ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Γ’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Πηγή 1

Η βαθμιαία εξάπλωση της χρήσης μηχανών για την παραγωγή

προϊόντων
(εκμηχάνιση της παραγωγής) είχε, σε πρώτη φάση και μέχρι να
κατασκευαστούν πολλά εργοστάσια, δύο άμεσα αποτελέσματα: α)
περιορίστηκαν οι ανάγκες σε εργατικά χέρια και β) οι εργαζόμενοι δεν ήταν
απαραίτητο να διαθέτουν ούτε μεγάλη σωματική δύναμη ούτε εξαιρετικές
γνώσεις ή δεξιότητες.
Παράλληλα, όμως, με την εξαθλίωση των ασθενέστερων κοινωνικών
στρωμάτων (οι ώρες εργασίας ήταν ατελείωτες και η δουλειά ήταν επίσης
δυσεύρετη), η εκμηχάνιση της παραγωγής γεννούσε μεγάλο πλούτο, που
συγκεντρωνόταν στα χέρια λίγων επιχειρηματιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα
ο κ. Άρκαϊτ της πηγής μας, ο οποίος από εκεί που ήταν εξαιρετικά φτωχός,
ξαφνικά
έγινε πάμπλουτος.

Πηγή 2

Ο Ντεκάρτ, θεμελιωτής της φιλοσοφικής αμφιβολίας, παρουσιάζει τις

βασικές αρχές της μεθόδου του: ο άνθρωπος οφείλει να αμφιβάλλει για τα
πάντα˙ μπορεί να αποδέχεται μόνο αυτό που αποδεικνύεται αληθινό, αφού
ελεγχθεί με τη λογική. Ο φιλόσοφος ξεκίνησε από τη θέση “dubito, ergo sum”
(= αμφιβάλλω, άρα υπάρχω), για να φθάσει στο πόρισμα “cogito, ergo sum” (=
σκέπτομαι, άρα υπάρχω). Η αμφιβολία, κατά τον Ντεκάρτ, είναι ο μοναδικός
ασφαλής δρόμος, που μπορεί να ακολουθήσει ο άνθρωπος, προκειμένου να
οδηγηθεί στην σίγουρη γνώση, και αυτό στην περίπτωση που υπάρχει σίγουρη
γνώση.
Πηγή 3α

Οι θέσεις του Λοκ περί πολιτικής βίας αποτέλεσαν ένα από τα κύρια
πολιτικά όπλα της ένδοξης επανάστασης στην Αγγλία (1688), της
Αμερικανικής Επανάστασης (1776-1783) και της Γαλλικής Επανάστασης
(1789). Ο φιλόσοφος στο έργο του «Δύο Δοκίμια περί Διακυβερνήσεως»
υποστηρίζει τη χρήση της βίας. Θεωρεί ότι δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται βία
από το λαό μόνο στην περίπτωση που και ο ηγεμόνας δεν συμπεριφέρεται βίαια.
Ειδάλλως, ο μοναδικός σωστός δρόμος είναι η βία, δηλ. να απαντήσει ο λαός με
τον ίδιο ακριβώς τρόπο, πληρώνοντας με το ίδιο νόμισμα. Οι απόψεις του
φιλοσόφου, αν και δεν μπορούν να επικροτηθούν από κανένα νοήμονα
άνθρωπο, παρ’ όλα αυτά ιστορικά δικαιώνονται, καθώς γνωρίζουμε ότι η βία
γεννάει βία, και πολλές φορές από τον καιρό της Γαλλικής Επανάστασης και
έπειτα είδαμε την Ευρώπη να αιματοκυλίζεται.

Πηγές 3β

Ο Ρουσσώ υποστηρίζει ότι σε μία αληθινή δημοκρατία ο λαός πρέπει να

είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του πολιτεύματος. Δεν είναι, βεβαίως, τυχαίο ότι
τις απόψεις του υιοθέτησαν οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι, που κυριάρχησαν κατά
τη δεύτερη φάση της Γαλλικής Επανάστασης. Οι απόψεις όμως που ο μεγάλος
φιλόσοφος διατύπωσε στο Κοινωνικό του Συμβόλαιο (1762) δεν
χρησιμοποιήθηκαν μόνο στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης αλλά
εξαιτίας της διαχρονικότητάς τους υιοθετήθηκαν και από πολλά σύγχρονα
κράτη, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Διότι το σύστημα των εκλογών έτσι όπως
έχει θεσπιστεί από την Πολιτεία μας αυτό ακριβώς ορίζει, δηλ. ότι οι
κυβερνήσεις δεν είναι άρχουσες αλλά αρχόμενες, ο λαός είναι αυτός που
πραγματικά εξουσιάζει και το σώμα των ψηφοφόρων είναι αυτό που ανά τακτά
χρονικά διαστήματα δίνει εντολή στους εκάστοτε πολιτικούς σχηματισμού
κυβέρνησης. Αυτή εξάλλου είναι και η βασική διαφορά Μοναρχίας –
Δημοκρατίας.

Πηγή 4

Η διάκριση των εξουσιών ήταν το μέτρο που πρότεινε ο Μοντεσκιέ

προκειμένου να αντιμετωπισθεί η αυθαιρεσία που προέκυπτε ως αποτέλεσμα
της συγκέντρωσης όλων των εξουσιών στα χέρια ενός απόλυτου μονάρχη. Και οι
απόψεις του Μοντεσκιέ συνεχίζουν να έχουν ισχύ ως σήμερα. Όλα τα
δημοκρατικά κράτη, μεταξύ αυτών και η χώρα μας, έχουν προχωρήσει στη
διάκριση των εξουσιών: νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική. Το λόγο για τον
οποίο έπρεπε να γίνει όλο αυτό μάς τον εξηγεί ο Μοντεσκιέ, αν και είναι
εντελώς εμφανής για τον καθένα μας, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά σε γεγονότα
της ιστορίας σε χρόνια όπου κυβερνούσαν μονάρχες απολυταρχικά. Όπως
δηλώνει και ο φιλόσοφος στο έργο του Το Πνεύμα των Νόμων (L’Εsprit des
Lois) «δεν υπάρχει ελευθερία όταν συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο ή στο ίδιο
διοικητικό σώμα, η νομοθετική με την εκτελεστική δύναμη».

Πηγή 5

Ο Βολτέρος υπήρξε ένας από τους συνεπέστερους επικριτές του

θρησκευτικού φανατισμού, επιλογή για την οποία καταδιώχθηκε από την
Καθολική Εκκλησία. Κατηγορήθηκε για αθεΐα. Αυτό φυσικά διαψεύδεται
πανηγυρικά από την πηγή μας. Ο Βολτέρος στον Θεό πίστευε, στους ιερείς της
Καθολικής Εκκλησίας δεν πίστευε. Τον παρατηρούμε να προσεύχεται στο Θεό,
ζητώντας του απλά και μόνο να μην μισούνται οι άνθρωποι μεταξύ τους, και ας
μην ξεχνούμε ότι το μίσος είναι ένα συναίσθημα που δεν έχει χώρο μέσα στον
Χριστιανισμό.

Πηγή 6

Ο Σμιθ, θεμελιωτής του οικονομικού φιλελευθερισμού, υποστήριξε τη θέση

ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει όσο το δυνατόν λιγότερο στην οικονομική
ζωή. Αυτή η φιλοσοφική θεωρία γεννήθηκε στην Αγγλία, ωστόσο η αρχή της
βρίσκεται στη Γαλλία. Εκεί ορισμένοι Γάλλοι οικονομολόγοι υποστήριξαν ότι η
οικονομία πρέπει να αφεθεί να λειτουργήσει «φυσικά», δηλ. δίχως τις κρατικές
παρεμβάσεις του μερκαντιλισμού. Κύριος εκπρόσωπος της φυσιοκρατίας
υπήρξε ο Κενέ. Στην Αγγλία, όμως, ασκήθηκε κριτική πάνω στον
μερκαντιλισμό, η οποία γέννησε τον οικονομικό φιλελευθερισμό, του οποίου
κύριος εκφραστής υπήρξε ο Άνταμ Σμιθ. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός είναι
αυτός που κυριάρχησε για πολλά χρόνια στα δυτικοευρωπαϊκά κράτη και με τη
σειρά του γέννησε τον καπιταλισμό (βασική αρχή το κεφάλαιο).
Πρόσθετη πηγή

◉ Να αποτυπώσετε επιγραμματικά τις απόψεις του Μοντεσκιέ σχετικά με τη

φθορά της μοναρχίας.

Η συγκέντρωση της εξουσίας στοιχείο φθοράς της μοναρχίας Η μοναρχία

αποδυναμώνεται, όταν ο ηγεμόνας, συγκεντρώνοντας όλη την εξουσία στο
πρόσωπό του, συγκεντρώνει το κράτος στην πρωτεύουσα, την πρωτεύουσα στην
αυλή του και την αυλή αποκλειστικά στο πρόσωπό του. Η μοναρχική εξουσία
φθείρεται, όταν τα ανώτερα αξιώματα του κράτους επιβραβεύουν την πιο
χαμηλή στάθμη δουλικότητας, όταν ο ηγεμόνας δε σέβεται τον λαό του και
αντίθετα χρησιμοποιεί τα ευτελέστερα εργαλεία της αυταρχικής εξουσίας.

M o n t e s q u i e u , Το Πνεύμα των Νόμων