ु इजिास

सवोच्च अदाित, सं र्क्त

माननीर् न्र्ार्ाधीश डा. िी आनन्दमोहन भट्टराई
माननीर् न्र्ार्ाधीश िी सुष्मािता मािेमा
फैसिा
071-CI-1187
मुद्ााः- लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श।
स्जल्िा सुनसरी, धरान नगरपालिका, वडा नं .12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि
धरान, सुनसरी ------------------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. वडा नं .8 मा बथने ज्ञान बहादुर राई ----------------------------------1
पुनरावेदक
ऐ.ऐ. वडा नं .10 मा बथने िीमती गंगािक्ष्मी राई ---------------------------1
लनवेदक
ऐ.ऐ. वडा नं .19 मा बथने सुिी शुभ राई -----------------------------------1
ऐ.ऐ. वडा नं .19 मा बथने श्र्ाम कुमार राई --------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने इन्रबहादुर राई ------------------------------------------------1
ववरुद्ध
स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवा ---------------------------------1
इिाका प्रशासन कार्ाािर्, धरान सुनसरी -----------------------------------1
मािपोत कार्ाािर् सुनसरी इनरुवा -----------------------------------------1
नापी कार्ाािर् सुनसरी इनरुवा ---------------------------------------------1
प्रत्र्िी
इिाका वन कार्ाािर्, धरान सुनसरी ---------------------------------------1
ववपक्षी
स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरी इनरुना --------------------------------------1
धरान नगरपालिका धरान सुनसरी -------------------------------------------1
ऐ. का प्रमुख भोजराज खलतवडा --------------------------------------------1

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 1
 पााँचकन्र्ा गा.वव.स. कार्ाािर् पााँचकन्र्ा सुनसरी ----------------------------1
ववष्णुपादुका गा.वव.स. कार्ाािर् ववष्णुपादुका सुनसरी -------------------------1
धरान एवककृ त जिाधार सं रक्षण तिा खाने पानी व्र्वथिापन सलमलत धरान-
4 सुन सरी ---------------------------------------------------------------1
ऐ.का सदथर् सस्चव स्जल्िा सुनसरी धरान नगरपालिका, वडा नं .7 बथने वंसी
मोक्तान -------------------------------------------------------------------1
वातावरण तिा पर्ाटन ववकास केन्र धरानका अध्र्क्ष स्जल्िा सुनसरी धरान
नगरपालिका, वडा नं .13 फुस्रे बथने आनन्द िे ष्ठ ---------------------------1
सुदा जिाधार बचाउ अलभर्ान धरान-4 का सहसं र्ोजक तिा औजार प्रकाशन
सहकारी सं थिा लि. द्वारा प्रकास्शत हुने औजार दै लनकका प्रबन्धक लनदे शन स्जल्िा
सुनसरी धरान नगरपालिका, वडा नं .7 मा बथने लभमज्वािा राई --------------1
स्जल्िा सुनसरी धरान नगरपालिका, वडा नं .1 पृथ्वीपिमा कार्ाािर् रहे को उद्योग
वास्णज्र् सं सुनसरीका अध्र्क्ष सरोज िे ष्ठ ---------------------------------1
स्जल्िा सुनसरी, पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं .9 मा बथने ववखे राई ----------1 प्रत्र्िी
ऐ.ऐ. बथने ददलिप राई -----------------------------------------------------1 ववपक्षी
ऐ.ऐ. बथने सामती लिम्बु ---------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने चन्र लिम्बु -----------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने नरबहादुर िुङगेिी मगर ----------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने गोकुिे राई ----------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने इन्रमान राई ---------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने कमालसं ह राई ---------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने ठु िेमौिे राई ---------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने तेजबहादुर आिे मगर ------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने नारार्ण लसं ह राई -----------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने मानबहादुर मगर ------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने जगत राई ------------------------------------------------------1

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 2
 ऐ.ऐ. बथने रामप्रसाद राई --------------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने कारवारी शेरमान राई -------------------------------------------1
ऐ.ऐ. बथने बि बहादुर क्षेत्री सुतार ----------------------------------------1

शुरु फैसिा गने अदािताः- पुनरावेदन अदाित, ववराटनगर

शुरु फैसिा गने न्र्ार्ाधीशाः- माननीर् न्र्ार्ाधीश िी स्शवनारार्ण र्ादव
माननीर् न्र्ार्ाधीश िी रमेशबहादुर िापा
शुरु फैसिा लमलताः- 2071।4।19

तत्कािीन न्र्ार् प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा 9(१) बमोस्जम पुनरावेदन पना
आएको र्सै अदाितको अलधकारक्षेत्र लभत्र पने प्रथतुत मुद्ाको सं स्क्षप्त तथ्र् एवं ठहर
र्सप्रकार छाः-
तथ्र् खण्ड
१. धरान बजारको उत्तर पस्िम उत्तर पूवम
ा ा सदुा जिाधार क्षेत्र रहे को छ। धरान बजार
पहाडको फेदीमा रहे को हुाँदा र्हााँ मधेशमा जथतो जलमनबाट पानी लनकाल्न सम्भव छै न।
धरान बजारको पानीको स्रोत भनेको नै सदुा जिाधार क्षेत्र हो। सदुा जिाधार क्षेत्र (स्जल्िा
सुनसरी साववक बााँझगरा गाउाँ पञ्चार्त हािको पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं .९ पूरै र
साववक ोपा गाउाँ पञ्चार्त हाि ववष्णुपादुका गा.वव.स.वडा नं .७ पूरैमा) अवस्थित रहे कोमा
सो थिानमा जनसं ख्र्ाको वृवद्ध भई वन क्षेत्रको कटानी हुन िािेको र पानीको मुहानमा
फोहर बढ्न िािी जिाधार क्षेत्र सङ्कटमा पना िािेको हुाँदा तत्कािीन राजा वीरे न्रको
२०३३ सािमा भएको पूवााञ्चि ववकासक्षेत्रको भ्रमणको अवसरमा थिानीर् बालसन्दाबाट
गुनासो हुाँदा सदुा जिाधार क्षेत्रमा भएको आवादी उठाई अन्र्त्र बसाउने र सो क्षेत्रमा
वृक्षारोपण गनू ा भनी लनदे शन बक्स भए बमोस्जम तत्कािीन अञ्चिाधीशको अध्र्क्षतामा
थिापना भएको सलमलतिे मापदण्ड बनाई सो क्षेत्रमा (बााँझगरा गाउाँ पञ्चार्त हािको
पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं .९ र साववक ोपा गाउाँ पञ्चार्त हाि ववष्णुपादुका गा.वव.स.,
वडा नं .७) बथने बालसन्दािाई स्जल्िा मोरङ्ग, बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ को २४३
लबगाहा जग्गा मापदण्ड बमोस्जम ववतरण गरी बसोबास गराई जिाधार क्षे त्रमा वृक्षारोपण

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 3
 गररएको लिर्ो। थिानीर् मालनसिाई अन्र्त्र बसाइ सकेपलछ पुनाः सो क्षेत्रमा केही
मालनसहरुिे अलतक्रमण गरी बसोबास गना िािेको हुाँदा सरकारको लमलत २०३८।१०।२१
को लनणार् बमोस्जम तत्कािीन राजसभाका भूतपूव ा न्र्ार्ाधीश िी जर्दे व भट्टको अध्र्क्षतामा
गदठत मोरङ्ग सुनसरी स्जल्िा वनक्षेत्र सुदृढीकरण अलधकार सम्पन्न सलमलतिे
अलतक्रमणकारीहरुिाई हटाई सो क्षेत्रमा वृक्षारोपण गरी सं रक्षण गरे को लिर्ो।
२. हाि उक्त क्षेत्रमा केही मालनसहरुिे पुनाः अलतक्रमण गरी जङ्गि फाँडानी गने , र टहरा
लनमााण गने, जग्गा प्िवटङ्ग गरी लबक्री ववतरण गना िािेकोिे के भएको रहे छ भनी बुझ्दा
सट्टा भनाा बापतमा जग्गा ददई उक्त क्षेत्रबाट हटाइएका व्र्स्क्तहरुको साववक जग्गा रोक्का
मात्र रहे को िगत कट्टा नभएको हुाँदा सो कुरा िाहा पाई केही व्र्स्क्तहरुिे सवोच्च
अदाितमा रोक्का फुकुवा गरी पाउाँ भनी लमलत २०५८ साि र २०६५ सािमा क्रमशाः ररट
नं .३३९३ र 065-Wo-०५०९ को उत्प्रेषण परमादे शको ररट लनवेदन ददई रोक्का फुकुवाको
आदे श गराएका रहे छन्। उल्िेस्खत ररट लनवेदनका ववपक्षीहरु स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्
सुनसरी, मािपोत कार्ाािर् सुनसरीिे जिाधार क्षेत्रका बालसन्दािाई सट्टा भनाा बापतमा
थिानीर्िाई बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ मा जग्गा ददइएको तथ्र्िाई िुकाई लिस्खत
जवाफ वफराएका कारण उक्त क्षेत्रको जग्गाको रोक्का फुकुवाको आदे श भएको िाहा हुन
आर्ो।
३. र्सरी जग्गा फुकुवा गराई सोही आदे शिाई आधार बनाई एकीकृत जिाधार सं रक्षण तिा
खानेपानी व्र्वथिापन सलमलत नामक अनलधकृत सं थिा खडा गरी जङ्गि कटानी गने ,
तत्कािीन जग्गाधनीहरुिे तत्कािीन धनीपुजााको आधारमा जग्गा लबक्री ववतरण गने कार्ा
गना िािेको िाहा हुन आर्ो। उक्त कार्ािे सदुा जिाधार क्षेत्रको ववनास भई धरान बजारको
पानीको स्रोत सुक्न जाने अवथिा सृजना हुने अवथिा छ। सदुा जिाधार क्षेत्रका तत्कािीन
बालसन्दा मध्र्ेका ववपक्षीहरु चन्र लिम्बु, नरबहादुर िुङ्गेिी मगर, गोकुिे राई समेतका
मालनसहरुिे बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ मा सट्टा भनाा बापतमा जग्गा प्राप्त गरे को र उक्त
क्षेत्रमा जङ्गि रहे को कुरा मोरङ्ग सुनसरी स्जल्िा वनक्षेत्र सुदृढीकरण अलधकार सम्पन्न
सलमलतिे प्रमुख स्जल्िा अलधकारी समेतका ववपक्षीहरुिाई िेखेको च.नं .७१४ लमलत
२०४५।०२।३२ को पत्र समेतका लनणार्बाट दे स्खएको, तत्कािीन अञ्चिाधीशको

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 4
 अध्र्क्षतामा गदठत सलमलतको लमलत २०३४।०३।२७, २०३४।१०।०९,
२०३५।०१।०७ र लमलत २०३५।०६।०६ का लनणार्हरुिे सट्टा भनाा बापतमा जग्गा
ददई थिानीर् मालनसहरुिाई बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ मा बसोबास गराएको लमलसि
सं िग्न उल्िेस्खत कागजातबाट सो तथ्र् दे स्खन्छ।
४. र्सरी सट्टा भनाा बापतमा अन्र्त्र जग्गा प्राप्त गररसकेको अवथिा हुाँदाहुाँदै ववपक्षी मािपोत
कार्ाािर् सुनसरीिे जग्गाको िगत कट्टा नगरी रोक्का मात्र राखेकोमा सो को गित फाइदा
उठाई अदाित समेतिाई गुमराहमा राखी जग्गा फुकुवा गराई जिाधार क्षेत्रको जग्गाको
वन फाँडानी गने, आवाद गने, जग्गा लबक्री ववतरण गने जथता कार्ा हुन िािेको र त्र्थतो
कार्ािे जिाधार क्षेत्र प्रदुवषत हुने, ववनाश हुने, त्र्सिे धरानवासीको पानीको मूख्र् स्रोतको
ववनाश भई पानीको सङ्कट हुने र सो कार्ािे अन्र् िुपै समथर्ा ल्र्ाउने अवथिा छ। र्थतो
कार्ािे सम्पूणा धरानवासीको नागररक अलधकार ऐन, २०१२ को दफा ३, ६ द्वारा प्रत्र्ाभ ुत
गररएको नागररक हकमा आ ात पुग्ने तिा वन ऐन, २०४९ को दफा ३, ८, १४, १६,
१७, १८, ४९ र ६७ तिा जिाधार सं रक्षण ऐन, २०३९ को दफा १० को उल्िं न हुने
हुाँदा सावाजलनक सरोकारको ववषर्मा अ.बं .१० नं .बमोस्जम अनुमलत लिई नागररक अलधकार
ऐन, २०१२ को दफा १७ तिा न्र्ार् प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ८(२) बमोस्जम
लनवेदन ददएका छौं। सट्टा भनाा बापतमा अन्र्त्र जग्गा ददइसकी जिाधार क्षेत्रमा वृक्षारोपण
गरी सं रक्षणमा रहे को साववक बााँझगरा गाउाँ पञ्चार्त हािको पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा
नं .९ र साववक ोपा गाउाँ पञ्चार्त हाि ववष्णुपादुका गा.वव.स., वडा नं .७ को जग्गाको
िगत कट्टा गरी वन लसमाना कार्म गरी वन सं रक्षण गनू ा गराउनू भनी ववपक्षीहरुका नाउाँमा
परमादे शको आदे श जारी गरी पाउाँ। सािै प्रथतुत लनवेदनको अस्न्तम टु ङ्गो निागे सम्मको
िालग उक्त क्षेत्रमा फाँडानी नगनू ा नगराउनू, गना नददनू, उक्त जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण गनू ा
भनी पुनरावेदन अदाित लनर्माविी, २०४८ को लनर्म ३३क अनुसार ववपक्षीहरुका नाउाँमा
अन्तररम आदे श जारी गरी पाउाँ भन्नेसमेत बेहोराको तत्कािीन पुनरावेदन अदाित
ववराटनगरमा ददएको लनवेदन पत्र।
५. र्समा के कसो भएको हो ? लनवेदकको लनवेदन माग दावी बमोस्जमको आदे श वकन जारी
हुन ु नपने हो ? आदे श जारी हुन ु नपने कुनै आधार कारण भए सो समेत उल्िेख गरी म्र्ाद

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 5
 सूचना पाएको लमलतिे १५ ददनलभत्र लिस्खत जवाफ पेश गनू ा भनी ववपक्षीका नाउाँमा म्र्ाद
ा लनवेदकिे अन्तररम आदे शसमेत माग गरे को दे स्खाँदा प्रथतुत लनवेदनको
सूचना जारी गनू।
ववषर्वथतु सावाजलनक सरोकार लनवहत (Public Interest Litigation) रहे कोिे अन्तररम
आदे श जारी हुने वा नहुने भन्ने सम्बन्धमा ववपक्षीहरुिाई समेत उपस्थित गराई छिफि
गनुप
ा ने भएकोिे लमलत २०७१।०२।१२ मा ववपक्षी समेतिाई स्झकाई सो अवलधसम्म
लनवेदकको माग बमोस्जम सट्टाभनाा ददइसकेको जग्गामा आवाद नगनू,ा वनजङ्गि फाँडानी
नगनू,ा जङ्गि नमाथनू, वकत्ताकाट नगनू ा नगराउनू भनी ववपक्षीहरु १ दे स्ख ८ बाहे कका अन्र्
ववपक्षीहरुका नाममा अन्तररम आदे श जारी गररददएको छ भन्नेसमेत बेहोराको लमलत
२०७१।०२।०१ मा तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट भएको आदे श।
६. दावी गररएका जग्गा हामीिे हाम्रो वपता पुखााको पािादे स्ख भोगचिन गरी आएको जग्गा
हो। र्सरी पुखााको पािादे स्ख नै भोग गरी जीववका चिाई आएको दावीका जग्गा २०५८
सािमा स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरी र स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर् सुनसरीिे मािपोत
कार्ाािर् सुनसरीिाई रोक्का राख्न पत्र िेखी हाम्रो जग्गा रोक्का राखेको हुाँदा ववपक्षी मध्र्ेको
म लबखे राई समेतिे सवोच्च अदाितमा ररट लनवेदन गरी हाम्रो जग्गा फुकुवा हुने गरी
सवोच्च अदाितबाट आदे श भएको लिर्ो। उक्त मुद्ाका लनवेदक बाहे कका हामी लिस्खत
जवाफकतााका जग्गा समेत रोक्का भएको हुाँदा जगत राई, ददलिप राई समेतिे सवोच्च
अदाितमा पुनाः २०५९ सािमा लनवेदन गरी रोक्का फुकुवाको िालग माग गरे कोमा लनवेदन
माग बमोस्जम रोक्का फुकुवाको आदे श जारी भएको छ। र्सरी सवोच्च अदाितबाट जग्गा
फुकुवाको आदे श भइसकेपलछ पलन मािपोत कार्ाािर् सुनसरीिे जग्गा फुकुवा गरी नददई
जग्गा लबक्री ववतरण समेतमा आनाकानी गरी अस्ख्तर्ार दुरुपर्ोग अनुसन्धान आर्ोगमा
उजुरी गरे कोमा हामीिे फैसिा कार्ाान्वर्न लनदे शनािर्, सवोच्च अदाितमा फैसिा
कार्ाान्वर्नको िालग लनवेदन ददएकोमा फैसिा कार्ाान्वर्न लनदे शनािर्िे लमलत
२०७०।०४।०६ मा मािपोत कार्ाािर् सुनसरीिाई फैसिा कार्ाान्वर्न गरी र्स
लनदे शनािर्िाई जानकारी ददनू भनी पत्राचार गरे को लिर्ो। स्ज.वव.स. सुनसरीिे मुद्ा
पुनराविोकनको िालग लनवेदन गरे कोमा सवोच्च अदाितबाट मुद्ा पुनराविोकन नहुने भनी
आदे श समेत भइसकेको छ। वाथतववक जिाधार क्षेत्रमा पने हाम्रो भोगमा भएको जग्गा

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 6
 मध्र्े ७०।३० को अनुपातमा अिाात ् हामीिे ३० लिने धरान नगरपालिकािाई ७०
छालडददने सहमती भई सहमती बमोस्जम जग्गा छालडसकेको अवथिा छ। सवोच्च
अदाितबाट अस्न्तम फैसिा भई वववादको लनपटारा भइसकेको र धरान नगरपालिकासाँग
सहमती गरी सहमती बमोस्जम जग्गा छालडसकेको अवथिामा पुनाः केही व्र्स्क्तहरुिे सदुा
जिाधार सं रक्षणका नाममा हामीिाई हाम्रो जग्गा भोग गना रोक्ने कार्ा हुन िािेको र सो
कार्ािे हाम्रो नेपािको अन्तररम सं ववधान र नागररक अलधकार ऐन समेतिे प्रदान गरे को
अलधकारबाट वस्ञ्चत गना प्रथतुत लनवेदन ददएको हुाँदा लनवेदन खारे ज गरी पाउाँ भन्नेसमेत
व्र्होराको जगत बहादुर राई, ददलिप राई, लबखे राई समेतको लिस्खत जवाफ।
७. प्रत्र्िी मध्र्े चन्र लिम्बुसमेत १३ जनाका नामको म्र्ाद, वतन पत्ता निागी तामेि हुन
नसकेको व्र्होरा उल्िेख गरी तामेिदारिे प्रलतवेदन पेश गरे को दे स्खाँदा सो प्रलतवेदन
लनवेदकिाई सुनाई प्रत्र्िीहरुको र्वकन वतन खुिाउन िगाई खुिाइएको वतनमा रीतपूवक
ा
म्र्ाद तामेि गराउनु। वतन खुिाउन नसके सोही व्र्होराको कागज गराई लनर्मानुसार
गनू।
ा प्रथतुत लनवेदनमा अन्तररम आदे श सम्बन्धमा छिफिको िालग लमलत
२०७१।०२।२६ गते उपस्थित हुन ववपक्षीहरुिाई जानकारी गराउनू। छिफिको
लमलतसम्मको िालग लमलत २०७१।०२।०१ मा जारी भएको अन्तररम आदे शिाई लनरन्तरता
ददइएको छ भनी लमलत २०७१।०२।१२ मा तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट
भएको आदे श।
८. साववक बााँझगरा गा.वव.स., वडा नं .९(ग) का जग्गाहरु २०३३ सािमा सदुा जिाधार क्षेत्र
ोषणा गरी त्र्हााँका बालसन्दािाई सट्टा भनाा बापतमा अन्र्त्र बसोबास गराएको र २०५८
सािमा जग्गा रोक्का राखी ददन स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीिे मािपोत कार्ाािर्
सुनसरीिाई समेत पत्राचार गरे कोमा जग्गाधनी मध्र्ेका लबखे राई समेतिे जग्गा फुकुवाका
िालग सवोच्च अदाितमा लनवेदन ददई सवोच्च अदाितबाट जग्गा फुकुवाको आदे श भई
मुद्ा अस्न्तम भएको अवथिा छ। धरान बजारको उत्तरतफाको जङ्गि मालसएमा वातावरण
र पानीको मुहानिाई समेत असर गने हुाँदा सवोच्च अदाितबाट हक थिावपत भएका थिानीर्
जग्गा धनीहरुसाँग समन्वर् गरी जिाधार क्षेत्रिाई असर नपाने गरी कार्ा गनाका िालग
समन्वर्कारी भूलमका लनवााह गना धरान एवककृत जिाधार सं रक्षण तिा खानेपानी व्र्वथिापन

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 7
 सलमलतिाई अनुरोध गदाा उक्त सलमलतिे समन्वर् गरी जग्गा धनीहरुको हकभोगको कररब
४२ लबगाहा जग्गामध्र्े धरान धनकुटा सडक दस्क्षण तफाको कररब ३० लबगाहा जग्गाको
हक छाडी जिाधार क्षेत्रिाई छालडददने र १२ लबगाहा जग्गा मात्र दताावािा जग्गाधनीिे
भोग गने सहमती भएको र सहमती बमोस्जम जिाधार क्षेत्रिाई थवेच्छािे छालडददएको
जग्गाको जग्गाधनीहरुको िगत कट्टा गरी नेपाि सरकारको नाउाँमा िगत कार्म गरी
पाउन प्रमुख स्जल्िा अलधकारी सुनसरीिाई धरान नगरपालिका समेतिे अुनरोध गरी पत्राचार
गररएको छ। र्सरी सवोच्च अदितबाट अस्न्तम फैसिा भई जग्गाधनीहरुको हकभोग
कार्म भई रोक्का फुकुवा भएको जग्गा नगरपालिकाको पहिमा जग्गा धनीहरुसाँग छिफि
गरी केही जग्गा जिाधार सं रक्षणको िालग छोडाउन सफि भएको अवथिामा धरान
नगरपालिका समेतिाई ववपक्षी बनाई लनवेदन ददनुको औस्चत्र् नहुाँदा प्रथतुत लनवेदन खारे ज
गरी पाउाँ भन्नेसमेतको धरान नगरपालिका र आनोनो हकमा समेत ऐ.का कार्ाकारी सस्चव
भोजराज खलतवडािे तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत जवाफ।
९. साववक बााँझगरा गा.वव.स., वडा नं .९(ग) का जग्गाहरु २०३३ सािमा सदुा जिाधार क्षेत्र
ोषणा गरी त्र्हााँका बालसन्दािाई सट्टा भनाा बापतमा अन्र्त्र बसोबास गराएको र २०५८
सािमा जग्गा रोक्का राखी ददन स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीिे मािपोत कार्ाािर्
सुनसरीिाई समेत पत्राचार गरे कोमा जग्गाधनी मध्र्ेका लबखे राई समेतिे जग्गा फुकुवाका
िालग सवोच्च अदाितमा लनवेदन ददई सवोच्च अदाितबाट जग्गा फुकुवाको आदे श भई
मुद्ा अस्न्तम भएको अवथिा छ। धरान बजारको उत्तरतफाको जङ्गि मालसएमा वातावरण
र पानीको मुहानिाई समेत असर गने हुाँदा सवोच्च अदाितबाट हक थिावपत भएका थिानीर्
जग्गाधनीहरुसाँग समन्वर् गरी जिाधार क्षेत्रिाई असर नपाने गरी कार्ा गनाका िालग
समन्वर्कारी भूलमका लनवााह गना धरान एवककृत जिाधार सं रक्षण तिा खानेपानी व्र्वथिापन
सलमलतिाई अनुरोध गदाा उक्त सलमलतिे समन्वर् गरी जग्गा धनीहरुको हकभोगको कररब
४२ लबगाहा जग्गामध्र्े धरान धनकुटा सडक दस्क्षण तफाको कररब ३० लबगाहा जग्गाको
हक छाडी जिाधार क्षेत्रिाई छालडददने र १२ लबगाहा जग्गा मात्र आफूिे भोग गने सहमती
भएको र सहमती बमोस्जम जिाधार क्षेत्रिाई थवेच्छािे छालडददएको जग्गाको
जग्गाधनीहरुको िगत कट्टा गरी नेपाि सरकारको नाउाँमा िगत कार्म गरी पाउन प्रमुख

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 8
 स्जल्िा अलधकारी सुनसरीिाई पत्राचार गररएको छ। म ववपक्षी वंशी मोक्तान धरान एकीकृत
जिाधार सं रक्षण तिा खानेपानी व्र्वथिापन सलमलतमा सम्बद्ध रही र म आनन्द िे ष्ठ
खानेपानी र वातावरण सं रक्षणमा प्रर्त्नशीि रही उल्िेस्खत कार्ा गरी जिाधार क्षेत्रको
सं रक्षणको िालग काम गरी आएकोमा हामीिाई समेत ववपक्षी बनाई ददएको लनवेदनको
औस्चत्र् नहुाँदा खारे ज गरी पाउाँ भन्नेसमेतका धरान एकीकृत जिाधार सं रक्षण तिा खानेपानी
व्र्वथिापन सलमलत र आनोनो हकमा समेत वंशी मोक्तान र वातावरण तिा पर्ाटन ववकास
केन्रका अध्र्क्ष आनन्द िे ष्ठको तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा पेश भएको
लिस्खत जवाफ।
१०. सामलत लिम्बुसमेत १३ जनाको र्वकन वतन लनवेदन पत्रमा उल्िेस्खत वतन नै भएको भनी
लनवेदकका वारे स ज्ञान बहादुर राईिे गरे को कागज।
११. वन फाँडानी गने गराउने र कसै िाई अलनर्लमत बसोबास गने गराउने जथता कार्ाहरु भए
गरे को व्र्होरा खोिी र्स कार्ाािर्मा लनवेदन ददएको नदे स्खएको र अब उप्रान्त त्र्थता
कार्ाहरु भए गरे को भए सोको जानकारी प्राप्त भए हरसम्भव सहर्ोग गररने नै हुाँदा हाििाई
उक्त आरोपबाट फुसाद पाउाँ भन्नेसमेतको ईिाका प्रशासन कार्ाािर् धरानका तफाबाट
ऐ.का लनलमत्त कार्ाािर् प्रमुख ज्र्ोत्थना भट्ट जोशीिे तत्कािीन पुनरावेदन अदाित
ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत जवाफ।
१२. तत्कािीन राजा वीरे न्रको २०३३ सािमा भएको पूवााञ्चि भ्रमणको अवसरमा सदुा जिाधार
क्षेत्रमा बसोबास गने मालनसहरुिाई अन्र्त्र बसोबास गराई जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण गने
लनदे शन बक्स भए बमोस्जम सो क्षेत्रमा बसोबास गने मालनसहरुिाई बर्रवन गा.वव.स.मा
व्र्वथिापन गरी सदुा जिाधार क्षेत्रको सं रक्षणको कार्ा भएको पाइन्छ। सदुा जिाधार
क्षेत्रको सं रक्षणको स्जम्मेवारी कुन लनकार्िाई तोवकएको लिर्ो भन्ने आलधकाररक लिखत
कागज र्स कार्ाािर्मा नभएको र तत्कािीन अवथिामा साववक मोरङ्ग वन लडलभजन
कार्ाािर्बाटै रे खदे ख हुने गरे को हुाँदा र्स कार्ाािर्मा लिखत नरहे को अवथिा छ। सदुा
जिाधार क्षेत्रको वातावरणीर् महत्व रहे को र व्र्स्क्त ववशेषिे भोग गरी सो क्षेत्रको ववनाश
भएमा त्र्सबाट धरान बजारमा खानेपानीको आपूलतामा समथर्ा आई अन्र् वातावरणीर् असर
पना जाने भए पलन सवोच्च अदाितको फैसिािे व्र्स्क्त ववशेषिे दताा गराई भोग गना पाउने

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 9
 अवथिा रहे को हुाँदा सोही व्र्होरा खोिी लिस्खत जवाफ गरे को छु भन्नेसमेतको स्जल्िा वन
कार्ाािर्, सुनसरीका तफाबाट स्जल्िा वन अलधकृत राजबहादुर राउतिे तत्कािीन पुनरावेदन
अदाित ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत जवाफ।
१३. सदुा जिाधारको वन जङ्गि सुरस्क्षत राख्न र्स स्जल्िा ववकास सलमलत प्रर्त्नशीि भई वन
कार्ाािर् समेतसाँग समन्वर् गरररहे को अवथिामा २०७०।०१।२७ मा धरान
नगरपालिकामा भएको त्र्स क्षेत्रका जग्गाधनी, धरानका राजनैलतक दि, र्स ववकास
सलमलतको प्रलतलनलध िगार्तको सवापक्षीर् भेिामा जग्गाधनीहरु आनोना नाउाँमा कार्म भएको
जग्गामध्र्े वन जङ्गि क्षेत्र कार्म रहे को धरान धनकुटा सडक दस्क्षण पस्िम तफाका जग्गा
जिाधार क्षेत्रिाई छाड्न सहमत भएका र सडक उत्तर पूवक
ा ा आवाद जग्गाहरु हकभोग
गने लनणार् भएको हुाँदा लनवेदन माग अनुसार लनषेधाज्ञाको आदे श जारी हुनपु ने अवथिा छै न।
सवोच्च अदाितको अस्न्तम फैसिािे जग्गाधनीको हकभोग र र्स कार्ाािर्िे राखेको रोक्का
समेत फुकुवा भई सकेको अवथिामा सवोच्च अदाितको फैसिा ववपररत जाने अवथिा
नभएको स्थिलतमा जग्गा धनीहरुसाँग समन्वर् गरी जग्गा प्राप्त गरी जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण
गने कार्ामा र्स स्जल्िा ववकास सलमलतिे पहि गरररहे को अवथिामा र्स कार्ाािर्िाई
ववपक्षी बनाई लनवेदन ददनुको औस्चत्र् नहुाँदा ररट लनवेदन खारे ज गरी पाउाँ भन्नेसमेतको
स्जल्िा ववकास सलमलतको कार्ाािर् सुनसरीको तफाबाट तत्कािीन पुनरावेदन अदाित
ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत जवाफ।
१४. सदुा जिाधार क्षेत्रलभत्र तत्कािीन सभे नापीमा नाप नक्सा भएका जग्गामध्र्े बााँझगरा, ोपा
गा.वव.स.समेतका केही जग्गा रोक्का राख्न अनुरोध भई आए बमोस्जम हािसम्म रोक्का रहे को
र सवोच्च अदाितको आदे श बमोस्जम केही जग्गा फुकुवा भएको छ। जहााँसम्म सट्टा भनाा
मुआब्जा प्राप्त गररसकेको भन्ने छ, सो सम्बन्धमा जग्गा रोक्का, मुआब्जा ददने र सट्टा भनाा
पाइसकेका जग्गाको दताा सच्र्ाउने भन्ने लनणार् र्स कार्ाािर्को अलधकार क्षेत्रलभत्र पने
होइन। अलधकार प्राप्त लनकार्बाट िेखी आएका अवथिामा सो को कार्ाान्वर्न गने
लनकार्को रुपमा मात्र मािपोत कार्ाािर् रहे को र र्स कार्ाािर् आफैँिे रोक्का राख्न, फुकुवा
गना र मुआब्जा ददने तिा मुआब्जा पाएका जग्गाको िगत कट्टा गना समेत नसक्ने हुाँदा
सम्बस्न्धत लनकार्बाट लनणार् भई र्स कार्ाािर्िाई लनणार् कार्ाान्वर्न गना अनुरोध भई

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 10
 आएमा सो को कार्ाान्वर्न हुने नै हुाँदा र्स कार्ाािर्िाई ववपक्षी बनाइ रहनुपने होइन,
दावीबाट फुसाद पाउाँ भन्नेसमेतको मािपोत कार्ाािर् सुनसरीको लिस्खत जवाफ।
१५. र्समा प्रथतुत मुद्ामा सावाजलनक सरोकारको ववषर् लनवहत भएको अवथिा दे स्खाँदा लनवेदकको
माग बमोस्जम स्जल्िा सुनसरी पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं .९ र साववक ोपा गा.वव.स.
हाि ववष्णुपादुका, वडा नं .७ स्थित सदुा जिाधार क्षेत्रको वन जङ्गि फाँडानी नगनू,ा जङ्गि
नमाथनू, वकत्ताकाट नगनू ा नगराउनू भनी ववपक्षीहरुका नाउाँमा एकि र सं र्क्त
ु ईजिासबाट
लमलत २०७१।०२।०१ र लमलत २०७१।०२।१२ मा जारी भएको अन्तररम आदे शिाई
प्रथतुत मुद्ाको अस्न्तम टु ङ्गो निागेसम्म लनरन्तरता प्रदान गररददएको छ। सोको जानकारी
ववपक्षीहरुिाई ददनू भनी लमलत २०७१।०२।२६ मा तत्कािीन पुनरावेदन अदाित
ववराटनगरबाट भएको आदे श।
१६. सदुा जिाधार क्षेत्र धरानको आवश्र्कता रहे को र स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीिे उक्त
क्षेत्रको रोक्का राखेको जग्गा सवोच्च अदाितबाट फुकुवा समेत भइसकेको अवथिामा सो
जिाधार क्षेत्रमा पने जग्गाधनीहरुबाट जग्गा प्राप्त गरी जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण गने उद्ेश्र्िे
धरान नगरपालिकाको पहिमा थिानीर् जग्गाधनीहरु समेतको लमलत २०७०।०१।२७
को सवापक्षीर् भेिामा हामी समेत सहभागी भएको हुाँदा हामी उपर मुद्ा ददएको अवथिा
हो। सवोच्च अदाितको अस्न्तम फैसिािे रोक्का फुकुवा भई जग्गाधनीहरुको हक कार्म
भएको अवथिामा जिाधार क्षेत्रको सं रक्षणको िालग जग्गाधनीहरुसाँग छिफि भई केही
जग्गा प्राप्त भइसकेको अवथिामा हामी उपर ददएको प्रथतुत मुद्ाको औस्चत्र् नहुाँदा खारे ज
गरी पाउाँ भन्नेसमेतको औजार दै लनकका प्रबन्ध लनदे शक लभम ज्वािा राई र उद्योग वास्णज्र्
सं धरानको अध्र्क्ष सरोज िे ष्ठिे तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा पेश भएको
लिस्खत जवाफ।
१७. सदुा जिाधार क्षेत्रमा धरान नगर क्षेत्रका जनतािे उपभोग गरररहे को पानीको मुहान रहे
भएको महत्विाई बुझेर तत्कािीन सरकारबाट सो क्षेत्रिाई सदुा जिाधार क्षेत्र ोषणा गरी
त्र्हााँ वृक्षारोपण गरी सामुदावर्क वनको ववकास समेत भएको अवथिा रहे को छ। तत्कािीन
सरकारिे २०३८।१०।२१ मा लनणार् गरी मोरङ्ग सुनसरी स्जल्िा वन क्षेत्र सुदृवढकरण
अलधकार सम्पन्न सलमलत गठन गरी सदुा जिाधार क्षेत्रबाट आवादी उठाई सट्टाभनाा समेत

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 11
 उपिब्ध गराई सवकएको अवथिामा सो क्षेत्रमा पानीको स्रोत वृवद्ध गने उद्ेश्र्िे वृक्षारोपण
समेत भई सामुदावर्क वन समेत ोषणा गररसकेको र्थतो सावाजलनक जग्गा सं रक्षण हुन
आवश्र्क रहे कोिे लनवेदकहरुिे माग गरे जथतो र्स कार्ाािर्को हकमा लनषेधाज्ञा लमस्ित
परमादे शको आदे श जारी हुन नपने व्र्होरा अनुरोध छ भन्नेसमेतको स्जल्िा प्रशासन
कार्ाािर् सुनसरीको तफाबाट तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत
जवाफ।
१८. मािपोत कार्ाािर्बाट टोकन आदे श भई वकत्ताकाटको िालग आएमा वकत्ताकाट गररददने
कार्ा र्स कार्ाािर्को भएको हुाँदा सो कार्ाको िालग र्स कार्ाािर्िाई ववपक्षी बनाउनुपने
कुनै तुक नहुाँदा ररट लनवेदन खारे ज गरी पाउाँ भन्नेसमेतको नापी कार्ाािर् सुनसरीको
तफाबाट तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत जवाफ।
१९. दावी गररएका जग्गा हामीिे हाम्रो वपता पुखााको पािादे स्ख भोग चिन गरी आएको जग्गा
हो। र्सरी पुखााको पािादे स्ख नै भोग गरी जीववका चिाई आएको दावीका जग्गा २०५८
सािमा स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरी र स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर् सुनसरीिे मािपोत
कार्ाािर् सुनसरीिाई रोक्का राख्न पत्र िेखी हाम्रो जग्गा रोक्का राखेको हुाँदा ववपक्षी मध्र्ेको
लबखे राई समेतिे सवोच्च अदाितमा ररट लनवेदन गरी जग्गा फुकुवा हुने गरी सवोच्च
अदाितबाट आदे श भएको लिर्ो। उक्त मुद्ाका लबखे राई बाहे कका हामी लिस्खत
जवाफकतााका समेतको जग्गा रोक्का भएको हुाँदा म समेतिे सवोच्च अदाितमा पुनाः २०५९
सािमा लनवेदन गरी रोक्का फुकुवाको िालग माग गरे कोमा हाम्रो लनवेदन माग बमोस्जम रोक्का
फुकुवाको आदे श जारी भएको छ। र्सरी सवोच्च अदाितबाट जग्गा फुकुवाको आदे श
भइसकेपलछ पलन मािपोत कार्ाािर् सुनसरीिे जग्गा फुकुवा गरी नददई जग्गा लबक्री ववतरण
समेतमा आनाकानी गरी अस्ख्तर्ार दुरुपर्ोग अनुसन्धान आर्ोगमा उजुरी गरे कोमा हामीिे
फैसिा कार्ाान्वर्न लनदे शनािर्, सवोच्च अदाितमा फैसिा कार्ाान्वर्नको िालग लनवेदन
ददएकोमा फैसिा कार्ाान्वर्न लनदे शनािर्िे लमलत २०७०।०४।०६ मा मािपोत कार्ाािर्
सुनसरीिाई फैसिा कार्ाान्वर्न गरी र्स लनदे शनिार्ििाई जानकारी ददनू भनी पत्राचार
गरे को लिर्ो र अस्ख्तर्ार दुरुपर्ोग अनुसन्धान आर्ोगिे सवोच्च अदाितको फैसिा बमोस्जम
हुने भनी पत्राचार गरे को लिर्ो। स्ज.वव.स. सुनसरीिे मुद्ा पुनराविोकनको िालग लनवेदन

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 12
 गरे कोमा सवोच्च अदाितबाट मुद्ा पुनराविोकन नहुने भनी आदे श समेत भइसकेको छ।
वाथतववक जिाधार क्षेत्रमा पने हाम्रो भोगमा भएको जग्गा मध्र्े ७०।३० को अनुपातमा
अिाात हामीिे ३० लिने धरान नगरपालिकािाई ७० छालडददने सहमती भई सहमती
बमोस्जम जग्गा छालडसकेको अवथिा छ। सवोच्च अदाितबाट अस्न्तम फैसिा भई वववादको
लनपटारा भइसकेको र धरान नगरपालिका्साँग सहमती गरी सहमती बमोस्जम जग्गा
छालडसकेको अवथिामा पुनाः केही व्र्स्क्तहरुिे सदुा जिाधार सं रक्षणका नाममा हामीिाई
हाम्रो जग्गा भोग गना रोक्ने कार्ा हुन िािेको र सो कार्ािे हाम्रो नेपािको अन्तररम
सं ववधान, नागररक अलधकार ऐन समेतिे प्रदान गरे को अलधकारबाट वस्ञ्चत गना प्रथतुत लनवेदन
ददएको हुाँदा लनवेदन खारे ज गरी पाउाँ भन्नेसमेतको राम प्रसाद राई समेतिे तत्कािीन
पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा पेश गरे को लिस्खत जवाफ।
२०. लनवेदकिे लनवेदनमा उल्िेख गरे को जग्गा सम्मालनत सवोच्च अदाितको आदे शबाट फुकुवा
भई जग्गा धनीको हक भोग थिावपत गररसकेको उक्त आदे श अस्न्तम भई बसेको अवथिा
दे स्खन्छ। जग्गाधनी समेतको सवापक्षीर् भेिाको सहमती बमोस्जम सदुा जिाधार सं रक्षणको
िालग केही जग्गा सरकारको नाउाँमा पास गररददई हक छालडददने भनी सहमती भई सो तफा
कारवाही भइरहे को भन्ने धरान नगरपालिका र अन्र् ववपक्षीहरुको लिस्खत जवाफबाट समेत
दे स्खइरहे को अवथिामा लनवेदन माग बमोस्जमको आदे श जारी हुने अवथिाको ववद्यमानता
नदे स्खाँदा आदे श जारी गरी पाउाँ भन्ने लनवेदन माग दावीसाँग सहमत हुन सवकएन। लनवेदकिे
लनवेदनमा उल्िेख गरे का जग्गाका सम्बन्धमा सवोच्च अदाितबाट लमलत २०६१।०१।१५
मा जारी भएको उत्प्रेषण आदे श तिा सम्मालनत सवोच्च अदाितबाट लमलत
२०६७।१२।१७ मा रोक्काको लनणार् बदर गरी लबखे राई समेतका लनवेदकहरुको जग्गा
फुकुवा गररददनू भनी जारी भएको परमादे शको आदे श बमोस्जम प्रथतुत मुद्ामा लनवेदकरुको
माग दावी बमोस्जम लनषेधाज्ञार्ुक्त परमादे शको आदे श जारी हुनसक्ने अवथिाको ववद्यमानता
रहे को नदे स्खाँदा प्रथतुत ररट लनवेदन खारे ज हुने ठहछा भन्नेसमेत बेहोराको लमलत
2071।04।19 मा तत्कािीन पुनरावेदन अदाित, ववराटनगरबाट भएको लनणार्
आदे श।
२१. प्रथतुत ररट लनवेदनमा लनवदे कको व्र्स्क्तगत थवािा नभई सामुवहक थवािा लनवहत रहे कािे

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 13
 अ.वं.१० नं . अन्तगात अनुमलत लिई दार्र गरे कोमा अन्तररम आदे श जारी भएपलछ
ववपक्षीहरुिे अदाितमा नै हुिहुज्जत गरे का कारण फैसिा भएको लमलतमा हामी लनवेदक
तिा कानुन व्र्वसार्ीहरु उपस्थित हुन सक्ने अवथिा नभएको, लभडकै कारण पटक पटक
बोिाउदा उपस्थित नभएको भनी हामीिाई प्रलतरक्षा गने मौका नै नददई हामीिाई हराई
सम्पूणा धरान नगरबासीको सावाजलनक वहत र सरोकार रहे को सावाजलनक जग्गामा
ववपक्षीहरुिे भोग आवाद गना पाउने भनी भएको फैसिा पुणत
ा त्रुवटपूणा छ।
२२. राजा वीरे न्रको २०३३ सािमा भएको औपचारीक भ्रमणको क्रममा सदुा जिाधार क्षेत्रको
सं रक्षण गनुप
ा ने अवथिा दे खी सदुा जिाधार क्षेत्रको आवादी उठाई अन्र्त्र बसाउनु र त्र्स
ठाउाँमा र्िालसघ्र वृक्षारोपण गनुा भन्ने हुकुम बक्स वमोस्जम सलमलत गठन भै सलमलतको लमलत
२०३४।१०।०९, २०३५।१।७ र २०३५।६।६ को लनणार्ानुसार सदुा जिाधार क्षेत्र
(तत्कािीन बााँझगरा गा.पं. हािको पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं .९ र साववक धोपा गा.पं.,
वडा नं . ७ हािको ववष्णुपादुका गा.वव.स., वडा नं . ७) मा जग्गा भएका तिा र बसोवास
गरे का व्र्स्क्तिाई सो ठाउाँमा रहे को जग्गा मध्र्े एक ववगाहा भन्दा वट जग्गा हुनेिाई
एक ववगाहाको दरिे र एक ववगाहा भन्दा बवढ जग्गा हुनेहरुिाई पचास प्रलतशतका दरिे
भूलम प्रशासन शाखा मोरङ्ग सुनसरीबाट प्राप्त हदवन्दी भन्दा बढी जग्गाको िगत मध्र्ेबाट
र स्जल्िा मोरङ्ग बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ को जग्गाबाट सट्टाभनाा ददई सो जिाधार
क्षेत्रमा वृक्षारोपण गने र जग्गाको िगत कट्टा गने लनणार् भै सो जिाधार क्षेत्रमा जग्गा
भएका र बसोवास गने व्र्स्क्तिे स्जल्िा मोरङ्ग, वर्रवन गा.वव.स., वडा नं . ९, ९ ऐ, ९, अ,
स्जल्िा मोरङ्ग, अमरदह गा.वव.स., वडा नं . ४ ढ, मा जग्गा प्राप्त गरे को उस्ल्िस्खत लनणार्को
प्रलतलिपी तिा मािपोत कार्ाािर् बेिवारीबाट प्राप्त भएको िगतबाट प्रमास्णत भैरहे को छ
भने स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, स्जल्िा वन कार्ाािर्, मािपोत कार्ाािर्, स्जल्िा ववकास
सलमलतको कार्ाािर् सुनसरीिे सो कुरािाई थवीकारी तिा ववपक्षीहरु राम प्रसाद राई,
जगतवहादुर राई, ददलिप राई, ववरखे राई समेतिे सो थवीकारी सदुा जिाधार क्षेत्र सं रक्षणका
िालग लिस्खत जवाफकताािे वाथतववक जिाधार क्षेत्रमा पने जग्गा धरान नगरपालिकाको
खानेपानीको िोतलभत्र पने हाम्रो जग्गाको िगत समेत कट्टा भैरहे को छ जुन ७०/३० को
अनुपातमा ३० प्रलतशत हामीिे लिई ७० प्रलतशत छाडेको अवथिा हो भन्ने लिस्खत जवाफ

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 14
 गरे बाट अझ प्रष्ट र प्रमास्णत भैरहे को छ। ववपक्षीहरुिे लमिेमतो गरी वाथतववक कुरा
नबताई सट्टाभनाा पाइसकेको कुरािाई िुकाई ववपक्षीहरु ववरखे राईसमेत सम्मालनत
अदाितमा सम्बत २०५८ सािको ररट नं . ३३९३ को र ववपक्षी सामलत लिम्बु समेतिे
सम्बत २०६५ सािको WO-०५०९ को उत्प्रेषण परमादे शको िालग ररट दार्र गरे को र
अन्र् ववपक्षीहरुिे मालि उल्िेख गरे वमोस्जमको तथ्र् प्रमाण नदे खाई लिस्खत जवाफ गरे का
कारण र्स अदाितबाट हच ुवा आधारमा रोक्का राख्न िेस्खएको पत्र उत्प्रेषणको आदे शद्वारा
बदर हुने आदे श भई दावी गररएका जग्गा सावाजलनक अिवा सदुा जिाधार क्षेत्रका होइनन
भनी नभनेको हुाँदा सट्टाभनाा पाईसकेको दे स्खएमा लनजहरुको नामबाट िगतकट्टा गरी नेपाि
सरकारको नाउमा दाखेि खारे ज गरी गराई सदुा जिाधर क्षेत्रको सं रक्षण गना उक्त आदे शिे
रोकेको नहुाँदा सवोच्च अदाितबाट फैसिा भएको भन्ने आधारमा सम्पूणा धरान नगरवासीिाई
असर पुर्र्ाउने गरी सट्टाभनाा पाईसकेको तिा जग्गा धलन आफैिे समेत ७० प्रलतशत जग्गा
सदुा जिाधारमा पना जाने उक्त जग्गा नेपाि सरकारको नाममा कार्म गना मन्जुर गरे को
जग्गा समेत आवाद गना पाउने भनी लनवेदन खारे ज हुने ठहर्ाई भएको आदे श त्रुटीपूणा
छ।
२३. २०३३ सािमा सट्टा भनाा ददई आवादी उठाउन राजाबाट हुकुम बक्स भई तत्कािीन
सलमलतिे सट्टाभनाा ददई २०९ र पररवार त्र्हााँबाट उठाई वृक्षारोपण गररएको हो। र्स
सम्मालनत अदाितमा लनवेदन गने लनवेदकहरु मध्र्े ववरखे राईको हजुरवावु सुरागी राईिे
स्जल्िा मोरङ्ग, बर्रवन गा.वव.स.वडा नं . ९(ऐ) को वक.नं . २० को ज.वव. २-१३-१३,
सामती लिम्बुिे ऐ ऐ ९(अ) को वक.नं . २८ को १-०-१८, चन्रवहादुर लिम्बुको दाता
िािवहादुर राईिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.न. ३१ को २-६-५, नरवहादुर िुङगेिी मगरिे ऐ
ऐ ९(अ) को वक.नं . ५० को ज.वव. १-०-०, गोकुिे राईिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . १३
को ज.वव. १-१२-१३, इन्रमान राईिे ऐ ऐ ९(अ) को वक.नं . ८० को ज.वव. १-०-०,
कमालसं ह राईिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . ४४ को ज.वव. १-३-३ र ऐ. ऐ. वक.नं . ४५ को
०-१५-०, ठु िो मौिे राईिे ऐ ९(ऋ) को वक.नं . ४१ को ज. वव. १-५-५, तेजवहादुर
आिे मगरिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . १५ को १-११-०, नारार्ण लसं ह मगरिे ऐ ऐ ९(ऐ)
को वक.नं . ११ को ज.वव. १-१३-६, मानवहादुरको वपता कुिवहादुर आिे मगरिे ऐ ऐ

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 15
९(ऐ) को वक.नं . २७ को ज.वव. २-१३-३, जगतवहादुर राईको दाता गन्जलसं ह राईिे ऐ
ऐ ९(ऐ) को वक.नं . ३२ को १-१-१३ जगत राईकै दाता सवाजीत िालमछानेिे ऐ ऐ ९
(अ) को वक.नं . ५७ को १-०-० जगत राईकै दाता चन्रवहादुरिे ऐ ऐ वडा नं . ९ (ऐ)
को वक.नं . १६ को १-८-१४, रामप्रसाद राईको दाता जीतमान राईिे ऐ ऐ वडा नं . ९
(अ) को वक.नं . ३४ को १-०-० जग्गा सट्टाभनाामा पाएको कुरा मािपोत कार्ाािर् बेिवारी
मोरङ्गबाट प्राप्त हामीिे प्रमाणमा पेश गरे को िगतबाट दे स्खई रहे कोिे सट्टाभनाा नपाएको
भन्ने लनवेदन स्जवकर झुठ्ठा रहे को हुाँदा तथ्र् प्रमाण िुकाई गरे को लनवेदनको आधारमा सट्टा
भनाा नपाएको भन्ने आधार लिइ अदाितबाट जारी भएको आदे श कार्म रहन नसक्ने प्रष्टै
छ। लमलत २०३८|१०|२१ को राजपत्रमा सुनसरी स्जल्िाको सदुा जिाधार क्षेत्रबाट
आवादी उठाई अन्र्त्र जग्गा ददई बसोवास गराई सवकए तापलन खालि भएको क्षेत्रमा उनाउ
पररवार आई पुनाः अलतक्रमण गरे कोमा अलतक्रमणकारीहरुिाई उठाई सो जिाधार क्षेत्र
सम्बस्न्धत वन कार्ाािर्द्धारा लनदे शन वमोस्जम गने गराउने गरी स्जम्मा िगाई ददने काम
बााँकी भए पुरा गने" क्षेत्रालधकार ददई मोरङ्ग सुनसरी स्जल्िा वनक्षेत्र सुदृढीकरण उच्चथतररर्
आर्ोग गठन गररएबाट र सो आर्ोगिे आवादी उठाई सट्टाभनाा ददई उक्त सदुा जिाधार
क्षेत्र वन कार्ाािर्िाई स्जम्मा िगाएको हुाँदा स्जल्िा वन कार्ाािर्िे उक्त सट्टाभनाा
ददइसकेको वन कार्म भएको जग्गाको वन ऐन अनुसार िगतकट्टाको कारवाही गरी
िगतकट्टा गराउनु पने मा सो गना सम्मालनत अदाितको फैसिाबाट नरोवकएकोमा सो फैसिा
दे खाई अतो िापी िगतकट्टाको कारवाही नगरे को कारण भूमावफर्ाहरुिे र्स अदाितको
फैसिा दे खाई बन कार्म भएको क्षेत्रमा वन ववनास गना िािेका, सदुा जिाधर क्षेत्रमा क्षलत
पुर्ाउन िािेकािे सो रोकी सट्टाभनाा ददइसकेको जग्गाको कानुन वमोस्जम िगतकट्टाको
कार्ावाही गनुा भन्ने आदे श जारी गरी पाउन हामीिे लनवदे न गरे को र वन कार्ाािर् िगार्तका
लनकार्िे सो थवीकारी लिस्खत जवाफ गरे को तिा व्र्स्क्तहरुिे समेत ७० प्रलतशत जग्गाको
िगतकट्टा गना सहमत भैसकेको भनी लिस्खत जवाफ गरे को हुाँदा लनवेदन माग वमोस्जम
आदे श जारी हुन ु पनेमा र्स सम्मालनत अदाितको आदे शको अपव्र्ाख्र्ा गरी लनवेदन खारे ज
हुने ठहर्र्ाई भएको अस्न्तम आदे श र्स सम्मालनत अदाितको आदे श तिा न्र्ार्का मान्र्
लसद्धान्त ववपररत छ।सट्टाभनाा पाइसकेका जग्गाहरु िगतकट्टा नभै व्र्स्क्तकै नाममा रवहरहे का

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 16
 कारण भूमावफर्ाहरुिे केही जग्गा आफनो नाममा राजीनामा पाररत गराई लिई केहीको
रकम ददन्छौ भनी तत्कािीन जग्गाधनीहरुबाट साववककै ठे गाना दे खाई र्स अदाितमा.
ररट गरे का हुन भन्ने कुरा तत्कािीन जग्गाधनीहरुको म्र्ाद बेपत्ते तामेि भएबाट थपष्ट छ।
अताः ववपक्षीहरुको भोग बसोवास नरहे को अन्र् व्र्स्क्तहरुिे जं गि ढािफााँड गना िागेको
र सरोकारवािा सरकारी लनकार्हरुिे समेत र्स सम्मालनत अदाितबाट भएको आदे शको
अपव्र्ाख्र्ा गरी सदुा जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण गना पलछ हटे को दे स्खईरहकोमा अदाितको
आदे शको अपव्र्ाख्र्ा गरी ररट लनवेदन खारे ज हुने ठहर्र्ाई पुनरावेदन अदाित
ववराटनगरबाट लमलत २०७१।४।१९ मा भएको अस्न्तम आदे श पूणत
ा त्रुटीपूणा एवम् न्र्ार्
कानुन र मान्र् लसद्धान्तको ववपरीत रहे को र सो आदे शिे सावाजलनक सम्पलतको ववनास
समेत गने हुाँदा बदर उल्टी गरी लनवेदन माग वमोस्जम आदे श जारी गरी सरकारी
सावाजलनक सम्पलतको सुरक्षा गरी पाउन सादर अनुरोध छ भन्नेसमेत व्र्होराको लमलत
2071।08।25 मा ज्ञान बहादुर राई समेतिे र्स अदाितमा गरे को पुनरावेदनपत्र।
२४. र्समा सवोच्च अदाितबाट लमलत २०६१।१।१५ मा भएको फैसिाबाट “जग्गाको
मुआब्जा ददइसकेको भन्ने प्रमाण पेश हुन नसकेको स्थिलतमा वववाददत जग्गा रोक्का रास्खएको
हदसम्म ववपक्षी स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीको लमलत २०५८।३।१७ को पत्र तिा
सो आधारमा भएका सम्पूणा कामकारवाही त्रुवटपूणा दे स्खएकोिे उत्प्रेषणको आदे शद्वारा बदर
गररददएको छ” भन्ने उल्िेख भएको दे स्खन्छ। स्जल्िा ववकास सलमलतको लमलत
२०५८।३।१७ को पत्रको व्र्होराबाट “सदुाजिाधार क्षेत्र तोवकएको र सम्बस्न्धत जग्गा
धनीहरुिाई मुआब्जा ददइएको प्रमाण जुटाउन केही समर् िाग्ने भएकोिे सो अवलधसम्म
सं िग्न वक.नं . बमोस्जमका जग्गाहरु रस्जष्ट्रेशन पास िगार्तका कारोवार थिलगत गरी
सहर्ोग गररददनुहन
ु ” भन्ने उल्िेख भएको पाइएकोिे सवोच्च अदाितबाट भएको उल्िेस्खत
फैसिा र लमलत २०५८।३।१७ को स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीको पत्रसमेतको
मूल्र्ाङ्कनको रोहमा पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट लमलत २०७१।४।१९ मा भएको
ु ी ऐन, अ.बं .२०२ नं . र
फैसिा फरक पना सक्ने दे स्खएकोिे छिफिको लनलमत्त मुिक
सवोच्च अदाित लनर्माविी, २०७४ को लनर्म ६७ बमोस्जम प्रत्र्िी ववपक्षीहरुिाई सूचना
म्र्ाद जारी गरी तामेि भई आएपलछ लनर्मानुसार पेश गनुा भन्नेसमेत व्र्हराको लमलत

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 17
 २०७४।11।6 गते र्स अदाितबाट भएको आदे श।
२५. म लिस्खत प्रलतवादकतााका नाममा मािपोत कार्ाािर् सुनसरीमा दताा कार्म रहे को
साववकको बााँझगरा गाववस वडा नं . ९ (ख) वक.नं .१४४ को जग्गाको जग्गा धनी दताा
िे ष्ता र प्रमाण पूजाा मा.पो.का.मा कार्म छ। उक्त दताा िे ष्ता हािसम्म कार्म भएकोिाई
बदर गरी पाऊाँ भन्ने ररट लनवेदन परे को होइन। सवोच्च अदाितबाट भएका फैसिा अस्न्तम
भइरहे को सम्वत् २०५८ सािमा स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीबाट मािपोत कार्ाािर्
सुनसरीिाई जग्गा रोक्का राखी ददन पत्राचार भएकोिाई ररट लनवेदक ववखे राई समेतबाट
िी सवोच्च अदाितमा जग्गा फुकुवा समेत गरी ददनु भन्ने आदे शको माग गरी दार्र भएको
उत्प्रेषणर्ुक्त परमादे शको ररट लनवेदनमा (२०५८ सािको ररट नं .३३९३) लमलत
२०६१/१/१५ मा लमलत२०५८/३/१७ मा स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीबाट भएका
पत्राचार बदर हुने ववपक्षीबार र जग्गा फुकुवा गरी ददनु भन्ने गरी आदे श भएका फैसिा
अस्न्तम भइसकेको छ।
२६. स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर् सुनसरीबाट साववक बााँझगरा हािको पााँचकन्र्ा गाववस अन्तगातका
जग्गा रोक्का राख्ने आदे श मा.पो.का सुनसरीिाई ददए उपर रोक्का बदर गरी पाउन ववखे राई
समेतबाट िी सवोच्च अदाितमा दार्र गरे को सम्वत् २०६५ सािको WO-०५०९ चलित
लनर्म को उत्प्रेषणर्ुक्त परमादे शको लनवेदनमा जग्गा फुकुवाको माग समेत भएकोमा ररट
जारी हुने ठहरी लमलत २०६७/१२/१७ मा भएका आदे श अस्न्तम भई बसेको छ।
िेस्खएको नागररक अलधकार ऐन २०१२ को दफा १७ तिा पुनरावेदन अदाित
लनर्माविी, २०४८ को लनर्म ३३ (क) िाई आधार लिई दार्र भएको लनषेधाज्ञा र
परमादे शको आदे श माग गररएको लनवेदनबाट िी सवोच्च अदाितबाट भएको अस्न्तम
आदे श र फैसिा बदर हुन सक्दै न।
२७. िी सवोच्च अदाितबाट लमलत २०६७/१२/१७ मा स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीबाट
जग्गा रोक्का राख्ने गरी मा.पो.का सुनसरीिाई भएका पत्राचार उत्प्रेषणको आदे शद्वारा बं दर
भएको र थिानीर् तहमा भएका सहमलतिाई कार्ान्वर्न गराउन तत्कािीन वन तिा
भ ुसं रक्षण मन्त्री अग्नी प्रसाद सापकोटाबाट लमलत २०७३/१/१५ मा भएको नेपाि
सरकारको मन्त्री थतरीर् लनणार् अस्न्तम अवथिा भइबसेको छ।

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 18
२८. हकदै र्ा नभएका व्र्स्क्तवाट अन्र्ार्मा नपरी ररसइववका कारण ररट लनवेदन दार्र गनुा
भएको छ। सदुा जिाधार क्षेत्रको रे खदे ख र सं रक्षण ररट लनवेदकबाट नभई नेपाि सरकार
स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरी, स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर् सुनसरी, वन कार्ाािर् सुनसरी र
थिानीर् लनकार् धरान नगरपालिकाबाट भएको छ। नेपाि सरकारका आलधकाररक
लनकार्बाट जग्गा रोक्का राख्नेगरी भएका लनणार् र पत्राचार समेतिाई उत्प्रेषणका आदे शद्वारा
सवोच्च अदाितबाट बदर भएको दे खी जानी लिस्खत प्रलतवादकताासम्मिाई दुाःख ददने
मनसार् राखी दार्र भएको ररट लनवेदनिाई िी पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट खारे ज
हुने ठहर भई फैसिा भएको हो। र्सिा लिस्खत प्रलतवादकतााका वपता चन्रबहादुर लिम्बुबाट
साववक बााँझगरा ९(ग) अन्तगातका कुनै पलन जग्गाको सट्टा भनाा र क्षलतपूलता नपाएका
व्र्स्क्त २०३६ सािमा परिोक भईसक्नु भएका व्र्स्क्तिाई समेत ववपक्षी तुल्र्ाई िी
पुनरावेदन अदाित ववराटनगरमा सम्बत् 2070-WO-0191 को लनषेधाज्ञार्ुक्त
परमादे शको ररट लनवेदन दार्र गरी नागररक ऐन, 2012 को दफा 17 को प्रलतकूिको
ररट लनवेदनिाई खारे ज हुने ठहर भएको हुाँदा उक्त फैसिािाई सदर कार्म राखी ववपक्षीबाट
दार्र भएको पुनरावेदन दावी खारे ज गरी पाउाँ भन्नेसमेत व्र्होराको चन्र बहादुर लिम्बुको
मु.सं . गने लनजको छोरा हररवहादुर लिम्वुको लिस्खत प्रलतवाद।
ठहर खण्ड
२९. लनर्मानुसार दै लनक पेशी सूचीमा चढी ईजिास समक्ष पेश हुन आएको हुन प्रथतुत मुद्ामा
पुनरावेदक लनवेदकको तफाबाट उपस्थिलत ववद्वान वररष्ठ अलधवक्ताहरु िी ध्रविाि
ु िे ष्ठ, िी
सुरेन्र भण्डारी तिा ववद्वान अलधवक्ताहरु िी जीवन कुमार िापा, िी कृष्ण नारार्ण पालिखे
र िी र्ुवराज कोईरािािे राजा वीरे न्रिे २०३३ सािमा भ्रमण गदाा सदुा जिाधार क्षेत्रको
सं रक्षण गनुा पने भनी हुकुम बक्स भए बमोस्जम उक्त क्षेत्रमा बसोबास गने तिा जग्गा
भएका व्र्स्क्तहरुिाई मोरङको बर्रवन गा.वव.स., वडा नं . ९ मा सट्टा भनाा ददई उक्त
थिानमा वृक्षारोपण गने र जग्गाको िगत कट्टा गने लनणार् भएको तर िगत कट्टा नभै
सकेकोिे ववपक्षीहरुिे सट्टा भनाा पाएको कुरािाई िुकाई लमलत २०५८ मा लबखे राईसमेतिे
ररट नं . ३३९३ र सामलत लिम्वुसमेतिे सम्वत २०६५-WO-०५०९ को सवोच्च अदाितमा
जग्गा फुकुवा गरी पाउाँ भनी ररट लनवेदन ददई र्स अदाितबाट उस्ल्िस्खत जग्गा रोक्का

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 19
 राख्न िेस्खएको पत्र बदर गरे कोिे उक्त क्षेत्रमा उनाउ पररवार आई उस्ल्िस्खत फैसिा
दे खाई िगत कट्टा नगरे को कारण उक्त सदुा जिाधर क्षेत्रमा क्षलत पुर्र्ाउन िािेकोिे रोकी
पाउन लनवेदन गरे कोमा सम्मालनत अदाितको उस्ल्िस्खत फैसिाको अपव्र्ाख्र्ा गरी
तत्कािीन पुनरावेदन अदाितबाट लनवेदन खारे ज हुने गरी भएको त्रुटीपूणा फैसिा बदर गरी
सावाजलनक सरोकारको प्रथतुत लनवेदनमा ररट जारी हुनपु छा भनी गनुा भएको बहस सुलनर्ो।
३०. प्रत्र्िी नेपाि सरकारको तफाबाट उपस्थित ववद्वान उपन्र्ार्ालधवक्ता िी बुवद्धिाि िे ष्ठिे
लमलत २०५८ मा लबखे राईसमेतिे ररट नं . ३३९३ ददएको सािै सामलत लिम्वुसमेतिे
ददएको सम्वत २०६५-WO-०५०९ को ररटमा जग्गा फुकुवा गने गरी ररट जारी भएकोमा
तत्कािीन थिानीर् ववकास अलधकारीिे पुनराविोकनको िालग सवोच्च अदाितमा लनवेदन
ददएकोमा पुनराविोकनको लनथसा नभएको कारण उक्त फैसिा अस्न्तम भएकोिे फैसिा
कार्ाान्वर्नमा पठाइएको हो। सोही फैसिािाई आधार लिदैं तत्कािीन पुनरावेदन अदाित
ववराटनगरबाट भएको फैसिा लमिेकै दे स्खं दा सदर हुन ु पछा भनी गनुा भएको बहससमेत
सुलनर्ो। प्रत्र्िी मध्र्ेका धरान उपमहानगरपालिकाका तफाबाट उपस्थित ववद्वान अलधवक्ता
िी अभइन्र लनरौिा, प्रत्र्िी लबखे राई समेतका तफाबाट उपस्थित ववद्वान वररष्ठ अलधवक्ता
िी सानुराज पोखरे ि, प्रत्र्िी हररबहादुर लिम्बुको तफाबाट उपस्थित ववद्वान अलधवक्ता िी
जगतबहादुर िापािे वाथतववक जिाधार क्षेत्रमा पने हाम्रो भोगमा भएको जग्गा मध्र्े हामीिे
३० लिने र धरान नगरपालिकािाई ७० छालडददने सहमती बमोस्जम जग्गा छालडसकेको
अवथिा छ। सवोच्च अदाितबाट अस्न्तम फैसिा भई वववादको लनपटारा भइसकेको र
पुनाः केही व्र्स्क्तहरुिे सदुा जिाधार सं रक्षणका नाममा हामीिाई हाम्रो जग्गा भोग गना
रोक्ने कार्ा हुन िािेको हुाँदा ररट खारे ज हुने गरी तत्कािीन पुनरावेदन अदाितबाट
ववराटनगरबाट भएको फैसिा कानून बमोस्जम नै हुाँदा सदर हुनपु छा भनी गनुा भएको
बहससमेत सुलनर्ो।
३१. उपरोक्त बमोस्जम ववद्वान वररष्ठ अलधवक्ताहरु तिा अलधवक्ताहरु र ववद्वान उपन्र्ार्ालधवक्ताको
बहस स्जवकर सुनी लमलसि प्रमाण सवहतका सम्पूणा कागजातहरुको अध्र्र्न गरी हे दाा,
तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट लमलत २०७१।४।१९ मा भएको फैसिा
लमिेको छ वा छै न, पुनरावेदक लनवेदकको पुनरावेदन स्जवकर पुग्न सक्छ वा सक्दै न भन्ने

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 20
 सम्बन्धमा लनणार् ददनुपने दे स्खर्ो।
३२. लनणार्तफा ववचार गदाा, धरान बजारको उत्तर पस्िम उत्तर पूवम
ा ा सदुा जिाधार क्षेत्र रहे को
छ। धरान बजार पहाडको फेदीमा रहे को हुाँदा र्हााँ मधेशमा जथतो जलमनबाट पानी लनकाल्न
सम्भव छै न। धरान बजारको पानीको स्रोत भनेको नै सदुा जिाधार क्षेत्र हो। सदुा जिाधार
क्षेत्र (स्जल्िा सुनसरी साववक बााँझगरा गाउाँ पञ्चार्त हािको पााँचकन्र्ा गा.वव.स.वडा नं .९
पूरै र साववक ोपा गाउाँ पञ्चार्त हाि ववष्णुपादुका गा.वव.स., वडा नं .७ पूरैमा) अवस्थित
रहे कोमा सो थिानमा जनसं ख्र्ाको वृवद्ध भई वन क्षेत्रको कटानी हुन िािेको र पानीको
मुहानमा फोहर बढ्न िािी जिाधार क्षेत्र सङ्कटमा पना िािेको हुाँदा तत्कािीन राजा
वीरे न्रको २०३३ सािमा भएको पूवााञ्चि ववकास क्षेत्रको भ्रमणको अवसरमा थिानीर्
बालसन्दाबाट गुनासो हुाँदा सदुा जिाधार क्षेत्रमा भएको आवादी उठाई अन्र्त्र बसाउने र सो
क्षेत्रमा वृक्षारोपण गनू ा भनी लनदे शन बक्स भए बमोस्जम तत्कािीन अञ्चिाधीशको
अध्र्क्षतामा थिापना भएको सलमलतिे मापदण्ड बनाई सो क्षेत्रमा बथने बालसन्दािाई स्जल्िा
मोरङ्ग बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ को २४३ लबगाहा जग्गा मापदण्ड बमोस्जम ववतरण
गरी बसोबास गराई जिाधार क्षेत्रमा वृक्षारोपण गररएको लिर्ो। थिानीर् मालनसिाई अन्र्त्र
बसाइसकेपलछ पुनाः केही मालनसहरुिे अलतक्रमण गरी जङ्गि फाँडानी गने , र टहरा लनमााण
गने, जग्गा प्िवटङ्ग गरी लबक्री ववतरण गना िािेकोिे के भएको रहे छ भनी बुझ्दा सट्टा भनाा
बापतमा जग्गा ददई उक्त क्षेत्रबाट हटाइएका व्र्स्क्तहरुको साववक जग्गा रोक्का मात्र रहे को,
िगत कट्टा नभएको हुाँदा सो कुरा िाहा पाई केही व्र्स्क्तहरुिे सवोच्च अदाितमा रोक्का
फुकुवा गरी पाउाँ भनी लमलत २०५८ साि र २०६५ सािमा रीट लनवेदन ददई रोक्का
फुकुवाको आदे श गराएका रहे छन्। र्सरी सट्टा भनाा बापतमा अन्र्त्र जग्गा प्राप्त गररसकेको
अवथिा हुाँदा हुाँदै ववपक्षी मािपोत कार्ाािर् सुनसरीिे जग्गाको िगत कट्टा नगरी रोक्का
मात्र राखेकोमा सो को गित फाइदा उठाई अदाित समेतिाई गुमराहमा राखी जग्गा
फुकुवा गराई जिाधार क्षेत्रको जग्गाको वन फाँडानी गने , आवाद गने , जग्गा लबक्री ववतरण
गने जथता कार्ा हुन िािेको र त्र्थतो कार्ािे जिाधार क्षेत्र प्रदुवषत हुने, ववनाश हुने, त्र्सिे
धरानवासीको पानीको मूख्र् स्रोतको ववनाश भई पानीको सङ्कट हुने र सो कार्ािे अन्र् िुपै
समथर्ा ल्र्ाउने अवथिा हुाँदा जिाधार क्षेत्रको साववक बमोस्जमको लसमाना कार्म गरी वन

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 21
 सं रक्षण गनू ा गराउनू, भनी ववपक्षीहरुका नाउाँमा लनषेधाज्ञार्ुक्त परमादे शको आदे श जारी गरी
पाउाँ भन्नेसमेतको लनवेदनपत्र रहे कोमा माग बमोस्जम लनषेधाज्ञार्ुक्त परमादे शको आदे श
जारी हुन सक्ने अवथिाको ववद्यमानता रहे को नदे स्खं दा ररट खारे ज हुने ठहछा भनी तत्कािीन
पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट फैसिा भए उपर स्चत्त नबुझाई लनवेदकको तफाबाट र्स
अदाितमा पुनरावेदन गरे को दे स्खर्ो।
३३. सो सन्दभामा ववचार गदाा प्रथतुत ररट लनवेदन धरान बजारको उत्तर पस्िम उत्तर पूवम
ा ा
अवस्थित सदुा जिाधार क्षेत्र सं रक्षण साँग सम्वस्न्धत रहे को दे स्खन्छ। प्रथतुत लनवेदनमा
उठाईएको ववषर् सावाजालनक सरोकारको अत्र्न्त महत्वपूणा थवच्छ खानेपानी वपउन पाउनु
व्र्स्क्तहरुको जीवनको अलधकारसाँग सम्वस्न्धत सं वेदनस्शि ववषर्बथतुको रुपमा रहे को
दे स्खन्छ। पुनरावेदकहरुिे तत्कािीन पुनरावेदन अदाितमा लनवेदन ददं दा पलन सालबक
ु ी ऐन अ.वं. 10 नं . बमोस्जम अड्डाको अनुमलत लिई लनषेधाज्ञाको लनवेदन ददएको
मुिक
दे स्खन्छ।
३४. लनवेदनमा उठाइएको सदुा जिाधार क्षेत्रमा तत्कािीन वन क्षेत्रको कटानी भई पानीको
मुहानमा फोहर भएको र उक्त क्षेत्र सङ्कटमा परे को भनी तत्कािीन राजा वीरे न्रको २०३३
सािमा भएको भ्रमणमा उस्ल्िस्खत सदुा जिाधार क्षेत्रमा (स्जल्िा सुनसरी साववक बााँझगरा
गाउाँ पञ्चार्त हािको पााँचकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं .९ पूरै र साववक ोपा गाउाँ पञ्चार्त
हाि ववष्णुपादुका गा.वव.स., वडा नं .७ पूरैमा) भएको आवादी उठाई अन्र्त्र बसाउने र
उक्त थिानमा वृक्षारोपण गनू ा भनी लनदे शन बक्स भएको र उक्त लनदे शन बमोस्जम सलमलत
गठन भई सलमलतको लनणार्ानुसार मापदण्ड बनाई उस्ल्िस्खत क्षेत्रमा बसोबास गने २०९
रपररवारिाई स्जल्िा मोरङ्ग बर्रवन गा.वव.स., वडा नं .९ मा २४३ लबगाहा जग्गा ववतरण
गरी बसोबास गराई उक्त जिाधार क्षेत्रमा वृक्षारोपण गररएको भन्ने लनवेदन तिा लिस्खत
जवाफको बेहोराबाट दे स्खएको छ।
३५. लनवेदकहरुिे लनवेदनमा उठाएको मुख्र् स्जवकर सदुा जिाधार क्षेत्रको सं रक्षणको िालग
साववक उक्त थिानमा जग्गा तिा बथती रहे का बालसन्दाहरुिाई मोरङ स्जल्िाको वर्रवन
गा.वव.स. वडा नं . ९ मा सट्टा भनाा ददएकोमा जग्गा रोक्का मात्र भएको तर जग्गाको िगत
कट्टा नभएकोिे साववक क्षेत्रबाट हटाइएका व्र्स्क्तहरु लबखे राईसमेतिे २०५८ सािमा

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 22
 ररट नं .३३९३ र सामलत लिम्वु समेतिे २०६५ सािमा WO-०५०९ को ररट लनवेदन
ददई जग्गा रोक्का फुकुवा गराउने गरी ररट जारी गराई उक्त आदे शिाई आधार बनाई
ववपक्षीबाट जग्गा ववक्री ववतरण तिा बनजं गिको कटानी भई सदुा जिाधार क्षेत्र सं कटमा
रहे कोिे उस्ल्िस्खत जग्गा सट्टा भनाा ददएका जग्गाको िगत कट्टा गरी वन लसमाना कार्म
गने गरी ववपक्षीका नाउाँमा परमादे शसमेत जारी गररपाउाँ भन्ने रहे को छ।
३६. तत्कािीन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट लनवेदन खारे ज गदाा लनवेदक लबखे राईसमेतिे
मािपोत कार्ाािर् सुनसरी समेत उपरमा उत्पेषणर्ुक्त परमादे श जारी गरी पाउन सवोच्च
अदाितमा ददएको 2058 सािको ररट नं . 3393 र सामती लिम्बुसमेत ददएको 2065
सािको WO-0509 को ररट लनवेदनमा भएका फैसिािाई आधार लिएको दे स्खर्ो।
उस्ल्िस्खत सवोच्च अदाितबाट भएको फैसिा हे दाा, लनवेदक ववखे राई र ददिीप राईिे
लनवेदकका नाउाँमा रहे का साववक हजुरबुवा सुरागी राईको नामको वाझगरा गा.वव.स., वडा
नं . ९(ग) वक.नं . ८ का जग्गा लबखे राईको नाममा 2058 साि अषाढमा नामसारी दताा
भई रार्सी कारणिे लबक्री गना भनी लमलत 2058/11/09 मा रास्जनामा पाररत गराउन
मािपोत कार्ाािर्मा जााँदा स्जल्िा ववकास सलमलतको लमलत २०५८।३।१७ को पत्रिे
रोक्का राख्न िेखी आए बमोस्जम स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर् सुनसरीको लमलत
2058/03/१9 को पत्रिे रोक्का रहे को जानकारी भएको भनी सो रोक्का बदर गराउन
सम्वत २०५८ सािको ररट नं . ३३९३ को उत्प्रेषणर्ुक्त परमादे शको ररट लनवेदन ददएकोमा
लनवेदकको नाममा दताा लतरो हक हुन आएको जग्गाको मुआव्जा ददईसकेको भन्ने प्रमाण
पेश हुन नसकेको स्थिलतमा वववाददत जग्गा रोक्का रास्खएको हदसम्म ववपक्षी स्जल्िा ववकास
सलमलत सुनसरीको लमलत २०५८।३।१७ को पत्र तिा सो आधारमा भएका सम्पूणा काम
कावााही त्रुटीपूणा दे स्खएकोिे उत्प्रेषणको आदे शिे बदर गररदएको छ भनी लमलत
२०६१।१।१५ मा आदे श भएको भन्ने दे स्खन्छ।
३७. त्र्थतै लनवेदक सामती लिम्बु, ववखे राई समेतका १५ जना जलत व्र्स्क्तहरु लमिी मािपोत
कार्ाािर् सुनसरी इनरुवासमेत उपर सम्वत २०६५ सािको WO- ०५०९ को उत्प्रेषणर्ुक्त
परमादे श लनवेदन दार्र गरे कोमा र्स अदाितबाट लमलत २०६१।१।१५ को 2058
सािको लन.नं .3393 मा भएको आदे शिाई आधार लिदैं लनवेदकहरुका नाउाँमा कार्म

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 23
 रहेको जग्गाको लतरो लनवेदकहरुिे लतरे बुझाई रहेको अवथिा दे स्खएको एवम् दावीका
जग्गाको मुआब्जा समेत र्ी लनवेदकहरु समेतिे प्राप्त गरे को भन्ने ठोसर्ुक्त आधार समेत
ववपक्षीहरुबाट प्रथतुत हुन नसकेको एवम् लनवेदकहरु समेतका जग्गा रोक्का राख्ने गरी भएको
स्जल्िा ववकास सलमलत सुनसरीको लमलत २०५८।३।१७ को मुिपत्र नै बदर भैसकेको
दे स्खं दा मुिपत्र नै बदर भएपलछ लनवेदकहरुको हकमा बााँकी रहेको मान्न लमिेन भनी उक्त
लमलत २०५८।३।१७ को पत्रबाट भएका सम्पूणा काम कावााही समेत उत्प्रेषणको आदे शद्वारा
बदर गरी ददएको छ’’ भनी लमलत २०६६।१२।१७ मा रोक्का रहे का जग्गा फुकुवा गरी
ददनु भनी ववपक्षीका नाउाँमा परमादे शको आदे श जारी भएको र उक्त आदे श उपर
पुनराविोकन गरी पाउन तत्कािीन थिानीर् ववकास अलधकारीिे र्सै अदाितमा लनवेदन
ददएको दे स्खन्छ। उक्त पुनराविोकनको लनवेदनमा ववपक्षी समेतका पररवारहरु मध्र्े
कसै िाई मोरङ स्जल्िाको ववलभन्न गा.वव.स.मा, कसै िाई सुनसरी स्जल्िाका ववलभन्न
गा.वव.स.मा सट्टा भनाा ददएको भन्ने कुरा पलन उठाईएको दे स्खन्छ। उक्त पुनराविोकनको
लनवेदन उपर लमलत २०६९।०४।८ मा र्सै अदाितबाट पुनराविोकनको लनथसा नहुने
गरी आदे श भएको समेत दे स्खर्ो।
३८. बन तिा भ-ु सं रक्षण मन्त्रार्िबाट प्राप्त सदुा जिाधार क्षेत्र सं रक्षण सम्वन्धी लनणार् सवहतको
फाइि हे दाा ‘’ िी ५ महाराजलधराज सरकारको वव.सं . २०३३ मा पूवााञ्चि ववकास क्षेत्रको
अनौपचाररक भ्रमणको अवसरमा धरानको सदुा खोिाको जिाधार क्षेत्रमा भएका आवादीहरु
उठाई अन्त बसाउने र त्र्ो ठाउाँमा थिानीर् पंचार्तिे र्िास्शघ्र बृक्षारोपण गने भन्ने लनदे शन
बक्स भए बमोस्जम उक्त जिाधारक्षेत्रको सं रक्षण गना त्र्स क्षेत्रको च्र्ुरीवास, लसरकोट
मुच ुङगा डााँडामा रहेका २०९ पररवारिाई सो ठााँउबाट उठाई मोरङ स्जल्िामा २४३ ववगाहमा
सट्टा भनाा ददई बसोबास गराएको छ’’ भन्ने उल्िेख गरे को दे स्खन्छ। बन तिा भूसंरक्षण
मन्त्रािर्बाट प्राप्त लमलत २०७२।३।१८ को वटप्पणी र आदे शमा भएको बेहोरा हे दाा समेत
’’… सदुा जिाधार क्षेत्रको १७९ पररवारिाई 243 ववगाहा जग्गा सट्टा भनाा ददईसकेको
भनी र्स मन्त्रािर् समेतिाई च.नं .714 लमलत 2045।2।32 को पत्रबाट जानकारी
गराएको पाइएको, त्र्थतै स्जल्िा वन अलधकृत तुिसीभक्त प्रजापलतिे तर्ार गरे को
2046।47 को वन कार्ा र्ोजना 2045 को पृष्ठ 8 मा “राजाको लनदे शन बमोस्जम

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 24
उक्त जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण गना त्र्स क्षेत्रको च्र्ूरीवास, लसरकोट, मुचङुं गा डााँडामा
रहे को 209 पररवारिाई सो ठााँउबाट उठाई मोरङ्ग स्जल्िामा 243 ववगाहा जग्गा सट्टाभनाा
ददई बसोबास गराइएको” भन्ने उल्िेख गरे को दे स्खन्छ।... सािै सदुा जिाधार क्षेत्रका
जग्गाको िगत कट्टा गने लनणार् समेत भई सकेको भए पलन िगत कट्टाको काम सम्पन्न
नभै व्र्स्क्तहरुकै नाममा रहे को दे स्खएको हुाँदा उक्त सदुा जिाधार क्षेत्रको जग्गा बेचववखन
हक हथतान्तरण गना नपाउने गरी तत्काि रोक्का राख्न’’ मािपोत कार्ाािर् सुनसरी धरानिाई
पत्राचार गरी सट्टा भनाा ददईसकेको जग्गाको व्र्स्क्तको नामबाट िगत कट्टा गरी सदुा जिाधार
कार्म गना सम्वस्न्धत लनकार्िाई आदे श ददने गरी शुरुमा लमलत २०७२।३।१८ गते
वटप्पणी उठाइएको प्राप्त फाईिबाट दे स्खएको छ। र्सरी उस्ल्िस्खत वटप्पणीमा समेत सदुा
जिाधार क्षेत्रका २०९ पररवारिाई उठाई मोरङ स्जल्िाको वर्रवनमा २४३ ववगाह जग्गा
सट्टा भनाा ददइएको भन्ने उल्िेख गरे को दे स्खन्छ। त्र्थतै सदुा जिाधार वापत वर्रबनमा
सट्टा पाएको भनी पुनरावेदकहरुिे पुनरावेदनको लनवेदनमा को कथिे, को कसको बाबु बाजे
वा दातािे कहााँ जग्गा पाएको भनी उल्िेख गरे को दे स्खन्छ। उक्त पुनरावेदनमा ‘’२०३३
सािमा सट्टा भनाा ददई आवादी उठाउन राजाबाट हुकुम बक्स भई तत्कािीन सलमलतिे
सट्टाभनाा ददई २०९ र पररवार त्र्हााँबाट उठाई वृक्षारोपण गररएको हो। र्स सम्मालनत
अदाितमा लनवेदन गने लनवेदकहरु मध्र्े ववखे राईको हजुरवावु सुरागी राईिे स्जल्िा मोरङ्ग,
बर्रवन गा.वव.स.वडा नं . ९(ऐ) को वक.नं . २० को ज.वव. २-१३-१३, सामती लिम्बुिे
ऐ ऐ ९(अ) को वक.नं . २८ को १-०-१८, चन्रवहादुर लिम्बुको दाता िािवहादुर राईिे
ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.न. ३१ को २-६-५, नरवहादुर िुङगेिी मगरिे ऐ ऐ ९(अ) को वक.नं .
५० को ज.वव. १-०-०, गोकुिे राईिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . १३ को ज.वव. १-१२-१३,
इन्रमान राईिे ऐ ऐ ९(अ) को वक.नं . ८० को ज.वव. १-०-०, कमालसं ह राईिे ऐ ऐ ९(ऐ)
को वक.नं . ४४ को ज.वव. १-३-३ र ऐ. ऐ. वक.नं . ४५ को ०-१५-०, ठु िे मौिे राईिे
ऐ ९(ऋ) को वक.नं . ४१ को ज. वव. १-५-५, तेजवहादुर आिे मगरिे ऐ ऐ ९(ऐ) को
वक.नं . १५ को १-११-०, नारार्ण लसं ह मगरिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . ११ को ज.वव.
१-१३-६, मानवहादुरको वपता कुिवहादुर आिे मगरिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . २७ को
ज.वव. २-१३-३, जगतवहादुर राईको दाता गन्जलसं ह राईिे ऐ ऐ ९(ऐ) को वक.नं . ३२

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 25
 को १-१-१३ जगत राईकै दाता सवाजीत िालमछानेिे ऐ ऐ ९ (अ) को वक.नं . ५७ को
१-०-० जगत राईकै दाता चन्रवहादुरिे ऐ ऐ वडा नं . ९ (ऐ) को वक.नं. १६ को १-८-
१४, रामप्रसाद राईको दाता जीतमान राईिे ऐ ऐ वडा नं . ९ (अ) को वक.नं . ३४ को १-
०-० जग्गा सट्टाभनाामा पाएको कुरा मािपोत कार्ाािर् बेिवारी मोरङ्गबाट प्राप्त हामीिे
प्रमाणमा पेश गरे को िगतबाट दे स्खई रहे कोिे सट्टाभनाा नपाएको भन्ने लनवेदन स्जवकर झुठ्ठा
रहे को हुाँदा तथ्र् प्रमाण िुकाई गरे को लनवेदनको आधारमा सट्टा भनाा नपाएको भन्ने आधार
लिइ अदाितबाट जारी भएको आदे श कार्म रहन नसक्ने प्रष्टै छ’’ भन्ने उल्िेख भएको
दे स्खन्छ। िे थतामा उल्िेख भएका व्र्स्क्त र जग्गा वववरण हे दाा ववपक्षीहरु मध्र्े अलधकांश
व्र्स्क्तहरुिे सट्टा भनाा पाएको समेत उस्ल्िस्खत बन तिा भ ु-सं रक्षण मन्त्रािर्बाट प्राप्त
फाइिबाट दे स्खएको छ। र्सरी ववपक्षीहरुिे सट्टा भनाा जग्गा पाएको भन्ने तथ्र्िाई िुकाई
जग्गा रोक्काको ववषर् मात्र उठाइ ररट लनवेदन गरे बाट सवोच्च अदाितबाट त्र्लतखेरका ररट
लनवेदकहरुको पक्षमा आदे श हुन गएको भन्ने दे स्खर्ो। उक्त आदे शहरु हे दाा एउटै व्र्स्क्त
लबखे राईिे दुई दुई पटक ररट लनवेदन ददएको पलन दे स्खर्ो। र्ो कुराहरुको बाबजुद
तत्कािीन पुनरावेदन अदाितबाट 2058 सािको ररट नं .3393, सम्वत २०६५ सािको
WO- ०५०९ का ररट लनवेदनमा र्स अदाितबाट लनणार् भएको भन्ने आधारमा प्रथतुत
लनवेदन तत्कािीन पुनरावेदन अदाितबाट खारे ज भएको भन्ने पाईर्ो।
३९. लनवेदनमा उस्ल्िस्खत क्षेत्र सदुा जिाधार क्षेत्रको रूपमा थिावपत भएको तथ्र्मा वववाद रहे को
छै न। 2033 सािमा तत्कािीन िी ५ महाराजको पूवााञ्चि ववकास क्षेत्रको अनौपचाररक
भ्रमणको अवसरमा नै त्र्हााँका पर्ाावरणीर् अवस्थिलतको अविोकन भई अव्र्वस्थित बथती
अन्र्त्र सारी सदुा जिाधार क्षेत्रमा वृक्षारोपण गने लनदे शन बक्स भएपलछ सदुा जिाधार क्षेत्र
ोषणा भएको दे स्खन्छ। सोही क्रममा उक्त क्षेत्रको नाप नक्सा गने समेतको कार्ा गरी
209 रधुरीिाई वन लडलभजन कार्ाािर्िे 2034 सािमा नै मोरङ बर्रवन र अमरदहको
जग्गा सट्टा भनाा ददएको भन्ने वन तिा भू-सं रक्षण मन्त्रािर्बाट प्रमाणको िालग आएको
उस्ल्िस्खत फाईिबाट दे स्खन्छ। र्सरी र्लत ठु िो जिाधार सं रक्षणको र्ोजनामा सम्बस्न्धत
ा जग्गाको सट्टा जग्गा नै ददई मोरङ्गमा पुनबाास गराईएकोमा सो कुरा
व्र्स्क्तहरुिाई ररतपूवक
उल्िेख नगरी लबखे राई र सामलत लिम्बु समेतका केही व्र्स्क्तहरुिे कुरा िुकाइ, सफाहात

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 26
 नलिई र्स अदाितमा ररट लनवेदन ददएको र तत्कािमा सरकारी पक्षबाट राम्रोसाँग कुरा
थपष्ट गना नसकेबाट ररट जारी भई धरान उपमहानगरपालिकाको पानीको स्रोत रहे को सदुा
जिाधार क्षेत्रको व्र्वथिापन नै धरापमा पना गएको दे स्खर्ो। एकालतर जग्गा लिने अको
लतर साववकको जग्गा नछाड्ने वा अलतक्रमण गरररहने कुरा पुनवाासमा हुने आमप्रचिन हो।
सदुा जिाधार क्षेत्रमा पलन त्र्सो गररएको दे स्खर्ो। अलतक्रमण कै कुरािाई लिएर लमलत
2038/10/21 को नेपाि राजपत्रमा पलन उक्त सदुा जिाधार क्षेत्रमा अन्र् पररवार आई
अलतक्रमण गरे मा लनजहरूिाई उठाउने कार्ा सम्बस्न्धत वन कार्ाािर्िे गने भनी सूचना
समेत प्रकास्शत भएको पलन दे स्खर्ो। तर पलन समर्मा िे थता च ुथत दुरुथत राख्न नसकेबाट
उक्त बसाई साररएको जग्गाको िगत कट्टा भइ नसकेको कारण हकवािािे नामसारी गरी
िगेको अवथिा रहे को दे स्खर्ो। र्ही क्रममा त्र्सरी नामसारी गरी अलतक्रमण गरे को र
जग्गा बेचलबखन समेत गना िागेको कारण तत्कािीन स्जल्िा ववकास सलमलतिे लमलत
2058/03/17 गते जग्गा रोक्का राख्न स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्मा पत्राचार गरे पलछ
स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्िे लमलत 2058/03/19 गते मािपोत कार्ाािर्मा रोक्काको
िालग िेखी रोक्का भएकोमा 2058 सािमा र 2065 सािमा समेत ररट लनवेदन परी
मालि उल्िेख भए बमोस्जम रोक्का बदर भएको पाईर्ो
४०. जिाधार क्षेत्रको सं रक्षण वातावरणीर् सं रक्षणको िालग अत्र्ावश्र्क र अपररहार्ा कार्ा हो।
बाढी, पवहरो, भूक्षर् जथता प्राकृलतक प्रकोपको लनर्न्त्रण गरी भू तिा जिाधार सं रक्षण
गनापने आवश्र्कतािाई महसुस गरी भू तिा जिाधार सं रक्षण ऐन, 2039 समेत जारी
भएको अवथिा छ। उक्त ऐनको दफा २(ख) मा भू तिा जिाधार सं रक्षणको पररभाषा गदै
बाढी, पवहरो, भूक्षर् जथता प्राकृलतक प्रकोपबाट कुनै क्षेत्रिाई नष्ट हुनबाट रोक्ने वा बचाउने
तिा पानीको आर्तन र बहाविाई सामान्र् स्थिलतमा राख्ने वा पानीको बहाविाई धलमिो
हुन नददई थवच्छता बनाई राख्ने कार्ािाई इं लगत गरे को पाइन्छ। सोही ऐनको दफा ३ मा
नेपाि सरकारको राजपत्रमा सूचना प्रकास्शत भई कुनै क्षेत्रिाई ४ वकल्िा खुिाई सं रस्क्षत
जिाधार क्षेत्र ोवषत गना सक्ने अलधकार समेत ददएको छ। उपरोक्त बमोस्जम नेपाि
राजपत्रमै सूचना प्रकास्शत भै सदुा जिाधारक्षेत्र ोवषत भएको वववाददत क्षेत्रमा ववपक्षी
मध्र्ेका ववखे राई समेतका व्र्स्क्तहरूिे दार्र गरे को ररट लनवेदनमा उस्ल्िस्खत 2058

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 27
 सािको ररट नं .3393 मा लबखे राईका बाजे सुरागी राईिे आनोनो वााँझ रा गाउाँको जग्गाको
सट्टा बर्रवन गा.वव.स. वडा नं .9ख वक.नं .20 को जग्गा पाएको सुरगी राईका
हकवािाहरूिे भोगचिन गरे को लिस्खत प्रमाणबाट पुवष्ट गना नसकेको भन्दै सो जग्गा लबखे
राईिे नामसारी गरी जग्गाधनी प्रमाणपूजाा गरे को, सो जग्गाको मुआब्जा वापतको जग्गा
लनजका बाजे सुरागी राईिे प्राप्त गरी भोग गरी सकेको, प्रमाण नभएको भन्दै स्जल्िा ववकास
सलमलतको पत्रको आधारमा रास्खएको रोक्का समेत बदर गररददएको दे स्खर्ो। हाि प्रमाणको
िालग आएको बन तिा भ-ु सं रक्षण मन्त्रार्िबाट प्राप्त सदुा जिाधार क्षेत्र सं रक्षण सम्वन्धी
लनणार् सवहतको फाइिबाट उक्त वााँझगरा गाउाँको जग्गाहरू सदुा जिाधार क्षेत्रका
जग्गावािाहरु मोरङ्गको वर्रवन र अमरदहमा जग्गा सट्टा भनाा ददएको दे स्खन्छ।
४१. उपरोक्त बमोस्जम 2033 सािको िी ५ को लनदे शन बमोस्जम सदुा जिाधार क्षेत्र ोषणा
गरी जग्गा समेत सट्टा भना ददइसकेको अवथिामा मािपोत कर्ाािर्मा िे थताको िगत कट्टा
नभएको कारणिे मात्र त्र्सको फाइदा उठाउन ववपक्षी मध्र्ेका ववखे राई समेतका
व्र्स्क्तहरू 2058 र 2065 सािमा अदाितमा सफा हात नलिई प्रवेश गरे को र र्स
अदाितबाट समेत लनजहरूको लनवेदन माग बमोस्जम रोक्का बदर गररददएको आदे शकै
आधारमा प्रथतुत ररट लनवेदन पलन पुनरावेदन अदाित ववराटनगरबाट खारे ज भएको दे स्खर्ो।
र्सरी तथ्र् िुकाई सफाहात नलिई अदाितको शरणमा आएका व्र्स्क्तहरुिाई अदाितिे
मद्त गना नसक्ने हुन्छ। तर सवोच्च अदाितबाट लनणार् भइसकेको कारण तत्कािीन
पुनरावेदन अदाितिे लनषेधाज्ञाको लनवेदन खारे ज गरे को दे स्खर्ो।
४२. उस्ल्िस्खत आधार कारणबाट लनवेदकको माग बमोस्जमको आदे श जारी भई सट्टा भनाा वापत
जग्गा पाएका सालबक स्जल्िा सुनसरी बााँझगरा गा.प हािको पााँचकन्र्ा गा.वव.स. वडा नं .
९ पुरै र साववक ोपा गा.पा. को हाि ववष्णु पादुका गा.वव.स. को वडा नं . ७ का पुरै
जग्गाहरुको िगत कट्टा गरी वन लसमाना कार्म गरी सदुा जिाधार क्षेत्रको जग्गाको
सं रक्षण गनुा गराउनु भनी ववपक्षीहरुको नाममा परमादे शको आदे श जारी हुने ठहछा।
प्रत्र्िी ववपक्षीहरु मध्र्े ववखे राई समेतिे ददएको 2058 सािको ररट नं . 3393 तिा
सामती लिम्वु समेतिे ददएको सम्वत २०६५ सािको WO- ०५०९ ररट लनवेदनमा
ववपक्षीहरु सफा हात नलिई वविम्व समेत गरी ररट लनवेदन ददएको र उस्ल्िस्खत ररट

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 28
लनवेदनमा क्रमशाः लमलत 2061।1।15 र 2067।12।17 मा भएको उक्त सवोच्च
अदाितको आदे शको रुलिङसाँग र्ो इजिास सहमत हुन नसकेको र उल्िेस्खत ररट
लनवेदनहरुमा र्स अदाितबाट पुनराविोकनको लनथसा नददएको भएतापलन पुनराविोकनको
लनथसा ददने कार्ा आफैंमा रुलिङ नहुाँदा सवोच्च अदाितबाट भएका उक्त आदे शसाँग सहमत
हुन नसवकएकोिे सवोच्च अदाित लनर्माविी २०७४ को लनर्म २३(२)(ङ) बमोस्जम
ा प्रथतुत वववाद सदुा जिाधार क्षेत्रको सं रक्षणसाँग
प्रथतुत मुद्ा पूणा इजिासमा पेश गनू।
सम्बस्न्धत हुाँदा र्ो वववादको लनरुपण पूणा इजिासबाट नहुाँदा सम्म 2058 सािको ररट
नं . 3393 तिा 2065 सािको WO-0509 को मुद्ामा र्स अदाितबाट क्रमशाः लमलत
2061।1।15 र 2067।12।17 को लनणार्मा उल्िेस्खत जग्गा स्जल्िा सुनसरी
सालबक बााँझगरा गा.वव.स. को हाि पञ्चकन्र्ा गा.वव.स., वडा नं . 9 पूरै र सालबक ोपा
गा.वव.स.को हाि ववष्णुपादुका गा.वव.स., वडा नं .7 को पूरै भनी लनवेदनमा उल्िेस्खत
जग्गाको वतामानमा पररवलतात थिानीर् तह र वडा समेत पत्ता िगाई सो जग्गाहरु वकत्ताकाट
हथतान्तरण, नक्सापास तिा थवरुप पररवतान हुन नपाउने गरी र्िास्थिलतमा राख्न िगाउनु
भनी ववपक्षी मध्र्ेका सरकारी कार्ाािर् र थिानीर् तह समेतका नाउाँमा र्ो अन्तरकािीन
आदे शसमेत जारी गररददएको छ। आदे शको जानकारी सो कार्ाािर्हरुिाई अवविम्व ददनू।

न्र्ार्ाधीश
उक्त रार्मा म सहमत छु ।

न्र्ार्ाधीश
इजिास अलधकृत: शारदादे वी पौडेि(उप-सस्चव)
कम्प्र्ुटर अपरे टर: रे खा भट्टराई
इलत सं वत् २०79 साि मा २४ गते रोज ३ शुभम् -----------------------------।

धरान नगरपालिका, वडा नं.12 स्थित जनसरोकार मन्च नेपाि धरान, सुनसरीसमेत ववरुद्ध स्जल्िा प्रशासन कार्ाािर्, सुनसरी, इनरुवासमेत
मुद्ााः लनषेधाज्ञा लमस्ित परमादे श। (071-CI-1187) पृष्ठ 29