Ο Διαφωτισμός

α. Το πλαίσιο διαμόρφωσής του

Χρονικά όρια:17ος-18ος αι.

Ανισομερής ανάπτυξη και πρόοδος ευρωπαϊκών χωρών

Συμμετοχή χωρών Δυτικής Ευρώπης

Αποχή, απόσταση  χωρών Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης

Αφετηρία:  Αγγλία  λόγω της οικονομικής της ανάπτυξης (εμπόριο, ναυτιλία) και της
Ένδοξης Επανάστασης του 1688

Πολιτική ισχύς αστικής τάξης

Καθιέρωση συνταγματικής μοναρχίας και κοινοβουλευτισμού

Πόλος έλξης κάθε  φιλελεύθερου πνεύματος

Επίκεντρο: Η Γαλλία

Παρατεταμένη κρίση λόγω της απόλυτης μοναρχίας

Έντονη αντιπαράθεση αστών

Γαλλική Επανάσταση 1789

Εκφράσεις του Διαφωτισμού ή Αιώνα των Φώτων

Τάση για πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές

Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και επιστήμης

Πίστη στην πρόοδο του ανθρώπου

Στόχοι: η βελτίωση του ανθρώπου και η αναμόρφωση της κοινωνίας

Ανάλυση, ερμηνεία κοινωνικών φαινομένων, προτάσεις για τη λύση των κοινωνικών

και πολιτικών προβλημάτων

β. Οι ιδέες και οι φορείς τους

Κύριοι εκφραστές: οι φιλόσοφοι

Έρεισμα: ο ορθός λόγος, οι ανακαλύψεις και τα πορίσματα της επιστήμης

Βολταίρος (1694-1778): Υπερασπιστής της ανεξιθρησκίας μέχρις εσχάτων

Πολιτικές ιδέες

Πρότυπο στο χώρο των πολιτικών ιδεών: η Αγγλία

Προδρομική μορφή: Τζον Λόκ (1632 -1704)

Διατύπωση αρχής Κοινωνικού Συμβολαίου μεταξύ αρχόντων και αρχομένων με

δικαίωμα λύσης της σχέσης από την πλευρά των αρχομένων.

Γαλλία Πολιτικοί φιλόσοφοι και θεωρίες

Μοντεσκιέ(1698-1755)

«Το Πνεύμα των Νόμων» Αρχή διάκρισης των εξουσιών-Βάση μεταγενέστερων

διακηρύξεων και πολιτειακών κειμένων.

Ζαν ?Ζακ Ρουσσώ (1712-1778)

«Κοινωνικό Συμβόλαιο» 1762

Συμφωνία αρχόντων-αρχομένων που εγγυάται την ελευθερία και την ισότητα.

Κυριαρχία Γενικής βούλησης στα πλαίσια της δημοκρατίας και της ισχύος των
νόμων.

Ανάγκη υπέρβασης της κοινωνικής ανισότητας με επιστροφή σε μια ενδιάμεση

κατάσταση μεταξύ πρωτόγονης (φυσικής) οργάνωσης και σύγχρονης.

«Αιμίλιος» ή «Περί αγωγής»

Προϋπόθεση αναμόρφωσης: η παιδεία

Σεβασμός στην  προσωπικότητα του παιδιού

Φυσική, ανακαλυπτική διδασκαλία

Τσέζαρε Μπεκαρία (1738-1794)

Υπεράσπιση αξιοπρέπειας του ανθρώπου

«Περί εγκλημάτων και ποινών» εξανθρωπισμός ποινών

Αιτήματα για την κατάργηση της δουλείας

. Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού

Πληθώρα κέντρων και φορέων

Εφημερίδες, βιβλία, Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια, καφέ, σαλόνια, επιστημονικές
ακαδημίες, λέσχες, κοινωνικές συγκεντρώσεις, μυστικές ενώσεις.

Ταξίδια και επαφές στο εξωτερικό

Θαυμαστές της πεφωτισμένης δεσποτείας: Φρειδερίκος Β΄ της Πρωσίας και η

Μεγάλη  Αικατερίνη της Ρωσίας.

Μέσο προώθησης: το μετασχηματισμένο λεξιλόγιο και η διαφοροποίηση της

σημασίας λέξεων με ιδιαίτερη βαρύτητα (κράτος, έθνος, ευτυχία, αρετή...)
Επανάσταση ιδεών που ενσαρκώνεται στα Λεξικά της εποχής, κυρίως στην
Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό.

2. Οικονομικές εξελίξεις: Οι απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι

οικονομικές θεωρίες
Α. Οι απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης.
 Με τον όρο Βιομηχανική Επανάσταση εννοούμε τη βαθμιαία και συνεχώς επιταχυνόμενη
χρήση της μηχανής ως μέσου παραγωγής υλικών αγαθών. Η επαναστατική αυτή
διαδικασία συντελείται προοδευτικά και γίνεται εμφανής από τα μέσα του 18ου αιώνα.
 Οι οικονομικές εξελίξεις που οδηγούν στη Βιομηχανική Επανάσταση είναι οι
ακόλουθες :
1. αύξηση νομισματικής κυκλοφορίας
2. αλματώδη ανάπτυξη τραπεζικού συστήματος, εμπορίου, βιοτεχνίας
3. υψηλά κέρδη από το παγκόσμιο εμπόριο που επιζητούν επενδυτικές
ευκαιρίες
4. αύξηση πληθυσμού και αυξημένη ζήτηση για κατανάλωση αγαθών
5. αστυφιλία, λόγω συρροής αγροτικού πληθυσμού στις πόλεις για εξεύρεση
εργασίας.
6. τεχνολογικές καινοτομίες με την εφεύρεση της ατμομηχανής ( Βατ)
 Η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκινά από την Αγγλία και εφαρμόστηκε αρχικά στους
κλάδους της υφαντουργίας και της μεταλλουργίας, ενώ αργότερα επεκτάθηκε στις
χερσαίες και θαλάσσιες μεταφορές. Στην ηπειρωτική Ευρώπη άρχισε τις πρώτες δεκαετίες
του 19ου αιώνα και πολύ αργότερα στις μεσογειακές και τις χώρες της ανατολικής
Ευρώπης.
Β. Οι οικονομικές θεωρίες
 Μέχρι την εκδήλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης, η οικονομική πρακτική που
ακολουθούν τα κράτη είναι ο Μερκαντιλισμός (Εμποροκρατία). Επιδιώκουν, δηλαδή, την
αύξηση των εξαγωγών και τη μείωση των εισαγωγών, έτσι ώστε να υπάρχει υψηλό
απόθεμα πολύτιμων μετάλλων. Το κράτος λοιπόν παρεμβαίνει στην οικονομική
δραστηριότητα (κρατικός παρεμβατισμός). Κύριος εκφραστής αυτού του συστήματος στη
Γαλλία υπήρξε ο Κολμπέρ.
 Με την εκδήλωση της βιομηχανικής επανάστασης προκύπτουν νέα δεδομένα, οι
οικονομικές αντιλήψεις αλλάζουν και σ’ αυτό συντελεί και η επικράτηση του κινήματος
του Διαφωτισμού.
 Εναντίον του Μερκαντιλισμού, στη Γαλλία, στρέφονται οι Φυσιοκράτες. Θεωρούν
πρωταρχική πηγή πλούτου τη γεωργία και ότι έπρεπε να εφαρμοστούν στην παραγωγική
διαδικασία οι νόμοι της φύσης που απαιτούν απόλυτη ελευθερία. Σημαντικότεροι
 εκπρόσωποι των Φυσιοκρατών είναι ο Γάλλος Κεναί (Franyois Quesnay, 1694-
1774«Οικονομικός Πίνακας») και ο Τυργκό.
 Ο Γκουρναί (Vincent de Gournay, 1712- 1759), αν και ακολουθεί το ίδιο ρεύμα σκέψης,
διατυπώνοντας την άποψη ότι το κράτος δεν πρέπει να επεμβαίνει παρά για να
διευκολύνει την ελεύθερη παραγωγή και κυκλοφορία των εμπορευμάτων [Από τις σκέψεις
αυτές απορρέει η φράση του « Laissez faire, laissez passer» (λεσέ φερ, λεσέ πασέ - αφήστε
τους ανθρώπους να δρουν ελεύθεροι στην οικονομική ζωή, αφήστε τα αγαθά να
διακινούνται ελεύθερα)], ουσιαστικά θεωρείται ο προάγγελος μιας νέας οικονομικής
αντίληψης, του οικονομικού φιλελευθερισμού [Liberalism], θεμελιωτής του οποίου
υπήρξε ο Άνταμ Σμιθ [Adam Smith, «Ο πλούτος των Εθνών», 1776].
 Ο Σμιθ διατυπώνει το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, ως καθοριστικού στη
διαμόρφωση της παραγωγής, της διακίνησης και της τιμής των προϊόντων. Είναι εναντίον
της κρατικής παρέμβασης, των δασμών και των φόρων.
 Πάνω στον οικονομικό φιλελευθερισμό οικοδομήθηκε ένα νέο οικονομικό σύστημα, ο
Καπιταλισμός
[κεφαλαιοκρατία], με κύρια χαρακτηριστικά την ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων
παραγωγής, τη πρωτοκαθεδρία του ιδιωτικού κεφαλαίου και του κέρδους.
 Η σταδιακή επικράτηση της Βιομηχανικής Επανάστασης και του Καπιταλισμού επέφερε
ριζικές μεταβολές σ’ όλους τους τομείς της ζωής του ανθρώπου στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Οι σημαντικότερες συνέπειες είναι οι ακόλουθες :
1. αύξηση της παραγωγής, εμφάνιση νέων οικονομικών δραστηριοτήτων.
2. ανάπτυξη των μεταφορών και των επικοινωνιών.
3. η Ευρώπη γίνεται κυρίαρχος του κόσμου. Ασκεί επεκτατική πολιτική στον
υπόλοιπο κόσμο με την απόκτηση αποικιών για οικονομική εκμετάλλευση
[Ιμπεριαλισμός].
4. αυξάνονται οι ανταγωνισμοί και οι πόλεμοι μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών.
5. μια νέα κοινωνική τάξη παρουσιάζεται στο ιστορικό προσκήνιο, η εργατική.
6. προκύπτει ένα νέο κοινωνικό ζήτημα, από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης,
που τροφοδοτεί πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις [Σοσιαλισμός,
Κομμουνισμός].