dr Katarzyna Nosek-Komorowska

Kierownik oddziału terapeutycznego

Areszt Śledczy w Starogardzie Gdańskim
POZIOMY SEKSUALNOŚCI
REALIZACJA SEKSUALNA dysfunkcje seksualne

zaburzenia związane z
ROLE PŁCIOWE
rozwojem psychoseksualnym

zaburzenia
PREFERENCJE SEKSUALNE
preferencji seksualnych

ORIENTACJA SEKSUALNA orientacja ego-dystoniczna

zaburzenia
TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA
identyfikacji płciowej
 Zgwałcenie (art. 197)

Czynności seksualne z
małoletnim (art. 200)

Kazirodztwo (art. 201)

 kierowanie do oddziału
art. 96 KKW terapeutycznego
§ 1. W systemie terapeutycznym
odbywają karę skazani z
niepsychotycznymi zaburzeniami
psychicznymi, w tym skazani za
przestępstwo określone w art.
197-203 kk, popełnione w
związku z zaburzeniami
preferencji seksualnych, komisja
upośledzeni umysłowo, a także sąd orzekający penitencjarna sąd
uzależnieni od alkoholu albo art. 62 kk / orzeczenie penitencjarny
art. 95 kk psychologiczno art. 117 kkw
innych środków odurzających - penitencjarne
lub psychotropowych oraz
skazani niepełnosprawni
fizycznie - wymagający
oddziaływania specjalistycznego,
zwłaszcza opieki psychologicznej,
lekarskiej lub rehabilitacyjnej.
art. 62 KK

 Orzekając karę pozbawienia wolności, sąd może określić rodzaj i typ zakładu karnego,
w którym skazany ma odbywać karę, a także orzec system terapeutyczny jej
wykonania.

art. 95 KK

 § 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej

wykonania za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności określonej
w art. 31 § 2, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym
stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne.

art. 117 KKW

 Skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholu albo środków odurzających

lub substancji psychotropowych, a także skazanego za przestępstwo określone w art.
197-203 Kodeksu karnego popełnione w związku z zaburzeniami preferencji
seksualnych obejmuje się, za jego zgodą, odpowiednim leczeniem i rehabilitacją; w
razie braku zgody o stosowaniu leczenia lub rehabilitacji orzeka sąd penitencjarny.
 TERAPIA
parafilia
rozpoznanie na poziomie
medycznym

BRAK
dewiacja
rozpoznanie na poziomie TERAPII
społecznym

medycyna
prawo
 • osoba doświadcza powtarzającego się,
nasilonego popędu i wyobrażeń
G1 seksualnych dotyczących niezwykłych
przedmiotów lub działań

• osoba zarówno realizuje ten popęd,

G2 jak i odczuwa z tego powodu wyraźne
cierpienie

preferencja występuje od co najmniej 6

G3 miesięcy
 czyn seksualny wobec
dziecka

pedofilia czyn pedofilny

dotyczy dziecka bez każde zachowanie osoby

trzeciorzędowych cech dorosłej wobec dziecka poniżej
płciowych 15 r.ż.
15 ośrodków diagnostycznych

zaburzenia preferencji
seksualnych

brak zaburzeń
preferencji seksualnych
Rodzaje oddziałów terapeutycznych:
❑ dla skazanych z
niepsychotycznymi
zaburzeniami psychicznymi
lub upośledzonych umysłowo,
❑ dla skazanych uzależnionych
od alkoholu,
❑ dla skazanych uzależnionych
od środków psychoaktywnych.

7 oddziałów terapeutycznych
– program dla sprawców
przestępstw seksualnych (w
ramach oddziału dla skazanych
z niepsychotycznymi
zaburzeniami psychicznymi).
 Rocznie średnio 5,000 skazanych
uzależnionych i 2,100 z
Skazani ze
niepsychotycznymi zdiagnozowanymi
zaburzeniami psychicznymi
odbywa karę w systemie
zaburzeniami
terapeutycznymi. preferencji
seksualnych
Sprawcy przestępstw
seksualnych odbywających
stanowią jedynie
karę pozbawienia wolności mały odsetek
w 2011 roku: 3339 populacji skazanych
• Mężczyźni - 3295 (99% z art. 197-203 kk –
populacji sprawców 167 osób
przestępstw seksualnych) (5% populacji
• Kobiety - 44 (1% populacji sprawców
sprawców przestępstw przestępstw
seksualnych)
seksualnych).
 psycholog

pielęgniarka wychowawca

kierownik
-
psycholog

lekarz wychowawca
psychiatra – terapeuta

terapeuta
zajęciowy
 uczestnictwo wszystkich
członków zespołu w
realizacji programu
oddziału terapeutycznego

prowadzeniu przez
rozmowy po przyjęciu do
każdego z członków
oddziału
zespołu zajęć

omawianie przebiegu
realizacji programu
terapeutycznego
 integracja
indywidualne oddziaływań
i grupowe metody terapeutycznych
oddziaływań z innymi
terapeutycznych oddziaływaniami

nadrzędność
oddziaływań
terapeutycznych
nad pozostałymi
oddziaływaniami
penitencjarnymi
 zespołowa
indywidualna indywidualna
przyjęcie do rozmowa po
rozmowa konsultacja
oddziału przyjęciu do
wychowawcza psychologiczna
oddziału

Indywidualny indywidualne indywidualne

konsultacja
Program oddziaływania oddziaływania
psychiatryczna
Terapeutyczny terapeutyczne resocjalizacyjne

plan
psychoterapia
zapobiegania epikryza ...
grupowa
nawrotom
❑ zmniejszenie ryzyka powrotności do przestępstwa
❑ rozpoznawanie ciągu dysfunkcjonalnych zachowań
❑ nazywanie czynu przestępczego
❑ przejmowanie odpowiedzialności za swoje czyny
❑ zdobycie kontroli nad własnymi zachowaniami
❑ identyfikowanie schematów poznawczych
❑ radzenie sobie z czynnikami wysokiego ryzyka
❑ kształtowanie empatii wobec ofiar
❑ kształtowanie umiejętności społecznych
❑ dostarczenie wiedzy z zakresu seksuologii
❑ tworzenie planu zapobiegania nawrotom
 poznawczo-behawioralna
psychoterapia grupowa
 zajęcia z biopsychicznych
podstaw psychoseksualnego
rozwoju i zachowania człowieka
 holistyczna terapia
indywidualna
 farmakoterapia
 pozostałe formy oddziaływań
resocjazlaicyjnych w ramach
programu oddziału
terapeutycznego
 obligatoryjnie: skazani z art.
197-203 kk z zaburzeniami
preferencji seksualnych
 fakultatywnie: skazani z art.
197-203 kk bez zaburzeń
preferencji seksualnych
 nurt poznawczo –
behawioralny z naciskiem na
pracę własną
 6-10 osób
 2 terapeutów
 Faza diagnostyczna Faza kontraktu
terapeutycznego
cel: diagnoza funkcjonalna
cel: określenie zasad oraz
▪ analiza dokumentacji przebiegu oddziaływań
▪ ocena statycznego i dynamicznego terapeutycznych
ryzyka recydywy
▪ diagnoza kontekstu społecznego ▪ model współpracy
▪ diagnoza mechanizmów regulacji
zachowań seksualnych ▪ przejęcie
▪ diagnoza osobowości, kompetencji odpowiedzialności
emocjonalnych i społecznych
▪ przestrzeganie
▪ ocena kompetencji poznawczych
kontraktu grupowego
▪ ocena poziomu agresywności i
ryzyka zachowań autoagresywnych
▪ diagnoza w kierunku uzależnień i
zaburzeń psychotycznych
▪ ogólna ocena stanu zdrowia
▪ ocena motywacji do leczenia
 opis przyczyn zaburzeń

opis zaburzeń w zakresie

procesów poznawczych,
emocjonalnych i w
zachowaniu

charakterystyka
aktualnego stanu
psychofizycznego

opis problemu
stanowiącego podstawę
skierowania do systemu
terapeutycznego

opis indywidualnych
DIAGNOZA problemów skazanego

ocena motywacji do
uczestnictwa w realizacji
indywidualnego
programu
terapeutycznego

wskazanie pozytywnych
cech osobowości i
zachowania skazanego
 zakres prowadzonych
oddziaływań

diagnoza cele oddziaływań,

uwzględniające właściwości
30 dni

skazanego

metody oddziaływań
specjalistycznych
Indywidualny
Program
Terapeutyczny
kryteria realizacji
indywidualnego programu
terapeutycznego
Faza terapii właściwej cel: dokonywanie zmian

I. Wprowadzenie

II. Część edukacyjna

analiza cyklu
dewiacyjnego III. Zniekształcenia poznawcze

wiedza IV. Łańcuchy decyzyjne przestępstwa

V. Zyski i koszty przestępstwa

umiejętności
VI. Empatia

modyfikacja właściwości VII. Zapobieganie nawrotom

osobowościowych
VIII. Trening interpersonalny

IX. Podsumowanie
 Faza zapobiegania
nawrotom Faza terapii pogłębionej
i monitorowania zmian
cel: skoncentrowanie na unikaniu

cel: utrzymanie osiągniętych zmian

▪ indywidualne czynniki ryzyka oraz umiejętne radzenie sobie z
bieżącymi trudnościami
▪ wskaźniki nawrotu
▪ strategie zapobiegania i redukcji ▪ pracy nad deficytami

ryzyka ▪ utrwalaniu i
podtrzymywanie
▪ krótko- i długoterminowe cele wyuczonych, właściwych
życiowe postaw
▪ osobiste zasoby ▪ monitorowaniu ryzyka
▪ sieć wsparcia recydywy

▪ konkretne plany dotyczące trybu

życia, pracy i czasu wolnego
 brak motywacji do podjęcia terapii w zakresie zaburzeń preferencji seksualnych

bagatelizowanie lub niedostrzeganie problemu w sferze zaburzeń popędu

brak umiejętności rozładowywania napięcia seksualnego w sposób akceptowalny

społecznie

zniekształcenia poznawcze i nieprawidłowe schematy myślowe, mechanizmy obronne,

brak wglądu

przenoszenie odpowiedzialności za dokonane czynny na innych bądź czynniki

zewnętrzne

brak empatii w stosunku do ofiar

obniżony krytycyzm

niskie umiejętności społeczne lub ich niewykształcenie

 Terapia indywidualna

1. Zapoznanie z indywidualnym 5. Podnoszenie zdolności do

programem i pogłębianie empatii wobec ofiar
motywacji do udziału
w zajęciach 6. Fantazje seksualne

2. Zebranie szczegółowego 7. Zapobieganie nawrotom

wywiadu psychoseksualnego
8. Nauka umiejętności
3. Rekonstrukcja czynu społecznych
przestępczego
9. Praca nad sferą wartości
4. Korygowanie zniekształceń
poznawczych
 Opis
przestępstwa
 podniecenie
dewiacyjne
wyrzuty pozornie
sumienia lub nieważne
strach decyzje

zapewnienie czynniki
sobie wysokiego
tajemnicy ryzyka

atak wybór celu

planowanie i
omotanie lub
fantazje
użycie siły
dewiacyjne
 List
sprawcy
do
ofiary
 List
od
ofiary
(pisany przez
sprawcę)
 Witam Ciebie Magdo!

Na wstępie mego listu pozdrawiam Ciebie. List ten piszę, aby przekazać Ci jak bardzo jest mi
przykro z powodu mojego postępowania, krzywdy, którą Tobie wyrządziłem – zmuszanie do
uprawiania seksu 13-letniej dziewczynki z dorosłym mężczyzną jest przekroczeniem wszelkich
zasad moralnych – a ja się tego dopuściłem... I dlatego bardzo Ciebie PRZEPRASZAM za
wykorzystywanie Cię seksualnie... zdaję sobie sprawę, że to słowo nie jest nic warte. Ale chciałem
to powiedzieć... Jakkolwiek długo bym Ciebie nie przepraszał – niewiele to zmieni. Zniszczyłem Twój
dziecięcy świat, Twoją niewinność. Omotałem Cię. TO NIE JEST TWOJA WINA! Winny jestem tylko
ja, bo powinienem się był Tobą opiekować a z Twojej bezgranicznej ufności, którą mnie obdarzyłaś,
stworzyłem sobie wygodne pole do zaspokajania swojego egoistycznego popędu seksualnego.
Zawiodłem Cię. Skrzywdziłem Cię. TO NIE JEST TWOJA WINA!

Zdaję sobie sprawę, że to, co przeżyłaś zmieniło Twoje patrzenie na to, co jest dookoła i w
Tobie. Nikt nie wymaże Twoich przykrych emocji... złość, nienawiść, lęk, niemoc, wstyd,
upokorzenie... można by wymieniać bez końca. Tylko Ty możesz wiedzieć co znaczy zostać bardzo
skrzywdzonym przez bliską osobę. Ale... TO NIE JEST TWOJA WINA!

Nie jestem uprawniony do tego, by mówić Ci jak dalej żyć... bo sam nie wiem. Potrzebni Ci są
ludzie... którzy będą, tak po prostu, którzy pomogą. Bliscy i profesjonaliści. Proszę, zwróć się do nich
o pomoc... tylko to mi pozostaje.

Przeszłości nie zmienimy. Ja Ci ją zniszczyłem – przepraszam nic nie zmieni. Przyszłość jest
przed Tobą – nie będę w nią wchodzić... Proszę, zwróć się po pomoc...

Jeśli zdołasz – przebacz. TO NIE JEST TWOJA WINA! Wina jest tylko moja...

Jeszcze raz Cię pozdrawiam i życzę dużo zdrowia.

(Twój) Wujek Stanisław

1. Akceptacja odpowiedzialności
2. Ogólna empatia
3. Empatia wobec ofiar
4. Postawy prospołeczne
5. Umiejętności (style) radzenia sobie
6. Umiejętności społeczne
7. Pozytywna samoocena
8. Kontrola nad impulsami
9. Panowanie nad emocjami
10. Kontrola nad gniewem / agresją
11. Panowanie nad substancjami psychoaktywnymi
12. Poglądy normatywne (wartości) dotyczącej sfery seksualnej
13. Zrozumienie czynników ryzyka
14. Jakość planu zapobiegania nawrotom
15. Jakość wsparcia
16. Jakość planu ułożenia sobie życia po zwolnieniu zakładu karnego
17. Zaangażowanie na rzecz podtrzymania zmian
 terapeuci

skazany

przed po
 ocena czynników ryzyka powrotności
do przestępstwa w związku z
ukończeniem terapii grupowej

Akceptacja
odpowiedzialności Kontrola własnego
osobistej za Samokontrola zachowania pobudzenia
popełnione seksualnego
przestępstwa

Rozwój sfery moralnej oraz

Identyfikacja i
poziom uczuciowości jako
restrukturyzacja Rozwój umiejętności
wartości wiodącej w
procesów społecznych
zakresie funkcjonowania
poznawczych
społecznego

Zdolność empatii Poczucie winy w

wobec ofiar odniesieniu do Zmiana stylu życia
przestępstw popełnionego przestępstwa
❑ art. 117 kkw → przymus terapeutyczny vs. „art. 67 kkw §1.
Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie
w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie
pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności
oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym
powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.”

❑ mechanizmy obronne i zniekształcenia poznawcze sprawców

❑ brak poczucia winy i przejęcia odpowiedzialności sprawców

❑ terapia małoletnich i dorosłych sprawców przestępstw

seksualnych / właściwa diagnoza

❑ sieć placówek wsparcia dla osób z zaburzeniami popędu

seksualnego
❑ specjalistyczna diagnostyka
❑ specjalistyczna wiedza
❑ seksuologia

❑ zaburzenia popędu seksualnego

❑ terapia poznawczo – behawioralna

❑ trudności organizacyjne
❑ personel specjalistyczny

❑ sprofilowane oddziały

❑ obciążenie emocjonalne terapeutów

❑ superwizje
art. 95a kk
§ 1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania za przestępstwo skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w
związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, sąd może orzec umieszczenie
sprawcy, po odbyciu tej kary, w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie
ambulatoryjne, w celu przeprowadzenia terapii farmakologicznej lub psychoterapii,
zmierzających do zapobieżenia ponownemu popełnieniu takiego przestępstwa, w tym
w szczególności poprzez obniżenie zaburzonego popędu seksualnego sprawcy. Terapii
farmakologicznej nie stosuje się, jeżeli jej przeprowadzenie spowodowałoby
niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia skazanego.

§ 1a. Sąd orzeka umieszczenie sprawcy, o którym mowa w § 1, skazanego za

przestępstwo określone w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 w zakładzie zamkniętym albo
skierowanie go na leczenie ambulatoryjne.

§ 2. W okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub

przed wykonaniem kary sąd ustala:
1) potrzebę i sposób wykonywania orzeczonego środka, o którym mowa w § 1,
2) sposób wykonywania orzeczonego środka, o którym mowa w § 1a.
Efektywność vs. Skuteczność Wnioski dot. pracy w izolacji penitencjarnej
• odbiorcy programu - skazani ze zdiagnozowanymi
zaburzeniami preferencji seksualnych (5% populacji
sprawców)

• specjaliści (w głównej mierze psycholodzy) - jednocześnie

funkcjonariusze SW

• miejsce terapii - „w oddziale” dla skazanych z

niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi

• brak systemu szkoleń

• brak superwizji

• minimalna integracja z innymi służbami

• „terapia po wyjściu z więzienia”

 USTAWA
z dnia 22 listopada 2013 r.

o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających

zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób

Art. 1.
Ustawa reguluje postępowanie wobec osób, które spełniają łącznie następujące
przesłanki:
1) odbywają prawomocnie orzeczoną karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat
pozbawienia wolności, wykonywaną w systemie terapeutycznym,
2) w trakcie postępowania wykonawczego występowały u nich zaburzenia
psychiczne w postaci upośledzenia umysłowego, zaburzenia osobowości
lub zaburzenia preferencji seksualnych,
3) stwierdzone u nich zaburzenia psychiczne mają taki charakter lub takie
nasilenie, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo
popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia
przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej, zagrożonego karą
pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 10 lat
– zwanych dalej „osobami stwarzającymi zagrożenie”.

Art. 4.
1. Tworzy się Krajowy Ośrodek Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym, zwany
dalej „Ośrodkiem”.
Art. 9.
Jeżeli wydana w trakcie postępowania wykonawczego opinia psychiatryczna i
psychologiczna o stanie zdrowia osoby, o której mowa w art. 1 pkt 1,
wskazuje, że osoba ta spełnia przesłanki określone w art. 1 pkt 2 i 3,
dyrektor zakładu karnego występuje do właściwego sądu z wnioskiem o
uznanie osoby, której dotyczy wniosek, za osobę stwarzającą zagrożenie. Do
wniosku dołącza się opinię, a także informację o wynikach dotychczas
stosowanych programów terapeutycznych i postępach w resocjalizacji.

Art. 11.
W celu ustalenia, czy osoba, której dotyczy wniosek, wykazuje zaburzenia,
o których mowa w art. 1 pkt 3, w postaci upośledzenia umysłowego,
zaburzenia osobowości lub zaburzenia preferencji seksualnych, sąd, w
terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku, powołuje:
1) dwóch biegłych lekarzy psychiatrów;
2) w sprawach osób z zaburzeniami osobowości ponadto biegłego psychologa,
a w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych – ponadto
biegłego lekarza seksuologa lub certyfikowanego psychologa seksuologa.
Art. 14.
1. Sąd dokonując oceny, czy jest konieczne zastosowanie wobec osoby
stwarzającej zagrożenie nadzoru prewencyjnego albo umieszczenie jej w
Ośrodku, bierze pod uwagę całokształt okoliczności ustalonych w
sprawie, a w szczególności uzyskane opinie biegłych, a także wyniki
prowadzonego dotychczas postępowania terapeutycznego oraz możliwość
efektywnego poddania się przez tę osobę postępowaniu terapeutycznemu na
wolności.
2. Sąd orzeka o zastosowaniu wobec osoby stwarzającej zagrożenie nadzoru
prewencyjnego, jeżeli charakter stwierdzonych zaburzeń psychicznych lub
ich nasilenie wskazują, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo
popełnienia przez tę osobę czynu zabronionego z użyciem przemocy lub
groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej,
zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co
najmniej 10 lat.
3. Sąd orzeka o umieszczeniu w Ośrodku osoby stwarzającej zagrożenie, jeżeli
charakter stwierdzonych zaburzeń psychicznych lub ich nasilenie wskazują,
że jest to niezbędne ze względu na bardzo wysokie prawdopodobieństwo
popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia
przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej, zagrożonego karą
pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 10 lat.
4. Nadzór prewencyjny i umieszczenie w Ośrodku orzeka się bez określenia
terminu.
Art. 25.
Osoba stwarzająca zagrożenie umieszczona w Ośrodku zostaje objęta
odpowiednim postępowaniem terapeutycznym, którego celem jest poprawa
stanu jej zdrowia i zachowania w stopniu umożliwiającym funkcjonowanie
w społeczeństwie w sposób niestwarzający zagrożenia życia, zdrowia lub
wolności seksualnej innych osób. Kierownik Ośrodka sporządza
indywidualny plan terapii dla każdej osoby stwarzającej zagrożenie
umieszczonej w Ośrodku.

Art. 46.
1. Nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy sąd, na podstawie opinii lekarza psychiatry
oraz wyników postępowania terapeutycznego, ustala, czy jest niezbędny dalszy
pobyt w Ośrodku osoby stwarzającej zagrożenie.
2. Kierownik Ośrodka co 6 miesięcy przesyła do sądu opinię lekarza psychiatry o
stanie zdrowia osoby stwarzającej zagrożenie umieszczonej w Ośrodku i o
wynikach postępowania terapeutycznego; opinię taką jest obowiązany przesłać
bezzwłocznie, jeżeli w związku ze zmianą stanu zdrowia tej osoby uzna, że jej
dalszy pobyt w Ośrodku nie jest konieczny. Za sporządzenie opinii nie
przysługuje wynagrodzenie.