EL-CEZERİ (D.1136 Ö.

1206)

Cezeri, İslam dünyasının altın çağında yaşamış, robotik biliminin o dönemdeki adı olan

sibernetik alanında önemli çalışmaları bulunan ilk Müslüman bilim insanı ve mühendistir.
Öyle ki Leonardo Da Vinci’nin bile onun makinelerinden etkilendiği ve ilham alarak kendi
çalışmalarında kullandığı söylenir.

Cezeri 1136 yılında Türkiye sınırları içerisinde bulunan Cizre’nin Tor mahallesinde dünyaya
gelmiştir. Cezeri ismini de doğduğu şehirden almış, eğitimini de Türk Medresesi Camia’da
tamamlamıştır. Burada, sibernetik ve fizik alanında çalışmış ve günümüzde dahi kullanılan
bir çok buluşa imza atmıştır. Her ne kadar M.Ö. 300’lü yıllarda Yunan matematikçi
Archytas tarafından buharla çalışan bir mekanik güvercin yapıldığı söylense de robotik ile
ilgili bilinen en güvenilir ve en eski kayıt Cezeri’ye aittir. Cezeri 1233 yılında doğduğu şehir
olan Cizre’de hayata gözlerini yumdu.

Cezeri Eserleri ve Çalışmaları

Bu değerli bilim insanı, sibernetik ve robotik alanında çalışmalar yapan ilk bilim insanı
olarak öne çıkmıştır ve bu çalışmalarına da “El Cami-u’l Beyn’el İlmi ve El-Ameli’en Nafi fi
Sına’ati’l Hiyel (Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmak) adlı eserlerinde yer
vermiştir.

Bu eserde 50’den fazla makinenin nasıl kullanıldıklarını ve ne işe yaradıklarını çizimlerle

göstermiştir. Bu muhteşem kitabın maalesef orjinali günümüze kadar gelememiştir. 15
kopyasından 10 tanesi Avrupa’nın çeşitli müzelerinde, 5 tanesi ise Topkapı ve
Süleymaniye kütüphanelerinde bulunmaktadır. Cezeri her zaman uygulamaya
dökülemeyen her bilginin doğrulunun şüpheli olduğunu savunmuştur.
Cezeri’nin Makineleri
Cezeri makineleri olarak bilinen başlıca makine ve sistemler şu şekildedir:

 Kam Mili
 Krank Mili ve Kaydırıcı Krank Mekanizması
 Segmentik Dişli
 Mekanik Kontrol
 Su Yükseltme Makineleri
 Sifon Mekanizmasıyla El Yıkama Otomasyonu
 İçecek Servisi Otomasyonu
 Müzikal Robot Grubu
 Astronomik Saatler
 Mum Saatleri
 Fil Saati
 Kale Saati
 Ağırlıkla Çalışan Su Saatleri

Cezeri’nin Mum Saati

Cezeri, teorik çalışmalardan ziyade uygulamaya dönük görsel çalışmalar yapmayı tercih
ediyordu. Hatta tasarladığı makinelerin kağıttan maketlerini inşa ederek bu makinelerin
tam olarak uygulamaya geçmeden analizini yapıyordu.
Cezeri’nin en önemli makinelerinden birisi de geliştirdiği otomatik hizmetçidir. Bu
hizmetçi haznelerdeki su seviyesine göre ne kadar su doldurabileceğine ve ne zaman
meyve sebze sunacağına karar veriyor. Cezeri’nin bir diğer önemli eseri de Diyarbakır Ulu
Cami’de yer alan Güneş Saati’dir.

Cezeri’nin Güneş Saati

Günümüzdeki robotik ve otomasyon sistemlerinin temelini Cezeri’nin gerçekleştirdiği
çalışmalara ve icat ettiği makinelere borçluyuz. Kendi topraklarımızda yetişen bu değerli
bilim insanının gerçekleştirdiği çalışmalar bizlere yol göstermeli ve üreterek, geliştirerek
onun ismini sonsuza dek yaşatmalıyız.

Cezeri’nin Fil Saati Cezeri’nin Kale Saati

Cezeri’nin Su Tahrikli Pompası

Kaynaklar: Wikipedia, Emre Leblebicioğlu