Wiek XX

Ćwiczenie 73. (6 punktów)

Na mapie konturowej przedstawiono przebieg granic w Europie przed wybuchem
I wojny światowej, a na obszarach sześciu państw tworzących przeciwne bloki
sojusznicze umieszczono oznaczone kolejnymi literami alfabetu kwadratowe
pola. Podaj, które z państw należały przed wybuchem I wojny światowej do
Trójprzymie-rza, a które do Trojporozumienia, wpisując w odpowiednie miejsca
(kwadratowe pola) na mapie właściwe oznaczenia:
1 - dla Trójprzymierza,
2 - dla Trojporozumienia.
Ćwiczenie 74. (2 punkty)
Odpowiedz, z którego roku pochodzi reprodukowany poniżej obraz, namalowany
przez Fernanda Legera bezpośrednio pod wpływem wojennych przeżyć.
Podkreśl odpowiednią datę i przedstaw argumentację uzasadniającą Twój
wybór.

F. Leger, Żołnierze grający w karty

A. Ten obraz pochodzi z roku:

a) 1879

b) 1917

c) 1941

d) 1954

B. Argumentacja

………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 75. (3 punkty)
Przeczytaj fragment pracy historyka Richarda Pipesa.

„Pierwszym krokiem w kierunku wprowadzenia w Rosji Radzieckiej

masowego terroru było zniesienie wszelkich gwarancji prawnych - w istocie
rzeczy, prawa w ogóle - i zastąpienie ich czymś, co nazwano „świadomością
rewolucyjną". Nic podobnego nigdy się nigdzie przedtem nie wydarzyło: Rosja
Radziecka była pierwszym państwem w dziejach ludzkości, które formalnie
wyjęło prawo spod prawa. Posunięcie to dawało władzom możliwość
pozbywania się każdego, kto im się nie podobał, i legitymizowało pogromy
skierowane przeciwko ich oponentom."
R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s. 629

A. Podkreśl właściwe zakończenie

zdania.
„Legitymizować" znaczy to tyle, co:

a) uprawomocniać.
b) organizować.
c) tłumić.
d) zarządzać.

B. Wymień jedną grupę ludności Rosji Radzieckiej, która praktycznie w

całości by
ła przez władze uznawana za oponentów (wyraz podkreślony w tekście).

C. Uporządkuj chronologicznie podane nazwy lub skróty nazw instytucji

radzieckiego terroru, wpisując je w odpowiednie rubryki poniższej tabeli.
Instytucje: KGB, NKWD, Czeka, GPU, Ministerstwo Bezpieczeństwa
Publicznego
1917-1922 1.

1922-1934 2.

1934-1946 3.

1946-1954 4.

1954-1991 5.
Ćwiczenie 76. (2 punkty)
Odpowiedz, z którego okresu pochodzi zamieszczona poniżej karykatura.
Podkreśl odpowiedni okres i przedstaw argumentację uzasadniającą Twój wybór.

A. Ta karykatura powstała w latach:

a) 1918- 924.
b)1925-1930.
c)1931-1935.
d)1936-1953.

B. Argumentacja:

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 77. (6 punktów)
A. Uzupełnij podaną tabelę, wpisując w kolejne jej rubryki (1,2,3,4) właściwe infor-
macje o przekonaniach politycznych Romana Dmowskiego lub Józefa Piłsudskiego.

Zagadnienie Roman Dmowski Józef Piłsudski

1. cel walki politycznej uzyskanie przez Polskę
przed I wojną światową i autonomii w obrębie Rosji
w jej trakcie
2. orientacja polityczna współpraca z Rosją i jej
w czasie I wojny sojusznikami
światowej
3. koncepcja państwa po koncepcja federacyjna
I wojnie światowej

4. stosunek do religii i równość obywateli państwa

mniejszości bez względu na narodowość
narodowych i wyznanie religijne

B. Przeczytaj uważnie te dwa zdania i wskaż, które z nich odnosi się do Józefa Pił-
sudskiego.

Zdanie 1
„Kierował państwem w okresie walki o granice i tworzenia organizacji państwowej."

Zdanie 2
„Na konferencji pokojowej wywalczył dla Polski jako dyplomata korzystne granice."

Zasługi Józefa Piłsudskiego charakteryzuje zdanie oznaczone cyfrą_______________

C. Poniższy tekst zawiera pięć informacji oznaczonych kolejnymi cyframi. Cztery z

nich odnoszą się w takim samym stopniu do życia Romana Dmowskiego i Józefa
Piłsudskiego, a jedna dotyczy tylko Romana Dmowskiego. Poniżej wypisz numer
tej informacji, która odnosi się tylko do życia Romana Dmowskiego.

1. Urodził się w latach sześćdziesiątych XIX wieku.

2. Kochał się w Marii z Koplewskich Juszkiewiczowej.
3. W lipcu 1904 roku był w Tokio w związku ze swoimi planami politycznymi.
4. Uzyskał doktorat z biologii.
5. Zmarł w latach trzydziestych XX wieku.

Tylko do życia Romana Dmowskiego odnosi się informacja oznaczona numerem______

Ćwiczenie 78. (2 punkty)
Odpowiedz, do którego roku w historii Europy odnosi się zamieszczona poniżej mapa.
Podkreśl odpowiedni rok i przedstaw argumentację uzasadniającą Twój wybór.

A. Ta mapa dotyczy roku:

a) 1921.
b) 1924.
c) 1937.
d) 1939.

B. Argumentacja:

………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 79. (8 punktów)
A. Przyporządkuj zamieszczonym poniżej diagramom rozkładu mandatów
w Sejmach II Rzeczypospolitej informacje o ich kadencjach, wpisując w
zaznaczone miejsca właściwą cyfrę pod odpowiednim diagramem.

1. Sejm Ustawodawczy (1919-1922)

2. Sejm I kadencji (1922-1927)
3. Sejm II kadencji (1928-1930)
4. Sejm III kadencji (1930-1935)
5. Sejm IV kadencji (1935-1938)

B. Wymień po jednym przykładzie partii działającej w latach 30., wpisując

odpowiedni skrót nazwy partii do właściwej kolumny tabeli, kierując się
legendą powyższych diagramów.
Ćwiczenie 80. (4 punkty)
Przeczytaj fragment pracy historyka Andrzeja Garlickiego dotyczący Józefa Pił-
sudskiego.

Następnie na podstawie diagramu ilustrującego umowny zakres władzy Józefa Pił-

sudskiego określ rok lub lata, w których sprawował podaną w tabeli funkcję, wpi-
sując do poniższej tabeli te daty oraz numer oznaczający okres z diagramu.

„Każdy polityk ponosi porażki. Tylko w hagiograficznych życiorysach pisze się

wyłącznie o sukcesach. Piłsudski potrafił jednak - a jest to umiejętność nader rzadka -
przekuwać swe porażki w sukcesy. Przeżywał okresy załamań, ale bardzo szybko rege-
nerował siły do dalszych działań. Nawet te okresy załamań obracały się na jego korzyść.
Wyłączały go bowiem z podejmowania decyzji. Bywają sytuacje, gdy najtrudniej jest
właśnie nie podjąć decyzji - czekać."
A. Garlicki, Józef Piłsudski, Warszawa 1990, s. 704

Funkcja Rok lub Numer okresu

lata na diagramie
Przykład: Naczelnik Państwa pod kontrolą Sejmu 1921-1923 4
A. Naczelnik Państwa
B. więzień w Magdeburgu
C. Tymczasowy Naczelnik Państwa
D. „Samotnik z Sulejówka"
Ćwiczenie 81. (2 punkty)
A. Poniżej mapy znajdują się cztery zdania, będące komentarzem do danych przed-
stawionych na mapie. Wśród tych zdań jedno zawiera komentarz nieprawdziwy.
Podkreśl to zdanie.

a) Najbardziej zróżnicowany skład etniczny miały województwa położone na zacho-

dzie II Rzeczypospolitej.
b) Najmniej ludności narodowości polskiej zamieszkiwało województwa poleskie i
wołyńskie.
c) W województwie warszawskim ludności żydowskiej było mniej niż ludności na-
rodowości polskiej.
d) W województwach stanisławowskim i wołyńskim większość ludności stanowili
Ukraińcy.

B. Wyjaśnij, dlaczego najwięcej ludności pochodzenia niemieckiego zamieszkiwało

województwa: pomorskie, poznańskie i śląskie.

………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 82. (2 punkty)
Na podstawie poniższego wykresu wskaż państwo, które do 1935 roku najlepiej radziło
sobie z likwidacją bezrobocia.

Diagram. Bezrobocie podczas wielkiego kryzysu gospodarczego (1929-1935)

A. To państwo to:…………………………………………………

B. Wyjaśnienie przyczyn:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 83. (8 punktów)
A. Poniżej zamieszczono cztery portrety polityków. Przyporządkuj im właściwe podpisy,
wpisując odpowiednie cyfry pod portretami.

1) Adolf Hitler
2) Józef Stalin
3) Francisco Franco
4) Benito Mussolini
5) Józef Piłsudski

B. Określ, w którym roku każdy z powyżej przedstawionych polityków objął władzę o

charakterze autorytarnym lub totalitarnym, wpisując odpowiednią literę (A, B, C, D)
we właściwy kwadrat na poniższej osi czasu.
Ćwiczenie 84. (2 punkty)
Zanalizuj poniższą mapę i podkreśl właściwe zakończenie zdania, a następnie
przedstaw argumentację uzasadniającą Twój wybór.

A. Ta mapa przedstawia granice państwowe z dnia:

a) 1 października 1938 roku

b) 1 października 1939 roku
c) 1 października 1940 roku
d) 1 października 1941 roku

B. Argumentacja:

………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 85. (4 punkty)
A. Wśród wymienionych wydarzeń wskaż to, które chronologicznie jest pierwsze i
to, które jest ostatnie. W tabeli obok wydarzenia pierwszego umieść 1, obok
ostatniego - 2
atak na Pearl Harbor
bitwa o Anglię
kapitulacja Japonii
Anschluss
zdobycie Berlina
desant w Normandii

B. W podanym zestawie oznaczonym literą „b" cztery terminy oznaczają broń uży-
waną zarówno w I, jak i w II wojnie światowej, a jeden oznacza broń używaną
tylko w I wojnie światowej, wypisz ten termin poniżej.

b. czołgi, samoloty myśliwskie, balony, okręty podwodne, gazy bojowe

……………………………………………………………………………………………

C. Zanalizuj treść zamieszczonej poniżej mapy i na podstawie uzyskanej wiedzy za-

proponuj dla niej tytuł. Tytuł powinien zawierać: określenie tematu, przestrzeni
i czasu. Przykład: Zjednoczenie Włoch w XIX wieku.
Ćwiczenie 86. (4 punkty)
Przyporządkuj zamieszczonym poniżej fotografiom właściwe podpisy, wpisując
właściwą cyfrę pod odpowiednią fotografią.

1. „Wielka Trójka" w Teheranie

2. „Wielka Trójka" w Casablance
3. „Wielka Trójka" w Jałcie
4. „Wielka Trójka" w Poczdamie (początek konferencji)
5. „Wielka Trójka" w Poczdamie (zakończenie konferencji)
Ćwiczenie 87. (4 punkty)
Przeczytaj fragment tekstu historyka Józefa Kukułki.

„W dniach 5-8 stycznia 1949 odbyła się w Moskwie narada gospodarcza przed-
stawicieli Bułgarii, Czechosłowacji, Polski, Rumunii, Węgier i Związku Radzieckiego.
W komunikacie z tej narady powiedziano: «Dla urzeczywistnienia szerszej współpracy
gospodarczej krajów demokracji ludowej i Związku Radzieckiego narada uznała za ko-
nieczne powołać Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, złożoną z przedstawicieli kra-
jów uczestniczących w naradzie na zasadzie równego przedstawicielstwa, której zadaniem
będzie wymiana doświadczeń gospodarczych, udzielanie wzajemnej pomocy w surow-
cach, żywności, maszynach i urządzeniach przemysłowych itp.». Utworzenie RWPG jako
pierwszej wielostronnej organizacji państw wspólnoty było istotnym krokiem i mocnym
impulsem na drodze jej formowania. W RWPG dominowały wszakże jednostronne inte-
resy mocarstwa radzieckiego, a lekceważone były prawa rynku. W lutym 1949 r. do
RWPG przystąpiła Albania, a we wrześniu 1950 r. NRD."
J. Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-1994, Warszawa 1994, s. 53

A. Poniżej znajdują się cztery zdania będące komentarzem do powyższego tekstu.

Wśród tych zdań jedno zawiera komentarz nieprawdziwy. Podkreśl to zdanie.
U źródeł powołania do życia RWPG leżało między innymi dążenie Stalina do:

a) rozwijania samodzielności gospodarczej poszczególnych państw bloku komuni-

stycznego.
b) samowystarczalności gospodarczej bloku komunistycznego względem Zachodu.
c) unifikacji gospodarczej bloku komunistycznego.
d) zinstytucjonalizowania eksploatacji gospodarczej państw bloku komunistycznego.

B. Wśród wymienionych wydarzeń wskaż to, które chronologicznie jest pierwsze, i

to, które jest ostatnie. W tabeli obok wydarzenia pierwszego umieść cyfrę 1,
obok ostatniego - 2.
uruchomienie mostu powietrznego do Berlina
wybuch wojny w Korei
utworzenie Układu Warszawskiego
przystąpienie Albanii do RWPG
pierwszy lot człowieka na Księżyc
konferencja w Poczdamie

C. Podaj liczbę państw członkowskich RWPG w końcu 1950 roku.

……………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 88. (4 punkty)
Rozstrzygnij, czy podane informacje są prawdziwe, czy fałszywe. W tabeli w kolej-
nych rubrykach (A, B, C, D) dopisz obok podanych informacji: prawda, fałsz.
A. W 1989 roku NATO należały m. in. Wielka Brytania,
Norwegia i Niemcy.
B. W grupie państw, które przystąpiły do NATO wraz z Polską,
były Czechy, Węgry i Słowacja.
C. Na zaprezentowanej poniżej mapie kolor szary oznacza
państwa, które w 1949 roku zakładały NATO.
D. Od początku istnienia NATO Francja uczestniczy w jego
strukturach wojskowych.
Ćwiczenie 89. (5 punktów)
Przeczytaj tekst publicystki Marion Grafin Dónhoff.

„Epoka Adenauera trwała tyle lat co Republika Weimarska i dłużej niż Rzesza
Hitlera. W przeciwieństwie do obu tamtych epok, pozostanie po niej nie tylko pamięć
stylu tamtych lat, lecz jej wielkich dokonań, z których trzy mają trwałe i fundamentalne
znaczenie: Adenauer dokonał integracji Republiki Federalnej z wolnym światem, dopro-
wadził do pojednania z Francją i zjednoczył w swojej partii dwa wrogie sobie od stuleci
wyznania: rzymskokatolickie i protestanckie. [...]
Widzimy go, jak kierowany pewnym instynktem, z wielkim spokojem i godno-
ścią, powoli, krok po kroku przywraca narodowi niemieckiemu - uchodzącemu w oczach
świata za naród morderców - zaufanie tegoż świata. [...] Niewzruszenie przywracał
Niemcom poczucie kierunku, proporcji i miary - Niemcom, którzy okryci wstydem,
nękani zwątpieniem i pozbawieni złudzeń w wyniku największej w ich dziejach
katastrofy, czuli się bezradni i pełni lęku."
M. Grafin Dónhoff, Kanclerze Republiki Federalnej Niemiec, jakich nie znamy, Warszawa 1999, s. 45-46

A. Uzupełnij podaną tabelę, wpisując w kolejne jej rubryki (1,2,3) właściwe prze-
działy lat odpowiadające okresom w historii Niemiec.
Okres w historii Niemiec Lata
przykład: Republika Weimarska 1919-1933
1. III Rzesza
2. okupacja aliancka
3. RFN pod rządami Adenauera

B. W tekście Marion Grafin Dónhoff zostały wymienione zasługi Konrada Adenau-

era dla Niemiec. W tych czasach podobnie doniosłą rolę odgrywał we Francji
Charles de Gaulle. Podaj dwie jego zasługi dla Francji.
1.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

2.
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 90. (2 punkty)
Przeczytaj dwa fragmenty pracy historyka Józefa Kukułki.

„W październiku 1959 r. Castro zadeklarował się jako zwolennik marksizmu. 13

lutego 1960 r. została zawarta wielka umowa handlowa między Kubą a Związkiem
Radzieckim (przewidująca m. in. zakup 5 min ton cukru kubańskiego w ciągu 5 lat i
udzielenie Kubie 100 min dolarów kredytu). Niebawem (III 1960 r.) zostały ostatecznie
wywłaszczone przedsiębiorstwa amerykańskie na Kubie. 8 maja zostały nawiązane
radziecko-kubańskie stosunki dyplomatyczne. Waszyngton nie miał podstaw, aby twier-
dzić, że rewolucja kubańska przebiegła z inspiracji radzieckich. ZSRR nie był zoriento-
wany w intencjach jej przywódców. Szybko jednak dostrzegł jej ludowy charakter i wraz
ze swymi sojusznikami stanął po jej stronie."
J. Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-1994, Warszawa 1994, s. 163-164.

„Udało mu się [cesarzowi Etiopii, Hajle Syllasje - przypis red.] zgromadzić w

Addis-Abebie (22-25 V 1963 r.) 31 szefów państw i rządów afrykańskich oraz ponad 20
partii i organizacji z krajów pozostających jeszcze w zależności kolonialnej. [•••] 25 maja
uchwalono Kartę Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA). [...] Karta OJA zobo-
wiązywała sygnatariuszy do umacniania jedności i solidarności państw afrykańskich
oraz do poszanowania ogólnodemokratycznych zasad stosunków międzynarodowych i
praw człowieka. Była to platforma wymierzona w dążenie do rozciągania nad Afryką
neokolonialnego patronatu. Afrykańskie ruchy narodowowyzwoleńcze zyskały instytu-
cjonalnego sojusznika, który udzielał im pomocy politycznej, kadrowej, finansowej i
wojskowej. Kolonizatorzy i rasiści po raz pierwszy mieli przeciwnika zorganizowanego
w skali całego kontynentu. Dlatego rok 1963 miał w międzynarodowych dziejach
Afryki przełomowe znaczenie."
J. Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-1994, Warszawa 1994, s. 147

Czerpiąc inspirację z tekstu Kukułki i wykorzystując wiedzę pozaźródłową, wyja-

śnij dwie kwestie, a mianowicie:

A. na czym polegał kryzys kubański w 1962 roku.

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………

B. dlaczego rok 1960 został ogłoszony przez ONZ „rokiem Afryki".

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Ćwiczenie 91. (5 punktów)
Na podstawie poniższego wykresu wskaż kraj, w którym spadek liczby ludności zaj-
mującej się rolnictwem w latach 1930-1980 był najmniejszy. Wyjaśnij, jaka była te-

go główna przyczyna.
%
80
Wielka Brytania Szwecja Francja Wiochy Rumunia Polska
Wykres: Ludność czynna zawodowo w rolnictwie w procentach ogółu ludności
czynnej zawodowo w niektórych krajach w latach 1930-1990
Źródto: Historia Polski w liczbach. Ludność. Terytorium, Warszawa 1994, s. 178

A. Ten kraj to:___________________________________________________________

B. Wyjaśnienie głównej przyczyny tej zmiany:

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

C. Na podstawie analizy wykresu rozstrzygnij, czy podane informacje są prawdzi-

we, czy fałszywe. W tabeli w kolejnych rubrykach (1,2,3) dopisz obok podanych
informacji: prawda, fałsz.
1. W ostatnich latach II Rzeczypospolitej w rolnictwie pracowało
ponad 60% ludności czynnej zawodowo.
2. U schyłku Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ponad 30%
ludności czynnej zawodowo zajmowało się rolnictwem.
3. Dekada Edwarda Gierka charakteryzowała się
ponaddziesięcioprocentowym spadkiem liczby ludności czynnej
zawodowo w rolnictwie.
Ćwiczenie 92. (2 pkt)
Przeczytaj fragment wywiadu Jacka Żakowskiego z Adamem Michnikiem i księ-
dzem Józefem Tischnerem, którzy zostali zapytani o ich nadzieje w 1989 roku.

„Adam Michnik: Moja struktura nadziei składała się z trzech elementów. Po

pierwsze, z przekonania o potędze «Solidarności»; po drugie z wiary w polityczny ro-
zum i szczęście Lecha Wałęsy; po trzecie, z zaufania do konstruktywnego potencjału
Kościoła. Poza wszystkim Polska była jedynym krajem Wschodniej Europy, gdzie nie-
mal w każdej wiosce, w każdym miasteczku, w każdej dzielnicy był kościół, pozwala-
jący spotkać się ludziom myślącym niekomunistycznie. Ale też oczywiście zgadzam się
z Józkiem [księdzem Józefem Tischnerem - przypis red.], że fundamentem naszej na-
dziei była filozofia „Solidarności" i logika „Okrągłego stołu", otwierająca drogę do nor-
malności."
A. Michnik, J. Tischner, J. Żakowski, między Panem a Plebanem, Kraków 1995, s. 558

Przeczytaj fragment pracy historyka Andrzeja Friszkego.

„3 lipca Adam Michnik opublikował artykuł «Wasz prezydent, nasz premier», w

którym opowiedział się za porozumieniem «demokratycznej opozycji z reformatorskim
skrzydłem obozu władzy». [...] W wyborze prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe
19 lipca 1989 roku wzięło udział 544 posłów i senatorów, z których 270 poparło jedyną
zgłoszoną kandydaturę Jaruzelskiego. [...] 24 sierpnia Sejm zatwierdził Mazowieckiego
na stanowisku premiera, a 12 września skład powołanego przez niego rządu. Był to
pierwszy od czasu wojny rząd z premierem demokratą, wieloletnim działaczem
opozycji."
A. Friszke, Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989, Warszawa 2003, s. 466^67

A. Na podstawie obu tekstów wyjaśnij rolę, jaką odegrał Adam Michnik w 1989 roku.

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

B. Wyjaśnij pojęcie „czwarta władza" .

……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………