27/4/23

Να σχολιάσετε το γνωμικό «Αρχήν… ταμήχανα», στ. 92.

«Αρχήν δ’ ου πρέπει θηράν ταμήχανα», δηλαδή στα νέα ελληνικά «καθόλου όμως δεν
πρέπει κανείς να κυνηγάει τα ακατόρθωτα». Την φράση αυτή χρησιμοποιεί η Ισμήνη
προκειμένου να δικαιολογήσει την άρνησή της να πάρει μέρος στην ταφή του νεκρού
κι άταφου αδελφού της Πολυνείκη, αφού δεχτεί την σκληρή κριτική της Αντιγόνης.

Για την ακρίβεια, το συγκεκριμένο γνωμικό εκφράζει την έννοια του μέτρου, η οποία
κατέχει μια μακραίωνη φιλοσοφική πορεία που φυσικά ανάγεται στον αρχαιοελληνικό
πολιτισμό. Σύμφωνα με αυτή, οι θεοί και οι κοσμικές δυνάμεις έδωσαν στον άνθρωπο
τη δυνατότητα να ζει ελεύθερα σε έναν κόσμο, αρκεί αυτός να μην παραβιάσει τα
όριά του. Η αλαζονική, αυθάδη συμπεριφορά ενός ατόμου ή μιας ομάδας που
αγνοούσε ή παραβίαζε το μέτρο, ονομαζόταν από τους αρχαίους Ύβρις. Η Ύβρις,
ακολούθως, προκαλούσε στην οργή των θεών οι οποίοι παρενέβαιναν μέσω της
«Νεμέσεως» δηλαδή τιμωρίας, οδηγώντας στην «Τίσιν», δηλαδή την συντριβή και
καταστροφή. Προκειμένου, λοιπόν, να αποφύγει κανείς την καταστροφή, αναγκαία
κρίνονταν η επιλογή της μέσης οδού έναντι των αντιδιαμετρικών ακροτήτων και
συνεπώς η υπακοή στα όρια.

Αξίζει, βέβαια, να αναλογιστεί κανείς την θέση του μέτρου και συγκεκριμένα των
ορίων στην σύγχρονη πραγματικότητα, όπως αυτά αποτυπώνονται στο αρχικό
γνωμικό. Ποιος είναι όμως αυτός που ορίζει τα όρια; Αποτελεί κοινό τόπο πως το
κοινωνικό σύνολο στο οποίο εντάσσεται κάποιος επιδρά πολύ περισσότερο στον
καθορισμό των προσωπικών του ορίων από ότι η ελεύθερή του βούληση. Λόγου χάρη
αίτια κοινωνικά και οικονομικά καθορίζουν τα γνωστικά όρια τα οποία θα κατακτήσει
ένας νέος. Δηλαδή μια οικονομικά ασθενής οικογένεια αδυνατεί να στείλει το παιδί
της στο εξωτερικό για επιπλέον μεταπτυχιακά, ενώ οι σχολές οι οποίες κατά πολλούς
«ταιριάζουν» στο γυναικείο φύλο είναι περιορισμένες.

Ο κάθε άνθρωπος, επομένως, οφείλει να ξεπεράσει τα ετεροκαθοριζόμενα όρια που

του έχουν υποβληθεί ώστε να αποφύγει την στασιμότητα, επιτυγχάνοντας την διαρκή
εξέλιξη σε όλα τα πεδία της ζωής του. Όρια ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά που θα τον
αποτρέπουν από την υπερβολή και την έλλειψη και επομένως θα συμβαδίζουν με την
έννοια του μέτρου, πρέπει να επιλέγονται από τον ίδιο. Διατρέχοντας, άλλωστε, στην
ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων αιώνων αντιλαμβανόμαστε πως τα
όρια συχνά υπάρχουν για να υπερβαίνονται. Φυσικό όριο του ανθρώπου είναι η
αδυναμία του να πετάξει, όμως αυτός εφηύρε το αεροπλάνο. Ομοίως και η
διαδικτυακή επικοινωνία κατήργησε το φυσικό όριο του χώρου και του χρόνου.

Ο άνθρωπος, συνεπώς, δεν πρέπει να λυγίζει μπροστά στα υποτιθέμενα μη

ανατρέψιμα όρια κι αντίθετα να κοπιάζει για την υπερνίκησή τους. Εφόδιο του
σύγχρονου ανθρώπου στον ασταμάτητό του αυτόν αγώνα μπορεί να είναι η φράση του
Καζαντζάκη «Φτάσε όπου δεν μπορείς».