H -‬ن ا ‪,HH‬م‬ ‫!‬ ‫‪H‬‬ ‫' ‪ ، H‬و ‪ H‬ھم‬ ‫ا‬

‫‪56‬‬
 ‫<<‬

‫' ‪HH ، H‬ذ ك " ‪ H‬د'‪HH‬م ھ‪HH‬ذا‬ ‫"دو ‪HH >HH"' H‬ل " ‪ H‬ا‪ H # $‬د وا‬ ‫‪ ' H‬ا ‪HH‬ذي‬ ‫ا‬
‫م ا د دة ا "وط >‪.‬‬ ‫وا ب ا‬ ‫‪4‬ھ ‪،>,‬‬ ‫ز و و > ور( در‬ ‫ا‬

‫‪57‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <l^Â]ˆßÖ]<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<Ø}‚i<àÚ<‚ <Ö]<l^eçÃ’Ö]<V<êÞ^nÖ]<ovf¹‬‬
‫‪HH‬د ‪HH‬ن ‪HH‬د‪A‬ل ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل ( ‪H‬‬ ‫‪ H#‬و ت ا ‪H‬‬ ‫‪H,‬‬ ‫‪ T "H‬ھ‪HH‬ده ا " ط ‪ H‬ا‬
‫دود ‪ H‬ا ‪ H‬ون ‪ H‬ن ! ‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل‬ ‫ط‪ H ,‬ن ‪HH#A" :‬ص )ا ط‪HH,‬ب ا ول(‬ ‫ا "زا' ‪ H‬ت ( ‪H‬‬
‫ون ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫دود ا‬ ‫وا ‪ -‬ء‪ ) " .‬ا ط‪,‬ب ا " ( "‪>##A‬‬
‫]‪< <ð^–ÏÖ]æ<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<°e<áæ^ÃjÖ]<íèæ‚¦<VÙæù]<<gת¹‬‬
‫! ل‬ ‫ا دول ن أ ل‬ ‫راھن '‪,‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ن أھم ا‪ 0‬زة ا‬ ‫ر !‪9‬‬
‫'ل‬ ‫' ‪ ،‬إ أن (‬ ‫' ‪#$‬د ‪,‬وغ ا " ء ا ‪ # $‬دي وا‬ ‫‪ -‬ت ا "ون ا‬
‫‪ -‬ء‪.‬‬ ‫وى '=‪$‬‬ ‫رھ "‬ ‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل‬
‫! ل دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫(‬ ‫"ت " ' ' ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ' رھ آ‬ ‫و‬
‫ز ا ‪ >"C( ، < -‬ن‬ ‫'=‪$‬‬ ‫ودة '‪ ، ,‬ر ط ط‬ ‫ق ا رھ " ت ا‬ ‫و‬
‫و‬ ‫‪9‬وش '‪,‬‬ ‫ت ا‬ ‫ا‪ E‬راھ ت وا‬ ‫ؤل ول ط‬ ‫أن طرح ا‬ ‫اط‬
‫(‬ ‫دود‬ ‫ظ ھر ا‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء‪ ،‬وأ ن‬ ‫ا وا‪#‬ل ا ! ل وا " ء ن ! ‪9‬‬
‫' ره ا ‪ # A‬ص ا د ث ‪" $‬و"‬ ‫وى ا ‪7,#‬‬ ‫‪ -‬ء '‪,‬‬ ‫ا‪ 9‬ل‬ ‫!‪9‬‬ ‫'=‪$‬‬
‫ووا‪. $‬‬ ‫ر‬ ‫وا د م‬
‫"ص‬ ‫‪-‬‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬ ‫رس ا ‪#A‬ص ا ‪#‬‬ ‫!‬ ‫(ل‬ ‫و‬
‫‪-‬ر ا ‪.7,#‬‬ ‫وى‬ ‫ون وا ‪ 9‬رك ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء '‪,‬‬ ‫‪4‬ط ر ا‬ ‫‪" $‬و"‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬أراد ا ‪9‬رع‬ ‫=‪ # A‬ص ا ‪#‬‬ ‫( ن ‪=A‬ل ا ر س ا "و"‬
‫ول ا ‪ # A‬ص ا ذ ور ‪ $‬ل‬ ‫وا ‪ < -‬ا ذي ن ‪< $‬‬ ‫‪$‬ط دا ر ا دل ا !‬ ‫ا ر‬
‫‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫و != ن‬ ‫دي د‪$‬‬ ‫إذا ن "ظ م ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ول‬ ‫طرو‬ ‫ؤل‬ ‫نا‬
‫م‬ ‫ون دي ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء‪ .‬أم أن "ظ م ا ‪ 7,#‬ا ذ ور‬ ‫ؤطر =‪$‬‬
‫ا "ون‬ ‫'‪,‬‬ ‫زي ا ر‪$‬‬ ‫'=‪$‬‬ ‫'‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫وا ‪#‬ور ا ‪,‬ذان ؤ‪2‬ران‬ ‫دود‬
‫' )ا ! رة ا‪0‬و (‪.‬‬ ‫ا‬

‫‪58‬‬
 ‫<<‬

‫ر ا ‪ " -‬ت وا‪ E‬راءات ا‬ ‫! ؟ ھل‬ ‫ا !‪#‬ل ا‬ ‫و ذا 'ن ا ‪( 7,#‬‬

‫ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء‬ ‫! ‪4 ,‬ن ؤطر ‪ ,‬ون ا ط‪,‬وب ن ! ‪9‬‬ ‫ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫!>‬
‫)ا ! رة ا ‪.( " 2‬‬ ‫‪# $‬رة 'ن ‪,‬وغ ھذا ا‬ ‫أم أ"‬
‫]‪< <ë‚éãÛjÖ]<x×’Ö]<ïçjŠÚ<î×Â<íèæ‚]<V±æù]<ì†ÏËÖ‬‬
‫ون ن‬ ‫'=‪ $‬ا‬ ‫دود‬ ‫‪,‬‬ ‫"ت ظ ر ‪ 9‬ل‬ ‫‪ $‬ل ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‬
‫‪-‬ور‬ ‫ث ر(ض ھذا ا‪ A0‬ر ا ‪ 7,#‬ا رم‬ ‫' ‪،‬‬ ‫زي ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء ا‬
‫"‪#‬وص ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‬ ‫م ا " دا إ‬ ‫ن ا‪0‬‬ ‫و'‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل (‬
‫)أو (‪.‬‬
‫ل ا‬ ‫د ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫ءل 'ن و‪$‬ف ا ‪ -‬ء‬ ‫ن أن "‬
‫ن‬ ‫دي ‪ 9‬ل وي ا =‪$‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ھل م "ظ م ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ا "و"‬ ‫ا ‪#‬‬
‫' )‪.( " 2‬‬ ‫زي ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء ا‬
‫ل‬ ‫دور دو ا‬ ‫أو ‪ :‬ر‪4‬ض ا ‪ =6‬ء ‪ 4 # #‬ا زا‪ :‬ت ل‬
‫‪7,#‬‬ ‫( أ‪A‬ده‬ ‫ل ‪9‬ل"‬ ‫ن‬ ‫'‬ ‫أن ا ‪ -‬ء ا‬ ‫ب ا‪ 9E‬رة إ‬
‫ل ‪,‬ك‬ ‫‪ $‬ل ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪,‬‬ ‫م‬ ‫‪-‬ور ! ش ا ‪ 9‬ل ( 'دة أ‬ ‫ا رم‬
‫م ا ‪ #‬درة '"> رف "وع ن ا د دب‪.‬‬ ‫ا‪0‬‬
‫‪1‬‬
‫ن ط > (‬ ‫دار ا ‪ -‬ء‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫ق ذا > ر(‪-‬ت ا‬ ‫ا‬ ‫و(‬
‫‪ ،‬د ل‬ ‫د ر(و‪ -‬و ' ل‬ ‫ذه ا طر‬ ‫‪7,#,‬‬ ‫و‬ ‫ول‬ ‫'‬ ‫ا دة ا‬
‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 1100‬ا ذي‬ ‫رض‬ ‫'‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا د" ا ط ق ( ا دة ا‬
‫"ظ م ا م‪ ،‬وا !‪#‬ل ‪ 1111‬ن ‪" $‬ون ا زا ت‬ ‫‪,2‬‬ ‫<ل ا‬ ‫ا‬ ‫ا ‪( 7,#‬‬
‫ب ا‪ E‬راه أو ا د س أو ا ‪,‬ط ا دي‪،‬‬ ‫' د ا ‪7,#‬‬ ‫طن (‬ ‫"‬ ‫وا ود ا ذي‬
‫ق 'ن‬ ‫" ا " زل ا‬ ‫ن ا !‪#‬ل ‪ 754‬ن ذات ا "ون ا‬ ‫ا ! رة ا‬ ‫‪ ( -E‬إ‬
‫د ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫!‬ ‫ا ق ( ا و ض 'ن ا‪ "E‬ء ا‬
‫م ‪ #‬درة 'ن ا دا< ا ‪ -‬ء ( ‪ 06‬ا ر ل ( ا ‪ !,‬ت أ'داد ‪ 87/738‬و ‪ /8/740 84/739‬و ‪ 87/741‬أوردھ‪H' H‬ز ا ‪H‬د ن ا ‪" H‬‬ ‫أ‬ ‫‪ -1‬أر‬
‫>‪:‬‬ ‫(‬
‫‪- Transaction et droit social, Revue Marocaine de droit et d'économie du développement N° 22 Année 1990‬‬
‫‪Page 161‬‬

‫‪59‬‬
 ‫<<‬

‫د ' د ا ‪7,#‬‬ ‫ا‬ ‫'‪,‬‬ ‫د‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫ه ' ‪,‬ت ا‬ ‫"!س ا‬ ‫و(‬
‫"ت ا ‪#‬ورة وا ! ا‬ ‫ل إ" ء '"د ا ‪ 9‬ل؛ !‬ ‫ا رم ن ا‪ 0‬ر وا ‪ 9‬ل (‬
‫'ن ا !‪#‬ل‬ ‫و‪ >$‬ا ر‬ ‫> ا " زل 'ن‬ ‫وز‬ ‫أ س أن ا‪ 0‬ر‬ ‫‪,' ،‬‬ ‫ا رم‬
‫‪1‬‬
‫ن ا "ظ م ا م‬ ‫! ‪"0‬‬ ‫ا‬
‫‪> 2‬‬ ‫ء ( إ دى‬ ‫‪,‬س ا‪$ ( ,'0‬رار‬ ‫ر '‪ > ,‬ا‬ ‫وھو "!س ا و > ا ذي‬
‫و د >‬ ‫‪,‬‬ ‫رر ن طرف ا ‪,‬ط ا‬ ‫> وا‬ ‫ث أن ا‪ 9E‬د ا د‬ ‫‪ ..... " : ,‬ن‬
‫! د أن ا ط‪,‬وب ( ا " ض ‪ P‬در ' ‪" >"0 < , >,‬ص ( ط '‪ ,‬أن ر< س ا دا<رة‬
‫و‪>$‬‬ ‫ت ‪ ....‬و س > أي " زل 'ن‬ ‫ذ > ن وا‬ ‫ا د' ا طر( ن وأدى ا ‪ 9‬ل‬
‫‪ -‬ت ا !‪#‬ل ‪ 754‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪.2‬‬ ‫ب‬ ‫"ت ط‪,‬‬ ‫و و‪ $‬ت‬ ‫وا‬
‫دار ا ‪ -‬ء ان ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫و( "!س ا‪E‬ط ر دا< ‪ ،‬ا' رت ا‬
‫‪,‬زم‬ ‫‪-‬ر ا ‪7,#‬‬ ‫‪( ,2‬‬ ‫ررھ وا‬ ‫ا‬ ‫( ن ا و‪2‬‬ ‫و‪2‬ق‪ ،‬و‬ ‫س دل و‬
‫'" ‪#‬ر‬ ‫ن ا ' ر و‪ !-‬إ‬ ‫ا ‪ 9 ( -‬ء ‪ ،‬وان ن دا ا‪ A0‬ر أن ‪A‬دھ‬
‫‪3‬‬
‫'ده '‪ ,‬ا !‪#‬ل ا " < ( ا " ز ا رو‪.> ,' -‬‬ ‫أ‪A‬رى ‪$‬د‬
‫‪4‬‬
‫د 'د‬ ‫"د ‪P‬‬ ‫ه ا ‪<-‬‬ ‫أن ھذا ا‬ ‫ض ا!> ا ر‬ ‫و‪$‬د ذھب‬
‫‪2=2‬‬ ‫ل ا‪ "E‬ء '‪,‬‬ ‫ا ‪#A‬وص (‬ ‫ل '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و'‪,‬‬ ‫(‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا د"‬
‫‪$‬وا'د ‪" $‬و" ‪ ،‬وھ ‪:‬‬
‫<ل‬ ‫ا‬ ‫" ا ‪( 7,#‬‬ ‫‪ .‬ا !‪#‬ل ‪ 1100‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪ ،‬ا ذي‬
‫‪5‬‬
‫"ظ م ا م‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‬
‫ط ن ( 'دم ا ‪7,#‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪ .‬ا !‪#‬ل ‪ 1111‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪ ،‬ا ذي‬
‫‪1‬‬
‫ب ا‪ E‬راه أو ا د س أو ا ‪,‬ط ا دي‪.‬‬
‫ر \ ‪ " 9 18‬ر ‪ ( 1986‬م ا ح ع‪ 135/85:‬ا‪ 9‬ر ا >‪:‬‬ ‫د‬ ‫ا دا<‬ ‫‪ -1‬م ا‬
‫‪- Azzeddine kettani : OP. Cit. P . 162‬‬
‫ر \ ‪ " 9 21‬ر ‪9" 1987‬ور ‪,‬س ا‪ ,'0‬ا دد ‪ 41‬ص ‪ 61‬و ‪. ,‬‬ ‫‪$ -2‬رار ‪ #‬در 'ن ا ‪,‬س ا‪,'0‬‬
‫دار ا ‪ -‬ء ت ر‪$‬م ‪ 87/9/23‬م ا ج ع‪ .86/355 :‬أورده‪:‬‬ ‫ا دا<‬ ‫‪ -3‬م ‪ #‬در 'ن ا‬
‫م‪,‬س‪ .‬ص‪.184 .‬‬ ‫‪ -‬إدر س ( ر‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ # # A‬ت وا !‬
‫ر"‪ ، H‬ط ‪ H‬ا " ‪ H‬ح ا د ‪H‬دة ‪H‬دار ا ‪ H-‬ء‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪ :‬ا ف (‪ H‬إ" ‪ H‬ء ' ‪H‬د ا ‪ H9‬ل‪ ،‬أ ‪ H‬م ا ‪H9‬ر و وا‪H$‬ف ا ! ‪ >H‬وا ‪ H-‬ء درا ‪H‬‬ ‫‪-4‬‬
‫‪ 1992‬ص ‪.150‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫‪" -5‬ص ا !‪#‬ل ‪ 1100‬ن ق ل ع '‪,‬‬
‫وق ا ‪ #A9‬ا‪A0‬رى ا ‪ A‬ر 'ن دا<رة ا ‪H‬ل‪ ،‬و ‪H‬ن ‪H‬وغ‬ ‫ا ‪ #A9‬و "ظ م ا م أو‬ ‫وز ا ‪ ( 7,#‬ا ءل ا ‪,‬‬ ‫"‬
‫"‪ 9‬ن ا ر "‪.‬‬ ‫ا ‪ #A9‬أو '‪ ,‬ا " ( ا‬ ‫‪,‬ق‬ ‫ر ب '‪,‬‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ ,' 7,#‬ا " ( ا‬

‫‪60‬‬
 ‫<<‬

‫" ا " زل 'ن‬ ‫" ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود‪ ،‬ا‬ ‫ا !‪#‬ل ‪ " 754‬ا ! رة ا‬
‫‪2‬‬
‫!‬ ‫‪ "E‬ء ا‬ ‫‪,‬‬ ‫ا و‪-‬تا‬
‫أو‬ ‫‪#‬‬ ‫ن ا ‪ -‬ء ا' ر ا‪ 9E‬د‬ ‫"‬ ‫رى ا ض ا‪A0‬ر ن ا ! > أن‬ ‫(‬
‫رد‬ ‫‪ 9‬ل إ" ء ‪",‬زاع وإ"‬ ‫^‬ ‫ا " زل أ م ! ش ا ‪ 9‬ل د ا و‪#‬ل‬
‫ا را‪$‬‬ ‫(‬ ‫ا ‪=#‬‬ ‫[ ر‪ ،‬وا‬ ‫‪,‬‬ ‫م‬ ‫^ ا‬ ‫ط‬ ‫و‪#‬ل‬
‫‪ ,‬وا'د ا ررة أم ‪ :‬وھل ا‪ 0‬ر‬ ‫ط‬ ‫ھل ھ‬ ‫وا "ظر ( ا و ‪ -‬ت ا "و‬
‫وج "ص ‪" $‬و"‬ ‫م ( ذ ك ا">‬ ‫" ‪.‬و‬ ‫!‬ ‫‪,‬ق طرد‬ ‫درة ‪ < ,‬أم ا">‬
‫‪3‬‬
‫ا "زاع‬ ‫‪$‬وة "‬ ‫‪-‬ر ا ‪#‬‬ ‫ل‬
‫د وا دار ا ‪ -‬ء وا‬ ‫م ا ‪ , ,‬ا ‪ #‬درة 'ن ا دا< ا‬ ‫وإذا ا ‪ " "2‬ھذه أ‬
‫– ‪$‬ل‬ ‫ل '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ( ن ا ‪ -‬ء ا ر‬ ‫(‬ ‫د ا ‪ 7,#‬ا د"‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫ل '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫> ‪9‬رو' ا ‪( 7,#‬‬ ‫‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪ -‬ا‪$‬ر ( ا د د ن أ‬
‫وق ا‪ 0‬ر‪ ،‬وھ ذا أ‪A‬ذت ا دا<‬ ‫" ا " زل 'ن‬ ‫ھ= ذ ك ا وا'د ا‪ B‬رة ا‬
‫‪4‬‬
‫'‪ ,‬ا !‪#‬ل‬ ‫م‬ ‫( ھذا ا‬ ‫ق‪ ،‬و‪$‬د ا' دت ا‬ ‫ر و‪ !$‬ا‬ ‫ا دار ا ‪ -‬ء ‪$‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫‪ 1106‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود ا ذي "ص '‪,‬‬
‫ن ‪$‬د ا رم ' ره‬ ‫م‬ ‫! ق ا طر( ن‬ ‫ا ‪ ،7,#‬و و‬ ‫وز ا ر وع (‬ ‫"‬
‫و‪." -‬‬ ‫رد ' د‬
‫ء( ا دأ‬ ‫ه‪ ( .‬د‬ ‫رت ( "!س ا‬ ‫و دة‬ ‫دا<‬ ‫ا‬ ‫أن ا‬
‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا رم ن ا طر( ن أ م ا د ! ش‬ ‫ر وع إ‬ ‫‪... " : ,‬و ث ا">‬

‫‪" -1‬ص ا !‪#‬ل ‪ 1111‬ن ق ل ع '‪,‬‬

‫‪: ,‬‬
‫" وز ا ط ن ( ا ‪:7,#‬‬
‫أو ‪ :‬ب ا‪ E‬راه أو ا د س‪.‬‬
‫‪ : " 2‬ب ‪,P‬ط دي و‪A9 ( $‬ص ا 'د ا‪A0‬ر‪ ،‬أو ( ‪ > !#‬أو ( ا ‪ 9‬ء ا ذي ن = ‪",‬زاع‬
‫‪ ! " : 2 2‬ء ا ب إذا ن ا ‪$ 7,#‬د ا ري‪:‬‬
‫أ – '‪" ,‬د زور‪.‬‬
‫ب ‪ P‬ر و ود‪.‬‬ ‫ب‪,' -‬‬
‫ل و وده‪."....‬‬ ‫‪ 7 # 7,# -‬أو م ‪ P‬ر ‪ $‬ل = <" ف أو ‪ ,‬را ‪ ،‬ن ا طر( ن او ا دھ‬ ‫ق (‪,#‬‬ ‫ج – '‪ " ,‬ز‬
‫‪: ,‬‬ ‫ن ا !‪#‬ل ‪ 754‬ن ق ل ع '‪,‬‬ ‫‪" - 2‬ص ا ! رة ا‬
‫‪."...‬‬ ‫‪ > -‬ا‪ 0‬م ا‬ ‫" ‪ 7# ...‬ا " زل د ن ا طر( ن 'ن ا ق ا ذي ‪$‬د ‪ 2‬ت ‪ 0‬دھ ( ط‪,‬ب ا و ‪ -‬ت و(‬
‫‪ - 3‬أزھ‪HH‬ور ا ‪HH‬ر‪.‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪ H‬رار '=‪ H$‬ت ا ‪ H9‬ل ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن ‪.‬ع‪ – 22 .‬ا ‪ 1994 "HH‬ا ‪!HH#‬‬
‫‪.198‬‬
‫‪ - 4‬م ا دا< ا دار ا ‪ -‬ء ر \ ‪ 6‬د " ر ‪ 1988‬م ج ع ‪ 246/87‬أ‪ 9‬ر إ > 'ز ا د ن ا " ( ر > ا ق ص ‪. 161‬‬

‫‪61‬‬
 ‫<<‬

‫‪$ >"4‬د و‪ $‬ا ! ق ن ا طر( ن "ص '‪ ,‬إ" ء‬ ‫ر \ ‪ 2000/07/25‬ت ‪,‬‬ ‫ا‪ 9‬ل‬
‫ا د' '‪ ،> ,‬و ث أن‬ ‫( ذ‬ ‫ا ر‬ ‫و‪$‬‬ ‫د و‪#‬ل ا د' ‪،‬‬ ‫ا د ا <م "‬
‫و‪ ، $‬وا"!‪' =#‬ن ‪-‬‬ ‫ا د' '‪ > ,‬و‪,#‬ت ( إط ره‬ ‫ا د' ‪ ،‬أ ر ت ‪,#‬‬
‫( ھذا ا ‪49‬ن " ا و ض 'ن‬ ‫ل ط‪,‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ز‪ ،‬و دون‬ ‫ا ض ر‪ -‬وا‬
‫‪1‬‬
‫ن ر(‪.>-‬‬ ‫! "‪P‬ر ؤ سو‬ ‫ا طر ا‬
‫م ن ‪ ( < #‬ذھب إ > ‪ 9‬ن ط ق ا ‪ 7,#‬ا د"‬ ‫و" د أن ا ‪ -‬ء ا ر‬
‫د‬ ‫ه ا' ده و رة ول ! رة ا‬ ‫ث ا"> رة ذھب ( ا‬ ‫ل ا =‪ $‬ا ‪، , 9‬‬ ‫(‬
‫‪2‬‬
‫ز ! وت‬ ‫' ود ا ل‬ ‫(‬ ‫‪$‬د‬ ‫ا =‪ $‬ا‬ ‫أن طر(‬ ‫‪2‬ن‬ ‫ث رى ا د ا‬
‫ن أن ا‪ 0‬ر ذو‬ ‫ا را ز ن ا‪ 0‬ر ا ؤا ر ( ذا ا‪ A0‬ر ذو ر ز ا‪ # $‬دي ‪$‬وي‪( ،‬‬
‫=ل ن ‪ $‬ل ا ‪ 9‬ل ( (رض ‪, A‬ف ا ‪9‬روط‬ ‫‪$‬د ون د' ة =‬ ‫رز‪ -‬ف‬
‫وق ا‪ 0‬ر‪.‬‬ ‫إھدار‬ ‫‪A‬دم ‪ > #‬و و أدى ذ ك إ‬ ‫ا‬
‫‪ #‬ا ‪ 1‬دي‪:‬‬ ‫‪ > :‬وض ا‬
‫ون‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫‪#A‬وص ‪ $‬م ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬ ‫وا ‪< -‬‬ ‫أ م ا دل ا !‬
‫"‪ 9‬ن‬ ‫( ا د ن "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫ا ‪ > 2‬ن " ' و(‬ ‫"د ‪" $‬و" و"ظرا‬
‫" ن د‪ >,A‬ن ‪=A‬ل دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫إ‬ ‫ر‬ ‫‪9‬رع ا‬ ‫طر( ا‪ "E‬ج‪ ،‬د( ت‬
‫<ل ا‬ ‫نا‬ ‫و'‬ ‫ن ‪#‬دور و ط ق دو" ا ‪ 9‬ل ( ا وا‪ ، $‬أ ن 'ن‬
‫ث‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫وم‬ ‫ا‬ ‫و تا ‪#‬‬ ‫د ن د‪' " >,A‬دم د‪" $‬ظ م ا‬
‫‪",‬ص‬ ‫ث ا ‪ P #‬ا !"‬ ‫دي "وع ن ا وض وا ‪#‬ور واء ن‬ ‫رف ا ‪ 7,#‬ا‬
‫ر ‪.‬‬ ‫ثا‬ ‫أو ن‬ ‫ا ‪9‬ر‬
‫أن "‬ ‫ا‪ A0‬رة " دھ "ص '‪,‬‬ ‫(ر‬ ‫‪ -‬ت ا دة ‪( 532‬‬ ‫( ر وع إ‬
‫‪,‬ف‬ ‫طف ا ون‬ ‫‪-‬ر ‪ > -‬طر( ا "زاع و و‪> $‬‬ ‫و ت‬ ‫رر ( ‪ 9‬ن ھذه ا‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل‪"...‬‬

‫‪ - 1‬م ا دا< و دة ر‪$‬م ‪ 2136‬ر \ ‪2002/11/20‬م ج ع‪ P ) 2 /115.‬ر "‪9‬ور(‪.‬‬

‫‪HH‬د أوز ‪ H‬ن‪HH :‬طرة ا ‪" H ( 7,HH#‬زا' ‪ H‬ت ا ‪ H 9‬ل ا !رد ‪HH- H ,' H‬وء دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل ا ر ‪ H‬ا د ‪HH‬دة ‪ H‬ن ‪HH-‬رورات ا‪ H E‬ء '‪ H ,‬ا ‪,HH‬م‬ ‫‪-2‬‬
‫ت ا " ا ‪ # $‬د ‪ , :‬ا ‪#‬ر‪ :‬ا دد ‪ 17‬ي ‪ 207‬ط ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء ص ‪.107‬‬ ‫' و‬ ‫ا‬

‫‪62‬‬
 ‫<<‬

‫‪#‬‬ ‫( ‪9‬رع ھ" م ‪,‬ف "! > '" ء ا "‪ #‬ص '‪ ,‬ا " ت ا وھر ا =ز‬
‫ن‬ ‫"‬ ‫‪-‬ر‪ P .‬ر أن ھذا‬ ‫رف ا‬ ‫دي‪ ،‬وا ھم ن ذ ك 'دم ‪> $‬‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا‬
‫‪1‬‬
‫ر‬ ‫طر ا " < ا‬ ‫ر ف ا وارد ( ا دة ‪ 24‬ن ‪" $‬ون ا‬ ‫<" س‬ ‫ا‬
‫ن‬ ‫طرة ا " < ا ر ‪ ،‬وان‬ ‫ء ( ا دة ‪ 24‬ن ‪" $‬ون ا‬ ‫ر ف ا ذي‬ ‫(‬
‫ن أن "ط ق '‪,‬‬ ‫رر ن طرف ‪ -‬ط ا ‪9‬رط ا ‪>" ( ، < -‬‬ ‫‪-‬ر ا‬ ‫‪A‬ص ا‬
‫ن‬ ‫!د ن ا!> ا‪"2‬‬ ‫ررھ ا‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وھذا ا طرح‬ ‫‪,‬ك ا‬
‫‪-‬ر '‪#" ,‬وص ‪# A‬‬ ‫"تا‬ ‫رض د ‪' 2‬ن‬ ‫أ ت وھ (‬ ‫ا دة أ'=ه ا‬
‫‪2‬‬
‫أ‪A‬رى‪.‬‬
‫" زھ أ'وان ا ! ش ( ن‬ ‫‪-‬ر ا‬ ‫أن ‪ " -‬ا‬ ‫"‬ ‫‪" ,‬ت ا‬ ‫و "‬
‫" ‪ ،‬إ أن وزارة ا ‪ 9‬ل وا و ن ا " و‪ -‬ت رھن‬ ‫دد ‪= 9‬‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل م‬
‫‪3‬‬
‫‪-‬ر‪.‬‬ ‫ز " ذج ن ھذه ا‬ ‫إ‪ 9‬رة ھذا ا‬
‫‪ -‬ت ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 9‬ر إ > (‬ ‫و ‪$‬د ‪ ,' !-‬ا‬
‫‪ P‬ب ا د‬ ‫‪-‬ر ا ‪( 7,#‬‬ ‫‪#‬ر‬ ‫ن ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫ن ا‪ 9‬ل‪ ،‬ھو 'دم‬
‫‪-‬ر ن ‪ $‬ل ا د طر(‬ ‫ھو ا ل 'دم و‪ $‬ا‬ ‫( ا دة أ'=ه‬ ‫ا "ت ا ‪9‬ر إ‬
‫ا "زاع‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫د‬ ‫‪-‬ر‬ ‫ا د طر( ا "زاع '‪ ,‬ا‬ ‫أن 'دم و‪$‬‬ ‫"ب ن ا ! >‬ ‫ث رى‬
‫'" ‪#‬ر ‪$‬د‬ ‫‪,‬ز > ( ‪ 9‬ء و ‪ ! -‬إ‬ ‫ل ا "زاع و‬ ‫‪"4‬س > ا ‪( -‬‬ ‫ن‬ ‫رد‬
‫'ده '‪ ,‬ا !‪#‬ل ا " < ( ا ‪ -‬ا رو‪. > ,' -‬‬
‫ن أ ل ! دي ا وض و د ا ب أ م ا ‪4‬و ل أن‬ ‫و ن '‪ ,‬ا ‪9‬رع ا ر‬
‫ن ‪ $‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل وا د طر( ا "زاع دون ا طرف‬ ‫‪-‬ر ا و‪$‬‬ ‫‪#‬ر ا‬ ‫"ص '‪,‬‬

‫‪" - 1‬ص ا دة ‪ 24‬ن ‪" $‬ون ا طرة ا " < ا ر ا 'ر(ت ا ‪-‬ر ‪:>"4‬‬
‫> و ‪ >H" ' H " H-‬و ‪ H , H‬ه ‪H‬ن ‪H#‬ر ت أو ‪ H$ H‬م ‪H >H‬ن‬ ‫ررھ ‪ -‬ط ا ‪9‬رط ا ‪ < -‬أ‪ "2‬ء ر‬ ‫" ا و‪ 2‬ا و ا‬
‫‪"># # A‬‬ ‫'‪ ,‬ت ر‬
‫‪: ,‬‬ ‫‪" - 2‬ص ا ! رة ا ‪ " 2‬ن ا دة ‪ 24‬ن ‪" $‬ون ا طرة ا " < '‪,‬‬
‫" ت ا ‪ 9‬ر إ ( ‪H‬واد أ‪HA‬رى ‪H‬ن ھ‪H‬ذا ا ‪" H‬ون أو (‪H#" H‬وص أ‪HA‬رى‪ H- ،‬ن ا ‪H-‬ر ‪ H# A‬ا ‪H‬م ‪H‬رره و‪> !H#‬‬ ‫دون ا‪=AE‬ل‬
‫ر \ ا" ز ا‪ E‬راء و ' ر ر ا ‪-‬ر إذا "ت ‪ A‬ف ' ا" ز ا‪ E‬راء"‪.‬‬ ‫و ن ' ‪ >,‬و و‪ ،> $‬و ‪ 9‬ر ( > إ‬
‫‪-‬ر ( ا ‪ ,‬ق‪.‬‬ ‫‪ - 3‬ا"ظر " ذج ن ھذه ا‬
‫دو" ا ‪ 9‬ل ا ر ‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪. 239‬‬ ‫‪" ,,‬د‬ ‫د ا ري ا و ! ‪ ،‬درا‬ ‫د ا ‪9‬ر‪، " $‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪'-4‬دا ززا‬

‫‪63‬‬
 ‫<<‬

‫ررة ن طرف وظف‬ ‫ا‪A0‬ر‪ .‬و" د أن ن ا‪-(0‬ل أن ‪A4‬ذ > دام ور‪ $‬ر‬
‫‪ -‬ت ا !‪ ,#‬ن ‪ 418‬و ‪ 419‬ن ‪" $‬ون ا زا ت‬ ‫‪,‬ف و ‪ A‬ص‪ ،‬ط‬ ‫'و‬
‫‪1‬‬
‫وا ود‪.‬‬
‫‪ 7,#,‬ن طرف ! ش ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫ا وا‪$‬‬ ‫ر‬ ‫‪,‬ق‬ ‫‪#A‬وص ا "ب ا‬ ‫أ‬
‫ا ط ن أ م ا ‪ -‬ء ( ا ‪ 7,#‬ا ذي ون ا ر >‬ ‫تإ‬ ‫ضا‬ ‫(‬ ‫( ن ا‪ 0‬ر ‪$‬د ‪,‬‬
‫" ‪ >"' T‬ن‬ ‫ب ا ‪ -‬ء ط‪,‬ب ا‪ 0‬ر‬ ‫ت إ‪9‬راف ! ش ا ‪ 9‬ل‪( ،‬‬ ‫‪>, 9‬‬
‫‪2‬‬
‫و ‪,A‬ق دى أ'وان‬ ‫د' <> رة أ‪A‬رى‬ ‫وم ا ‪ 9‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل و'دم ا‬
‫ون ا ‪ 9‬رك‬ ‫م و ‪,‬ط م و و ض د' <م ا‬ ‫ط و‬ ‫‪E‬‬ ‫ا ! ش ‪ 9‬ورا‬
‫‪3‬‬
‫‪. "2‬‬ ‫ا وا ب ‪ > $‬ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ -‬ء ن‬
‫‪4‬‬
‫ددت ا و ‪ -‬ت‬ ‫ظل دو" ا ‪ 9‬ل ا ر ‪ ،‬ا‬ ‫ا"> (‬ ‫ض ا!>‬ ‫رى‬
‫'د ! ش ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬ ‫وز ھذا ا و‪ -‬ا ذي ن ‪ >" 9‬أن‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫و "ت طر‬
‫( ا و‪-‬ت‬ ‫دا ت ‪,' , 9‬‬ ‫‪-‬ر ن ون أ م ا ‪ -‬ء إ أن ‪A4‬ذ‬ ‫رر‬
‫[ ر ‪ 9‬ل وا‪ 7-‬و !‪#‬ل‪.‬‬ ‫ا‬
‫‪5‬‬
‫ن‬ ‫ن أ ‪2‬ر د‪$‬‬ ‫أن ا ‪9‬رع ا ور "‬ ‫قإ‬ ‫ب ا‪ 9E‬رة ( ھذا ا‬
‫‪$‬ل‬ ‫ر إ زا‬ ‫و ا و( ق أ م ! ش ا ‪ 9‬ل‪ :‬وا‬ ‫"ظ م‬ ‫!‬ ‫(‬ ‫ا ‪9‬رع ا ر‬
‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا ذي ز ( > ن ا ‪7,#‬‬ ‫'رض أي ‪ ,' -$‬ا ‪ -‬ء‪ ،‬واء ‪,‬ق ا‪ 0‬ر‬
‫‪6‬‬
‫‪-‬ر 'دم ا ‪.7,#‬‬ ‫ا ‪ ,‬وا ‪ 7,#‬ا ز< أو‬

‫‪: ,‬‬ ‫‪ -‬ت ل ن ا !‪ ,#‬ن ‪ 418‬و ‪ 419‬ن ‪" $‬ون ا زا ت وا ود "‪#‬‬ ‫‪ - 1‬ر وع إ‬
‫* ا !‪#‬ل ‪" : 418‬‬
‫* ا !‪#‬ل ‪" : 419‬‬
‫‪ - 2‬د " ‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪. 291‬‬
‫ا ؤو ت و دود ‪ H‬ا‪ H " E‬ت ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن ا ‪H‬دد ‪ 22‬ا ‪"H‬‬ ‫‪' - 3‬ب ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ن‬
‫‪ 1994‬ص ‪223‬‬
‫‪9 - 4‬رى ا ‪,‬وي‪ :‬ا !‪#‬ل ا ! [ ر '‪- ,‬وء ا ل ا ‪ : < -‬ا ط ا ‪ " 2‬ا " ‪ ،2007‬ط ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء ص ‪261‬‬
‫‪: ,‬‬ ‫‪" - 5‬ص ا د ن ‪ 296‬و ‪ 298‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ا ور "‬
‫‪H-‬ر ا و( ‪H‬ق ا ‪H‬ذي ‪H‬ب ان ‪ H-‬ن‬ ‫‪ .‬ا دة ‪ " :296‬إن ‪-‬ر ا و( ق إذا و‪#‬ل ا طر( ن إ ا ! ق ‪ >H 2‬ا !‪ H‬ش ‪=HA‬ل "!‪H‬س ا ‪H( H ,‬‬
‫و‪ ! $‬ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ر \ ا ‪-‬ر "ص ‪, A‬ف '" ‪#‬ر ا ‪ 9‬وى‪ ،‬ا " ‪ H‬ط ا ‪H# H‬ل ‪ "4H9‬ا و( ‪H‬ق و'"‪H‬د‬ ‫ر ط=‪ :‬و‪ $‬ا طر( ن‬
‫ا و( ق ا ز< ‪,‬ط‪ H ,‬ت ا ‪H‬‬ ‫م ا ‪( . "' ,A‬‬ ‫ل '"‪#‬ر ن '" ‪#‬ر ا ‪ 9‬وى '" ‪#‬ر ا ‪ 9‬وى ا‬ ‫"‬ ‫ا ‪ - $‬ء ا ^ ا !ق '‬
‫وز أن ‪A H‬دم (‪ H‬ا ‪H-‬ر أ ‪ H ' H‬رة ‪H2‬ل '‪ H,‬و ‪ >H‬ا ‪H#A‬وص " !ر‪ H$‬ت أو ‪H H# A‬ل ‪ H‬ب أو (‪ H‬ا ‪^ H‬‬ ‫م ‪ " -‬ا و( ق و‬
‫ر ا ‪-‬ر ط= "‪.‬‬ ‫" " وإ‬ ‫"د‬
‫‪H-‬ر ‪ H‬ن ( ‪>H‬‬ ‫‪H‬ن أن ‪ H‬وز ‪ H‬أ ‪ H‬م (‪H‬‬ ‫'دم ا و( ‪H‬ق ‪H 2‬ت !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ا ‪=HA‬ف (‪ H‬و'‪H‬د‬ ‫‪( ,‬‬ ‫و "ص ا دة ‪,' :298‬‬
‫أ ب ا‪ !AE‬ق‪.‬‬
‫‪#A - 6‬وص ھذه ا " ذج ن ا ‪-‬ر ا"ظر ا ‪ ,‬ق‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫<<‬

‫‪#‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪ , 7,#‬ذ ل‬ ‫‪-A‬‬ ‫وأ ‪2‬ر ن ذ ك‪ " ،‬د ا ‪9‬رع ا ور "‬
‫‪-‬ر ‪ - ,‬ت‬ ‫د ‪ 4‬ده ن ا رام ا‬ ‫ا‪ 9‬ل‬ ‫ن طرف ر< س‬ ‫ا "! ذ‬
‫ا "و" ‪.1‬‬
‫]‪< <êËŠÃjÖ]<Ø’ËÖ]<íÖ^u<»<x×’Ö]<Üé¿ßi<íèæ‚¦<V<íéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫! ( ا دة ‪ 41‬ن دو"‬ ‫ا !‪#‬ل ا‬ ‫ا ‪( 7,#‬‬ ‫د "ظم ا ‪9‬رع ا ر‬
‫دود‬ ‫'د '‪ $ ,‬م‬ ‫تا‬ ‫ن ا‪9E‬‬ ‫و'‬ ‫ا ‪ 9‬ل ‪ 2‬وھذا ا "ظ م ا ذ ور ‪ 2‬ر‬
‫ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫ن ا =‪$‬‬
‫ا ‪ " " 2‬دھ و‬ ‫‪ -‬ت ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ( ( ر‬ ‫( ر وع إ‬
‫ا‪ "E‬ء‬ ‫‪ "C‬ء ' د ا ‪ 9‬ل و ‪ 9‬ل‬ ‫‪,‬‬ ‫= > ( ا و‪-‬ت ا‬ ‫د‬ ‫ن ا ‪7,#‬‬
‫ا‪ "E‬ء ا ودي‪.‬‬ ‫! '=وة '‪,‬‬ ‫ا‬
‫دد‬ ‫ث ‪ !#‬ط > ا‬ ‫ن‬ ‫ن أن "ط ق ا ‪ - 7,#‬ق‬ ‫" ‪$‬راءة ا ! رة ا ‪" 2‬‬
‫ب ا ‪ ,‬وء إ >‬ ‫ق [ ر "‪ ،‬أو‬ ‫( ا‪ 0‬ر و ده دون ا ‪ 9‬ل ن ‪=A‬ل إ راد ' رة "‬
‫ث ا دف‬ ‫ن‬ ‫ا‪ "E‬ء ا ودي‪ ،‬و‬ ‫! دون‬ ‫ره ا‪ 0‬ر‬ ‫‪2‬ل ( ا !‪#‬ل ا ذي‬ ‫ا‬
‫و ض‪.‬‬ ‫ا ل أو ا ‪#‬ول '‪,‬‬ ‫ن ا ‪ ,‬وء إ > ا ذي ا‪# $‬ر > '‪ ,‬ا ر وع إ‬
‫ؤ ت ن ‪ $‬ل‬ ‫ن ا‬ ‫و'‬ ‫أ'=ه ‪ 2‬ر‬ ‫( ن ا ! رة ا ‪ 9‬ر إ‬ ‫و‬
‫و‬ ‫(‬ ‫ون > "!س ا‬ ‫ؤل 'ن ‪ #‬ر ا ‪ 7,#‬ا رم ط‪,‬ب ن ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وھل‬ ‫ا‬
‫م ا ‪ 7-‬د ذ ك‬ ‫!‬ ‫ب ا' ره‬ ‫إ > ھذا ا‪ A0‬ر‬ ‫ن ا‪ 0‬ر ن ط‪> ,‬؟ و ذا و‬
‫ا ‪ 7,#‬ا ذ ور (‬ ‫ف ( ا !‪#‬ل ‪ P‬ر ‪ < $‬؟ ‪2‬م ذا و م ا ‪ ,‬وء إ‬ ‫أن ‪ !#‬ا‬
‫م؟‬ ‫ون " < و‪ P‬ر ‪ $‬ل ‪,‬ط ن أ م ا‬ ‫ا‪ "E‬ء ا ودي؟ ھل‬
‫‪,‬ق ‪ "E‬ء واء‬ ‫وع ن ا و ‪ -‬ت ‪-‬‬ ‫و ذا أ ‪ -‬و و‪ $‬ا ‪ 9 7,#‬ن‬
‫‪9‬ن‬ ‫ون ا ‪ 7,#‬ا و‪$‬‬ ‫وا ض ا‪A0‬ر ‪#‬ل "! ذ ا د‪ ( ،‬ل‬ ‫! أم‬ ‫ن‬

‫‪H‬د ا ‪H 4‬د ‪H‬ن‬ ‫ا "! ذ ‪H‬‬ ‫‪ H‬ا ‪H#‬‬ ‫‪ : H,‬أ‪ H2‬ر ‪H-‬ر ا و( ‪H‬ق ‪ ...‬و ‪ H-‬ر<‪ H‬س ا‬ ‫‪" - 1‬ص ا دة ‪ 297‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ا ور " '‪,‬‬
‫‪".‬‬ ‫‪ #‬درا 'ن‬ ‫و ن‬ ‫ط > ‪ -‬ت ھذه ا دة و م إ راء "! ذ ھذا ا ‪-‬ر‬
‫رب ( ‪-‬وء دو" ا ‪ 9‬ل‪ $=' :‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ا زء ا ‪. " 2‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.1366‬‬ ‫د د " " ‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-2‬‬

‫‪65‬‬
 ‫<<‬

‫ا و‪-‬ت ا"‬ ‫ث‬ ‫" ء " < و‪ P‬ر ‪ $‬ل ‪,‬ط ن ( >‪( ،‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ا و‪-‬تا‬
‫'ن "! ذ ا د ‪, , $‬ط ن‪.‬‬
‫ن ا دة ‪41‬‬ ‫‪9 ,‬رع ن ‪=A‬ل ا ! رة ا ‪" 2‬‬ ‫ن ا ث 'ن ا‪E‬رادة ا‬ ‫وھل‬
‫'ن‬ ‫‪ ،‬وا و ‪ -‬ت ا "‬ ‫ل ا ‪ 9 7,#‬ل = ا طر( ن ن‬ ‫و‬ ‫!م "‬ ‫ا‬
‫"طوق ا ! رة ا ‪2 2‬‬ ‫ب ا و‪$‬وف '"د ر(‬ ‫أ‪A‬رى؟ أم‬ ‫! وا ودي ن‬ ‫ا‪ "E‬ء ا‬
‫ن‬ ‫ءت ط‪,‬‬ ‫!رض ا ول ن ا ! رة ا ‪ ، " 2‬وان‬ ‫ن ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪،‬‬
‫دھ ؟‬ ‫ا ! رة ا ‪2 2‬‬ ‫ث ‪ !#‬ط ب ا ‪ 7,#‬و ‪ ( ،>,‬د ‪ $‬د‬
‫‪1‬‬
‫ن ا دة ‪ 41‬ن‬ ‫ا ول ن ا ! رة ا ‪" 2‬‬ ‫إ‬ ‫ض ا!>‬ ‫( ھذا ا‪E‬ط ر ذھب‬
‫ل أو ا ‪#‬ول '‪,‬‬ ‫ا‬ ‫ر وع إ‬ ‫‪,‬ق‬ ‫"ت ! د أن ا‪ 0‬ر‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل وان‬
‫"! ذ ا د دام‬ ‫‪,‬‬ ‫ن ا "‪ #‬ص '‪ ,‬ا داءات ا‪A0‬رى ا‬ ‫"‬ ‫و ‪ -‬ت‪ ،‬إ ا">‬
‫ره‬ ‫طرة ا ‪( ،7,#‬‬ ‫م ‪,‬وك‬ ‫طرة ا ‪ ،7,#‬وذ ك‬ ‫ر ن‬ ‫ا‪0‬طراف‬
‫ب‬ ‫ل‬ ‫طرة ا و‪ #‬ل 'ن ‪!#‬‬ ‫! ‪ ،‬إ‪ ( -‬إ‬ ‫'ن ا !‪#‬ل ا‬ ‫ا‪ 0‬ر "‬
‫طر‬ ‫دد ا‬ ‫إرھ ق ا طر( ن‬ ‫ؤدي إ‬ ‫=داءات و‪-‬وع "! ذ ا د‪،‬‬ ‫"‬
‫و دھ ‪.‬‬
‫ول ! وم ا ‪-‬رر ا ذي‬ ‫أن ‪ P #‬ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ‪ 2‬ر ‪ P‬و‪-‬‬
‫و ض 'ن ا ‪-‬رر ا " ‪' T‬ن ا !‪#‬ل‬ ‫‪,‬ق ا‪ 0‬ر‬ ‫و‪ ( ،-‬ل‬ ‫ق '"> ا‪ 0‬ر‬
‫'ن ا‪AE‬ط ر و'ن ا !‪#‬ل‬ ‫! ( ط؟ أم أن ا‪ 0‬ر ‪ 9‬ل ا و ض 'ن ا‪-0‬رار ا ر‬ ‫ا‬
‫( ا داءات ا ر‬ ‫'ن ا ط‪ ,‬ا "و ا ؤدى '" ‪ ،...‬أي ‪ 9‬ول ! وم ا و ض‬
‫'ن "! ذ ا د أو إ" <>؟‬
‫‪2‬‬
‫ل‬ ‫ن إ راء ا ‪( 7,#‬‬ ‫ا">‬ ‫ذ ا ج ا وري‬ ‫ق رى ا‪0‬‬ ‫ھذا ا‬ ‫و(‬
‫<ل ا‪A0‬رى‬ ‫و ‪ -‬ت أو‬ ‫'ن ا" ء ' د ا ‪ 9‬ل‪ ،‬واء ‪,‬ق ا‪ 0‬ر‬ ‫<ل ا "‬ ‫ا‬
‫‪#‬ود ھو ل ا و ‪ -‬ت‬ ‫ل‪ ،‬و ‪#A‬وص ا و ‪ -‬ت (‬ ‫‪ ,‬م ‪ 9‬دة ا ل ‪,‬‬ ‫‪2‬ل‬
‫"ص '‪> ,‬‬ ‫ل ا‪2‬ر إ" ء ' د ا ‪ 9‬ل ن طرف ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وا د ل '‪ ,‬ذ ك‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‬

‫رب ( ‪-‬وء دو" ا ‪ 9‬ل‪ $=' :‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪ .‬ا زء ا ‪. " 2‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.1366‬‬ ‫د د " " ‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-1‬‬
‫‪ - 2‬ا ج ا وري‪ :‬دو" ا ‪ 9‬ل ا د دة‪ :‬ا "ون ر‪$‬م ‪ 65/99‬أ م ' د ا ‪ 9‬ل ط ‪ ،2004‬ط ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء ص ‪.200‬‬

‫‪66‬‬
 ‫<<‬

‫ن ا وض‬ ‫!‬ ‫! د ا‪ 0‬ر '"د (‪>,#‬‬ ‫ء ( ‪..." :‬‬ ‫ا دة ‪ 59‬ن ا دو" ا‬

‫ف ا د ن ‪ 41‬و‬ ‫'‪ ,‬ا وا‬ ‫'ن ا ‪-‬رر وا و ض 'ن ا ل ا‪AE‬ط ر ا "‪#‬وص '‪,‬‬
‫‪ 51‬أ'=ه"‪.‬‬
‫طرة ا ‪7,#‬‬ ‫إط ر‬ ‫ا دة ‪( 41‬‬ ‫ز ا "‪#‬وص '‪( > ,‬‬ ‫أن ا‬ ‫وا‬
‫رر ( ا دة‬ ‫ھو‬ ‫" ا ط ن ( > '‪- ,‬وء‬ ‫ا‬ ‫"ظر ا‬ ‫دي ‪ P‬رذي اھ‬ ‫ا‬
‫ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫!‪9‬‬ ‫=‬ ‫"د ا‪# # A‬‬ ‫ا ‪9‬رع أن‬ ‫‪ 532‬ن ا دو" ( ن ر '‪,‬‬
‫‪1‬‬
‫ا ‪. <-‬‬ ‫و م و‪ P‬ر ‪ $‬ل ‪ ,‬را‬ ‫‪",‬زاع ‪ 9‬ل ‪$‬ط‬ ‫ث أن ا ‪ 7,#‬ون "‬
‫‪2‬‬
‫واه‬ ‫وھذا ا و‪ -‬ا' ره ا ض " ‪ -$‬ا(رغ ا ‪ 7,#‬أ م ! ش ا ‪ 9‬ل ن‬
‫> 'ن‬ ‫و‪ > -‬و‬ ‫! ء ا‪ 0‬ر‬ ‫‪-‬ر ا ‪ 7,#‬ا ذي ‪ -‬ن ا‬ ‫وھ" ك ن رى أن‬
‫ا " زل 'ن ل أو زء ن ا و ض 'ن ا ‪-‬رر ھو ا ر‬ ‫ا !‪#‬ل و ‪ ,‬ا‪ 9E‬ر‬
‫> و و ‪#A > -‬وص‬ ‫ا ل ‪,‬ط ن‪ ،‬أ ا ‪ 7,#‬ا ذي ‪ -‬ن " زل ا‪ 0‬ر 'ن‬
‫ن [ ر‬ ‫ر" < و‬ ‫‪ ,‬ا‪ 9E‬ر و و ‪ -‬ت ا !‪#‬ل و'ن ا ‪-‬رر‪>" ( ،‬‬
‫‪3‬‬
‫رب‬ ‫‪2‬ر ن !‪ 9‬ت ا‪ 9‬ل‬ ‫م ا ل و( > (‬ ‫ا ط ن ( > أ م ا ‪ -‬ء وھذا‬
‫ا !‪#‬ل‬ ‫‪-$‬‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل (‬ ‫ض ا ! > ا ذي " دي ‪-‬رورة "‪7‬‬ ‫وھ" ك‬
‫ن ا دة ‪ 41‬ن‬ ‫‪-‬ر ا ‪ ' 7,#‬و ا‪ $‬راح د ل ا ! رة ا را‬ ‫! "!س‬ ‫ا‬
‫‪4‬‬
‫م‪.‬‬ ‫" ا ط ن ( ا ‪ 7,#‬ا و‪#‬ل إ > أ م ا‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل ‪A‬ول إ‬
‫م‬ ‫'دم دوى‬ ‫رب ن‬ ‫ن ( ا' د" أن ا‪A0‬ذ طرح ن ا طروح‪،‬‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪!A‬ق‬ ‫ا‪#‬‬ ‫ا ‪,‬م أن ا‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا ‪ ,‬ة '‪ ' ,‬ق ! ش ا ‪ 9‬ل‬

‫ا‪H 0‬ر‪...‬‬ ‫رض ‪ , >, ,‬دة ‪ 41‬دث ا‪ 0‬ذ ج ا وري '‪ ,‬ا"> ب أن ‪ -‬ن ا ‪ 7,#‬ا دي ‪,‬ك ا و ‪ -‬ت ا‬ ‫‪ - 1‬و(‬
‫‪H‬ل‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫ن ‪,‬طر( ن أن " ز د '‪H‬ن‬ ‫ن ھذه ا و ‪ -‬ت ن ا "ظ م ا م د ل أن ا !‪#‬ل ‪ 41‬ن ا دو" "ص ‪#‬را '‪ ,‬ا">‬
‫و ‪ H-‬ت ا " ‪H' H‬ن إ" ‪ H‬ء ا ‪H‬د ‪H‬واء ‪ H‬ن ا‪ H "E‬ء ‪ !H‬أو ‪ "...‬و ‪ H‬طرد ‪ " :=< H$‬إذا ‪ H‬ن [ ‪H‬ر ا"‪H >H‬م و‪H#‬ل (‪ H‬إط‪ H‬ر‬ ‫( ا ط‬
‫ا ‪ 7,#‬ا دي و ض ‪ H‬ق ‪ >H‬أن ط ‪H‬ب ‪H‬ذا ا ‪H‬و ض وذ ‪H‬ك ‪ H‬ن ‪ H‬م ا ‪H‬م ( ‪H‬ط (‪" H‬ط‪ H‬ق ‪H‬طرة ا ‪ 7,H#‬ا ‪H‬دي (‪ H‬ا ‪H‬و ض '‪H‬ن‬
‫ا !‪#‬ل ا ! دون ا و ض 'ن ا !‪#‬ل ا ! دون ا و ض 'ن ا ل ا‪"E‬ذار‪"...‬‬
‫ا"ظر ا ج ا وري‪ :‬دو" ا ‪ 9‬ل ا د دة‪ :‬ا "ون ر‪$‬م ‪ 65/99‬أ م ' د ا ‪ 9‬ل‪.‬م‪,‬س ‪,‬ص ‪ 201‬و ‪. ,‬‬
‫‪ H‬ا و ‪ H-‬ت ا ‪H‬ررة '‪H‬ن ا !‪H#‬ل (‪ H‬إط‪ H‬ر‬ ‫‪ ,‬ل ا‪ 0‬ذ ا ج ا وري ده " ‪ ( ، -$‬ول ‪ H‬ن ا ‪=H‬زم ا ‪H( 7 H#‬‬ ‫ن دا (‬ ‫إن ا‬
‫و ‪ H-‬ت‬ ‫م ا ول ‪ " C‬إ'ط ء ا ق [ ‪H‬ر (‪ H‬ا را ‪ H‬ا ‪ , < H-‬ط ‪H‬‬ ‫طرة ا ‪ 7,#‬ا دي ' ر ذ ك ن ا "ظ م ا م‬
‫( إ'ط ء طرة ا ‪ 7,#‬ا دي‪.‬‬ ‫أ‪A‬رى ون ررا ا" ء ا ط‬
‫‪ " - 2‬د أ و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل < د‪ $=' ( ,A‬ا ‪ 9‬ل ‪.‬م‪,‬س‪.‬ص ‪. 89‬‬
‫‪. 7,#‬م‪,‬س‪.‬ص ‪ 381‬و ‪. ,‬‬ ‫'‬ ‫‪-‬ر ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ "C‬ء ا "زاع ا‬ ‫‪ ' - 3‬د ا رزاق ‪:T,‬‬
‫‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪. 76‬‬ ‫‪ - 4‬در ا ‪ 9 ! : , #‬ا ‪ 9‬ل ن ا را‪ $‬وا ‪#‬‬
‫" وز ا ط ‪H‬ن (‪ H‬ا !‪ H‬ق‬ ‫ن ا دة ‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ون '‪ ,‬ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫د ل ا ! رة ا را‬ ‫و( ھذا ا ‪#‬دد رح ا ت در ا ‪, #‬‬
‫م"‪.‬‬ ‫ا ذي م ا و‪#‬ل إ > ( إط ر ا ‪ 7,#‬ا دي أ م ا‬

‫‪67‬‬
 ‫<<‬

‫م ا "زاع‪ ،‬ا‪ 0‬ر ا ذي‬ ‫دة‬ ‫إط‬ ‫ؤدي إ‬ ‫‪ " 2‬أن ذ ك‬ ‫ا بء 'ن ا ‪ -‬ء و ن‬
‫دى '‪,‬‬ ‫'‬ ‫ا دة ا‬ ‫م و‪#A‬و‪ #‬ت ا ث (‬ ‫ا‪ 0‬ر و‬ ‫و ‪,#‬‬ ‫"(‬
‫‪ !-E‬ء ا ‪#‬ف ا " <‬ ‫ل ا ‪=A‬ف ا <م ن ا د ن وا و( ق "‬ ‫ا ‪9‬رع أن د‪A‬ل‬
‫ن‪:‬‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫'ل ا ‪( 7,#‬‬
‫ن ا د ن‬ ‫‪-‬رورة ا‬ ‫د ""‬ ‫د‬ ‫ذ‬ ‫ھذا ا‪E‬ط ر رى ا‪0‬‬ ‫و(‬
‫م ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وا‬ ‫ا ذ ور ن‪ ,' ،‬ا' ر أن ا دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ددت‬
‫ا "زاع '"د‬ ‫ا و( ق ن ا‪0‬طراف و‬ ‫و ت ا ‪ ( 7 #‬ن و‪#‬ل إ‬ ‫ن " إ راء‬
‫وز ا‪ 0‬ر ذ ك ن ت‬ ‫" ( >‪ ،‬أ إذا‬ ‫^ا‬ ‫دود ا‬ ‫دود ! ش ا ‪ 9‬ل ا' ر (‬
‫و‪ $‬ت ا‪0‬طراف‪ ( ،‬ن ا ‪ < " 7 # 7,#‬و‪ P‬ر ‪ $‬ل ‪,‬ط ن ( > أ م‬ ‫ا ‪ #‬د( '‪,‬‬
‫‪1‬‬
‫ا ‪ -‬ء‪.‬‬
‫<<]‪< <í£^’¹]<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<Ø}‚i<æ‚u<V<êÞ^nÖ]<gת¹‬‬
‫' 'ن " '‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد و ذا ا‬ ‫د أ ن د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬
‫ن ذك ‪ 9‬ل‬ ‫‪،‬‬ ‫ت ا‪ 9E‬رة إ‬ ‫‪ # A ،‬وأن ا‪ < # E‬ت ا‬ ‫( ا م ذه ا‬
‫رس ا ‪#‬‬ ‫وم دور ( ل (‬ ‫دل أن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬ ‫أ د‬ ‫وا‪ ،7-‬و‬
‫ا ‪#$‬د‬ ‫'‪,‬‬ ‫ذ ك ن ‪ 24‬ر ‪,‬‬ ‫د‪،‬‬ ‫و " ب ا‪0‬طراف ظ ھر ا ‪ T"9‬وا‬
‫ا وط" ‪.‬‬
‫ر‬ ‫ا‪0‬و ‪ ،‬و">‬ ‫در‬ ‫ز !‪ 9‬ا‪ 9‬ل ‪ #‬م أ ن‬ ‫ن إ' ر‬ ‫و‬
‫"‪.‬‬ ‫‪ >, 9‬ن أ ن و‬ ‫' و‬ ‫‪ ! ,‬ظ '‪ ,‬ا ‪,‬م ا‬
‫‪ P‬ب‬ ‫(‬ ‫ن ‪" -‬‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫‪،‬‬ ‫ھذه ا‬ ‫أھداف‬ ‫‪,‬‬
‫ول دون ‪ > $‬وظ ! >‪.2‬‬ ‫ز ن‪ #‬و ت‬ ‫‪$‬د ف أ م ھذا ا‬ ‫ن ل‬ ‫و( ‪,‬‬
‫ر‪ # >-‬و ت و'وا<ق ‪ 2‬رة (‬ ‫ل ا دول‬ ‫ز !‪ 9‬ا‪ 9‬ل (‬ ‫وإذا ن‬
‫‪ -‬رب ( ا‪B‬راء ول ‪ $‬ول ھذا ا ‪ # A‬ص ن 'د >‪.1‬‬ ‫أدت إ‬ ‫>‪ ،‬وا‬ ‫ا م‬

‫‪,‬د ا ‪. " 2‬م‪,‬س‪.‬ص ‪.1368‬‬ ‫رب ( ‪-‬وء دو" ا ‪ 9‬ل‪ $=' :‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد – ا زء ا ‪ - " 2‬ا‬ ‫د " " ‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫د‬ ‫‪-1‬‬
‫م‪ ,‬س‪ .‬ص ‪.85‬‬ ‫‪ - 2‬در ‪ 9 ! : , #‬ا ‪ 9‬ل ن ا را‪ $‬وا ‪#‬‬

‫‪68‬‬
 ‫<<‬

‫ز‬ ‫د‪A‬ل‬ ‫د ن(‬ ‫"ت‬ ‫ا‬ ‫ض ا وا<ق وا ‪ #‬و ت ا "و"‬ ‫إ أن‬

‫إط ر ‪" $‬ون ‪65-99‬‬ ‫(‬ ‫وزھ !‪-‬ل د‪A‬ل ا ‪9‬رع ا ر‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪$‬د م‬
‫وآ‪A‬ر‬ ‫‪9‬ر‬ ‫>ط‬ ‫> "‬ ‫د ن(‬ ‫‪,‬ق دو" ا ‪ 9‬ل‪C( ،‬ن أ‪A‬رى زا ت‬ ‫ا‬
‫ز ‪#$‬د‬ ‫ھذا ا‬ ‫ن ن ا !روض أن‬ ‫" ت ا د وا ‪9‬ر ‪ ،‬ا‬ ‫ر ط ‪E‬‬
‫ا ل '‪,‬‬ ‫(‬ ‫"‪ 7‬ر' ا د‪A‬ل وا !‬ ‫' ‪،‬‬ ‫ا ‪,‬م وا‪ 0‬ن ا‬ ‫ا ! ظ '‪,‬‬
‫ددة‪.‬‬ ‫م‬ ‫ا' ر أن ا ‪9‬رع أ" ط ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬
‫ز !‪ 9‬ا‪ 9‬ل‬ ‫و‪#‬ول‬ ‫ول‬ ‫( ظل ھذه ا وا<ق وا ‪ #‬و ت ا‬
‫دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ' ‪,‬‬ ‫ا دود ا "و"‬ ‫ق أھدا(>‪ " ،‬ل '‪ ,‬ا طرق إ‬ ‫'‪,‬‬
‫دور ! ‪9‬‬ ‫( ا دود ا وا‪$‬‬ ‫" ‪) ( T‬ا ! رة ا‬ ‫)ا ! رة ا‪0‬و (‪" ،‬‬ ‫ا ‪#‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ 9‬ل ( ' ‪ ,‬ا ‪#‬‬
‫]‪< <í£^’¹]<íé×ÛÂ<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<…æ‚Ö<íéÞçÞ^ÏÖ]<æ‚£]<V<±æù]<ì†ÏËÖ‬‬
‫ق ا ‪,‬م‬ ‫ا ‪ 9‬ل ھو‬ ‫!‪9‬‬ ‫ل ن ‪,#‬‬ ‫إ‬ ‫ن ا دف ا ر<‬ ‫إذا‬
‫رف 'دة ‪ #‬و ت‪،‬‬ ‫ط ق "‪#‬وص دو" ا ‪ 9‬ل ‪"C( ،‬‬ ‫وا ل '‪,‬‬ ‫'‬ ‫ا‬
‫‪-‬ف‬ ‫ھذه ا ‪ #‬و ت إ‬ ‫ز ور‬ ‫إ‪ -‬ف ‪$‬وة ھذا ا‬ ‫إ‬ ‫‪ #‬و ت ؤدي‬
‫ز ! ش )‪.( " 2‬‬ ‫‪A‬ص‬ ‫‪ P‬ب "ظ م أ‬ ‫ا ‪ 9‬ل )أو ( وإ‬ ‫‪,‬ط ت ! ‪9‬‬
‫ل‬ ‫شا‬ ‫أو ‪2= :‬ف "‪#‬ط ت‬
‫ت ن ‪"49‬‬ ‫م "‪=# 7‬‬ ‫‪ -‬ت واد دو" ا ‪ 9‬ل "= ظ أ"‬ ‫ر وع إ‬
‫>‪،‬‬ ‫م ا وو‬ ‫ا م‬ ‫‪ $ >,‬درا '‪,‬‬ ‫ا‪ 9‬ل ‪ 9‬ل‬ ‫ز !‪9‬‬ ‫‪,‬ط ت‬ ‫وي‬
‫ا را‪$‬‬ ‫ن وظ !‬ ‫م ! ش ا ‪ 9‬ل و "و'‬ ‫دد‬ ‫ا و( ق ن‬ ‫‪#‬و‬ ‫و ‪2‬ل (‬
‫دة‪:‬‬ ‫‪ ،‬و " " ول ل وا دة '‪,‬‬ ‫و <ل ا‬ ‫و'دم !‬ ‫وا ‪#‬‬
‫ل‬ ‫شا‬ ‫أ‪2 -‬دد ‪ 1‬م‬
‫ل ا‪ # A‬ص ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬إ‪( -‬‬ ‫د‪A‬ل ‪ -‬ن‬ ‫تا‬ ‫إن ار ! ع 'دد ا ؤ‬
‫ب ظ ر ‪ 2‬و وز ‪1947‬‬ ‫ن ط ق ا "ون‬ ‫را‪$‬‬ ‫‪( ,2‬‬ ‫وظ ! > ا "و" ا‬ ‫إ‬

‫‪ ،.‬م‪,‬س‪.‬ص ‪.289‬‬ ‫ا‬ ‫‪ # -1‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬

‫‪69‬‬
 ‫<<‬

‫‪ > $‬دور ا ‪#‬‬ ‫ل ! ش ا ‪ 9‬ل إ‪ ( -‬إ‬ ‫وا‪0‬و‬ ‫ا ر<‬ ‫ا ‪، ,‬ھ ا‬

‫ل وا " ت‬ ‫' ‪ ،‬ا دور ا ذي ر > ا وا‪ $=' ( $‬ا‬ ‫( "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد وا‬
‫ھذه‬ ‫ا ر‪P‬م ن أن (‬ ‫ھل ! ش ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬ ‫زد ن ا‪#‬ل‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬
‫ا "زا' ت ‪$‬د أدى ! ل ! دي ا د د " ‪.1‬‬
‫‪9‬روط وظروف ا ‪ 9‬ل ھ‬ ‫ط ق ا ‪9‬ر ت ا ‪# A‬‬ ‫را‪$‬‬ ‫"ت‬ ‫وإذا‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل وذ ك ا " دا إ‬ ‫ا "و"‬ ‫‪ -‬ت‬ ‫ا‬ ‫"ظ‬ ‫ا‬ ‫ا وظ ! ا‪0‬‬
‫م أ‪A‬رى‪،‬‬ ‫ش ا(رز‬ ‫ا ‪ ,‬ا‬ ‫‪ -‬ت ظ ر ‪ 2‬و وز ‪ 1974‬ا ‪ ، ,‬إ أن ا وا‪$‬‬
‫ن ‪ (=A‬ت و"زا' ت‪،‬‬ ‫‪$‬د ‪ 2‬ر "‬ ‫ن طر( ا =‪ $‬ا ‪( , 9‬‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫"‬
‫!ش‬ ‫‪4 ,‬إ‬ ‫‪ 2‬را‬ ‫ث أن أطراف ا =‪ $‬ا ‪, 9‬‬ ‫' ‪،‬‬ ‫أو‬ ‫"ت (رد‬ ‫واء‬
‫‪4‬ن ھذا ا‪ E‬راء ھو‬ ‫'‪ $ > ,‬ل 'ر‪ ,' -‬ا ‪ -‬ء‪ ،‬ا' دا "‬ ‫ا ‪ 9‬ل رض ‪(=A‬‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.2‬‬ ‫ا‪ # A‬ص ‪" $‬و"‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل واء ( ا "زا' ت ا !رد أو‬ ‫وم‬ ‫ا‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫وإذا "ت‬
‫ا ‪ # # A‬ت ا "وط > ‪" $‬و" ‪ ،‬ؤدي ( "ظر ض‬ ‫إ‬ ‫' ‪( -E ،‬‬ ‫ا "زا' ت ا‬
‫ط‪,‬ب‬ ‫أن ا ‪#‬‬ ‫ط‬ ‫أ‬ ‫وظ ! ‪" $‬و"‬ ‫ا را‪$‬‬ ‫إ‪ -‬ف‬ ‫ن‪ 3‬إ‬ ‫ا‬
‫ن ط ق ا "ون ون ل‬ ‫ب‬ ‫ا و( ق ن ا‪0‬طراف ا " ز' وا ذي ‪$‬د ون '‪,‬‬
‫‪$‬د‬ ‫ن ا دو" وا د ‪,‬و‬ ‫ط‪,‬ب‬ ‫إي "زاع أو ‪=A‬ف واء ن طر( ن أو أ ‪2‬ر ود‬
‫ن ن ا !روض أن‬ ‫ط ق ا "ون ا‬ ‫(‬ ‫ا ؤ‬ ‫! د ! ش ا ‪ 9‬ل ‪,‬ط > '‪,‬‬
‫ا را‪. $‬‬ ‫‪$‬د ؤ‪2‬ر ‪,' ,‬‬ ‫ا ‪9‬ل‬ ‫وا‬ ‫(‬
‫ا ‪#‬‬ ‫‪C( ( ( -E‬ن إ " د ا ‪9‬رع‬ ‫م ا "و"‬ ‫)(‪C‬ن ‪2‬رة ا‬ ‫و‬
‫ل‬ ‫م(‬ ‫رض‬ ‫‪,‬‬ ‫ددة‬ ‫م ا "و" ا‬ ‫ا‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬إ‪ ( -‬إ‬
‫' وا ‪ # $‬د‬ ‫ةا‬ ‫ز ون ‪ = 9‬ل وا"ب ا‬ ‫د دور ھذا ا‬ ‫ا را‪، $‬‬

‫=‪ H# $‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن‬ ‫ر‪H‬‬ ‫‪H,‬س ا‬ ‫‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل‪ ،‬ا‬
‫د ا ‪9‬ر‪ $‬وي‪ :‬ا = ظ ت وا ‪ $‬را ت ا طرو ‪ H‬؟؟إ‪=H#‬ح "ظ‪ H‬م ! ‪ H‬ش ؤ‬ ‫‪-1‬‬
‫ا دد ‪ 22‬ص ‪ 1994‬ص ‪.107‬‬
‫‪ ' -2‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪ .‬ا ط ا‪0‬و ‪.2001‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.115‬‬
‫د ا ‪9‬ر‪ $‬وي‪ :‬ا = ظ ت وا ‪ $‬را ت ا طرو ‪49‬ن إ‪=#‬ح "ظ م ! ش ؤ ت ا ‪ 9‬ل "ا ‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د وا ‪" H‬ون ا ‪ H‬رن‬ ‫‪-3‬‬
‫ا دد ‪ 22‬ص ‪ 1994‬ص ‪ ،107‬ذ ' د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ا ط ا‪0‬و ‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.115‬‬

‫‪70‬‬
 ‫<<‬

‫ذه ا < ‪ ،‬وا‬ ‫'‪ ' " ,‬ا دور ا‪ ,#0‬وا‪0‬‬ ‫‪$‬د ؤ‪2‬ر‬ ‫وا "و"‬
‫ط ق ‪$‬وا'د ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪.1‬‬ ‫دى را‪$‬‬ ‫‪2‬ل (‬
‫م وا ‪ # # A‬ت‬ ‫أ'وان ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا و( ق ن ‪, A‬ف ا‬ ‫و( إط ر‬
‫آن وا د ‪#‬رف ا را‪$‬ب‬ ‫‪#‬رف و(‬ ‫دون أ"! م ‪,‬ز ن‬ ‫م ‪" $‬و" ‪،‬‬ ‫ا وو‬
‫ن ا‪ E‬راج ن‬ ‫‪,A‬ف "و'‬ ‫‪،‬‬ ‫‪,‬ل ا "!‬ ‫وا ‪ # $‬دي وا‬ ‫'‬ ‫وا ‪ 7,#‬ا‬
‫ل ‪ ( =2‬ا ‪ #‬ح أن‬ ‫وظ ! ا‪0‬و ‪ ،‬إذ ف‬ ‫ا‪=AE‬ل‬ ‫ن أن ؤدي إ‬ ‫ن‬ ‫ا‬
‫وا ز ر 'ن‬ ‫د '‪ ,‬ا ‪#‬را‬ ‫‪ ,‬ب ! ش ا ‪ 9‬ل دور ا را‪$‬ب ا " ب 'ن ا ‪ ! A‬ت وا‬
‫( رة ا زوال ‪ ,‬ب دور‬ ‫ت‪ ،‬و(‬ ‫‪-‬ر ا ‪ ! A‬ت '"د ز رة ا ؤ‬ ‫رر‬ ‫طر ق‬
‫ل 'طف "!س ا ‪ 9‬ل ا ذي ز ره ا ‪ #‬ح‪ ،‬و و ل > أن‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا ذي '‪ > ,‬أن‬
‫"> ن و ‪ > -‬و و‪ >$‬ا "و" ‪.‬‬ ‫‪ ،>,‬أو '‪ ,‬ا‪$0‬ل أن‬ ‫' = طرودا‬ ‫ر‬
‫ن ‪$‬د ط‪,‬ب‬ ‫ن‪ , ( ،‬ا‬ ‫‪P‬ر "‬ ‫ا را‪ $‬وا ‪#‬‬ ‫(‪C‬ن‬ ‫و‬
‫ب ا و‪$‬‬ ‫إ راھ > و‪#A‬و‪> #‬‬ ‫ل "‬ ‫أن‬ ‫" ‪' -$‬ن ا‪AB‬ر‪،‬‬ ‫=‬
‫‪$‬د س‬ ‫وا ردع‪،‬‬ ‫ا!‬ ‫‪$ ،‬د ؤ‪2‬ر ‪( ,‬‬ ‫ا و‪ ، A‬و‪ $‬م ا ! ش‬
‫و ‪,‬ط أ'وان ا ! ش‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬دود و" ‪.‬ل ا‬ ‫ب‪-‬‬
‫‪-‬ر‬ ‫ط‪,‬ب إ'ط ء ا‬ ‫ظل ! ‪9‬و ا ‪ 9‬ل ر( و"‬ ‫ا‬ ‫ن ا ط ب ا‪0‬‬
‫‪-‬ر ا " زة ن طرف ‪ -‬ط ا ‪9‬رط ا ‪ ، < -‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫ا‬ ‫‪2‬ل‬
‫ظ‪,‬ت ا دو" ( ھذا ا "ب أ‪$‬ل‬ ‫‪،‬و‬ ‫‪-‬ر ھذه ا‬ ‫"‪, 7‬‬ ‫ا د دة م‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫م و دود ا وة‬ ‫‪#A ،‬وص‬ ‫و‪$‬د ا‪!, A‬ت ا ! رات و ددت ا ‪4‬و =ت ا !‬
‫‪2‬‬
‫‪-‬ر‬ ‫ا ول ‪4‬ن ھذه ا‬ ‫ذھب إ‬ ‫"ب ن ا ! >‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫!‪9‬‬ ‫ظر‬ ‫ا‪2‬و‬
‫‪9‬ر >‬ ‫ن ‪$‬ل‬ ‫ق > أن أدى ا‬ ‫‪ !,‬أي أ">‬ ‫ررھ‬ ‫ن ون‬ ‫د ‪#‬‬
‫د‬ ‫ء( ‪،‬و‬ ‫'‪ ,‬أن ‪ 2‬ت ' س‬ ‫إ‬ ‫‪$‬وة و‬ ‫‪,' !-‬‬ ‫وظ ! >‪ ،‬ذ ك‬
‫دو" ا ‪ 9‬ل ا زء ا ‪. " 2‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪211‬‬ ‫‪ ' -1‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط (‬

‫ل‪.‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪ 52‬و ‪. ,‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا وا‪ $‬ا‬ ‫‪-2‬‬

‫‪71‬‬
 ‫<<‬

‫‪ -‬و" 'ن طر ق‬ ‫ن اط ن (‬ ‫و‪$‬ط ‪،‬‬ ‫ر‬ ‫' رة 'ن د ل‬ ‫( ا‬

‫ز‬ ‫د ( ھذا ا ‪#‬دد ا‬ ‫‪ -‬ت ا !‪ ,#‬ن ‪ 418‬و‪ 419‬ق ل ع ‪ P‬ر أ">‬ ‫ا زو ر‪ ،‬ط‬
‫ن‪:‬‬ ‫ن‬
‫ون ! ش ا ‪ 9‬ل ‪$‬د ' ن ا ‪ > !" ! A‬أو اط‪> ,' ,‬‬ ‫ا و ‪ :8‬وھ‬ ‫ا‪3‬‬
‫ون ا ر " ( ھذا ا "ب ‪$‬ر " ‪$‬و ودا‬ ‫‪( ، #A9‬‬ ‫وا " > أي و‪$‬و(> '‪,‬‬
‫ن‬ ‫ق > أن أدى ا‬ ‫‪,‬ف‬ ‫" ‪A9‬ص‬ ‫ذه ا‬ ‫ا' ر أن ا ‪A9‬ص ا ذي ‪ $‬م‬ ‫'‪,‬‬
‫ا "و" ‪.‬‬
‫‪ ^,‬إ‬ ‫‪-‬ر " ء '‪,‬‬ ‫‪ :‬ون ! ش ا ‪ 9‬ل ‪$‬د رر ا‬ ‫ا‬ ‫ا‪3‬‬
‫ل أو أ د ا‪ P0‬ر‪=2 ،‬‬ ‫' 'ن طر ق ا‬ ‫‪,‬و ت " ‪,‬ت إ >‬ ‫'‪' > ,‬ن طر ق‬
‫'ن طر ق‬ ‫ن إ‪ 2‬ت '‬ ‫‪ ،‬و‬ ‫ا ور‪ $‬ا ر‬ ‫ب‬ ‫‪-‬ر ھ"‬ ‫(‬
‫ا را<ن ل و ‪ - ,‬أن‬ ‫أو ا ر( ‪ ،‬أو ا ‪ 9‬دة‪ ،‬أو‬ ‫ار‬ ‫و <ل أ‪A‬رى‪،‬‬
‫‪ ,‬و !‪.1= #‬‬ ‫دھ‬
‫‪ - !#‬ط ا ‪9‬رط‬ ‫آ‪A‬ر‪ 2‬أن ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫"ب (‬ ‫رى‬ ‫"‬
‫‪,‬ط > ا د ر ‪.‬‬ ‫د ن‬ ‫‪، - ,‬و‬ ‫ون ‪,‬ز‬ ‫‪-‬ره‬ ‫ا ‪ ، < -‬و ن م (‪C‬ن‬
‫‪3‬‬
‫ھذه‬ ‫‪9‬ف " أن‬ ‫ن دو" ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫‪ -‬ت ا دة ‪539‬‬ ‫و ر وع إ‬
‫‪4‬‬ ‫‪! A‬‬ ‫ن إ‪ 2‬ت‬ ‫‪ ،‬وذ ك أ">‬ ‫"‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل‬ ‫ررھ‬ ‫‪-‬ر ا‬ ‫ا‬
‫ا' ر أن‬ ‫و <ل ا‪ 2E‬ت‪,' ،‬‬ ‫‪ 2O‬ت‪ ،‬أي‬ ‫‪ ,‬وا'د ا‬ ‫ط‬ ‫و ‪" $ ,‬و"‬
‫‪#‬را' > أ م ل ذي‬ ‫! ‪ 7‬ا ب '‪,‬‬ ‫دد "وع ھذه ا و ‪، ,‬‬ ‫م‬ ‫ا ‪9‬رع ا ر‬
‫ر ون‬ ‫" أن ا ‪ , 9‬ن ا ذ ن‬ ‫‪,‬ط ن‪ ،‬وھو‬ ‫ا =<‬ ‫( ا‪ A‬ر ا طر‬ ‫‪,#‬‬
‫" م أن ط‪,‬وا ! ول ‪,‬ك‬ ‫‪-‬ر ا ‪ ! A‬ت‪،‬‬ ‫م‬ ‫‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل وا ذ ن ررت (‬
‫>‪،4‬‬ ‫رض ا ! ش ‪ #‬و ت ‪$‬د "‬ ‫رد ‪ 9‬دة ‪ ،=2‬وھ" ‪$‬د‬ ‫‪-‬ر و و‬ ‫ا‬
‫رض إ > أ‪ "2‬ء ‪4‬د‬ ‫‪$‬د‬ ‫و( ‪,‬‬ ‫ردا ن أ‬ ‫د !ش ا‪ 9‬ل‬ ‫وھ" ‪$‬د‬
‫ل ‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.53‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" :‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا وا‪ $‬ا‬ ‫‪-1‬‬
‫‪ ' -2‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو" ا ‪ 9‬ل ا زء ا ‪. " 2‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪.223‬‬
‫‪ -3‬را ا ! رة ا‪0‬و ن ا دة ‪:539‬‬
‫‪ -4‬أ"ظر ‪#A‬وص ھذا ا و‪-‬وع‪ 9 $ -$ :‬و ي ادر س ا ودن ا‪ 0‬م ‪ 26-20‬أ ر ل ‪ 2005‬ا دد ‪ 180‬ص ‪.13-12‬‬
‫ا"ظر ذ ك د " ‪ :‬ل ر دة ا‪ 0‬م‪ .‬ت '"وان‪' " " " :‬ن ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل"‪' .‬دد ‪ 179‬ر \ ‪ 19-13‬أ ر ل ‪.2005‬‬

‫‪72‬‬
 ‫<<‬

‫>‬ ‫‪-‬طر‬ ‫‪,2‬ون ‪" ,‬ون‪،‬‬ ‫‪-‬ر ‪-‬د ا ‪ , 9‬ن ا ذ ن‬ ‫ررا‬ ‫' ‪ ،>,‬وذ ك '"د‬
‫وق ا ط‬ ‫‪,' ,‬‬ ‫" س‬ ‫‪-‬ر‪ ،‬ذ ك‬ ‫أي‬ ‫ا دول 'ن‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل إ‬
‫‪ -‬ن‬ ‫‪2‬ل (‬ ‫‪,,‬‬ ‫ز ا ذي أ" طت >‬ ‫ھذا ا‬ ‫‪$‬وة و ‪#‬دا‪$‬‬ ‫‪ ,‬و'‪,‬‬ ‫ا‬
‫رار‬ ‫ا رص '‪ ,‬ا‬ ‫‪ 0( ، ,‬س‬ ‫ا‬ ‫اط‬ ‫ا رام "‪#‬وص ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‬
‫'=‪ $‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل ‪ - !#‬ط ا ‪9‬رط ا ‪، < -‬‬ ‫و‪' "P‬ن ا ن أن ا دو" م‬
‫‪ ،‬وذ ك '‪,‬‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل ن‬ ‫ررھ‬ ‫‪-‬ر ا‬ ‫‪,‬‬ ‫ط > ‪,‬ك ا ‪!#‬‬ ‫ر‪P‬م‬
‫ظ‪,‬ت ا دو" (‬ ‫م ‪,‬ك ا ‪ ،1 !#‬و‬ ‫ا‬ ‫‪=A‬ف ‪$‬وا" ن ‪ 2‬ر ن ا دول ا ر‬
‫ا دو" ا د دة ‪ 9,‬ل‪!9 ،‬ت " ‪ 2‬را‬ ‫أن درا‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫ھذا ا "ب أ‪$‬ل‬
‫ت‬ ‫" ا " ‪ -$‬ت ن "‪#‬و‪ ، #‬و‪$‬د ا‪ A‬ز " وا دة ن ‪,‬ك ا‪9E‬‬ ‫ت ل وأ‬ ‫ن ا‪9E‬‬
‫‪-‬ور ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫ا ‪ 7,#‬ا ذي م‬ ‫ا!‪$‬‬ ‫ا ط ن وذ ك (‬ ‫و‪-‬وع (‬ ‫ا ر ط‬
‫م ن طر( ا‪ "E‬ج‪.‬‬ ‫و ر‪ -‬وو'‬
‫و ت‬ ‫إ راء‬ ‫‪ ,‬دة ‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪C( ،‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل " ط >‬ ‫(ط‬
‫‪>-‬‬ ‫‪-‬ر‬ ‫و ت‬ ‫رر ( ‪49‬ن ھذه ا‬ ‫ث‬ ‫ا ‪" ( 7,#‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪،‬‬
‫ر ا ! ق ا ذي م‬ ‫‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل و‬ ‫طف ا ون ا‬ ‫طر( ا "زاع و و‪ > $‬ذ ك‬
‫م‪ ،‬وذ ك‬ ‫ل أي ط ن أ م ا‬ ‫ث‬ ‫دي " <‬ ‫ا و‪#‬ل إ > ( إط ر ھذا ا ‪ 7,#‬ا‬
‫ا ‪,‬م أن ا ! رة ا‪ A0‬رة ن ا دة ‪ 532‬ن‬ ‫"ص '‪ > ,‬ا دة ‪ 41‬ن ا دو" ‪ ،‬ھذا‬
‫و ت‬ ‫رره 'ون ا ! ش ‪#A‬وص‬ ‫‪-‬ر ا ذي‬ ‫'‪ ,‬أن ا‬ ‫"ص ‪#‬را‬ ‫ا دو"‬
‫"‬ ‫^ا‬ ‫دود ا‬ ‫ون > ‪$‬وة ا‪ E‬راء إ (‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد‬ ‫ا ‪( 7,#‬‬
‫إذا ن ھ" ك ا ! ق ‪ - 7,#,‬ن ‪0‬ي ا" ص‬ ‫‪9‬ف "> أ"> (‬ ‫( >‪ ،‬وھو‬

‫‪ -1‬ا"ظر ( ھذا ا دد‪:‬‬

‫‪-‬ا !‪#‬ل ‪ 110‬ن ‪" $‬ون ا ل ا ‪. ,‬‬
‫‪ -‬ا !‪#‬ل ‪ 160‬ن ‪" $‬ون ا ل ا ‪#‬ري‪.‬‬
‫‪-‬ا !‪#‬ل ‪ 8‬ن ‪" $‬ون ا ل ا‪0‬رد" ‪.‬‬
‫‪ -‬ر وم ‪ 6‬أ و ر ‪ 1968‬ن ا "ون ا زا<ري‪.‬‬
‫‪ ,‬ز د ن ا و‪#A 7 -‬وص ھذا ا و‪-‬وع را ‪:‬‬
‫‪H( ، ' H‬وج‬ ‫‪H‬طا‬ ‫‪ H9,‬ل وا‬ ‫‪H‬د ا ‪H‬وط"‬ ‫‪ ،‬ر ‪H‬ر " ‪ H‬ا ‪H‬دور‪ ،‬ا "و و ‪H‬‬ ‫را‪ 9‬ا ‪H#‬ط! ‪ H! :‬ش ا ‪ H9‬ل ‪ H‬ن ا را‪ H $‬وا ‪H#‬‬
‫‪.2005-2004‬‬

‫‪73‬‬
 ‫<<‬

‫ا‬ ‫ا ‪ ,‬وء إ‬ ‫"‬ ‫إ‬ ‫(‬ ‫ل دا<‬ ‫‪,‬‬ ‫[ ر‪>"C( ،‬‬ ‫ق ‪" $‬و"‬ ‫ھو‬
‫د ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫‪-‬ر ا ‪,' 7,#‬‬ ‫> ر‪P‬م إ ‪,' >< -‬‬ ‫ا ‪ , #A‬ط‬
‫و‪ #‬ل‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ ,‬د ن ‪ 73‬و‪ 74‬ن دو" ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫"‬ ‫ذ ك "!س ا ‪ 9‬ء‬
‫در إ‬ ‫" ر ن ا ل‪ ،‬و د ذ ك ‪$‬د‬ ‫ل '‪,‬‬ ‫‪#‬ل ا‬ ‫ث‬ ‫ب‪،‬‬ ‫ل‬ ‫‪!#‬‬
‫‪2‬ل ھذه‬ ‫ا "و"‬ ‫ؤل ول ا‬ ‫ھذا ا ‪ 7,#‬أ م ا ‪ -‬ء و ذ ك ‪2‬ور ا‬ ‫اط ن (‬
‫رف‬ ‫ن‬ ‫إذا '‪4 " ,‬ن ا ‪ -‬ء ا ر‬ ‫ررھ ! ش ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫‪-‬ر ا‬ ‫ا‬
‫'‪ # ,‬د ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪.1‬‬ ‫إ " درا ! ‪ $‬ا ‪ 7,#‬ا ر‬
‫ھم ( ( دان ا ‪( 2‬‬ ‫‪9‬ك أ د ‪4‬ن ن ‪49‬ن ذ ك ا ط ن ( ا ! ‪ $‬ا ‪ 7,#‬أن‬ ‫و‬
‫‪4‬طراف ا "زاع و‪ # A‬ا ‪ , 9‬ن إ‬ ‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و ‪,‬ص ن ‪#‬دا‪ > $‬و د(‬
‫و‪ $‬ون '‪,‬‬ ‫وا ‪4‬ن ا ! ‪ $‬ت ا‬ ‫إذا‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل ا‬ ‫'دم ‪ $‬ول و ط‬
‫رھ ا ‪ -‬ء‬ ‫و‬ ‫‪$‬‬ ‫‪-‬ور ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫‪-‬‬ ‫وا‪ # E‬ت ا‬
‫ذھب إ > ا ‪ -‬ء د ‪#‬دور دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫' أد" اھ م ن ر‪P‬م ذ ك (‪""C‬‬ ‫ا‬
‫‪2= :‬ف ا *زاءات و ‪ 62‬د ا "طرة‬
‫"> ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا رب‬ ‫"‬ ‫ر ‪ 9‬ل ‪A‬ط ر‬ ‫إن ‪ -‬ف ا زاءات‬
‫ث أن ا د د ن ا ‪ ! A‬ت ا ر‬ ‫د‪ =A‬م‪،‬‬ ‫" س ‪ ' ,' ,‬ل ا ! ‪ 9‬ن و'‪,‬‬
‫‪ 9 ! -‬ل ! دھ ل ‪ 24‬ر‬ ‫ا را ت ا "‪#‬وص '‪,‬‬ ‫ا "ون‪ 2‬و‪$‬‬ ‫‪$‬ب '‪,‬‬
‫رادع‪.3‬‬
‫‪A‬دم ا ‪ # $‬د وا‬ ‫‪ ,‬ب‬ ‫‪,‬ط ( ‪,‬‬ ‫" وإن 'دم و(ر ! ش ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬
‫(‬ ‫‪,#‬‬ ‫ن ( ‪A‬رق ا "ون و و( ر ا و و !ر \ وا(ق‬ ‫‪A‬دم ا "ت وا‪E‬‬ ‫در‬

‫‪ -1‬ا"ظر ذا ا ‪#A‬وص‪:‬‬
‫دھ ‪.‬‬ ‫‪$ -‬رار ‪ #‬در ر \ ‪ 9‬رس ‪9" ،1987‬ور ‪ ,‬ا ‪,‬س ا‪ ,'0‬ا دد ‪ 40‬ص ‪ 191‬و‬
‫دھ ‪.‬‬ ‫‪$ -‬رار ‪ #‬در ر \ ‪ " 9 21‬ر ‪9" 1987‬ور ‪ -$ ,‬ء ا ‪,‬س ا ‪ ,‬ا دد‪ 41‬ص ‪ 161‬و‬
‫د ا ‪ 9‬ور‪ ( :‬ر > ا ق ‪.‬ص‪.70 ,‬‬ ‫‪ -‬وھ ‪$‬رارات أ‪ 9‬ر إ ا‪ 0‬ذ‬
‫‪" : , # ,' -2‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن ‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.348‬‬
‫‪HH -3‬ن أن "‪HH‬ذ ر ‪ H ,' H ,2 4‬ذ ‪HH‬ك ا " ‪ H‬ذج ا "‪HH#‬وص '‪ H ( H ,‬دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل ا ر ‪ =2HH ( ، H‬ا " ‪ H‬ع رب ا ‪HH‬ل '‪HH‬ن ‪ 7"HH‬ر‪HHA‬ص ا "! ‪HH‬ذ‬
‫ا "‪#‬وص '‪ ( ,‬ا دة ‪H 48‬ن دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل أو '‪H‬دم أداء ا ‪H‬و ض '‪H‬ن ا !‪H#‬ل ا "‪H#‬وص '‪ H( >H ,‬ا ‪ H‬دة ‪ .52‬أو '‪H‬دم أداء ا ‪H‬و ض '‪H‬ن‬
‫ا !‪#‬ل ن ا ‪ 9‬ل ا "‪#‬وص '‪ ( > ,‬ا دة ‪.52‬‬
‫و'" 'ن ا دان إذ ن زءا ( ھذه ا ‪ ( ! A‬ھذا ا ل ھو ن ‪ 30‬درھم ( ل ؤدي ا رام ھذا ا "ون ' ‪ H ,‬ت إن ا‪H 2 H,2 0‬رة (‪ H‬ن‬
‫ا ر وع إ ؟؟؟‪ 40‬و‪ 95‬و‪ 99‬و‪ 152‬و‪ 177‬و‪ 178‬ن دو" ا ‪ 9‬ل ( ‪ ,‬ؤ د أن ا و ‪ H‬ت ! ‪H‬ر '‪ H,‬ا را ‪ H‬ا ‪ H‬؟؟ذ ‪H‬ك (‪ H‬ھ‪! H- H‬‬
‫دا‪.‬‬

‫‪74‬‬
 ‫<<‬

‫و ت‬ ‫ذات !رز واطؤات و‬ ‫ه ا‪E‬دارة‪ ،‬وھذا ا و‪-‬‬ ‫لو‬ ‫‪!#‬وف ا ‪ , 9‬ن وا‬
‫‪2‬ل‪ ،‬و دام‬ ‫رو‬ ‫دام ا طرف ا وي‬ ‫ب ا طرف ا ‪ -‬ف ( ا =‪، $‬‬ ‫'‪,‬‬
‫‪،‬ون "‬ ‫‪ -‬ا ‪,‬ول ا ! ‪,‬‬ ‫وز و‬ ‫واء ل ظ ھر ا‬ ‫ا "ون‬
‫م‪.1‬‬ ‫ؤھ‪ , >,‬د‪A‬ل وا‬ ‫ت ا "و" ا‬ ‫زو د ! ش ا ‪ 9‬ل ‪=#‬‬
‫ن ! ش ا ‪ 9‬ل ن (رض د‪ ,' >,A‬ا‪0‬طراف ا " ز' ‪# A‬‬ ‫و‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫دم‬ ‫‪ O‬د' ءات ا‬ ‫" ون ( ا‬ ‫وأن أر ب ا ل‪P ،‬‬
‫‪ ,‬ون ‪,‬ط ‪.‬‬ ‫'" م ط‬ ‫‪ ,‬ف ‪ P‬رھم "‬ ‫أو‬
‫أ را< م‬ ‫‪#A‬وص و‪-‬وع ا "زاع‪ ،‬ن أ ل ا ‪ ,‬ء‬ ‫ا ‪ A‬ذ ا رار ا " <‬
‫‪ # A ،‬وان ل‬ ‫ط ون‬ ‫أو ا وق ا‬ ‫م ‪49‬ن ا " ط ا " زع '‪,‬‬ ‫وا ! وض‬
‫ون ‪2‬‬ ‫' ر‬ ‫ا " زل '" أو 'ن ‪-‬‬ ‫طرف ‪ 9‬ت ط > دون ا ر‪( P‬‬
‫ط > وا" ‪ #‬را ‪,‬طرف ا‪AB‬ر‪.‬‬ ‫ھز‬
‫ظ ر ن ‪ ,‬وة‬ ‫ا‪=PE‬ق‬ ‫ا‪-E‬راب وا ؤا ر إ‬ ‫و ذا !‪-‬ل ا‪ 0‬راء ا ‪ ,‬وء إ‬
‫"ص 'ن ق ا‪-E‬راب ( ا !‪#‬ل ‪ 14‬ن ا د ور دون أن‬ ‫و'‪C( > ,‬ن ا ! ء ا ‪9‬رع‬
‫ل د‪A‬ل ا ! ش ‪#‬‬ ‫ر ‪ ،‬ھذا ا ق‬ ‫و‪ 7-‬ا ‪9‬روط وا دود‬ ‫‪" $ -‬و" "ظ‬
‫" م‪ ،‬ذا و( ظل ‪ P‬ب أي "ظ م‬ ‫وار (‬ ‫‪ "$E‬ع ا‪0‬طراف 'ن إ (> أو ا د‪A‬ول (‬
‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل دءا ن‬ ‫ق ا‪-E‬راب ون ن ا‪ "0‬ب " ن د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل (‬
‫‪#‬دا‪> $‬‬ ‫وا ‪,‬ط ت ا "و" ‪ .‬ر ‪A‬‬ ‫"> ن ا و <ل ا د‬ ‫د' ء و‪#‬و‬ ‫ا‬
‫ظل ‪ P‬ب و'‬ ‫' ‪ ،2‬و(‬ ‫ا ‪,‬م ا‬ ‫ا د‪A‬ل ا !وري ‪ ! ,‬ظ '‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ود'‬
‫راھ "‬ ‫ا‬ ‫و ا "زاع طر‬ ‫إ‬ ‫ا‪0‬طراف ! <دة ھذا ا د‪A‬ل ( ل طرف‬
‫‪ , 9‬م‪.‬‬ ‫وا‬ ‫!‬ ‫ل‬ ‫و‪ - 7-‬ف ا و ن دى ا‬
‫ن ‪=A‬ل دو" ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫‪$‬د دارك ھذا ا !راغ ا ‪9‬ر‬ ‫وإذا ن ا ‪9‬رع ا ر‬
‫‪ ،3‬و ‪ 9‬ر ا دة‬ ‫را‬ ‫جإ‬ ‫‪9‬وب ھذا ا د‪A‬ل و‬ ‫ض ا" ط ا‬ ‫(= زا ت ھ" ك‬

‫‪" : , # ,' -1‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن ‪.‬م‪،‬س‪ .‬ص ‪.350‬‬
‫‪ -2‬د " ‪ : :‬ل "‪9‬ور ر دة ا‪ 0‬م‪ .‬ت '"وان‪' " " " :‬ن ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل م‪ ,‬س‪.‬ص ‪.90‬‬
‫‪ -3‬را ( ھذا ا داد‪:‬‬
‫‪. ,‬‬ ‫ون ا ‪ 9‬ل ا ر م‪,‬س‪.‬ص ‪ 220‬و‬ ‫‪" ,,‬د‬ ‫د ا ري ا و ! ‪ :‬درا‬ ‫د ا ‪9‬ر‪ $‬وي‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫'دا ززا‬

‫‪75‬‬
 ‫<<‬

‫"زاع‬ ‫ب ا ‪ 9‬ل ن ‪ >"49‬أن ؤدي إ‬ ‫ل ‪=A‬ف‬ ‫أ"> ون‬ ‫‪ 551‬ن دو" ا ‪ 9‬ل إ‬
‫أو ا‪ ,$E‬م‬ ‫‪ ،7 # ,‬م أ م ا "دوب ا ‪,‬ف ‪ 9‬ل دى ا‬ ‫و‬ ‫' ‪ ،‬و‪-‬وع‬
‫أو ا ‪" ,‬‬ ‫‪ ,‬ث وا ‪#‬‬ ‫ا‪,$E‬‬ ‫أو ا ون ا ‪,‬ف ! ش ا ‪ 9‬ل أو أ م ا ‪" ,‬‬
‫‪ ,‬واد ‪552‬‬ ‫' ‪ ،‬ط‬ ‫ا ‪=A‬ف ا‬ ‫"و'‬ ‫‪ ،‬وذ ك " ء '‪,‬‬ ‫‪ ,‬ث وا ‪#‬‬ ‫ا وط"‬
‫و‪ 556‬و‪ 565‬أد" ه‪.‬‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل إذا ن‬ ‫‪,‬ف‬ ‫و ا ‪ 7 #‬ون أ م ا ون ا‬ ‫ق (‪C‬ن‬ ‫و‬
‫و ‪C( ،‬ن‬ ‫م أ ‪2‬ر ن‬ ‫'‬ ‫ن أ"> إذا ن ا ‪=A‬ف ا‬ ‫و وا دة‪( ،‬‬ ‫ا ‪=A‬ف م‬
‫أو ا‪ ,$E‬م‪.1‬‬ ‫‪,‬ف ‪ 9‬ل دى ا‬ ‫م أ م ا "دوب ا‬ ‫و‬ ‫ھذه ا‬
‫! ش ا‪ 9‬ل (‬ ‫درة ن ا ون ا ‪,‬ف‬ ‫ا ‪7 #‬‬ ‫و‬ ‫م ا ‪9‬روع (‬
‫أو ا‪ ,$E‬م‪.2‬‬ ‫ل أو ا "دوب ا ‪,‬ف ‪ 9‬ل دى ا‬ ‫"ب ا را‪P‬ب ( ا‬ ‫و إ‬ ‫ا‬
‫ب ا‪ 0‬وال ھذا ا‪ A0‬ر أو 'ون ! ش ا ‪ 9‬ل (ورا‬ ‫رر‬ ‫‪ A‬م ‪ ,‬ت ا ‪7,#‬‬ ‫و(‬
‫و‪#‬ل إ > ا‪0‬طراف ن ا ! ق م أو ز< ‪ ،‬أو 'دم ا ‪ 7 #‬و ذا‬ ‫ث(>‬ ‫‪-‬را ي‬
‫و ا ‪ 7 #‬م ر( ا "زاع أ م ا ‪ " ,‬ا‪,$E‬‬ ‫م‪ ،‬و'"د (‪9‬ل‬ ‫'دم ‪-‬ورھم '"د ‪P‬‬
‫‪ ,‬ث وا ‪ 7 #‬دا‪A‬ل أ ل ‪ 2=2‬أ م‪.3‬‬
‫م ا "ظ‬ ‫‪ ! A‬ا‪0‬‬ ‫ن ‪$‬د ر ب زاءات‪,' 4‬‬ ‫إذا‬ ‫إ أن ا ‪9‬رع ا ر‬
‫"‬ ‫د' ء ا ‪-‬ور أ م‬ ‫ا‪0‬طراف‬ ‫دم ‪,‬‬ ‫م‪ ،‬وذ ك‬ ‫وا‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫ر ‪,‬‬
‫ول‪ 5،‬و دم‬ ‫دون 'ذر‬ ‫م أو ا ر( ا‬ ‫أو ا وط" أو أ م ا‬ ‫ا‪,$E‬‬ ‫ا ‪#‬‬
‫" ا ‪7,#‬‬ ‫ن طرف ر< س‬ ‫‪,‬و ت ا ط‪,‬و‬ ‫"دات وا‬ ‫د م ا‪0‬طراف ‪,‬و‪< 2‬ق وا‬
‫ر ‪ ,‬ا ‪7 #‬‬ ‫م ا "ظ‬ ‫‪ >"C( ،6‬م ر ب أي زاء ‪ ! A‬ا‪0‬‬ ‫ا وط" أو ا‪,$E‬‬
‫د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل و'دم ا‬ ‫ؤ‪2‬ر '‪,‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫وى ! ‪9‬‬ ‫م '‪,‬‬ ‫ا‬
‫د' ءا > ر‪P‬م و ود ا "ص ا "و" ‪.‬‬ ‫ا‪0‬طراف‬

‫‪ -1‬ا دة ‪ 552‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪ -‬ت ا د ن ‪ 583‬و‪ 584‬أ'=ه‪.‬‬
‫‪ -2‬ا دة ‪ 553‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪ -3‬ا دة ‪ 5566‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫راوح ن ‪ 10.000‬و‪ 20.000‬درھم 'ن ‪! A‬‬ ‫‪" -4‬ص ا دة ‪ ,' 585‬أ">‪$ :‬ب را‬
‫‪ -5‬ا دة ‪ 583‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫‪ -6‬ا دة ‪ 584‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫<<‬

‫ا‬ ‫ن ( ‪#$‬ور ا "‪#‬وص ا ‪9‬ر‬ ‫و'‪ > ,‬إذا ر " ھذه ا ‪ #‬و ت‪ ،‬وا‬
‫ر‪$‬ل د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا د ن ھذه‬ ‫أن‬ ‫ا "زا' ت ن ‪"49‬‬ ‫و‬ ‫طرة‬ ‫"ظم‬
‫ا "زا' ت‪.‬‬
‫]‪< <<í£^’¹]<íé×ÛÂ<»<ØǎÖ]<íéŽjËÚ<…æ‚Ö<íéÃÎ]çÖ]<æ‚£]<V<íéÞ^nÖ]<ì†ÏËÖ‬‬
‫و‬ ‫د‪> =A‬‬ ‫د ن(‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫وا‬ ‫إن ا را‪ $‬ل ا ‪ ,‬ا‬
‫ن ا وا<ق ا "و" ‪:‬‬ ‫'ن‬ ‫ل أھ‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل‬
‫و"ط ا ‪1‬‬ ‫أو ‪ :‬ا ‪2‬را ل ا ر ط‬
‫أ ر ‪$‬در ن ا " ‪$‬ض ن‬ ‫دان طر( ه '‪,‬‬ ‫رك (‬ ‫إن ! ش ا ‪ 9‬ل‬
‫و‪$‬ف ل ن ا‪ 0‬ر وا ؤا ر ن ز رات ! ش‬ ‫ظ= > '‪,‬‬ ‫ا وا"ب‪ ،‬وھو " ‪$‬ض ‪,‬‬
‫و‪ >$‬ا‬ ‫ب‬ ‫‪ 7 # ,‬ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬ ‫رھ ا‪0‬ول "و' ن ا‬ ‫‪$‬د‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وا‬
‫ط ب‬ ‫= '‪ ،> ,‬وذ ك ر ‪! 7‬‬ ‫رھ ا ؤا ر‬ ‫ل‬ ‫‪-‬و ‪ ،‬و‬ ‫رى أ"‬
‫ؤ‪2‬ر ‪$ ,' ,‬وة ا‪ "$E‬ع دى ! ش ا ‪ 9‬ل‪.1‬‬ ‫>‪،‬‬ ‫ب ‪ 9‬ل ؤ‬ ‫ا‪ 0‬ر '‪,‬‬
‫ل‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل ا ‪,‬ب '‪ ,‬ھذه ا ‪ #‬و ت إ‬ ‫ط‬ ‫وأ م ھذا ا و‪-‬‬
‫"‬ ‫' ‪ ،‬و‪ A‬رة ا‬ ‫وا‬ ‫و"!‬ ‫و‪" $‬و"‬ ‫" ت "‬ ‫و(ر '‪ > ,‬ن إ‬
‫ا ر وة‪ ،‬واء‬ ‫ا‬ ‫‪#‬ل > ( ا‪ A0‬ر إ‬ ‫ل‪،‬‬ ‫ل وأر ب ا‬ ‫>ا و‬ ‫ا‬
‫دور ول ! ر "ص ‪" $‬و"‬ ‫ن ا "زاع ‪" $‬و" أو ن إ‪ # $‬د ‪C( ،‬ذا ن ا "زاع ا "و"‬
‫> 'ن طر ق إر‪ 9‬د أطرا(> و "ور م ‪9‬رح‬ ‫ول‬ ‫‪C( ،‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫أو "ظ‬
‫‪.‬‬ ‫م '‪ ,‬ا را‬ ‫مو‬ ‫‪ -‬ت ا "و"‬ ‫ا‬
‫إ أن ض ا ! >‪ " 2‬د ‪9‬دة أن ون ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪2‬ل ھذا ا دور‪C( ،‬ن ا "زا' ت‬
‫ر م‪ ،‬و رون‬ ‫مو‬ ‫و ن ا ‪ -‬ة و "ظ‬ ‫‪ ,‬ون‬ ‫' ر أ" م وظ!ون إدار ون‬
‫‪ ،‬ون‬ ‫ا ‪ #‬و ت ا "و" ‪ ،‬ھذا ن‬ ‫"> ا "ظر (‬ ‫أن ا ‪ -‬ء و ده‬

‫‪ -1‬أ د أزد و( ل‪ :‬وا‪" $‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا رب م‪,‬س‪ .‬ص ‪.33‬‬

‫رن‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.351‬‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫‪ ,' -2‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا‬

‫‪77‬‬
 ‫<<‬

‫‪-‬رورة =‬ ‫"‬ ‫أ‪A‬رى رى ا ض‪ ،1‬وا ذي "‪ 9‬طره ا رأي ‪4‬ن ا د‪A‬ل ا ‪< -‬‬
‫‪",‬زاع وإ" ء > ‪.‬‬
‫ر ‪ ! 7‬أ د ا طر( ن وإ'ط <> ا ق دون ا طرف ا ‪" 2‬‬ ‫!‬ ‫م ا ‪<-‬‬ ‫(‬
‫ب و‬ ‫و ودة ( ا‬ ‫إ " درا‪ ( ،‬ذه ا‬ ‫ا " ز'‬ ‫ا‬ ‫"‬ ‫">‬
‫‪،‬‬ ‫ا "‬ ‫وا‪E‬‬ ‫ل ا و <ل ا ‪,‬‬ ‫ران '"‬ ‫ث‬ ‫ن ا طر( ن ‪، < $‬‬ ‫ا وا‬
‫"> ا و‪#‬ول‬ ‫ذ ك ن أ‪A‬ط ر وأ‪-‬رار‪ ،‬ھذا ‪=A‬ف د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل ا ذي‬
‫>‬ ‫ا ‪، -‬و‬ ‫‪,‬‬ ‫رب وو <ل‬ ‫‪ >,‬ن‬ ‫و ا "زاع ( = وا د ">‪،‬‬ ‫إ‬
‫ا ‪ 24‬ر‬ ‫'ده (‬ ‫و‬ ‫ل > ‪,‬ط‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫رب ا ل و ‪,2‬‬ ‫ر(‬ ‫ن‬
‫ت ا‪ 9E‬رة ذ ك‪.‬‬ ‫وا‪ "$E‬ع‬
‫‪ :‬ا ‪2‬را ل ا‪$‬دار‬
‫"زا' ت‬ ‫و‬ ‫ا‪ 9‬ل (‬ ‫د‪A‬ل ! ‪9‬‬ ‫ر(‬ ‫ا‬ ‫‪2‬ل ھذه ا را‪ $‬ل ا‪E‬دار‬
‫‪ ,‬ن ذه ا ! ‪ 9‬ت ن‬ ‫‪' ,$ ( ,‬دد ا‬ ‫لو‬ ‫ا ‪ 9‬ل ( ‪ $‬ود ر‪$‬ل "‪ 9‬ط ا ! ‪9‬‬
‫‪. "2‬‬ ‫و‪ -‬ف و " م ن‬
‫ن‬ ‫‪:‬دد ا‬ ‫أ‪: -‬دم‬
‫ول دون وا‬ ‫! ش ا‪ 9‬ل و‬ ‫وا > ھ <‬ ‫ا‬ ‫ت ا‪0‬‬ ‫ن ا‪9E‬‬
‫ط ق "ود دو" ا ‪ 9‬ل ا د دة إ‪ 9‬ل ا ‪,‬ص ا ددي ‪ ، < ,‬و" ر "! > ا‪0‬طر‬
‫وز ‪ ! 334‬ش ا ‪ 9‬ل '‪ ,‬ا وم‬ ‫ث‬ ‫دا‪،‬‬ ‫‪ 7 #‬ا ! ش ‪, <-‬‬ ‫ا و ودة‬
‫‪ ,‬م ذا‬ ‫!‬ ‫"!وذھ ‪ ، 2‬إذ أن 'دد ا‪0‬طر ھذا‬ ‫ا‪-A‬‬ ‫ا را‬ ‫‪$‬ور"ت ر‪$‬‬ ‫إذا‬
‫‪3‬‬
‫"ظر إ‬ ‫ب ا‪A0‬رى‬ ‫'‪,‬‬ ‫ون ا م‬ ‫ن و >‪( ،‬‬ ‫ا دور '‪ ,‬أ‬
‫ا رس‬ ‫م وا ‪ # # A‬ت ا "وط ‪'4‬وان ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‪#A‬و‪#‬‬ ‫دد و "وع ا‬
‫‪ 7‬م ط‪,‬‬ ‫وى ل دا<رة‬ ‫ؤ ء‪C( ،‬ن 'ددھم '‪,‬‬ ‫‪,‬وظ ! ا ‪#‬‬ ‫ا "و"‬

‫‪1‬‬
‫‪- Jean Claude Javillier: Rechercher sur les conflits du travail, thèse Paris I. 1973 page 849.‬‬
‫‪ " -2‬د أ و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل < د‪ $=' ( ,A‬ا ‪ 9‬ل‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.91‬‬
‫‪ .‬م‪ ,‬س‪.‬ص‪.291 :‬‬ ‫ا‬ ‫‪ # -3‬ح و و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ودورھ ( ‪ -‬ن ا‬

‫‪78‬‬
 ‫<<‬

‫أر د أن ط ق ن‬ ‫م '‪ ,‬ا " و ا ط‪,‬وب‪ ،‬و ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪-‬ط=ع‬
‫ا ‪9‬رع‪.1‬‬
‫ت‬ ‫دد ا ؤ‬ ‫رب زال ‪" = ,$‬‬ ‫‪ 9‬ت ا‪ 9‬ل‬ ‫‪,‬‬ ‫إن 'دد ا‪0‬طر ا‬
‫ن‬ ‫دد ا ‪ 4‬ور ن ا‬ ‫‪ -‬ت ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ( ‪ ،‬و "‬ ‫ط ق‬ ‫رون '‪,‬‬ ‫ا‬
‫‪2‬‬
‫‪ ,' 9 ! 496‬ا ‪ #‬د ا وط"‬ ‫" ‪' ^, ،2004‬دد ھؤ ء وا‬ ‫دود‬ ‫(‬
‫'دا ‪ 9,‬ل و‪9 ! 90‬‬ ‫!‪9‬‬ ‫ز ن ‪ 9,‬ل و‪39‬‬ ‫'‪9‬رة را‪ $‬ن‬ ‫وز'ون إ‬
‫‪ 9,‬ل و‪ 9 ! 89‬إ‪,$‬‬ ‫زا ‪ 9,‬ل‪ ،‬و‪ 9, 9 ! 186‬ل و ‪ 9 ! 82‬إ‪,$‬‬ ‫'دا‬
‫‪3‬‬
‫‪ 9,‬ل‬ ‫ر<‬
‫د م ا د'م‬ ‫وا ‪ ##A‬ا ! ‪,‬‬ ‫ا‪0‬طر ا "‬ ‫را (‬ ‫أن ھ" ك ‪# #A‬‬
‫ل و‪# A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫"‬ ‫ا‬ ‫وا =‬ ‫ل ا‪#‬‬ ‫(‬ ‫'دة ‪'0‬وان ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫وا‬
‫(< ا "د ن‪ 4‬وأط ء ا ‪ 9‬ل‪.5‬‬
‫'‪,‬‬ ‫ب ا‪E‬‬ ‫‪,‬ص‬ ‫دھورا إذا '‪ " ,‬أن 'ددھم‬ ‫و زداد ا و‪-‬‬
‫م‬ ‫درة ا طو' ( ا و‪$‬ت ا ذي‬ ‫ا 'د‪ "،‬ھ ك 'ن أو <ك ا ذ ن ا ! دوا ن ' ‪ ,‬ا‬
‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل ‪4‬طر د دة‪.‬‬ ‫( > د' م‬

‫ن 'دد ا‪'0‬وان ا ‪ !,‬ن ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ن ا ط ق ا د‬ ‫ن ا ر(‬ ‫ذك‬

‫‪ ,‬را‪.6 $‬‬ ‫ت ا‪-A‬‬ ‫ا زا د ا ‪#‬ل ( 'دد ا ؤ‬ ‫م دو" ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و وا‬ ‫‪0‬‬
‫دى ‪ 25%‬أي أن‬ ‫دان ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫ط و را‪$‬‬ ‫أن "‬ ‫و در ا‪ 9E‬رة إ‬
‫ن طرف أ'وان ا ! ش‪ ،‬وھذا ! ر‬ ‫ا ط‬ ‫‪,9‬‬ ‫ت‬ ‫رب ‪ 75%‬ن ا ؤ‬
‫ت‬ ‫ا ؤ‬ ‫ط‬ ‫أن ا و ط ا !روض و(ره‬ ‫'‪,‬‬ ‫د'م ا وارد ا ‪9‬ر‬ ‫ا‬

‫‪Il est difficile pour les inspecteurs du travail de cumuler les fonctions de conciliateur avec leurs habituelles -1‬‬
‫‪fonctions de surveillance et de dépistage des violations de la loi et de la répression une telle hétérogénéité de‬‬
‫» ‪fonctions nuit à l’efficacité du contrôle‬‬
‫‪Observation de P. Laroque rapportée par H. Sinay. La grève Dalloz 440 cité par Yves Fromont. OP cit P293.‬‬
‫‪ ,' -2‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر وا رن ‪.‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.352‬‬
‫‪ -3‬ا ‪#‬در‪ :‬ل ر دة ا ‪ . ! #‬ا دد ‪ 151‬ر \ ‪ ( 27‬را ر = رس ‪ ،2004‬ص ‪.19‬‬
‫وز ‪ -‬أ(راد‬ ‫أن 'دد ا ‪ # A‬ن ( '‪,‬م ا =ؤم )ار و"و (‬ ‫‪ -4‬ا "د ون ( ا ‪ #‬وا = 'ددھم ‪ ,$‬ل دا ( =د" ‪،‬‬
‫ت و(ر ‪ 3000‬ط‬ ‫‪' ^, -5‬دد ا‪0‬ط ء )' ون أو ن ‪, A‬ف ا ‪ ##A‬ت( ا ر ون طب ا ‪ 9‬ل ‪ 683‬ط ‪ " ،‬ط‪,‬ب ا‬
‫ق ص ‪ 163‬و ‪,‬‬ ‫‪ ' -6‬د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط ( دو" ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا زء ا‪0‬ول‪ $=' ،‬ت ا ‪ 9‬ل ا !رد ‪ :‬ر‬

‫‪79‬‬
 ‫<<‬

‫ل !ش‬ ‫و‬ ‫‪800‬‬ ‫دد (‬ ‫ا‪ 9‬ل‬ ‫ن طرف ! ‪9‬‬ ‫ا را‪$‬‬ ‫ن "‬ ‫ا‪"E‬‬
‫أ‪$‬ل ن ‪150‬‬ ‫ھو ا و(ر '‪" ,‬‬ ‫روف '‪ ,‬ا ‪ #‬د ا‬ ‫ھو‬ ‫ن أن‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪( ،‬‬
‫ل ! ش ‪ 9‬ل‪.1‬‬ ‫و‬ ‫و‪200‬‬
‫'دون‬ ‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل ‪ ! 1200‬ش و‪ 2000‬را‪$‬ب‬ ‫‪- ،=2‬م‬ ‫(! (ر"‬
‫ا ! ‪ 9‬ن وز' ن '‪ 700 ,‬دا<رة ‪ 9,‬ل‪. 2‬‬
‫ن‬ ‫" ‪2009‬‬ ‫و( إط ر ز ز ا وارد ا ‪9‬ر ‪ $ ،‬ت وزارة ا ‪ 9‬ل ‪=A‬ل‬
‫و ن ر‪P‬م‬ ‫د ‪,‬وم ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬ ‫‪,‬‬ ‫د دا‪ ...‬وذ ك ن ن‬ ‫)‪9 ! (...‬‬
‫م‬ ‫دد و "وع ا‬ ‫"ظر إ‬ ‫و‪# $‬رة‪،‬‬ ‫(‬ ‫ظل ‪ P‬ر‬ ‫(‪"C‬‬ ‫أھ > ھذه ا ‪,‬‬
‫وا ‪ # # A‬ت ا "وط ‪'4‬وان ا ! ش‪.‬‬
‫"م ن‬ ‫أ'وان ‪ ! ,‬ش‪2=2 ،‬‬ ‫ل ا ‪ 2‬ل ‪-‬م ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل و دة أر‬ ‫(‪,‬‬
‫ز‪" ،‬‬ ‫را‪$‬ب‬ ‫'د ن " م ر< س ا دا<رة و'ون وا د ن در‬ ‫!ش‬ ‫در‬
‫)‪ #‬رة‬ ‫‪ 2000‬ؤ‬ ‫وا‬ ‫‪ !,‬ش إ‬ ‫ت ا‪-A‬‬ ‫‪,‬ؤ‬ ‫‪#‬ل ا دد ا‪E‬‬
‫‪ ' 31000‬ل‪.‬‬ ‫و رة و و ط ( ‪ 9‬ل وا‬
‫ما‬ ‫" ت ا و(رة وا‬ ‫ع ا وة ن ا‪E‬‬ ‫ر" ھذه ا‪0‬ر‪ $‬م ‪ 7-‬دى ا‬ ‫(‬
‫رب د‬ ‫‪ ( ،‬د ددت ا وزارة ا و‪$ ,' #‬ط ع ا ‪ 9‬ل‬ ‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل ا م‬ ‫"‬
‫‪" ,‬دوب‬ ‫‪9‬ر ‪" ( ،‬‬ ‫!ش ا‪ 9‬ل ا م‬ ‫ب '‪,‬‬ ‫دد ا ز رات ا‬ ‫أد"‬
‫ر< س ا دا<رة‪ ،‬أ‬ ‫"‬ ‫‪ 2=2‬ن ز رة‬ ‫‪9‬ر ن ز رة و ددت (‬ ‫وي '‪ > ,‬ا م‬ ‫ا‬
‫‪3‬‬
‫ن ز رة ‪.81‬‬ ‫ت إ ر > ( د ددت م ا وزارة 'دد ا ز رات ( ‪A‬‬ ‫‪,‬ن‬ ‫ا‪'0‬وان ا‬
‫د‬ ‫‪،‬‬ ‫" ت و ‪2‬رة 'دد ا ز رات ا وا ب '‪' ,‬ون ا ‪ 9‬ل ا م‬ ‫أ م ‪ ,$‬ا‪E‬‬
‫ون‬ ‫إ 'ن طر ق ا م ز رات‬ ‫ن ‪,‬‬ ‫‪#‬‬ ‫د‬ ‫ھذا ا‪ A0‬ر "! > أ م‬
‫ب اط‬ ‫ب ا "ون و‬ ‫'‪,‬‬ ‫'‪ ,‬ا م دون ا ف‪ ،‬وا ل ( ا "‬ ‫ا ر ز(‬
‫‪.,‬‬ ‫ا‬
‫ب‪2= -‬ف " وى ا و ن ا ‪4 6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪-Salah aguenion, un inspecteur de travail pour 800 entreprises, lavie économique N° 4255 , 5 mars2004.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Daniel Marchand, le droit du travail en pratique Ed d’organisation Paris 2002 P35.‬‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا دد ا ‪ A‬س "و( ر ‪.1995‬‬ ‫ا ؤو ت و دود ا‪ " E‬ت ا ‪ ,‬ا ر‬ ‫‪ ' - 3‬د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ن‬

‫‪80‬‬
 ‫<<‬

‫ب ر‪A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ا‪ 9‬ل أ‬ ‫وى ا و ن دى أطر ! ‪9‬‬ ‫‪-‬ف‬ ‫ر‬

‫‪1‬‬
‫ن ظ ر أن وزارة‬ ‫وإن‬ ‫=ل و د د أطر ا ! ‪ 9‬ت و و‬ ‫ظروف ا‬ ‫(ر‪-‬‬
‫ا ‪ 9‬ل ‪$‬د " ت ذا ا ‪ 9‬ل ا ذي ن ‪ >"49‬إ‪ -‬ف و'ر‪ ' ,$‬ل ا ! ‪ 9‬ت‪ ،‬واء (‬
‫ا ون‬ ‫ون‬ ‫ب أن‬ ‫ا "زا' ت‪ ' ،‬ر أن ھذه ا‬ ‫و‬ ‫أو‬ ‫را‪$‬‬ ‫‪,‬ق‬
‫' ا ( ‪.‬‬ ‫ا "و" وا " وا‬
‫ذك‬ ‫ب ‪ ( -E‬إ‬ ‫ب‪ ،‬ل‬ ‫ن(‬ ‫! أن ون ذا و ن ‪" $‬و"‬ ‫وإن ن‬
‫‪.‬‬ ‫‪ # A ،>,‬دوره ا ‪#‬‬ ‫"> أ‪ "2‬ء ‪> $‬‬ ‫أن ‪ ,‬ن ض ا ‪,‬وم ن ‪ "49‬أن‬
‫ا ‪ 9‬ل '"د ا ‪ A‬ذه‬ ‫"> ن‬ ‫و ن ا ‪ # $‬دي ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪$ ،=2‬د‬ ‫(‬
‫'ت‬ ‫'وا ل ا‪ # $‬د ‪ ،‬و ن ذ ك ‪ =2‬ا‪ "E‬ص ن‬ ‫‪ E‬راءات ‪$‬د س ا‪ 0‬راء‪, ،‬‬
‫‪ -‬ھ ا‪ 0‬راء ' دة‪.2‬‬ ‫^ ا‪ 0‬ور ا‬ ‫! ‪$‬د ؤ‪2‬ر (‬ ‫ا ل‬
‫ذه‬ ‫" ت ا ر( ا‬ ‫ث و ظ و ‪ 9‬دات ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل أ"! م‪ ،‬أن ا‪E‬‬
‫م‬ ‫‪0‬‬ ‫ب ا " ت ا د‪$‬‬ ‫ا وا‪ ، -‬ظل ‪# $‬رة 'ن ا‬ ‫ا !< !‪-‬ل و " ا‬
‫وظ ! ! ش ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ددة طر‬ ‫رف أ‪A‬رى‬ ‫‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ل و‬
‫"ب ا "‬ ‫ب ا ‪ 4‬د '‪ ( > ,‬ھ > ا ! رة ھو و وب ا " > إ‬ ‫أن‬ ‫و‬
‫ا ل د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫ط‬ ‫ا "ب ا "و"‬ ‫ا و ن‪ ( -E ،‬إ‬ ‫(‬ ‫وا "!‬
‫ب ا د‪2‬‬ ‫ا‪0‬‬ ‫"‬ ‫ب ا ‪ 9‬ل‪# A ،‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ا (‬ ‫ا درا‬ ‫‪-‬‬ ‫"دة >‬ ‫م ا‬ ‫وا‬
‫‪2‬ر ن‬ ‫' ‪ ،‬دام أن "زا' ت ا ‪ 9‬ل وم (‬ ‫دة‪ ،‬و ذا و " ( '‪,‬م ا "!س ا‬ ‫وا‬
‫ل أو أر ب ا ل‪.‬‬ ‫' ‪ ،‬واء دى ا‬ ‫‪ #A9‬أو ا‬ ‫ب "!‬ ‫ن‪0‬‬ ‫ا‪0‬‬
‫ث ' د _ وز ن‪:‬‬ ‫و( ھذا ا‪E‬ط ر ول ا‬
‫‪،‬‬ ‫و ود ا ذي إزداد‬ ‫و‪#‬ف ا دو" إ‬ ‫!‬ ‫رار ھذا ا و‪-‬‬ ‫"أ م ا‬
‫ؤل‬ ‫ا‬ ‫د ا‪B‬ن ‪ P‬ر ‪ -‬ون و‬ ‫دام ط‬ ‫دو"‬ ‫ن أن " ھ‬ ‫و‬
‫طرو ‪.‬‬

‫رن‪ .‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪.353‬‬ ‫وا‬ ‫‪ ,' -1‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا ' وطرق و ا ‪ ( ,‬ا "ون ا ر‬
‫ل م س ص ‪.81‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪" ،‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا وا‪ $‬ا‬ ‫‪-2‬‬

‫‪81‬‬
 ‫<<‬

‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫"" ط ق دو" ا ‪ 9‬ل ( ‪ P‬ب و ن‬ ‫ھل ‪C‬‬

‫دون ر " "‪.1‬‬ ‫ن إ‪=$‬ع ر‬ ‫و ن ‪E‬‬
‫و ن "! > "! >‪،‬إذ أن '‪> ,‬‬ ‫أن وم‬ ‫وأ م ھذا ا و‪ ! ( ، -‬ش ا ‪ 9‬ل د'و إ‬
‫ب ‪ # A‬و" ن " ‪,‬م أن ا "ظري ‪ 9‬ء وا ‪ 9 ,‬ء آ‪A‬ر‪،‬‬ ‫و "> ا "و" (‬ ‫!‬ ‫أ‬
‫ن ا !روض أن‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫دئ ا‬ ‫ب ض ا‬ ‫ذ ك أن‬ ‫ب '‪ ( -E > ,‬إ‬ ‫ل‬
‫‪A4‬ذ ' " ت ن‬ ‫ره ا ‪#A ، ,‬و‪ #‬وأن ! ش ا ‪ 9‬ل أ‪ 7 #‬ط‬ ‫‪ #‬د(> أ‪ "2‬ء‬
‫‪= ,‬ت '‪.2 ,‬‬ ‫ن طرف ا‪ 0‬راء ‪ E‬راء‬ ‫‪,‬‬ ‫ا واد ا‬
‫ا‪ E‬م‬ ‫إ‬ ‫> ا ‪ 2‬رة وا ‪9‬‬ ‫م‬ ‫أن ! ش ا ‪ 9‬ل د'و ا وم‬
‫و > إ راء ا ‪ 7,#‬ن‬ ‫‪,‬ق‬ ‫دودھ ا د" ‪#A‬و‪( #‬‬ ‫وو (‬ ‫ا‪ "0‬ط ا ‪( 2‬‬
‫طر( ا "زاع‪.‬‬
‫ل أ د ا ! ء‪.3‬‬ ‫ھذا ا و‪-‬‬
‫و ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل أو '‪ ,‬ا‪$0‬ل ( ‪#A 7‬ص‬ ‫وط" ‪# A‬‬ ‫رح ‪,A‬ق در‬
‫‪ - ,‬ء‪.‬‬ ‫دا‬ ‫رب أو‬ ‫وق‬ ‫دا‪A‬ل إ دى ‪ ,‬ت ا‬
‫ا ‪ 9‬ل ( ‪17‬‬ ‫!‪9‬‬ ‫ا ر‬ ‫م ‪ 4‬سا‬ ‫ا ‪,‬‬ ‫ر‬ ‫و'‪ # ,‬د ا‬
‫ت ا روح ( ا "‪ 9‬ط ا ‪ ، ( 2‬وأ‪ $‬ت 'دة "دوات‬ ‫و وز ‪, ( ،1993‬ت أول ا"‪9‬‬
‫و "ظم‬ ‫ر‪#‬ت ا‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫ورت ول‬ ‫ول و‪-‬و' ت ‪، !, A‬‬
‫ددة و "و' أ"‪ #‬ت أ‬ ‫ور‬ ‫""‪9‬رة ا ‪ #‬ل" ‪" -‬ت‬ ‫‪,‬‬ ‫'‪ ,‬إ‪#‬دار‬
‫ت ' ‪ ,‬م‪.4‬‬ ‫ت ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‬ ‫ول اھ‬
‫و ن ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وذ ك‬ ‫ب '‪ ,‬ا دو إ' دة ا "ظر ( طر‬ ‫و( ا' دي‪،‬‬
‫ا ط ع ا ذي ‪, 9‬ون ( >‪.‬‬ ‫و‬ ‫م ا و و إ م‪ ،‬و ذا أھ‬ ‫ا‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬ل‬
‫‪ :‬ا ‪2‬وا‪.‬ق ا د‬

‫‪1‬‬
‫‪- Karim mariami :Status sous effectifs formation pour quoi les inspecteurs du travail inougurant l’application‬‬
‫‪du code par une grève ? Liberation N° 4124, 3 Juin 2004.‬‬
‫‪-2‬ا دة ‪ 533‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬
‫ل ‪ ،‬م‪,‬س‪ .‬ص ‪81‬‬ ‫وآ( ق ا‬ ‫‪ -3‬د ا ‪ 9‬ور "ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ا وا‪ $‬ا‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ :‬ع‪ " 5 :‬ر ‪ 1998‬ص ‪.1‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪9" -4‬رة ا ‪ #‬ل‪9" :‬رة ا ‪ #‬ل‪# , :‬درھ ا‬

‫‪82‬‬
 ‫<<‬

‫ھم‬ ‫ث‬ ‫" ة أ'وان ا ! ش‪،‬‬ ‫‪9‬ك أن ا "ب ا دي ‪ 9‬ل ا و > ا‪AB‬ر‬
‫أو ط ق‬ ‫م وو‬ ‫"> ن‬ ‫ش ھذا ا ط ع و ول دون‬ ‫ر (‬ ‫‪9‬ل‬
‫ن طرف أ'وان ا ! ش‪.‬‬ ‫ا ‪9‬رع ا م‬ ‫أو‬ ‫‪ -‬ت ا "و" ا‬ ‫ا‬
‫'‪,‬‬ ‫ن أو‬ ‫ن ‪=A‬ل " ط ن أ‬ ‫" ‪,‬و‪$‬وف '‪ ,‬ھذه ا وا<ق ا د‬
‫وى ‪ -‬ف ا وا(ز ا ‪#‬‬ ‫'‪,‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل و‪" 2‬‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫وى ا و‪-‬‬
‫‪ ,‬ل‪.‬‬
‫ل‬ ‫ا‬ ‫ردي ا و=‪ 2‬ا‬ ‫أ‪-‬‬
‫أن‬ ‫ن ‪"49‬‬ ‫زر‬ ‫أطر ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و‪-‬‬ ‫‪9‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫إن ا و‪-‬‬
‫!زھم '‪,‬‬ ‫‪ ،‬إذ أن دة ا و‪-‬‬ ‫ددة ا و ول م ‪ ,‬م‬ ‫ما‬ ‫ؤ‪2‬ر '‪ ,‬أدا< م ‪,‬‬
‫‪, A‬ف '‬ ‫‪ 4‬ن 'ن ل ا ‪ -‬وط ت‪ ( ،‬را ب‬ ‫‪,‬م (‬ ‫س وا "‪ 9‬ط ‪ ,‬م‬ ‫ا‬
‫ر"‬ ‫‪ ،‬ل وأ ‪2‬ر د"‬ ‫= م ا وظ ! ا و‬ ‫"ون ( أد"‬ ‫‪ -‬ه ز =ؤھم ا‬
‫‪,‬‬ ‫‪ "2‬ءات ا ‪ , ,‬ا‬ ‫ض ا‬ ‫‪=2‬‬ ‫'‬ ‫ا‪ -‬ن ا‬ ‫و !‪9‬‬ ‫ا‬ ‫!‪9‬‬
‫رة‪.1‬‬ ‫ا‬ ‫ؤو‬ ‫ا طو ‪ ,‬وا‬ ‫ض رؤ ء ا ‪ 7 #‬ذوي ا‪$0‬د‬
‫! ش ا ‪ 9‬ل 'ن ا ز رات ا‬ ‫در ا‪ 9E‬رة أن ا و ‪ -‬ت ا "و‬
‫‪e-‬‬ ‫ز‬ ‫دراھم ل ز رة‪،‬‬ ‫ددة ( ‪ 250‬درھم ( ا ‪ 9‬ر ‪A‬‬ ‫وا‬ ‫و ون‬
‫"! ت‬ ‫ط‬ ‫"م ن‬ ‫‪ > 9‬ا" دام ‪ ,‬وا(ز ا د ‪ ( ،‬ذا ا ‪^,‬‬ ‫"‬ ‫وا زا ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫أ‪ #‬ت‬ ‫ا‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫و ذا ا م‬ ‫م ا ر‪$‬‬ ‫ددة أ‪ "2‬ء "! ذ‬ ‫"= م ا‬
‫‪#" -‬وص دو" ا ‪ 9‬ل‪.3‬‬ ‫'‪ ,‬م‬ ‫إ زا‬
‫أ'وان ! ش ا ‪ 9‬ل '‪ ,‬ا ر(‬ ‫‪9‬‬ ‫ن ‪"49‬‬ ‫إن ‪ P‬ب وا(ز د و "و‬
‫ن و " م ا " ا " وا ‪ 4. ( 2‬إذن ر ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬ ‫ن ردود م ا " و‬

‫رن ع ‪ 22‬س ‪ 1994‬ص ‪.209‬‬ ‫‪ ,‬ا ر =‪ # $‬د وا "ون ا‬ ‫ل "‪9‬ور‬ ‫‪ -1‬د " ‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل"ا ‪ , #‬وا‪ (B‬ق" ‪،‬‬
‫ؤو ت و دود ا‪ " E‬ت م‪ ،‬س‪ .‬ص ‪.220‬‬ ‫ا‬ ‫‪ ' -2‬د ا ‪,‬ط ف ‪ 9 ! : ! A‬ا ‪ 9‬ل ن‬
‫‪ ( -3‬ھذا ا‪E‬ط ر ول ا‪ 0‬ذ د " ‪:‬‬
‫‪ H9‬د‬ ‫ا وا(ز ا "و ‪ =( ،‬أذ ر ب '‪ ,‬أن ! ‪ H9, H9‬ل و‪H#‬ل (‪H H‬وم ‪" H‬و ‪H >H‬‬ ‫"إن ھ" ك ‪ > 9‬إ" دام ‪ ,‬وا(ز ا د ‪ ،‬ل و‬
‫! > و د > و ردود >‪ ،‬ل أذ ر أن ! ‪ 9, 9‬ل أ ‪ -‬زھرة ‪A ( > 9‬د ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل أ‪ $‬ت > !‪ ,‬ر م '"د إ > '‪ ,‬ا 'د"‬
‫‪ ,‬ا ر ‪ # $O‬د وا "ون ا رن‪ ،‬ع ‪ 1994 " 22‬ص ‪. 209‬‬ ‫د " ‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا ‪ , #‬وا‪ (B‬ق ‪ 2‬ل "‪9‬ور‬

‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ .‬ع‪ 9 :‬رس ‪ 2002‬ص ‪.12‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫‪# ,‬درھ ا‬ ‫‪9" -4‬ر ا ‪ #‬ل‪9" :‬رة ا ‪ #‬ل‪:‬‬

‫‪83‬‬
 ‫<<‬

‫أ‪ "#‬ف 'د دة ن وظ! ا دو ‪=( ،‬‬ ‫'‬ ‫زات د وا‬ ‫ن و ‪ -‬ت وا‬
‫ن ا ردود وا ! ءة ز دة '‪ ,‬ذ ك‬ ‫وا(ز‬ ‫را ز =‪#‬ط ف وا =ج و‬ ‫نو‬
‫م ا ‪ A‬ص‪ ،‬و '‪,‬‬ ‫ن‬ ‫‪$‬د و ون‬ ‫"‪ 7‬م و ‪ -‬ت 'ن ا " =ت ا‬ ‫‪،>,‬‬
‫ل‬ ‫ن‬ ‫ل "زاع‬ ‫و"ون ‪,‬ز ن ‪ ,‬م‬ ‫‪ 2‬را‬ ‫ا‬ ‫ا ' ت ا‪( -E‬‬
‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد‬ ‫(‪4‬ة 'ن ا و( ق (‬ ‫‪#‬و م '‪,‬‬ ‫ا ‪ A4‬ر‪ ،‬زد '‪' ,‬دم‬
‫'‬ ‫"ون ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ن ا‬ ‫ر ا ‪ ,‬ن ‪ ,‬ر(‬ ‫"‪ , 7‬و ن ا‬ ‫و‬ ‫'‬ ‫وا‬
‫ل‪.1‬‬ ‫ا " دا‪A‬ل ا‬ ‫وا =‬ ‫و ‪ -‬ت ا‪#‬‬
‫ض‬ ‫م‬ ‫إ‪#‬‬ ‫ا‪ 9‬ل (‬ ‫!‪9‬‬ ‫و‪-‬ت‬ ‫ل ‪ P‬ب‬ ‫ن‬
‫‪ ،‬وا ‪ ، #‬وأ راض‬ ‫ري وا‪ 0‬راض ا "!‬ ‫م ) داء ا‬ ‫ا‪ 0‬راض أ‪ "2‬ء زاو م‬
‫‪,‬‬ ‫ر‪-‬ون > وا ‪ #‬ب‬ ‫ر ا ذي‬ ‫ب ا ‪A‬طورة ا زا دة ‪ -,‬ط ا‬ ‫ا ‪,‬ب(‬
‫ر‪ -‬ا ‪ ،7 #‬إ ن را ل ا "زاع‬ ‫ا‬ ‫ا" زاع ا ! ‪ $‬ت ا ‪ 7,#‬ن ا‪0‬طراف ا‪"E‬‬
‫'‬ ‫و ت‪ ،‬ا ‪ ,‬ص ن دة ا ل وا ر ‪ 7‬ا‬ ‫ن إ‪-‬را ت‪ ،‬إ‪=P‬ق ا‬ ‫'‬ ‫ا‬
‫ل‪.‬‬ ‫‪,‬‬
‫د زر و رد ر‪P‬م‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل و‪-‬‬ ‫ا‬ ‫"رى أن ا و‪-‬‬ ‫و‬
‫ذه ا !< ‪،‬‬ ‫وى ا دي‬ ‫ن ا‬ ‫و ب ا ر(‬ ‫م‬ ‫ا دور ا "وط‬ ‫‪A‬طورة و‬
‫م '‪ ,‬ا' ر أن‬ ‫م وا‬ ‫أ‪ "2‬ء ‪$‬‬ ‫ر‪-‬ون‬ ‫‪$‬د‬ ‫م ن ‪, A‬ف ا‪PE‬راءات ا‬ ‫و‪$‬‬
‫و"!وذ‪.‬‬ ‫أ‪ #‬ب ‪2‬روات ‪A-‬‬ ‫‪ , 9‬ن‪ ،‬وھم ‪P‬‬ ‫ر‬ ‫ھذه ا !< ھ ( ا ‪ #‬ل دا<م و‬
‫ب‪2= -‬ف و" ‪.‬ل ا ‪ 2‬ل‬
‫( أ س ا ظروف‪،‬‬ ‫م ا "وط ! ش ا ‪ 9‬ل‪! ،‬رض '‪ ,‬م ا م‬ ‫ر‪P‬م دد ا‬
‫<‬ ‫و رھ و د‬ ‫ظل ظروف ' ل ‪#‬‬ ‫إ أن ا وا‪ ' $‬س ذ ك ( م ‪, 9‬ون (‬
‫‪,‬ون و <ل د ‪ ( ، ! -‬ذه‬ ‫م '‪ ,‬ا و > ا ط‪,‬وب‪ ،‬ذ ك أ" م‬ ‫‪ 7‬م ‪ "C‬ز‬
‫ا" دام‬ ‫‪ ( -E ،‬إ‬ ‫‪-‬‬ ‫‪$‬دم ا " ت ا‬ ‫ب د ‪$‬د‬ ‫ل أن ا‬ ‫ا !< "!‬
‫أ‪ #‬ت ن‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫'ل‬ ‫ا ‪,‬و ت وا " ت ا طورة وا د ‪( 2‬‬

‫‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ع‪ 9 :‬رس ‪ 2002‬ص ‪.12‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫‪# ,‬درھ ا‬ ‫‪9" -1‬ر ا ‪ #‬ل‪9" :‬رة ا ‪ #‬ل‪:‬‬

‫‪84‬‬
 ‫<<‬

‫ف وا ط و' ت‬ ‫ب و و ‪' =-( ،‬ن ‪ 9‬ل ا‬ ‫ا ‪-‬رور ت ‪ "E‬ز أي ' ل‬

‫ب‬ ‫وب‪ 1‬وا ر ب ( ا‪ 0‬ر 'دم و(ر ا د د ن ا ! ‪ 9‬ن '‪,‬‬ ‫وا ! س وأ زة ا‬
‫" ‪-‬طرون و( ر ا طوا‬ ‫ا‪E‬دارة ل إ" م أ‬ ‫ل ا وا(د ن '‪,‬‬ ‫و را‬ ‫<‬
‫م ا ‪ A‬ص‪.‬‬ ‫ن‬ ‫وا‪=$0‬م وا ط و' ت وا ‪,‬وازم ا‪0‬و‬
‫ظ ھر ا‬ ‫و‬ ‫ر ن‪" :‬إن " ت ا "ذو ت‬ ‫( ھذا ا ‪#‬دد ول أ د ا‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫و ‪ ،>, 9‬إذ أن ل ا "دو ت (‬ ‫'‬ ‫‪E‬دارة و د و ط ا ‪#‬راع ا‬
‫ب‬ ‫ا ‪ #‬ون و‪P‬ر( ا "وم‬ ‫‪ 4‬رة‪ 9 ،‬ل (‬ ‫"‬ ‫وا‪ $0‬م ' رة 'ن دور‬
‫ا وم‪،‬‬ ‫ل(‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ل ا ط \ وا‬ ‫‪'0‬وان ا ! ش‪ ،‬و د'و ا ‪-‬رورة‬
‫إ‬ ‫ن ا و‬ ‫رات ا "دو ت 'ن ‪$‬‬ ‫ز‬ ‫ت ا‪E‬دار ‪=( ،‬‬ ‫ا‬ ‫و" ز (‬
‫وب '‪ ,‬ا دران ‪ 9‬ل ھت‪...‬‬ ‫ر(وف وا م ا وزارة ا‬ ‫م ا وط"‬
‫=ل " زل ‪ -‬ف ا زا" ‪ ،‬إ أن ا‪ 0‬ر‬ ‫ل إن ل ا وزارات دأ ت '‪ ,‬ا‬
‫' ل ! ش ا ‪ 9‬ل ‪, A‬ف 'ن‬ ‫ن ز ن '‪#‬ر ا‪0‬ز ‪( ،‬ط‬ ‫دى وزارة ا ‪ 9‬ل ز‬
‫‪ ,2‬ا ‪9‬ر‬ ‫> ) ‪-‬ور‬ ‫' ت دا‪A‬ل‬ ‫دا‬ ‫ت ا وزارات ا‪A0‬رى‪ ( ،‬و‬ ‫‪$‬‬
‫وى و ‪,‬‬ ‫ا‬ ‫ب (‬ ‫ون ا‬ ‫! رض أن‬ ‫ا " ت(‪،‬‬ ‫ا‪ 0‬راء و ‪,2‬‬ ‫و "دو‬
‫‪2‬‬
‫ت ‪2‬ل ھذا ا ل‪"...‬‬
‫و(رون '‪ ,‬و <ل ا " ل‬ ‫أ‪A‬رى أن ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫و در ا‪ 9E‬رة أ"> ن‬
‫' م ا " و ‪A0‬ص ( ا " طق ا را‬ ‫ا ‪-‬رور ‪ ،‬ا ‪ 9‬ء ا ذي ر‪$‬ل و ‪' -‬ف‬
‫ل '‪,‬‬ ‫ف‬ ‫‪ ،‬إذ‬ ‫ط ع ا !=‬ ‫‪,‬ن‬ ‫‪'0‬وان ا ! ش ا‬ ‫"‬ ‫ا‪0‬طراف‪ ،‬وأ ‪-‬‬
‫دة‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫ت ا‪-A‬‬ ‫ل ا ‪ 2‬ل أن ط ب ! ش ا ‪ 9‬ل ز رة ا ؤ‬
‫ل أن ط ب‬ ‫ل ( ‪ ،‬دون أن و(ر > و ‪ " ,‬ل‪ ،‬و‬ ‫را( 'ن ر ا دا<رة ا‬
‫‪،‬‬ ‫أو ا رارة دا‪A‬ل ا ؤ‬ ‫وى ا رطو‬ ‫وى ا‪ -E‬ءة أو‬ ‫ا ‪-‬و‪ -‬ء‪ ،‬أو‬ ‫را‪$‬‬
‫م ‪ C‬راء ھذه ا ‪ A‬رات و‪ P‬رھ‬ ‫‪7‬‬ ‫ا‬ ‫"> ن ا و <ل ا "‬ ‫دون أن‬
‫‪2‬ل ھذه ا ظروف‪.‬‬ ‫‪ -‬ت ا "و" (‬ ‫!ر‪ ,' >-‬م ا‬

‫د " ‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ , #‬وا‪ (B‬ق‪ .‬م‪ ,‬س‪ .‬ص‪.209 .‬‬ ‫‪-1‬‬
‫د " ‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ‪ ,‬ا را( ا دد ‪ -3-2‬ي ‪ 1993‬ص ‪.296‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪85‬‬
 ‫<<‬

‫ا ‪ 9‬ل‪ ،‬إذ " د‬ ‫!‪9‬‬ ‫د ن (‬ ‫ق‪ ،‬ھ" ك 'وا ل أ‪A‬رى‬ ‫إ‪,' ( -‬‬
‫ول !‪9‬‬ ‫‪ ،‬ذ ك !‪-‬ل ا ض‬ ‫وا ‪ 7 #‬ا ‪ A‬ر‬ ‫ا رز‬ ‫ن ا ‪,#‬‬ ‫‪$‬ط‬
‫أو وزارة ا دا‪ ,A‬أو وزارة ا دل‪.‬‬ ‫وزارة ا‬ ‫در‬ ‫ا‪ 9‬ل إ‬
‫د‬ ‫مإ‬ ‫رة '‪2‬رة ‪ ،‬و‬ ‫ف‬ ‫ا‬ ‫وا وا‪$‬‬ ‫‪ ,‬م إذن ھ ا وا<ق ا "و"‬
‫ورع 'ن إ م أ'وان ! ش‬ ‫وأداء ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪ ،‬و أ' د أن ھ" ك ن‬ ‫ر( (‬
‫ب ا‪ 0‬ر‪ ،‬وذ ك إذا ا"ط‪,‬ق ن ا وا‪$‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل '‪,‬‬ ‫ر ‪ 9‬ء وا واطؤ‬ ‫ا‪ 9‬ل‬
‫ظ وا دة ( أن‬ ‫أ"" "‪9‬ك‬ ‫و‬ ‫رض ‪A‬رو‪ $‬ت‬ ‫"ون ا ‪ 9‬ل وا ذي‬ ‫ا ‪,‬‬
‫م (>‬ ‫ا‪ 9‬ل‬ ‫أداء ! ‪9‬‬ ‫دود‬ ‫إدراك أن‬ ‫ت ‪# $‬رة '‪,‬‬ ‫‪#‬در ‪,‬ك ا‬
‫ر‪ ,' > "-‬ا داد ‪ !#‬ت ھذا ا !‪#‬ل‪=( ،‬‬ ‫‪2‬ل (‬ ‫ا' رات 'د دة‪،‬وھ ا' رات‬
‫ب أ د '‪ ,‬إ‪( >$ !A‬‬ ‫" '‪ ,‬أ"> ن ا ظ‪,‬م أن "‬ ‫!ق‬ ‫إ أن‬ ‫ل ط‪,' ,‬‬
‫ره أن وم > ( "!س ا ظروف و "!س ا و <ل ‪.‬‬ ‫ن‬ ‫ا م‬

‫‪86‬‬
 <<

87
 ‫<<‬

‫}^‪< <í³‬‬
‫و‬ ‫ذا ا و‪-‬وع أن "درس دور ! ش ا ‪ 9‬ل (‬ ‫و " ن ‪=A‬ل درا "‬ ‫د‬
‫‪ ,‬ط ا ‪-‬وء‬ ‫' ‪ ،‬وذ ك‬ ‫'ن ا ل واء " ا "زا' ت ا !رد أو ا‬ ‫ا "زا' ت ا "‬
‫ا "زا' ت‬ ‫و‬ ‫ا‪ 9‬ل (‬ ‫ر‪ "-‬دور ! ‪9‬‬ ‫ث‬ ‫ل وا"ب ھذا ا و‪-‬وع‪،‬‬ ‫'‪,‬‬
‫ز !‪9‬‬ ‫! ل أن‬ ‫ث و د"‬ ‫‪ , 9‬ھذا ا ث‪.‬‬ ‫وذ ك ن ‪=A‬ل ا‪ < # E‬ت ا‬
‫ل (ض "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫ر(‬ ‫ا ‪ 9‬ل ب ا دور ا‬
‫ون ا م ‪ C‬داھ‬ ‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل و دا‪، ,A‬‬ ‫م‬ ‫ؤو ت و‬ ‫دد‬ ‫و‪,‬‬
‫د‬ ‫ث‬ ‫‪،>,‬‬ ‫ف ( و > ا م‬ ‫دد أ ‪ -‬ا و‪ $‬ت ا‬ ‫ب ا‪A0‬رى‪،‬‬ ‫'‪,‬‬
‫ر(‬ ‫‪ ،‬وا د ت ا‬ ‫ا ول ا ‪ # $‬دي وا "و و‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ 9‬ل ا‪ #‬و ت ا‬
‫' ل ھذا‬ ‫ون > ‪ 24‬ر '‪,‬‬ ‫=ل‪ ،‬ا‪ 0‬ر ا ذي‬ ‫م ن طور و <ل ا‪ "E‬ج وا‬ ‫ا‬
‫ز‪.‬‬ ‫ا‬
‫ض ا و‪ $‬ت ا‬ ‫وز‬ ‫وت‬ ‫"ت دو" ا ‪ 9‬ل ن ‪=A‬ل وادھ ‪$ ،‬د‬ ‫وإذا‬
‫ض د‪ > =A‬و ل أ‪A‬رى‬ ‫ز‪ ،‬ن ‪=A‬ل " ن‬ ‫و > ' ل ھذا ا‬ ‫زا (‬ ‫ف‬
‫د' أر‪-‬‬ ‫' ن‪ ،‬ن ون ( ‪0 ،‬ن ا‪ 0‬ر‬ ‫ر ر ‪C( ،‬ن ذ ك ( "ظر ا !ر‪ $‬ء ا‬
‫‪.>,‬‬ ‫زا ! ش نا م‬ ‫ن‬ ‫‪ , 9‬و ` ا ظروف ا ! ‪,‬‬ ‫لو"‬ ‫"‬
‫‪ "2‬أن " رف 'ن ‪$‬رب '‪ ,‬وظ <ف ! ش‬ ‫و " ‪=A‬ل ‪A‬طوات‬ ‫أ‪A‬رى‬ ‫ون‬
‫ر" ‪( # A‬ر" ‪ ،‬إ "‬ ‫ا ‪9‬ر ت ا‬ ‫"دإ‬ ‫ر ا دو ‪ ،‬أو‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل واء ط‬
‫ا‪0‬و ‪،‬‬ ‫در‬ ‫ا‪ 9‬ل‬ ‫م ‪9‬ر‬ ‫' ن اذن‬ ‫رة ن ا !ر‪ $‬ء ا‬ ‫" ‪4‬ن "‬
‫'ن '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫ن ون ا ! ش أن د‪A‬ل ( ا "زا' ت ا "‬ ‫أي د‬ ‫‪,‬ون إ‬
‫ت وو <‪ ( >,‬ذ ك‪.‬‬ ‫'‪ ,‬ا ؤ‬ ‫دان ا ر‪$‬‬ ‫>(‬ ‫و ھ ‪=#‬‬
‫" ب ط‪,‬‬ ‫ا ‪ ,‬ة '‪ ' ,‬ق ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا‬ ‫ا‬ ‫ؤو‬ ‫وأ م ا‬
‫ط ع ا ‪ 9‬ل ‪!#‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪ >9‬ھذه ا‪ A0‬رة‪ 0 ،‬ل ذ ك (‪C‬ن ا‪ (B‬ق ا‬ ‫" ة ا ذي‬ ‫وا‪ $‬ا‬

‫‪88‬‬
 ‫<<‬

‫أ س و‪$‬وا" ن ھذه‬ ‫إ' دة ا "ظر (‬ ‫‪-‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ‪، # A !#‬‬ ‫!‪9‬‬ ‫' ‪ ،‬وھ <‬
‫ا <‪.‬‬
‫أن ا دور ا "و"‬ ‫ذه ا < ‪,A ،‬ص إ‬ ‫ط‬ ‫وو‬ ‫درا‬ ‫وأن أ‬
‫م‬ ‫ب 'دم ا " ب ا دري ن‬ ‫‪# $‬را‬ ‫ا ذي ‪, > ,‬‬ ‫وا‪" "E‬‬ ‫'‬ ‫وا‬
‫أو‬ ‫‪,‬‬ ‫ا‬ ‫و ن ا‪0‬دوار ا‬ ‫ا و(رة‬ ‫وا‪E‬دار‬ ‫وا ‪4‬ط ر‬ ‫" ت ا د‬ ‫ا‪E‬‬
‫إط ر دو" ا ‪ 9‬ل ا د د‪ " ( .‬ك‬ ‫ر ‪#A‬و‪( #‬‬ ‫زا دت ‪ 9‬ل‬ ‫‪ ،‬وا‬ ‫ا "وط‬
‫"ون ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ‪! A‬تا‬ ‫رض ‪ #‬رخ ن أن "ط‪,‬ب ن ! ش ا ‪ 9‬ل ردع‬
‫ا ‪A‬رق رزا ‪ ,‬ن‪ " ،‬ھ ك‬ ‫ون (‬ ‫تا‬ ‫" ا ردع ا !وري ( ا‬ ‫إ‬ ‫و ن ‪,‬‬
‫أن‬ ‫و ا‪=#E‬ح ن طر( ن ا‪ "E‬ج‪،‬‬ ‫را‪ $‬و‬ ‫ا م‬ ‫ؤو‬ ‫رض ن‬ ‫'ن ا‬
‫> وذ ك ( ظل‬ ‫ن‪#‬و‬ ‫ز رات ز د ( ا وا‪$‬‬ ‫م‬ ‫ا !ش ا‪ 9‬ل‬ ‫ط‬
‫‪1‬‬
‫ن آ ت و‪9‬روط ا ل ا ‪-‬روري‪.‬‬ ‫‪ P‬ب د أد"‬
‫=ء‪ ،‬أن‬ ‫< ! ش ا ‪ 9‬ل‪ ,‬ظ ر "‬ ‫ز ا وا‪ $‬ا‬ ‫تا‬ ‫وأ م ھذه ا‬
‫وا‪E‬داري وا دي‬ ‫وى ا "و"‬ ‫ا‬ ‫ا‪=#E‬ح '‪,‬‬ ‫إ‬ ‫(‬ ‫ھذه ا < ھ‬
‫د ت‬ ‫و وا‬ ‫'‪ ,‬ا " و ا ط‪,‬وب أو إ' دة ا !‬ ‫ن ن ا ‪-‬ط=ع‬
‫"‪ 7‬ھذه ا < ا‪0‬دوات وا و <ل ا ! ‪,‬‬ ‫ا لإ‬ ‫ذك ط‬ ‫ا راھ" ‪ ،‬و ن ‪4‬‬ ‫ا و‬
‫رس‬ ‫أ‪,' =#‬‬ ‫' ‪ ،‬وا <‬ ‫وا‬ ‫ا ‪#$‬د‬ ‫‪,#‬ب ا ‪,‬‬ ‫(‬ ‫( = و‪-‬‬
‫'‪ ,‬ا م وظ <!‬ ‫'د‬ ‫و و‬ ‫ا‬ ‫ل وأ ‪,' -‬‬ ‫‪,‬‬ ‫وق ا‪0‬‬ ‫ا‬ ‫و‬
‫ا " و وا ‪ # $‬د ‪.‬‬
‫' ‪،‬‬ ‫وق ا‬ ‫‪,‬ورة ‪ 2‬ق ا‬ ‫(‬ ‫ھ‬ ‫ا‬ ‫‪4‬‬ ‫ط ت‪ ،‬و‬ ‫و( ظل ھذه ا‬
‫ن‬ ‫ر تا ‪ ,‬ا‬ ‫م ا و‪$‬وف '‪ ,‬ا د د ن ا‬ ‫ز ا ھر '‪ ,‬ذ ك‪.‬‬ ‫ود'م ا‬
‫وى‬ ‫ا‬ ‫ر ت طر ت '‪,‬‬ ‫رب‪ ،‬وھ‬ ‫ل ! ش ا‪ 9‬ل‬ ‫‪2‬‬ ‫ون‬ ‫أن‬
‫دم ض‬ ‫"‬ ‫ذا ا ط ع‪ ،‬و"ود‬ ‫د ا‪ =#E‬ت ا =<‬ ‫‪ 0‬لإ‬ ‫وا وط" وا دو‬
‫ل ا "زا' ت ا ‪: , 9‬‬ ‫! ش ا‪ 9‬ل (‬ ‫! ل ؤ‬ ‫إ‬ ‫ر‬ ‫ر تا‬ ‫ا‬

‫‪1‬‬
‫د‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ا ‪ , #‬وا‪ (B‬ق ‪.‬م‪,,‬س‪,‬ع‪ 22 .‬ا " ‪ 1994‬ص ‪.209‬‬ ‫"‬

‫‪89‬‬
 ‫<<‬

‫د‪A‬ل ‪ -‬ن ا‪ # A‬ص ا ر(‬ ‫'‬ ‫أو ا‬ ‫‪ -‬ا' ر "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا !رد‬
‫ر ‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ز ا‪E‬داري و‬ ‫‪,‬‬ ‫ود ا ‪ # A‬ص أو‬ ‫دا< ‪ ،‬ل‬ ‫ا‬ ‫'‬ ‫ا‬
‫دف ‪ !A‬ف ا‪ E‬راءات‬ ‫ا ‪ -‬ء‪ ،‬وذ ك‬ ‫‪ $‬ل ا ‪ ,‬وء إ‬ ‫‪,‬زم ا رور "‬ ‫إ ر‬
‫ا ‪ -‬ء ا دي‪.‬‬ ‫ر"‬ ‫"‬ ‫ا‬ ‫و ذا ا' د ط‬ ‫و ر'‬
‫ن‬ ‫ل‬ ‫ا‪ 9‬ل‬ ‫وى ! ‪9‬‬ ‫'‪,‬‬ ‫د د إ راءات ا ‪#‬‬ ‫‪-‬ا ل '‪,‬‬
‫‪A‬دم ‪,#‬‬ ‫د ‪,‬ط رب ا ل و ‪,‬‬ ‫دف‬ ‫ق ر' ا ت ( ا "زاع ‪,‬ود ك‬
‫ا طرف ا ‪ -‬ف ‪-‬ا‪ 0‬ر‪-‬‬
‫ا دة‬ ‫‪ 9‬ل ا ذي " ب‬ ‫إ' دة ‪ P #‬ا دة‪ 41‬ن دو" ا ‪ 9‬ل‬ ‫‪" -‬‬
‫م ن ا د ن‪ ،‬وذ ك إ‬ ‫رض و'دم ا "‬ ‫‪ 532‬ن دو" ا ‪ 9‬ل وذ ك دف ر( ا‬
‫طرة‬ ‫طرة ا ‪7,#‬‬ ‫ل‬ ‫ل ا دة ‪ 41‬ا ‪ "2‬ء ن ا دة ‪ 532‬أو ا س‪ .‬و‬
‫‪1‬‬
‫و ا "زاع‬ ‫ل ورب ا ل دف ا و‪#‬ول إ‬ ‫ا‬ ‫‪9$ " ,‬‬
‫ؤو ت‬ ‫م وا‬ ‫دد ا‬ ‫ث أن‬ ‫ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫م ن !‪9‬‬ ‫ا‬ ‫‪- -‬رورة وز‬
‫وا‪ ,#0‬أ‬ ‫'‪ ' " ,‬دوره ا‪0‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ؤ‪2‬ر ‪ 9‬ل ‪,‬‬ ‫ز !‪9‬‬ ‫ا "وط‬
‫ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪ .‬و‪$‬د رأ " أن ‪ $‬م ! ش ا ‪ 9‬ل دوري‬ ‫را‪$‬‬ ‫وھو ا رص '‪,‬‬
‫را ن‬ ‫زا‬ ‫‪A4‬ذ‬ ‫وأن ھذه ا‬ ‫‪،‬‬ ‫> ‪P‬ر "‬ ‫ل‬ ‫ا را‪ $‬وا ‪#‬‬
‫وا‬ ‫(‬ ‫ن ا !روض أن‬ ‫وا ‪,‬ط ا‬ ‫س‬ ‫أ"‬ ‫و‪ > $‬و ده‪،‬‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫"ظ‬ ‫د‪#‬‬ ‫‪- -‬رورة ا ! ر ( إ‬ ‫أر ب ا ل‪ ،‬وھذا‬
‫ط ق ‪" $‬ون‬ ‫ون ا‪ # # A‬م ( ط را‪$‬‬ ‫وظ! ن‬ ‫م ھذا ا‪ A0‬ر إ‬ ‫ل '‪,‬‬
‫ل "زا' ت‬ ‫ا ‪ 9‬ل 'ن طر ق ز رات ا ! ش‪ ،‬و وظ! ن آ‪A‬ر ن ‪ 7 #‬ا‪ # # A‬م‬
‫' ‪.‬‬ ‫ا ‪ 9‬ل ا !رد وا‬
‫دم‬ ‫‪ ,‬ت در‬ ‫' ‪( :‬‬ ‫ق ا ‪,‬م ا‬ ‫أ‬ ‫‪ -‬إ‪=#‬ح ا ‪ -‬ء د'‬
‫‪-‬ن ط ق‬ ‫ز ‪< -$‬‬ ‫ن ھ" ك‬ ‫را '‪ ,‬ورق‪ .‬إذا م‬ ‫‪$‬وا'د ا "ون‪"C( ،‬‬
‫ق ا دا‬ ‫أرض ا وا‪( ، $‬‬ ‫وق و‪ " -‬ت '‪,‬‬ ‫رره ھذه ا وا'د ن‬ ‫وا رام‬

‫‪H‬‬ ‫‪" H$ H( H‬ون ا‪ H '0‬ل‬ ‫" ‪H‬ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬ ‫' ‪.‬ر‬ ‫' ودوره ( ل ‪ (=A‬ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫‪ 1‬أ"ور داوي‪ :‬ا وار ا‬
‫‪ 2002-2001‬ص ‪81‬‬ ‫د ا‪ A‬س ا " ا‬

‫‪90‬‬
 ‫<<‬

‫د ‪$‬وا'د‬ ‫ل‬ ‫و ود ‪ -$‬ء‬ ‫إ‬ ‫‪4‬‬ ‫ل‪،‬‬ ‫ر ن ا‬ ‫ا دد ا‬ ‫إ‬ ‫'‬ ‫ا‬

‫‪= ,‬د‪.‬‬ ‫'‬ ‫ر ا طور ا ‪ # $‬دي وا‬ ‫ط‪،‬‬ ‫طر‬
‫ا ‪ 9‬ل ظ ر و‪-‬وح ( إ‪ 2‬ت‬ ‫زن ا ‪ <-‬و !‪9‬‬ ‫ون ن ا‬ ‫لا‬ ‫إن‬
‫ز‬ ‫ون ن‬ ‫زز ا‬ ‫دي‪ ،1‬و‬ ‫‪-‬ر ا ‪ ! A‬ت وا ‪ 7,#‬ا‬ ‫'=‪ $‬ا ‪ 9‬ل و‬
‫'=‪ $‬ا ل‬ ‫أ ‪2‬ر‬ ‫"ون ا ‪ 9‬ل (‬ ‫ط‬ ‫ز ا ! ش ن ‪ >"49‬أن‬ ‫ا ‪-‬ء و‬
‫‪,‬ط ت‬ ‫و‬ ‫إ‬ ‫' وا د ن ا "زا' ت‪ ،‬وذ ك ن ‪4‬‬ ‫رار ا ‪,‬م ا‬ ‫‪" -‬‬
‫ز ا ! ش وإ‪=#‬ح ا ‪ -‬ء‪.‬‬
‫م‬ ‫!ل‬ ‫م‬ ‫ن ظروف ‪ 9‬ل أ'وان ! ش ا ‪ 9‬ل‪#C :‬دار "ظ م ‪ A‬ص‬ ‫‪-‬‬
‫‪2‬‬
‫م دو" ا ‪ 9‬ل‪.‬‬ ‫أ "د‬ ‫ت‪ ،‬وا ‪,‬ط ت ا‬ ‫ا ‪=#‬‬ ‫ر‬
‫ھؤ ء ا وظ!ون "‪4‬ى 'ن ا‪PE‬راءات‪،‬‬ ‫‪ -‬و( ر ا وا(ز ا د ا =ز ‪،‬‬
‫ل‪.‬‬ ‫"وا ن أداء ' ‪ ,‬م ‪ A‬ر م و ‪ 9‬ل‬ ‫و‬
‫ل ھ < ا ! ش ا واردة ( ا ! ‪ $‬ن‬ ‫ا "ظ‬ ‫دئ ا‪0‬‬ ‫‪ -‬ا رام ط ق ا‬
‫ا دو ن ر‪$‬م ‪ 81‬و ‪.129‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ -‬ا‪ 9‬ل‬ ‫' ‪#A‬‬ ‫ما‬ ‫‪ -‬إ‪#‬دار‬
‫! دة ن ا ‪ A‬رات ن ا < ن‪.‬‬ ‫دل ا‬ ‫'‬ ‫ھ< ا ‪-‬ءا‬ ‫ور‬ ‫‪ -‬دا‬
‫ث ا دد و ن‬ ‫"د و ت ا ‪ 9‬ل ذ ك ا دوا<ر واء ن‬ ‫ب إ' دة ا "ظر (‬ ‫‪-‬‬
‫ز‬ ‫'د‬ ‫زات و " ت‬ ‫ث و( ر و <ل ا ل ن‬ ‫و ذك ن‬ ‫ث ھ ‪,‬‬
‫> '‪ ,‬ا و > ا ط‪,‬وب‪.4‬‬ ‫ا ! ش '‪ ,‬ا م‬
‫ع‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ‫ط‬ ‫دد ا =زم ن ا‪0‬طر ا‬ ‫زا ! ش‬ ‫‪- -‬رورة زو د‬
‫ن ا ون‬ ‫ر(‬ ‫ا ھ م‬ ‫د'و إ‬ ‫' ‪،‬‬ ‫‪" ,‬ون ا‬ ‫ت ا‪-A‬‬ ‫‪,‬ؤ‬ ‫ا‬

‫ر "‪9‬ر ا ‪ #‬ل ا دد ‪ " 6‬ر ‪ 2000‬ص ‪.9‬‬ ‫< ! ش ا ‪ 9‬ل "ا و ن ا‪0‬ول ا‬ ‫‪ 1‬ا "ظ م ا‪0‬‬
‫‪ ,‬ا ن ا م "‪9‬رة ا ‪ #‬ل ‪,‬ع ‪" 10 ,‬و" ر ‪.2002‬‬ ‫وا‪ (0‬ق ا‬ ‫تا‬ ‫‪ 2‬ا وم ا درا وا‪ : ='E‬ول ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا‪9E‬‬
‫رف ا ‪ -‬ء ص ‪26‬‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا دد ا ‪ 2‬ث '‪9‬ر " ر ‪ 2004‬ط‪,‬‬ ‫ا ر‬ ‫‪9" 3‬رة ا ‪ #‬ل‪# , :‬درھ ا‬
‫‪H‬دي‪ -‬أ"!‪H - H‬را ش‪0 (...‬ن أ‪ H ,P‬ا‪E‬دارات ‪H‬ل (‪ H " H‬ت ھ‪H‬‬ ‫‪ , ,$ 4‬ھ " ت "دو ا ‪ 9‬ل ذات ا ط ا‪E‬داري ' ‪H2‬ل أ ‪ H‬د ر‪ -‬ا ‪ H‬ا‬
‫ب ل ا "زا' ت ا !رد وا ' ‪.‬‬ ‫ل ( أ " ا ط \ وا م‬ ‫دة أ‪ , =#‬ن " زل‬
‫د‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل‪ , .‬ا را( ‪ ،‬ا دد ‪ 3/2‬ي ‪ 1993‬ص‪.296 :‬‬ ‫أ "‬

‫‪91‬‬
 ‫<<‬

‫ا‬ ‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪ 9‬ل =ءم ن ا طورات ا " وا "و و‬ ‫ا " ‪0‬طر و وظ!‬
‫‪.‬‬ ‫ت ا‪"E‬‬ ‫ر( ا ؤ‬
‫! دي‬ ‫ا‪ 9‬ل (‬ ‫ر ا ذي ‪9 ! > ,‬‬ ‫ن ذا ن ‪=A‬ل ا‪0‬ر‪ $‬م ا دور ا‬ ‫‪ -‬د‬
‫ز ا ! ش و ده‬ ‫‪ ،‬ن‬ ‫طرق ‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ت(‬ ‫"‬ ‫‪#‬ول "زا' ت ا ‪ 9‬ل‪ ،‬وإذا‬
‫‪9‬ل‬ ‫" تو ر‬ ‫ا ‪,‬ب '‪ ,‬ھذه ا ‪ (=A‬ت ا‬ ‫ط‬ ‫" ت ا و(رة د >‬ ‫و ‪E‬‬
‫ر '‪,‬‬ ‫ز‬ ‫و‬ ‫‪,A‬ق ‪9‬ر‬ ‫"‬ ‫و ود إرادة‬ ‫!‬ ‫ا " ن ا‪ A0‬رة‪=( .‬‬ ‫(‬ ‫ر‬
‫ا ‪ 9‬ل‪،‬‬ ‫ل !‪9‬‬ ‫'‬ ‫‪ ،‬وا‪ # $‬دي‪ ،‬وا‬ ‫د ن وا(ر " خ‬ ‫"! ذه‪ ،‬ل‬
‫ق ا دا‬ ‫ن‬ ‫د ا دو‬ ‫ب ا‪ $‬راب أو ا‬ ‫‪2‬ر‬ ‫ل أو‬ ‫'‬ ‫( "زا' ت ا‬
‫(‬ ‫‪-‬ن‬ ‫'‬ ‫و وار ا‬ ‫و(‬ ‫‪ $‬رة و‬ ‫ط‪,‬ب و(ر‬ ‫ا‬ ‫'‬ ‫ا‬
‫و‪ $‬م‪.‬‬ ‫' ن‬ ‫ا !ر‪ $‬ء ا‬
‫رھ و و‬ ‫و‬ ‫"زا' ت ا ‪ 9‬ل ‪4‬‬ ‫و( ا ‪ A‬م "رى أن أي "ظ م ‪" $‬و"‬
‫أو‬ ‫ا "و"‬ ‫واء "‬ ‫ا‬ ‫رب ا وط"‬ ‫ن ا ' ر ا‬ ‫ب أن ‪A4‬ذ‬ ‫‪،‬‬ ‫و" <‬
‫ط ق‬ ‫‪#‬رة‬ ‫ب أن ‪A4‬ذ ( ا ' ر ا طور ا د ث ( ا وا" ن ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ا وا‪$‬‬
‫ا‪. #A‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬ ‫ا ل '‪ ,‬ا و‪-‬‬ ‫ذك ط‬

‫]‪<äiçÎ<æ<
]<Ùçf<îãjÞ‬‬

‫÷‪< <Äq]†¹]<ívñ‬‬
‫]‪< <V<gjÓÖ‬‬
‫[ ‪HH‬ر '‪HH- H ,‬وء ا ‪HH‬ل ا ‪ : < H -‬ا ط ‪ H‬ا ‪H " 2‬‬ ‫‪!HH‬‬ ‫‪HH9‬رى ا ‪HH,‬وي‪ :‬ا !‪HH#‬ل ا‬ ‫♦‬

‫ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫ا " ‪ ،2007‬ط‬

‫‪92‬‬
 ‫<<‬

‫‪ H‬دار ا ‪=H‬م‬ ‫‪ ' H‬ا ر ‪ – H‬ا ط ‪ H‬ا ‪H9" - H " 2‬ر‬ ‫ا ج ا وري‪ :‬ا "ون ا‬ ‫♦‬

‫ا ر ط ا " ‪.2001‬‬
‫"‪H9‬ورات دار ا ‪H,‬م ا ر ‪ H‬ط‬ ‫اط ‪ H‬ا‪H"2‬‬ ‫' ا ر‬ ‫ا ج ا وري‪ :‬ا "ون ا‬ ‫♦‬

‫ا " ‪.2005‬‬
‫ا ‪ H‬ج ا ‪HH‬وري‪ :‬دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا د ‪H‬دة‪ :‬ا ‪" H‬ون ر‪H$‬م ‪ 65/99‬أ ‪ H‬م ' ‪H‬د ا ‪ H9‬ل ط ‪H‬‬ ‫♦‬

‫ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫‪ ،2004‬ط‬

‫ا ج ا وري‪ :‬دو" ا ‪ 9‬ل ا د ‪H‬دة‪ ،‬ا ‪" H‬ون ر‪H$‬م ‪ 65-99‬أ ‪ H‬م ' ‪H‬د ا ‪ H9‬ل ط ‪H‬‬ ‫♦‬

‫ا‪ " 0‬ا ر ط ‪.2004‬‬

‫و دو" ‪H‬‬ ‫‪ ' H‬ا ر ‪ ، H‬درا ‪ H ( H‬ظ‪HH‬ل ا ‪HH9‬ر ا ‪H‬‬ ‫ر ‪ : H‬ا ‪" H‬ون ا‬ ‫د" ‪H‬‬ ‫♦‬

‫ور و دة ‪.2001‬‬ ‫دار ا "‪9‬ر ا‬ ‫‪9‬روع ‪ 2000‬ط‬ ‫ا‪ 9‬ل ا ر‬

‫‪ ' H‬ا ر ‪ H‬و(‪HH‬ق دو"‪ H‬ا ‪ H 9‬ل ‪" H $‬ون ‪99-65‬‬ ‫‪ : H‬ا ‪" H‬ون ا‬ ‫' ‪HH‬د ا ز ‪HH‬ز ا‬ ‫♦‬

‫رف ا د دة‪.،‬‬ ‫ا‬ ‫‪2005‬‬ ‫اط‬

‫درا ت وأ ‪ H‬ث –ا ط ‪H P) H‬ر ‪H‬ذ ورة(‬ ‫‪" $ :‬ون ا ‪ 9‬ل ا ر‬ ‫'دا ززا‬ ‫♦‬

‫–ا دار ا ‪ -‬ء ا " ‪.1998‬‬ ‫دار ا "‪9‬ر ا ر‬ ‫ط‬

‫‪" HHH$ : HHH‬ون ا ‪ HHH9‬ل ا ر ‪ HHH‬درا ‪ HHH‬ت وأ ‪ HHH‬ث ط ‪ HHH‬دار ا "‪HHH9‬ر‬ ‫' ‪HHH‬د ا ز ‪HHH‬ز ا‬ ‫♦‬

‫ا دار ا ‪ -‬ء ‪.1997‬‬ ‫ا ر‬

‫‪" H,,‬د‪H‬‬ ‫‪HH‬د ا ‪HH‬ري ا و ‪ : !HH‬درا ‪H‬‬ ‫‪HH‬د ا ‪HH9‬ر‪، " $‬‬ ‫‪، H‬‬ ‫' ‪HH‬د ا ز ‪HH‬ز ا‬ ‫♦‬

‫ور و دة ‪.1999‬‬ ‫‪9‬روع ‪ 1994‬دار ا "‪9‬ر ا‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل ا ر‬

‫' ‪HH‬د ا ‪,‬ط ‪HH‬ف ‪ : ! HHA‬ا و ‪ HH‬ط (‪ HH$=' HH‬ت ا ‪ HH9‬ل ا !رد ‪ ، HH‬ا ط ‪ HH‬ا‪0‬و ‪،2001 HH‬‬ ‫♦‬

‫را ش‪.‬‬ ‫وا ورا‪ $‬ا وط"‬ ‫ا ط‬

‫'‪H‬‬ ‫دو" ا ‪ 9‬ل ا ‪H‬زء ا ‪ H$=' ، " H2‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫' د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط (‬ ‫♦‬

‫را ش‪.‬‬ ‫ا ورا‪ $‬ا وط"‬ ‫‪ 2008‬ا ط‬ ‫ا‪0‬و‬ ‫اط‬

‫دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل ا ‪HH‬زء ا‪0‬ول '=‪ H$‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪H‬‬ ‫' ‪HH‬د ا ‪,‬ط ‪HH‬ف ‪ : ! HA‬ا و ‪ H‬ط (‪H‬‬ ‫♦‬

‫را ش ا " ‪.2004‬‬ ‫وا ورا‪ $‬ا وط"‬ ‫ا ط‬ ‫ا‪0‬و‬ ‫اط‬

‫‪93‬‬
 ‫<<‬

‫'‪H‬‬ ‫دو" ا ‪ H9‬ل ا ‪H‬زء ا ‪ H$=' : " H2‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫' د ا ‪,‬ط ف ‪ : ! A‬ا و ط (‬ ‫♦‬

‫را ش‬ ‫ا ورا‪ $‬ا وط"‬ ‫‪ 2006‬ا ط‬ ‫ا‪0‬و‬ ‫اط‬

‫ف ( إ" ء ' د ا ‪ 9‬ل‪ ،‬أ ‪ H‬م ا ‪H9‬ر و وا‪H$‬ف ا ! ‪ >H‬وا ‪ H-‬ء‬ ‫د ا ‪ 9‬ور‪ :‬ا‬ ‫♦‬

‫ا " ح ا د دة دار ا ‪ -‬ء ‪.1992‬‬ ‫ر" ‪ ،‬ط‬ ‫درا‬

‫‪ H‬ل ‪ .‬ط ‪ H‬ا" ‪H‬ح‬ ‫وآ(‪ H‬ق ا‬ ‫‪HH‬د ا ‪ H9‬ور‪" :‬ظ‪ H‬م ! ‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪ ،‬ا وا‪ H$‬ا ‪H‬‬ ‫♦‬

‫‪.1997‬‬ ‫ا‪0‬و‬ ‫ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء ا ط‬

‫ا <‪H‬‬ ‫ل ا د ن ز ‪ ' :‬د ا ل ( ا "ون ا ‪#‬ري ا ط ‪ H‬ا ‪ ، H " 2‬ط‪H‬‬ ‫د‬ ‫♦‬

‫‪ ,‬ب ‪.1982‬‬ ‫ا ‪#‬ر ا‬

‫رب ا ط ‪H‬‬ ‫[ ‪H‬ر ‪ H‬ن ا ‪H9‬ر وا ‪ H-‬ء ‪H‬‬ ‫‪!H‬‬ ‫د ر "‪H‬دي‪ :‬ا ط‪H‬رد ا‬ ‫د‬ ‫♦‬

‫‪.2002‬‬ ‫ا‪0‬و‬
‫رب (‪HH- H‬وء دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‪ H$=' .‬ت ا ‪ H 9‬ل‬ ‫‪HH‬د ‪ H‬د "‪" H $ : " H‬ون ا ‪ H9‬ل ‪H‬‬ ‫♦‬

‫‪,‬د ا ‪. " 2‬‬ ‫ا !رد ‪ ' ،‬د ا ‪ 9‬ل‪ .‬إ" ء ' د ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا زء ا ‪ " 2‬ا‬
‫دو"‪H‬‬ ‫‪" H,,‬د‪H‬‬ ‫د ا ‪H‬ري ا و ‪ : : !H‬درا ‪H‬‬ ‫د ا ‪9‬ر‪، " $‬‬ ‫‪،‬‬ ‫'دا ززا‬
‫ور و دة ‪.1999‬‬ ‫‪9‬روع ‪ 1994‬دار ا "‪9‬ر ا‬ ‫ا‪ 9‬ل ا ر‬

‫‪94‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <V<Øñ^‰†Ö]æ<l^uæ†ù‬‬
‫ر ‪ H‬ا ر ‪ H‬أطرو ‪H‬‬ ‫‪ H9,‬ل (‪ H‬إط‪ H‬ر ا‬ ‫أ د ودراع‪ :‬ط ق ا ! ‪ $‬ت ا دو‬ ‫♦‬

‫‪H‬د ا ‪ HA‬س‬ ‫‪H‬‬ ‫‪2002-20012 H‬‬ ‫" ل ا د وراه ( ا ‪" H‬ون ا ‪ H‬م ا ‪ "H‬ا‬
‫' ا ر ط أ دال‪.‬‬ ‫‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬
‫‪ ، HH‬أطرو ‪HH " HH‬ل‬ ‫‪ HH‬ا‬ ‫‪ HH#‬ح و ‪HH‬و‪ HH9 ! :‬ا ‪ HH9‬ل ودورھ‪ HH- HH( HH‬ن ا‬ ‫♦‬

‫‪H‬ن ا ‪" H2‬‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫‪H‬وق و ‪H‬دة ا ‪H‬ث وا ‪H‬و ن (‪" H$ H‬ون ا‪ H '0‬ل‬ ‫ا د وراه ( ا‬
‫' ‪ HHH‬ا ‪HHH‬دار ا ‪ HHH-‬ء و ‪HHH‬م‬ ‫'‪ HHH‬ن ا ‪HHH9‬ق ‪ HHH ,‬ا ‪HHH,‬وم ا "و" ‪ HHH‬وا ‪ HHH# $‬د وا‬
‫‪.2004/2003‬‬
‫' ‪ HH( HH‬ا ‪" HH‬ون ا ر ‪، HH‬‬ ‫‪HH‬طرة ا ‪ HH( HH-‬ا ‪ HH‬دة ا‬ ‫‪ HH‬ل ا ‪HH‬ود ‪HH P‬ري‪:‬‬ ‫♦‬

‫‪H‬وق أ ‪HH‬دال ا ر ‪ H‬ط‬ ‫‪H‬وق و ‪HH‬دة ‪" H$‬ون ا‪ H '0‬ل ‪ H ,‬ا‬ ‫أطرو ‪HH " H‬ل ا ‪H‬د وراه (‪ H‬ا‬
‫‪.2006-2005‬‬ ‫ا " ا‬
‫" ل د ‪,‬وم ا درا ت ا ‪H ,‬‬ ‫أ د أزدو( ل‪ :‬وا‪" $‬ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا رب‪ ،‬ر‬ ‫♦‬

‫( ‪" H $ H‬ون ا‪ H '0‬ل ا ر ‪H‬‬ ‫‪ H‬و ‪HH‬دة ا ‪HH‬ث وا ‪HH‬و ن وا ‪ " H -‬ت ا ‪HH9‬ر‬ ‫ا‬
‫د ا‪0‬ول ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د و دة و م ‪.2000-1999‬‬
‫'‪. H‬ر ‪H‬‬ ‫‪HH‬ل ‪ H(=A‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫‪ ' H‬ودوره (‪H‬‬ ‫أ"‪HH‬ور ‪HH‬داوي‪ :‬ا ‪HH‬وار ا‬ ‫♦‬

‫‪HH‬د ا ‪ H A‬س ا ‪"HH‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪" H $ H ( H‬ون ا‪ H '0‬ل‬ ‫" ‪HH‬ل د ‪HH,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬
‫‪.2002-2001‬‬ ‫ا‬
‫‪ ،‬ر ‪HH‬ر " ‪HH‬ل د ‪HH,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪H ,‬‬ ‫‪ H‬ن ا را‪ H $‬وا ‪H #‬‬ ‫‪HH‬در ا ‪H 9 ! : , H #‬‬ ‫♦‬

‫‪ HH( HH‬ا ‪" HH‬ون ا ‪ HHA‬ص‪ ،‬و ‪HH‬دة ا ‪HH‬ث وا ‪HH‬و ن (‪" HH$ HH‬ون ا ‪ HH9‬ل وا ‪HH‬و ت‬ ‫ا‬
‫‪HHH‬ن ا ‪ HHH' " HHH2‬ن ا ‪HHH9‬ق ‪ HHH ,‬ا ‪HHH,‬وم ا "و" ‪HHH‬‬ ‫‪ HHH‬ا‬ ‫' ‪، HHH‬‬ ‫ا ‪ HHH# $‬د وا‬
‫‪.2007-2006‬‬ ‫' ا دار ا ‪ -‬ء ا " ا‬ ‫وا ‪ # $‬د وا‬
‫ر ( ‪" H$‬ون‬ ‫"لا‬ ‫‪ -‬ء أي رھ ن‪ :‬ر‬ ‫!‪ 9‬ا ‪ 9‬ل‬ ‫ن ا ط ب‪$=' :‬‬ ‫♦‬

‫‪HH‬د ا ‪ HHA‬س –‬ ‫‪HH‬‬ ‫‪ HH‬ر ‪" HH$‬ون ا‪ HH '0‬ل وا ‪ HH‬و ت‪.‬‬ ‫ا‪ HH '0‬ل وا ‪ HH‬و ت‪.‬‬
‫' ‪ -‬ا ر ط‪ -‬و م ‪.2008/2007‬‬ ‫‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬ ‫ا و‬

‫‪95‬‬
 ‫<<‬

‫‪ : ' H‬ر ‪H‬ر " ‪H‬ل د ‪H,‬وم‬ ‫'ز ز أودو" ‪ :‬دور ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪ H‬ا ‪ H‬رار ا ‪,H‬م ا‬ ‫♦‬

‫‪H‬ن ا ‪" H2‬‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫( ا "ون ا ‪ A‬ص و دة ‪" H$‬ون ا‪ H '0‬ل‬ ‫ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬
‫‪H‬‬ ‫' ا ‪H‬دار ا ‪ H-‬ء ا ‪ "H‬ا‬ ‫' ن ا ‪9‬ق ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬
‫‪.1999-1998‬‬
‫(‪ H‬ا ‪" H‬ون ا ر ‪H‬‬ ‫ا ‪,H‬‬ ‫‪H‬و‬ ‫' ‪ H‬وط‪H‬رق‬ ‫'‪ ,‬ا ‪" : , #‬زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫♦‬

‫" ل د وراه ا دو ( ا "ون ا ‪ A‬ص و م ‪1989- 1988‬‬ ‫رن أطرو‬ ‫وا‬

‫! س‪.‬‬ ‫'‬ ‫د ن ' د _ ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د وا‬ ‫دي‬
‫‪ H‬و دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‪ .‬ر ‪H‬‬ ‫‪ :‬ا ‪" H( 7,H#‬زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ‪ H‬ن ا وا'‪H‬د ا‬ ‫(ؤاد ا ! ر‬ ‫♦‬

‫‪H‬‬ ‫‪ H ( H‬ا ‪" H‬ون ا ‪ H A‬ص و ‪HH‬م ‪2007-2006‬‬ ‫" ‪HH‬ل د ‪HH,‬وم ا درا ‪ H‬ت ا ‪ H ,‬ا‬
‫د ا‪0‬ول ‪ ,‬ا ‪,‬وم ا "و" وا ‪ # $‬د و دة‪ ،‬و دة ' ود و' ر‪.‬‬
‫‪H‬ث " ‪H‬ل د ‪H,‬وم‬ ‫"ب ا رو" ( '=‪ H$‬ت ا ‪ H9‬ل وق دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‬ ‫لا ( ‪:‬‬ ‫‪,‬‬ ‫♦‬

‫و‪H‬‬ ‫( ا ‪" H‬ون ا ‪ HA‬ص و ‪H‬دة ا ‪H‬و ن وا ‪H‬ث (‪" H$ H‬ون ا‬ ‫ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬
‫' ‪ HH‬ا ‪"HH‬‬ ‫‪HH‬د ا ‪ HHA‬س أ ‪HH‬دال ‪ HH ,‬ا ‪HH,‬وم ا "و" ‪ HH‬وا ‪ HH# $‬د وا‬ ‫‪HH‬‬
‫‪.2008-2007‬‬ ‫ا‬
‫" ‪H‬ل‬ ‫"ظر و ط ‪ ، H‬ر ‪H‬‬ ‫' ‪ ،‬درا‬ ‫د أ ول‪ :‬وا‪ $‬ا ‪ ( 7,#‬ا دة ا‬ ‫♦‬

‫– ‪" $‬ون ‪ A‬ص‪ -‬و دة ا ث وا و ن (‪" H$ H‬ون ا ‪H‬ود‬ ‫د ‪,‬وم ا درا ت ا ‪ ,‬ا‬
‫‪.2005-2004‬‬ ‫د ا‪0‬ول و دة ا " ا‬ ‫ر‪،‬‬ ‫وا‬
‫" ‪H‬ل د ‪H,‬وم ا درا ‪ H‬ت‬ ‫د‪ $=' ( ,A‬ت ا ‪ 9‬ل ر‬ ‫" د أ و‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل‬ ‫♦‬

‫‪H‬د ا ‪ HA‬س أ ‪H‬دال_ ‪ H ,‬ا ‪H,‬وم ا "و" ‪H‬‬ ‫( ا "ون ا ‪ A‬ص_‬ ‫ا ‪ ,‬ا‬
‫‪.2007-2006‬‬ ‫' ‪ .‬ار ط ا " ا‬ ‫وا ‪ # $‬د وا‬

‫]‪< <V<l÷^Ϲ‬‬
‫‪HH‬ت '"‪HH‬وان ' ‪HH‬ود‬ ‫" ز' ‪ H‬ت ا ‪ H 9‬ل ا !رد ‪HH" ، H‬دوة‬ ‫إ ‪HH‬راھ م ‪" : H -$‬ظ ‪ H‬م ا ‪H ( 7,HH#‬‬ ‫♦‬

‫‪,‬س ا‪ H,'0‬؛ "ظ ‪ H‬ھ‪H‬ذا ا‪H A0‬ر‬ ‫دات ا‬ ‫ن ‪=A‬ل ا‬ ‫'‬ ‫ا ل وا " ز' ت ا‬

‫‪96‬‬
 ‫<<‬

‫‪ 05‬و‪06‬‬ ‫‪ " H‬ف أ ‪ H‬د ر ‪HH‬و‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫‪HH‬ر‬ ‫‪>HH‬‬ ‫‪4‬‬ ‫" ‪ H‬ا ‪HH‬ذ رى ا ‪" H A‬‬
‫و وز ‪.2007‬‬
‫‪ HHH,‬ا ر ‪ HHH# $= HHH‬د‬ ‫إدر ‪HHH‬س ( ‪HHH‬ر‪ HHH9 ! :‬ا ‪ HHH9‬ل ا ‪ HHH# # A‬ت وا ! ‪ ، HHH ,‬ا‬ ‫♦‬

‫رن 'دد ‪ 22‬ا " ‪.1994‬‬ ‫وا "ون ا‬

‫‪ H,‬ا ر ‪ H# $= H‬د‬ ‫رار '=‪ $‬ت ا ‪ H9‬ل ا‬ ‫أزھور ا ر‪.‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا‬ ‫♦‬

‫رن ‪.‬ع‪ – 22 .‬ا " ‪.1994‬‬ ‫وا "ون ا‬

‫‪ H,‬ا را( ‪ ، H‬ا ‪H‬دد ‪3/2‬‬ ‫ط ‪H‬ق ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل‪.‬‬ ‫د‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫أ "‬ ‫♦‬

‫ي ‪1993‬‬
‫'دد‬ ‫ما ر‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫'‬ ‫ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫‪9‬رى ا ‪,‬وي‪ :‬ا طرق ا د ‪,‬‬ ‫♦‬

‫‪ 108‬ي‪ -‬و" و ‪.2007‬‬

‫"ظ ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل‬ ‫‪HH‬ن ‪ H #‬ب ‪ :‬ھ ‪4HH‬ة ! ‪ H‬ش ا ‪ H 9‬ل ‪HH‬ن ‪=HHA‬ل دو" ‪ H‬ا ‪ H 9‬ل و ‪HH9‬ر‬ ‫♦‬

‫ا دد ‪ " 9 70‬ر أ و ر ‪.2006‬‬ ‫‪ ,‬وا "‬ ‫‪O‬دارة ا‬ ‫‪ ,‬ا ر‬ ‫ا‬ ‫ا دو‬

‫=‪ H# $‬د‬ ‫‪ ,‬ا ر‬ ‫رار '=‪ $‬ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫زھور ا ر‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا‬ ‫♦‬

‫رن 'دد ‪ 22‬ا " ‪.1994‬‬ ‫وا "ون ا‬

‫‪ H,‬ا را( ‪ H‬ا ‪H‬دد ‪-3-2‬‬ ‫ط ‪H‬ق ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل‬ ‫د ‪ : " H‬دور ! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل (‪H‬‬ ‫♦‬

‫ي ‪.1993‬‬
‫‪ HHH,‬ا ر ‪HHH‬‬ ‫‪ HHH‬د ‪ HHH9 ! : " HHH‬ا ‪ 9‬ل"ا ‪ , HHH#‬وا‪ HHH(B‬ق" ‪ HHH ،‬ل "‪HHH9‬ور‬ ‫♦‬

‫رن ع ‪ 22‬س ‪.1994‬‬ ‫=‪ # $‬د وا "ون ا‬

‫‪'H‬‬ ‫ر ‪ \ H‬د'‪< H‬م ا ‪,H‬م ا‬ ‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل '"‪#‬ر ( ل (‬ ‫ري‪:‬‬ ‫‪ ,‬نا‬ ‫♦‬

‫‪ 2‬ر‪9" ،‬رة ا ‪ #‬ل 'دد ‪" 11‬و" ر ‪.2002‬‬ ‫و و د' م ا‬ ‫وا ر‪$‬‬
‫' ‪.7,H#, H‬‬ ‫‪H-‬ر !‪ H‬ش ا ‪ H9‬ل ‪ H "C‬ء ا " ز'‪ H‬ا‬ ‫‪H‬‬ ‫' د ا ‪H‬رزاق ‪:TH,‬‬ ‫♦‬

‫‪HH,‬س‬ ‫‪ H‬دات ا‬ ‫‪HH‬ن ‪=HHA‬ل ا‬ ‫'‪H‬‬ ‫‪HH‬ت '"‪HH‬وان ' ‪HH‬ود ا ‪HH‬ل وا " ز'‪ H‬ت ا‬ ‫"‪HH‬دوة‬
‫‪" H‬ف‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫‪H‬ر‬ ‫‪>H‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ا ذ رى ا ‪" H A‬‬ ‫"‬ ‫ھذا ا‪ A0‬ر‬ ‫ا‪" ,'0‬ظ‬
‫‪ 05‬و‪ 06‬و وز ‪.2007‬‬ ‫أ در و‬

‫‪97‬‬
 ‫<<‬

‫‪ : ' H‬ا "‪H‬دوة ا ‪H " 2‬‬ ‫رس‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وأ‪2‬ره '‪ H,‬ا ‪ H-‬ء ا‬ ‫'دا ‪ ,‬ا‬ ‫♦‬

‫' ‪.‬‬ ‫‪-,‬ءا‬

‫" ‪H‬ت‬ ‫‪HH‬ؤو ت و دود ‪ H‬ا‪E‬‬ ‫ا‬ ‫‪H‬‬ ‫' ‪H‬د ا ‪,‬ط ‪HH‬ف ‪ H 9 ! : ! H A‬ا ‪ H 9‬ل ‪HH‬ن‬ ‫♦‬

‫رن ا دد ‪ 22‬ا " ‪.1994‬‬ ‫=‪ # $‬د وا "ون ا‬ ‫‪ ,‬ا ر‬ ‫ا‬

‫ط ق ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل ا را( ‪H" : H‬دوة ‪" H$‬ون ا ‪ H9‬ل‬ ‫د‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬ ‫"‬ ‫♦‬

‫' أ د ر ‪ 24-23‬أ ر ل ‪ 1992‬ا دد ‪ 3-2‬ي ‪.1993‬‬ ‫ا ‪ # $‬د وا‬ ‫وا "‬

‫‪ ,‬ا ‪#‬ر ا دد ‪ 6‬ا " ‪.2003‬‬ ‫‪= 4‬ت ( "ظ م ! ش ا ‪ 9‬ل‬ ‫د اد‬ ‫♦‬

‫‪HH‬د ا ‪HH9‬ر‪ : " $‬ا = ظ‪ HH‬ت وا ‪ $‬را ‪ HH‬ت ا طرو ‪4HH9 HH‬ن إ‪=HH#‬ح "ظ‪ HH‬م ! ‪ HH‬ش‬ ‫♦‬

‫رن 'دد ‪ 22‬ا " ‪.1994‬‬ ‫=‪ # $‬د وا "ون ا‬ ‫‪ ,‬ا ر‬ ‫ت ا ‪ 9‬ل‪ ،‬ا‬ ‫ا ؤ‬
‫‪H‬طرة ا ‪" H( 7,H#‬زا'‪ H‬ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪H- H,' H‬وء دو"‪ H‬ا ‪ H9‬ل‬ ‫د أوز ‪ H‬ن‪:‬‬ ‫♦‬

‫‪ HHH‬ت ا " ‪HHH‬‬ ‫‪ ' HHH‬و‬ ‫ا ر ‪ HHH‬ا د ‪HHH‬دة ‪ HHH‬ن ‪HHH-‬رورات ا‪ HHH E‬ء '‪ HHH,‬ا ‪,HHH‬م ا‬
‫ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫‪ ,‬ا ‪#‬ر‪ :‬ا دد ‪ 17‬ي ‪ 2007‬ط‬ ‫ا ‪#$‬د ‪:‬‬
‫ر ا دد ‪ 37‬و" و ‪.2007‬‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫م دو" ا ‪ 9‬ل‪:‬‬ ‫د ‪= 4 : 9 ,‬ت ( أ‬ ‫♦‬

‫‪H‬شأ‪H‬‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫‪H‬د ت ا و ‪ H‬و ‪"H‬دات "‬ ‫ن‪ 9 ! :‬ا ‪ 9‬ل ن طر‪H$‬‬ ‫د‬ ‫♦‬

‫‪ HH‬ا ر ‪HH‬‬ ‫‪HH# HH,‬درھ ا‬ ‫‪ , HH‬؟ "‪HH9‬رة ا ‪ HH#‬ل ‪:‬‬ ‫ت؟ وأ ‪ HH‬آ(‪ HH‬ق‬ ‫إ‪HH9‬‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ع‪ 9 .‬رس ‪.2002‬‬
‫ر دة ا ‪ . ! #‬ا دد ‪ 151‬ر \ ‪ ( 27‬را ر‪ /‬رس ‪2004‬‬ ‫ل‬ ‫ا ‪#‬در‪:‬‬ ‫♦‬

‫ل "زا' ت ا ‪ H9‬ل ا !رد ‪ ، H‬ا "‪H‬دوة ا ‪H2 2‬‬ ‫م ا ‪ A‬ري‬ ‫"زاھ ر‪ :‬ا ‪ 7,#‬وا‬ ‫‪,‬‬ ‫♦‬

‫' "‪9‬ر دار ا =م ‪-‬ا ر ط‪ -‬ا " ‪.2004‬‬ ‫‪-,‬ءا‬

‫‪ H 9‬ا ‪ H 9‬ل ع‪9 :‬‬ ‫‪ H‬ا ر ‪H‬‬ ‫‪HH# H ,‬درھ ا‬ ‫"‪HH9‬ر ا ‪ H #‬ل‪HH9" :‬رة ا ‪ H #‬ل‪:‬‬ ‫♦‬

‫رس ‪.2002‬‬
‫! ‪ H9‬ا ‪ H 9‬ل‪ .‬ع‪9 :‬‬ ‫‪ H‬ا ر ‪H‬‬ ‫‪HH# H,‬درھ ا‬ ‫"‪HH9‬ر ا ‪ H #‬ل‪HH9" :‬رة ا ‪ H #‬ل‪:‬‬ ‫♦‬

‫رس ‪ 2002‬ص ‪.12‬‬

‫‪98‬‬
 ‫<<‬

‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا دد ا ‪H 2‬ث '‪H9‬ر "‪ H‬ر‬ ‫ا ر‬ ‫‪# ,‬درھ ا‬ ‫"‪9‬رة ا ‪ #‬ل‪:‬‬ ‫♦‬

‫رف ا ‪ -‬ء‬ ‫‪ 2004‬ط‪,‬‬

‫! ‪ H9‬ا ‪ H9‬ل‪ :‬ع‪5 :‬‬ ‫‪ H‬ا ر ‪H‬‬ ‫‪H# H,‬درھ ا‬ ‫"‪9‬رة ا ‪ H#‬ل‪H9" :‬رة ا ‪ H#‬ل‪:‬‬ ‫♦‬

‫" ر ‪1998‬‬
‫‪ HHH‬وا‪ HHH(0‬ق‬ ‫‪ HHH‬ت ا‬ ‫ا ‪HHH‬وم ا درا ‪ HHH‬وا‪HHH : HHH ='E‬ول ! ‪ HHH9‬ا ‪ HHH9‬ل ا‪HHH9E‬‬ ‫♦‬

‫‪ ,‬ا ن ا م "‪9‬رة ا ‪ #‬ل ‪,‬ع ‪" 10 ,‬و" ر ‪.2002‬‬ ‫ا‬

‫]‪< <V<lø‬‬
‫ر دة ا ‪ ، ! #‬ا دد ‪ 151‬ر \ ‪ ( 27‬را ر‪ /‬رس ‪2004‬‬ ‫♦‬

‫‪ ,‬ا‪ 9E‬ع 'دد ‪ 19‬و" و ‪.1999‬‬ ‫♦‬

‫‪ ,‬ا ‪#‬ر ا دد ‪ 6‬ا " ‪.2003‬‬ ‫♦‬

‫ا " ح ا د دة ا دار ا ‪ -‬ء‪.‬‬ ‫‪ ,‬ا ‪#‬ر‪ :‬ا دد ‪ 17‬ي ‪ 2007‬ط‬ ‫♦‬

‫'دد ‪ 108‬ي‪ -‬و" و ‪.2007‬‬ ‫ما ر‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫♦‬

‫‪ ,‬ا را( ‪ ،‬ا دد ‪ 3/2‬ي‪1993. " ،‬‬ ‫♦‬

‫ر ا دد ‪ 37‬و" و ‪.2007‬‬ ‫‪ ,‬ا‬ ‫♦‬

‫ا دد ‪ " 9 70‬ر‪ /‬أ و ر ‪.2006‬‬ ‫‪ ,‬وا "‬ ‫‪O‬دارة ا‬ ‫‪ ,‬ا ر‬ ‫ا‬ ‫♦‬

‫رن 'دد ‪ 22‬ا " ‪.1994‬‬ ‫=‪ # $‬د وا "ون ا‬ ‫‪ ,‬ا ر‬ ‫ا‬ ‫♦‬

‫"‪9‬رة ا ‪ #‬ل 'دد ‪ " 5‬ر ‪1998‬‬ ‫♦‬

‫"‪9‬رة ا ‪ #‬ل 'دد ‪ 9‬رس ‪.2002‬‬ ‫♦‬

‫"‪9‬رة ا ‪ #‬ل ‪',‬دد ‪" 10‬و" ر ‪.2002‬‬ ‫♦‬

‫"‪9‬رة ا ‪ #‬ل 'دد ‪" 11‬و" ر ‪.2002‬‬ ‫♦‬

‫"‪9‬رة ا ‪ #‬ل ا دد ‪ " 13‬ر ‪.2004‬‬ ‫♦‬

‫‪99‬‬
 ‫<<‬

‫]‪< <V<l]æ‚ßÖ‬‬
‫' "‪9‬ر دار ا =م ‪-‬ا ر ط‪ -‬ا " ‪.2004‬‬ ‫‪-,‬ءا‬ ‫ا "دوة ا ‪2 2‬‬ ‫♦‬

‫' ‪9" ،‬ر دار ا =م ‪-‬ا ر ط‪ -‬ا " ‪.1992‬‬ ‫‪-,‬ءا‬ ‫ا "دوة ا ‪" 2‬‬ ‫♦‬

‫‪H,‬س‬ ‫‪ H‬دات ا‬ ‫‪H‬ن ‪=HA‬ل ا‬ ‫'‪H‬‬ ‫ت '"‪H‬وان ' ‪H‬ود ا ‪H‬ل وا " ز'‪ H‬ت ا‬ ‫"دوة‬ ‫♦‬

‫‪" H‬ف‬ ‫‪ H‬ا‬ ‫‪H‬ر‬ ‫‪>H‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ا ذ رى ا ‪" H A‬‬ ‫"‬ ‫ھذا ا‪ A0‬ر‬ ‫ا‪" ,'0‬ظ‬
‫‪ 05‬و‪ 06‬و وز ‪.2007‬‬ ‫أ در و‬
‫' أ د ر ‪ 24-23‬أ ر ‪H‬ل ‪ 1992‬ا ‪H‬دد‬ ‫ا ‪ # $‬د وا‬ ‫"دوة ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل وا "‬ ‫♦‬

‫‪ 3-2‬ي ‪.1993‬‬

‫‪100‬‬
 <<

V<íéŠÞ†ËÖ^e<Äq]†¹]
♦ A .Zitouni :Les conflits individuels de travail.revue Algérienne du travail

.N5" sous édition" Année 1998

♦ Ahmed Bouharrou. Le système marocain des relations professionnelles"

publications RE MALD, éditions maghrébines, Casablanca 1997

♦ Ahmed bouharrou:L'administration locale du travail ; R.M.D.N22 décembre

1993
♦ Azzeddine Kettani: Transaction en droit social –Revue Marocaine de Droit

et d’économie du développement. N°22-1990

♦ Bernard teyssit droit du travail relation individuelles de travail 2ém édition

édition lite paris 1992.

♦ Daniel Marchand, le droit du travail en pratique Ed d’organisation Paris

2002
♦ Jacques Biancarelli, la compétence de l'inspection du travail en matière de

licenciement pour motif économique revue droit sociale, n° 3 mars 1982..

♦ Jacques Brissaud-paul André Guy: «l'évolution sociale et la pratique de

l'arbitrage» Bocard, édition paris 1939.

♦ jean Blaise: Traité de droit du travail – Dalloz 1966.

♦ Jean Claude Javillier: Rechercher sur les conflits du travail, thèse Paris I.

1973.
ème
♦ Jean Maurice verdier, Droit du travail 9 édition Dalloz 1990.
♦ Karim mariami :Status sous effectifs formation pour quoi les inspecteurs du

travail inougurant l’application du code par une grève ? Liberation N° 4124,

3 Juin 2004.
♦ M.Fakkak " Répertoire de la législation marocaine du travail" librairie AL

Wahda Al Arabia, Casablanca 1994.

101
 <<

♦ P.Ramackere. et L. vibouluf: l'inspection du travail l'institut de l'emploi et de

la formation professionnelle, ministre de l'emploi et de la formation

professionnelle. Paris 1996.
♦ Pierre viano, le rôle de l'inspection du travail dans le règlement des conflits

collectifs, revue droit social, n° 4 avril 1997.

♦ Salah aguenion, un inspecteur de travail pour 800 entreprises, lavie

économique N° 4255 , 5 mars2004.

♦ Transaction et droit social, Revue Marocaine de droit et d'économie du

développement N° 22 Année 1990

♦ Véronique Roy droit du travail-dound paris 2004.

♦ Yves Fromont. Les pouvoirs de l'inspecteur du travail page. 182 thèses de

doctorat université de Montpellier 1980

102
 ‫<<‬

‫]‪< <Œ†ãËÖ‬‬
‫<<‬
‫د ‪1.............................................................................................‬‬
‫‪6..............................‬‬ ‫دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ا ‪#‬‬ ‫ا !‪#‬ل ا‪0‬ول ‪ :‬ا‪E‬ط ر ا "و"‬
‫م ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪8......................‬‬ ‫و "زا' ت ا ‪ 9‬ل ‪ -‬ن‬ ‫ث ا‪0‬ول‪ :‬و‪$‬‬ ‫ا‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وھ ‪8........................................ > ,‬‬ ‫ا ط‪,‬ب ا‪0‬ول‪ :‬ا ر ف‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪9..................................................‬‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و ‪ :‬ا ر ف‬
‫ز ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪11 ..........................................‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ا ! رة ا ‪ : " 2‬ا "ظ م ا‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪15 .............................‬‬ ‫م ا ‪A‬و‬ ‫ا ط‪,‬ب ا ‪ : " 2‬ا ‪ # # A‬ت وا‬
‫ط ق ‪" $‬ون ا ‪ 9‬ل ‪15 ....................................................‬‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و ‪ :‬را‪$‬‬
‫ا ! رة ا ‪ : " 2‬ا و( ق ( "زا' ت ا ‪ 9‬ل ‪17 .....................................................‬‬
‫! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪21 .......................‬‬ ‫‪,‬وظ ! ا ‪#‬‬ ‫ا "و"‬ ‫ث ا‪ : "2‬ا‬ ‫ا‬
‫ز ! ش ا ‪ 9‬ل ‪21 ...............‬‬ ‫ا ط‪,‬ب ا‪0‬ول ‪ :‬و‪$‬ف ا ‪ -‬ء ن ا وظ ! ا ‪#‬‬
‫‪22 ...............................‬‬ ‫‪ :‬و‪$‬ف ا ‪ -‬ء ن ا ‪ # A 7,#‬ص وا‪$‬‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و‬
‫ا ! رة ا ‪ : " 2‬و‪$‬ف ا ‪ -‬ء ن ا ‪ # A 7,#‬ص ‪" $‬و" ‪27 ................................‬‬
‫ول د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل ( "زا' ت ا ‪ 9‬ل ‪32 ............‬‬ ‫ا ط‪,‬ب ا ‪ : " 2‬ا ‪= A‬ف ا !‬
‫' ‪33 .............‬‬ ‫ه ا ؤ د د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪ E‬راء ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و ‪ :‬ا‬
‫' ‪34 ...........‬‬ ‫رض د‪A‬ل ! ش ا‪ 9‬ل ‪ E‬راء ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫ها‬ ‫ا ! رة ا ‪ : " 2‬ا‬
‫د ن ھذا‬ ‫و ا "زا' ت وا ‪ #‬و ت ا‬ ‫ا !‪#‬ل ا ‪ : " 2‬د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬
‫ا د‪A‬ل ‪38 ..........................................................................................‬‬
‫' ‪40 ..............‬‬ ‫و ا "زا' ت ا !رد وا‬ ‫ث ا‪0‬ول ‪ :‬د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ‪$‬‬ ‫ا‬
‫‪40 ..................‬‬ ‫و ا "زا' ت ا !رد و(‬ ‫ا ط‪,‬ب ا‪0‬ول‪ :‬دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل (‬

‫‪103‬‬
 ‫<<‬

‫د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل ( ا "زاع ا !ردي ‪42 ................................‬‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و ‪ :‬ط‬

‫و ا "زاع ا !ردي ‪46 ..........................‬‬ ‫د‪A‬ل ! ش ا ‪ 9‬ل (‬ ‫ا ! رة ا ‪( : " 2‬‬
‫‪49 ..............‬‬ ‫' و(‬ ‫‪ ,‬ت دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا "زا' ت ا‬ ‫ا ط‪,‬ب ا ‪: " 2‬‬
‫' ‪51 ......................‬‬ ‫! ش ا ‪ 9‬ل "زا' ت ا ‪ 9‬ل ا‬ ‫و‬ ‫طرة‬ ‫ا ! رة أ‪0‬و ‪:‬‬
‫' ‪53 ..........................‬‬ ‫و ا "زا' ت ا‬ ‫!‪ 9‬ا‪ 9‬ل (‬ ‫ا ! رة ا ‪( : " 2‬‬
‫د ن د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا "زا' ت ‪58 ..............‬‬ ‫ث ا‪ : "2‬ا‪ #‬و ت ا‬ ‫ا‬
‫ون ن ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل وا ‪ -‬ء‪58 ..............................‬‬ ‫دود ا‬ ‫ا ط‪,‬ب ا‪0‬ول‪:‬‬
‫دي ‪59 .....................................‬‬ ‫وى ا ‪ 7,#‬ا‬ ‫دود '‪,‬‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و ‪ :‬ا‬
‫! ‪65 ............................‬‬ ‫ا !‪#‬ل ا‬ ‫"ظ م ا ‪( 7,#‬‬ ‫دود‬ ‫ا ! رة ا ‪: " 2‬‬
‫‪68 ..................................‬‬ ‫ا ط‪,‬ب ا ‪ : " 2‬دود د‪A‬ل ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ا ‪#‬‬
‫‪69 ..................‬‬ ‫دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ' ‪ ,‬ا ‪#‬‬ ‫‪ :‬ا دود ا "و"‬ ‫ا ! رة ا‪0‬و‬
‫‪77 ...................‬‬ ‫دور ! ‪ 9‬ا ‪ 9‬ل ( ' ‪ ,‬ا ‪#‬‬ ‫ا ! رة ا ‪ : " 2‬ا دود ا وا‪$‬‬
‫‪88 ...........................................................................................‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪92 ..................................................................................‬‬ ‫ا را‬ ‫<‬
‫ا ! رس ‪103 .......................................................................................‬‬

‫<‬ ‫<‬
‫<‬ ‫<‬
‫<‬ ‫<‬
‫<‬ ‫<‬
‫<<‬

‫‪104‬‬