Professional Documents
Culture Documents
Daga
Usman Bakari (PhD), Mcasson.
Department of Guidance and Counselling,
Faculty of Education,
Taraba State University Jalingo, Taraba State Nigeria.
bakariyawo@yahoo.com
GABATARWA
Da Sunan Allah Mai Rahama Mai Jinkai. Dukkan Godiya ta tabbata ga Allah
muhimmanci.
Wannan maqala ta kunshi bayanai kan Rayuwan mutane game da giya, ca-ca da
lodo kafin zuwan Musulunci, abubuwa biyar da musulunci yazo don tsaresu wa
MAKASUDIN MUSULUNCI
Da Musulunci yazo ya sami mutane acikin wannan hali sai yasan ya musu lallurai
guda biyar, a ma’ana addini ne wadda yazo ya ceci mutane daga duhun jahilci. Yazo
ne ya tsare mutane daga abubuwa guda biyar. Kamar haka:-
1. Tsare wa mutane addininsu.
2. Tsare wa mutane hankalisu
3. Tsare wa mutane mutuncin su
4. Tsare wa mutane ransu
5. Tsare wa mutane dukiyansu.
Wadanan nan abubuwa biyar sune makasudin shariar musulunci ga mutanen
duniya. To idan dan-Adam ya tsare wannan kaidoji to fa ya tsira.
YAYA JIKIN MUTUM YAKE DAUKAN SAKO IDAN AN SHA GIYA KO
KWAYA? ZUWA JIKI HARYA FICE?12
SHIN GIYA DAYA TAKE DA KWAYA WURIN BUGARWA?
Akiyasan ce giya daya take da kwaya wurin bugarwa, wannan itace abin raayin mafi
rinjayen maluman Musulunci.
MECECE GIYA KO KWAYA ME BUGAR WA A MUSULUNCI?
kwaya me bugar wa dai yana nufin amfani da wani abu da zai gusar wa mutum da
hankali ko ya saka shi maye: ta hanyar sha, shinshinawa, ci, busawa ko kuma
allura3. Musulunci yace:-
. َو ُك ُّل ُم ْس ِك ٍر َح َرا ٌم، " ُك ُّل ُم ْس ِك ٍر خ َْم ٌر:ََّللاِ صلى هللا عليه وسلم قَال ُ وقد جاء في صحيح اإلمام مسلم أ َ َّن َر
َّ سو َل
والخمر هو كل ما يخامر العقل أو ستره بغض النظر عن مظهر المسكر أو صورته وكل المخدرات، "
ُ ِ وقال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم " َما أ َ ْس َك َر َكث، مسكرة ومفترة وهي حرام
يرهُ فَقَ ِليلُهُ َح َرا ٌم " وقوله صلى
هللا عليه وسلم"حرام على أمتي كل مفتر ومخدر
1
https://www.webmd.com/mental-health/what-is-dopamine
Dopamine:- is a type of neurotransmitter. Your body makes it, and your nervous system uses it to send messages between nerve cells. That's why it's sometimes called a chemical
messenger. Dopamine plays a role in how we feel pleasure. It's a big part of our unique human ability to think and plan.
1. Inhibitory neurotransmitters 2. Excitatory neurotransmitters
3
https://sirinrikemiji.blogspot.com/2021/10/illolin-shaye-shaye-da-hanyar-kawar-da.html
3
Illolin Shaye-Shaye ga Matasa a Rayuwansu ta Yau da Gobe (Dr Usman Bakari 2021)
Kamar yadda annabi ya bayyana a hadisin Muslim yace giya itace dukan abinda ya
bugar, kuma duk abinda ya bugar haramun ne anfani dashi. Giya itace duk abin da
ya bugar da kwakwalwa ko yatsare ta daga anfani.
ويمكن تعريفها على أنها كل مادة مسكرة أو مفترة طبيعية أو مستحضرة كيميائيا ً من شأنها أن تزيل العقل
فتضرا لفرد والمجتمع، بما ينتج عنه تسمم في الجهاز العصبي، وتناولها يؤدي إلى اإلدمان،ًجزئياًأو كليا
Kwaya itace, duk wani abu mai bugarwa ko me yanke mutum daga dabiansa ta asali
ko abin da aka hada da sinadari (kemikal) me sa buguwa, me yawa ko dan kadan,
wadda shan sa zai jefa mutum cikin halin wuyan barinsa. Wadda zai iya kashe
gabobi.wadda zai iya shutar da mutum ko al’ummah. Karin bayani game da
ma’anan shaye-shayen kwayoyi:- shine
Shan maganin da doka ta hana amfani dashi.
Shan Magani berkete batare da izinin likita ba.
Wuce umurnin likita wajen shan kwayoyi.
Shan abubuwan da addinin Musulunci ya haramta4.
DALILAIN DA YASA MATA/MAZA KE SHAYE-SHAYE
Daga cikin dalilai da ke sa yara shaye-shaye sunanan kamar haka-
1. Shan magani bada izinin likita ba
4
https://www.haiman.com.ng/2018/12/shaye-shayen-miyagun-wayoyi-tare-da.html?m=0
5
https://sirinrikemiji.blogspot.com/2021/10/illolin-shaye-shaye-da-hanyar-kawar-da.html
4
Illolin Shaye-Shaye ga Matasa a Rayuwansu ta Yau da Gobe (Dr Usman Bakari 2021)
10.Rashin ilimi
11.Kiriniya da kwakkwafi
12.Don cire tsoro da tausayi
13.Domin an gada daga iyaye
14.Mahallin da ake shan kwayoyi (environment).
MIYAGUN KWAYOYI (KAYAN MAYE)
1. Ana anfani da tabar wiwi ko tabar gida
2. Ana anfani da kashin kadan gare
3. Ana anfani da gawayi
4. Ana anfani da zakami
5. Ana anfani da bula
6. Ana anfani da kashin kaji
7. Ana anfani da tururin bayan gida
8. Ana anfani da petur
9. Ana anfani da sholusho
10.Ana anfani da correction fluid
11.Ana anfani da penti
12.Madarar suku day
13.Cin ashana
14.Babba jijji
15.Ana anfani da kwatami
16.Ana anfani da duk wani irin nauin kwayoyin chemist(kwayar diazepam,
paudar ibilis cocaine, tramadol, rohypnol,alabukun, aspirin, benelyn, tutolyn
ko balium)
17.Ana anfani da giya
18.Zakami
MENENE MATAKAN DA SHARIA TA DAUKA GAME DA GIYA KO
SHAYE-SHAYE A CIKIN ALKURANI?
5
Illolin Shaye-Shaye ga Matasa a Rayuwansu ta Yau da Gobe (Dr Usman Bakari 2021)
ࣰ ࣰ
( َسنً ۚا إِ َّن فِی ذَ ٰلِكَ لَـَٔايَة ِلقَ أو ࣲم يَعأ ِقلُون
َ س َكرا َو ِر أزقًا َح ِ ت ٱلنَّ ِخي ِل َوٱ أۡل َ أعنَ ٰـ
َ ُب تَت َّ ِخذُونَ ِم أنه ِ ٰ ) َو ِمن ث َ َم َر
[Surah An-Nahl 67] Kuma daga 'ya'yan itãcen dabĩno da inabi. Kunã sãmudaga
gare shi, abin mãye* da abinci mai kyau. Lalle a cikin wannan, haƙĩƙa, akwai ãyã
ga mutãne waɗanda suke hankalta6
ࣱ
( اِس َو ِإ أث ُم ُه َما أ َ أكبَ ُر ِمن نَّ أف ِع ِه َما َويَ أسـَٔلُونَكَ َماذَا ِ ََّكبِير َو َمنَ ٰـ ِف ُع ِللن ع ِن ٱ ألخَمأ ِر َوٱ أل َم أيس ِِر قُ أل فِي ِه َما إِ أث ࣱم
َ َ۞ يَ أسـَٔلُونَك
ِ )يُن ِفقُونَ قُ ِل ٱ أل َع أف َو َكذَ ٰلِكَ يُبَ ِي ُن ٱ َّّللُ لَ ُك ُم ٱ ألـَٔايَ ٰـ
َت لَ َعلَّ ُك أم تَتَفَ َّك ُرون
[Surah Al-Baqarah 219] Suna tambayar ka game da giya da cãcã. Ka ce: "A cikinsu
akwai zunubi mai girma da wasu amfãnõni ga mutãne, kuma zunubinsu ne mafi
girma daga amfaninsu." Kuma suna tambayar ka mẽne ne zã su ciyar; ka ce: "Abin
da ya rage."Kamar wancan ne Allah Yake bayyanawar ãyõyi a gare ku;
tsammãninku, kuna tunãni.
( س ِبي ٍل َحت َّ ٰى َ عا ِب ِری َ وا َما تَقُولُونَ َو ََل ُجنُبًا ِإ ََّل ۟ س َك ٰـ َر ٰى َحت َّ ٰى ت َعأ لَ ُم
ُ صلَ ٰوة َ َوأَنت ُ أم
َّ ُوا ٱل ۟ وا ََل ت أَق َرب
۟ َُي ٰـأ َيُّ َها ٱلَّ ِذينَ َءا َمن
۟ ُوا َما ࣰء فَت َ َي َّم ُم ࣱ
وا ۟ سا َء فَلَ أم ت َِجدَ ِسفَ ٍر أ َ أو َجا َء أ َ َحد ِمن ُكم ِمنَ ٱ ألغَا ِٕى ِط أ َ أو لَ ٰـ َم أست ُ ُم ٱلن َ علَ ٰى َ ض ٰى أ َ أو
َ وا ۚۚ َوإِن ُكنتُم َّم أر ۟ ُت أَغت َ ِسل
۟ س ُح ࣰ َ ࣰ
ً ُغف
ورا َ عفُوا َ َوا بِ ُو ُجو ِه ُك أم َوأ َ أي ِدي ُك أم ِإ َّن ٱ َّّللَ َكان َ ط ِيبا فَٱمأ ص ِعيدا
َ )
[Surah An-Nisa' 43] Yã ku waɗanda suka yi ĩmãni! Kada ku kusanci salla alhãli
kuwa kuna mãsu mãye, sai kun san abin da kuke faɗa kuma haka idan kuna mãsu
janaba, fãce mai ƙẽtare hanya, har ku yi wanka. Kuma idan kun kasance majinyata,
ko kuwa a kan tafiya ko kuwa wani daga cikinku, idan ya zo daga kãshi, kõ kuwa
kun shãfi mãtã ba ku sãmi ruwa ba, to ku nufi, fuskar ƙasa mai kyau, ku yi shãfa ga
fuskokinku da hannuwanku. Lalle ne Allah Yã kasance Mai yãfẽwa Mai gãfara.
ࣱ
( ط ٰـ ِن فَٱ أجتَنِبُوهُ لَعَلَّ ُك أم
َ ش أي َ اب َوٱ أۡل َ أزلَ ٰـ ُم ِر أجس ِم أن
َّ ع َم ِل ٱل ُ صَ يَ ٰـأ َيُّ َها ٱلَّ ِذينَ َءا َمنُو ۟ا إِنَّ َما ٱ ألخَمأ ُر َوٱ أل َم أيس ُِر َوٱ أۡلَن
َ)ت ُ أف ِل ُحون
6
Tarjaman Quran zuwa Hausa Na Sheikh Mahmud Gumi
6
Illolin Shaye-Shaye ga Matasa a Rayuwansu ta Yau da Gobe (Dr Usman Bakari 2021)
[Surah Al-Ma'idah 90] Ya ku waɗanda suka yi ĩmãni! Abin sani kawai, giya da cãca
da refu da kiban ƙuri'a, ƙazanta ne daga aikin shaiɗan, sai ku nĩsance shi, wa la'alla
ku ci nasara7.
( ِصلَ ٰوة َ عن ذ أِك ِر ٱ َّّللِ َو
َّ ع ِن ٱل َ صدَّ ُك أم َ ط ٰـ ُن أَن يُوقِ َع بَ أينَ ُك ُم ٱ أل َعدَ ٰ َوة َ َوٱ ألبَ أغ
ُ َضا َء فِی ٱ ألخَمأ ِر َوٱ أل َم أيس ِِر َوي َ ش أي
َّ ِإنَّ َما يُ ِريدُ ٱل
َ)فَ َه أل أَنتُم ُّمنت َ ُهون
[Surah Al-Ma'idah 91] Abin sani kawaĩ Shaiɗan yanã nufin ya aukar da adãwa da
ƙeta a tsakãninku, a cikin giya da cãca, kuma ya kange ku daga ambaton Allah,
kuma daga sallah. To, shin, ku mãsu hanuwa ne?
. َو ُك ُّل ُم ْس ِك ٍر َح َرا ٌم، " ُك ُّل ُم ْس ِك ٍر خ َْم ٌر:ََّللاِ صلى هللا عليه وسلم قَال ُ وقد جاء في صحيح اإلمام مسلم أ َ َّن َر
َّ سو َل
والخمر هو كل ما يخامر العقل أو ستره بغض النظر عن مظهر المسكر أو صورته وكل المخدرات، "
ُ ِ وقال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم " َما أ َ ْس َك َر َكث، مسكرة ومفترة وهي حرام
يرهُ فَقَ ِليلُهُ َح َرا ٌم " وقوله صلى
هللا عليه وسلم"حرام على أمتي كل مفتر ومخدر
Kamar yadda annabi yace acikin Sahihu Muslim “giya itace dukan abinda ya bugar
giya ne, kuma duk abinda ya bugar haramun ne anfani dashi. Giya itace duk abin
da ya bugar da kwakwalwa ko yatsare ta daga anfani.
HUKUCIN WANDA YA SHA GIYA KO KWAYA A DUNIYA
Azamanin manzon Allah ya sa an bugi mashaya da takalmi da duka da hanu.
Sahabbai sun hukunta cewa. Wanda ya sha giya hukuncin sa bulala arba’in ko
tamanin kamar yadda sahabbai sukayi ijma’I a sakaninsu.
َ " َم ْن ش َِر:ََّللاِ ﷺ قَال
ب ا ْل َخ ْم َر فِي ُ أَنَّ َر،ع َم َر
َّ سو َل ُ ع َِن ا ْب ِن، ع َْن نَافِ ٍع، ٌ أ َ ْنبَأَنَا َما ِلك:َُّللا
َّ ُ َر ِح َمه،قَا َل الشَّافِ ِع ُّي
ِ ِم ْن َح ِدي،س ِل ٌم
بِ ِه، ٍث َمالِك ُّ ث ُ َّم لَ ْم يَت ُ ْب ِم ْن َها ُحرمها فِي ْاْل ِخ َر ِة َا ْخ َر َجهُ ا ْلبُ َخ ِار،ال ُّد ْنيَا
ْ ي َو ُم
Imam Shafii Allah yajikansa da rahama yace Malik ya bani labara daga Nafiu
daga sahabi mai suna Abdullahi dan Umar yace lalle Annabi tsira da amincin
Allah su tabbata a gareshi yace” Duk wanda yasha giya a duniya saanan bai tuba
ba daga shanta ba za’a haramta masa ta lahira8’
8
Tafsirin Ibn Kathir
7
Illolin Shaye-Shaye ga Matasa a Rayuwansu ta Yau da Gobe (Dr Usman Bakari 2021)
12.Mu koma zuwa ga Alqurani da sunnan Annabi ta yadda zamu bibiyi rayuwan
sa da na sahabban sa muyi koyi da su. Wannan shine zaman lafiya ga
musulmi.
13.Masu sha su tuba zuwa ga Allah kafin mutuwan su.
14.Yana da kyau iyaye su kula da abokan yaransu, su san waenda ke yawo da
yaransu. Su zaba musu abokai na gari.
15. A ci abinci mai kyau don maye gurbin abin da aka rasa.
16. Dena taammuli da kwayoyin don jiki ya karbi sakon denawa(detoxification).
17.Masu sayar da wannan kwayoyi dole a hana su sayar wa sai da izinin likita.
In sun ki to a rufe shagunan su ko a kama su a rufe.
References
1. https://www.webmd.com/mental-health/what-is-dopamine
2. https://sirinrikemiji.blogspot.com/2021/10/illolin-shaye-shaye-da-hanyar-kawar-da.html
3. https://www.haiman.com.ng/2018/12/shaye-shayen-miyagun-wayoyi-tare-da.html?m=0
4. Tafsirin Ibn Kathir
5. Tarjaman Quran zuwa Hausa Na Sheikh Mahmud Gumi
12