Σχολιασμός πηγών για διαφωτισμό

1. Η βαθμιαία εξάπλωση της χρήσης μηχανών για την παραγωγή προϊόντων

(εκμηχάνιση της παραγωγής) είχε, σε πρώτη φάση και μέχρι να κατασκευαστούν
πολλά εργοστάσια, δύο άμεσα αποτελέσματα: πρώτον, περιορίστηκαν οι ανάγκες σε
εργατικά χέρια και δεύτερον οι εργαζόμενοι δεν ήταν απαραίτητο να διαθέτουν ούτε
μεγάλη σωματική δύναμη ούτε εξαιρετικές γνώσεις ή δεξιότητες. Έτσι, οι εργοδότες
προτιμούσαν γυναίκες και παιδιά, που αμείβονταν λιγότερο. Παράλληλα, όμως με
την εξαθλίωση των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων, η εκμηχάνιση της
παραγωγής γεννούσε μεγάλο πλούτο, που συγκεντρωνόταν στα χέρια λίγων
επιχειρηματιών.
2. Ο Ντεκάρτ (Καρτέσιος), θεμελιωτής της φιλοσοφικής αμφιβολίας
παρουσιάζει τις βασικές αρχές της μεθόδου του: ο άνθρωπος οφείλει να αμφιβάλλει
για τα πάντα- μπορεί να αποδέχεται μόνο αυτό που αποδεικνύεται αληθινό, αφού
ελεγχθεί με τη λογική. Οι θέσεις του συνοψίστηκαν στη φράση cogito ergo sum
(αμφιβάλλω, άρα υπάρχω).
3α. Οι θέσεις του Λοκ περί πολιτικής βίας αποτέλεσαν ένα από τα κύρια πολιτικά
όπλα της ένδοξης επανάστασης στην Αγγλία (1688), της αμερικανικής επανάστασης
(1776-1783) και της γαλλικής επανάστασης (1789).
2. Ο Ντεκαρτ (Καρτεσιος), θεμελιωτής της φιλοσοφικής αμφιβολίας παρουσιάζει
τις βασικές αρχές της μεθόδου του: ο άνθρωπος οφείλει να αμφιβάλλει για τα πάντα-
μπορεί να αποδέχεται μόνο αυτό που αποδεικνύεται αληθινό, αφού ελεγχθεί με τη
λογική. Οι θέσεις του συνοψίστηκαν στη φράση cogito ergo sum (αμφιβάλλω, άρα
υπάρχω).
3α. Οι θέσεις του Λοκ περί πολιτικής βίας αποτέλεσαν ένα από τα κύρια πολιτικά
όπλα της ένδοξης επανάστασης στην Αγγλία (1688), της αμερικανικής επανάστασης
(1776-1783) και της γαλλικής επανάστασης (1789).
3β. Ο Ρουσό υποστηρίζει ότι σε μια αληθινή δημοκρατία ο λαός πρέπει να είναι
ο απόλυτος κυρίαρχος του πολιτεύματος. Δεν είναι, βεβαίως τυχαίο ότι τις απόψεις
του υιοθέτησαν οι ριζοσπάστες Ιακωβίνοι, που κυριάρχησαν κατά τη δεύτερη φάση
της γαλλικής επανάστασης.
4. Η «διάκριση των εξουσιών» ήταν το μέτρο που πρότεινε ο Μοντεσκιέ
προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αυθαιρεσία που προέκυπτε ως αποτέλεσμα της
συγκέντρωσης όλων των εξουσιών στα χέρια ενός απόλυτου μονάρχη.

Κύριες διδακτικές επισημάνσεις

Σχολιασμός πηγών ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

1. Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, στην οποία
αποτυπώνεται με σαφήνεια όλη η πολιτική λογική του Διαφωτισμού, αποτελεί ένα
από τα σημαντικότερα πολιτικά κείμενα όλων των εποχών. Στα χρόνια που
ακολούθησαν, ιδίως κατά τον 19ο αιώνα, αποτέλεσε σταθερό σιιμείο αναφοράς
όλων των επαναστάσεων, όλων των αγώνων για ελευθερία.
2. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι ακόμη και στο πλαίσιο μιας τόσο θεαματικής
πολιτικής μεταβολής όπως η γαλλική επανάσταση, τα δικαιώματα των γυναικών
αγνοήθηκαν. Υπό την έννοια αυτή, ο λόγος της Ολυμπία ντε Γκουζ ακούγεται εδώ
διπλά επαναστατικός καθώς στρέφεται όχι μόνο εναντίον του «παλαιού καθεστώτος»
αλλά και εναντίον των προκαταλήψεων που ήθελαν τη γυναίκα υποδεέστερη.
4. Οι θέσεις αυτέςτου Ροβεσπιέρου αποτέλεσαν τις πολιτικές αρχές με βάση τις
οποίες ασκήθηκε η εξουσία από τους Ιακωβίνους κατά τη δεύτερη φάση της
επανάστασης.

Σχολιασμός εικονιστικού υλικού

1. Η γελοιογραφία αποτυπώνει την πραγματικότητα του «παλαιού
καθεστώτος»: η τρίτη τάξη, έχοντας μόνο υποχρεώσεις και καθόλου δικαιώματα,
μεταφέρει σαν να είναι υποζύγιο τις προνομιούχες τάξεις τους ευγενείς και τον
κλήρο.
2. Ο ζωγράφος Νταβίντ, υποστηρικτής της επανάστασης, αποδίδει στον πίνακα
αυτό την επαναστατική ένταση που οδήγησε στον όρκο του σφαιριστηρίου.
3. Η κατάληψη των ανακτόρων των Βερσαλιών αποτέλεσε ένα από τα
γεγονότα-ορόσημα της επανάστασης. Αξίζει να υπογραμμιστεί ο ρόλος που έπαιξαν
οι γυναίκες του Παρισιού σε αυτή την επαναστατική ενέργεια, στοιχείο που
αποτυπώνεται και στην εικόνα.
4. Ο αποκεφαλισμός του βασιλιά Λουδοβίκου, γεγονός πρωτοφανές για την
ευρωπαϊκή πολιτική πραγματικότητα εκείνης της εποχής προκάλεσε σοκ στις
κυρίαρχες τάξεις ολόκληρης της Ευρώπης και σηματοδότησε την είσοδο της
επανάστασης στην πιο ριζοσπαστική φάση της.
5. Οι δίκες ευγενών στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης κατέληγαν σχεδόν
πάντα σε καταδίκες και εκτελέσεις. Στην εικόνα αξίζει να επισημανθούν η στάση
τόσο του κατηγορουμένου όσο και των κατηγόρων, καθώς και η γενικότερη
«έκτακτη» ατμόσφαιρα που επικρατεί.

Σχολιασμός πηγών εποχή Ναπολέοντος

1. Η γαλλική επανάσταση, με την κατάργηση της μοναρχίας και των προνομίων
των ανώτερων τάξεων, λειτούργησε ως ένα εργαστήριο όπου για πρώτη φορά
άνθρωποι που δεν συμμετείχαν ως τότε στη διαχείριση της εξουσίας έμαθαν τον τρόπο
να αντιστέκονται αποτελεσματικά στην τυραννική εξουσία, δοκίμασαν να
αυτοκυβερνηθούν και παράλληλα να διοικήσουν τη χώρα.
2. Τα λόγια του Κολοκοτρώνη επιβεβαιώνουν, ουσιαστικά, τα όσα λέει ο
Ροβεσπιέρος στην πηγή 1. Το γεγονός ότι η μεταβολή αυτή στις νοοτροπίες και στις
πολιτικές συμπεριφορές των ανθρώπων είχε γίνει αντιληπτή ακόμη και από έναν
αγράμματο Έλληνα οπλαρχηγό στην άλλη άκρη της Ευρώπης μαρτυρά την τεράστια
ακτινοβολία των ιδεών της γαλλικής επανάστασης.
3. Η γαλλική επανάσταση, με το να αναγνωρίσει πολιτικά δικαιώματα στην
πλειονότητα των Γάλλων, έδωσε νέο, δημοκρατικό περιεχόμενο στην έννοια
πατριωτισμός καθώς στη δημοκρατία οι πολίτες συμμετέχουν στη λήψη των
αποφάσεων που αφορούν την πολιτεία και ταυτόχρονα αναλαμβάνουν την ευθύνη
υπεράσπισης αυτής της πολιτείας.