Jawapan Penuh

Tema: Proses Kimia
Bab
1 Keseimbangan Redoks
e-RPH
Redox Equilibrium Jawapan
1.1 Pengoksidaan dan Penurunan/Oxidation and Reduction
Revisi Pantas
1 Tindak balas redoks ialah tindak balas kimia yang melibatkan proses pengoksidaan dan penurunan
yang berlaku secara serentak.
Redox reaction is a chemical reaction involving oxidation and reduction processes that occur simultaneously.
2 Jadual di bawah menunjukkan perbandingan antara pengoksidaan dengan penurunan.
The table below shows the comparison between oxidation and reduction.
Pengoksidaan Penurunan
Oxidation Reduction
(a) Penambahan oksigen (a) Kehilangan oksigen
Gain of oxygen Loss of oxygen
(b) Kehilangan hidrogen (b) Penerimaan hidrogen
Loss of hydrogen Gain of hydrogen
(c) Pendermaan elektron (c) Penerimaan elektron
Donation of electrons Gain of electrons
(d) Peningkatan nombor pengoksidaan unsur (d) Pengurangan nombor pengoksidaan unsur
Increase in the oxidation number of elements Decrease in the oxidation number of elements
3 Agen pengoksidaan ialah bahan yang mengalami penurunan.

An oxidising agent is a substance that undergoes reduction.
4 Agen penurunan ialah bahan yang mengalami pengoksidaan.
A reducing agent is a substance that undergoes oxidation.
5 Contoh/Example:
2Mg + O2 → 2MgO

Setengah persamaan:
Half equations:
(a) Mg → Mg2+ + 2e–
Magnesium mengalami pengoksidaan kerana
Magnesium undergoes oxidation because
(i) atom magnesium menderma elektron
magnesium atoms donate electrons
(ii) nombor pengoksidaan magnesium bertambah daripada 0 kepada +2
the oxidation number of magnesium increases from 0 to +2
(iii) magnesium menerima oksigen
magnesium receives oxygen
(iv) magnesium ialah agen penurunan
magnesium is a reducing agent
(b) O2 + 4e– → 2O2–
Oksigen mengalami penurunan kerana
Oxygen undergoes reduction because
(i) atom oksigen menerima elektron
oxygen atoms gain electrons
(ii) nombor pengoksidaan oksigen berkurang daripada 0 kepada –2
the oxidation number of oxygen decreases from 0 to –2
(iii) oksigen ialah agen pengoksidaan
oxygen is an oxidising agent
01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 1 22/11/2022 3:37 PM

Latihan 1 Tindak Balas Redoks/Redox Reactions
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai konsep pengoksidaan dan penurunan.
(a) Tentukan proses pengoksidaan dan penurunan berdasarkan TP 1

Determine the oxidation and reduction processes based on
(b) kehilangan atau penambahan oksigen/loss or gain of oxygen
atau/or
kehilangan atau penambahan hidrogen/loss or gain of hydrogen
(c) Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.
Fill in the blanks with the correct answer.
1 (a) Pengoksidaan
Oxidation
(b) Kehilangan hidrogen

Loss of hydrogen
H2S + Cl2 S + HCl
(a) Penurunan
Reduction
(b) Penambahan hidrogen

Cl2 Gain of hydrogen
(c) (i) ialah agen pengoksidaan.
Cl
2 is an oxidation agent.
H 2S
(ii) ialah agen penurunan.
H2S
is a reduction agent.
H 2S Cl2
(iii) telah menurunkan .
HS Cl2
2
reduces .
Cl2 H2S
(iv) telah mengoksidakan .
Cl2 H2S
oxidises .
2
(a) Penurunan
Reduction
(b) Kehilangan oksigen

Loss of oxygen
2CuO + C 2Cu + CO2
(a) Pengoksidaan
Oxidation
(b) Penambahan oksigen

(c) (i) CuO ialah agen pengoksidaan. Gain of oxygen
CuO is an oxidation agent.

(ii) C ialah agen penurunan.
C is a reduction agent.
(iii) C telah menurunkan CuO .
C reduces CuO .
(iv) CuO telah mengoksidakan C .
CuO oxidises C .

3 (a) Penurunan
Reduction
(b) Penambahan hidrogen

Gain of hydrogen
2F2 + 2H2O 4HF + O2
(a) Pengoksidaan
Oxidation
(b) Kehilangan hidrogen

Loss of hydrogen
F2
(c) (i) ialah agen pengoksidaan.
F2
is an oxidation agent.
(ii) H2O ialah agen penurunan.
HO
2
is a reduction agent.
F2
(iii) H2O telah menurunkan .
H2O F2
reduces .
F2 H2O
(iv) telah mengoksidakan .
F2 H2O
oxidises .
4 (a) Pengoksidaan
Oxidation
(b) Penambahan oksigen

Gain of oxygen
Zn + PbO ZnO + Pb
(a) Penurunan
Reduction
(b) Kehilangan oksigen

Loss of oxygen
(c) (i) PbO ialah agen pengoksidaan.

PbO is an oxidation agent.
(ii) Zn ialah agen penurunan.
Zn is a reduction agent.
(iii) Zn telah menurunkan PbO .
Zn reduces PbO .
(iv) PbO telah mengoksidakan Zn .
PbO oxidises Zn .

Latihan 2 Pengoksidaan dan Penurunan dari Segi Pemindahan Elektron
Oxidation and Reduction in Terms of Electron Transfer
TP 2 Memahami tindak balas redoks serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut dengan contoh.
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai tindak balas redoks dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
1 Tulis setengah persamaan pengoksidaan dan setengah persamaan penurunan bagi setiap persamaan
kimia berikut. TP 2
Write the oxidation and reduction half equations for each of the following chemical equations.
Setengah persamaan Setengah persamaan

Persamaan kimia
Chemical equation pengoksidaan penurunan
Oxidation half equation Reduction half equation
(a) Mg + CuCl2 → MgCl2 + Cu Mg → Mg2+ + 2e- Cu2+ + 2e- → Cu
(b) Zn + 2AgNO3 → Zn(NO3)2 + 2Ag Zn → Zn2+ + 2e- Ag+ + e- → Ag
(c) Mg + 2HCl → MgCl2 + H2 Mg → Mg2+ + 2e- 2H+ + 2e- → H2
(d) 4Na + O2 → 2Na2O Na → Na+ + e- O2 + 4e- → 2O2-
(e) Cl2 + 2NaI → 2NaCl + I2 2I- → I2 + 2e- Cl2 + 2e- → 2Cl-
(f) Br2 + 2KI → 2KBr + I2 2I- → I2 + 2e- Br2 + 2e- → 2Br-
2 Persamaan kimia berikut menunjukkan pembakaran pita magnesium dalam oksigen berlebihan.
The following chemical equation shows the burning of magnesium tape in excess oxygen.
(i) Pengoksidaan/ Oxidation
0 +2
2 Mg(p/s) + O2(g) 2MgO(p/s)

0 –2
(ii) Penurunan/ Reduction
(a) Pada rajah di atas, labelkan proses pengoksidaan dan proses penurunan berdasarkan perubahan
nombor pengoksidaan. TP 1
On the above diagram, label the oxidation and reduction processes based on the changes in the oxidation numbers.
(b) Tulis persamaan setengah bagi proses pengoksidaan yang berlaku. TP 2

Write the half equation for the oxidation process that occured.
Mg → Mg2+ + 2e–
(c) Tulis persamaan setengah bagi proses penurunan yang berlaku. TP 2

Write the half equation for the reduction process that occured.
O2 + 4e– → 2O2–

(d) Kenal pasti agen pengoksidaan dan agen penurunan dalam tindak balas ini. TP 1
Identify the oxidising agent and the reducing agent in this reaction.
Agen pengoksidaan: Oksigen / Oxidising agent: Oxygen
Agen penurunan: Magnesium / Reducing agent: Magnesium

(e) Namakan bahan yang telah dioksidakan. Berikan alasan anda. TP 2
Name the reactant that is oxidised. Give your reason.
Magnesium, [Mengapa] kerana atom magnesium kehilangan dua elektron untuk membentuk ion
magnesium./ Magnesium, [Why] because magnesium atom loses two electrons to form magnesium ion.

(f) Namakan bahan yang telah diturunkan. Berikan alasan anda. TP 2
Name the reactant that is reduced. Give your reason.
Oksigen, [Mengapa] kerana atom oksigen menerima dua elektron untuk membentuk ion oksida.
Oxygen, [Why] because oxygen atom receives two electrons to form oxide ion.

(g) Adakah tindak balas di atas ialah tindak balas redoks? Jelaskan. TP 4 KBAT Menganalisis
Is the above reaction a redox reaction? Explain.

Ya, [Mengapa] kerana proses pengoksidaan dan proses penurunan berlaku serentak.
Yes, [Why] because the oxidation and reduction processes occur simultaneously.
3 Persamaan kimia berikut menunjukkan tindak balas penyesaran logam kuprum daripada larutan
kuprum(II) klorida oleh magnesium.
The following chemical equation shows the displacement reaction of copper metal from copper(II) chloride solution by
magnesium.
(i) Pengoksidaan/Oxidation
0 +2 –1
Mg(p/s) + CuCl2(ak/aq) MgCl2(ak/aq) + Cu(p/s)
+2 –1 0
(ii) Penurunan/Reduction
(a) Pada rajah di atas, labelkan proses pengoksidaan dan penurunan berdasarkan perubahan
(b) Tulis setengah persamaan bagi proses pengoksidaan. TP 2

Write the half equation for the oxidation process.
Mg → Mg2+ + 2e–
(c) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan. TP 2

Write the half equation for the reduction process.
Cu2+ + 2e– → Cu
(d) Kenal pasti agen pengoksidaan dan agen penurunan. TP 1

Identify the oxidising agent and the reducing agent.
Agen pengoksidaan: Ion kuprum(II)/Oxidising agent: Copper(II) ions
Agen penurunan: Magnesium/Reducing agent: Magnesium

Name the substance that has been oxidised. Give your reason.
Magnesium, [Mengapa] kerana atom magnesium kehilangan dua elektron untuk membentuk ion
magnesium. / Magnesium, [Why] because a magnesium atom loses two electrons to form a magnesium ion.

Name the substance that has been reduced. Give your reason.
Ion kuprum(II), [Mengapa] kerana ion itu menerima dua elektron untuk membentuk atom kuprum.
Copper(II) ion, [Why] because it receives two electrons to form a copper atom.
(g) Adakah tindak balas ini tindak balas redoks? Terangkan. TP 4 KBAT Menganalisis
Is this reaction a redox reaction? Explain.

Ya, [Mengapa] kerana proses pengoksidaan dan penurunan berlaku serentak.
4 Persamaan kimia berikut menunjukkan satu tindak balas penyesaran halogen.

The following chemical equation shows a halogen displacement reaction.
(i) Penurunan/Reduction
0 +1 –1
Cl2(g) + 2NaBr(ak/aq) 2NaCl(ak/aq) + Br2(g)
+1 –1 0
(ii) Pengoksidaan/Oxidation

(a) Pada rajah di atas, labelkan proses pengoksidaan dan penurunan berdasarkan perubahan
(b) Tulis setengah persamaan bagi proses pengoksidaan. TP 2

2Br– → Br2 + 2e–
(c) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan. TP 2

Cl2 + 2e– → 2Cl–
(d) Kenal pasti agen pengoksidaan dan agen penurunan. TP 1

Identify the oxidising agent and the reducing agent.
Agen pengoksidaan: Klorin /Oxidising agent: Chlorine
Agen penurunan: Ion bromida /Reducing agent: Bromide ion

Name the substance that has been oxidised. Give your reason.
Ion bromida, [Mengapa] kerana ion itu kehilangan satu elektron untuk membentuk atom bromin.
Bromide ion, [Why] because it loses one electron to form a bromine atom.

Name the substance that has been reduced. Give your reason.
Klorin, [Mengapa] kerana molekul bromin menerima dua elektron untuk membentuk dua ion klorida.
Chlorine, [Why] because a bromine molecule receives two electrons to form two chloride ions.
(g) Adakah tindak balas ini tindak balas redoks? Terangkan. TP 4 KBAT Menganalisis

Revisi Pantas
➊ Setiap ion ferum(II), Fe2+ melepaskan satu (b) Ion Fe2+ bertindak sebagai agen
elektron untuk menjadi ion ferum(III), Fe3+. penurunan dan dioksidakan.
Each iron(II) ion, Fe2+ releases an electron to become Fe2+ ion acts as the reducing agent and is
oxidised.
an iron(III) ion, Fe3+.
(c) Larutan berubah warna daripada hijau
(a) Setengah persamaan bagi pengoksidaan:
Half equation for oxidation: menjadi perang.
The solution changes colour from green to brown.
Fe2+(ak/aq) → Fe3+(ak/aq) + e–
(Hijau/Green) (Perang/Brown)
Terminal negatif Galvanometer Terminal positif

Negative terminal Galvanometer Positive terminal
➊ e– ➋ G ➌ e–
e– e–
e– e– e–
e–
2+ e– e–
Fe
MnO4–
3+
Fe Mn2+
Larutan ferum(II) sulfat, FeSO4 Larutan kalium manganat(VII) berasid, KMnO4

Iron(II) sulphate solution, FeSO4 Acidified potassium manganate(VII) solution, KMnO4
Asid sulfurik, H2SO4

Sulphuric acid, H2SO4
➋ Elektron mengalir dari terminal negatif ke ➌ Setiap ion manganat(VII), MnO4–

terminal positif. menerima lima elektron untuk menjadi ion
Electrons flow from the negative terminal to the mangan(II), Mn2+.
positive terminal. Each manganate(VII) ion, MnO4– receives five
(a) Elektrod yang terlibat apabila elektron electrons to become a manganese(II) ion, Mn2+.
dilepaskan oleh agen penurunan (a) Setengah persamaan bagi penurunan:
dikenali sebagai terminal negatif. Half equation for reduction:
The electrode at which electrons are released MnO4–(ak/aq) + 8H+(ak/aq) + 5e– →
by the reducing agent is known as negative (Ungu/Purple)
terminal. Mn2+(ak/aq) + 4H2O(ce/l)
(b) Elektrod yang terlibat apabila elektron (Tidak berwarna/Colourless)
diterima oleh agen pengoksidaan (b) Ion MnO4– bertindak sebagai agen
dikenali sebagai terminal positif. pengoksidaan dan diturunkan.
The electrode at which electrons are received MnO4– ion acts as the oxidising agent and is
by the oxidising agent is known as positive reduced.
terminal.
(c) Larutan ungu dinyahwarnakan.
The purple solution is decolourised.

Latihan 3 Pemindahan Elektron pada Suatu Jarak/Transfer of Electrons at a Distance
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai tindak balas redoks untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas untuk mengkaji pemindahan elektron pada suatu
jarak.
The diagram below shows the apparatus set-up to study the transfer of electrons at a distance.
Karbon Karbon
Carbon Carbon
Air bromin Larutan ferum(II) sulfat

Bromine water Iron(II) sulphate solution
Asid sulfurik cair

Dilute sulphuric acid
(a) (i) Apakah fungsi asid sulfurik dalam eksperimen ini? TP 2

What is the function of sulphuric acid in this experiment?
Untuk membenarkan pergerakan ion/To allow the movement of ions
(ii) Namakan bahan lain yang boleh digunakan untuk menggantikan asid sulfurik. TP 1
Name another substance that can be used to replace sulphuric acid.
Asid hidroklorik cair/Dilute hydrochloric acid
(b) Dalam tindak balas di atas, namakan TP 1

In the above reaction, name the
(i) agen pengoksidaan:
oxidising agent:
Air bromin/Bromine water
(ii) agen penurunan:

reducing agent:
Ion ferum(II)/Iron(II) ions
(c) (i) Tulis setengah persamaan bagi proses pengoksidaan. TP 2

Fe2+ → Fe3+ + e–
(ii) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan. TP 2

Br2 + 2e– → 2Br –
(d) Tulis persamaan ion keseluruhan bagi tindak balas tersebut. TP 2

Write the overall ionic equation for the reaction.
2Fe2+ + Br2 → 2Fe3+ + 2Br –
(e) Nyatakan dua pemerhatian dalam eksperimen ini. TP 3

State two observations in this experiment.
1. Larutan hijau ferum(II) sulfat menjadi perang./The green iron(II) sulphate solution turns brown.
2. Air bromin perang menjadi tidak berwarna./The brown bromine water turns colourless.
(f) Nyatakan perubahan nombor pengoksidaan bagi bromin. TP 2

State the change in the oxidation number of bromine.
0 → –1

2 Lengkapkan jadual di bawah untuk menunjukkan pemindahan elektron pada suatu jarak. TP 3
Complete the tables below to show the transfer of electrons at a distance.
(a)
G
Karbon Karbon
Carbon Carbon
Susunan radas
Apparatus set-up
Larutan ferum(II) sulfat Larutan kalium dikromat(VI) berasid
Iron(II) sulphate solution Acidified potassium dichromate(VI)
Asid sulfurik cair
Terminal Negatif Positif
Terminal Negative Positive
Pemerhatian Larutan hijau menjadi perang. Larutan jingga menjadi hijau.
Observation Green solution turns brown. Orange solution turns green.
Setengah persamaan Fe2+ → Fe3+ + e– Cr2O72– + 14H+ + 6e– → 2Cr3+ + 7H2O
Half equation
Persamaan ion 6Fe2+ + Cr2O72– + 14H+ → 6Fe3+ + 2Cr3+ + 7H2O
Ionic equation
(b)
G
Karbon Karbon
Carbon Carbon
Susunan radas
Apparatus set-up
Air bromin Larutan kalium iodida
Bromine water Potassium iodide solution
Asid sulfurik cair
Terminal Positif Negatif

Terminal Positive Negative
Pemerhatian Larutan perang menjadi tidak berwarna. Larutan tidak berwarna menjadi perang.
Observation Brown solution turns colourless. Colourless solution turns brown.
Setengah persamaan Br2 + 2e– → 2Br – 2I– → I2 + 2e–
Half equation
Persamaan ion Br2 + 2I– → 2Br – + I2
Ionic equation
3 Lengkapkan jadual berikut. Lukis dan labelkan rajah susunan radas dengan contoh agen penurunan
dan agen pengoksidaan yang sesuai. TP 3 KBAT Menganalisis
Complete the following table. Draw and label the apparatus set-up diagram with the suitable example of reducing agent
and oxidising agent.
Karbon Karbon
Carbon Carbon
Susunan radas
Apparatus set-up
Air klorin Larutan natrium bromida
Chlorine water Sodium bromide solution
Asid sulfurik cair

Terminal Positif Negatif

Terminal Positive Negative
Pemerhatian Larutan kuning cair menjadi tidak berwarna. Larutan tidak berwarna menjadi perang.
Observation Pale yellow solution turns colourless. Colourless solution turns brown.
Setengah persamaan Cl2 + 2e– → 2Cl– 2Br– → Br2 + 2e–
Half equation
Persamaan ion Cl2 + 2Br– → 2Cl– + Br2
Ionic equation

Revisi Pantas
1 Nombor pengoksidaan bagi suatu unsur ialah sifar (0).
The oxidation number of an element is zero (0).
2 Penghitungan nombor pengoksidaan bagi unsur dalam suatu sebatian:
The calculation of the oxidation number of elements in a compound:
Contoh: Tentukan nombor pengoksidaan bagi mangan dalam kalium manganat(VII), KMnO4.
Example: Determine the oxidation number of manganese in potassium manganate(VII), KMnO4.
KMnO4
+1 Mn 4(–2) Tip Bestari

+1 + Mn + 4(–2) = 0 Nombor pengoksidaan bagi atom dan
Mn = +8 – 1 molekul dalam sebatian neutral ialah 0.
= +7 The oxidation number of atoms and molecules in
neutral compounds is 0.
∴ Nombor pengoksidaan mangan ialah +7.
The oxidation number of manganese is +7.
Latihan 4 Nombor Pengoksidaan/Oxidation Numbers

1 Hitung nombor pengoksidaan bagi unsur-unsur bergaris dalam jadual di bawah. TP 3

Calculate the oxidation number of the underlined elements in the table below.
(a) N 2 (b) O 2
0 0
(c) MnO4– (d) Cr2O72–

n + 4(–2) = –1
M 2 Cr + 7(–2) = –2
Mn = –1 + 8 2Cr = –2 + 14
= +7 Cr = +6
(e) KClO3 (f) Na2 S 2O3
( +1) + Cl + 3(–2) = 0 2 (+1) + 2S + 3(–2) = 0
Cl = +6 – 1 2S = +6 – 2
= +5 S = +2
(g) PbO2 (h) P 2O74-
Pb + 2(–2) = 0 2P + 7(–2) = –4
Pb = +4 2P = +10
P = +5
2 Kenal pasti nama sebatian berikut mengikut sistem penamaan IUPAC. TP 1

Identify the name of the following compounds according to the IUPAC nomenclature.
Formula/ Formula Nama/ Name
(a) CuO Kuprum(II) oksida/Copper(II) oxide
(b) Cu2O Kuprum(I) oksida/Copper(I) oxide
(c) MnO2 Mangan(IV) oksida/Manganese(IV) oxide
(d) Mn2O7 Mangan(VII) oksida/Manganese(VII) oxide
(e) FeO Ferum(II) oksida/Iron(II) oxide
(f) Fe2O3 Ferum(III) oksida /Iron(III) oxide
(g) K2Cr2O7 Kalium dikromat(VI)/Potassium dichromate(VI)
(h) KMnO4 Potassium manganate(VII)/Kalium manganat(VII)
10

Latihan 5 Perubahan Nombor Pengoksidaan
Changes in Oxidation Numbers
1 Tulis nombor pengoksidaan bagi setiap unsur dalam persamaan berikut dan jawab soalan.
Write the oxidation number for each element in the following equations and answer the questions.
(a) HCl + NaOH NaCl + H2O
+1 –1 +1 –2 +1 +1 –1 +1 –2
(i) Namakan bahan yang mengalami pengoksidaan. TP 1

Name the substance that undergoes oxidation.
Tiada/None
(ii) Nyatakan satu alasan bagi jawapan anda di 1(a)(i). TP 2

State one reason for your answer in 1(a)(i).
[Mengapa] Tiada unsur yang mengalami pertambahan nombor pengoksidaan.
[Why] No element undergoes increase in the oxidation number.
(iii) Namakan bahan yang mengalami penurunan. TP 1

Name the substance that undergoes reduction.
Tiada/None
(iv) Nyatakan satu alasan bagi jawapan anda di 1(a)(iii). TP 2

State one reason for your answer in 1(a)(iii).
[Mengapa] Tiada unsur yang mengalami pengurangan nombor pengoksidaan.
[Why] No element undergoes decrease in the oxidation number.
(v) Adakah tindak balas ini tindak balas redoks? Terangkan. TP 1 KBAT Menganalisis

Tidak, [Mengapa] kerana proses pengoksidaan dan penurunan tidak berlaku.
No, [Why] because the oxidation and reduction processes do not occur.
(b) Na + H2O NaOH + H2
0 +1 –2 +1 –2 +1 0
(i) Namakan bahan yang mengalami pengoksidaan. TP 1

Name the substance that undergoes oxidation.
Natrium/Sodium
(ii) Nyatakan satu alasan bagi jawapan anda di 1(b)(i). TP 2

State one reason for your answer in 1(b)(i).
Nombor pengoksidaan natrium bertambah daripada 0 kepada +1.
The oxidation number of sodium increases from 0 to +1.
(iii) Namakan bahan yang mengalami penurunan. TP 1

Hidrogen/Hydrogen
11

(iv) Nyatakan satu alasan bagi jawapan anda di 1(b)(iii). TP 2
State one reason for your answer in 1(b)(iii).
[Mengapa] Nombor pengoksidaan hidrogen berkurang daripada +1 kepada 0.
[Why] The oxidation number of hydrogen decreases from +1 to 0.
(v) Adakah tindak balas ini tindak balas redoks? Terangkan. TP 4 KBAT Menganalisis

Revisi Pantas
1 Pertukaran ion ferum(II), Fe2+ kepada ion ferum(III), Fe3+
Conversion of ferum(II), Fe2+ ion to ferum(III), Fe3+ ion
Tindak balas antara ferum(II) sulfat dengan bromin

Reaction between iron(II) sulphate and bromine
(a) Larutan hijau bertukar perang/ Green solution turns brown
(b) Fe2+ → Fe3+ + e–
(c) Ion ferum(II) mengalami pengoksidaan kerana/Iron(II) ions undergo oxidation because
(i) ion ferum(II) kehilangan elektron untuk membentuk ion ferum(III)
iron(II) ions lose electrons to form iron(III) ions
(ii) nombor pengoksidaan ferum bertambah daripada +2 kepada +3
the oxidation number of iron increases from +2 to +3
(iii) ion ferum(II) bertindak sebagai agen penurunan
iron(II) ions act as a reducing agent
(d) Br2 + 2e– → 2Br –
(e) Bromin mengalami penurunan kerana
Bromine undergoes reduction because
(i) atom bromin menerima elektron untuk membentuk ion bromida
bromine atoms accept electrons to form bromide ions
(ii) nombor pengoksidaan bromin berkurang daripada 0 kepada –1
oxidation number of bromine decrease from 0 to –1
(iii) bromin bertindak sebagai agen pengoksidaan
bromine acts as an oxidising agent
(f) Persamaan ion/Ionic equation: 2Fe2+ + Br2 → 2Fe3+ + 2Br –
2 Pertukaran ion ferum(III), Fe3+ kepada ion ferum(II), Fe2+

Conversion of ferum(III), Fe3+ ion to ferum(II), Fe2+ ion
Tindak balas antara ferum(III) sulfat dengan zink/Reaction between iron(III) sulphate and zinc
(a) Larutan perang bertukar hijau/Brown solution turns green
(b) Zn → Zn2+ + 2e–
(c) Zink mengalami pengoksidaan kerana
Zinc undergoes oxidation because
(i) atom zink kehilangan elektron untuk membentuk ion zink
zinc atoms lose electrons to form zinc ions
(ii) nombor pengoksidaan zink bertambah daripada 0 kepada +2
the oxidation number of zinc increases from 0 to +2
(iii) zink bertindak sebagai agen penurunan
zinc acts as a reducing agent
(d) Fe3+ + e– → Fe2+
(e) Ion ferum(III) mengalami penurunan kerana
Iron(III) ions undergo reduction because
(i) ion ferum(III) menerima elektron untuk membentuk ion ferum(II)
iron(III) ions receive electrons to form iron(II) ions
(ii) nombor pengoksidaan ferum berkurang daripada +3 kepada +2
the oxidation number of iron decreases from +3 to +2
(iii) ion ferum(III) bertindak sebagai agen pengoksidaan
iron(III) ions act as an oxidising agent
(f) Persamaan ion/Ionic equation: Zn + 2Fe3+ → Zn2+ + 2Fe2+
12

Latihan 6 Pertukaran Ion Ferum(II) kepada Ion Ferum(III) dan Sebaliknya
Conversion of Iron(II) Ions to Iron(III) Ions and Vice Versa
1 Jadual di bawah menunjukkan keputusan bagi dua set eksperimen.

The table below shows the results of two sets of experiments.
Set Tindak balas Pemerhatian
Set Reaction Observation
I
Tindak balas antara air klorin
Air klorin Larutan hijau bertukar
dengan larutan ferum(II) Larutan
ferum(II) Chlorine perang.
sulfat water Green solution turns brown.
sulfat
Reaction between chlorine water
Iron(II)
and iron(II) sulphate solution
sulphate
solution
II Larutan
Tindak balas antara jalur zink ferum(III)
sulfat Larutan perang bertukar
dengan larutan ferum(III)
Iron(III) hijau.
sulfat sulphate Brown solution turns green.
Reaction between zinc strip and Jalur zink
solution Zinc strip
iron(III) sulphate solution
(a) Dengan merujuk kepada set I,

By referring to set I,
(i) tulis setengah persamaan bagi TP 2
write the half equation for
• air klorin:
chlorine water:
Cl2 + 2e– → 2Cl–
• larutan ferum(II) sulfat:

iron(II) sulphate solution:
Fe2+ → Fe3+ + e–
(ii) apakah yang berlaku kepada ion ferum(II)? TP 2

what happened to the iron(II) ions?
Ion ferum(II) dioksidakan untuk membentuk ion ferum(II).
Iron(II) ions are oxidised to form iron(III) ions.
(iii) apakah fungsi air klorin? TP 1

what is the function of chlorine water?
Sebagai agen pengoksidaan/As an oxidising agent
(iv) nyatakan perubahan nombor pengoksidaan bagi ferum. TP 2

state the change in the oxidation number of iron.
+2 → +3
(v) nyatakan perubahan nombor pengoksidaan bagi air klorin. TP 2

state the change in the oxidation number of chlorine water.
0 → –1
13

(vi) bahan yang manakah bertindak sebagai agen penurunan? TP 1
which substance acts as a reducing agent?
Ion ferum(II)/Iron(II) ion
(vii) tulis persamaan ion keseluruhan bagi tindak balas ini. TP 2

write the overall ionic equation for this reaction.
Cl2 + 2Fe2+ → 2Cl– + 2Fe3+
(viii) cadangkan satu bahan lain untuk menggantikan air klorin yang dapat menukarkan ion
ferum(II) kepada ion ferum(III). TP 1
suggest another substance to replace the chlorine water which is able to convert iron(II) ions to iron(III) ions.
Air bromin / Larutan kalium manganat(VII) berasid
Bromine water/Acidified potassium manganate(VII) solution
(b) Dengan merujuk kepada set II,

By referring to set II,
(i) tulis formula kimia bagi ferum(III) klorida. TP 1
write the chemical formula of iron(III) chloride.
FeCl3
(ii) apakah warna larutan ferum(III) klorida? TP 3

what is the colour of iron(III) chloride solution?
Perang/Brown
(iii) bahan yang manakah mengalami penurunan? Berikan alasan. TP 2

which substance undergoes reduction? Give a reason.
Ion ferum(III), [Mengapa] kerana nombor pengoksidaan ferum berkurang daripada +3 kepada +2.
Iron(III) ions, [Why] because the oxidation number of iron decreases from +3 to +2.
(iv) tulis setengah persamaan bagi ion ferum(III). TP 2

write the half equation for iron(III) ions.
Fe3+ + e– → Fe2+
(v) bahan yang manakah mengalami pengoksidaan? Berikan alasan. TP 2

which substance undergoes oxidation? Give a reason.
Zink, [Mengapa] kerana nombor pengoksidaannya bertambah daripada 0 kepada +2.
Zinc, [Why] because its oxidation number increases from 0 to +2.
(vi) tulis setengah persamaan bagi atom zink. TP 2

write a half equation for zinc atoms.
Zn → Zn2+ + 2e–
(vii) dalam tindak balas ini, namakan bahan yang bertindak sebagai TP 1
in this reaction, name the substance that acts as the
Zink/Zinc
• agen penurunan/reducing agent:
• agen pengoksidaan/ oxidising agent: Ion ferum(III)/Iron(III) ion
(viii) bagaimanakah untuk mengesahkan kehadiran ion ferum(III)? TP 3 KBAT Menganalisis
how to verify the presence of iron(III) ions?

[Bagaimana] Tambahkan larutan natrium hidroksida/ammonia ke dalam tabung uji berisi larutan
ion ferum(III). Mendakan perang terbentuk./[How] Add sodium hydroxide/ammonia solution into a test tube
containing iron(III) ions solution. Brown precipitate is formed.
14

Revisi Pantas
Contoh tindak balas penyesaran logam:
Example of displacement of metal reaction:
Serbuk magnesium
Magnesium powder
Larutan biru kuprum(II) sulfat Larutan tidak berwarna magnesium sulfat

Blue copper(II) sulphate solution Colourless magnesium sulphate solution
Tindak balas
Reaction
Mendakan kuprum
Copper precipitate
Bahan tindak balas Hasil tindak balas

Reactants Products
1 Mg(p/s) + CuSO4(ak/aq) MgSO4(ak/aq) + Cu(p/s)
(Kelabu) (Larutan biru) (Larutan tidak berwarna) (Perang)
(Grey) (Blue solution) (Colourless solution) (Brown)
2 Pemerhatian/Observation:
(a) Pepejal perang terbentuk
Brown solid is formed
(b) Larutan biru menjadi tidak berwarna
Blue solution turns colourless
3 Setengah persamaan bagi tindak balas ini:
Half equations for this reaction:
(a) Mg → Mg2+ + 2e–
(i) Magnesium dioksidakan
Magnesium is oxidised
(ii) Atom magnesium melepaskan elektron untuk membentuk ion magnesium
Magnesium atoms release electrons to form magnesium ions
(iii) Nombor pengoksidaan magnesium bertambah daripada 0 kepada +2
The oxidation number of magnesium increases from 0 to +2
(iv) Magnesium bertindak sebagai agen penurunan
Magnesium acts as a reducing agent
(b) Cu2+ + 2e– → Cu
(i) Ion kuprum(II) diturunkan
Copper(II) ions are reduced
(ii) Ion kuprum(II) menerima elektron untuk membentuk atom kuprum
Copper(II) ions receive electrons to form copper atoms
(iii) Nombor pengoksidaan kuprum berkurang daripada +2 kepada 0
The oxidation number of copper decreases from +2 to 0
(iv) Ion kuprum(II) bertindak sebagai agen pengoksidaan
Copper(II) ions act as an oxidising agent
Latihan 7 Tindak Balas Penyesaran Logam/Displacement of Metal Reactions

1 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas bagi tindak balas penyesaran kuprum oleh ferum.
The diagram below shows the apparatus set-up for the displacement reaction of copper by iron.
Dibiarkan selama
Larutan biru kuprum(II) sulfat seminggu Larutan hijau ferum(II) sulfat
Blue copper(II) sulphate solution Left for one week Green iron(II) sulphate solution
Paku besi
Logam kuprum termendak pada paku besi
Iron nail
Copper metal deposited on iron nail
Sebelum Selepas
Before After
15

(a) (i) Namakan agen pengoksidaan. TP 1
Name the oxidising agent.
Ion kuprum(II)/Copper(II) ion
(ii) Berikan alasan bagi jawapan anda di 1(a)(i). TP 2

Give a reason for your answer in 1(a)(i).
[Mengapa] Ion kuprum(II) mengalami penurunan/[Why] Copper(II) ion undergoes reduction
(b) (i) Namakan agen penurunan. TP 1

Name the reducing agent.
Paku besi/Iron nail
(ii) Berikan alasan bagi jawapan anda di 1(b)(i). TP 2

Give a reason for your answer in 1(b)(i).
[Mengapa] Paku besi mengalami pengoksidaan/[Why] Iron nail undergoes oxidation
(c) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas yang berlaku kepada ion kuprum(II). TP 2
Write the half equation for the reaction that has occured to copper(II) ions.
Cu2+ + 2e– → Cu
(d) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas yang berlaku kepada paku besi. TP 2
Write the half equation for the reaction that has occured to the iron nail.
Fe → Fe2+ + 2e–
(e) Tulis persamaan ion bagi tindak balas penyesaran tersebut. TP 2

Write the ionic equation for the displacement reaction.
Cu2+ + Fe → Cu + Fe2+
(f) Apakah yang berlaku kepada ion kuprum(II)? Terangkan dari segi pemindahan elektron. TP 2
What happened to the copper(II) ions? Explain in terms of transfer of electrons.
[Apa] Ion kuprum(II) mengalami penurunan [Mengapa] kerana ion itu menerima dua elektron untuk
membentuk atom kuprum.
[What] Copper(II) ion undergoes reduction [Why] because it receives two electrons to form a copper atom.
(g) Apakah yang berlaku kepada paku besi? Terangkan dari segi pemindahan elektron. TP 2
What happened to the iron nail? Explain in terms of transfer of electrons.
[Apa] Paku besi mengalami pengoksidaan [Mengapa] kerana atom ferum melepaskan dua elektron
untuk membentuk ion ferum(II)./[What] Iron nail undergoes oxidation [Why] because an iron atom releases two
electrons to form an iron(II) ion.
Revisi Pantas
Air klorin
Chlorine water
Persamaan kimia:
Chemical equation:
Cl2 + 2KBr → 2KCl + Br2
Persamaan ion:
Larutan kalium bromida Ionic equation:
Potassium bromide solution Cl2 + 2Br– → 2Cl– + Br2
1 Setengah persamaan bagi tindak balas tersebut / Half equations of the reaction:
(a) Cl2 + 2e– → 2Cl–
(i) Klorin diturunkan / Chlorine is reduced
16

(ii) Atom klorin menerima elektron untuk membentuk ion klorida
Chlorine atoms receive electrons to form chloride ions
(iii) Nombor pengoksidaan klorin berkurang daripada 0 kepada –1
The oxidation number of chlorine decreases from 0 to –1
(iv) Klorin bertindak sebagai agen pengoksidaan
Chlorine acts as an oxidising agent
(b) 2Br – → Br2 + 2e–
(i) Ion bromida dioksidakan
Bromide ions are oxidised
(ii) Ion bromida membebaskan elektron untuk membentuk molekul bromin
Bromide ions release electrons to form bromine molecules
(iii) Nombor pengoksidaan bromin bertambah daripada –1 kepada 0
The oxidation number of bromine increases from –1 to 0
(iv) Ion bromida bertindak sebagai agen penurunan
Bromide ions acts as a reducing agent
2 Halogen Warna di dalam larutan akueus Warna di dalam 1,1,1-trikloroetana
Halogen Colour in aqueous solution Colour in 1,1,1-trichloroethane
Klorin Kuning pucat Kuning pucat
Chlorine Pale yellow Pale yellow
Bromin Perang Perang
Bromine Brown Brown
Iodin Perang Ungu
Iodine Brown Purple
Latihan 8 Tindak Balas Penyesaran Halogen/Displacement of Halogen Reactions

1 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas untuk tindak balas penyesaran halogen antara air
klorin dengan larutan kalium iodida.
The diagram below shows the apparatus set-up for the displacement of halogen reaction between chlorine water and
potassium iodide solution.
Air klorin
Chlorine water
Larutan kalium iodida

Potassium iodide solution
1,1,1-trikloroetana
1,1,1-trichloroethane
(a) (i) Apakah peranan 1,1,1-trikloroetana dalam eksperimen ini? TP 2

What is the role of 1,1,1-trichloroethane in this experiment?
Untuk mengesan kehadiran iodin/To detect the presence of iodine
(ii) Nyatakan perubahan warna lapisan 1,1,1-trikloroetana. TP 3

State the colour change in the 1,1,1-trichloroethane layer.
Larutan tidak berwarna menjadi ungu/Colourless solution turns purple
(iii) Apakah inferens yang dapat dibuat berdasarkan perubahan warna tersebut? TP 2
What is the inference that can be made based on the colour change?
Iodin terbentuk/Iodine is formed
(b) (i) Namakan agen pengoksidaan. TP 1

Name the oxidising agent.
Air klorin/Chlorine water
17

(ii) Apakah yang berlaku kepada agen pengoksidaan? TP 1
What happened to the oxidising agent?
Mengalami proses penurunan/Undergoes reduction process
(iii) Tulis setengah persamaan untuk menunjukkan proses yang telah berlaku. TP 2
Write the half equation to show the process that has occurred.
Cl2 + 2e– → 2Cl–
(c) (i) Namakan agen penurunan. TP 1

Name the reducing agent.
Ion iodida/Iodide ion
(ii) Apakah yang berlaku kepada agen penurunan? TP 2

What happened to the reducing agent?
Mengalami proses pengoksidaan/Undergoes oxidation process
(iii) Tulis setengah persamaan untuk menunjukkan proses yang telah berlaku. TP 2
Write the half equation to show the process that has occurred.
2I– → I2 + 2e–
(d) Tulis persamaan ion untuk menunjukkan tindak balas penyesaran halogen tersebut. TP 2
Write the ionic equation to show the displacement of halogen reaction.
Cl2 + 2I– → 2Cl– + I2
2 Lengkapkan jadual berikut untuk menunjukkan tindak balas penyesaran halogen. TP 3

Complete the following table to show the displacement of halogen reactions.
Warna lapisan
Bahan tindak balas Colour of layer of Inferens
Reactant larutan akueus tetrakloroetana Inference
aqueous solution tetrachloroethane
(a)
Air bromin
Bromine water Perang Ungu Iodin terbentuk.
Brown Purple Iodine is formed.
Larutan natrium iodida
Sodium iodide solution
1,1,1-trikloroetana
(b)
Air klorin
Chlorine water Perang Perang Bromin terbentuk.
Brown Brown Bromine is formed.
Larutan natrium bromida
Sodium bromide solution
1,1,1-trikloroetana
(c)
Larutan iodin Iodin kekal

Iodine solution Perang Ungu tidak berubah.
Brown Purple Iodine remains
Larutan natrium bromida unchanged.
Sodium bromide solution
1,1,1-trikloroetana
18

1.2 Keupayaan Elektrod Piawai/Standard Electrode Potential
Revisi Pantas
1 Suatu sel kimia terdiri daripada dua sel setengah.
A chemical cell consists of two half cells.
2 Setiap sel setengah mempunyai keupayaan elektrod piawai, E0 yang tersendiri.
Each half cell has its own standard electrode potential, E0.
Persamaan sel setengah

E0 (V)
Half-cell equations
Li+(ak/ aq) + e– Li(p/ s) –3.04
K+(ak/ aq) + e– K(p/ s) –2.92
Ca2+(ak/ aq) + 2e– Ca(p/ s) –2.87
Na+(ak/ aq) + e– Na(p/ s) –2.71
Mg2+(ak/ aq) + 2e– Mg(p/ s) –2.38
Al3+(ak/ aq) + 3e– Al(p/ s) –1.66
2H2O(ce/ l) + 2e– H2(g) + 2OH–(ak/ aq) –0.83
Kekuatan agen pengoksidaan meningkat
Zn2+(ak/ aq) + 2e– Zn(p/ s) –0.76

Increasing strength of oxidising agents
Fe2+(ak/ aq) + 2e– Fe(p/ s) –0.44
Increasing strength of reducing agents

Kekuatan agen penurunan meningkat
Ni2+(ak/ aq) + 2e– Ni(p/ s) –0.25
Sn2+(ak/ aq) + 2e– Sn(p/ s) –0.14
Pb2+(ak/ aq) + 2e– Pb(p/ s) –0.13
2H+(ak/ aq) + 2e– H2(g) 0.00
Cu2+(ak/ aq) + 2e– Cu(p/ s) +0.34
O2(g) + 2H2O(ce/ l) + 4e– 4OH–(ak/ aq) +0.40
I2(p/ s) + 2e– 2I–(ak/ aq) +0.54
Fe3+(ak/ aq) + e– Fe2+(ak/ aq) +0.77
Ag+(ak/ aq) + e– Ag(p/ s) +0.80
Br2(ce/ l) + 2e– 2Br–(ak/ aq) +1.07
Cr2O72–(ak/ aq) + 14H+(ak/ aq) + 6e– 2Cr3+(ak/ aq) + 7H2O(ce/ l) +1.33
Cl2(g) + 2e– 2Cl–(ak/ aq) +1.36
MnO4–(ak/ aq) + 8H+(ak/ aq) + 5e– Mn2+(ak/ aq) + 4H2O(ce/ l) +1.52
H2O2(ak/ aq) + 2H+(ak/ aq) + 2e– 2H2O(ce/ l) +1.77
S2O82–(ak/ aq) + 2e– 2SO42–(ak/ aq) +2.01
F2(g) + 2e– 2F–(ak/ aq) +2.87
3 E0 boleh diukur apabila satu elektrod dipasangkan dengan elektrod hidrogen piawai (SHE).
E0 can be measured when an electrode is paired with a standard hydrogen electrode (SHE).
4 Elektrod hidrogen piawai merujuk kepada sel setengah dengan satu elektrod platinum yang direndam
di dalam suatu asid kuat 1 M dengan keupayaan elektrod, E0 0.00 V pada 1 atm dan 25 °C (298 K).
Standard hydrogen electrode refers to a half cell in which a platinum electrode is immersed in 1 M of a strong acid with the
electrode potential, E0 of 0.00 V at 1 atm and 25 °C (298 K).
2H+ (1 M) + 2e- → H2 (1 atm, 25 °C) ; E0 = 0.00 V
5 Contohnya, sel Daniell:
For example, a Daniell cell:
(a) Pengoksidaan/ Oxidation: Zn → Zn2+ + 2e–
(b) Penurunan/ Reduction: Cu2+ + 2e– → Cu
Pengiraan nilai keupayaan (voltan) sel

Calculation of the potential value (voltage) of the cell
E0sel/cell = E0katod/cathode – E0anod/anode
E0sel/cell = E0terminal positif/positive terminal – E0terminal negatif/negative terminal
= +0.34 – (–0.76)
= +1.10 V
6 Notasi sel bagi sel Daniell/ Cell notation for the Daniell cell:
Zn(p/ s) | Zn2+(ak/ aq, 1.0 mol dm–3) || Cu2+(ak/ aq, 1.0 mol dm–3) | Cu(p/ s)
19

Latihan 9 Keupayaan Sel Piawai
Standard Cell Potential
1 Berikut merupakan dua nilai keupayaan elektrod piawai, E0. TP 3

The following are two standard electrode potential, E0 values.
Cu2+ + 2e– Cu E0 = +0.34 V
Ag+ + e– Ag E0 = +0.80 V
(a) Namakan agen pengoksidaan. Terangkan jawapan anda.
Name the oxidising agent. Explain your answer.
[Apa] Ion argentum, [Mengapa] kerana nilai E0 ion argentum lebih positif daripada nilai E0 ion
kuprum(II). Jadi, ion argentum lebih mudah menerima elektron berbanding dengan ion kuprum(II).
[What] Silver ion, [Why] because the E0 value of silver ion is more positive than the E0 value of copper(II) ion. Thus, silver ion
accepts electron more readily than copper(II) ion.

(b) Namakan agen penurunan. Terangkan jawapan anda.
Name the reducing agent. Explain your answer.
[Apa] Kuprum, [Mengapa] kerana nilai E0 kuprum kurang positif daripada nilai E0 argentum. Jadi,
kuprum lebih mudah membebaskan elektron berbanding dengan argentum./[What] Copper, [Why] because
the E0 value of copper is less positive than the E0 value of silver. Thus, copper releases electrons more readily than silver.

(c) (i) Apakah bahan yang mengalami pengoksidaan?
What substance undergoes oxidation?
Kuprum/Copper

(ii) Berikan alasan anda./Give your reason.
[Mengapa] Kerana nilai E0 kuprum kurang positif daripada nilai E0 argentum. Jadi, kuprum lebih
mudah membebaskan elektron berbanding dengan argentum./[Why] Because the E0 value of copper is
less
positive than the E0 value of silver. Thus, copper releases electrons more readily than silver.

2 Berikut merupakan dua nilai keupayaan elektrod piawai, E0. TP 3
The following are two standard electrode potential, E0 values.
Pb2+ + 2e– Pb E0 = -0.13 V
Ni2+ + 2e– Ni E0 = -0.25 V
(a) (i) Apakah bahan yang mengalami pengoksidaan?
What substance undergoes oxidation?
Nikel/Nickel

(ii) Berikan alasan anda./Give your reason.
[Mengapa] Kerana nilai E0 nikel lebih negatif daripada nilai E0 plumbum. Jadi, nikel lebih mudah
membebaskan elektron berbanding dengan plumbum./[Why] Because the E0 value of nickel is more
negative than the E0 value of lead. Thus, nickel releases electrons more readily than lead.
(b) Namakan agen pengoksidaan. Terangkan jawapan anda.

Name the oxidising agent. Explain your answer.
[Apa] Ion plumbum(II), [Mengapa] kerana nilai E0 Ion plumbum(II) kurang negatif daripada nilai E0 ion
nikel. Jadi, ion plumbum(II) lebih mudah menerima elektron./[What] Lead(II) ion, [Why] because the E0 value of
lead(II) ion is less negative than the E0 value of nickel ion. Thus, lead(II) ion accepts electrons more readily.
20

(c) Namakan agen penurunan. Terangkan jawapan anda.
Name the reducing agent. Explain your answer.
[Apa] Nikel, [Mengapa] kerana nilai E0 nikel lebih negatif daripada nilai E0 plumbum. Jadi, nikel lebih
mudah membebaskan elektron berbanding dengan plumbum./[What] Nickel, [Why] because the E0 value of
nickel is more negative than the E0 value of lead. Thus, nickel releases electrons more readily than lead.
Laman Web
Untuk tujuan pembelajaran
Imbas kod QR atau layari https://www2.chem.wisc.edu/deptfiles/genchem/

netorial/rottosen/tutorial/modules/electrochemistry/05potential/18_52.htm
untuk contoh lain bagi menghitung keupayaan sel.
Laman Web
1.3 Sel Kimia/Voltaic Cell
PAK-21
Revisi Pantas
1 Dalam suatu sel kimia, tenaga kimia bertukar kepada tenaga elektrik.
In a chemical cell, chemical energy changes to electrical energy. V
2 Titian garam/pasu berliang: Untuk membenarkan ion bergerak melaluinya. Larutan yang biasanya
digunakan ialah asid cair atau larutan garam kalium atau natrium.
Salt bridge/porous pot: To allow the movement of ions through it. The solution normally used is dilute acid or salt solution of
Salt bridge
potassium or sodium. Copper Zinc
3 Sel Daniell: Terdiri daripada logam zink dan logam kuprum yang dicelup ke dalam larutan garam ion
masing-masing. Kedua-dua larutan itu disambungkan dengan titian garam atau pasu berliang.
Daniell cell: Consists of zinc metal and copper metal dipped into their ion salt solutions respectively. The two solutions are
connected by a salt bridge or porous pot. Zinc nitrate solution
4 Logam yang lebih elektropositif menjadi terminal negatif.
Copper(II)
The more electropositive metal becomes the negative terminal.
nitrate solution
5 Siri elektrokimia/Electrochemical series:
Kalium, natrium, kalsium, magnesium, aluminium, zink, ferum, stanum,
plumbum, kuprum, argentum
Potassium, sodium, calcium, magnesium, aluminium, zinc, iron, tin, lead, copper, silver
Keelektropositifan berkurang
Decreasing electropositivity
Latihan 10 Sel Kimia/Chemical Cell

1 Rajah di bawah menunjukkan satu sel kimia./The diagram below shows a chemical cell.
V
Zink Argentum
Zinc Silver
Larutan argentum nitrat

Silver nitrate solution
(a) Kenal pasti/Identify the TP 1

(i) terminal positif/positive terminal: Argentum/Silver
(ii) terminal negatif/negative terminal: Zink/Zinc
21

(b) Tulis semua formula ion yang terdapat di dalam larutan argentum nitrat. TP 1
Write the formula of all the ions present in the silver nitrate solution.
Ag+, NO3–, OH–, H+
(c) Tulis setengah persamaan pada elektrod berikut: TP 2

Write the half equation at the following electrodes:
(i) Zink/Zinc: Zn → Zn2+ + 2e–
(ii) Argentum/Silver: Ag+ + e– → Ag
(d) Nyatakan arah pengaliran elektron dalam sel tersebut. TP 2

State the direction of electron flow in the cell.
Dari zink ke argentum menerusi wayar penyambung/From zinc to silver through the connecting wire
(e) Apakah yang berlaku kepada elektrod zink? Nyatakan alasan anda. TP 3
What happens to the zinc electrode? State your reason.
[Apa] Elektrod zink menjadi semakin nipis [Mengapa] kerana atom zink mengion kepada ion zink.
[What] Zinc electrode becomes thinner [Why] because zinc atoms ionise to form zinc ions.
(f) Tulis persamaan ion bagi proses yang berlaku dalam sel tersebut. TP 2
Write the ionic equation for the processes that occur in the cell.
Zn + 2Ag+ → 2Ag + Zn2+
(g) Hitung beza keupayaan sel tersebut. TP 3 KBAT Menilai
Calculate the potential difference for the cell.

Zn2+ + 2e– → Zn E0: -0.76 V
2(Ag+ + e– → Ag) E0: +0.80 V
Zn + 2Ag+ → Zn2+ + 2Ag
E0 sel/cell = E0katod/cathode – E0anod/anode
= +0.80 – (–0.76)
= +1.56 V
(h) Ramalkan bacaan voltmeter jika kepingan zink digantikan dengan jalur magnesium. Terangkan.
Predict the voltmeter reading if the zinc plate is replaced with magnesium strip. Explain. TP 4 KBAT Menganalisis
[Apa] Lebih tinggi daripada 1.56 V [Mengapa] kerana nilai E0 magnesium lebih negatif daripada zink.
[What] Higher than 1.56 V [Why] because the E0 value of magnesium is more negative than zinc.
2 Rajah di bawah menunjukkan satu sel Daniell.

The diagram below shows a Daniell cell.
V
Voltmeter
Zink
Kuprum
Zinc
Copper
Larutan zink sulfat

Zinc sulphate solution
Larutan kuprum(II) sulfat
Copper(II) sulphate solution X
(a) Namakan struktur X dan nyatakan fungsinya. TP 4

Name structure X and state its function.
Pasu berliang yang membenarkan pergerakan ion melaluinya.
Porous pot that allows the movement of ions through it.
22

(b) Kenal pasti terminal negatif sel kimia tersebut. Terangkan. TP 2 KBAT Menganalisis
Identify the negative terminal of the chemical cell. Explain.

[Apa] Zink, [Mengapa] kerana nilai E0 zink lebih negatif daripada kuprum.
[What] Zinc, [Why] because the E0 value is more negative than copper.
(c) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas yang berlaku di TP 2

Write the half equation for the reaction that occurs at the
(i) terminal negatif/negative terminal:
Zn → Zn2+ + 2e-
(ii) terminal positif/positive terminal:
Cu2+ + 2e- → Cu
(d) Tulis notasi sel bagi sel kimia tersebut. TP 3

Write the cell notation for the chemical cell.
Zn(p/s) | Zn2+(ak/aq) || Cu2+(ak/aq) | Cu(p/s)
(e) Nyatakan tiga pemerhatian dalam sel tersebut. TP 3

State three observations in the cell.
1. Elektrod zink menjadi semakin nipis/Zinc electrode becomes thinner
2. Elektrod kuprum menjadi semakin tebal/Copper electrode becomes thicker
3. Warna biru larutan menjadi semakin pudar/The blue colour of the solution becomes paler
(f) Sekiranya elektrod kuprum dan larutan kuprum(II) nitrat digantikan dengan elektrod
argentum dan larutan argentum nitrat, apakah yang akan berlaku kepada bacaan voltmeter?
Jelaskan. TP 4 KBAT Menganalisis
If the copper electrode and copper(II) nitrate solution are replaced with silver electrode and silver nitrate solution,
what will happen to the voltmeter reading? Explain.
[Apa] Bacaan voltmeter akan meningkat [Mengapa] kerana nilai E0 argentum lebih positif daripada
kuprum./[What] The voltmeter reading will increase [Why] because the E0 value of silver is more positive than copper.
3 (a) Lukis rajah berlabel bagi suatu sel kimia ringkas menggunakan senarai radas yang diberikan.
Draw a labelled diagram of a simple chemical cell using the given list of apparatus. TP 3 KBAT Menganalisis
Jalur kuprum, pita magnesium, voltmeter, wayar penyambung, bikar, asid sulfurik
Copper strip, magnesium ribbon, voltmeter, connecting wire, beaker, sulphuric acid
e–
V
Magnesium
Kuprum
Magnesium
Copper
Asid sulfurik
Sulphuric acid
23

(b) Berdasarkan rajah yang dilukis, lengkapkan jadual berikut dan tandakan arah pengaliran
elektron dalam rajah. TP 3
Based on the diagram drawn, complete the following table and mark the direction of electron flow in the diagram.

Negatif Terminal Positif
Negative Terminal Positive
Magnesium Kuprum
(i) Elektrod
Magnesium Copper
Electrode
Nilai E0 Mg lebih negatif daripada E0 Nilai E0 Cu lebih positif daripada E0 Mg.

Cu. (ii) Sebab
E0 value of Cu is more positive than E0 of Mg.
Reason
Nilai E Mg lebih negatif daripada E Cu.
0 0
(iii) Setengah persamaan

Mg → Mg2+ + 2e– 2H+ + 2e– → H2
Half equation
Elektrod magnesium menjadi semakin Gelembung gas tidak berwarna

nipis. (iv) Pemerhatian terbentuk.
Observation
Magnesium electrode becomes thinner. Colourless gas bubbles are formed.
Pengoksidaan Penurunan
(v) Proses
Oxidation Reduction
Process
(vi) Persamaan keseluruhan

Mg + 2H+ → Mg2+ + H2
Overall equation
4 (a)
Lukis rajah berlabel bagi suatu sel Daniell.
Draw a labelled diagram of a Daniell cell.
e–
V
Titian garam
Salt bridge
Kuprum
Copper Zink
Zinc
Larutan zink nitrat

Zinc nitrate solution
Larutan kuprum(II) nitrat
Copper(II) nitrate solution
(b) Lengkapkan jadual berikut dan tandakan arah pengaliran elektron dalam rajah.
Complete the following table and mark the direction of electron flow in the diagram. TP 4 KBAT Menganalisis
Negatif Terminal Positif

Negative Terminal Positive
Zink (i) Elektrod Kuprum

Zinc Electrode Copper
Nilai E0 Zn lebih negatif daripada E0

Cu. (ii) Sebab Nilai E0 Cu lebih positif daripada E0 Zn.
Reason E0 value of Cu is more positive than E0 of Zn.
E0 value of Zn is more negative than E0 of Cu.
(iii) Setengah persamaan

Zn → Zn2+ + 2e– Cu2+ + 2e– → Cu
Half equation
Elektrod kuprum menjadi semakin
Elektrod zink manjadi semakin nipis. (iv) Pemerhatian
tebal.
Zinc electrode becomes thinner. Observation
Copper electrode becomes thicker.
Pengoksidaan (v) Proses Penurunan
Oxidation Process Reduction
(vi) Persamaan keseluruhan

Zn + Cu2+ → Zn2+ + Cu
Overall equation
24

1.4 Sel Elektrolisis/Electrolytic Cell
Revisi Pantas
1 Elektrolit ialah bahan yang dapat mengkonduksikan elektrik dalam keadaan leburan atau larutan
akueus dan mengalami perubahan kimia.
Electrolytes are substances that can conduct electricity when they are in the molten state or in an aqueous solution and
undergo chemical changes.
2 Asid, alkali dan semua sebatian ion dalam keadaan leburan atau larutan akueus merupakan elektrolit.
Acids, alkalis and all ionic compounds in the molten state or in aqueous solutions are electrolytes.
Latihan 11 Elektrolit dan Bukan Elektrolit

Electrolytes and Non-electrolytes
1 Apakah yang dimaksudkan dengan elektrolit? TP 1

What is meant by electrolyte?
Bahan kimia yang dapat mengkonduksikan elektrik dalam keadaan leburan atau larutan akueus
A chemical substance that can conduct electricity in the molten state and in aqueous solution
2 Kelaskan senarai bahan berikut kepada elektrolit dan bukan elektrolit dalam peta pokok di bawah.
Classify the following list of substances into electrolytes and non-electrolytes in the tree map below. TP 2
Larutan ammonia, larutan glukosa, leburan plumbum(II) bromida, asid hidroklorik,

leburan natrium klorida, leburan naftalena, asid etanoik glasial, tetraklorometana,
leburan zink oksida, asid metanoik, hablur kuprum(II) sulfat dan logam magnesium
Ammonia solution, glucose solution, molten lead(II) bromide, hydrochloric acid, molten sodium chloride,
molten naphthalene, glacial ethanoic acid, tetrachloromethane, molten zinc oxide, methanoic acid, copper(II)
sulphate crystals and magnesium metal
i THINK
Bahan kimia
Chemical substances
(a) Elektrolit (b) Bukan elektrolit

Electrolytes Non-electrolytes
Larutan ammonia, leburan plumbum(II) Larutan glukosa, leburan naftalena, asid etanoik
bromida, asid hidroklorik, leburan natrium glasial, tetraklorometana, hablur kuprum(II)
klorida, leburan zink oksida, asid metanoik sulfat, logam magnesium
Ammonia solution, molten lead(II) bromide, Glucose solution, molten naphthalene, glacial
hydrochloric acid, molten sodium chloride, molten ethanoic acid, tetrachloromethane, copper(II) sulphate
zinc oxide, methanoic acid crystals, magnesium metal
25

3 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas untuk menguji kekonduksian elektrik bagi suatu
bahan.
The diagram below shows the apparatus set-up to test the electrical conductivity of a chemical substance.
(a) Bateri
Battery
(b) Wayar penyambung (c) Ammeter

Connecting wire A Ammeter
(d) Anod (e) Katod

Anode Cathode
(f) Elektrolit
Electrolyte
(a) Labelkan rajah di atas menggunakan senarai radas dan bahan berikut. TP 3
Label the diagram above using the following list of apparatus and materials.
Anod, katod, wayar penyambung, elektrolit, bateri, ammeter

Anode, cathode, connecting wire, electrolyte, battery, ammeter
(b) Jarum ammeter terpesong apabila bikar diisi dengan larutan garam, tetapi tidak terpesong
apabila larutan gula digunakan. Terangkan situasi ini. TP 4 KBAT Menganalisis
The ammeter needle deflects when the beaker is filled with a salt solution but does not deflect when a sugar solution
is used. Explain this situation.
Larutan garam boleh mengkonduksikan elektrik [Mengapa] kerana terdapat ion yang bebas bergerak
untuk membawa cas elektrik. Larutan gula tidak boleh mengkonduksikan elektrik [Mengapa] kerana
tidak mengandungi sebarang ion yang bebas bergerak sebaliknya wujud sebagai molekul neutral.
A salt solution can conduct electricity [Why] because there are freely moving ions to carry electrical charge. A sugar solution
cannot conduct electricity [Why] because it does not contain any freely moving ions as it exists as neutral molecules.
Revisi Pantas
1 Elektrolisis merupakan proses penguraian suatu elektrolit kepada unsur-unsur juzuknya apabila arus
elektrik dialirkan melaluinya.
Electrolysis is a decomposition process of an electrolyte into its constituent elements when electricity is passed through it.
2 Suatu sel elektrolisis terdiri daripada bateri, elektrolit dan dua elektrod.
An electrolytic cell consists of battery, electrolyte and two electrodes.
3 Elektrod lengai ialah elektrod yang tidak terlibat dalam tindak balas kimia semasa elektrolisis seperti
karbon dan platinum.
Inert electrodes are electrodes that do not take part in the chemical reaction during electrolysis e.g. carbon and platinum.
4 Elektrod aktif ialah elektrod yang terlibat dalam tindak balas kimia semasa elektrolisis seperti kuprum
dan argentum.
Active electrodes are electrodes that take part in the chemical reaction during electrolysis e.g. copper and silver.
5 Dalam suatu sel elektrolisis, tenaga elektrik bertukar kepada tenaga kimia.
In an electrolytic cell, electrical energy changes to chemical energy.
6 Proses elektrolisis/Electrolysis process:
(a) Pergerakan ion ke elektrod
Movement of ions to electrodes
(i) Kation bergerak ke katod (elektrod negatif)
Cations move to cathode (negative electrode)
(ii) Anion bergerak ke anod (elektrod positif)
Anions move to anode (positive electrode)
(b) Ion dinyahcas/Ions discharged
(i) Kation dinyahcas dengan menerima elektron
Cations are discharged by receiving electrons
(ii) Anion dinyahcas dengan melepaskan elektron
Anions are discharged by releasing electrons
26

Latihan 12 Elektrolisis Sebatian Leburan
Electrolysis of Molten Compounds
1 Nyatakan maksud istilah berikut: TP 1

State the meaning of the following terms:
(a) Proses elektrolisis/Electrolysis process
Proses penguraian elektrolit kepada unsur-unsur juzuknya apabila elektrik dialirkan melaluinya.
A decomposition process of an electrolyte into its constituent elements when electricity is passed through it
(b) Anod/Anode
Elektrod yang disambungkan kepada terminal positif bateri
Electrode which is connected to the positive terminal of a battery
(c) Katod/Cathode
Elektrod yang disambungkan kepada terminal negatif bateri
Electrode which is connected to the negative terminal of a battery
(d) Kation/Cation
Ion bercas positif
Positively-charged ion
(e) Anion/Anion
Ion bercas negatif
Negatively-charged ion
2 Berikut merupakan senarai radas untuk elektrolisis sebatian leburan.

The following is the list of apparatus for the electrolysis of molten compounds.
Mangkuk pijar, elektrod-elektrod karbon, wayar penyambung, ammeter,

bateri, tungku kaki tiga, segi tiga tanah liat dan penunu Bunsen
Crucible, carbon electrodes, connecting wire, ammeter, battery, tripod stand, pipe clay
triangle and Bunsen burner
(a) Lukis rajah berlabel susunan radas bagi proses elektrolisis leburan plumbum(II) bromida.
Draw a labelled diagram of the apparatus set-up for the electrolysis process of molten lead(II) bromide.
TP 3 KBAT Menganalisis
Elektrod karbon
Carbon electrodes
Leburan plumbum(II) bromida

Molten lead(II) bromide
Segi tiga tanah liat
Pipe clay triangle
Panaskan
Heat
27

(a) Lengkapkan jadual berikut. TP 3
Complete the following table.
Ion yang hadir

Pb2+, Br-
Ions present
Anod Katod
Anode Cathode
Ion yang bergerak ke
Ion that moves to
Br– Pb2+
Setengah persamaan
2Br- → Br2 + 2e- Pb2+ + 2e- → Pb
Half equation
Proses Pengoksidaan Penurunan

Process Oxidation Reduction
Hasil elektrolisis Bromin Plumbum

Product of electrolysis Bromine Lead
Pemerhatian Gas berwarna perang dibebaskan. Pepejal kelabu terbentuk.

Observation Brown colour gas is released. Grey solid is formed.
3 Lengkapkan jadual di bawah. TP 2

Complete the table below.
Ion yang bergerak ke Ion yang bergerak ke

Ion yang terdapat di
katod dan setengah anod dan setengah
Elektrolit dalam elektrolit
Electrolyte persamaan persamaan
Ions present in the
Ion moved to the cathode Ion moved to the anode and
electrolyte
and the half equation the half equation
(a) Leburan natrium Na+ Cl–

klorida Na+, Cl-
Molten sodium chloride Na+ + e– → Na 2Cl– → Cl2 + 2e–
(b) Leburan Pb2+ I-

plumbum(II) iodida Pb2+, I-
Molten lead(II) iodide Pb2+ + 2e– → Pb 2I– → I2 + 2e–
(c) Leburan kuprum(II) Cu2+ O2-

oksida Cu2+, O2-
Molten copper(II) oxide Cu2+ + 2e– → Cu 2O2– → O2 + 4e–
(d) Leburan kalium K+ Cl–

klorida
K+, Cl-
Molten potassium
chloride K+ + e– → K 2Cl- → Cl2 + 2e–
(e) Leburan aluminium Al3+ O2–

oksida Al3+, O2–
Molten aluminium oxide Al3+ + 3e– → Al 2O2– → O2 + 4e–
28

4 Lengkapkan rajah berikut bagi proses elektrolisis sebatian leburan. TP 3
Complete the following diagrams for the electrolysis of molten compounds.
Setengah
Bahan Ion tertarik ke Hasil Pemerhatian
persamaan
Substance Ion attracted to Product Observation
Half equation
(i) Anod
Anode
Gas klorin, Cl2 Gas kuning kehijauan dibebaskan.
Cl– → 2Cl– → Cl2 + 2e- → →
Chlorine gas, Cl2 Greenish-yellow gas is released.
(a) Leburan
NaCl (ii) Katod
Molten Cathode
NaCl Natrium, Na Pepejal kelabu terbentuk.
Na+ → Na+ + e- → Na → →
Sodium, Na Grey solid is formed.
(i) Anod
Anode
O2- → 2O2– → O2 + 4e– → Gas oksigen, O2 → Gas tidak berwarna dibebaskan.

(b) Leburan Oxygen gas, O2 Colourless gas is released.
Al2O3 (ii) Katod
Molten Cathode
Al2O3 Aluminium, Al Pepejal kelabu terbentuk.
Al3+ → Al3+ + 3e– → Al → →
Aluminium, Al Grey solid is formed.
Video Eksperimen
Imbas kod QR atau layari https://www.youtube.com/

watch?v=deZUmjjNc9w untuk menonton video tentang
eksperimen elektrolisis larutan kuprum(II) klorida.
Revisi Pantas
1 Faktor-faktor yang mempengaruhi hasil elektrolisis di anod:
Factors that affect the products of electrolysis at the anode:
(a) Nilai E0
E0 values
(b) Kepekatan ion di dalam elektrolit
Concentration of ions in the electrolyte
(c) Jenis elektrod yang digunakan
Type of electrodes used
2 Faktor-faktor ini mempengaruhi hasil elektrolisis di anod. Manakala, ion yang dipilih untuk dinyahcas
Video Experimen
di katod hanya dipengaruhi oleh nilai E0 sahaja.

These factors affect the products of electrolysis at the anode. While, the ion that is selectively discharged at the cathode is only
PAK-21
affected by the E0 value.

3 Ion halida dengan kepekatan yang lebih tinggi dalam elektrolit akan dipilih untuk dinyahcas di anod
walaupun kedudukannya lebih tinggi dalam siri elektrokimia.
The halide ions with a higher concentration in the electrolyte will be selectively discharged at the anode even if it positioned
higher in the electrochemical series.
4 Proses pengoksidaan berlaku di anod atau terminal negatif kerana berlaku pembebasan elektron.
Oxidation process occurs at the anode or the negative terminal due to the releasing of electrons.
5 Proses penurunan berlaku di katod atau terminal positif kerana berlaku penerimaan elektron.
Reduction process occurs at the cathode or positive terminal due to the receiving of electrons.
29

Latihan 13 Elektrolisis Larutan Akueus/Electrolysis of Aqueous Solutions
1 Lukis rajah berlabel bagi susunan radas untuk mengumpulkan gas dalam proses elektrolisis.
Draw a labelled diagram of the apparatus set-up to collect gas in the electrolysis process.
TP 3 KBAT Menganalisis
Elektrod karbon Elektrolit

Carbon electrodes Electrolyte
A
Bateri Ammeter
Battery Ammeter
2 Air hadir di dalam suatu larutan akueus. Tulis persamaan ion untuk menunjukkan penceraian
molekul air. TP 2
Water is present in an aqueous solution. Write the ionic equation to show the dissociation of water molecule.
H2O → H+ + OH-
3 Nyatakan faktor yang mempengaruhi pemilihan ion untuk dinyahcas di anod bagi elektrolisis suatu
larutan akueus. TP 2
State the factors that affect the selective discharge of ions at the anode in electrolysis of an aqueous solution.
1. Nilai E0/E0 values
2. Kepekatan ion di dalam elektrolit/Concentration of ions in the electrolyte
3. Jenis elektrod yang digunakan/Type of electrodes used

Ion yang terdapat di Ion yang tertarik Ion yang tertarik

Larutan elektrolit dalam elektrolit ke katod ke anod
Electrolyte solution Ions present in the Ions attracted to the Ions attracted
electrolyte cathode to the anode
(a) Asid hidroklorik H+, Cl–, OH- H+ OH–, Cl–

Hydrochloric acid
(b) Plumbum(II) nitrat pekat H+, OH–, Pb2+, NO3- H+, Pb2+ OH–, NO3–
Concentrated lead(II) nitrate
(c) Kuprum(II) sulfat H+, OH–, Cu2+, SO42- H+, Cu2+ OH–, SO42-
Copper(II) sulphate
(d) Kalium klorida H+, OH-, K+, Cl- H+, K+ OH-, Cl-
Potassium chloride
(e) Natrium sulfat H+, OH-, Na+, SO42- H+, Na+ OH-, SO42-
Sodium sulphate
30

5 Lengkapkan jadual berikut berdasarkan elektrolisis sebatian yang diberikan. TP 3
Complete the following tables based on the electrolysis of the compounds given.
Elektrolisis (a) Larutan kuprum(II) sulfat (b) Larutan argentum nitrat mengunakan
Electrolysis of menggunakan elektrod karbon elektrod karbon
Copper(II) sulphate solution using carbon electrodes Silver nitrate solution using carbon electrodes
Ion yang hadir
H+, OH-, Cu2+, SO42- H+, OH-, Ag+, NO3-
Ions present
Elektrolit CuSO4 AgNO3
Electrolyte
Anod/Anode Katod/Cathode Anode/Anod Cathode/Katod
Ion tertarik ke
Ions attracted to
OH-, SO42- H+, Cu2+ OH-, NO3– H+, Ag+
Ion yang OH–. Nilai E0 bagi OH– Cu2+. Nilai E0 bagi OH–. Nilai E0 bagi OH– Ag+. Nilai E0 bagi Ag+
dinyahcas dan lebih negatif daripada Cu2+ lebih positif lebih lebih positif daripada
sebab SO42– daripada H+ negatif daripada NO3– H+
Ion discharged OH–. E0 value of OH– is more Cu2+. E0 value of Cu2+ is OH–. E0 value of OH– is more Ag+. E0 value of Ag+ is
and reason negative than SO42– more positive than H+ negative than NO3– more positive than H+
Setengah
persamaan 4OH- → 2H2O + O2 + 4e- Cu2+ + 2e- → Cu 4OH- → 2H2O + O2 + 4e- Ag+ + e- → Ag
Half equation
Hasil O2 Cu O2 Ag
Product
Gelembung gas tidak Gelembung gas tidak
Pepejal perang Pepejal kelabu
Pemerhatian berwarna terbentuk. berwarna terbentuk.
terbentuk. terbentuk.
Observation Colourless gas Colourless gas bubbles are
Brown solid is formed. Grey solid is formed.
bubbles are formed. formed.
Faktor/Factor Nilai E0/E0 values Nilai E0/E0 values
Elektrolisis (c) Larutan natrium klorida cair (d) Larutan natrium klorida pekat
Electrolysis of menggunakan elektrod karbon menggunakan elektrod karbon
Dilute sodium chloride solution using carbon Concentrated sodium chloride solution using
electrodes carbon electrodes
Ion yang hadir
H+, OH-, Na+, Cl- H+, OH-, Na+, Cl-
Ions present
NaCl NaCl
Elektrolit
Electrolyte
Anod/Anode Katod/Cathode Anod/Anode Katod/Cathode
Ion tertarik ke
Ions attracted to OH-, Cl- H+, Na+ OH-, Cl- H+, Na+
Ion yang OH–. Nilai E0 bagi OH– H+. Nilai E0 bagi H+ Cl–. Kepekatan Cl– H+. Nilai E0 bagi H+
dinyahcas dan lebih negatif daripada lebih positif daripada lebih tinggi daripada lebih positif daripada
sebab Cl– Na+ OH–. Na+
Ion discharged OH–. E0 value of OH– is H+. E0 value of H+ is more Cl-. Concentration of H+. E0 value of H+ is more
and reason more negative than Cl– positive than Na+ Cl– is higher than OH–. positive than Na+
Setengah
persamaan 4OH- → 2H2O + O2 + 4e- 2H+ + 2e- → H2 2Cl- → Cl2 + 2e- 2H+ + 2e- → H2
Half equation
Hasil O2 H2 Cl2 H2
Product
Gelembung gas tidak Gelembung gas tidak Gelembung gas Gelembung gas
berwarna terbentuk. berwarna terbentuk. kuning kehijauan tidak berwarna
Pemerhatian Colourless gas Colourless gas terbentuk. terbentuk.
Observation bubbles are formed. bubbles are formed. Greenish-yellow gas Colourless gas
bubbles are formed. bubbles are formed.
31

Anod: Kepekatan ion dalam elektrolit
Faktor Nilai E0 Anode: The concentration of ions in the electrolyte
Factor E0 values Katod: Nilai E0
Cathode: E0 values
Elektrolisis (e) Larutan kuprum(II) sulfat menggunakan (f) Larutan argentum nitrat menggunakan
Electrolysis of elektrod kuprum/Copper(II) sulphate solution elektrod argentum
using copper electrodes Silver nitrate solution using silver electrodes
Ion yang hadir
H+, OH-, Cu2+, SO42- H+, OH-, Ag+, NO3-
Ions present
CuSO4 AgNO3
Elektrolit
Electrolyte
Anod/Anode Katod/Cathode Anod/Anode Katod/Cathode
Ion tertarik ke
Ions attracted to OH , SO4
- 2-
H , Cu
+ 2+
OH , NO3
- -
H+, Ag+
Ion yang Cu mengion kerana Nilai E0 bagi Cu2+ Ag mengion kerana E0 value of Ag+ is
dinyahcas dan elektrod kuprum lebih positif daripada elektrod argentum more positive than H+
sebab digunakan. H+ digunakan. Nilai E0 bagi Ag+ lebih
Ion discharged Cu ionises as copper E0 value of Cu2+ is more Ag ionises as silver
and reason electrode is used. positive than H+ electrode is used. positif daripada H+
Setengah
persamaan Cu → Cu2+ + 2e- Cu2+ + 2e- → Cu Ag → Ag++ e- Ag+ + e- → Ag
Half equation
Product Cu Ag+ Ag
Cu2+
Hasil
Elektrod Cu semakin Elektrod Cu semakin Elektrod Ag Elektrod Ag
Pemerhatian nipis. tebal. semakin nipis. semakin tebal.
Observation Cu electrode becomes Cu electrode becomes Ag electrode becomes Ag electrode becomes
thinner. thicker. thinner. thicker.
Anod: Jenis elektrod yang digunakan Anod: Jenis elektrod yang digunakan
Faktor Anode: The type of electrodes used Anode: The type of electrodes used
Factor Katod: Nilai E0 Katod: Nilai E0
Cathode: E0 values Cathode: E0 values
6 Dengan bantuan rajah berlabel, terangkan elektrolisis larutan kuprum(II) klorida 2.0 mol dm-3
menggunakan elektrod karbon. TP 3 KBAT Menganalisis
With the aid of a labelled diagram, explain the electrolysis of 2.0 mol dm-3 copper(II) chloride solution using carbon
electrodes.
(a) Rajah/Diagram:
Elektrod karbon Larutan kuprum(II) klorida

Carbon electrodes Copper(II) chloride solution
A
Bateri
Ammeter
Battery
Ammeter
(b) Ion-ion yang hadir di dalam larutan kuprum(II) klorida ialah Cu2+, Cl-, OH- dan H+ .

Ions that are present in the copper(II) chloride solution are Cu , Cl , OH and H
2+ - - +
.
(c) Apabila arus elektrik mengalir melalui elektrolit, ion Cl– dan ion OH– bergerak ke anod,
manakala ion Cu dan ion H
2+ +
bergerak ke katod.
When electricity passes through the electrolyte, Cl- ions and OH- ions move to the anode, while
Cu ions and H ions
2+ +
move to the cathode.

32

(d) Di anod, ion Cl– dipilih untuk dinyahcas kerana kepekatan ion Cl–
adalah lebih tinggi daripada ion OH– .

At the anode, Cl ion
-
is selectively discharged because the concentration of Cl– ion
is higher than OH- ion .

Setengah persamaan/Half equation: 2Cl- → Cl2 + 2e- .
(e) Di katod, ion Cu2+ dipilih untuk dinyahcas kerana nilai E bagi ion Cu lebih positif
0 2+
daripada ion H+ .
At the cathode, Cu ion
2+
is selectively discharged because
the E value of Cu ion is more positive than H+ ion
0 2+
.
Setengah persamaan/Half equation: Cu + 2e- → Cu
2+
(f) Di anod, gas klorin terbentuk. Gelembung gas kuning kehijauan terbebas.
At the anode, chlorine gas is formed. Greenish-yellow gas bubbles are
released.
(g) Di katod, kuprum terbentuk. Pepejal perang termendak.

At the cathode, copper is formed. Brown solid is deposited.
(h) Keamatan larutan biru kuprum(II) klorida berkurang kerana kepekatan ion kuprum(II)
di dalam larutan berkurang . Ion kuprum(II) dinyahcas di katod untuk membentuk

atom kuprum .
The intensity of the blue copper(II) chloride solution decreases because the concentration of
copper(II) ions in the solution decreases . Copper(II) ions are discharged at the cathode to form
copper atoms .
7 Dengan bantuan rajah berlabel, terangkan proses elektrolisis larutan natrium sulfat 0.1 mol dm-3
menggunakan elektrod karbon. TP 3 KBAT Menganalisis
With the aid of a labelled diagram, explain the electrolysis process of 0.1 mol dm-3 sodium sulphate solution using
carbon electrodes.
(a) Rajah/Diagram:
Elektrod karbon Larutan natrium sulfat

Carbon electrodes Sodium sulphate solution
A
Bateri Ammeter
Battery Ammeter
(b) Ion-ion yang hadir di dalam larutan natrium sulfat ialah Na+, SO42–, OH– dan H+ .
Ions that are present in the sodium sulphate solution are Na , SO4 , OH and H
+ 2- - +
.
(c) Apabila arus elektrik mengalir melalui elektrolit, ion SO42– dan ion OH– bergerak ke
anod, manakala ion Na dan ion H
+ +
bergerak ke katod.
When electricity passes through the electrolyte, SO42- ions and OH- ions move to the anode, while
Na+ ions and H+ ions move to the cathode.
33

(d) Di anod, ion OH dipilih untuk dinyahcas kerana nilai E bagi ion OH kurang positif
– 0 –
daripada ion SO42– .

At the anode, OH- ion is selectively discharged because the E0 value of OH– ion is less positive than SO42– ion .
Setengah persamaan/Half equation: 4OH → 2H2O + O2 + 4e
- -
.
(e) Di katod, ion H dipilih untuk dinyahcas kerana nilai E bagi ion H lebih positif daripada ion Na
+ 0 + +
.
At the cathode, H ion is selectively discharged because the E value of H ion is more positive than Na ion
+ 0 + +
.
Setengah persamaan/Half equation: 2H+ + 2e- → H2
(f) Di anod, gas oksigen terbentuk. Gelembung gas tidak berwarna terbebas.
oxygen gas Colourless
At the anode, is formed. gas bubbles are released.
(g) Di katod, gas hidrogen terbentuk. Gelembung gas tidak berwarna terbebas.
At the cathode, hydrogen gas is formed. Colourless gas bubbles are released.
A
Latihan
Karbon 14 Perbandingan antara Karbon
Sel Kimia dengan Sel Elektrolisis
Carbon Carbon Cell and Electrolytic Cell
Comparison between Chemical
Elektrolit
Electrolyte
Lengkapkan jadual di bawah dengan persamaan dan perbezaan antara sel kimia dengan sel elektrolisis.
Fill in the table below with the similarities and differences between chemical cell and electrolytic cell. TP 4
Sel kimia Sel elektrolisis

Chemical cell Electrolytic cell
Zink Kuprum Karbon Karbon

Zinc Copper Carbon Carbon
Elektrolit Elektrolit
Electrolyte Electrolyte
(a) Persamaan
Similarities
4. Ion-ion sentiasa bergerak di dalam elektrolit
1. Mengandungi elektrolit/Contains an electrolyte Ions are constantly moving in the electrolyte
2. Mempunyai anod dan katod/Consists of anode and cathode 5. Proses pengoksidaan Vberlaku di anod dan proses
3. Elektron bergerak dari anod ke katod melalui litar luar penurunan berlaku di katod
Electrons flow from the anode to the cathode through the external

Oxidation process occurred at the anode and reduction process
circuit
occurred at the cathode
Zink Kuprum
(b) Perbezaan Zinc Copper
Differences
Bateri tidak digunakan Bateri atau bekalan tenaga digunakan
Elektrolit
No battery is used Battery or power supply is used
Electrolyte
Terminal negatif ialah anod, manakala terminal positif Terminal negatif ialah katod, manakala terminal positif
ialah katod ialah anod
Negative terminal is the anode whereas positive terminal is the cathode Negative terminal is the cathode whereas positive terminal is the anode
Elektrod diperbuat daripada dua logam berbeza Elektrod diperbuat daripada logam yang sama atau karbon
Electrodes are made of two different metals Electrodes are made from the same metal or carbon
Tenaga kimia bertukar kepada tenaga elektrik Tenaga elektrik bertukar kepada tenaga kimia
Chemical energy changes to electrical energy Electrical energy changes to chemical energy
34

Revisi Pantas
1 Tujuan penyaduran/The purpose of electroplating:
(a) Melindungi objek daripada kakisan/Protects objects from corrosion
(b) Memperbaiki rupa bentuk objek/Improves the appearance of objects
2 Keadaan untuk penyaduran yang berkualiti/Conditions for good quality electroplating:
(a) Gunakan arus elektrik yang rendah/Use a low electric current
(b) Putarkan objek dengan cermat/Turn the object steadily
(c) Bersihkan objek yang ingin disadur/Clean the object to be plated
(d) Kepekatan ion logam penyadur yang digunakan perlu rendah
The concentration of the ions of the plating metal used must be low
Latihan 15 Penyaduran dan Penulenan Logam Menggunakan Elektrolisis

Electroplating and Purification of Metals Using Electrolysis
1 Lengkapkan huraian berkenaan penulenan logam kuprum di bawah. TP 1 TP 2 TP 3

Complete the description on the purification of copper metal below.
A
Kuprum tak tulen Kuprum tulen

Impure copper Pure copper

Copper(II) nitrate solution

(a) Anod/Anode: Kuprum tak tulen/Impure copper
(b) Katod/Cathode: Kuprum tulen/Pure copper
(c) Elektrolit/Electrolyte: Larutan kuprum(II) nitrat/Copper(II) nitrate solution
(d) Ion-ion yang hadir di dalam larutan kuprum(II) nitrat : Cu2+, NO3 –, H+ dan OH–
copper(II) nitrate Cu2+, NO3-, H+ and OH-
Ions present in solution:
(e) Di anod, kuprum mengion.

copper
At the anode, ionises.
(f) Setengah persamaan di anod/Half equation at the anode: Cu → Cu2+ + 2e- .
(g) Pemerhatian di anod/Observation at the anode:

Kuprum tak tulen menjadi semakin nipis/The impure copper becomes thinner .
Ion Cu2+ dan ion H+ bergerak ke katod dan ion Cu2+ dipilih untuk dinyahcas.
Cu2+ ion and H+ ion Cu2+ ion
move to the cathode and is selectively discharged.
(h) Setengah persamaan di katod/Half equation at the cathode: Cu2+ + 2e- → Cu
(i) Pemerhatian di katod/Observation at the cathode:

Kuprum tulen menjadi semakin tebal/The pure copper becomes thicker .
35

2 Lengkapkan huraian berkenaan proses penyaduran sudu besi dengan logam kuprum berikut. TP 3
Complete the description on the following electroplating process of an iron spoon with copper metal.
(a) Anod/Anode: Kuprum/Copper A
(b) Katod/Cathode: Sudu besi/Iron spoon
(c) Elektrolit/Electrolyte: Larutan kuprum(II) nitrat/Copper(II) nitrate solution

Sudu Kuprum
(d) Ion-ion yang hadir di dalam larutan kuprum(II) nitrat : besi Copper
Iron
Cu2+, NO3 –, H+ dan OH– spoon

copper(II) nitrate Cu2+, NO3-, H+ and OH-
Ions present in solution: Copper(II) nitrate solution
(e) Di anod, kuprum mengion.

copper
At the anode, ionises.
(f) Setengah persamaan di anod/Half equation at the anode: Cu → Cu2+ + 2e- .
(g) Pemerhatian di anod/Observation at the anode:

Kuprum tak tulen menjadi semakin nipis/The impure copper becomes thinner .
Ion Cu dan ion H
2+ +
bergerak ke katod dan ion Cu 2+
dipilih untuk dinyahcas.
Cu ions and H ions
2+ +
Cu ion 2+
move to the cathode and is selectively discharged.
(h) Setengah persamaan di katod/Half equation at the cathode: Cu2+ + 2e- → Cu
(i) Pemerhatian di katod/Observation at the cathode:

Sudu besi disadur dengan pepejal perang/The iron spoon is plated with brown solid .
3 Dengan bantuan rajah berlabel, terangkan proses penyaduran kunci besi dengan logam argentum
melalui elektrolisis. TP 4 KBAT Mencipta
With the aid of a labelled diagram, explain the electroplating process of an iron key with silver metal through electrolysis.
Argentum
Kunci besi Silver
Iron key
Larutan argentum nitrat
Silver nitrate solution
Argentum ialah anod, kunci besi ialah katod./Silver is the anode, the iron key is the cathode.
Kedua-duanya direndamkan di dalam larutan argentum nitrat./Both are immersed into silver nitrate solution.
Ion-ion yang hadir di dalam larutan/The ions present in AgNO3 solution AgNO3: Ag+, NO3-, H+, OH–
Di anod, argentum mengion./At the anode, silver ionises.
Setengah persamaan/Half equation: Ag → Ag+ + e–
Pemerhatian: Argentum menjadi semakin nipis./Observation: Silver becomes thinner.
Ion Ag+ and H+ bergerak ke katod dan ion Ag+ dipilih untuk dinyahcas./Ag+ ion and H+ ion move to the
cathode where Ag+ ion is selectively discharged.
Setengah persamaan/Half equation: Ag+ + e- → Ag
Pemerhatian: Kunci besi disadur dengan pepejal kelabu./Observation: The iron key is plated with grey solid.
36

4 Nyatakan tiga kesan negatif proses elektrolisis dalam industri. TP 3
State three negative effects of electrolysis process in industries.
1. [Kesan 1] Elektrolit yang digunakan menyebabkan pencemaran alam sekitar
[Effect 1] The electrolytes used cause environmental pollution
2. [Kesan 2] Sisa buangan toksik mencemarkan sumber air

[Effect 2] The toxic wastes pollute water sources
3. [Kesan 3] Proses elektrolisis melibatkan penggunaan elektrik yang tinggi

[Effect 3] The electrolysis processes involve high usage of electricity
5 Nyatakan tiga kegunaan proses elektrolisis dalam industri. TP 3

State three uses of electrolysis process in industry.
1. Pengekstrakan logam daripada bijihnya.
Extraction of metal from its ore.
2. Penulenan logam.
Purification of metals.
3. Penyaduran logam.
Electroplating of metals.
1.5 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya/Extraction of Metal from Its Ore
Revisi Pantas
1 Bijih atau mineral wujud sebagai logam oksida, logam sulfida atau logam karbonat.
Ores or minerals exist as metal oxides, metal sulphides or metal carbonates.
2 Siri kereaktifan logam:
The reactivity series of metals:
K
Na Logam sangat reaktif/Highly reactive metals
Mg Pengekstrakan melalui elektrolisis/Extraction through electrolysis
Al
C
Zn Logam sederhana reaktif/Moderately reactive metals
Pengekstrakan melalui penurunan oleh karbon
Semakin reaktif
Fe
Extraction through reduction by carbon
More reactive
Sn
Pb
Logam kurang reaktif/Less reactive metals

Cu
Pengekstrakan secara pemanasan langsung di udara
Hg Extraction by direct heating in air
Ag Logam tidak reaktif/Unreactive metals

Au Wujud sebagai unsur/Exist as elements
37

Latihan 16 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya Melalui Proses Elektrolisis
Extraction of Metal from Its Ore Through Electrolysis Process
1 Lengkapkan huraian berkenaan pengekstrakan aluminium daripada aluminium oksida di bawah.

Complete the description on the extraction of aluminium from aluminium oxide below. TP 3
Lapisan karbon (katod)

Carbon lining (cathode)
Siri karbon (anod)
Carbon series (anode)
Leburan aluminium
Molten aluminium
Leburan bauksit + kriolit
Molten bauxite + cryolite
(a) Aluminium diekstrak daripada oksida yang juga dikenali sebagai bauksit .
bauxite
Aluminium is extracted from aluminium oxide, which is also known as .
(b) Elektrod yang digunakan ialah karbon .
carbon
The electrodes used are .
(c) Kriolit, Na3AlF6 ditambahkan bagi merendahkan takat lebur aluminium oksida .
Cryolite, Na3AlF6 is added to lower the melting point of aluminium oxide .
(d) Ion-ion yang hadir di dalam leburan aluminium oksida ialah Al dan O
3+ 2-
.
The ions present in the molten aluminium oxide are Al and O
3+ 2–
.
Ion Al3+
(e) tertarik ke katod dan dinyahcas.
Al ion
3+
is attracted to the cathode and discharged.
(f) Setengah persamaan di katod/Half equation at the cathode: Al3+ + 3e- → Al

Ion O2–
(g) tertarik ke anod dan dinyahcas.
O ion
2–
is attracted to the anode and discharged.
(h) Setengah persamaan di anod/Half equation at the anode: 2O2– → O2 + 4e-
(i) Anod perlu ditukar dari semasa ke semasa kerana gas oksigen yang terbentuk
bertindak balas dengan elektrod karbon untuk membentuk gas karbon dioksida .
The anodes need to be replaced from time to time because the oxygen gas formed reacts with carbon
electrodes to form carbon dioxide gas .
(j) Leburan aluminium dengan ketumpatan yang tinggi terenap di bahagian bawah.
deposits
Molten aluminium with a high density at the bottom.
38

Revisi Pantas
1 Pengekstrakan besi di dalam relau bagas:
Extraction of iron in a blast furnace:
Campuran bijih besi, kok dan batu kapur yang pekat

A mixture of concentrated iron ore, coke and limestone
Gas buangan
Gas buangan
Waste gas
Waste gas
200 °C
700 °C
1 600 °C
Semburan udara panas 2 000 °C Semburan udara panas
Hot air blast Hot air blast
Sanga Leburan ferum
Slag Molten iron
2 Pengekstrakan besi/Extraction of iron:

(a) Dalam tindak balas antara bijih besi, kok dan batu kapur, karbon dan karbon monoksida
menurunkan ferum(II) oksida kepada ferum.
In the reaction between iron ore, coke and limestone, carbon and carbon monoxide reduce iron(II) oxide to iron.
2Fe2O3 + 3C → 4Fe + 3CO2

Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2

(b) Leburan ferum dikumpulkan di dasar relau bagas. Batu kapur terurai apabila dipanaskan.
Molten iron is collected at the bottom of the blast furnace. Limestone decomposes when heated.
CaCO3 → CaO + CO2

(c) CaO bertindak balas dengan bendasing seperti pasir, SiO2 untuk membentuk kalsium silikat, CaSiO2
yang dikenali sebagai sanga. Sanga digunakan untuk membuat tapak jalan dan bangunan.
CaO reacts with impurities such as sand, SiO2 to form calcium silicate, CaSiO2 which is known as slag. Slag is used to
make roads and building sites.
3 Pengekstrakan stanum: Sama seperti pengekstrakan bijih besi.
Extraction of tin: Similar to the extraction of iron ore.
SnO2 + C → Sn + CO2
Latihan 17 Pengekstrakan Logam daripada Bijihnya Melalui Proses Penurunan oleh Karbon
Extraction of Metal from Its Ore Through Reduction Process by Carbon
1 Rajah di bawah menunjukkan pengektrakan bijih timah di dalam relau bagas.

The diagram below shows the extraction of tin ore in a blast furnace.
Campuran bijih timah, kok dan batu kapur yang pekat
A mixture of concentrated tin ore, coke and limestone
Gas buangan
Gas buangan
Waste gas
Waste gas
200 °C
700 °C
1 600 °C
Semburan udara panas 2 000 °C Semburan udara panas
Hot air blast Hot air blast
Sanga Leburan timah
Slag Molten tin
39

(a) (i) Apakah nama lain bagi bijih timah? TP 1
What is another name for tin ore?
Kasiterit/Cassiterite
(ii) Nyatakan formula kimia bagi bijih timah dalam 1(a)(i). TP 2

State the chemical formula for tin ore in 1(a)(i).
SnO2
(b) Apakah agen penurunan yang digunakan dalam pengekstrakan stanum? TP 1

What is the reducing agent used in tin extraction?
Arang kok/Karbon/ Coke/Carbon
(c) Tulis persamaan kimia bagi pengekstrakan stanum TP 2

Write the chemical equation for tin extraction.
C + SnO2 → CO2 + Sn
(d) Nyatakan satu contoh benda asing yang biasa ditemui dalam bijih timah. TP 1
State one example of impurities commonly found in tin ore.
Sulfur/Arsenik/Pasir/Tanah liat/ Sulphur/Arsenic/Sand/Clay
(e) (i) Namakan alat yang digunakan untuk mengekstrak bijih timah. TP 1
Name the tool used to extract tin ore in industry.
Relau bagas/Blast furnace
(ii) Namakan dua bahan utama yang perlu ditambah untuk mengekstrak stanum. TP 1
Name the two main ingredients that need to be added to extract tin.
Arang kok dan batu kapur/Coke and limestone
(iii) Namakan tindak balas yang berlaku di dalam alat ini. TP 1

Name the reaction that occurs in this tool.
Tindak balas redoks/Redox reaction
Latihan 18 Aplikasi Siri Kereaktifan Logam dalam Pengekstrakan Logam

Application of Reactivity Series of Metals in Extraction of Metals
1 Tandakan (✓) jika tindak balas berlaku dan (✗) jika tiada tindak balas berlaku. Nyatakan alasan
anda mengatakan tindak balas berlaku atau sebaliknya. Jika tindak balas berlaku, tulis persamaan
kimia yang terlibat. TP 3
Tick (✓) if reaction occurs and (✗) if no reaction occurs. State the reason why you say that the reaction occurs or
otherwise. If the reaction occurs, write down the chemical equations involved.
Bahan tindak balas Alasan Persamaan kimia

3/7
Reactants Reason Chemical equation
(a) Karbon dan ferum(II) oksida C lebih reaktif daripada Fe

3 C + 2FeO → CO2 + 2Fe
Carbon and iron(II) oxide C is more reactive than Fe
(b) Hidrogen dan kuprum(II)

H2 lebih reaktif daripada Cu
oksida 3
H2 is more reactive than Cu
H2 + CuO → Cu + H2O
Hydrogen and copper(II) oxide
40

Bahan tindak balas Alasan Persamaan kimia
3/7
Reactants Reason Chemical equation
(c) Magnesium oksida dan

C kurang reaktif daripada Mg
karbon 7
C is less reactive than Mg
–
Magnesium oxide and carbon
(d) Stanum(II) oksida dan

H2 lebih reaktif daripada Sn
hidrogen 3
H2 is more reactive than Sn
H2 + SnO → Sn + H2O
Tin(II) oxide and hydrogen
(e) Argentum dan plumbum(II) Ag kurang elektropositif

nitrat 7 daripada Pb –
Silver and lead(II) nitrate Ag is less electropositive than Pb
(f) Magnesium dan kuprum(II) Mg lebih elektropositif

sulfat 3 daripada Cu Mg + CuSO4 → MgSO4 + Cu
Magnesium and copper(II) sulphate Mg is more electropositive than Cu
2 Tindak balas termit merupakan salah satu tindak balas redoks. Tindak balas ini dapat mencapai
suhu 2 200 °C dan boleh meleburkan kebanyakan logam. Jangan lakukan tindak balas ini tanpa
pengawasan guru.
Thermite reaction is one of the redox reactions. This reaction can reach the temperature of 2 200 °C and also melts most
metals. Do not conduct this reaction without the teacher’s supervision.
(a) Namakan dua bahan utama dalam tindak balas termit. TP 1
Name the two main reactants in the thermite reaction.
Serbuk ferum(III) oksida dan serbuk aluminium/Iron(III) oxide powder and aluminium powder
(b) Berikan satu contoh bekas yang sesuai untuk digunakan bagi menjalankan eksperimen ini. TP 1
Give an example of a suitable container to be used to conduct the experiment.
Bekas seramik/Ceramic container
(c) Tulis persamaan kimia bagi tindak balas termit. TP 2

Write the chemical equation for the thermite reaction.
Fe2O3 + 2Al → 2Fe + Al2O3
(d) Namakan agen penurunan dan agen pengoksidaan dalam tindak balas ini. TP 1
Name a reducing agent and oxidising agent in this reaction.
(i) Agen penurunan/ Reducing agent:
Aluminium/ Aluminium
(ii) Agen pengoksidaan/ Oxidising agent:

Ferum(III) oksida/ Iron(III) oxide
(e) Selain daripada oksida logam yang disebut di 2(a), nyatakan bahan lain yang boleh digunakan
dalam tindak balas termit. TP 1
Aside from the metal oxide mentioned in 2(a), state another substance that can be used in the thermite reaction.
Mangan(IV) oksida, MnO2 / Kromium(III) oksida, Cr2O3
Manganese(IV) oxide, MnO2/Chromium(III) oxide, Cr2O3
41

1.6 Pengaratan/Rusting
Revisi Pantas
1 Pengaratan ialah tindak balas redoks perlahan yang berlaku antara besi dengan oksigen.
Rusting is a slow redox reaction that occurs between iron and oxygen.
2 Karat atau ferum(III) oksida terhidrat, Fe2O3∙xH2O terbentuk perlahan-lahan pada permukaan besi
apabila terdedah kepada air, H2O.
Rust or hydrated iron(III) oxide, Fe2O3∙xH2O forms slowly on the surface of iron when exposed to water, H2O.
3 Persamaan kimia tindak balas pengaratan:
Chemical equation of rusting reaction:
4Fe(p/s) + 3O2(g) + 2xH2O(ce/l) → Fe2O3∙xH2O(p/s)
4 Kakisan logam ialah tindak balas redoks yang berlaku apabila logam teroksida dengan membebaskan
elektron untuk membentuk ion logam.
Corrosion of metals is a redox reaction that occurs when metal is oxidised by releasing electrons to form a metal ion.
Latihan 19 Kakisan Logam sebagai Tindak Balas Redoks

Metal Corrosion as Redox Reaction
Berdasarkan rajah di bawah, isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 3
Based on the diagram below, fill in the blanks with the correct word.
O2
O2
Titisan air
Fe2+ Fe2+
Water droplet
e– e–
Katod/Cathode:
2H2O + O2 + 4e– → 4OH– Katod/Cathode:
Besi
2H2O + O2 + 4e–→ 4OH–
Iron
Anod/Anode:
Fe → Fe2+ + 2e–
1 Di tengah-tengah titisan air:

At the centre of the water droplet:
(a) Kawasan pada permukaan besi bertindak sebagai anod kerana kekurangan
oksigen.
anode
The area on the surface of the iron acts as the because of lack of oxygen.
(b) Atom ferum membebaskan dua elektron untuk membentuk ion ferum(II) dan
mengalami proses pengoksidaan.
releases
Iron atom two electrons to form iron(II) ion and undergoes oxidation process.
(c) Elektron mengalir ke katod melalui permukaan besi.

The electrons flow to the cathode through the iron surface.
42

2 Di tepi titisan air:
At the edge of the water droplet:
(a) Kawasan pada permukaan besi bertindak sebagai katod kerana kaya dengan
oksigen.
cathode
The area on the surface of the iron acts as the because it is rich in oxygen.
(b) Oksigen dalam air menerima elektron daripada anod untuk membentuk ion
hidroksida dan mengalami proses penurunan.
receives
Oxygen in the water electrons from the anode to form hydroxide ions and undergoes
reduction process.
3 Pembentukan Fe(OH)2:
Formation of Fe(OH)2:
(a) Ion Fe2+ dan ion OH– di dalam titisan air itu bergabung untuk membentuk mendakan
hijau ferum(II) hidroksida.
green
Fe ion and OH ion in the water droplet combine to form
2+ –
precipitate of iron(II) hydroxide.
(b) Persamaan kimia/Chemical equation: Fe + 2OH → Fe(OH)2
2+ –
4 Pembentukan karat:
Formation of rust:
(a) Ferum(II) hidroksida yang terhasil dioksidakan oleh oksigen untuk membentuk
ferum(III) oksida terhidrat.
oxidised
The iron(II) hydroxide produced is by oxygen to form hydrated iron(III) oxide.
O2
(b) Persamaan kimia/Chemical equation: Fe(OH)2 Fe2O3.xH2O
Karat/Rust
Revisi Pantas
PAK-21
1 Kadar pengaratan ferum bertambah apabila ferum bersentuhan dengan logam yang kurang
Video
elektropositif seperti plumbum atau kuprum. Hal ini kerana, ferum yang dipilih untuk dioksidakan.
The rate of rusting of iron increases when iron is in contact with a less electropositive metal such as lead or copper. This is
because, iron is the one selected to be oxidised.
Fe → Fe2+ + 2e–

Video Tutorial
2 Pengaratan ferum tidak berlaku apabila ferum bersentuhan dengan logam yang lebih elektropositif
PAK-21
seperti zink atau magnesium. Hal ini kerana, zink atau magnesium yang dipilih untuk dioksidakan.
The rusting of iron does not occur when iron is in contact with a more electropositive metal such as zinc or magnesium. This is
because, zinc or magnesium is the one selected to be oxidised.
Zn → Zn2+ + 2e–

Video
Tutorial Video
Imbas kod QR atau layari https://www.

youtube.com/watch?v=2pz3hPEbZuM
untuk menonton video tentang
pengaratan besi.
43

Latihan 20 Kesan Logam Lain terhadap Pengaratan Besi
Effect of Other Metals on Rusting of Iron
1 Rajah di bawah menunjukkan tiga tabung uji, A, B dan C yang digunakan untuk mengkaji kesan
logam-logam lain terhadap pengaratan besi.
The diagram below shows three test tubes, A, B and C which are used to study the effects of other metals on the rusting
of iron.
Gelatin + kalium heksasianoferat(III) + fenolftalein

Gelatine + potassium hexacyanoferrate(III) + phenolphthalein
Laman Web
PAK-21
Paku besi dililit dengan magnesium Paku besi Paku besi dililit dengan kuprum
Iron nail is coiled with magnesium Iron nail Iron nail is coiled with copper
A B C
(a) Tulis pemerhatian dan inferens bagi tabung uji tersebut dalam jadual di bawah. TP 3
Write the observation and inference for the test tubes in the table below.
Pemerhatian
Tabung uji Observation Inferens
Test tube Keamatan warna biru Keamatan warna merah jambu Inference
Intensity of blue colour Intensity of pink colour
Paku besi tidak berkarat.

A Tiada/None Tinggi/High
Iron nail does not rust.
Paku besi berkarat.

B Rendah/Low Tiada/None
Iron nail rusts.
Paku besi berkarat

C Tinggi/High Rendah/Low dengan cepat.
Iron nail rusts faster.
(b) Apakah fungsi TP 2

What is the function of
(i) kalium heksasianoferat(III)?
potassium hexacyanoferrate(III)?
Untuk mengesan kehadiran ion ferum(II)/To detect the presence of iron(II) ions
Laman Web

industrialmetalsupply.com/blog/6-tips-for-
preventing-rust untuk maklumat tambahan
tentang cara mencegah pengaratan besi.
44

(ii) larutan fenolftalein?
phenolphthalein solution?
Untuk mengesan kehadiran ion hidroksida/To detect the presence of hydroxide ions
(c) Dengan merujuk kepada tabung uji A,

By referring to test tube A,
(i) bahan yang manakah mengalami pengoksidaan? Berikan alasan. TP 2 KBAT Menganalisis

[Apa] Atom magnesium. [Mengapa] Magnesium membebaskan elektron untuk membentuk ion
magnesium/Magnesium lebih elektropositif daripada paku besi./ [What] Magnesium. [Why] Magnesium
atoms release electrons to form magnesium ions./Magnesium is more electropositive than the iron nail.
(ii) tulis setengah persamaan bagi tindak balas di 1(c)(i). TP 2

write the half equation for the reaction in 1(c)(i).
Mg → Mg2+ + 2e–
(iii) adakah paku besi tersebut berkarat? TP 3

does the iron nail rust?
Tidak/No
(d) Dengan merujuk kepada tabung uji C,

By referring to test tube C,
(i) bahan yang manakah mengalami pengoksidaan? Berikan alasan. TP 2
[Apa] Paku besi. [Mengapa] Atom ferum membebaskan elektron untuk membentuk ion
ferum(II)./Ferum lebih elektropositif daripada kuprum./[What] Iron nail. [Why] Iron atoms release
electrons to form iron(II) ions./Iron is more electropositive than copper.
(ii) tulis setengah persamaan bagi tindak balas di 1(d)(i). TP 2

write the half equation for the reaction in 1(d)(i).
Fe → Fe2+ + 2e–
(iii) adakah paku besi tersebut berkarat? TP 3

does the iron nail rust?
Ya/Yes
(e) Apakah yang dimaksudkan dengan kakisan logam? TP 1

What is meant by corrosion of metals?
Kakisan ialah tindak balas redoks apabila logam dioksidakan secara spontan melalui kehilangan
elektron untuk membentuk ion logam./Corrosion is a redox reaction when a metal is oxidised spontaneously through
the loss of electrons to form metal ions
(f) Nyatakan kaedah-kaedah untuk mencegah pengaratan besi dalam kehidupan harian. TP 3
State the methods to prevent rusting of iron in daily life. KBAT Mengaplikasi
[Bagaimana] Pengaloian, logam korban, penggalvanian dan penyaduran
[How] Alloying, sacrificial metal, galvanising and plating
45

Praktis Berformat SPM
Kertas 1
1 Rajah 1 menunjukkan larutan hijau ferum(II) Logam yang manakah paling sesuai mewakili
sulfat berubah menjadi perang apabila X dan Y?
bertindak balas dengan X. Which metals best represent X and Y?
Diagram 1 shows the green solution of iron(II) sulphate Logam X Logam Y
changes to brown when reacting with X. Metal X Metal Y
A Mg Zn
B Pb Cu
X
C Zn Cu
D Pb Mg

Larutan ferum(II) sulfat 3 Rajah 2 menunjukkan suatu tindak balas
Iron(II) sulphate solution redoks.
Diagram 2 shows a redox reaction.
G
Rajah 1/Diagram 1
Apakah X? Karbon Karbon

What is X? Carbon Carbon
A Ammonia/Ammonia
Larutan kalium iodida Air bromin
B Air bromin/Bromine water Potassium iodide solution Bromine water
C Asid hidroklorik/Hydrochloric acid
Asid sulfurik cair
D Natrium hidroksida/Sodium hydroxide Dilute sulphuric acid
Rajah 2/Diagram 2
2 Jadual 1 menunjukkan susunan radas dan
pemerhatian yang diperoleh daripada dua Antara setengah persamaan berikut, yang
set eksperimen. Kedua-dua tabung uji diisi manakah menunjukkan proses pengoksidaan
dengan larutan gelatin yang dicampurkan yang berlaku?
dengan larutan kalium heksasianoferat(III) Which of the following half equations shows the
dan fenolftalein. oxidation process taking place?
Table 1 shows the apparatus set-up and the observations A Br2 + 2e- → 2Br- C 2I- → I2 + 2e-
obtained from two sets of experiments. Both test tubes B 2Br- → Br2 + 2e- D K → K+ + e-
were filled with gelatine solution mixed with potassium
hexacyanoferrate(III) and phenolphthalein solutions. 4 Rajah 3 menunjukkan susunan radas bagi
Tabung uji Pemerhatian suatu sel elektrolisis.
Test tube Observation Diagram 3 shows the apparatus set-up of an electrolytic
cell.
Keamatan tompok merah
jambu yang tinggi. Tiada
Paku besi dililit
dengan logam Y tompok biru.
Iron nail coiled High intensity of pink spots.
with metal Y No blue spot.
P Q
Keamatan tompok biru
yang tinggi. Terdapat Leburan plumbum(II) bromida
Paku besi dililit sedikit tompok merah Molten lead(II) bromide
dengan logam X jambu.
Iron nail coiled
with metal X
High intensity of blue spots.
There are a few pink spots.
Rajah 3/Diagram 3
Jadual 1/Table 1
46

Antara proses dan hasil tindak balas berikut, Apakah yang dapat diperhatikan pada
yang manakah berlaku di elektrod P? lapisan 1,1,1-trikloroetana?
Which of the following processes and products occur at What can be observed in the 1,1,1-trichloroethane
electrode P? layer?
Proses Hasil A Larutan kuning cair menjadi perang
Process Product Pale yellow solution turns brown
A Pengoksidaan Bromin B Larutan tidak berwarna menjadi ungu
Oxidation Bromine Colourless solution turns purple
C Larutan ungu menjadi tidak berwarna
B Pengoksidaan Plumbum
Oxidation Lead Purple solution turns colourless
D Larutan tidak berwarna menjadi perang
C Penurunan Bromin
Reduction Bromine Colourless solution turns brown
D Penurunan Plumbum 7 Rajah 6 menunjukkan susunan radas bagi sel

Reduction Lead
Daniell.
Diagram 6 shows the apparatus set-up of a Daniell cell.
5 Rajah 4 menunjukkan susunan radas bagi
suatu sel elektrolisis. V
Diagram 4 shows the apparatus set-up of an electrolytic
Asid sulfurik
cell. Sulphuric acid
Kuprum Zink
Gas hidrogen Copper Zinc
Gas oksigen
Hydrogen gas Oxygen gas Larutan zink
Larutan kuprum(II)
sulfat sulfat
Larutan X Copper(II) sulphate Zinc sulphate
Solution X solution solution
Rajah 6/Diagram 6
Karbon Karbon
Carbon Carbon Antara yang berikut, yang manakah setengah
persamaan di terminal positif dan terminal
negatif sel tersebut?
Which of the following are the half equations at the
Rajah 4/Diagram 4
positive and negative terminals of the cell?
Apakah larutan X?
Terminal positif Terminal negatif
What is solution X? Positive terminal Negative terminal
A Natrium klorida pekat
Concentrated sodium chloride A Cu2+ + 2e- → Cu Zn → Zn2+ + 2e-
B Asid hidroklorik cair B
Dilute hydrochloric acid Zn2+ + 2e- → Zn Zn → Zn2+ + 2e-
C Plumbum(II) nitrat C
Lead(II) nitrate 2H+ + 2e- → H2 Cu2+ + 2e- → Cu
D Kuprum(II) sulfat D 4OH– → 2H2O + O2 + 4e- Zn2+ + 2e- → Zn
Copper(II) sulphate
6 Rajah 5 menunjukkan susunan radas yang 8 Berikut ialah setengah persamaan bagi suatu
digunakan bagi tindak balas antara air klorin tindak balas redoks.
dengan larutan natrium iodida. The following is the half equation of a redox reaction.
Diagram 5 shows the apparatus set-up used for the
reaction between chlorine water and sodium iodide MnO4– + pH+ + qe– → Mn2+ + 4H2O
solution.
Apakah nilai p dan q?
What are the values of p and q?
Air klorin
p q
Chlorine water
A 5 8
Larutan natrium iodida B 8 5
Sodium iodide solution
1,1,1-trikloroetana
C 8 6
1,1,1-trichloroethane D 5 6
Rajah 5/Diagram 5
47

9 Berikut ialah persamaan tindak balas antara 12 Rajah 8 menunjukkan sebatang paku besi
logam besi dengan gas klorin. yang dililit dengan logam X direndam ke
The following is the equation of the reaction between dalam larutan gelatin yang dicampurkan
iron metal and chlorine gas. dengan larutan kalium heksasianoferat(III)
2Fe(p/s) + 3Cl2(g) → 2FeCl3(p/s) dan fenolftalein dan dibiarkan semalaman.
Diagram 8 shows an iron nail coiled with metal X
Antara yang berikut, yang manakah immersed in a gelatine solution mixed with potassium
menunjukkan perubahan nombor hexacyanoferrate(III) solution and phenolphthalein and
pengoksidaan bagi ferum dalam tindak balas left overnight.
ini? Larutan gelatin + larutan kalium
Which of the following shows the change in the heksasianoferat(III) + fenolftalein
oxidation number of iron in this reaction? Gelatine solution + potassium
A 0 → +2 Paku besi dililit
hexacyanoferrate(III) solution +
phenolphthalein
B 0 → +3 dengan logam X
C +1 → +2 Iron nail coiled
with metal X
D +1 → +3
Rajah 8/Diagram 8
10 Rajah 7 menunjukkan susunan radas bagi Antara yang berikut, yang manakah logam X
satu eksperimen. dan pemerhatian yang sepadan?
Diagram 7 shows an apparatus set-up of an experiment. Which of the following are the metal X and the
corresponding observation?
Logam X Pemerhatian
Larutan ferum(III) sulfat Metal X Observation
Iron(III) sulphate solution
A • Keamatan tompok biru yang
X tinggi
Rajah 7/Diagram 7 High intensity of blue spots
Mg
• Terdapat sedikit tompok
Warna larutan ferum(III) sulfat berubah merah jambu
daripada perang kepada hijau apabila There are a few pink spots
bertindak balas dengan bahan X. Apakah X?
The colour of iron(III) sulphate solution changes from B • Keamatan tompok biru yang
brown to green when reacted with substance X. What rendah
is X? Low intensity of blue spots
Cu
A Zink • Terdapat sedikit tompok
merah jambu
Zinc
There are a few pink spots
B Plumbum
Lead C • Keamatan tompok merah
C Air bromin jambu yang tinggi
Bromin water Zn High intensity of pink spots
D Natrium hidroksida • Tiada tompok biru
Sodium hydroxide No blue spots
D • Keamatan tompok merah
jambu yang tinggi
11 Berikut merupakan nilai keupayaan elektrod High intensity of pink spots
piawai, E0 bagi beberapa sel setengah. Pb
• Terdapat sedikit tompok
The following is the value of the standard electrode
biru.
potential, E0 for several half cells.
There are a few blue spots
Fe3+(ak/aq) + e– Fe2+(ak/aq) E0 = +0.77 V
Cu2+ + 2e–(ak/aq) Cu(p/s) E0 = +0.34 V
13 Rajah 9 menunjukkan proses pengaratan besi.
Pb2+ + 2e–(ak/aq) Pb(p/s) E0 = –0.13 V Diagram 9 shows a rusting of iron process.
Ni2+ + 2e–(ak/aq) Ni(p/s) E0 = –0.25 V Titisan air
Antara spesies berikut, yang manakah paling Water droplet
mudah mengalami penurunan?

Which of the following species is the easiest to undergo Y
reduction? Besi
A Fe3+ C Pb2+ Iron
B Cu2+ D Ni2+ Rajah 9/Diagram 9
48

Antara proses dan setengah persamaan Gas klorin
Gas hidrogen
berikut, yang manakah berlaku di Y? Hydrogen gas
Chlorine gas
Which of the following processes and half equations
occur at Y?
Larutan X
Proses Setengah persamaan
Solution X
Process Half equation Elektrod karbon
Carbon electrodes
A Pengoksidaan
Fe → Fe2+ + 2e-
Oxidation
B Pengoksidaan
Fe2+ + 2e- → Fe
Oxidation
Rajah 11/Diagram 11
C Penurunan
Reduction 4OH → O2 + 2H2O + 4e
– –
Apakah larutan X?
What is solution X?
D Penurunan A Larutan natrium klorida pekat
Reduction O2 + 2H2O + 4e → 4OH – –
Concentrated sodium chloride solution

B Larutan kuprum(II) sulfat
14 Rajah 10 menunjukkan susunan radas bagi Copper(II) sulphate solution
satu sel elektrolisis. C Larutan argentum nitrat
Diagram 10 shows the set-up of apparatus of an Silver nitrate solution
electrolytic cell.
D Larutan zink sulfat
V Zinc sulphate solution
17 Berikut ialah satu persamaan ion.

P Q Elektrod The following is an ionic equation.
karbon
Carbon Cl2(g) + 2I-(ak/aq) → 2Cl-(ak/aq) + I2(p/s)
electrodes
Larutan kuprum(II) sulfat Antara yang berikut, yang manakah benar
Copper(II) sulphate solution tentang persamaan ini?
Rajah 10/Diagram 10 Which of the following is true about this equation?
A Ion iodida telah diturunkan
Antara proses dan hasil berikut, yang Iodide ion is reduced
manakah berlaku di elektrod P? B Klorin mengalami penurunan
Which of the following processes and products occur at
electrode P? Chlorine undergoes reduction
C Klorin merupakan agen penurunan
Proses Hasil Chlorine acts as reducing agent
Process Product
D Nombor pengoksidaan klorin bertambah
A Pengoksidaan Oksigen daripada 0 kepada +2
Oxidation Oxygen The oxidation number of chlorine increases from
B Pengoksidaan Kuprum 0 to +2
Oxidation Copper
C Penurunan Oksigen 18 Rajah 12 menunjukkan susunan radas bagi
Reduction Oxygen sel Daniell.
Diagram 12 shows the set-up of apparatus of a Daniell
D Penurunan Kuprum
cell.
Reduction Copper
Voltmeter
V
Suis
15 Antara persamaan kimia berikut, yang Switch
Elektrod kuprum Elektrod zink
manakah bukan tindak balas redoks? Copper electrode Zinc electrode
Which of the following chemical equations is not a
redox reaction? Larutan kuprum(II) Larutan zink
A KOH + HCl → KCl + H2O sulfat sulfat
Copper(II) sulphate Zinc sulphate
B 2NaI + Cl2 → 2NaCl + I2 solution
Asid sulfurik
solution
Sulphuric acid
C Mg + Cu2+ → Mg2+ + Cu
D CuO + H2 → Cu + H2O Rajah 12/Diagram 12
Antara pernyataan berikut, yang manakah

16 Rajah 11 menunjukkan susunan radas bagi benar tentang sel ini?
satu sel elektrolisis. Which of following statements is true about the cell?
Diagram 11 shows the set-up of apparatus of an
electrolytic cell.
49

A Jisim elektrod zink bertambah D Elektron bergerak daripada larutan
The mass of the zinc electrode increases kuprum(II) sulfat ke larutan zink sulfat
B Zink ialah katod, manakala kuprum ialah melalui litar luar
anod Electrons move from copper(II) sulphate solution
Zinc acts as cathode, while copper is the anode to zinc sulphate solution through the external
C Warna biru larutan kuprum(II) sulfat circuit
menjadi tidak berwarna
The blue colour of the copper(II) sulphate solution
becomes colourless
Kertas 2
Bahagian A
1 Pembakaran pita magnesium dalam udara berlebihan akan menghasilkan magnesium oksida.
Burning of magnesium ribbon in excess air will produce magnesium oxide.
(a) Nyatakan satu pemerhatian bagi tindak balas di atas.
State one observation of the above reaction.
Wasap putih dibebaskan.
White fume is released.
[1 markah/ mark]
(b) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas berikut.

Write the half equation for the following reactions.
Pengoksidaan:
Mg → Mg2+ + 2e–
Oxidation
Penurunan: 2O2– + 4e– → O2
Reduction
[2 markah/ marks]
(c) Nyatakan agen penurunan dalam tindak balas ini. Berikan alasan. KBAT Menganalisis
State the reducing agent in this reaction. Give a reason.

[Apa] Magnesium, [Mengapa] kerana magnesium mengalami pengoksidaan
[What] Magnesium, [Why] because magnesium undergoes oxidation.
[2 markah/ marks]
2 Rajah 1 menunjukkan susunan radas yang digunakan untuk menunjukkan pemindahan elektron
pada suatu jarak.
Diagram 1 shows the set-up of apparatus used to indicate the transfer of electrons at a distance.
Elektrod karbon Elektrod karbon

Carbon electrode Carbon electrode
Air bromin Larutan ferum(II) sulfat

Bromine water Iron(II) sulphate solution
Tiub-U Asid sulfurik, H2SO4 cair

U-tube Dilute sulphuric acid, H2SO4
Rajah 1/Diagram 1
50

(a) (i) Nyatakan dua pemerhatian bagi eksperimen di atas.
State two observations of the above experiments.
1. Warna perang air bromin menjadi tidak berwarna.
Brown bromine water becomes colourless.
2. Warna hijau larutan ferum(II) sulfat bertukar perang.
Green iron(II) sulphate solution becomes brown.
[2 markah/ marks]
(ii) Nyatakan inferens bagi setiap pemerhatian di 2(a)(i).

State an inference for each observation in 2(a)(i).
1. Bromin bertukar menjadi ion bromida.
Bromine changes into bromide ion.
2. Ion ferum(II) bertukar menjadi ion ferum(III).
Iron(II) ion changes into iron(III) ion.
[2 markah/ marks]
(b) (i) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas yang berlaku pada elektrod Y.
Write the half equation for the reaction that occurs at electrode Y.
Fe2+ → Fe3+ + e–
[1 markah/ mark]
(ii) Huraikan secara ringkas satu ujian kimia untuk mengesahkan hasil di elektrod Y.
Describe briefly a chemical test to confirm the product at electrode Y. KBAT Menganalisis
Titiskan larutan natrium hidroksida ke dalam larutan, mendakan perang akan terbentuk.
Drop the sodium hydroxide solution into the solution, a brown precipitate will be formed.
[2 markah/ marks]
(iii) Apakah peranan larutan ferum(II) sulfat dalam tindak balas ini?
What is the role of iron(II) sulphate solution in this reaction?
Sebagai agen penurunan.
As a reducing agent.
[1 markah/ mark]
(c) Tunjukkan arah pergerakan elektron semasa tindak balas pada Rajah 1.
Show the direction of electron flow in the reaction on Diagram 1.
[1 markah/ mark]
(d) (i) Namakan bahan yang mengalami penurunan.
[1 markah/ mark]
(ii) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan.

Write the half equation of the reduction process.
Br2 + 2e– → 2Br–
[1 markah/ mark]
51

3 Jadual 1 menunjukkan pemerhatian yang diperoleh apabila larutan kalium manganat(VII) berasid
ditambahkan ke dalam larutan X dan larutan Y.
Table 1 shows the observations obtained when acidified potassium manganate(VII) solution is added into solution X and
solution Y.
Set Tindak balas Pemerhatian

Set Reaction Observation
Larutan kalium
manganat(VII) berasid Warna larutan X bertukar daripada hijau
Acidified potassium
I manganate(VII) solution kepada perang
The colour of solution X changes from green to
brown
Larutan X
Solution X
Larutan kalium
manganat(VII) berasid Warna larutan kalium bromida bertukar daripada
Acidified potassium
tidak berwarna kepada perang
II manganate(VII) solution
The colour of potassium bromide solution changes from colourless
to brown
Larutan kalium bromida
Potassium bromide
solution
Jadual 1/Table 1
(a) Lengkapkan pemerhatian dalam Jadual 1.

Complete the observation in Table 1.
[1 markah/ mark]
(b) (i) Cadangkan larutan X.
Suggest solution X.
Larutan ferum(II) sulfat/Iron(II) sulphate solution
[1 markah/ mark]
(ii) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas yang melibatkan larutan X.
Write the half equation for the reaction that involves solution X.
Fe2+ → Fe3+ + e-
[1 markah/ mark]
(iii) Terangkan tindak balas yang berlaku. KBAT Menganalisis
Explain the reaction that has occurred.

Ion ferum(II) dioksidakan untuk membentuk ion ferum(III).
Iron(II) ions are oxidised to form iron(III) ions.
[1 markah/ mark]
(c) (i) Cadangkan bahan lain yang boleh menggantikan larutan kalium manganat(VII) berasid.
Suggest another substance that can replace acidified potassium manganate(VII) solution.
Larutan kalium dikromat(VI) berasid/Acidified potassium dichromate(VI) solution
[1 markah/ mark]
52

(ii) Nyatakan peranan larutan kalium manganat(VII) berasid.
State the role of acidified potassium manganate(VII) solution.
Sebagai agen pengoksidaan/As an axidising agent
[1 markah/ mark]
(iii) Apakah perubahan nombor pengoksidaan bagi mangan di dalam larutan kalium
manganat(VII) berasid?
What is the change in the oxidation number of manganese in acidified potassium manganate(VII) solution?
+7 → +2
[1 markah/ mark]
(d) Suatu larutan berwarna perang terhasil daripada tindak balas dalam Set I. Huraikan secara
ringkas bagaimana larutan perang tersebut dapat ditukar semula kepada larutan X.
A brown solution is formed from the reaction in set I. Describe briefly how the brown solution can be converted back
to solution X. KBAT Mencipta
[Bagaimana] Tambahkan ketulan zink ke dalam larutan. Panaskan campuran tersebut. Larutan perang
tersebut menjadi hijau./[How] Add zinc granules into the solution. Heat the mixture. The brown solution turns green.
[3 markah/ marks]
4 Rajah 2 menunjukkan tindak balas penyesaran halogen antara air bromin dengan larutan kalium
iodida.
Diagram 2 shows the displacement reaction of halogen between bromine water and potassium iodide solution.
Air bromin
Bromine water
Tambah 1,1,1-trikloroetana Lapisan akueus

Larutan kalium iodida Add 1,1,1-trichloroethane Aqueous layer
Potassium iodide solution Lapisan X
Layer X
Rajah 2/Diagram 2
(a) Apakah fungsi 1,1,1-trikloroetana yang ditambahkan ke dalam tabung uji ini?
What is the function of 1,1,1-trichloroethane added into this test tube?
Mengesahkan kehadiran iodin/To confirm the presence of iodine
[1 markah/ mark]
(b) (i) Nyatakan perubahan warna lapisan X di dalam tabung uji.
State the change in colour of layer X in the test tube.
Larutan tidak berwarna bertukar menjadi ungu./Colourless solution turns purple.
[1 markah/ mark]
(ii) Apakah inferens bagi perubahan ini?
What is the inference for the change?
Ion iodida bertukar menjadi iodin./Iodide ion changes to iodine.
[1 markah/ mark]
(c) Tulis setengah persamaan bagi tindak balas yang berlaku dalam tabung uji.
Write the half equation for the reactions that occur in the test tube.
Penurunan: Br2 + 2e– → 2Br–

Reduction
Pengoksidaan:
2I– → I2 + 2e–
Oxidation
[2 markah/ marks]
53

(d) Larutan kalium iodida digantikan dengan larutan kalium klorida dan bahan-bahan lain
dikekalkan seperti dalam Rajah 2.
Apakah perubahan yang dapat diperhatikan? Berikan alasan bagi jawapan anda. KBAT Menganalisis
Potassium iodide solution is replaced with potassium chloride solution and other substances are maintained as
shown in Diagram 2.
What changes can be observed? Give reasons for your answer.
[Apa] Tiada perubahan. [Mengapa] Klorin lebih reaktif daripada bromin, maka tindak balas tidak berlaku.
[What] There was no change. [Why] Chlorine is more reactive than bromine, thus the reaction did not occur.
[2 markah/ marks]
5 Rajah 3 menunjukkan susunan radas bagi elektrolisis larutan kuprum(II) sulfat 1.0 mol dm-3 dengan
menggunakan elektrod karbon.
Diagram 3 shows the set-up of apparatus for the electrolysis of 1.0 mol dm-3 copper(II) sulphate solution using carbon
electrodes.
Gas X
Copper(II) sulphate solution
Elektrod karbon Y
Elektrod karbon Z
Carbon electrode Y
Carbon electrode Z
Rajah 3/Diagram 3
(a) Tulis formula bagi semua ion yang terdapat di dalam larutan kuprum(II) sulfat.
Write the formula of all the ions present in aqueous copper(II) sulphate solution.
Cu2+, SO42-, H+, OH–
[1 markah/ mark]
(b) Dengan merujuk kepada elektrod Z,

By referring to electrode Z,
(i) nyatakan satu pemerhatian.
state one observation.
Pepejal perang terenap/Brown solid deposited
[1 markah/ mark]
(ii) tulis setengah persamaan.
write the half equation.
Cu2+ + 2e– → Cu
[1 markah/ mark]
(iii) nyatakan proses yang berlaku.
state the process occurred.
Penurunan/Reduction
[1 markah/ mark]
(c) Gas X terbentuk di elektrod Y.

Gas X is formed at carbon electrode Y.
(i) Ramalkan gas X.
Predict gas X.
Oksigen/Oxygen
[1 markah/ mark]
54

(ii) Huraikan ujian kimia untuk mengesahkan gas X.
Describe a chemical test to verify the gas X.
[Bagaimana] Masukkan kayu uji berbara ke dalam tabung uji. Kayu uji bernyala.
[How] Place a glowing wooden splinter into the test tube. The wooden splinter will ignite.
[2 markah/ marks]
(d) (i) Nyatakan perubahan warna larutan kuprum(II) sulfat.

State the change in the colour of copper(II) sulphate solution.
Larutan biru semakin pudar./Blue solution becomes paler.
[1 markah/ mark]
(ii) Berikan alasan bagi jawapan anda. KBAT Menganalisis
Give the reason for your answer.

[Mengapa] Kepekatan ion kuprum(II) berkurang./[Why] The concentration of copper(II) ions decreases.
[1 markah/ mark]
(e) Sekiranya elektrod karbon digantikan dengan elektrod kuprum,

If the carbon electrodes are replaced with copper electrodes,
(i) apakah yang dapat diperhatikan pada elektrod Y?
what can be observed at electrode Y?
Elektrod Y menjadi semakin nipis./Electrode Y becomes thinner.
[1 markah/ mark]
(ii) Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis
Explain your answer.

[Mengapa] Kuprum ialah elektrod reaktif. Atom kuprum akan menderma dua elektron untuk
membentuk ion kuprum(II).
[Why] Copper is a reactive electrode. Copper atom will donate two electrons to form copper(II) ion.
[1 markah/ mark]
Bahagian C
1 (a) Tulis nama sebatian berikut berdasarkan sistem penamaan IUPAC.

Write the name of the following compounds based on the IUPAC naming system.
(i) Mn2O7
(ii) Cu2O
(iii) K2Cr2O7
[3 markah/ marks]
(b) Dengan menggunakan satu contoh tindak balas yang sesuai, terangkan apa yang dimaksudkan
dengan tindak balas redoks berdasarkan pemindahan elektron.
By using a suitable example of a reaction, explain what is meant by redox reactions based on the transfer of electrons.
[7 markah/ marks]
55

(c) Rajah 1 menunjukkan elektrolisis larutan natrium klorida 0.1 mol dm-3 dengan menggunakan
elektrod karbon.
Diagram 1 shows the electrolysis of 0.1 mol dm-3 sodium chloride solution using carbon electrodes.
Elektrod karbon
Larutan natrium klorida
Carbon electrodes
Sodium chloride solution
Rajah 1/Diagram 1
Huraikan proses elektrolisis yang berlaku di dalam sel ini. Huraian anda hendaklah merangkumi
faktor pemilihan ion yang dinyahcas, pemerhatian, setengah persamaan dan proses yang
berlaku di anod dan di katod.
Describe the electrolysis process that takes place in this cell. Your description should include the selection factors of
the discharged ions, observations, half equations and the processes that take place at the anode and cathode.
[10 markah/ marks]
2 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan elektrolit dan elektrolisis?

What is meant by electrolyte and electrolysis?
[2 markah/ marks]
(b) Rajah 2 menunjukkan dua jenis sel, P dan Q.
Diagram 2 shows two types of cells, P and Q.
V V
Kuprum Zink Kuprum

Copper Zinc Copper

Sel P Copper(II) sulphate solution Sel Q
Rajah 2/Diagram 2
Banding dan bezakan Sel P dengan sel Q. Dalam jawapan anda, sertakan setengah persamaan
dan pemerhatian di setiap elektrod.
Compare and contrast cell P and cell Q. In your answer, include the half equations and observations at each electrode.
[8 markah/ marks]
(c) Anda dibekalkan radas dan bahan berikut untuk menjalankan satu eksperimen.
You are supplied the following apparatus and materials to carry out an experiment.
Larutan X(NO3)2 Larutan Y(NO3) Kepingan logam X Kepingan logam Y
X(NO3)2 solution Y(NO3) solution Metal strip X Metal strip Y
Suis Bateri Wayar penyambung Voltmeter
Switch Batteries Connecting wires Voltmeter
Pasu berliang Bikar
Porous pot Beaker
Logam Y lebih elektropositif daripada logam X. Dengan menamakan logam X dan logam Y serta
bantuan satu rajah berlabel, huraikan satu eksperimen bagaimana anda dapat menghasilkan
arus elektrik menggunakan radas dan bahan yang dibekalkan. KBAT Mencipta KBAT Mengaplikasi
Metal Y is more electropositive than metal X. By naming metals X and Y, and a labelled diagram, describe an
experiment on how you can generate an electric current using all the apparatus and materials supplied.
[10 markah/ marks]
56

Jawapan/Answers:
1 (a) (i) Mangan(VII) oksida/Manganese(VII) oxide
(ii) Kuprum(I) oksida/Copper(I) oxide
(iii) Kalium dikromat(VI)/Potassium dichromate(VI)
(b) Contoh tindak balas: Penyesaran logam kuprum oleh magnesium.
Example of reaction: Displacement of copper metal by magnesium.
Persamaan kimia/ Chemical equation: Mg + Cu(NO3)2 → Mg(NO3)2 + Cu

Setengah persamaan pengoksidaan/Half equation of oxidation: Mg → Mg2+ + 2e–
Atom magnesium menderma dua elektron untuk menghasilkan ion magnesium, Mg2+
Magnesium atoms donate two electrons to produce magnesium ions, Mg2+
Setengah persamaan penurunan/Half equation of reduction: Cu2+ + 2e– → Cu
Ion kuprum(II), Cu2+ menerima dua elektron untuk membentuk atom kuprum.
Copper(II) ion, Cu2+ accepts two electrons to form copper atom.
Proses pengoksidaan magnesium dan proses penurunan ion kuprum(II) berlaku serentak
menunjukkan tindak balas ini ialah tindak balas redoks.
The oxidation process of magnesium and the reduction process of copper(II) ions occur simultaneously indicating that this
reaction is a redox reaction.
(c) Anod Katod

Ion yang tertarik ke Anode Cathode
Ions attracted to
Cl– Na+
Spesies yang dinyahcas
Cl– H 2O
Species discharged
Kepekatan ion Cl– lebih tinggi Nilai E0 air kurang negatif daripada
Sebab daripada ion OH– natrium
Reason The concentration of Cl– ions is higher than The E0 value of water is less negative than
OH– ions sodium
Gelembung udara tidak berwarna
Pemerhatian Gas kuning kehijauan dibebaskan
dibebaskan
Observation Yellow greenish gas is released
Colourless gas bubbles are formed
Setengah persamaan
2Cl– → Cl2 + 2e– H2O + 2e– → H2 + 2OH–
Half equation
Proses Pengoksidaan Penurunan
Process Oxidation Reduction
2 (a) Elektrolit: Bahan yang mengalirkan arus elektrik dalam keadaan leburan atau larutan akueus dan
mengalami perubahan kimia./Electrolyte: A substance that can conduct electricity in a molten state or in an aqueous
solution and undergoes chemical changes.
Elektrolisis: Proses apabila arus elektrik dialirkan melalui sebatian dalam keadaan leburan atau
larutan akueus yang mengalami penguraian kepada unsur juzuknya./Electrolysis: A process where
electric current is passed through a substance that undergoes decomposition into their constituent elements.
57

(b)
Sel P Sel Q
Cell P Cell Q
Jenis sel Sel elektrolisis Sel kimia
Type of cell Electrolysis cell Chemical cell
Elektrod Anod/Anode Cu Zn
Electrode Katod/Cathode Cu Cu
Perubahan tenaga Elektrik → Kimia Kimia → Elektrik
Energy changes Electrical → chemical Chemical → Electrical
Setengah Anod/Anode Cu → Cu + 2e2+ –
Zn → Zn2+ + 2e–
persamaan
Half equation Katod/Cathode Cu2+ + 2e– → Cu Cu2+ + 2e– → Cu
Elektrod kuprum menjadi nipis Elektrod zink menjadi nipis

Anod/Anode
Permerhatian Copper electrode become thinner Zinc electrode become thinner
Observation Elektrod kuprum menjadi tebal Elektrod kuprum menjadi tebal
Katod/Cathode
Copper electrode become thicker Copper electrode become thicker
(c) Voltmeter
V
Suis
Switch
Kepingan zink Kepingan kuprum

Zinc strip Copper strip
Pasu berliang
Larutan zink nitrat Porous pot
Zink nitrate solution Larutan kuprum(II) nitrat
Copper(II) nitrate sulphate
Logam/Metal Y: Zink/Zinc
Logam/Metal X: Kuprum/Copper
Terminal negatif/Negative terminal: Zink/Zinc
Terminal positif/Positive terminal: Kuprum/Copper
Zink melarut dan dioksidakan untuk membentuk ion zink.
Zinc dissolves and is oxidised to form zinc ions.
Setengah persamaan pengoksidaan/ Half equation of oxidation: Zn → Zn2+ + 2e-
Kepingan zink menjadi semakin nipis.
The zinc strip becomes thinner.
Ion kuprum(II) menerima elektron dan diturunkan untuk membentuk atom kuprum menyebabkan
kepingan kuprum menjadi semakin tebal dan warna biru larutan kuprum(II) nitrat semakin pudar.
Copper(II) ions accept electrons and are reduced to form copper atoms causing the copper strip to become thicker and the blue
colour of the copper(II) nitrate solution to fade.
Setengah persamaan penurunan/Half equation for reduction: Cu2+ + 2e– → Cu
Elektron bergerak dari elektrod zink ke elektrod kuprum melalui litar luar dan pasu berliang
digunakan untuk memisahkan larutan, tetapi membenarkan ion-ion bergerak melaluinya untuk
melengkapkan litar./Electrons move from zinc strip to the copper strip through an external circuit and a porous pot is
used to separate the solution but allows ions to move through it to complete the circuit.
58

Tema: Kimia Organik
Bab
2 Sebatian Karbon
e-RPH
Carbon Compound Jawapan
2.1 Jenis-jenis Sebatian Karbon/Types of Carbon Compounds
Revisi Pantas
1 Sebatian karbon merupakan sebatian yang 5 Dua peringkat penapisan minyak:
mengandungi unsur karbon. Two stages of oil refining
Carbon compounds are compounds that contain the (a) Penyulingan berperingkat: Pecahan
carbon element. hidrokarbon dalam petroleum diasing pada
2 Hidrokarbon merupakan sebatian organik yang suhu berlainan mengikut saiz hidrokarbon.
mengandungi unsur karbon dan hidrogen sahaja. Fractional distillation: Fractions of hydrocarbons
Hydrocarbons are organic compounds that contain the are separated at different temperatures according to the
carbon and hydrogen elements only. size of the hydrocarbon.
3 Sumber utama hidrokarbon ialah petroleum dan (b) Peretakan: Hidrokarbon berantai panjang
minyak mentah. dipecahkan kepada molekul yang lebih kecil
The main sources of hydrocarbon are petroleum and crude pada suhu tinggi dan bermangkin
oil. Cracking: Long chain hydrocarbons are broken into
4 Petroleum ialah campuran hidrokarbon ringkas smaller molecules at a high temperature in the presence
dan yang berantai panjang. of a catalyst.
Petroleum is a mixture of simple and long chain 6 Biojisim ialah sumber tenaga alternatif yang
hydrocarbons. boleh diperbaharui.
Biomass is an alternative energy source which is renewable.
Latihan 1 Sebatian Karbon/Carbon Compounds

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai sebatian karbon.
TP 2 Memahami sebatian karbon serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut dengan contoh.
1 Lengkapkan carta alir di bawah. TP 1 i THINK

Complete the flow chart below.
Sebatian karbon
Carbon compounds
Sebatian organik Sebatian tak organik

Organic compounds Inorganic compounds
e.g.
Hidrokarbon Bukan hidrokarbon (g) CO2

Hydrocarbons Non-hydrocarbons
(h) CaCO3
Tepu (c) Tak tepu (e) Alkohol (f) Ester
Saturated Unsaturated Alcohol Ester
(i) NaHCO3
(a) Ikatan tunggal Ikatan ganda dua Ikatan ganda tiga Asid karboksilik
Single bond Double bond Triple bond Carboxylic acid
e.g. e.g. e.g. Kalsium karbida, CaC2
Calcium carbide, CaC2
(b) Alkena (d) Alkena Alkuna
Alkene Alkene Alkyne
59

2 Nyatakan maksud TP 1
State the meaning of
(a) sebatian karbon.
carbon compound.
Sebatian yang mengandungi atom karbon sebagai salah satu unsur juzuknya.
A compound that contains carbon atom as one of its constituent elements.
(b) sebatian organik.

organic compound.
Sebatian yang berasal daripada benda hidup dan mengandungi unsur karbon.
A compound that originates from living things and contains carbon element.
(c) sebatian bukan organik.

inorganic compound.
Sebatian yang berasal daripada benda bukan hidup.
A compound that originates from non-living things.
3 Kelaskan sebatian karbon berikut kepada sebatian organik dan sebatian tak organik. TP 2
Classify the following carbon compounds into organic and inorganic compounds.
Naftalena, asetamida, glukosa, kanji, getah asli, cuka, protein, karbon dioksida, selulosa, etanol,
urea, marmar, kalsium karbida
Naphthalene, acetamide, glucose, starch, natural rubber, vinegar, protein, carbon dioxide, cellulose, ethanol, urea,
marble, calcium carbide
Sebatian organik Sebatian tak organik

Organic compound Inorganic compound
Naftalena, asetamida, glukosa, kanji getah asli, cuka, Karbon dioksida, marmar, kalsium karbida
protein, selulosa, etanol, urea Carbon dioxide, marble, calcium carbide
Naphthalene, acetamide, glucose, starch, natural rubber, vinegar,
protein, cellulose, ethanol, urea
Latihan 2 Hidrokarbon dan Bukan Hidrokarbon/Hydrocarbon and Non Hydrocarbon

(a) hidrokarbon.
hydrocarbon.
Sebatian organik yang mengandungi atom karbon dan hidrogen sahaja.
An organic compound that contains carbon and hydrogen atoms only.
(b) bukan hidrokarbon.

non-hydrocarbon.
Sebatian organik yang mengandungi atom karbon dan hidrogen serta unsur lain seperti oksigen,
nitrogen, fosforus atau halogen./An organic compound that contains carbon and hydrogen atoms, and other elements
such as oxygen, nitrogen, phosphorus or halogens.
60

(c) hidrokarbon tepu.
saturated hydrocarbon.
Hidrokarbon yang mengandungi hanya ikatan kovalen tunggal antara atom karbon.
A hydrocarbon compound that contains only single covalent bonds between carbon atoms.
(d) hidrokarbon tak tepu.

unsaturated hydrocarbon.
Hidrokarbon yang mengandungi sekurang-kurangnya satu ikatan kovalen ganda dua atau ganda tiga
antara atom karbon./A hydrocarbon that contains at least one double or triple covalent bond between carbon atoms.
2 Kelaskan sebatian organik berikut kepada sebatian hidrokarbon dan sebatian bukan hidrokarbon.
Classify the following organic compounds into hydrocarbon and non-hydrocarbon compounds. TP 2
Petrol, protein, kanji, karbohidrat, lemak, gas asli, getah, alkohol, naftalena
Petrol, protein, starch, carbohydrate, fat, natural gas, rubber, alcohol, naphthalene
Hidrokarbon Bukan hidrokarbon

Hydrocarbon Non-hydrocarbon
Petrol, gas asli, getah, naftalena Protein, kanji, karbohidrat, lemak, alkohol
Petrol, natural gas, rubber naphthalene Protein, starch, carbohydrate, fat, alcohol
Latihan 3 Sumber Hidrokarbon/Sources of Hydrocarbons

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sebatian karbon untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Nyatakan dan terangkan secara ringkas tiga sumber utama hidrokarbon. TP 2

State and explain briefly three main sources of hydrocarbons.
1. Gas asli yang terbentuk daripada sisa tumbuhan dan haiwan laut
Natural gas which is formed from the remains of marine plants and animals
2. Petroleum yang juga dikenali sebagai minyak mentah yang terbentuk daripada sisa tumbuhan dan
haiwan laut/Petroleum or also known as crude oil which is formed from the remains of marine plants and animals
3. Arang batu yang dihasilkan daripada kayu mati
Coal which is produced from dead wood
2 Nyatakan kegunaan hidrokarbon dalam kehidupan harian. TP 3

State the uses of hydrocarbons in daily life.
1. Sebagai bahan api/As fuels
2. Sebagai bahan mentah untuk menghasilkan polimer seperti polietilena, polipropilena dan polistirena
As raw materials to produce polymers such as polyethylene, polypropylene and polystyrene
3 Nyatakan dua peringkat penapisan minyak. TP 1

State two stages of oil refining.
Penyulingan berperingkat dan peretakan
Fractional distillation and cracking
61

4 Penyulingan berperingkat digunakan untuk memisahkan pecahan hidrokarbon dalam petroleum
pada takat didih berbeza. Lengkapkan jadual di bawah bagi setiap komponen petroleum.
Fractional distillation is used to separate the fractions in petroleum at different boiling points. Complete the table below
for each component of petroleum and its uses. TP 3 KBAT Menganalisis
Bilangan atom karbon Suhu Hasil Kegunaan

Number of carbon atoms Temperature Product Uses
Gas petroleum Gas memasak

C1 — C4 <40 °C Petroleum gas Cooking gas
(a) C5 – C9 (b) Petrol (c) Bahan api kenderaan bermotor

40 °C – 75 °C Petrol Fuel for motor vehicles
(d) C5 – C10 (e) Nafta (f) Pelarut, bahan mentah industri

75 °C – 150 °C Naphtha petrokimia
Solvents/raw material for petrochemical industry
(g) C10 – C16 (h) Kerosin (i) Bahan api kapal terbang
160 °C – 250 °C Kerosene Fuel for aircraft
(j) 125 °C – 300 °C (k) Minyak diesel (l) Bahan api kenderaan berat
C14 – C20 Diesel oil Fuel for heavy vehicles
(m) 300 °C – 350 °C (n) Minyak pelincir (o) Minyak pelincir dan lilin
C20 – C50 Lubricating oil Lubricants and candles
(p) 350 °C – 500 °C (q) Minyak bahan (r) Bahan api kapal dan stesen jana kuasa
C20 – C70 api Fuel for ships and power stations
Fuel oil
(s) >500 °C (t) Bitumen (u) Menurap jalan raya
> C70 Bitumen Road pavements
5 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan proses peretakan dalam penapisan petroleum? TP 1
What is meant by cracking process in petroleum refining?
Proses memecahkan suatu hidrokarbon dengan molekul yang besar kepada hidrokarbon dengan molekul
yang lebih kecil yang lebih berharga./A process of breaking a hydrocarbon with big molecules into hydrocarbon with
smaller molecules which are more valuable.
(b) Nyatakan dua kepentingan proses peretakan. TP 3

State two importance of the cracking process.
1. Untuk menghasilkan hidrokarbon bersaiz kecil yang terbakar dengan mudah dan digunakan
sebagai bahan api./To produce small-sized hydrocarbon that combusts easily and is used as fuel.
2. Untuk menghasilkan alkana dan alkena dengan rantai lebih pendek dan digunakan sebagai bahan
mentah dalam penghasilan polimer, ubat, detergen dan pelarut.
To produce alkane and alkene that have shorter chains and used as raw materials in the manufacturing of polymers,
medicines, detergents and solvents.
6 Lengkapkan persamaan kimia bagi proses peretakan berikut. TP 2

Complete the chemical equation in the following cracking processes.
C4H12
(a) C11H26 → C4H8 + C3H6 +
C10H22
(b) → C6H14 + C4H8
C3H6
(c) C8H18 → + C5H12
62

7 Biojisim ialah bahan organik tumbuhan dan haiwan. Apakah sumber tenaga alternatif yang boleh
diperoleh daripada biojisim? TP 2
Biomass is an organic matter of plants and animals. What are the alternative energy sources that can derived from
biomass.
Biojisim
Biomass
(a)
Biodiesel (b)
Bioetanol (c)
Biogas
Biodiesel Bioethanol Biogas

2.2 Siri Homolog/Homologous Series
Revisi Pantas
1 Siri homolog ialah satu siri sebatian karbon yang mempunyai formula am, kumpulan berfungsi dan
sifat kimia yang sama dan dapat disediakan dengan kaedah yang sama dalam makmal. Ahli-ahli yang
berturutan dalam siri berbeza dengan satu kumpulan –CH2.
Homologous series is a series of compounds that has similar general formula, functional group and chemical properties and
can be prepared by the same method in the laboratory. The members in the series differ from one another by an additional –CH2
group.
2 Kumpulan berfungsi ialah sekumpulan atom yang terikat pada molekul untuk tindak balas kimia
berlaku.
Functional group is a group of atoms bonded to a molecule in which chemical reaction occur.
Kumpulan
Siri homolog Formula am Jenis sebatian karbon
Homologous series General formula
berfungsi Type of organic compound
Functional group
Alkana CnH2n+2 Hidrokarbon tepu

C–C
Alkane n = 1, 2, 3, … Saturated hydrocarbon
Alkena CnH2n Hidrokarbon tak tepu

C=C
Alkene n = 2, 3, 4, … Unsaturated hydrocarbon
Alkuna CnH2n-2 Hidrokarbon tak tepu

CC
Alkyne n = 2, 3, 4 … Unsaturated hydrocarbon
Alkohol CnH2n+1OH Bukan hidrokarbon

–OH
Alcohol n = 1, 2, 3, … Non-hydrocarbon
Asid karboksilik CnH2n+1COOH Bukan hidrokarbon

–COOH
Carboxylic acid n = 0, 1, 2, … Non-hydrocarbon
CmH2m+1COOCnH2n+1 Bukan hidrokarbon

Ester –COO–
m = 0, 1, 2, … n = 1, 2, 3, … Non-hydrocarbon
3 Formula molekul ialah formula kimia yang menunjukkan jenis dan bilangan atom sebenar bagi setiap
unsur dalam suatu sebatian.
Molecular formula is a chemical formula that shows the type and actual number of atoms of each element in the compound.
4 Formula struktur ialah formula yang menunjukkan jenis ikatan dan bagaimana atom dalam molekul
terikat antara satu sama lain.
Structural formula is a formula that shows the type of bond and how the atoms in the molecule are bonded to each other.
63

Latihan 4 Siri Homolog/Homologous Series
formula am
1 (a) Siri homolog ialah sekumpulan sebatian karbon yang mempunyai
kumpulan berfungsi serupa
dan yang sama, sifat kimia yang dan dapat
sama
disediakan melalui kaedah yang di dalam makmal.
general formula
Homologous series is a group of carbon compounds with the same and
functional group similar
, chemical properties and can be prepared through
the same
method in the laboratory.
sekumpulan atom yang terikat pada molekul untuk tindak balas berlaku
(b) Kumpulan berfungsi ialah .
a group of atoms bonded to a molecule in which chemical reaction occur
Functional group is .
2 Lengkapkan peta dakap di bawah dengan contoh dan ciri-ciri bagi siri homolog. TP 2
Complete the brace map below with the examples and the characteristics of homologous series.
i
(a) Contoh (b) Ciri siri homolog

Examples Characteristics of a homologous series
(i) Alkana (i) Mempunyai formula am yang sama

Alkane Has the same general formula

(ii) Alkena (ii) Mempunyai kumpulan berfungsi yang sama

Alkene Has the same functional group

(iii) Alkuna (iii) Mempunyai sifat kimia yang serupa

Siri homolog Alkyne Has similar chemical properties
Homologous
series
(iv) Alkohol (iv) Berbeza antara satu sama lain dengan satu
Alcohol kumpulan –CH2

(v) Asid karboksilik
Differ from each other by a –CH2 group

Carboxylic acid
(v) Menunjukkan perubahan secara beransur-
PAK-21
(vi) Ester ansur bagi sifat fizik

Video

Ester Shows a gradual change in physical properties

3 Lengkapkan peta pokok di bawah dengan contoh siri homolog. TP 1

Complete the tree map below with examples of homologous series. i
Siri homolog
Homologous series
(a) Alkana/Alkane (c) Alkuna/Alkyne (e) Asid karboksilik

Carboxylic acid
(b) Alkena/Alkene (d) Alkohol/Alcohol (f) Ester/Ester

Video

youtube.com/watch?v=9lpPEOA1gIM
untuk menonton video tentang
kumpulan berfungsi.
64

3 Peta pokok di bawah menunjukkan enam siri homolog yang berbeza. Lengkapkan peta pokok
tersebut dengan aspek berikut: TP 3
The tree map below shows six different homologous series. Complete the tree map with the following aspects:
(i) Formula am/ General formula
(ii) Kumpulan berfungsi/ Functional group
(iii) Nama kumpulan berfungsi/ Name of functional group
(iv) Jenis sebatian karbon/ Type of organic compound
i
Siri homolog
Homologous series
(a) Alkana (b) Alkena (c) Alkuna (d) Alkohol

Alkane Alkene Alkyne Alcohol
(i) CnH2n+2 (n = 1, 2, ..) (i) CnH2n (n = 2, 3, ..) (i) CnH2n-2 (n = 2, 3, ..) (i) CnH2n+1OH (n = 1, 2, ..)
(ii) C-C (ii) C=C (ii) C=C (ii) OH
(iii) Ikatan tunggal (iii) Ikatan ganda dua (iii) Ikatan ganda tiga (iii) Hidroksil
antara atom antara atom antara atom Hydroxyl

karbon karbon karbon

Single bond between double bond between Triple bond between

carbon atoms carbon atoms carbon atoms

(iv) Hidrokarbon (iv) Hidrokarbon tak (iv) Hidrokarbon tak (iv) Bukan
tepu tepu tepu hidrokarbon

Saturated Unsaturated Unsaturated Non-hydrocarbon

hydrocarbon hydrocarbon hydrocarbon

(e) Asid karboksilik (f) Ester

Carboxylic acid Ester
(i) CnH2n+1COOH (n = 0, 1, ..) (i) CmH2m+1COOCnH2n+1 (m = 0, 1, .. n = 1, 2, ..)

(ii) –COOH (ii) -COO-
(iii) Karboksil (iii) Karboksilat
Carboxyl Carboxylate

(iv) Bukan (iv) Bukan

hidrokarbon hidrokarbon

Non-hydrocarbon Non-hydrocarbon

65

Latihan 5 Formula Molekul, Formula Struktur dan Penamaan Ahli dalam Siri Homolog
Molecular Formulae, Structural Formulae and the Nomenclature of Homologous Series Members
(a) formula molekul.
molecular formula.
Formula yang menunjukkan bilangan atom sebenar bagi setiap unsur dalam suatu sebatian
A formula that shows the actual number of atoms for each element in a compound
(b) formula struktur.

structural formula.
Formula yang menunjukkan bagaimana atom dalam suatu molekul diikat bersama dan jenis ikatan yang
ada/A formula that shows how the atoms in a molecule are bonded together and the types of bonds present
2 Berdasarkan formula am bagi alkana, lengkapkan jadual di bawah. TP 2

Based on the general formula of alkanes, complete the table below.
Bilangan atom Formula

karbon, n Nama alkana molekul Formula struktur
Number of carbon Name of alkane Molecular Structural formula
atoms, n formula
H
Metana
(a) 1 Methane
CH4 H C H
H H
Etana
(b) 2 Ethane
C2H6 H C C H
H H
H H H
Propana
(c) 3 Propane
C3H8 H C C C H
H H H
H H H H
Butana
(d) 4 Butane
C4H10 H C C C C H
H H H H
H H H H H
Pentana
(e) 5 Pentane
C5H12 H C C C C C H
H H H H H
H H H H H H
Heksana
(f) 6 Hexane
C6H14 H C C C C C C H
H H H H H H
66

H H H H H H H
Heptana
(g) 7 Heptane
C7H16 H C C C C C C C H
H H H H H H H
H H H H H H H H
Oktana
(h) 8 Octane
C8H18 H C C C C C C C C H
H H H H H H H H
H H H H H H H H H
Nonana
(i) 9 Nonane
C9H20 H C C C C C C C C C H
H H H H H H H H H
H H H H H H H H H H
Dekana
(j) 10 Decane
C10H22 H C C C C C C C C C C H
H H H H H H H H H H
3 Berdasarkan formula am bagi alkena, lengkapkan jadual berikut. TP 2

Based on the general formula of alkenes, complete the following table.
Formula
Nama Formula struktur Keadaan fizikal
n Name molekul Structural formula Physical state
Molecular formula
H H
Etena Gas
(a) 2 C2H4
Ethene Gas
H C C H
H H H
Propena Gas
(b) 3 Propene
C3H6 H C C C H
Gas
H
H H H H
Butena Gas
(c) 4 Butene
C4H8 H C C C C H
Gas
H H
H H H H H
Pentena Cecair
(d) 5 Pentene
C5H10 H C C C C C H Liquid
H H H
H H H H H H
Heksena Cecair
(e) 6 Hexene
C6H12 H C C C C C C H Liquid
H H H H
H H H H H H H
Heptena Cecair
(f) 7 Heptene
C7H14 H C C C C C C C H Liquid
H H H H H
67

Formula
Nama Formula struktur Keadaan fizikal
n Name molekul Structural formula Physical state
Molecular formula
H H H H H H H H
Oktena Cecair
(g) 8 Octene
C8H16 H C C C C C C C C H Liquid
H H H H H H
H H H H H H H H H
Nonena Cecair
(h) 9 Nonene
C9H18 H C C C C C C C C C H Liquid
H H H H H H H
H H H H H H H H H H
Dekena Cecair
(i) 10 Decene
C10H20 H C C C C C C C C C C H Liquid
H H H H H H H H
4 Berdasarkan formula am bagi alkuna, lengkapkan jadual di bawah. TP 2

Based on the general formula of alkynes, complete the table below.
Nama Formula molekul Formula struktur Keadaan fizikal

n Name Molecular formula Structural formula Physical state
Etuna Gas
(a) 2 C2H2 H—CC—H
Ethyne Gas
H
|
Propuna Gas
(b) 3 Propyne
C3H4 H—CC—C—H
Gas
|
H
H H
| |
Butuna Gas
(c) 4 Butyne
C4H6 H—CC—C—C—H
Gas
| |
H H
H H H
| | |
Pentuna Cecair
(d) 5 Pentyne
C5H8 H—CC—C—C—C—H
Liquid
| | |
H H H
H H H H
| | | |
Heksuna Cecair
(e) 6 Hexyne
C6H10 H—CC—C—C—C—C—H
Liquid
| | | |
H H H H
H H H H H
| | | | |
Heptuna Cecair
(f) 7 Heptyne
C7H12 H—CC—C—C—C—C—C—H
Liquid
| | | | |
H H H H H
68

5 Berdasarkan formula am bagi alkohol, lengkapkan jadual di bawah. TP 2
Based on the general formula of alcohols, complete the table below.
Nama alkohol Formula molekul Formula struktur

n Molecular formula Structural formula
Name of alcohol
H
|
Metanol
(a) 1 CH3OH H—C—O—H
Methanol
|
H
H H
| |
Etanol
(b) 2 Ethanol
C2H5OH H—C—C—O—H
| |
H H
H H H
| | |
Propanol
(c) 3 Propanol
C3H7OH H—C—C—C—O—H
| | |
H H H

H H H H
| | | |
Butanol
(d) 4 Butanol
C4H9OH H—C—C—C—C—O—H
| | | |
H H H H
H H H H H
| | | | |
Pentanol
(e) 5 Pentanol
C5H11OH H—C—C—C—C—C—O—H
| | | | |
H H H H H
H H H H H H
| | | | | |
Heksanol
(f) 6 Hexanol
C6H13OH H—C—C—C—C—C—C—O—H
| | | | | |
H H H H H H
6 Berdasarkan formula am bagi asid karboksilik, lengkapkan jadual di bawah. TP 2

Based on the general formula of carboxylic acids, complete the table below.
Asid karboksilik Formula molekul Formula struktur

Carboxylic acid Molecular formula Structural formula
O
(a) Asid metanoik HCOOH O H
Methanoic acid H C
H O
(b) Asid etanoik CH3COOH H C C O H
Ethanoic acid
H
H H O
(c) Asid propanoik
C2H5COOH H C C C O H
Propanoic acid
H H
H H H O
(d) Asid butanoik C3H7COOH H C C C C O H
Butanoic acid
H H H
69

Asid karboksilik Formula molekul Formula struktur
Carboxylic acid Molecular formula Structural formula
H H H H O
(e) Asid pentanoik
C4H9COOH H C C C C C O H
Pentanoic acid
H H H H
H H H H H O
(f) Asid heksanoik
C5H11COOH H C C C C C C O H
Hexanoic acid
H H H H H
Latihan 6 Sifat Fizik bagi Sebatian dalam Suatu Siri Homolog

Physical Properties of Compounds in a Homologous Series
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
1 Nyatakan empat sifat fizik bagi siri homolog berikut. TP 2

State four physical properties of the following homologous series.
Sifat fizik siri homolog

Physical properties of homologous series
(a) Alkana, Alkena dan Alkuna (b) Alkohol

Alkane, Alkene and Alkyne Alcohol
(i) Takat didih dan takat lebur rendah tetapi (i) Takat didih dan takat lebur rendah tetapi
meningkat apabila bilangan atom karbon meningkat apabila bilangan atom karbon
per molekul bertambah/Low boiling and per molekul bertambah/Low boiling and
melting points that increases when the number of melting points that increases when the number of
carbon atoms per molecule increases carbon atoms per molecule increases
(ii) Tidak larut dalam air/Insoluble in water (ii) Larut dalam air/Soluble in water
(iii) Tidak boleh mengkonduksikan elektrik (iii) Tidak boleh mengkonduksikan elektrik
dalam semua keadaan dalam semua keadaan
Cannot conduct electricity in all states Cannot conduct electricity in all states
(iv) Kurang tumpat daripada air (iv) Kurang tumpat daripada air
Less dense than water Less dense than water
(c) Asid karboksilik/ Carboxylic acid
(i) Takat didih yang rendah tetapi meningkat apabila bilangan atom karbon per molekul bertambah
Low boiling point that increases when the number of carbon atoms per molecule increases
(ii) Larut dalam air tetapi keterlarutan berkurang apabila bilangan karbon per molekul bertambah
Soluble in water but the solubility decreases when the number of carbon atoms per molecule increases
(iii) Asid metanoik, asid etanoik dan asid propanoik sangat larut dalam air
Methanoic acid, ethanoic acid and propanoic acid are very soluble in water
(iv) Sembilan ahli pertama wujud sebagai cecair
The first nine members exist as liquid
70

2 Heksana tidak boleh bertindak sebagai elektrolit. Terangkan mengapa. TP 4
Hexane cannot act as electrolyte. Explain why.
Heksana tidak megalirkan arus elektrik kerana terdiri daripada molekul yang neutral dan tiada ion yang
bebas bergerak./Hexane does not conduct electricity because hexane consists of neutral molecules and no freely moving ions.
3 Takat didih propena ialah -48 °C, manakala takat didih butena ialah -6 °C. Terangkan mengapa.
The boiling point of propene is -48 °C, while butane is -6 °C. Explain why. TP 4 KBAT Menganalisis
Takat didih butena lebih tinggi daripada propena kerana bilangan atom karbon per molekul butena lebih
banyak daripada propena. Saiz molekul butena lebih besar berbanding dengan propena. Daya tarikan van der
Waals antara molekul butena lebih kuat. Maka, lebih banyak tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya
tarikan ini.
The boiling point of butene is higher than propene because the number of carbon atoms per molecule of butene is more than propene.
The size of the molecules of butene is bigger than propene. The van der Waals force between the molecules of butene is stronger. Thus,
more heat energy is required to overcome the stronger forces.
4 Metana, etana, propana dan butana wujud sebagai gas pada keadaan bilik. Terangkan mengapa.
Methane, ethane, propane and butane exist as gases at room conditions. Explain why. TP 4 KBAT Menganalisis
Saiz molekul metana, etana, propana dan butana adalah kecil dengan daya tarikan antara molekul yang
lemah. Jadi, sedikit tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya tarikan yang lemah. Maka, takat lebur dan
takat didih yang rendah menyebabkan sebatian-sebatian itu wujud sebagai gas pada keadaan bilik.
The size of methane, ethane, propane and butane molecules are small with weak intermolecular forces. So, little heat energy is required
to overcome the weak forces of attraction. Thus, the low melting point and boiling point cause them to exist as gases at room conditions.
5 Alkuna ialah sebatian hidrokarbon yang mudah meruap. Nyatakan sebab bagi pernyataan ini. TP 4
Alkynes are highly volatile hydrocarbon compounds. State the reasons for the statement.
Alkuna mempunyai takat lebur dan takat didih yang rendah. Molekul-molekul alkuna menarik antara satu
sama lain oleh daya van der Waals yang lemah. Maka, sedikit tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya
tarikan tersebut./Alkyne has a low boiling point. Alkyne molecules are attracted to each other by weak van der Waals forces.
Hence, less heat energy is required to overcome the attractive forces.
6 Banding dan terangkan keterlarutan bahan berikut dalam air. TP 4 KBAT Menilai
Compare and explain the solubility of the following substances in water.

(a) Etanol dan etana/Ethanol and ethane:
Etanol larut dalam air, tetapi etena tidak larut dalam air kerana kehadiran kumpulan hidroksil dalam
molekul etanol. Molekul etanol membentuk ikatan hidrogen dengan molekul air.
Ethanol is soluble in water, but ethane is insoluble in water because of the presence of hydroxyl group in ethanol molecule. Ethanol
molecules form hydrogen bonds with water molecules.
(ii) Asid pentanoik dan asid etanoik/Pentanoic acid and ethanoic acid:
Asid etanoik lebih larut dalam air daripada asid pentanoik. Bilangan karbon per molekul asid pentanoik
lebih banyak daripada asid etanoik. Saiz molekul asid pentanoik juga lebih besar.
Ethanoic acid is more soluble in water than pentanoic acid. The number of carbon per molecule of pentanoic acid is more than
ethanoic acid. The size of molecule of pentanoic acid is also bigger.
71

2.3 Sifat Kimia dan Saling Pertukaran Sebatian antara Siri Homolog
Chemical Properties and Interconversion of Compounds between Homologous Series
Revisi Pantas
1 Kumpulan berfungsi menentukan sifat kimia 5 Penyediaan asid etanoik di makmal (kaedah
suatu siri homolog. refluks).
The functional group determines the chemical properties of a Preparation of ethanoic acid (reflux method).
homologous series.
2 Sifat kimia alkana: Air keluar
Chemical properties of alkanes: Water out
(a) Tindak balas pembakaran
Combustion reaction
(b) Tindak balas penukargantian Air masuk
Substitution reaction Water in
3 Sifat kimia alkena:
Chemical properties of alkenes: Etanol + larutan kalium
(a) Tindak balas pembakaran dikromat(VI) berasid
Combustion reaction Ethanol + acidified potassium
(b) Tindak balas penambahan: dichromate(VI) solution
Addition reaction:
(i) Penghidrogenan
Hydrogenation 6 Sifat-sifat kimia alkohol:
The chemical properties of alcohols:
(ii) Penghalogenan
Halogenation (a) Pendehidratan/ Dehydration
(iii) Penghidratan (b) Pengoksidaan/ Oxidation
Hydration (c) Pembakaran/ Combustion
(iv) Penambahan hidrogen halida (d) Pengesteran/ Esterification
Addition of hydrogen halides 7 Sifat kimia asid karboksilik:
(v) Pengoksidaan Chemical properties of carboxylic acids:
Oxidation Asid karboksilik bertindak balas dengan alkali,
(c) Pempolimeran penambahan bes (oksida dan hidroksida logam), logam
Addition polymerisation
kerbonat dan alkohol
4 Dua cara untuk menyediakan etanol: Carboxylic acids react with alkali, reactive metals, base
Two methods to prepare ethanol: (oxide and hydroxide metal), carbonate metals and alcohol
(a) Penapaian glukosa dengan kehadiran yis 8 Ester terhasil daripada tindak balas antara
Fermentation of glucose in the presence of yeast
alkohol dengan asid karboksilik dengan
(b) Penghidratan etena dengan kehadiran
kehadiran asid sulfurik sebagai mangkin. Proses
mangkin
ini dikenali sebagai pengesteran.
Hydration of ethene with the presence of catalyst Esters are formed by the reaction between alcohols and
carboxylic acids in the presence of sulphuric acid as catalyst.
The process is known as esterification.
9 Sifat fizik ester:
Physical properties of esters:
Bau manis
buah-buahan
Sweet and
fruity smell
Mudah
mengewap
Ketumpatan
pada suhu bilik
Easily vaporise Sifat rendah
at room fizik ester Low density
temperature Physical
properties
of esters
Cecair
tidak berwarna Tidak larut
pada suhu bilik dalam air
Colourless liquid at Do not dissolve
room in water
temperature
72

Latihan 7 Sifat Kimia Alkana/ Chemical Properties of Alkanes
1 Alkana ialah hidrokarbon tepu yang hanya mempunyai ikatan kovalen tunggal C-C. Alkana tidak
bertindak balas dengan kebanyakan bahan kimia, tetapi akan menjalani dua jenis tindak balas
kimia. TP 2
Alkanes are saturated hydrocarbon that only have single covalent bond C-C. Alkanes do not react with most chemical
substances but will undergo two types of chemical reactions.
Rajah di bawah menunjukkan dua sifat kimia metana. Tulis persamaan kimia bagi tindak balas
dalam ruangan yang disediakan. Namakan hasil yang terbentuk.
The diagram below shows two chemical properties of methane. Write the chemical equations for the reactions in the spaces
provided. Name the products formed.
(b) CH4 + Cl2 → CH3Cl + HCl

Tindak balas Hasil: Monoklorometana
penukargantian Product: Monochloromethane
Substitution reaction
(c) CH3Cl + Cl2 → CH2Cl2 + HCl

Hasil: Diklorometana
H Gas klorin Product: Dichloromethane
Chlorine gas
H C H
Cahaya matahari/
H
Sinaran ultraungu
Metana Sunlight/ultraviolet (d) CH2Cl2 + Cl2 → CHCl3 + HCl
Methane light
Hasil: Triklorometana
Product: Trichloromethane
Pembakaran
lengkap
Complete
combustion
(e) CHCl3 + Cl2 → CCl4 + HCl

(a) CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O Hasil: Tetraklorometana
Product: Tetrachloromethane
Hasil: Karbon dioksida dan air
Product: Carbon dioxide and water
2 Tulis persamaan kimia seimbang bagi pembakaran lengkap sebatian berikut. TP 2

Write a balanced chemical equation for the complete combustion of the following compounds.
C H + 5O2 → 3CO2 + 4H2O
(a) Propana/Propane: 3 8
13
C4H10 + O → 4CO2 + 5H2O
(b) Butana/Butane: 2 2
3 Tulis persamaan kimia seimbang bagi pembakaran tidak lengkap sebatian berikut. TP 2
Write a balanced chemical equation for the incomplete combustion of the following compounds.
CH4 + 3 O2 → CO + 2H2O / CH4 + O2 → C + 2H2O
(a) Metana/Methane: 2
C2H6 + 5 O2 → 2CO + 3H2O / C2H6 + 3 O2 → 2C + 3H2O
(b) Etana/Ethane: 2 2
73

Latihan 8 Sifat Kimia Alkena/Chemical Properties of Alkenes
1 Etena ialah hidrokarbon tak tepu yang lebih reaktif secara kimia berbanding dengan etana. Tulis
persamaan kimia yang seimbang apabila etena bertindak balas dengan reagen-reagen dalam jadual
di bawah. Kemudian, namakan tindak balas kimia dan nyatakan semua keadaan yang optimum
yang diperlukan untuk pembentukan hasil. TP 2
Ethene is an unsaturated hydrocarbon which is chemically more reactive than ethane. Write the balanced chemical
equation when ethene reacts with the reagents in the table below. Then, name the chemical reaction and state the optimum
conditions needed to produce the products.
Reagen Persamaan kimia Tindak balas kimia

Reagent Chemical equation Chemical reaction
I Tindak Balas Penambahan/ Addition Reaction
C2H4 + H2 → C2H6
(a) Gas hidrogen Suhu/Temperature: 180 °C
Penghidrogenan
Hydrogen gas Hydrogenation
Mangkin: Nikel/Catalyst: Nickel
(b) Air klorin C2H4 + Cl2 → C2H4Cl2

Penghalogenan
Chlorine water Halogenation
C2H4 + H2O → C2H5OH

Suhu/Temperature: 300 °C
(c) Stim Tekanan/Pressure: 60 atm
Penghidratan
Steam Hydration
Mangkin: H3PO4 pekat
Catalyst: Concentrated H3PO4
(d) Hidrogen bromida C2H4 + HBr → C2H5Br

Penambahan hidrogen halida
Hydrogen bromide Addition of hydrogen halide
(e) Larutan kalium

manganat(VII) berasid Pengoksidaan
C2H4 + H2O + [O] → C2H4(OH)2
Acidified potassium Oxidation
manganate(VII) solution
II Pembakaran/ Combustion
Pembakaran lengkap
C2H4 + 3O2 → 2CO2 + 2H2O
Complete combustion
(f) Gas oksigen C2H4 + 2O2 → 2CO + 2H2O

Oxygen gas
Pembakaran tidak lengkap
Incomplete combustion
C2H4 + 2O2 → 2CO + 2H2O
III Pempolimeran Penambahan/ Addition Polymerisation
nC2H4 → [C2H4]n
(g) Pempolimeran Suhu/Temperature: 200 °C
Pempolimeran penambahan
Polymerisation Addition polymerisation
Tekanan/Pressure: 1 200 atm
74

2 Tulis persamaan kimia seimbang bagi tindak balas propena dan butena dalam jadual berikut.
Write the balanced chemical equations for the reaction of propene and butene in the following table. TP 2
Reagen Alkena Persamaan kimia

Reagent Alkene Chemical equation
(i) Propena C3H6 + H2 → C3H8

Propene
(a) Gas hidrogen
Hydrogen gas
(ii) Butena C4H8 + H2 → C4H10
Butene
(i) Propena C3H6 + Cl2 → C3H6Cl2

Propene
(b) Air klorin
Chlorine water
(ii) Butena C4H8 + Cl2 → C4H8Cl2
Butene
(i) Propena C3H6 + H2O → C3H7OH

Propene
(c) Stim
Steam
(ii) Butena C4H8 + H2O → C4H9OH
Butene
(i) Propena C3H6 + HBr → C3H7Br

Propene
(d) Hidrogen bromida
Hydrogen bromide
(ii) Butena C4H8 + HBr → C4H9Br
Butene
(i) Propena C3H6 + H2O + [O] → C3H6(OH)2

(e) Larutan kalium Propene
manganat(VII) berasid
Acidified potassium
manganate(VII) solution (ii) Butena C4H8 + H2O + [O] → C4H8(OH)2
Butene
(i) Propena 9
C3H6 + O → 3CO2 + 3H2O
Propene 2 2
(f) Gas oksigen (pembakaran)
Oxygen gas (combustion)
(ii) Butena
C4H8 + 6O2 → 4CO2 + 4H2O
Butene
(i) Propena
nC3H6 → [ C3H6 ]n
Propene
(g) Pempolimeran penambahan
Addition polymerisation
(ii) Butena
nC4H8 → [ C4H8 ]n
Butene
75

TP
TP
TP
TP
4
3
2
1
(a)
Latihan 9
Sebatian hidrokarbon
02 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 76

Hydrocarbon compounds
(b) (c)
Hidrokarbon tepu
Saturated
Hidrokarbon tak tepu
Unsaturated hydrocarbons
hydrocarbons
(d) (e) (f)
Menghasilkan kurang Menjalani tindak balas

Menghasilkan lebih
jelaga pembakaran
banyak jelaga
Produce less soot Undergo combustion
Produce more soot
reaction
Compare and contrast between alkanes and alkenes.
76
Alkana Alkena
Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai sebatian karbon.
Alkanes Alkenes
1 Banding dan bezakan antara alkana dengan alkena.
(g) (h) (i)

Memahami sebatian karbon serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut dengan contoh.
TP 4
Tidak
Diasingkan daripada Menyahwarnakan
menyahwarnakan
petroleum dan gas warna perang air
warna perang air
asli bromin
bromin
(j) Isolated from petroleum (k) Decolourise the brown
Do not decolourise the brown
and natural gas colour of bromine water
colour of bromine water
Tidak
menyahwarnakan Menyahwarnakan
larutan ungu kalium larutan ungu kalium
manganat(VII) manganat(VII)
Decolourise the purple
Do not decolourise the purple (l) potassium manganate(VII)
potassium manganate(VII)
solution
Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
solution
Tidak larut di
Perbandingan antara Alkana dan Alkena/Comparison between Alkanes and Alkenes
dalam air
Insoluble in water
Mengaplikasikan pengetahuan mengenai sebatian karbon untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
22/11/2022 3:38 PM
2 Jadual berikut menunjukkan dua set eksperimen yang dijalankan untuk membezakan sifat kimia
bagi sikloheksana dan sikloheksena.
The following table shows two sets of experiments conducted to differentiate the chemical properties of cyclohexane and
cyclohexene.
Eksperimen Pemerhatian
Experiment Observation
(i)
Reagen X
Reagent X
Warna perang reagen X kekal tidak berubah
Brown colour of reagent X remains unchanged
Sikloheksana
Cyclohexane
(ii)
Reagen X
Reagent X
Warna perang reagen X menjadi tidak berwarna
Brown colour of reagent X turns colourless
Sikloheksena
Cyclohexene
(a) Cadangkan reagen X. TP 1

Suggest reagent X.
(b) Tulis pemerhatian jika reagen yang dinyatakan di 2(a) digunakan dalam eksperimen dalam
jadual tersebut. TP 3
Write the observations if the reagent stated in 2(a) is used in the experiment in the table.
(c) (i) Cadangkan satu reagen yang boleh menggantikan reagen X dalam eksperimen ini. TP 1
Suggest one reagent that can replace reagent X in this experiment.
Larutan kalium manganat(VII) berasid/Acidified potassium manganate(VII) solution
(ii) Nyatakan pemerhatian jika reagen di 2(c)(i) digunakan. TP 3

State the observation if the reagent in 2(c)(i) is used.
• Sikloheksana/Cyclohexane:
Larutan ungu kekal tidak berubah/Purple solution remains unchanged
• Sikloheksena/Cyclohexene:
Larutan ungu menjadi tidak berwarna/Purple solution turns colourless
77

(d) Huraikan satu ujian kimia untuk membezakan antara sikloheksana dengan sikloheksena. TP 3
Describe a chemical test to differentiate between cyclohexane and cyclohexene. KBAT Mencipta
[Bagaimana] Tuang 2.0 cm3 sikloheksana dan sikloheksena ke dalam dua tabung uji yang berasingan.
Tambahkan tiga titik air bromin ke dalam kedua-dua tabung uji dan goncangkan. Bagi sikloheksena,
warna perang air bromin dinyahwarnakan manakala bagi sikloheksana, warna perang air bromin kekal
tidak berubah./[How] Pour 2.0 cm3 of cyclohexane and cyclohexene into two separate test tubes. Add three drops of bromine
water into both test tubes and shake them. For cyclohexene, the brown bromine water is decolourised while for cyclohexane, the
brown bromine water remains unchanged.
3 Rajah di bawah menunjukkan proses I dan proses II yang melibatkan tindak balas propena.
The diagram below shows process I and process II involving the reactions of propene.
Proses II Proses I
Bahan Y Process II Propena Process I Propanol
Substance Y Propene Propanol
Hydrogen Bahan X
Hidrogen Substance X
Pembakaran
Combustion
Gas Z + H2O
(a) Propena bertindak balas dengan bahan X untuk menghasilkan propanol melalui proses I.
Propene reacts with substance X to produce propanol through process I.
(i) Namakan proses I. TP 1
Name process I.
Penghidratan/Hydration
(ii) Cadangkan bahan X. TP 1

Suggest substance X.
Air/Water
(iii) Tulis persamaan kimia seimbang bagi proses I. TP 2

Write a balanced chemical equation for process I.
(iv) Nyatakan keadaan yang diperlukan untuk menghasilkan propanol. TP 2

State the conditions needed to produce propanol.
Suhu/Temperature = 300 °C; Tekanan/Pressure = 60 atm; Mangkin = H3PO4 pekat/
Catalyst = Concentrated H3PO4
(b) Proses II digunakan untuk menukarkan propena kepada bahan Y.

Process II is used to convert propene into substance Y.
(i) Namakan proses II. TP 1
Name process II.
Penghidrogenan/Hydrogenation
(ii) Lukis formula struktur bagi bahan Y. TP 2

Draw the structural formula of substance Y.
H H H
H C C C H
H H H
78

(iii) Tulis persamaan kimia seimbang bagi proses II. TP 2
Write the balanced chemical equation for process II.
C3H6 + H2 → C3H8
(iv) Nyatakan mangkin yang digunakan dalam proses II. TP 1

State the catalyst used in process II.
Nikel/Nickel
(c) Pembakaran lengkap propena dan propana menghasilkan gas Z dan air.
The complete combustion of propene and propane produces gas Z and water.
(i) Namakan gas Z. TP 1
Name gas Z.
Karbon dioksida/Carbon dioxide
(ii) Tulis persamaan kimia seimbang bagi pembakaran propena. TP 2

Write the balanced chemical equation for the combustion of propene.
9
C3H6 + O2 → 3CO2 + 3H2O
2
(d) Heksana dan heksena merupakan hidrokarbon dalam keadaan cecair pada suhu bilik.
Pembakaran lengkap heksana dan heksena menghasilkan karbon dioksida dan air. Bandingkan
kuantiti jelaga yang dihasilkan oleh heksana dan heksena semasa pembakaran. Terangkan
jawapan anda. TP 4 KBAT Menilai
[Jisim atom relatif: H = 1, C = 12]
Hexane and hexene are hydrocarbons in liquid state at room temperature. The complete combustion of hexane and
hexene in excess oxygen produces carbon dioxide and water. Compare the quantity of soot produced by hexane and
hexene during combustion. Explain your answer.
[Relative atomic mass: H = 1, C = 12]
72
Heksana/Hexane = × 100 = 83.7%
86
72
Heksena/Hexene = × 100 = 85.7%
84
Heksena menghasilkan lebih banyak jelaga berbanding dengan heksana [Mengapa] kerana heksena
mempunyai peratus karbon mengikut jisim yang lebih tinggi.
Hexene produces more soot than hexane [Why] because it has a higher percentage of carbon by mass.
Latihan 10 Penyediaan Etanol/Preparation of Ethanol

1 Nyatakan dua proses pembuatan etanol dalam industri. Dalam setiap proses, tulis persamaan kimia
dan nyatakan keadaan yang diperlukan. TP 2
State two processes of production of ethanol in industry. In each process, write the chemical equation and state the
conditions needed.
Proses (a) Penapaian glukosa (b) Penghidratan etena

Process Fermentation of glucose Hydration of ethene
Persamaan kimia (i) C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2 (i) C2H4 + H2O → C2H5OH
Chemical equation
(ii) Suhu/Temperature: 30 °C (ii) Suhu/Temperature: 300 °C

Keadaan Mangkin: Yis/Catalyst: Yeast Mangkin: H3PO4 pekat
Condition Catalyst: Concentrated H3PO4
Tekanan/Pressure: 60 atm
79

2 Lukis susunan radas yang digunakan untuk menyediakan etanol di dalam makmal.
Draw the apparatus set-up used to prepare ethanol in the laboratory. TP 3 KBAT Menganalisis
(a) Penapaian glukosa

Fermentation of glucose
Air kapur
Larutan glukosa + yis
Lime water
Glucose solution + yeast
(b) Penyulingan berperingkat

Fractional distillation
Thermometer
Termometer
Kondenser Liebig
Liebig condenser
Air Hasil
Water turasan Etanol/Ethanol,
Filtrate C2H5OH
Latihan 11 Sifat Kimia Alkohol/Chemical Properties of Alcohols

1 Nyatakan tiga sifat kimia bagi etanol. Bagi setiap sifat kimia, tulis persamaan kimia yang terlibat
dan nyatakan bahan yang diperlukan untuk tindak balas tersebut. TP 2
State three chemical properties of ethanol. For each chemical property, write the chemical equation and state the substance
that is needed for the reaction.
Sifat kimia Bahan Persamaan kimia

Chemical properties Substance Chemical equation
(a) Pembakaran (i) Oksigen (ii) C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O

Combustion Oxygen
(b) Pendehidratan (i) Serpihan porselin/Alumina (ii) C2H5OH → C2H4 + H2O

Dehydration Porcelain chips/Alumina
(c) Pengoksidaan (i) Kalium manganat(VII) berasid/ (ii) C2H5OH + 2[O] → CH3COOH + H2O
Oxidation Kalium dikromat berasid
Acidified potassium manganate(VII)/
Acidified potassium dichromate(VI)
80

2 Tulis persamaan kimia bagi tindak balas yang melibatkan propanol dan butanol. TP 2
Write the chemical equation for the reactions involving propanol and butanol.
Tindak balas kimia Jenis alkohol Persamaan kimia

Chemical reaction Type of alcohol Chemical equation
(a) Pembakaran (i) Propanol C3H7OH +
9
O → 3CO2 + 4H2O
Combustion Propanol 2 2
(ii) Butanol C4H9OH + 6O2 → 4CO2 + 5H2O
Butanol
(b) Pendehidratan (i) Propanol
Dehydration C3H7OH → C3H6 + H2O
Propanol
(ii) Butanol C4H9OH → C4H8 + H2O
Butanol
(c) Pengoksidaan (i) Propanol
Oxidation C3H7OH + 2[O] → C2H5COOH + H2O
Propanol
(ii) Butanol C4H9OH + 2[O] → C3H7COOH + H2O
Butanol
3 Bagi setiap proses di bawah, lukis susunan radas yang digunakan di makmal. Kemudian, nyatakan
hasil tindak balas yang terbentuk. TP 3 KBAT Menganalisis
For each of the processes below, draw the apparatus set-up used in the laboratory. Then, state the products formed.
Proses Susunan radas Hasil tindak balas

Process Apparatus set-up Product
(a) Pembakaran (i) (ii)

Combustion
Karbon dioksida dan

air
Kayu uji bernyala
Carbon dioxide and water
Lighted splinter
Etanol
Ethanol Mangkuk penyejat
Evaporating dish
(b) Pengoksidaan (i) (ii)

Oxidation
Larutan kalium
dikromat(VI)
berasid + etanol Asid etanoik
Acidified Ethanoic acid
potassium Air ais
dichromate(VI) Ice water
solution + ethanol Hasil
Panaskan sulingan
Heat Distillate
(c) Pendehidratan (i) (ii)

Dehydration
Serpihan porselin
Porcelain chips
Wul kaca Etena

direndamkan di Ethene
Gas
dalam etanol Panaskan
Gas
Glass wool Heat
soaked in
ethanol Air
Water
81

Latihan 12 Sifat Kimia Asid Karboksilik/Chemical Properties of Carboxylic Acid
1 Tulis persamaan kimia seimbang bagi tindak balas kimia berikut. TP 2

Write the balanced chemical equation of the following chemical reactions.
Tindak balas kimia Persamaan kimia bagi tindak balas antara

Chemical reaction Chemical equation for the reaction between
(a)
Asid karboksilik bertindak
balas dengan bes untuk (i) asid metanoik dengan natrium hidroksida
membentuk garam dan air methanoic acid and sodium hydroxide
Carboxylic acid reacts with base to HCOOH + NaOH → HCOONa + H2O
form salt and water
(ii) asid propanoik dengan plumbum(II) oksida

propanoic acid and lead(II) oxide
2C2H5COOH + PbO → (C2H5HCOO)2Pb + H2O
(b)
balas dengan logam reaktif (i) asid etanoik dengan zink
untuk membentuk garam dan ethanoic acid and zinc
gas hidrogen 2CH3COOH + Zn → (CH3COO)2Zn + H2
Carboxylic acid reacts with reactive
metals to form salt and hydrogen gas
(ii) asid propanoik dengan magnesium

acid propanoic and magnesium
2C2H5COOH + Mg → (C2H5HCOO)2Mg + H2
(c)
balas dengan logam karbonat (i) asid etanoik dengan magnesium karbonat
untuk membentuk garam, air ethanoic acid and magnesium carbonate
dan karbon dioksida 2CH3COOH + MgCO3 → (CH3COO)2Mg + CO2 + H2O
Carboxylic acid reacts with carbonate
metals to form salt, water and carbon
dioxide
(ii) asid butanoik dengan kalsium karbonat
butanoic acid and calcium carbonate
2C3H7COOH + CaCO3 → (C3H7COO)2Ca + CO2 + H2O
(d)
balas dengan alkohol untuk (i) asid butanoik dengan etanol
membentuk ester dan air butanoic acid and ethanol
Carboxylic acid reacts with alcohol to C3H7COOH + C2H5OH → C3H7COOC2H5 +H2O
form ester and water
(ii) asid etanoik dengan propanol

ethanoic acid and propanol
CH3COOH + C3H7OH → CH3COOC3H7+H2O
82

Latihan 13 Ester/Esters
1 (a) Namakan proses yang digunakan untuk menghasilkan ester. TP 1

Name the process used to prepare ester.
Pengesteran/Esterification
(b) Namakan mangkin yang digunakan dalam proses tersebut. TP 1

Name the catalyst used in the process.
Asid sulfurik pekat/Concentrated sulphuric acid
2 Berdasarkan rajah di bawah, huraikan prosedur untuk menyediakan ester di dalam makmal.
Based on the diagram below, describe the procedure to prepare ester in a laboratory. TP 2 KBAT Mengaplikasi
CH3COOH
+
C2H5OH
+
H2SO4
Panaskan
Heat
1. Tuangkan 5.0 cm3 etanol ke dalam tabung didih./Pour 5.0 cm3 of ethanol into a boiling tube.
2. Tambahkan 5.0 cm3 asid etanoik glasial ke dalam tabung didih.
Add 5.0 cm3 of glacial ethanoic acid into the boiling tube.
3. Tambahkan tiga titis asid sulfurik pekat./Add three drops of concentrated sulphuric acid.
4. Goncangkan tabung didih./Shake the boiling tube.
5. Panaskan campuran dengan perlahan./Heat the mixture gently.
6. Tuangkan campuran ke dalam bikar berisi air sejuk./Pour the mixture into a beaker containing cold water.
7. Ester yang berbau buah-buahan terhasil./An ester with fruity smell is produced.
3 Tulis persamaan kimia bagi tindak balas pengesteran antara asid karboksilik dengan alkohol
berikut. Namakan ester yang terhasil. TP 2
Write the chemical equation for the following esterification reactions between carboxylic acids and alcohols. Name the
esters produced.
Alkohol Asid karboksilik Persamaan kimia

Alcohol Carboxylic acid Chemical equation
Contoh
HCOOH + CH3OH → HCOOCH3 + H2O
Metanol Asid metanoik
Methanol Methanoic acid Nama ester: Metil metanoat
Name of ester: Methyl methanoate
(a) HCOOH + C2H5OH → HCOOC2H5 + H2O

Etanol Asid metanoik
Ethanol Methanoic acid
Nama ester: Etil metanoat
Name of ester: Ethyl methanoate
83

Alkohol Asid karboksilik Persamaan kimia
Alcohol Carboxylic acid Chemical equation
(b) CH3COOH + C3H7OH → CH3COOC3H7 + H2O

Propanol Asid etanoik
Propanol Ethanoic acid
Nama ester: Propil etanoat
Name of ester: Propyl ethanoate
(c) C2H5COOH + C2H5OH → C2H5COOC2H5 + H2O

Etanol Asid propanoik
Ethanol Propanoic acid
Nama ester: Etil propanoat
Name of ester: Ethyl propanoate
(d) C3H7COOH + C3H7OH → C3H7COOC3H7 + H2O

Propanol Asid butanoik
Propanol Butanoic acid
Nama ester: Propil butanoat
Name of ester: Propyl butanoate
(e) C2H5COOH + C4H9OH → C2H5COOC4H9 + H2O

Butanol Asid propanoik
Butanol Propanoic acid
Nama ester: Butil propanoat
Name of ester: Butyl propanoate
4 Berdasarkan formula struktur berikut, namakan ester, kemudian, asid karboksilik dan alkohol yang
digunakan untuk menghasilkannya. TP 2 KBAT Menganalisis
Based on the following structural formulae, name the esters, then, the carboxylic acids and alcohols used to produce them.
Formula struktur Ester Asid karboksilik Alkohol

Structural formula Ester Carboxylic acid Alcohol
(a)
O
Etil butanoat Asid butanoik Etanol
Ethyl butanoate Butanoic acid Ethanol
CH3 — CH2 — O — C — CH2 — CH2 — CH3
(b)
O
Metil butanoat Asid butanoik Metanol
Methyl butanoate Butanoic acid Methanol
CH3 — CH2 — CH2 — C — O — CH3
(c)
O
Etil etanoat Asid etanoik Etanol
Ethyl ethanoate Ethanoic acid Ethanol
CH3 — C — O — CH2 — CH3
84

5 Tulis nama dan formula struktur komponen alkohol dan asid karboksilik bagi ester berikut.
Kemudian, lukis formula struktur bagi setiap ester. TP 2
Write the name and the structural formula of alcohol and carboxylic acid components for the following esters. Then, draw
the structural formula for the ester.
Nama dan formula struktur

Ester Name and structural formula Formula struktur ester
Ester Alkohol Asid karboksilik Structural formula of ester
Alcohol Carboxylic acid
Metil etanoat (c)
Methyl ethanoate Nama: Metanol Nama: Asid etanoik
Name: Methanol Name: Ethanoic acid H O H
(a) (b) H C C O C H
H H H H
O
H C O H H C C
O H
H H
2.4 Isomer dan Penamaan Mengikut IUPAC

Isomers and Naming According to IUPAC Nomenclature
Revisi Pantas
1 Keisomeran ialah fenomena apabila dua atau (b) Keisomeran kedudukan/ Position isomerism
lebih molekul mempunyai formula molekul yang Isomer mempunyai kedudukan kumpulan
sama tetapi formula struktur yang berbeza. berfungsi yang berbeza pada rantai karbon
Isomerism is the phenomenon in which two or more yang sama.
molecules have the same molecular formula but different Isomers have different positions of functional group on
structural formulae. the same carbon chain.
2 Keisomeran struktur berlaku secara: 3 Sifat kimia bagi isomer adalah sama kerana
Structural isomerism occurs in: mempunyai kumpulan berfungsi yang sama,
(a) Keisomeran rantai/ Chain isomerism tetapi sifat fizik yang berbeza disebabkan oleh
Isomer mempunyai susunan rantai karbon struktur molekul yang berbeza.
yang berbeza, sama ada rantai lurus atau Isomers have the same chemical properties because they have
rantai bercabang. the same functional group, but different physical properties
Isomers have different arrangements of carbon chains, due to different molecular structures.
either straight or branches chains.
Latihan 14 Isomer bagi Alkana/Isomers of Alkanes

TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai sebatian karbon dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
1 Apakah yang dimaksudkan dengan isomer? TP 1

What is meant by isomers?
Sebatian yang mempunyai formula molekul yang sama, tetapi formula struktur yang berbeza.
Compounds which have the same molecular formula but different structural formulae.
2 (a) Adakah isomer mempunyai sifat fizik yang sama? Terangkan. TP 4

Do isomers have the same physical properties? Explain.
Tidak, isomer mempunyai sifat fizik yang berbeza kerana mempunyai struktur molekul yang berbeza.
No, isomers have different physical properties because they have different molecular structures.
85

(b) Adakah isomer mempunyai sifat kimia yang sama? Terangkan. TP 4
Do isomers have the same chemical properties? Explain.
Ya, isomer mempunyai sifat kimia yang sama kerana mempunyai kumpulan berfungsi yang sama.
Yes, isomers have the same chemical properties because they have the same functional group.
3 Lukis dan namakan semua isomer bagi butana, C4H10. TP 2

Draw and name all the isomers of butane, C4H10.
(a) (b) H
H H H H H C H
Formula struktur H C C C C H H H
Structural formula
H H H H H C C C H
H H H
Nama IUPAC (c) n-butana (d) 2-metilpropana

IUPAC name n-butane 2-methylpropane
4 Lukis dan namakan tiga isomer bagi pentana, C5H12. TP 2

Draw and name three isomers of pentane, C5H12.
H H
H H H H H
H C H H C H
H C C C C C H H H
H H H
H H H H H H C C C H
H C C C C H
n-pentana
n-pentane H H H H H H
H C H
2-metilbutana
2-methylbutane H
2,2-dimetilpropana
2,2-dimethylpropane
5 Lukis dan namakan empat isomer bagi heksana. TP 2

Draw and name four isomers of hexane.
(Mana-mana empat/Any four)
H
H H H H H H H
H C H
H C C C C C C H H C H
H H H
H H H
H H H H H H
H C C C C H H C C C C H
n-heksana
n-hexane H H H H H H
H C H H C H
H H
2,3-dimetilbutana 2,2-dimetilbutana
2,3-dimethylbutane 2,2-dimethylbutane
H H H H H H H H H H

H–C–C–C–C–C–H H–C–C–C–C–C–H

H H H H H H H H
H–C–H H – C – H

H H
2-metilpentana 3-metilpentana
2-methylpentane 3-methylpentane
86

Latihan 15 Isomer bagi Alkena/Isomers of Alkenes
1 Lukis dan namakan tiga isomer bagi butena, C4H8. TP 2

Draw and name three isomers of butene, C4H8.

H H H H H H H H
H H H H
But-1-ena But-2-ena
But-1-ene But-2-ene
H C H
H H
H C C C H
H
2-metilpropena
2-methylpropene
2 Lukis dan namakan lima isomer bagi pentena, C5H10. TP 2

Draw and name five isomers of pentene, C5H10.
H H
H H H H H
H C H H C H
H H H H C C C C C H
H H H
H H H
Pent-2-ena
H H Pent-2-ene H H
2-metilbut-1-ena 2-metilbut-2-ena
2-methylbut-1-ene 2-methylbut-2-ene
H H H H H H

H H H C H H
H–C=C–C–C–C–H
H C C C C H
H H H
H H
3-metilbut-1-ena Pent-1-ena
3-methylbut-1-ene Pent-1-ene
87

3 Lukis dan namakan empat isomer bagi heksena, C6H12. TP 2
Draw and name four isomers of hexene, C6H12.
H H H H H H
H H H H H
H C C C C C C H
H C C C C C C H
H H H H
H H H H H
Heks-1-ena
Hex-1-ene Heks-2-ena
Hex-2-ene
H
H H H H H H
H C H
H C C C C C C H H H
H H H H H C C C C H
Heks-3-ena
H H H C H
Hex-3-ene
H
3-metilpent-2-ena
3-methylpent-2-ene
Latihan 16 Isomer bagi Alkuna/Isomers of Alkynes

1 Lukis dan namakan dua isomer bagi butuna, C4H6. TP 2

Draw and name two isomers of butyne, C4H6.
H H H H
H CC C C H H C CC C H
H H H H
1-butuna 2-butuna
1-butyne 2-butyne
2 Lukis dan namakan dua isomer bagi pentuna, C5H8. TP 2

Draw and name two isomers of pentyne, C5H8.
H H
H CC C C H
H H H H H H H
H C H
H CC C C C H H C CC C C H
H H H H H H H
pent-1-una pent-2-una 3-metilbut-1-una
pent-1-yne pent-2-yne 3-methylbut-1-yne
88

Latihan 17 Isomer bagi Alkohol/Isomers of Alcohols

Alkohol Formula molekul Formula struktur Nama IUPAC

Alcohol Molecular formula Structural formula IUPAC name
(a) H H H (i)
H C C C H
Propan-1-ol
O H H Propan-1-ol
Propanol H
Propanol C3H7OH (ii) (iii)
H H H
H C C C H
Propan-2-ol
H O H Propan-2-ol
H
(b) (i) H H H H (ii)
H C C C C H
Butan-1-ol
O H H H Butan-1-ol
H
(iii) H H H H (iv)
H C C C C H
Butan-2-ol
Butanol H O H H Butan-2-ol
Butanol C4H9OH
H
(v) H (vi)
H C H
H H
2-metilpropan-1-ol
H C C C H 2-methylpropan-1-ol
O H H
Latihan 18 Penamaan Isomer Mengikut Sistem Penamaan IUPAC

Naming of Isomers According to the IUPAC Nomenclature
1 Namakan formula struktur berikut mengikut sistem penamaan IUPAC. TP 2

Name the following structural formulae according to the IUPAC nomenclature.
Formula struktur/Structural formula Nama/Name
(a) H H H H H H
H C C C C C C H
H H H 5-metilheks-1-ena
5-methylhex-1-ene
H C H
89

Formula struktur/Structural formula Nama/Name
(b) H H H H
H C C C C H
H H H
H C H 3-metilpentana
3-methylpentane
H C H
(c) H
H H H C H H
H C C C C C 3,4-dimetilpent-1-una
3,4-dimethylpent-1-yne
H H
H C H
(d) H
H H H O H
H C C C C C H 3-metilpentan-2-ol
3-methylpentan-2-ol
H H H H
H C H
2 Lukis formula struktur bagi sebatian berikut. TP 2

Draw the structural formula for the following compounds.
Nama Formula struktur

Name Structural formula
(a) 2,3-dimetilbutana H
2,3-dimethylbutane
H C H
H H
H C C C C H
H H H
H C H
(b) 3,4-dimetilpent-1-ena H
3,4-dimethylpent-1-ene
H C H
H H
H C C C C C H
H H H H
H C H
90

Nama Formula struktur
Name Structural formula
(c) 4-metilheks-1-una H H H H
4-methylhex-1-yne
H C C C C C C H
H H H
H C H
(d) 1,2-dibromobutana
1,2-dibromobutane
H H H H
H C C C C H
H H Br Br
(e) 3-metilpentan-2-ol H
3-methylpentan-2-ol
H
H C H
H O H H
H C C C C C H
H H H H H
Latihan 19 Kegunaan Siri Homolog dalam Kehidupan Seharian

Uses of Homologous Series in Daily Life
1 Nyatakan kegunaan alkana dan alkena berikut. TP 2

State the uses of the following alkanes and alkenes.
Alkana Kegunaan Alkena Kegunaan

Alkane Uses Alkene Uses
(a) Etana • Untuk membuat detergen dan (c) Etena • Menghasilkan alkohol
Ethane plastik Ethene To produce alcohols
To make detergents and plastics • Menghasilkan politena, polivinil
• Dicampur dalam gas asli cecair klorida(PVC) dan polistirena
yang digunakan sebagai bahan To produce polythene, polyvinyl chloride (PVC)
api untuk stesen jana kuasa and polystyrene
Mixed in LNG to be used as fuel for
power stations
(b) Butana • Menghasilkan bahan api untuk (d) But-1,3-diena • Menghasilkan getah sintetik, seperti
Butane pemetik api dan dapur mudah But-1,3-diene tayar, sarung tangan dan hos
alih To produce synthetic rubbers, such as tyres,
To produce fuel for lighters and portable gloves and hoses
stoves
• Dicampur dengan propana
dan digunakan sebagai gas
memasak
Mixed with propane and used as
cooking gas
91

2 Nyatakan tiga kegunaan etanol dalam kehidupan harian dalam peta buih di bawah. TP 3
State three uses of ethanol in daily life in the bubble map below.
(b) (b)
Pembuatan bahan
Sebagai pelarut kimia seperti asid
organik/bahan api etanoik
As an organic solvent/ Manufacture of
fuel chemicals such as
ethanoic acid
Kegunaan etanol
dalam kehidupan
harian
Uses of ethanol in
daily life
(c)
Antiseptik untuk
suntikan dan
pembedahan
Antiseptic for injections
and surgery
3 Nyatakan dua kesan penyalahgunaan alkohol. TP 3

State two effects of misuse of alcohol.
1. Mengakibatkan ketagihan dan gangguan mental/Causes addiction and mental disorder
2. Menyebabkan sirosis hati dan kegagalan fungsi hati/Causes liver cirrhosis and liver failure
4 Nyatakan kegunaan asid karboksilik berikut. TP 2

State the uses of the following carboxylic acids.
Asid karboksilik Kegunaan

Carboxylic acid Uses
(a) Asid etanoik Untuk membuat cuka, pewarna, cat

Ethanoic acid To make vinegar, dyes, paints
(b) Asid metanoik Untuk menggumpalkan lateks

Methanoic acid To coagulate latex
(c) Asid benzoik Sebagai pengawet makanan

Benzoic acid As food preservative
(d) Asid lemak Untuk membuat sabun

Fatty acid To make soaps
5 Nyatakan dua kegunaan ester dalam kehidupan seharian. TP 2 KBAT Mengaplikasi
State two uses of ester in daily life.

1. Etil etanoat digunakan sebagai pelarut bagi sebatian organik seperti dalam varnis kuku, dan gam.
Ethyl ethanoate used as a solvent for organic compounds such as in nail varnishes, and glue.
2. Sebagai perisa makanan
As food flavourings
92

Kertas 1
1 Rajah 1 menunjukkan sebuah bikar yang B H
mengandungi dua lapisan bahan.
Diagram 1 shows a beaker containing two layers of H C H
substances. H H
H C C C H
Bahan X H H
Substance X H C H
H
Air
Water
C H H H H H H
Rajah 1/Diagram 1 H C C C C C C H
Apakah bahan X? Br Br H H H H
What is substance X?
A Heksana C Asid etanoik D H
Hexane Ethanoic acid
B Butanol D Asid metanoik H C H
Butanol Methanoic acid H H H
2 Sebatian karbon yang manakah merupakan H C C C C H

hidrokarbon tepu? H H H H
Which carbon compounds are saturated hydrocarbon?
I Etana
Ethane 4 Rajah 2 menunjukkan penukaran propena
II Etena kepada propanol melalui proses X dengan
Ethene kehadiran mangkin Y.
III Heksana Diagram 2 shows the conversion of propene into
Hexane propanol through process X in the presence of catalyst
IV Heksuna Y.
Hexyne
Proses X
A I dan II Propena Process X Propanol
I and II Propene Propanol
B I dan III Mangkin Y
Catalyst Y
I and III
C II dan IV Rajah 2/Diagram 2
II and IV
D III dan IV Apakah proses X dan mangkin Y?
III and IV What are process X and catalyst Y?
Proses X Mangkin Y
3 Antara yang berikut, yang manakah isomer Process X Catalyst Y
bagi heksana? A Pengoksidaan Vanadium(V) oksida
Which of the following is an isomer of hexane? Oxidation Vanadium(V) oxide
A H H H H H H B Pengoksidaan Mangan(IV) oksida
Oxidation Manganese(IV) oxide
H C C C C C C H C Penghidratan Asid fosforik pekat
Hydration Concentrated phosphoric acid
H H H H H H D Penghidratan Nikel
Hydration Nickel
93

5 Pernyataan yang manakah benar tentang D H
isomer?
Which statement is true about isomers? H C H
A Mempunyai ketumpatan yang sama H H
Have the same density
B Mempunyai takat didih yang sama H C C C H
Have the same boiling point
C Menjalani tindak balas kimia yang sama H H
Undergo the same chemical reactions H C H
D Mempunyai keadaan fizikal yang sama
pada sebarang suhu H
Have the same physical state at any temperature
8 Rajah 3 menunjukkan tindak balas yang
6 Antara yang berikut, yang manakah formula melibatkan etanol.
Diagram 3 shows the reactions involving ethanol.
struktur bagi etil propanoat?
Which of the following is the structural formula of ethyl
Larutan KMnO4
propanoate?
Pendehidratan Etanol berasid
A O X Ethanol Y
Dehydration Acidified
KMnO4 solution
CH3 C O CH2 CH2 CH3
Rajah 3/Diagram 3
B
O
Apakah X dan Y?
CH3 CH2 C O CH2 CH2 CH2 CH3 What are X and Y?
X Y
C O A
H H H
CH3 CH2 CH2 C O CH2 CH3 H H H C C C H
D O H C C H O H H

CH3 CH2 C O CH2 CH3 H
B H H H O
7 Antara yang berikut, yang manakah formula
struktur bagi 2-metilbut-2-ena? H C C H H C C OH
Which of the following is the structural formula of
2-methylbut-2-ene? H H H
A H C H O
H C H H H
H C C OH
H H H H C C H
H
H C C C C H
D H H
H H H H
H C C H
H C C H
B H H H H O H
H H
H C C C C H H
H H
9 Rajah 4 menunjukkan suatu tindak balas.
Diagram 4 shows a reaction.
C H
Asid + Bahan P Etil
Substance P
H C H propanoik propanoat
H H H Propanoic Ethyl
acid Mangkin Q propanoate
Catalyst Q
H C C C C H
Rajah 4/Diagram 4
H H
94

Apakah bahan P dan mangkin Q? Etena dan heksena merupakan ahli dalam siri
What are substance P and catalyst Q? homolog alkena.
Pernyataan yang manakah menerangkan
Bahan P Mangkin Q keadaan fizikal yang berbeza pada suhu bilik
Substance P Catalyst Q
tersebut?
A Etena Asid fosforik pekat Ethene and hexene are members in the homologous
Ethene Concentrated phosphoric acid series of alkenes.
Which statement describes the different physical states
B Etana Asid sulfurik pekat at room temperature?
Ethane Concentrated sulphuric acid A Daya tarikan elektrostatik antara zarah
etena lebih lemah
C Asid etanoik Asid fosforik pekat The electrostatic attractive forces between ethene
Ethanoic acid Concentrated phosphoric acid particles are weaker
Etanol Asid sulfurik pekat B Saiz molekul etena lebih kecil daripada
D
Ethanol Concentrated sulphuric acid saiz molekul heksena
The molecular size of ethene is smaller than of
hexene
10 Jadual 1 menunjukkan keadaan fizikal bagi C Molekul etena menyerap kurang tenaga
dua alkena pada suhu bilik. haba berbanding dengan molekul
Table 1 shows the physical state of two alkenes at room heksena
temperature. Ethene molecules absorb less heat energy than of
hexene
Alkena Keadaan fizikal pada suhu bilik D Kurang tenaga haba diperlukan untuk
Alkene Physical state at room temperature mengatasi daya tarikan yang lebih lemah
antara molekul etena
Etena Gas
Ethene Gas
Less heat energy is required to overcome the weaker
attractive forces between ethene molecules
Heksena Cecair
Hexene Liquid
Jadual 1/Table 1
Kertas 2
Bahagian A
1 Jadual 1 menunjukkan formula molekul bagi empat sebatian karbon.

Table 1 shows molecular formula of four carbon compounds.
Sebatian Formula molekul

Compound Molecular formula
W C4H8
X C4H10
Y C4H9OH
Z C2H5COOH
Jadual 1/Table 1
(a) Berdasarkan Jadual 1,

Based on Table 1,
(i) hidrokarbon yang manakah ialah hidrokarbon tak tepu? Berikan alasan.
which compound is an unsaturated hydrocarbon? Give a reason.
X, [Mengapa] kerana mengandungi satu ikatan kavalen ganda dua antara atom karbon.
X, [Why] because it consists of a double covalent bond between carbon atoms.
[2 markah/ marks]
95

(ii) namakan kumpulan berfungsi bagi sebatian Z.
name the functional group of compound Z.
Karboksil/Carboxyl
[1 markah/ mark]
(b) Sebatian Y menunjukkan keisomeran.
Compound Y shows isomerism.
(i) Lukis dan namakan formula struktur bagi dua isomer sebatian Y. KBAT Menganalisis
Draw and name the structural formula of two isomers of compound Y.
H H H H
H C C C C H
O H H H
H
Butan-1-ol
Butan-1-ol
H H H H
H C C C C H
H O H H
H
Butan-2-ol
Butan-2-ol
[2 markah/ marks]

(c) Banding dan terangkan kejelagaan sebatian W dan sebatian X apabila dibakar.
[Jisim atom relatif: C = 12; H = 1] KBAT Menilai
Compare and explain the sootiness when compounds W and X are burned.
[Relative atomic mass: C = 12; H = 1]
Sebatian/Compound W, C4H8 X, C4H10
Jisim karbon dalam 100 g

4 × 12 = 48 4 × 12 = 48
Mass of carbon in 100 g
JMR/ RMM 48 + 8 = 56 48 + 10 = 58
Peratus karbon (%) 48 48

Percentage of carbon (%)
= 85.71% = 82.75%
56 58
Sebatian W menghasilkan jelaga yang lebih banyak [Mengapa] kerana peratus karbon mengikut jisim
bagi sebatian W lebih tinggi.
Compound W produces more soot [Why] because the percentage of carbon by mass of compound W is higher.
[2 markah/ marks]
(d) Sebatian Y bertindak balas dengan sebatian Z untuk membentuk satu sebatian baharu.
Compound Y reacts with compound Z to form a new compound.
(i) Namakan tindak balas kimia tersebut.
Name the chemical reaction.
Pengesteran/ Esterification
[1 markah/ mark]
96

(ii) Namakan sebatian yang terbentuk.
Name the compound formed.
Butil propanoat/ Butyl propanoate
[1 markah/ mark]
(iii) Tulis persaman kimia bagi tindak balas tersebut.

Write the chemical equation for the reaction.
C4H9OH + C2H5COOH → C2H5COOC4H9 + H2O
[1 markah/ mark]
2 Rajah 1 menunjukkan beberapa sifat kimia propena.

Diagram 1 shows several chemical properties of propene.
Proses I
Propana Process I Propena Dibakar CO2 + air
Propane Propene Burnt CO2 + water
Proses II
Process II
Propanol
Propanol
Rajah 1/Diagram 1
(a) Propena boleh ditukarkan kepada propana melalui proses I.

Propene can be converted into propane through process I.
(i) Apakah proses I?
What is process I?
[1 markah/ mark]
(ii) Nyatakan keadaan yang diperlukan dalam pertukaran ini.
State the conditions required in this conversion.
Suhu/Temperature: 180 °C; Mangkin: Nikel/Catalyst: Nickel
[1 markah/ mark]
(iii) Huraikan secara ringkas satu ujian kimia untuk membezakan antara propena dengan
propana. KBAT Mencipta
Describe briefly a chemical test to differentiate propene and propane.
Tambahkan lima titis air bromin ke dalam dua tabung uji masing-masing berisi 2.0 cm3 propana dan
propena. Warna perang air bromin kekal tidak berubah dalam propana tetapi dinyahwarnakan
dalam propena./Add five drops of bromine water into two test tubes containing 2.0 cm3 of propane and propene
respectively. The brown bromine colour remains unchanged in propane but is decolourised in propene.
[2 markah/ marks]
(b) 200 cm3 gas propena terbakar dengan lengkap di udara untuk menghasilkan gas karbon dioksida
dan air.
[1 mol gas menempati 24 000 cm3 pada suhu bilik; Pemalar Avogadro = 6.02  1023 mol–1]
200 cm3 of propene gas is burnt completely in air to produce carbon dioxide gas and water.
[1 mole of gas occupies 24 000 cm3 at room temperature; Avogadro constant = 6.02  1023 mol–1]
(i) Tulis persamaan kimia seimbang untuk proses pembakaran tersebut.
Write a balanced chemical equation for the combustion process.
2C3H6 + 9O2 → 6CO2 + 6H2O
[1 markah/ mark]
97

(ii) Tentukan bilangan molekul karbon dioksida yang terhasil. KBAT Menilai
Determine the number of carbon dioxide molecules produced.

200
Bil. mol/No. of moles of C3H6 = = 0.0083 mol
24 000
C3H6 : CO2
2 mol : 6 mol
0.0083 × 6
0.0083 mol : = 0.0249 mol
2
Bil. molekul/No. of molecules of CO2 = 0.0249  6.02  1023

= 1.5  1022
[2 markah/ marks]
(c) (i) Namakan proses II.
Name process II.
Pendehidratan/Dehydration
[1 markah/ mark]
(ii) Lukis susunan radas yang digunakan untuk menjalankan proses II. KBAT Menganalisis
Draw the apparatus set-up used to carry out process II.

Serpihan porselin
Porcelain chips
Wul kaca yang

direndamkan di
dalam etanol
Panaskan Panaskan
Glass wool
Heat Heat
soaked
in ethanol
Air
Water
[2 markah/ marks]
3 Rajah 2 menunjukkan tindak balas kimia yang melibatkan sebatian P. Formula molekul bagi
sebatian P ialah C3H8O.
Diagram 2 shows the chemical reactions involving compound P. The molecular formula of compound P is C3H8O.
Sebatian P, C3H8O
Compound P, C3H8O
Pembakaran Pemanasan, Al2O3 panas
Combustion Heating, hot Al2O3
Gas Q Gas R
Gas Q Gas R
Pemanasan, KMnO4 berasid
Heating, acidified KMnO4
Sebatian S, C3H6O2 Pempolimeran

Compound S, C3H6O2 Polymerisation
Refluks, sebatian P dan asid sulfurik
Reflux, compound P and sulphuric acid
Ester Polimer M
Ester Polymer M
Rajah 2/Diagram 2
(a) Namakan siri homolog sebatian P.

Name the homologous series of compound P.
Alkohol/Alcohol
[1 markah/ mark]
98

(b) (i) Namakan gas Q.
Name gas Q.
Karbon dioksida/Carbon dioxide
[1 markah/ mark]
(ii) Tulis persamaan kimia yang seimbang bagi tindak balas yang menghasilkan gas Q.
Write the balanced chemical equation for the reaction that produces gas Q.
9
C3H7OH + —–O2 → 3CO2 + 4H2O
2
[2 markah/ marks]
(c) Namakan tindak balas kimia untuk penukaran sebatian P kepada gas R.
Name the chemical reaction to change compound P into gas R.
Pendehidratan/ Dehydration
[1 markah/ mark]
(d) Gas R bertukar kepada polimer M melalui tindak balas pempolimeran.

Gas R changes to polymer M through polymerisation reaction.
(i) Lukis formula struktur bagi polimer M.
Draw the structural formula of polymer M.
3 4
CH3
|
— CH — CH2 —n
[1 markah/ mark]
(ii) Namakan jenis tindak balas pempolimeran R.

Name the type of polymerisation of R.
Pempolimeran penambahan/Addition polymerisation
[1 markah/ mark]
(e) Larutan kalium manganat(VII) berasid ditambahkan kepada sebatian P dan dipanaskan dengan
perlahan untuk menghasilkan sebatian S.
Acidified potassium manganate(VII) solution is added into compound P and the mixture is heated gently to produce
compound S.
(i) Lukis formula struktur dan namakan sebatian S.
Draw the structural formula of compound S and state its name.
H H O
| | ||
H — C — C — C — OH
| |
H H
Asid propanoik/Propanoic acid
[2 markah/ marks]
(ii) Nyatakan pemerhatian bagi tindak balas tersebut.

State the observation for the reaction.
Larutan ungu menjadi tidak berwarna/Purple solution becomes colourless
[1 markah/ mark]
99

4 Rajah 3 menunjukkan beberapa tindak balas yang melibatkan sebatian S.
Diagram 3 shows several reactions involving compound S.
Sebatian S Q Asid etanoik

Compound S Ethanoic acid
R Magnesium
Magnesium
Etil propanoat Sebatian X

Ethyl propanoate Compound X
Rajah 3/Diagram 3
(a) Sebatian S dan asid etanoik merupakan ahli dalam siri homolog yang berlainan.
Compound S and ethanoic acid are in different homologous series.
(i) Namakan siri homolog bagi
Name the homologous series of
Alkohol/Alcohol
sebatian S/compound S :
asid etanoik/ethanoic acid : Asid karboksilik/Carboxylic acid

[1 markah/ mark]
(ii) Namakan kumpulan berfungsi bagi sebatian S.

Name the functional group of compound S.
Hidroksil/Hydroxyl
[1 markah/ mark]
(iii) Namakan reagen yang digunakan dalam proses Q.

Name the reagent used in process Q.
Larutan kalium manganat(VII) berasid/Acidified potassium manganate(VII) solution
[1 markah/ mark]
(iv) Nyatakan perubahan warna reagen yang digunakan di 3(a)(iii).

State the colour change of the reagent used in 3(a)(iii).
Warna ungu menjadi tidak berwarna/Purple colour turns colourless
[1 markah/ mark]
(v) Tulis persamaan kimia bagi tindak balas antara asid etanoik dengan magnesium.
Write the chemical equation for the reaction between ethanoic acid and magnesium.
2CH3COOH + Mg → (CH3COO)2Mg + H2
[2 markah/ marks]
(b) Dalam proses R, bahan kimia M dan mangkin L dicampurkan dengan sebatian S untuk
menghasilkan etil propanoat. Campuran itu kemudian dipanaskan untuk suatu tempoh masa.
In process R, chemical M and catalyst L are mixed with compound S to produce ethyl propanoate. The mixture is
then heated for a period of time.
(i) Namakan bahan kimia M dan mangkin L.
Name chemical M and catalyst L.
M: Asid propanoik/Propanoic acid; L: Asid sulfurik pekat/Concentrated sulphuric acid
[1 markah/ mark]
100

(ii) Berikan satu ciri bagi etil propanoat yang berbeza daripada etanol.
Give one characteristic of ethyl propanoate that is different from ethanol.
Bau buah-buahan/Fruity smell
[1 markah/ mark]
(iii) Apakah proses R?

What is process R?
Pengesteran/Esterification
[1 markah/ mark]
(iv) Lukis formula struktur bagi etil propanoat. KBAT Menganalisis
Draw the structural formula of ethyl propanoate.
H H O
H C C C H H
H H O C C H
H H
[1 markah/ mark]
5 Rajah 4 menunjukkan satu siri tindak balas kimia yang bermula daripada butena.
Diagram 4 shows a series of chemical reactions that starts from butene.
Proses I
Butena Process I Butanol
Butene Butanol Asid sulfurik pekat
Concentrated
Larutan kalium sulphuric acid
dikromat(VI) berasid Proses II Sebatian Y
Acidified potassium Process II Compound Y
dichromate(VI) solution
Sebatian X
Compound X
Rajah 4/Diagram 4
Berdasarkan Proses I,/Based on Process I,

(a) (i) tulis persamaan kimia bagi tindak balas tersebut.
write the chemical equation for the reaction.
[1 markah/ mark]
(ii) lukis dua isomer bagi butena dan namakan isomer-isomer tersebut berdasarkan sistem
penamaan IUPAC.
draw two isomers of butene and name them based on the IUPAC nomenclature.
H H H H H H H H
C C C C H H C C C C H
H H H H H
But-1-ena But-2-ena
But-1-ene But-2-ene
[2 markah/ marks]
101

(b) Berdasarkan Proses II,/Based on Process II,
(i) nyatakan pemerhatian bagi tindak balas tersebut.
state the observation for the reaction.
Larutan jingga bertukar hijau/Orange solution turns green
[1 markah/ mark]
(ii) tulis persamaan kimia bagi tindak balas tersebut.

write the chemical equation for the reaction.
C4H9OH + 2[O] → C3H7COOH + H2O
[2 markah/ marks]
(c) Terangkan mengapa butena wujud sebagai gas pada suhu bilik, manakala butanol wujud
sebagai cecair. KBAT Menganalisis
Explain why butene exists as a gas at room temperature while butanol exists as a liquid.
Saiz molekul butena lebih kecil daripada molekul butanol. Jadi, daya van der Waals antara molekul
butena lebih lemah. Oleh itu, kurang tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya tarikan antara
molekul tersebut./The size of butene molecules is smaller than that of butanol. So, the van der Waals forces between butene
molecules are weaker. Therefore, less heat energy is needed to overcome the forces of attraction between the melecules.
[2 markah/ marks]
(d) Butanol bertindak balas dengan sebatian X untuk menghasilkan sebatian Y.

Butanol reacts with compound X to produce compound Y.
(i) Namakan sebatian Y.
Name compound Y.
Butil butanoat/Butyl butanoate
[1 markah/ mark]
(ii) Lukis formula struktur bagi sebatian Y. KBAT Menganalisis
Draw the structural formula of compound Y.
H H H O
H C C C C H H H H
H H H O C C C C H
H H H H
[1 markah/ mark]
102

Bahagian C
1 (a) Di dalam sebuah kilang roti, seorang pekerja mengacau sebuah tangki besar yang berisi doh
bercampur yis yang menjalani proses penapaian. Selepas beberapa ketika, dia menjadi mabuk
disebabkan gas X yang tidak berwarna dan tidak berbau lalu terjatuh ke dalam tangki tersebut.
In a bread factory, a worker was stirring a large tank of dough mixed with yeast undergoing fermentation. After some
time, she became intoxicated by a colourless and odourless gas X and then fell into the tank.
(i) Namakan gas X yang dibebaskan oleh proses penapaian.
Name gas X which is released by the fermentation process.
[1 markah/ mark]
(ii) Proses penapaian melibatkan penukaran glukosa, C6H12O6 untuk membentuk etanol dan
gas X.
Tulis persamaan kimia seimbang untuk proses tersebut.
The fermentation process involves the conversion of glucose, C6H12O6 to form ethanol and gas X.
Write the balanced chemical equation for the process.
[2 markah/ marks]
(iii) Seorang pekerja yang sedang mengacau tangki lain ternampak kemalangan tersebut
dan segera memberikan pertolongan. Selepas itu, didapati kumpulan roti yang dibuat
daripada tangkinya berasa masam.
Another worker who was stirring another tank witnessed the accident and hurried up to help. After that, it
is found that the batch of bread made from her tank tastes sour.
Terangkan situasi di atas. KBAT Menganalisis
Explain the above situation.

[3 markah/ marks]
(b) Lukis susunan rajah bagi eksperimen untuk menukarkan etanol kepada etena. KBAT Menganalisis
Draw the apparatus set-up for an experiment to convert ethanol to ethene.

[2 markah/ marks]
(c) (i) Nyatakan dua kegunaan alkohol dalam kehidupan harian.

State two uses of alcohols in daily life.
[2 markah/ marks]
(ii) Takat didih etanol tulen ialah 78 °C. Huraikan satu eksperimen untuk mensintesis etanol
tulen di makmal sekolah.
Huraian anda hendaklah merangkumi semua bahan dan radas yang sesuai. KBAT Mencipta
The boiling point of pure ethanol is 78 °C. Describe an experiment to synthesise pure ethanol in the school
laboratory.
Your description should include all the suitable materials and apparatus.
[10 markah/ marks]
Jawapan/Answers:
1 (a) (i) Karbon dioksida/Carbon dioxide
(ii) C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
(iii) [Mengapa] Campuran doh terbiar terlalu lama dan menjalani penapaian berlebihan. Udara
mengandungi gas oksigen yang merupakan agen pengoksidaan yang telah mengoksidakan
etanol kepada asid etanoik yang berasa masam
[Why] The dough mixture was left for too long and became over-fermented. The air contains oxygen gas which is an

oxidising agent that oxidises ethanol to ethanoic acid which is sour in taste.

103

(b)
Serpihan porselin
Porcelain chips
Salur penghantar
Wul kaca yang Delivery tube
direndamkan di
dalam etanol
Panaskan Panaskan
Glass wool soaked
Heat Heat
in ethanol
Air
Water
(c) (i) Sebagai pelarut dalam kosmetik/ bahan api/ antiseptik (mana-mana dua)
As solvent in cosmetics/ fuel/ antiseptic (any two)
(ii) Bahan: Yis, glukosa, air suling, air kapur

Materials: Yeast, glucose, distilled water, lime water
Radas: Kelalang kon, tabung didih, gabus bersambung dengan salur penghantar, kertas turas,

corong turas, kaki retort, kondenser Liebig, kelalang penyulingan
Apparatus: Conical flask, boiling tube, cork fitted with delivery tube, filter paper, filter funnel, retort stand, Liebig

condenser, distillation flask

Prosedur/ Prosedure:
1. Timbang 25.0 g glukosa dan larutkannya ke dalam 100.0 cm3 air suling.
Measure 25.0 g of glucose and dissolve it in 100.0 cm3 of distilled water.

2. Tuangkan larutan glukosa ke dalam kelalang kon 250 cm3.

Pour the glucose solution into a 250 cm3 conical flask.

3. Tambahkan 10.0 g yis ke dalam larutan dan kacau sehingga sebati.

Add 10.0 g of yeast into the solution and stir the mixture thoroughly.

4. Tutup kelalang kon dengan gabus bersambung dengan salur penghantar. Rendamkan

hujung salur itu ke dalam tabung didih berisi air kapur.

Close the conical flask with a cork fitted with delivery tube. Immerse the end of the tube in a boiling tube
containing lime water.
5. Biarkan kelalang kon pada suhu 30 °C selama beberapa hari.
Leave the conical flask at temperature of 30 °C for several days.
6. Selepas beberapa hari, turaskan campuran. Pindahkan hasil turasan ke dalam sebuah
kelalang penyulingan.
After several days, filter the mixture. Transfer the filtrate into a distillation flask.
7. Sulingkan etanol tulen pada 78 °C.
Distill off pure ethanol at 78 °C.

104

Tema: Haba
Bab
3 Termokimia
e-RPH
Thermochemistry Jawapan
3.1 Perubahan Haba dalam Tindak Balas/Heat Change in Reactions
Revisi Pantas
1 Termokimia ialah cabang kimia yang mengkaji perubahan haba dalam tindak balas kimia.
Thermochemistry is the branch of chemistry that studies heat change in chemical reactions.
2 Haba tindak balas ialah perubahan haba dalam suatu tindak balas.
Heat of reaction is the heat change in a reaction.
3 Tindak balas kimia boleh dibahagikan kepada dua jenis:
Chemical reactions can be divided into two types:
(a) Tindak balas eksotermik/Exothermic reactions
(b) Tindak balas endotermik/Endothermic reactions
4 Tindak balas eksotermik ialah tindak balas yang berlaku apabila haba yang dibebaskan semasa
pembentukan ikatan dalam hasil tindak balas lebih tinggi daripada haba yang diserap semasa
memutuskan ikatan dalam bahan tindak balas.
Exothermic reaction is a reaction in which the heat released during the formation of bonds in the products is higher than the
heat absorbed during the breaking of bonds in the reactants.
5 Tindak balas ini membebaskan haba ke persekitaran, menyebabkan
This reaction releases heat to the surroundings, causing
(a) suhu persekitaran meningkat/the temperature of surroundings to rise
(b) bacaan termometer meningkat/the reading of thermometer to increase
(c) jumlah kandungan tenaga dalam hasil tindak balas lebih rendah daripada bahan tindak balas
the total energy content of the products to be lower than the reactants
6 Tindak balas endotermik ialah tindak balas yang berlaku apabila haba yang diserap untuk
memutuskan ikatan dalam bahan tindak balas lebih tinggi daripada haba yang dibebaskan untuk
membentuk ikatan dalam hasil tindak balas.
Endothermic reaction is a reaction in which the heat absorbed to break bonds in the reactants is higher than the heat released
to form bonds in the products.
7 Tindak balas ini menyerap haba daripada persekitaran, menyebabkan
This reaction absorbs heat from the surroundings, causing
(a) suhu persekitaran menurun
the temperature of surroundings to drop
(b) bacaan termometer menurun
the reading of thermometer to decrease
(c) jumlah kandungan tenaga hasil tindak balas lebih tinggi daripada bahan tindak balas
the total energy content of the products to be higher than the reactants
Latihan 1 Tindak Balas Eksotermik dan Endotermik/Exothermic and Endothermic Reactions

TP 2 Memahami haba tindak balas serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut dengan contoh.
1 Lengkapkan huraian berikut berdasarkan rajah di bawah. TP 2

Complete the following description based on the diagram below.
Pepejal natrium hidroksida

Termometer
Spatula Sodium hydroxide solids
Thermometer
Spatula
Cawan plastik
Plastic cup
Air
Water
105

(a) Campuran bahan dan cawan plastik menjadi panas .
hot
The mixture and the plastic cup becomes .
(b) Bacaan termometer meningkat .

increases
The thermometer reading .
(c) Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih tinggi daripada hasil tindak balas.
higher
The total energy content of the reactants is than the products.
(d) Jumlah haba yang dibebaskan semasa pembentukan ikatan dalam hasil tindak balas
lebih banyak daripada haba yang diserap semasa pemutusan ikatan dalam bahan tindak
balas.
more
The amount of heat released during the formation of bonds in products is than the heat
absorbed during the breaking of bonds in reactants.
(e) Melarutkan pepejal natrium hidroksida di dalam air suatu tindak balas eksotermik .
exothermic
Dissolving sodium hydroxide solid in water is an reaction.
2 Lengkapkan huraian berikut berdasarkan rajah di bawah. TP 2

Complete the following description based on the diagram below.
Pepejal ammonium klorida Termometer

Spatula Ammonium chloride solids Thermometer
Spatula
Cawan plastik
Plastic cup
Air
Water
(a) Campuran dan cawan plastik menjadi sejuk .

cold
The mixture and the plastic cup becomes .
(b) Bacaan termometer menurun .

decreases
The thermometer reading .
(c) Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih rendah daripada hasil tindak balas.
lower
The total energy content of the reactants is than the products.
(d) Jumlah haba yang dibebaskan semasa membentuk ikatan dalam hasil tindak balas
kurang daripada haba yang diserap semasa pemutusan ikatan dalam bahan tindak
balas.
less
The amount of heat released during the formation of bonds in products is than the heat
absorbed during the breaking of bonds in reactants.
(e)
Melarutkan pepejal ammonium klorida di dalam air ialah suatu tindak balas
endotermik .
endothermic
Dissolving ammonium chloride solid in water is an reaction.
106

3 Kelaskan tindak balas yang berikut kepada tindak balas eksotermik dan endotermik. TP 2
Classify the following reactions into exothermic and endothermic reactions.
• Tindak balas antara asid dengan logam/Reaction between acids and metals Video
Tutorial
• Melarutkan hablur kuprum(II) sulfat terhidrat di dalam air
Dissolving hydrated copper(II) sulphate crystals in water
• Melarutkan asid pekat di dalam air/Dissolving concentrated acids in water
• Pembakaran bahan api/Combustion of fuels
• Peneutralan/Neutralisation
• Tindak balas antara asid dengan kalium hidrogen karbonat
Reaction between acids and potassium hydrogen carbonate
• Melarutkan garam ammonium nitrat di dalam air/Dissolving ammonium nitrate salt in water
• Penguraian kalsium karbonat/Decomposition of calcium carbonate
• Penyesaran logam daripada larutan garamnya/Displacement of a metal from its salt solution
(a) Tindak balas eksotermik (b) Tindak balas endotermik

Exothermic reaction Endothermic reaction
• Tindak balas antara asid dengan logam • Melarutkan hablur kuprum(II) sulfat terhidrat di dalam air
Reaction between acids and metals Dissolving hydrated copper(II) sulphate crystals in water
• Melarutkan asid pekat di dalam air • Tindak balas antara asid dengan kalium hidrogen karbonat
Dissolving concentrated acids in water Reaction between acids and potassium hydrogen carbonate
• Pembakaran bahan api • Melarutkan garam ammonium nitrat di dalam air
Combustion of fuels Dissolving ammonium nitrate salt in water
• Peneutralan/Neutralisation • Penguraian kalsium karbonat
• Penyesaran logam daripada larutan garamnya Decomposition of calcium carbonate
Displacement of a metal from its salt solution
Revisi Pantas
1 Haba tindak balas, ∆H ialah perubahan haba 4 ∆H = Hhasil tindak balas – Hbahan tindak balas
satu mol bahan tindak balas bertindak balas atau ∆H = Hproduct - Hreactant
satu mol hasil tindak balas yang terbentuk. 5 ∆H negatif = Haba dibebaskan
Heat of reaction, ∆H is the heat change of one mole of ∆H negative = Heat is released
reactant that reacts or one mole of product that is formed. 6 ∆H positif = Haba diserap
2 Unit bagi haba tindak balas ialah kJ mol–1 ΔH positive = Heat is absorbed
The unit for heat of reaction is kJ mol–1 7 Gambar rajah aras tenaga ialah rajah yang
3 Perubahan tenaga dalam tindak balas kimia menunjukkan kandungan tenaga bagi bahan dan
dapat ditunjukkan dengan gambar rajah aras hasil suatu tindak balas.
tenaga. Energy level diagram is a diagram that shows the energy
The energy change in a chemical reaction can be represented contents of the reactants and products of a reaction.
using an energy level diagram.
(a) Tenaga • Tindak balas eksotermik/Exothermic reaction

Energy • Haba dibebaskan ke persekitaran
Bahan tindak balas Heat is released to the surroundings
Reactants • Bacaan termometer meningkat/Thermometer reading increases
• Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih tinggi
daripada jumlah kandungan tenaga hasil tindak balas
ΔH = –x kJ mol–1 Total energy content of reactants is higher than total energy content of
products
Hasil tindak balas
Products • Haba tindak balas (∆H) negatif
Heat of reaction (∆H) is negative
(b) • Tindak balas endotermik/Endothermic reaction
Tenaga
Energy • Haba diserap daripada persekitaran
Heat is absorbed from the surroundings
Hasil tindak balas
Products
• Bacaan termometer menurun
Thermometer reading decreases
• Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih rendah
daripada jumlah kandungan tenaga hasil tindak balas
ΔH = +y kJ mol–1
Bahan tindak Total energy content of reactants is lower than total energy content of
balas products
Reactants • Haba tindak balas (∆H) positif/Heat of reaction (∆H) is positive
107

Latihan 2 Gambar Rajah Aras Tenaga/Energy Level Diagram
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai haba tindak balas untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Rajah di bawah menunjukkan gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas antara magnesium dengan
gas oksigen.
The diagram below shows an energy level diagram for the reaction between magnesium and oxygen gas.
Tenaga
Energy
Mg(p/s) + O2(g)
ΔH = –1 204 kJ mol–1
2MgO(p/s)

Nyatakan maklumat yang boleh diperoleh daripada gambar rajah aras tenaga tersebut. TP 3
State the information that can be obtained from the energy level diagram.
1. Tindak balas eksotermik/Exothermic reaction
2. Haba dibebaskan ke persekitaran/Heat is released to the surroundings
3. Bacaan termometer meningkat/Thermometer reading increases
4. Jumlah kandungan tenaga magnesium dan oksigen lebih tinggi daripada jumlah kandungan tenaga
magnesium oksida/The total energy content of magnesium and oxygen is higher than the total energy content of magnesium
oxide
2 Rajah di bawah menunjukkan gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas antara gas oksigen dengan
gas nitrogen.
The diagram below shows an energy level diagram for the reaction between oxygen gas and nitrogen gas.
Tenaga
Energy
2NO2(g)
ΔH = + 66 kJ mol–1
N2(g) + O2(g)

Nyatakan maklumat yang boleh diperoleh daripada gambar rajah aras tenaga tersebut. TP 3
State the information that can be obtained from the energy level diagram.
1. Tindak balas endotermik/Endothermic reaction
2. Haba diserap daripada persekitaran/Heat is absorbed from the surroundings
3. Bacaan termometer menurun/Thermometer reading decreases
4. Jumlah kandungan tenaga nitrogen dan oksigen lebih rendah daripada jumlah kandungan tenaga
nitrogen dioksida/The total energy content of nitrogen and oxygen is lower than the total energy content of nitrogen dioxide
108

3 Lukis gambar rajah aras tenaga bagi setiap tindak balas berikut. TP 2
Draw the energy level diagram for each of the following reactions.
(a) H2(g) + Cl2(g) → 2HCl (g); (b) CuO + H2 → Cu + H2O;
∆H = –184 kJ mol–1 ∆H = +131 kJ mol–1
Tenaga Tenaga
Energy Energy
H2(g) + Cl2(g)
Cu(p/s) + H2O(ce/ l)
ΔH = –184 kJ mol–1
ΔH = +131 kJ mol–1
2HCl(g)
CuO(p/ s) + H2(g)
4 Rajah di bawah menunjukkan hubungan antara perubahan tenaga dengan pembentukan dan
pemutusan ikatan kimia.
The diagram below shows the relationship between energy change and the formation and breaking of chemical bonds.
H2 + Cl2 2HCl; ∆H = –184 kJ mol–1

Haba diserap Haba dibebaskan
H H Heat is absorbed H+ H+ Heat is released H Cl
Ikatan diputuskan Ikatan dibentuk

Cl Cl Bond breaking Cl– Cl– Bond forming H Cl

Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul. TP 3
Fill in the blanks with the correct word.
(a) Bagi tindak balas eksotermik, haba yang dibebaskan lebih banyak daripada haba yang
diserap.
more
For an exothermic reaction, the heat released is than the heat absorbed.
(b) Bagi tindak balas endotermik, haba yang dibebaskan kurang daripada haba yang
diserap.
less
For an endothermic reaction, the heat released is than the heat absorbed.
3.2 Haba Tindak Balas/Heat of Reaction
Revisi Pantas
1 Haba pemendakan ialah haba yang dibebaskan 3 Andaian yang dibuat semasa menentukan haba
apabila 1 mol mendakan terbentuk daripada pemendakan:
larutan ionnya. The assumptions made when determining the heat of
Heat of precipitation is the heat released when 1 mole of a precipitation:
precipitate is formed from its ion solution. (a) Muatan haba tentu suatu larutan adalah
2 Terdapat tiga langkah penting untuk sama dengan muatan haba tentu air iaitu
menghitung haba pemendakan: 4.2 J g–1 °C–1
There are three important steps to calculate the heat of The specific heat capacity of a solution is equal to the
precipitation: specific heat capacity of water, 4.2 J g–1 °C–1
(a) Tentukan perubahan haba, Q = mcθ (b) Ketumpatan suatu larutan adalah sama
Determine the heat change, Q = mcθ dengan ketumpatan air iaitu 1 g cm–3
(b) Hitung bilangan mol bagi mendakan yang The density of a solution is equal to the density of
terbentuk water, 1 g cm–3
Calculate the number of moles of precipitate formed (c) Tiada haba dibebaskan ke persekitaran
(c) Tentukan haba pemendakan No heat is released to the surroundings
mcθ (d) Tiada haba diserap oleh radas
∆H =
Bilangan mol, n No heat is absorbed by the apparatus
Determine the heat of precipitation,
mcθ
∆H =
Number of moles, n
109

Latihan 3 Haba Pemendakan/Heat of Precipitation
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai perubahan haba.
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai haba tindak balas dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
1 Sekumpulan murid menjalankan suatu eksperimen untuk menentukan haba pemendakan argentum
klorida.
A group of students carried out an experiment to determine the heat of precipitation of silver chloride.
25 cm3 larutan kalium klorida 0.5 mol dm-3

25 cm3 of 0.5 mol dm-3 potassium chloride solution
Cawan polistirena
Polystyrene cup
25 cm3 larutan argentum sulfat 0.5 mol dm–3
25 cm3 of 0.5 mol dm-3 silver sulphate solution
Jadual di bawah menunjukkan keputusan eksperimen ini.

The table below shows the result of the experiment.
Penerangan Suhu (°C)

Description Temperature (°C)
Suhu awal larutan kalium klorida 29.0

Initial temperature of potassium chloride solution
Suhu awal larutan argentum sulfat 29.0

Initial temperature of silver sulphate solution
Suhu maksimum campuran 34.5

Highest temperature of the mixture
(a) Apakah maksud haba pemendakan? TP 1

What is the meaning of heat of precipitation?
Perubahan haba apabila 1 mol mendakan terbentuk daripada ion-ionnya di dalam larutan akueusnya.
The heat change when 1 mole of a precipitate is formed from the ions in its aqueous solution.
(b) Mengapakah cawan polistirena digunakan dalam eksperimen ini? TP 4

Why is polystyrene cup used in this experiment?
Untuk menghalang haba daripada terbebas ke persekitaran.
To reduce heat loss to the surroundings.
(c) Tulis persamaan ion bagi tindak balas ini. TP 3

Write the ionic equation for the reaction.
Ag+ + Cl– → AgCl
(d) Hitung/Calculate TP 3 KBAT Menilai

(i) haba yang dibebaskan semasa tindak balas ini.
[Muatan haba tentu bagi larutan, c = 4.2 J g–1 °C–1; Ketumpatan larutan = 1 g cm–3]
the heat released during the reaction.
[Specific heat capacity of solution, c = 4.2 J g–1 °C–1; Density of solution = 1 g cm–3]
Q = mcθ
= (25 + 25) × 4.2 × 5.5
= 1 155 J
110

(iii) bilangan mol ion argentum dalam larutan argentum nitrat dan ion klorida dalam larutan
kalium klorida.
the number of moles of silver ions in silver nitrate solution and chloride ions in potassium chloride solution.
Bil. mol ion Ag+/No. of moles of Ag+ ions Bil. mol ion Cl–/No. of moles of Cl– ions
MV 25 × 0.5 MV 25 × 0.5
= = = 0.0125 mol = = = = 0.0125 mol
1 000 1 000 1 000 1 000
(iv) bilangan mol argentum klorida yang terbentuk dalam eksperimen ini.
the number of moles of silver chloride formed in this experiment.
Ag+ + Cl– → AgCl
0.0125 mol ion Ag+ bertindak balas dengan 0.0125 mol ion Cl– untuk membentuk 0.0125 mol AgCl.
0.0125 mole of Ag+ ions reacts with 0.0125 mole of Cl– ions to form 0.0125 mole of AgCl.
Bil. mol/ No of moles of AgCl = 0.0125 mol
(v) haba yang dibebaskan apabila satu mol argentum klorida termendak.
the heat released when one mole of argentum chloride is precipitated.
Q 1 155
∆H = =
n 0.0125
= 92 400 J mol-1
= –92.4 kJ mol-1
(e) (i) Tulis persamaan termokimia untuk tindak balas itu. TP 2

Write the thermochemical equation for the reaction.
Ag2SO4 + 2KCl → 2AgCl + K2SO4 ∆H = –92.4 kJ mol–1
(ii) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas ini. TP 2
Draw the energy level diagram for this reaction.
Tenaga
Energy
2Ag+(ak/ aq) + 2Cl–(ak/ aq)
ΔH = –92.4 kJ mol–1
2AgCl(p/ s)
Revisi Pantas
1 Haba penyesaran ialah haba yang dibebaskan apabila 1 mol suatu logam disesarkan daripada larutan
garamnya oleh suatu logam yang lebih elektropositif.
Heat of displacement is the heat released when 1 mole of a metal is displaced from its salt solution by a more electropositive
metal.
2 Contoh tindak balas penyesaran:
Example of a displacement reaction:
Mg + CuSO4 → MgSO4 + Cu

(a) Magnesium lebih elektropositif daripada kuprum
Magnesium is more electropositive than copper
(b) Magnesium boleh menyesarkan logam kuprum daripada larutan kuprum(II) sulfat
Magnesium can displace copper metal from copper(II) sulphate solution
3 Semakin jauh jarak di antara dua logam dalam siri elektrokimia, semakin besar nilai haba
penyesaran, ∆H.
The further the distance between two metals in the electrochemical series, the greater the heat of displacement, ∆H.
111

Latihan 4 Haba Penyesaran/Heat of Displacement
1 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas yang digunakan dalam eksperimen untuk menentukan
haba penyesaran kuprum oleh magnesium.
The diagram below shows the apparatus set-up used in an experiment to determine the heat of displacement of copper by
magnesium.
Termometer
Thermometer
100 cm larutan
3
kuprum(II) sulfat
1.0 mol dm-3 Cawan polistirena
100 cm3 of Polystyrene cup
1.0 mol dm-3 copper(II)
sulphate solution Serbuk magnesium berlebihan
Excess magnesium powder
Awal eksperimen Akhir eksperimen
Beginning of experiment End of experiment
Jadual di bawah menunjukkan keputusan eksperimen ini.

The table below shows the results of this experiment.
Penerangan Suhu (°C)
Description Temperature (°C)
Suhu awal larutan kuprum(II) sulfat 30.0
Initial temperature of copper(II) sulphate solution
Suhu tertinggi campuran 38.0
Highest temperature of mixture
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan haba penyesaran dalam eksperimen ini? TP 1
What is the meaning of heat of displacement in this experiment?
Haba yang terbebas apabila 1 mol kuprum disesarkan daripada kuprum(II) sulfat oleh magnesium.
Heat released when 1 mole of copper is displaced from copper(II) sulphate solution by magnesium.
(b) Apakah perubahan warna larutan kuprum(II) sulfat dalam tindak balas ini? TP 3
What is the colour change of copper(II) sulphate solution in this reaction ?
Biru kepada tidak berwarna/Blue to colourless
(c) Hitung/Calculate TP 3 KBAT Menilai

(i) haba yang dibebaskan semasa tindak balas.
[Muatan haba tentu larutan, c = 4.2 J g–1 °C–1; Ketumpatan larutan = 1 g cm–3]
the heat released during the reaction.
[Specific heat capacity of solution , c = 4.2 J g–1 °C–1; Density of solution = 1 g cm–3]
Q = mcθ
= 100 × 4.2 × 8
= 3 360 J
(ii) bilangan mol larutan kuprum(II) sulfat yang bertindak balas.

the number of moles of copper(II) sulphate solution.
Bil. mol larutan CuSO4
No. of moles of CuSO4 solution
MV 100 × 1.0
= = = 0.1 mol
1 000 1 000
112

(iii) haba penyesaran apabila satu mol kuprum disesarkan oleh magnesium.
the heat of displacement when 1 mole of copper is displaced by magnesium.
Haba penyesaran/ Heat of displacement = ΔH
mcθ 3 360
∆H = n =
0.1
= 33 600 J mol–1
= -33.6 kJ mol–1
(d) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas ini. TP 2
Tenaga
Energy
Mg(p/ s) + Cu2+(ak/ aq)
ΔH = –33.6 kJ mol–1
Mg2+(ak/ aq) + Cu(p/ s)
(e) (i) Ramalkan perubahan suhu jika eksperimen diulang dengan menggunakan 100 cm3 larutan
kuprum(II) sulfat 0.5 mol dm–3. TP 4
Predict the temperature change if the experiment is repeated using 100 cm3 of 0.5 mol dm–3 copper(II) sulphate
solution.
4 °C
(ii) Terangkan jawapan anda di 1(e)(i). TP 4 KBAT Menganalisis
Explain your answer in 1(e)(i).

[Mengapa] Bilangan mol kuprum yang disesarkan adalah separuh. Maka, haba penyesaran yang
dibebaskan adalah separuh.
[Why] Number of moles of copper displaced is half. Thus, the heat of displacement released is half.
2 Rajah di bawah menunjukkan susunan radas untuk menentukan haba penyesaran bagi kuprum
dengan menggunakan serbuk zink.
The diagram below shows the apparatus set-up to determine the heat of displacement of copper by using zinc powder.
5 g sebuk zink
5 g of zinc powder
Cawan plastik
Plastic cup
50 cm3 larutan kuprum(II) sulfat
0.2 mol dm-3
50 cm3 of 0.2 mol dm-3 copper(II)
sulphate solution
Keputusan eksperimen dicatatkan dalam jadual di bawah.

The result of the experiment is recorded in the table below.
Suhu awal larutan kuprum(II) sulfat (°C)
Initial temperature of copper(II) sulphate solution (°C)
29.0
Suhu tertinggi campuran (°C)

Highest temperature of the mixture (°C)
36.0
113

(a) Apakah yang dimaksudkan dengan haba penyesaran dalam eksperimen ini? TP 1
What is the meaning of heat of displacement in this experiment?
Haba yang dibebaskan apabila 1 mol Cu disesarkan daripada larutan garamnya oleh logam yang lebih
elektropositif iaitu, zink.
Heat released when 1 mole of Cu is displaced from its salt solution by a more electropositive metal, zinc.
(b) Nyatakan jenis tindak balas yang berlaku berdasarkan perubahan suhu. TP 1
State the type of reaction that occurs based on the temperature change.
Eksotermik/Exothermic
(c) Hitung/ Calculate TP 3 KBAT Menilai

(i) perubahan haba bagi tindak balas ini.
[Muatan haba tentu larutan = 4.2 J g–1 °C–1; Ketumpatan larutan = 1 g cm–3]
the heat change for the reaction.
[Specific heat capacity of solution = 4.2 J g–1 °C–1; Density of solution = 1 g cm–3]
Q = mcθ
= 50 × 4.2 × 7
= 1 470 J
= 1.47 kJ
(ii) haba penyesaran bagi tindak balas ini.

the heat of displacement for the reaction.
Bil. mol larutan CuSO4
No. of moles of CuSO4 solution
MV
=
1 000
50 × 0.2
=
1 000
= 0.01 mol
mcθ 1 470
∆H = n =
0.1
= 147 000 J mol-1
= -147 kJ mol-1
(d) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas tersebut. TP 2
Draw the energy level diagram for the reaction.
Tenaga
Energy
Zn(p/ s) + Cu2+(ak/ aq)
ΔH = –168 kJ mol–1
Zn2+(ak/ aq) + Cu (p/ s)
(e) Eksperimen diulang dengan menggunakan 100 cm3 larutan kuprum(II) sulfat 0.2 mol dm-3.
The experiment is repeated by using 100 cm3 of 0.2 mol dm-3 copper(II) sulphate solution.
(i) Ramalkan perubahan suhu bagi tindak balas ini. TP 4
Predict the temperature change for this reaction.
Sama/Same/7 °C
114

(ii) Terangkan jawapan di 2(e)(i). TP 4 KBAT Menganalisis
Explain your answer in 2(e)(i).

[Mengapa] Haba yang dibebaskan adalah dua kali ganda. Tetapi, haba yang dibebaskan diagihkan
kepada isi padu yang lebih besar.
[Why] Heat released is double. But, the heat released is distributed over a larger volume.
Revisi Pantas
1 Haba peneutralan ialah haba yang dibebaskan apabila 1 mol air terbentuk daripada tindak balas antara
asid dengan alkali.
Heat of neutralisation is the heat released when 1 mole of water is formed from the reaction of an acid and an alkali.
2 Tindak balas peneutralan boleh berlaku antara
Neutralisation reaction can occur between
(a) asid kuat dengan alkali kuat/a strong acid and a strong alkali
(b) asid kuat dengan alkali lemah/a strong acid and a weak alkali
(c) asid lemah dengan alkali kuat/a weak acid and a strong alkali
(d) asid lemah dengan alkali lemah/a weak acid and a weak alkali
3 Persamaan ion untuk tindak balas peneutralan: H+ + OH– → H2O
The ionic equation for neutralisation reaction: H+ + OH– → H2O
4 57 kJ tenaga haba dibebaskan apabila satu mol air terbentuk.
57 kJ of heat energy is released when one mole of water is formed.
5 Haba peneutralan bagi tindak balas antara asid kuat dengan alkali kuat ialah –57 kJ mol–1.
The heat of neutralisation of the reaction between a strong acid and a strong alkali is –57 kJ mol–1.
6 Haba peneutralan bagi tindak balas antara asid lemah atau alkali lemah adalah kurang daripada
–57 kJ mol–1. Hal ini kerana, sejumlah kecil haba yang dibebaskan diserap semula untuk membenarkan
molekul asid atau alkali mengion selengkapnya apabila larut di dalam air.
The heat of neutralisation of the reaction between a weak acid or a weak alkali is less than –57 kJ mol–1. This is because, a small
amount of the heat released is reabsorbed to allow for the acid or alkali molecules to ionise completely when dissolved in water.
Latihan 5 Haba Peneutralan/Heat of Neutralisation

1 Sekumpulan murid menjalankan satu eksperimen untuk menentukan haba peneutralan.

A group of students carried out an experiment to determine the heat of neutralisation.
Suhu awal, Suhu awal, Suhu tertinggi,
Initial temperature, Initial temperature, Highest temperature,
27.0 °C 27.0 °C 40.0 °C
Termometer
Thermometer
Penutup
Cover
+
Cawan plastik
Plastic cup
50 cm³ asid hidroklorik 2.0 mol dm-³ 50 cm³ natrium hidroksida 2.0 mol dm-³ Campuran larutan
50 cm³ of 2.0 mol dm-³ hydrochloric acid 50 cm³ of 2.0 mol dm-³ sodium hydroxide Mixture of solutions
(a) (i) Tulis persamaan kimia seimbang bagi tindak balas yang berlaku. TP 2
Write the balanced chemical equation for the reaction that has occurred.
HCl + NaOH → NaCl + H2O
(ii) Tulis persamaan ion bagi tindak balas tersebut. TP 2

Write the ionic equation for the reaction.
H+ + OH– → H2O
115

(b) Hitung/Calculate: TP 3 KBAT Menilai
(i) bilangan mol air yang terhasil
the number of moles of water produced
50  2
Bil. mol/No. of moles of H+/OH– = = 0.1 mol
1 000
Daripada persamaan,/From the equation, 1 mol H+/OH– → 1 mol H2O
Jadi/So, 0.1 mol H+/OH– → 0.1 mol H2O
(ii) haba yang dibebaskan dalam eksperimen tersebut

the heat given out in the experiment
Q = mcθ
= 100  4.2  13
= 5 460 J
(iii) haba peneutralan

the heat of neutralisation
mcθ 5 460
∆H = =
n 0.1
= 54 600 J mol–1
= –54.6 kJ mol–1
(c) Berdasarkan eksperimen tersebut, apakah yang dimaksudkan dengan haba peneutralan? TP 1
Based on the experiment, what is meant by heat of neutralisation?
Haba yang terbebas apabila 1 mol air terhasil daripada tindak balas antara asid hidroklorik dengan
larutan natrium hidroksida

The heat released when 1 mole of water is produced from the reaction between hydrochloric acid and sodium hydroxide solution
(d) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas tersebut. TP 2 KBAT Menganalisis
Draw the energy level diagram for the reaction.
Tenaga
Energy
H+ (ak/ aq) + OH– (ak/ aq)
ΔH = –54.6 kJ mol–1
H2O (ce/ l)
(e) Mengapakah haba peneutralan yang diperoleh daripada eksperimen lebih rendah daripada
–57 kJ mol–1? TP 4 KBAT Menganalisis
Why is the heat of neutralisation obtained from the experiment lower than –57 kJ mol–1?
Sebahagian tenaga haba diserap oleh radas atau hilang ke persekitaran
Some of the heat energy is absorbed by the apparatus or lost to the surroundings
116

(f) Eksperimen diulang menggunakan 25 cm3 larutan natrium hidroksida 2.0 mol dm–3 dan 25 cm3
asid hidroklorik 2.0 mol dm–3. Ramalkan peningkatan maksimum suhu bagi campuran tersebut.
The experiment is repeated using 25 cm3 of 2.0 mol dm–3 sodium hydroxide solution and 25 cm3 of 2.0 mol dm–3
hydrochloric acid. Predict the maximum increase in temperature of the mixture. TP 4 KBAT Menilai
13.0 °C
(g) (i) Berdasarkan eksperimen, ramalkan haba peneutralan apabila asid hidroklorik digantikan
dengan asid etanoik. TP 4
Based on the experiment, predict the heat of neutralisation when hydrochloric acid is replaced by ethanoic acid.
Kurang daripada/Less than –54.6 kJ mol–1
(ii) Terangkan jawapan anda. TP 4 KBAT Menganalisis

[Mengapa] Asid etanoik ialah asid lemah yang mengion separa di dalam air. Sebahagian daripada
haba yang dibebaskan diserap semula untuk membolehkan molekul asid etanoik mengion dengan
lengkap./[Why] Ethanoic acid is a weak acid that partially ionises in water . Some of the heat released is reabsorbed to
allow for the ethanoic acid molecules to ionise completely.
Video

youtube.com/watch?v=jPE1B6V2mJg
untuk maklumat tentang haba
peneutralan.
Revisi Pantas
1 Haba pembakaran ialah haba yang dibebaskan apabila 1 mol suatu bahan dibakar dengan lengkap
dalam oksigen berlebihan.
Heat of combustion is the heat released when 1 mole of a substance is burnt completely in excess oxygen.
2 Langkah-langkah untuk menentukan haba pembakaran:
Steps to determine the heat of combustion:
(a) Sukat jisim pelita yang mengandungi alkohol bersama penutup.
Measure the mass of a spirit lamp containing alcohol with cover.
(b) Sukat 100 cm3 air dan tuangkan ke dalam bekas kuprum.
Measure 100 cm3 of water and pour it into a copper can.
(c) Sukat dan catatkan suhu awal air.
Measure and record the initial temperature of water.
(d) Letakkan bekas kuprum di atas tungku kaki tiga.
PAK-21
Video
Place the copper can on a tripod stand.
(e) Letakkan pelita di atas sebuah bongkah kayu.
Place the spirit lamp on a wooden block.
(f) Pelita dinyalakan sehingga suhu air mencapai 30 °C. Padamkan pelita.
The spirit lamp is lighted until the temperature of water rises to 30 °C. Extinguish the spirit lamp.
(g) Kacau air menggunakan termometer dan catatkan suhu tertinggi air.
Stir the water using a thermometer and record the highest temperature of water.
(h) Dengan segera, timbang dan catatkan jisim pelita bersama penutupnya.
Immediately weigh and record the mass of the spirit lamp with its cover.
3 Jisim alkohol yang terbakar digunakan untuk menghitung bilangan mol.
The mass of burnt alcohol is used to calculate the number of moles.
4 Isi padu air digunakan sebagai jisim, m.
The volume of water is used as mass, m.
5 Nilai haba pembakaran yang diperoleh secara eksperimen lebih rendah daripada nilai teori kerana
The value of heat of combustion obtained experimentally is lower than the theoretical value because
(a) pembakaran tidak lengkap berlaku
incomplete combustion has occurred
(b) sebahagian haba diserap oleh radas
some of the heat is absorbed by the apparatus
(c) sebahagian haba hilang ke persekitaran
some of the heat is lost to the surroundings
117

Latihan 6 Haba Pembakaran/Heat of Combustion
1 Pembakaran suatu sebatian alkohol dalam udara diwakili oleh persamaan berikut.
The combustion of an alcohol in air is represented by the following equation.
C4H9OH + 6O2 → 4CO2 + 5H2O ∆H = –2 520 kJ mol–1
(a) (i) Nyatakan nama bagi sebatian alkohol di dalam persamaan di atas. TP 1
State the name of the alcohol in the above equation.
Butanol/Butanol
(ii) Apakah yang dimaksudkan dengan ∆H = –2 520 kJ mol–1 dalam persamaan di atas? TP 1
What is meant by ΔH = –2 520 kJ mol–1 in the above equation?
2 520 kJ tenaga haba dibebaskan apabila 1 mol butanol dibakar dengan lengkap dalam oksigen
berlebihan./2 520 kJ of heat energy is released when one mole of butanol is completely burnt in excess oxygen.
(b) 200 g air dipanaskan oleh pembakaran 3.7 g alkohol tersebut.

200 g of water is heated by the combustion of 3.7 g of the alcohol.
(i) Hitung haba yang dibebaskan oleh alkohol itu dalam tindak balas. TP 3 KBAT Menilai
[Jisim atom relatif: H = 1; C = 12, O = 16]

Calculate the heat released by the alcohol in the reaction.
[Relative atomic mass: H = 1; C = 12, O = 16]
3.7
Bil. mol/ No of moles of C4H9OH =
74
= 0.05 mol
Pembakaran 1 mol butanol membebaskan 2 520 kJ.
Combustion of 1 mole of alcohol releases 2 520 kJ.
Maka, pembakaran 0.05 mol alkohol membebaskan 50 400 J
Thus, the combustion of 0.05 mole of alcohol releases 50 400 J
(ii) Hitung perubahan suhu air dalam eksperimen ini. TP 3 KBAT Menilai
[Muatan haba tentu air, c = 4.2 J g–1 °C–1]

Calculate the temperature change of water in the experiment.
[Specific heat capacity of water, c = 4.2 J g–1 °C–1]
Q = 50.4 kJ
mcθ = 50.4 × 1 000

50 400
θ = = 60 °C
200 × 4.2
(c) Mengapakah nilai haba pembakaran yang diperoleh daripada eksperimen biasanya lebih rendah
daripada nilai yang sebenar? TP 4
Why is the value of heat of combustion obtained from the experiment is always less than the actual value?
Haba hilang ke persekitaran/Haba diserap oleh alat radas/Pembakaran tidak lengkap alkohol
Heat is lost to the surroundings/Heat is absorbed by the apparatus/Incomplete combustion of alcohol
118

(d) (i) Lukis gambar rajah aras tenaga untuk pembakaran alkohol tersebut. TP 2
Draw the energy level diagram for the combustion of the alcohol.
Tenaga
Energy
C4H9OH(ce /l) + 6O2(g)
ΔH = –2 540 kJ mol–1
4CO2(g) + 6H2O(ce /l)
(ii) Lukis susunan radas lengkap dengan label yang digunakan untuk menentukan haba
pembakaran alkohol tersebut di dalam makmal. TP 3
Draw the labelled diagram of the apparatus set up used to determine the heat of combustion of the
alcohol in the laboratory.
Termometer
Thermometer
Pengadang angin
Bekas kuprum Wind shield
Copper can
Air
Water
Tungku kaki tiga
Tripod stand Pelita
Butanol Spirit lamp
Butanol Bongkah kayu
Wooden block
(e) Jadual di bawah menunjukkan haba pembakaran bagi pelbagai alkohol.

The table below shows the heat of combustion of various alcohols.
Bilangan atom karbon Haba pembakaran
per molekul alkohol Formula molekul Nama sebatian Heat of combustion
Number of carbon atoms Molecular formula Name of substances
(kJ mol–1)
per molecule of alcohol
1 CH3OH Metanol/Methanol –728
2 C2H5OH Etanol/Ethanol –1 376
3 C3H7OH Propanol/Propanol
4 C4H9OH Butanol/Butanol –2 656
(i) Ramalkan haba pembakaran bagi propanol. TP 2

Predict the heat of combustion of propanol.
–2 016 kJ mol–1/1 900 – 2 100 kJ mol–1
(ii) Haba pembakaran butanol lebih tinggi daripada propanol. Terangkan mengapa.
Heat of combustion of butanol is higher than propanol. Explain why. KBAT Menilai
Bilangan atom karbon dan hidrogen per molekul butanol lebih banyak daripada propanol, jadi,
bilangan mol karbon dioksida dan air yang terhasil juga lebih banyak. Oleh itu, lebih banyak haba
terbebas apabila butanol dibakar.
The number of carbon and hydrogen atoms per molecule of butanol is greater than propanol, so, the number of moles
of carbon dioxide and water produced are greater. Therefore, more heat is released when butanol is burnt.
119

2 Rajah di bawah menunjukkan gambar rajah aras tenaga apabila etanol ditindakbalaskan dengan
oksigen berlebihan.
The diagram below shows the energy level diagram when ethanol is reacted with excess oxygen.
Tenaga
Energy
C2H5OH(ce/ l) + O2(g)
ΔH = –50.425 kJ mol–1
X+Y
(a) Nyatakan jenis tindak balas di atas. TP 1

State the type of the above reaction.
Eksotermik/Exothermic
(b) (i) Tulis persamaan kimia bagi tindak balas ini. TP 2

Write the chemical equation for the reaction.
C2H5OH + 3O2 → 2CO2 + 3H2O
(ii) Namakan bahan X dan Y. TP 2

Name substances X and Y.
Karbon dioksida dan air/Carbon dioxide and water
(c) Bandingkan kandungan tenaga antara bahan tindak balas dengan hasil tindak balas. TP 4
Compare the energy content between reactant and product.
Kandungan tenaga bahan tindak balas lebih tinggi daripada kandungan tenaga hasil tindak balas.
Energy content of reactant more than energy content of product.
(d) (i) 2.3 g etanol telah ditindakbalaskan dengan lengkap dalam oksigen berlebihan.
Hitung haba yang dibebaskan dalam tindak balas ini. TP 3 KBAT Menilai
[Jisim atom relatif: C = 12, H = 1, O = 16]
2.3 g of ethanol is reacted completely in excess oxygen. Calculate the heat released in this reaction.
[Relative atomic mass: C = 12 , H = 1, O = 16]
2.3
Bil. mol/No of moles of C2H5OH =
46
= 0.05 mol
Haba pembakaran,
Heat of combustion,
Q
∆H = n
Q = ∆H × n
= –50.425 × 0.05
= 2.521 kJ
120

3.3 Aplikasi Tindak Balas Eksotermik dan Endotermik dalam Kehidupan Harian
Application of Exothermic and Endothermic Reactions in Daily Life
Revisi Pantas
1 Jadual di bawah menunjukkan beberapa aplikasi 2 Nilai bahan api ialah kuantiti tenaga yang
tindak balas endotermik dan tindak balas dibebaskan apabila 1 g bahan api terbakar
eksotermik dalam kehidupan harian: dengan lengkap dalam oksigen berlebihan.
The table below shows some applications of endothermic and Fuel value is the quantity of energy released when 1 g of
exothermic reactions in daily life: fuel is burned in excess oxygen.
Nilai bahan api/ Fuel value (kJ g–1)
Tindak balas Tindak balas

endotermik eksotermik Haba pembakaran bahan api (kJ mol–1)
Endothermic reaction Exothermic reactions Heat of combustion of fuel (kJ mol–1)
=
Pad gel, tin minuman Hot can, tindak Jisim molar bahan api (g mol–1)
sejuk kendiri, serbat, balas termit, Molar mass of fuel (g mol–1)
fotosintesis, memasak pembakaran bahan 3 Faktor pemilihan bahan api:
telur, pek sejuk, api, pengaratan, Factors for choosing a fuel:
penyejutan pelakuran nukleus, (a) Kos bahan api
Gel pads, self cooling pembekuan ais Cost of fuel
beverages, sorbet, Hot can, termite reaction, (b) Nilai bahan api
photosynthesis, cooking combustion of fuels, Fuel value
egg, cold packs, rusting, nuclear fission, (c) Kesan kepada alam sekitar
evaporation freezing ice Effects on the environment
(d) Ketersediaan dan sumber bahan
Availability and sources of substance
Latihan 7 Aplikasi Tindak Balas Eksotermik dan Endotermik dalam Kehidupan Harian
Application of Exothermic and Endothermic Reactions in Daily Life
1 (a) Lengkapkan jadual di bawah dengan penerangan bagi setiap contoh aplikasi tindak balas
eksotermik dalam kehidupan harian. TP 3
Complete the table below with the description of each example of application of exothermic reaction in daily life.
Contoh Penerangan
Example Description
(i) Tindak balas termit Digunakan untuk kimpalan landasan kereta api
Termite reaction Used in welding of railway tracks
(ii) Pembakaran bahan api Digunakan untuk memasak

Combustion of fuel Used in cooking
(iii) Hot can Makanan dan minuman kekal panas tanpa pemanasan dari luar
Keep food and drink hot without external heating
(iv) Penyejatan Mengeringkan baju yang basah di bawah Matahari

Evaporation Drying wet clothes under the Sun
121

(b) Lengkapkan jadual di bawah dengan penerangan bagi setiap contoh aplikasi tindak balas
endotermik dalam kehidupan harian. TP 3
Complete the table below with the description of each example of application of andothermic reaction in daily life.
Contoh Penerangan
Example Description
Mengekalkan minuman sejuk walaupun tanpa disimpan dalam peti sejuk
(i) Tin minuman sejuk kendiri
atau ais
Self cooling beverages
Keep beverages cold even without storing in refrigerators or using ice
(ii) Serbat Lidah berasa sejuk apabila bersentuh dengan serbat

Sorbet Tongue feels cold when in contact with sorbet
(iii) Memasak telur Telur menyerap tenaga haba daripada kuali panas
Cooking eggs The egg absorbs heat energy from hot pan
Latihan 8 Nilai Bahan Api/Fuel Value

1 Apakah yang dimaksudkan dengan nilai bahan api? TP 1

What is meant by fuel value?
Kuantiti tenaga haba yang dibebaskan apabila 1 g bahan api dibakar dengan lengkap dalam oksigen berlebihan
The amount of heat energy released when 1 g of fuel is burnt completely in excess oxygen
2 Haba pembakaran metanol ialah –725 kJ mol–1. Hitung nilai bahan api bagi metanol. TP 3 KBAT Menilai
[Jisim atom relatif: H = 1, C = 12, O = 16]

The heat of combustion of methanol is –725 kJ mol–1. Calculate the fuel value of methanol.
[Relative atomic mass: H = 1, C = 12, O = 16]
Jisim molar/Molar mass of CH3OH Nilai bahan api/Fuel value of CH3OH
= 1(12) + 4(1) + 16 725
= 32 g mol–1 =
32
= 22.66 kJ g–1
3 Nyatakan empat faktor yang mempengaruhi pemilihan bahan api dalam peta buih di bawah. TP 3
State four factors affecting the selection of fuels in the bubble map below.
(a)
Nilai
(a)
bahan api
Fuel value
(d) (b)
Ketersediaan Faktor
Kesan bahan api
dan sumber pemilihan
terhadap alam
bahan bahan api
sekitar
Availability and Factors of fuel The effects of fuel to
source of selection the environment
substance
(c)
Kos bahan
api
Fuel cost
122

Kertas 1
1 Antara pernyataan berikut, yang manakah 3 Sekumpulan murid menjalankan dua set
benar tentang tindak balas eksotermik? eksperimen untuk mengkaji haba peneutralan
Which of the following statements is true about antara asid nitrik dengan alkali yang berbeza.
exothermic reactions? Jadual 1 menunjukkan haba peneutralan bagi
A Suhu larutan tindak balas menurun eksperimen tersebut.
Temperature of reacting solution decreases A group of students carried out two sets of experiments
B Haba diserap daripada persekitaran to study the heat of neutralisation between nitric
ketika tindak balas acid and different alkalis. Table 1 shows the heat of
Heat is absorbed from the surroundings during the neutralisation of the experiment.
reaction
C Jumlah kandungan tenaga bahan tindak Haba
balas lebih tinggi daripada hasil tindak peneutralan
Bahan tindak balas
balas Heat of
Reactants
neutralisation
Total energy content of the reactants is higher than
the products (kJ mol–1)
D Tenaga yang diserap untuk memecahkan Asid nitrik dan larutan
ikatan lebih tinggi daripada tenaga yang ammonia –55.0
dibebaskan semasa pembentukan ikatan Nitric acid and ammonia
The energy absorbed to break the bonds is higher solution
than the energy released during the bond formation
Asid nitrik dan larutan
natrium hidroksida –57.0
2 Rajah 1 menunjukkan aras tenaga bagi satu Nitric acid and sodium
tindak balas eksotermik. hydroxide solution
Diagram 1 shows an energy level of an exothermic
reaction. Jadual 1/Table 1
Tenaga
Energy Pernyataan yang manakah tepat bagi
Bahan tindak balas
menerangkan perbezaan antara haba
Reactants peneutralan tersebut?
Which statement best explains the difference in the heat
of neutralisation?
A Larutan ammonia ialah alkali lemah
Ammonia solution is a weak alkali
Hasil tindak balas
Products B Ammonia mengion separa di dalam air
Ammonia ionises partially in water
Rajah 1/Diagram 1 C Haba yang diserap untuk memutuskan
ikatan lebih tinggi daripada haba yang
Antara pernyataan berikut, yang manakah dibebaskan untuk membentuk ikatan
benar tentang rajah ini? The heat absorbed to break bonds is higher than the
Which of the following statements is true about the heat released to form bonds
diagram? D Molekul ammonia menyerap semula
A ∆H bernilai positif sebahagian tenaga haba yang dibebaskan
∆H is a positive value untuk melengkapkan pengionannya di
B Suhu sekeliling menjadi sejuk dalam air
Surrounding temperature becomes cold Ammonia molecules reabsorb some of the heat
C Haba diserap dari persekitaran energy released to complete the ionisation in water
Heat is absorbed from the surroundings
D Kandungan tenaga hasil tindak balas 4 Antara yang berikut, yang manakah andaian
lebih rendah daripada bahan tindak balas yang dibuat dalam penghitungan haba tindak
Energy content of the product is lower than the
balas?
reactant
Which of the following are the assumptions made in the
calculation of heat of reaction?
123

I Sebahagian kecil haba diserap oleh radas C Tenaga
Small amount of heat energy is absorbed by the Energy
apparatus
II Ketumpatan larutan akueus ialah 1 g cm–3
Density of the aqueous solution is 1 g cm–3
∆H = – 210 kJ mol-1
III Sebahagian tenaga haba dibebaskan ke
persekitaran Cu2+ + Zn
Some of the heat energy is lost to the surroundings
Zn2+ + Cu
IV Muatan haba tentu larutan adalah
sama dengan muatan haba tentu air Lintasan tindak balas
Specific heat capacity of solution is the same as Reaction pathway
specific heat capacity of water
A I dan II C II dan IV D Tenaga
I and II II and IV Energy
B I dan III D III dan IV
I and III III and IV
5 Haba penyesaran logam kuprum oleh zink

ialah -160 kJ mol–1. Cu2+ + Zn
Apakah jumlah tenaga yang dibebaskan, jika Zn2+ + Cu ∆H = – 210 kJ mol-1
0.8 g kuprum terbentuk? KBAT Menilai
[Jisim atom relatif: Cu = 64] Lintasan tindak balas
The heat of displacement of copper by zinc is Reaction pathway
-160 kJ mol–1.
What is the amount of energy released, if 0.8 g of copper
is formed? 7 Dalam suatu eksperimen, 50 cm3 larutan
[Relative atomic mass: Cu = 64] argentum nitrat 1.0 mol dm–3 dicampurkan
A 1 000 J C 3 000 J dengan 50 cm3 larutan kalium klorida
B 2 000 J D 4 000 J 1.0 mol dm–3 di dalam cawan polistirena.
6 Haba penyesaran logam kuprum daripada Purata suhu awal larutan tersebut ialah
larutan kuprum(II) sulfat oleh zink ialah 29.0 °C. Haba pemendakan bagi tindak balas
–210 kJ mol–1. Gambar rajah profil tenaga yang tersebut ialah –51 kJ mol–1. Apakah suhu
manakah mewakili tindak balas tersebut? maksimum bagi campuran larutan?
The heat of displacement of copper from copper(II) [Muatan haba tentu larutan = 4.2 J g–1 °C–1]
sulphate solution by zinc is –210 kJ mol–1. Which In an experiment, 50 cm3 of 1.0 mol dm–3 silver nitrate
energy profile diagram represents the reaction? solution is mixed with 50 cm3 of 1.0 mol dm–3 potassium
A Tenaga
chloride solution in a polystyrene cup. The average
Energy initial temperature of the solution is 29.0 °C. The heat
of precipitation for the reaction is –51 kJ mol–1. What is
the maximum temperature of the mixture of solutions?
[Specific heat capacity of solution = 4.2 J g–1 °C–1]
KBAT Menilai
∆H = – 210 kJ mol-1
Cu2+ + Zn
A 23.0 °C C 36.0 °C
Zn2+ + Cu B 35.0 °C D 40.0 °C

Lintasan tindak balas
Reaction pathway 8 Pembakaran 0.6 g propanol menyebabkan
suhu 100 cm3 air di dalam bekas kuprum
B Tenaga meningkat sebanyak 12 °C. Apakah haba
Energy
pembakaran propanol? KBAT Menilai
[Jisim atom relatif: C = 12, H = 1,O = 16;
Muatan haba tentu air = 4.2 J g–1 °C–1]
The burning of 0.6 g of propanol causes the temperature
2+
Cu + Zn
of 100 cm3 water in a copper can to increase by 12 °C.
What is the heat of combustion of propanol?
∆H = – 210 kJ mol-1 [Relative atomic mass: C = 12, H = 1, O = 16; Specific
Zn2+ + Cu
heat capacity of water = 4.2 J g–1 °C–1]
Lintasan tindak balas A 50.4 kJ mol–1 C 302.4 kJ mol–1
Reaction pathway B 72.0 kJ mol–1 D 504.0 kJ mol–1
124

9 Haba pembakaran butan-1-ol lebih banyak 10 Rajah 2 menunjukkan gambar rajah aras
daripada propan-1-ol tenaga bagi pembakaran metanol, CH3OH.
Heat of combustion of butan-1-ol is more than Diagram 2 shows the energy level diagram for the
propan-1-ol combustion of methanol, CH3OH.
Tenaga
Pernyataan yang manakah tepat bagi Energy
menerangkan perbezaan haba pembakaran
tersebut? 3
CH3OH + O
2 2
Which statement best explains the difference in the heat
of combustion?
A Sebahagian haba hilang ke persekitaran ΔH = –728 kJ mol–1
Some of the heat is lost to the surroundings
B Saiz molekul butan-1-ol lebih besar
CO2 + 2H2O
daripada propan-1-ol
The molecular size of butan-1-ol is bigger than that Rajah 2/Diagram 2
of propan-1-ol
C Butan-1-ol menghasilkan lebih banyak Berapakah jisim metanol yang diperlukan
bilangan mol gas karbon dioksida untuk menaikkan suhu 200 cm3 air sebanyak
Butan-1-ol produces more number of moles of
carbon dioxide gas 30.5 °C? KBAT Menilai
D Bilangan molekul propan-1-ol yang tidak [Jisim molar CH3OH = 32; Muatan haba tentu
terbakar dengan lengkap adalah lebih air = 4.2 J g–1 °C–1; Ketumpatan air = 1 g cm–3]
What is the mass of methanol needed to raise the
banyak daripada butan-1-ol temperature of 200 cm3 of water by 30.5 °C?
The number of propan-1-ol molecules that is not [Molar mass of CH3OH = 32; Specific heat capacity of
burnt completely is more than butan-1-ol water = 4.2 J g–1 °C–1; Density of water = 1 g cm–3]
A 1.12 g C 28.42 g
B 2.24 g D 35.19 g
Kertas 2
Bahagian A
1 Rajah 1 menunjukkan 25 cm3 larutan natrium karbonat 1.0 mol dm–3 dimasukkan ke dalam 25 cm3
larutan magnesium nitrat 1.0 mol dm–3 di dalam cawan polistirena. Campuran itu dikacau dan suhu
terendah dicatatkan.
[Muatan haba tentu larutan = 4.2 J g–1 °C–1]
Diagram 1 shows 25 cm3 of 1.0 mol dm–3 sodium carbonate solution is added to 25 cm3 of 1.0 mol dm–3 magnesium nitrate
solution in a polystyrene cup. The mixture is stirred and the lowest temperature is recorded.
Termometer
Cawan polistirena
Thermometer
Polystyrene cup
Larutan natrium karbonat
Sodium carbonate solution
Cawan polistirena
Polystyrene cup
Larutan magnesium nitrat
Magnesium nitrate solution
Rajah 1/Diagram 1
Jadual 1 menunjukkan bacaan suhu yang diperoleh.
Table 1 shows the temperature readings obtained.
Suhu awal larutan natrium karbonat, Na2CO3 28.0 °C

Initial temperature of sodium carbonate solution, Na2CO3
Suhu awal larutan magnesium nitrat, Mg(NO3)2 28.0 °C
Initial temperature of magnesium nitrate solution, Mg(NO3)2
Suhu terendah campuran 25.0 °C
The lowest temperature of mixture
Jadual 1/Table 1
125

(a) Namakan mendakan yang terbentuk.
Name the precipitate formed.
Magnesium karbonat/Magnesium carbonate
[1 markah/ mark]
(b) Apakah warna mendakan yang terbentuk?

What is the colour of the precipitate formed?
Putih/White
[1 markah/ mark]
(c) Tulis persamaan ion bagi tindak balas ini.

Write the ionic equation for this reaction.
Mg2+ + CO32– → MgCO3
[1 markah/ mark]
(d) (i) Apakah jenis tindak balas ini dari segi perubahan haba?
What is the type of this reaction in terms of heat change?
Endotermik/Endothermic
[1 markah/ mark]
(ii) Berikan satu alasan. KBAT Menganalisis
Give a reason.
Bacaan termometer berkurang/The thermometer reading decreases
[1 markah/ mark]
(e) Hitung perubahan haba untuk menghasilkan satu mol mendakan. KBAT Menilai
Calculate the heat change to produce one mole of precipitate.

Q = mcθ
= 50  4.2  3
= 630 J
Bil. mol/No. of moles of Mg2+/ CO32–/ MgCO3
25  1.0
= = 0.025 mol
1 000
Haba pemendakan/Heat of precipitation = ∆H
630
∆H = = 25 200 J mol–1
0.025
= +25.2 kJ mol–1
[2 markah/ marks]
(f) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas ini. KBAT Menilai

Tenaga
Energy
MgCO3
ΔH = +25.2 kJ mol–1
Mg2+ + CO32–
[2 markah/ marks]
126

(g) Berdasarkan eksperimen ini, apakah yang dimaksudkan dengan haba pemendakan?
Based on this experiment, what is meant by heat of precipitation?
Haba yang diserap apabila 1 mol mendakan magnesium karbonat terbentuk daripada larutan ionnya.
The heat absorbed when 1 mole of magnesium carbonate precipitate is formed from its ion solutions.
[1 markah/ mark]
2 Persamaan termokimia berikut menunjukkan tindak balas apabila serbuk magnesium ditambahkan
secara berlebihan ke dalam 100 cm3 larutan plumbum(II) nitrat 0.5 mol dm-3 di dalam sebuah bikar.
The following thermochemical equation shows the reaction when magnesium powder is added in excess into 100 cm3 of
0.5 mol dm–3 lead(II) nitrate in a beaker.
Mg + Pb(NO3)2 → Mg(NO3)2 + Pb; ∆H= –112 kJ mol–1
Rajah 2 menunjukkan susunan radas yang digunakan dalam eksperimen ini.

[Muatan haba tentu larutan, c = 4.2 J g–1 °C–1]
Diagram 2 shows the apparatus set-up used in this experiment.
[Specific heat capacity of solution, c = 4.2 J g–1 °C–1]
Spatula
Termometer
Spatula
Thermometer
Serbuk magnesium
Magnesium powder
Bikar
Beaker
Larutan plumbum(II) nitrat

Lead(II) nitrate solution
Rajah 2/Diagram 2
(a) Satu kesilapan telah dilakukan dalam eksperimen ini. Berikan cadangan untuk membaiki
kesilapan tersebut.
An error is made in this experiment. Give a suggestion on how to fix the error.
[Bagaimana] Gantikan bikar dengan cawan polistirena/[How] Replace the beaker with a polystyrene cup
[1 markah/ mark]
(b) Mengapakah serbuk magnesium digunakan dan bukannya pita magnesium?

Why is magnesium powder used instead of magnesium ribbon?
Untuk meningkatkan kadar tindak balas/To increase the rate of reaction
[1 markah/ mark]
(c) Tulis persamaan ion bagi tindak balas ini.

Write the ionic equation for this reaction.
Mg + Pb2+ → Mg2+ + Pb
[1 markah/ mark]
(d) Mengapakah magnesium ditambahkan secara berlebihan dalam tindak balas ini? KBAT Menganalisis
Why is magnesium added in excess in this reaction?

[Mengapa] Untuk memastikan semua plumbum disesarkan sepenuhnya daripada larutan
plumbum(II) nitrat/[Why] To ensure all lead is displaced from the lead(II) nitrate solution
[1 markah/ mark]
127

(e) (i) Diberikan muatan haba tentu bagi larutan ialah 4.2 J g–1 °C–1 dan ketumpatan larutan ialah
1.0 g cm–3. Hitung perubahan haba dalam eksperimen ini. KBAT Menilai
Given that the specific heat capacity of the solution is 4.2 J g–1 °C–1 and the density of the solution is 1.0 g cm–3.
Calculate the heat change in this experiment.
Q = ∆H × n
100  0.5
Bil. mol/No. of moles of Pb2+ =
1 000
= 0.05 mol
Q = 112 000  0.05
= 5 600 J
[1 markah/ mark]
(ii) Tentukan suhu maksimum campuran jika suhu awal larutan plumbum(II) nitrat ialah
29.0 °C. KBAT Menilai
Determine the maximum temperature of the mixture if the initial temperature of lead(II) nitrate solution is
29.0 °C.
100  4.2  θ = 5 600
θ = 13.3 °C
Suhu maksimum/Maximum temperature
= 29 + 13.3
= 42.3 °C
[1 markah/ mark]
(f) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas ini. KBAT Menganalisis

Tenaga
Energy
Mg + Pb2+
ΔH = –112 kJ mol–1
Mg2+ + Pb
[2 markah/ marks]
(g) Eksperimen ini diulang menggunakan serbuk besi bagi menggantikan serbuk magnesium.
Ramalkan haba penyesaran bagi tindak balas ini dan terangkan mengapa. KBAT Menganalisis
This experiment is repeated using iron powder to replace magnesium powder. Predict the heat of displacement for
this reaction and explain why.
Kurang daripada –112 kJ mol–1 [Mengapa] kerana ferum kurang elektropositif daripada magnesium/
jarak antara ferum dengan plumbum dalam siri elektrokimia lebih dekat daripada antara magnesium
dengan plumbum./[Why] Less than –112 kJ mol–1 because iron is less electropositive than magnesium/ the distance
between iron and lead in the electrochemical series is closer than magnesium and lead.
[2 markah/ marks]
128

3 100 cm3 larutan natrium hidroksida 1.0 mol dm–3 ditambahkan ke dalam cawan polistirena yang
mengandungi 100 cm3 asid nitrik 1.0 mol dm–3. Suhu campuran meningkat daripada 29 °C kepada
35.5 °C.
[Muatan haba tentu larutan = 4.2 J g–1 °C–1]
100 cm3 of 1.0 mol dm–3 sodium hydroxide solution is added into a polystyrene cup containing 100 cm3 of 1.0 mol dm–3
nitric acid. The temperature of the mixture increases from 29 °C to 35.5 °C.
(a) Tulis persamaan ion bagi tindak balas ini.
Write an ionic equation for this reaction.
H+ + OH– → H2O
[1 markah/ mark]
(b) (i) Hitung bilangan mol ion hidrogen. KBAT Menilai
Calculate the number of moles of hydrogen ions.

1.0  100
Bil. mol/No. of moles of H+ = = 0.1 mol
1 000
[1 markah/ mark]
(ii) Hitung bilangan mol ion hidroksida. KBAT Menilai
Calculate the number of moles of hydroxide ions.

1.0  100
Bil. mol/No. of moles of OH– = = 0.1 mol
1 000
[1 markah/ mark]
(iii) Hitung bilangan mol air yang terhasil.

Calculate the number of moles of water produced.
Bil. mol/No. of moles of H2O = 0.1 mol
[1 markah/ mark]
(iv) Diberi muatan haba tentu larutan ialah 4.2 J g–1 °C–1 dan ketumpatan larutan ialah 1 g cm–3.
Tentukan haba yang dibebaskan dalam eksperimen ini. KBAT Menilai
Given that the specific heat capacity of the solution is 4.2 J g–1 °C–1 and the density of the solution is 1 g cm–3.
Determine the heat released in this experiment.
Q = mcθ
= 200  4.2  6.5
= 5 460 J
[1 markah/ mark]
(v) Hitung haba peneutralan. KBAT Menilai
Calculate the heat of neutralisation.

5 460
∆H = = 54 600
0.1
= –54.6 kJ mol–1
[1 markah/ mark]
129

(c) Lukis gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas ini. KBAT Menganalisis
Tenaga
Energy
H+ + OH–
ΔH = –54.6 kJ mol–1
H2O
[2 markah/ marks]
(e) Ramalkan haba peneutralan apabila larutan natrium hidroksida digantikan dengan larutan
ammonia. Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis
Predict the heat of neutralisation when sodium hydroxide solution is replaced by ammonia solution. Explain your
answer.
Kurang daripada –54.6 kJ mol–1. [Mengapa] Ini kerana ammonia ialah alkali lemah yang mengion separa
di dalam air. Sedikit haba yang terbebas diserap semula untuk membolehkan ammonia mengion
sepenuhnya./[Why] Less than –54.6 kJ mol–1. This is because ammonia is a weak alkali which ionises partially in water.
Small amount of the heat released is reabsorbed to allow ammonia molecules to ionise completely.
[2 markah/ marks]
4 Rajah 3 menunjukkan gambar rajah aras tenaga bagi pembakaran butan-1-ol dalam oksigen
berlebihan.
[Muatan haba tentu air = 4.2 J g–1 °C–1; Jisim atom relatif: H = 1, C = 12, O = 16]
Diagram 3 shows the energy level diagram for the combustion of butan-1-ol in excess oxygen.
[Specific heat capacity of water = 4.2 J g–1 °C–1; Relative atomic mass: H = 1, C = 12, O = 16]
Tenaga
Energy
C4H9OH(ce/ l) + 6O2(g)
ΔH = –2 678 kJ mol–1
4CO2(g) + 5H2O(ce/ l)
Rajah 3/Diagram 3
(a) Apakah yang dimaksudkan dengan ∆H = –2 678 kJ mol–1?

What is meant by ∆H = –2 678 kJ mol–1?
2 678 kJ tenaga haba terbebas apabila 1 mol butan-1-ol dibakar dengan lengkap dalam oksigen berlebihan.
2 678 kJ of heat energy is released when 1 mole of butan-1-ol is completely burnt in excess oxygen.
[1 markah/ mark]
130

(b) Lukis susunan radas yang digunakan untuk menentukan haba pembakaran butan-1-ol.
Draw the apparatus set-up used to determine the heat of combustion of butan-1-ol. KBAT Menganalisis
Termometer
Thermometer
Pengadang angin
Bekas kuprum Wind shield
Copper can
Air
Water
Tungku kaki tiga
Tripod stand Pelita
Butan-1-ol Spirit lamp
Butan-1-ol Bongkah kayu
Wooden block
[2 markah/ marks]
(c) Lukis formula struktur bagi butan-1-ol.

Draw the structural formula of butan-1-ol.
H H H H
H C C C C OH
H H H H
[1 markah/ mark]
(d) Bandingkan jumlah kandungan tenaga antara bahan tindak balas dengan hasil tindak balas.
Terangkan jawapan anda. KBAT Menilai
Compare the total energy content between the reactants and products. Explain your answer.
Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih tinggi daripada hasil tindak balas [Mengapa] kerana
sebahagian tenaga haba hilang ke persekitaran.
The total energy content of the reactants is higher than the products [Why] because some of the heat energy is lost to the
surroundings.
[2 markah/ marks]
(e) Tentukan haba yang terbebas dalam eksperimen ini sekiranya 7.4 g butan-1-ol terbakar dengan
lengkap dalam oksigen berlebihan. KBAT Menilai
Determine the heat released in this experiment if 7.4 g of butan-1-ol is completely burnt in excess oxygen.
7.4
Bil. mol/No. of moles of C4H9OH = = 0.1 mol
74
Haba dibebaskan/Heat released, Q
= 2 678  0.1
= 267.8 kJ
[2 markah/ marks]
131

(f) Haba pembakaran propan-1-ol ialah –2 015 kJ mol–1. Mengapakah haba pembakaran butan-1-ol
lebih tinggi daripada propan-1-ol? KBAT Menganalisis
The heat of combustion of propan-1-ol is –2 015 kJ mol–1. Why is the heat of combustion of butan-1-ol higher than
propan-1-ol?
Bilangan atom karbon dan hidrogen per molekul butan-1-ol lebih banyak daripada propan 1-ol. Jadi,
bilangan mol karbon dioksida dan air yang terhasil lebih banyak. Oleh itu, [Mengapa] lebih banyak
haba yang terbebas apabila butan-1-ol dibakar.
The number of carbon and hydrogen atoms per molecule of butan-1-ol is more than propan-1-ol. So, the number of moles of carbon
dioxide and water produced are greater. Therefore, [Why] more heat is released when butan-1-ol is burned.
[2 markah/ marks]
5 Jadual 2 menunjukkan nilai bahan api bagi beberapa jenis bahan api.
Table 2 shows the fuel values of various fuels.
Jenis bahan api Nilai bahan api (kJ g–1)

Type of fuel Fuel value (kJ g–1)
Metanol/Methanol 30
Petrol/Petrol 34
Gas asli/Natural gas 50
Gas hidrogen/Hydrogen gas 143
Jadual 2/Table 2
(a) Pada pendapat anda, bahan api yang manakah sesuai digunakan untuk menggantikan petrol
dalam kenderaan?
In your opinion, which fuel is suitable to be used to replace petrol in vehicles?
Gas asli/gas hidrogen./Natural gas/Hydrogen gas.
[1 markah/ mark]
(b) Banding dan bezakan gas hidrogen dengan petrol sebagai bahan api kenderaan dari segi kesan
terhadap persekitaran. KBAT Menilai
Compare and contrast hydrogen gas and petrol as fuels in vehicles in terms of its impact to the environment.
[Apa 1] Petrol menghasilkan jelaga/karbon yang banyak semasa pembakaran, manakala pembakaran
gas hidrogen hanya menghasilkan air./[What 1] Petrol produces a lot of soot/carboon during combustion, while the
combustion of hydrogen gas only produces water.
[Apa 2] Pembakaran petrol membebaskan gas karbon dioksida, manakala pembakaran gas hidrogen
tidak membebaskan bahan pencemar./[What 2] Combustion of petrol produces carbon dioxide gas, while combustion
of hydrogen gas does not emit pollutants.
[2 markah/ marks]
(c) Cadangkan dua cara bagaimana anda boleh menjimatkan penggunaan bahan api petrol dalam
kehidupan harian anda. KBAT Mengaplikasi
Suggest two ways on how you can save petrol fuel consumption in your daily life.
[Bagaimana 1] Berkongsi kenderaan/[How 1] Carpooling
[Bagaimana 2] Menggunakan kenderaan elektrik/[How 2] Use electric cars
[2 markah/ marks]
132

Bahagian B
1 (a) Rajah 1 menunjukkan gambar rajah aras tenaga bagi tindak balas I dan tindak balas II.
Diagram 1 shows the energy level diagrams for reaction I and reaction II.
Tenaga Tenaga
Energy Energy
2NO2(g)
NaCl(ak/ aq) + AgNO3(ak/ aq)
ΔH = +66 kJ mol–1
N2(g) + 2O2(g) ΔH = –50 kJ mol–1
AgCl(ak/ aq) + NaNO3(ak/ aq)
Tindak balas I Tindak balas II

Reaction I Reaction II
Rajah 1/Diagram 1
Berdasarkan rajah di atas, bandingkan gambar rajah aras tenaga antara tindak balas I dengan
tindak balas II.
Based on the above diagram, compare the energy level diagrams between reaction I and reaction II.
[3 markah/ marks]
(b) Jadual 1 menunjukkan formula molekul dan haba pembakaran bagi propanol dan butanol.
Table 1 shows the molecular formula and the heat of combustion for propanol and butanol.
Alkohol Formula molekul Haba pembakaran (kJ mol–1)

Alcohol Molecular formula Heat of combustion (kJ mol–1)
Propanol
C3H7OH –2 100
Propanol
Butanol
C4H9OH –2 877
Butanol
Jadual 1/Table 1
Berdasarkan maklumat dalam Jadual 1, bandingkan haba pembakaran antara propanol dengan
butanol. Terangkan mengapa terdapat perbezaan antara nilai haba pembakaran bagi propanol
dengan butanol. KBAT Menganalisis
Based on the information Table 1, compare the heat of combustion between propanol and butanol. Explain why there
is a difference in the values of the heat of combustion between propanol and butanol.
[3 markah/ marks]
(c) Dengan menggunakan satu contoh alkohol yang dinamakan, huraikan satu eksperimen
makmal untuk menentukan haba pembakaran. Dalam huraian anda, sertakan rajah berlabel
dan pengiraan yang terlibat. KBAT Mencipta
[Jisim atom relatif: C = 12, O = 16, H = 1; Muatan haba tentu larutan = 4.2 J g–1 °C; Ketumpatan
larutan = 1 g cm–3]
By using a named example of an alcohol, describe a laboratory experiment to determine the heat of combustion. In
your description, include a labelled diagram and the calculations involved.
[Relative atomic mass: C = 12, O = 16, H = 1; Specific heat capacity of solution = 4.2 J g–1 °C–1; Density of solution
= 1 g cm–3]
[10 markah/ marks]
(d) Dalam eksperimen untuk menentukan haba penyesaran, zink ditambahkan secara berlebihan
kepada 100 cm3 larutan argentum nitrat 0.5 mol dm–3. Hitung perubahan suhu jika haba
penyesaran dalam eksperimen itu ialah –105 kJ mol–1. KBAT Menilai
[Muatan haba tentu larutan = 4.2 J g–1 °C–1; Ketumpatan larutan = 1 g cm–3]
In an experiment to determine the heat of displacement, excess zinc is added to 100 cm3 of 0.5 mol dm–3 silver nitrate
solution. Calculate the change in temperature if the heat of displacement in the experiment is –105 kJ mol–1.
[Specific heat capacity of solution = 4.2 J g–1 °C–1; Density of solution = 1 g cm–3]
[4 markah/ marks]
133

Jawapan/Answers:
1 (a)
Tindak balas I Tindak balas II
Reaction I Reaction II
Tindak balas endotermik kerana haba diserap Tindak balas eksotermik kerana haba dibebaskan ke
daripada persekitaran persekitaran
An endothermic reaction because heat is absorbed from the An exothermic reaction because heat is released to the
surroundings surroundings
Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih Jumlah kandungan tenaga bahan tindak balas lebih
rendah daripada jumlah kandungan tenaga hasil tinggi daripada jumlah kandungan tenaga hasil
tindak balas tindak balas
The total energy content of the reactants is lower than the total The total energy content of the reactants is higher than the total
energy content of the product energy content of the products
Haba yang diserap semasa tindak balas ialah Haba yang dibebaskan semasa tindak balas ialah
66 kJ mol–1 50 kJ mol–1
The heat absorbed during the reaction is 66 kJ mol–1 The heat released during the reaction is 50 kJ mol–1
Haba pembakaran butanol lebih tinggi daripada propanol. [Mengapa] Ini kerana, saiz molekul/
(b)
bilangan atom karbon per molekul butanol lebih besar/banyak daripada propanol. Jadi, apabila
dibakar, butanol menghasilkan lebih banyak molekul karbon dioksida dan air daripada propanol lalu
membebaskan lebih banyak tenaga haba.
The heat of combustion of butanol is higher than propanol. [Why] This is because, the molecular size/the number of carbon
atoms per molecule of butanol is bigger/more than propanol. So, when burnt, butanol produces more carbon dioxide and
water molecules than propanol thus releasing more heat energy.
(c) Alkohol: Etanol/Alcohol: Ethanol
Termometer
Thermometer
Bekas kuprum
Copper can Pengadang angin
Wind shield
Air
Water
Pelita
Spirit lamp
Etanol
Ethanol Bongkah kayu
Wooden block
Prosedur/Procedure:
1 Sukat [100.0 – 250.0] cm3 air dan tuangkan ke dalam bekas kuprum. Letakkan bekas kuprum di atas
tungku kaki tiga.
Measure [100.0 – 250.0] cm3 of water and pour it into a copper can. Place the copper can on a tripod stand.
2 Sukat dan catatkan suhu awal air./Measure and record the initial temperature of water.
3 Timbang pelita berisi etanol dan catatkan jisimnya./Weigh a spirit lamp filled with ethanol and record its mass.
134

4 Letakkan pelita di bawah bekas kuprum dan nyalakan sumbunya.
Place the spirit lamp under the copper can and light the wick of the lamp.
5 Kacau air di dalam bekas secara berterusan sehingga suhu air meningkat sebanyak lebih kurang
30 °C.
Stir the water in the can continuously until the temperature of water increases by about 30 °C.
6 Padamkan nyalaan dan catatkan suhu tertinggi air yang dicapai.
Extinguish the flame and record the highest temperature of water reached.
7 Timbang pelita beserta isinya dan catatkan jisimnya.
Weigh the lamp and its content and record the mass.
Keputusan/Results:
Suhu awal air t1

Initial temperature of water
Suhu tertinggi air t2
Highest temperature of water
Peningkatan suhu θ = t2 – t1
Increase in temperature
Jisim pelita selepas pembakaran m1
Mass of lamp after combustion
Jisim pelita sebelum pembakaran m2
Mass of lamp before combustion
Jisim etanol yang terbakar m = m2 – m1
Mass of ethanol burned
Bil. mol/ No. of moles of C2H5OH,

m
n = —–
46
Tenaga haba yang dibebaskan semasa pembakaran etanol = Tenaga haba yang diserap oleh air
Heat energy released during combustion of ethanol = Heat energy absorbed by water
= mcθ J
Haba pembakaran/ Heat of combustion of C2H5OH,

mcθ
= —––
n J mol
–1
(d) Bil. mol/No. of moles of AgNO3

100 × 0.5
= —–———
1 000
= 0.05 mol
1 mol AgNO3 bertindak balas untuk membebaskan 105 kJ haba
1 mole of AgNO3 reacted to release 105 kJ of heat

100 × 0.5
∴ 0.05 mol AgNO3 bertindak balas untuk membebaskan —–———
1 000 = 5 250 J = 5.25 kJ haba
100 × 0.5
0.05 mole of AgNO3 reacted to release —–———
1 000 = 5 250 J = 5.25 kJ of heat
Q = mcθ
5 250 = 100 × 4.2 × θ
θ = 12.5 °C
135

Tema: Teknologi Bidang Kimia
Bab
4 Polimer
e-RPH
Polymer Jawapan
4.1 Polimer/Polymer
Revisi Pantas
1 Polimer ialah molekul berantai panjang yang terbina daripada banyak ulangan unit kecil yang
dipanggil monomer yang disambungkan dengan ikatan kovalen.
Polymers are large molecules made up of many identical repeating subunits called monomers which are joined together by
covalent bonds.
2 Pempolimeran ialah proses apabila monomer bercantum untuk membentuk suatu polimer.
Polymerisation is a process in which monomers join together to form a polymer.
3 Polimer boleh dibahagikan kepada polimer semula jadi dan polimer sintetik.
Polymers can be divided into natural polymers and synthetic polymers.
Polimer
Polymers
Polimer semula jadi Polimer sintetik

Natural polymers Synthetic polymers
Kanji, selulosa, kapas, protein, sutera Politena, perspeks, polivinil klorida,

dan getah semula jadi nilon, polipropena dan terilena
Starch, cellulose, wool, protein, silk and Polythene, perspex, polyvinyl chloride,
natural rubber nylon, polypropene and terylene
Latihan 1 Polimer/Polymers
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai polimer.
TP 2 Memahami polimer serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
1 Apakah yang dimaksudkan dengan polimer? TP 1

What is meant by polymer?
Suatu molekul berantai panjang yang terdiri daripada banyak unit berulang yang serupa yang disebut
sebagai monomer yang disambungkan dengan ikatan kovalen.
A long chain molecule that is made up of many identical repeating units called monomers which are joined together by covalent bonds.
2 Apakah yang dimaksudkan dengan monomer? TP 1

What is meant by monomer?
Suatu molekul asas yang digabungkan untuk membentuk suatu polimer.
Basic molecules combined to form a polymer.
136

3 Namakan monomer bagi polimer semula jadi dalam peta pelbagai alir di bawah. TP 2
Name the monomer of the natural polymers in the multi-flow map below.
Contoh
Asid amino
(a) Protein
Amino acid
Protein
(b) Kanji Glukosa

Starch Glucose
Polimer
semula jadi
Natural
(c) Selulosa polymers Glukosa
Cellulose Glucose
(d) Getah semula jadi Isoprena

Natural rubber Isoprene
Video
Latihan 2 Jenis-jenis Polimer/Types of Polymers Imbas kod QR atau layari https://
youtu.be/VKmdYYPexbs untuk
TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai sebatian karbon. menonton video tentang polimer
semula jadi.
Isi tempat kosong dalam pernyataan berikut. TP 1
Fill in the blanks in the following statements.
diacu berulang kali

1 (a) Polimer termoplastik boleh walaupun selepas dipanaskan. Maka, polimer
dikitar semula
termoplastik boleh .
PAK-21
repeatedly remoulded
Video
Thermoplastic polymers can be even after being heated. Therefore, it can be
recycled
.
polivinil klorida nilon
(b) Contoh polimer termoplastik ialah dan .
polyvinyl chloride nylon
Examples of thermoplastic polymer are and .
diacu
2 (a) Polimer termoset tidak boleh selepas dipanaskan. Maka, polimer
dikitar semula
termoset tidak boleh .
remoulded
Thermosetting polymers cannot be after being heated. Therefore, it cannot be
recycled
.
melamina bakelit
(b) Contoh polimer termoset ialah dan .
melamine bakelite
Examples of thermosetting polymer are and .
137

kembali
3 (a) Polimer elastomer akan ke bentuk asal apabila diregangkan dan dilepaskan.
return
Elastomer polymers will to its original shape when stretched and released.
poliuretana getah stirena-butadiena
(b) Contoh polimer elastomer ialah dan .
polyurethane styrene-butadiene rubber
Examples of elastomer polymer are and .
Latihan 3 Pempolimeran/Polymerisation
1 Nyatakan maksud pempolimeran. TP 1

State the meaning of polymerisation.
Satu proses yang berlaku apabila monomer digabungkan bersama untuk membentuk suatu polimer.
A process in which monomers are joined together to form a polymer.
2 Lengkapkan jadual berikut. TP 1

Complete the following table.
Jenis pempolimeran Penerangan Contoh

Type of polimerisation Description Examples
(a) Pempolimeran • Monomer mempunyai ikatan ganda dua antara atom • Politena
penambahan karbon Polyethene
Addition Monomers have double bond between carbon atoms • Polipropena
polymerisation Polypropene
(b) Pempolimeran • Melibatkan sekurang-kurangnya dua monomer berlainan • Nilon

kondensasi Involves at least two different monomers Nylon
Condensation • Monomer mengandungi dua kumpulan berfungsi • Terilena
polymerisation Monomer consists of two functional groups Terylene
• Menghasilkan polimer dan hasil lain seperti air dan HCl
Produce polymer and by-product such as water and HCl
Latihan 4 Kegunaan Polimer dalam Kehidupan Harian/Uses of Polymers in Daily Life

TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai polimer untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai polimer dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
1 Lengkapkan jadual di bawah dengan monomer dan kegunaan bagi polimer sintetik yang diberikan.
Complete the table below with the monomer and the uses of the given synthetic polymers. TP 3
Polimer sintetik Monomer Kegunaan

Synthetic polymer Monomer Uses
Beg plastik, bekas plastik dan penebat untuk wayar

(a) Politena Etena
elektrik
Polythene Ethene
Plastic bags, plastic containers and insulation for electrical wiring
(b) Polipropena Propena Paip, tong botol, permaidani, bateri kereta dan tali
Polypropene Propene Pipes, bottle crates, carpets, car batteries and ropes
(c) Polivinil klorida Kloroetena/Vinil klorida Kulit sintetik, paip air dan baju hujan
Polyvinyl chloride Chloroethene/Vinyl chloride Artificial leathers, water pipes and raincoats
Cermin keselamatan, tingkap kapal terbang,

(d) Perspeks Metil metakrilat pemantul, papan tanda trafik, kanta plastik
Perspex Methyl methacrylate Safety glasses, aeroplane windows, reflectors, traffic signs and
plastic lenses
138

Polimer sintetik Monomer Kegunaan
Synthetic polymer Monomer Uses
Heksana-1,6-diol
Hexane-1,6-diol
(e) Terilena Pakaian dan jala ikan
Asid benzena-1,4-
Terylene Clothing and fish nets
dikarboksilik
Benzene-1,4-dicarboxylic acid
Heksana-1,6-diamina
(f) Nilon Hexane-1,6-diamine Tali dan gentian sintetik
Nylon Asid heksana-1,6-dioik Ropes and synthetic fibres
Hexane-1,6-dioic acid
2 Nyatakan kelebihan dan kekurangan penggunaan polimer sintetik. TP 3

State the advantages and disadvantages of using synthetic polymers.
(a) Kelebihan/Advantages (b) Kekurangan/Disadvantages

• Dapat diubah mengikut tujuan penggunaan • Sukar untuk dilupuskan
Can be adapted according to their purposes Difficult to dispose of
• Senang dibentuk/Easy to be moulded • Tidak mudah terbiodegradasikan
• Murah/Cheap Not easily biodegradable
• Tidak terkakis • Menyebabkan pencemaran
Do not get corroded Cause pollution
3 Mengapakah polimer sintetik tidak sepatutnya dilupuskan melalui pembakaran?

Why synthetic polymers should not be disposed of by burning? TP 4 KBAT Menganalisis
Pembakaran polimer sintetik menghasilkan gas toksik dan beracun yang berbahaya dan menyebabkan
pencemaran.
Burning of synthetic polymers produces toxic and poisonous gases that are harmful and cause pollution.
4 Nyatakan dua cara untuk mengurangkan pencemaran yang disebabkan oleh polimer sintetik. TP 4
State two ways to reduce pollution caused by synthetic polymers.
1. Kurangkan penggunaan, guna semula dan kitar semula polimer sintetik
Reduce the use, reuse and recycle the synthetic polymers
2. Galakkan penggunaan polimer terbiodegradasikan
Encourage the use of biodegradable polymers
4.2 Getah Asli/Natural Rubber
Revisi Pantas
1 Getah asli ialah satu polimer semula jadi yang dikenali sebagai poliisoprena dengan isoprena, C5H8
sebagai monomernya.
Natural rubber is a natural polymer known as polyisoprene where isoprene, C5H8 is the monomer.
2 Asid diperlukan untuk penggumpalan lateks, manakala alkali digunakan untuk menghalang
penggumpalan lateks.
Acids are required for the coagulation of latex, while alkalis are used to prevent the coagulation of latex.
3 Sifat getah tervulkan berbanding dengan getah tak tervulkan:
Properties of vulcanised rubber compared to unvulcanised rubber:
(a) Lebih kuat dan lebih keras/Stronger and harder
(b) Lebih kenyal/More elastic
(c) Lebih tahan haba/More heat resistant
(d) Tidak mudah dioksidakan/Not easily oxidised
139

Latihan 5 Getah Asli/Natural Rubber
1 Lukis formula struktur bagi isoprena (2-metilbut-1,3-diena). TP 2

Draw the structural formula of isoprene (2-methylbut-1,3-diene).
CH3
CH2 C CH CH2
2 Lukis formula struktur bagi getah asli. TP 2

Draw the structural formula of natural rubber.
CH2 CH2
C C
CH3 H n
3 Lengkapkan peta buih di bawah dengan sifat getah asli. TP 3

Complete the bubble map below with the properties of natural rubber.
(a)
Lembut
Soft
(f) (b)
Tidak tahan haba

Kenyal Not resistant
Elastic to heat
Sifat getah asli

Properties of
natural rubber
(e) (c)
Mudah Tidak larut di

dioksidakan dalam air
Easily oxidised Insoluble in water
(d)
Reaktif terhadap
bahan kimia
Reactive to chemicals
140

Latihan 6 Penggumpalan Lateks/Coagulation of Latex
1 Lengkapkan carta alir di bawah dengan kesan asid terhadap penggumpalan lateks. TP 3
Complete the flow chart below with the effect of acid on the coagulation of latex.
(a) (i) Zarah-zarah getah mempunyai membran protein

yang bercas negatif .
negatively
Polimer getah Rubber particles have a – charged protein
Rubber polymer membrane.
(ii) Tolakan antara zarah bercas negatif itu

Membran protein menghalang zarah-zarah getah daripada mendekati
Protein membrane
satu sama lain.
repulsion
The between the negatively-charged particles
prevents the rubber particles from coming close to one another.
(b) (i) Apabila asid ditambah, ion hidrogen

Zarah getah yang
dineutralkan meneutralkan cas-cas negatif pada membran protein
Neutralised rubber
particle itu.
hydrogen ions
When an acid is added, the
Cas positif neutralise the negative charges on the protein membrane.
daripada asid
Positive charge
from acid
(c) (i) Zarah-zarah getah saling mendekati dan

berlanggar antara satu sama lain.
collide
The rubber particles come close together and
Membran protein yang pecah with one another.
Broken protein membrane
(ii) Membran protein pecah .
breaks
The protein membrane .
Polimer getah
bergumpal (iii) Molekul-molekul getah bergabung .
Rubber polymers
coagulate combine
The rubber molecules .
(iv) Lateks menggumpal .

coagulates
Latex .
141

2 Huraikan bagaimana penggumpalan lateks berlaku secara semula jadi. TP 3
Describe how the coagulation of latex occurs naturally.
(a) Lateks menggumpal apabila terdedah kepada udara.

exposed
Latex coagulates when it is to air.
(b) Bakteria dalam udara masuk ke dalam lateks.
Bacteria
in the air enter the latex.
asid laktik
(c) Aktiviti bakteria menghasilkan .
lactic acid
The bacterial activity produces .
(d) Ion-ion hidrogen daripada asid laktik meneutralkan cas-cas negatif pada membran protein.
neutralise
Hydrogen ions from the lactic acid the negative charges on the protein membrane.
(e) Zarah-zarah getah saling mendekati dan berlanggar antara satu sama lain.
collide
The rubber particles come close together and with one another.
(f) Membran protein pecah dan molekul-molekul getah bergabung .
Lateks menggumpal .
breaks combine
The protein membrane and the rubber molecules . Latex
coagulates
.
3 Huraikan bagaimana penggumpalan lateks dapat dielakkan. TP 3

Describe how the coagulation of latex can be prevented.
(a) Tambahkan larutan ammonia ke dalam lateks.

ammonia
Add solution to the latex.
(b) Larutan ammonia mengandungi ion hidroksida .

hydroxide ions
The ammonia solution contains .
(c) Ion hidroksida meneutralkan ion hidrogen daripada asid yang dihasilkan oleh bakteria
dalam udara.
neutralise
The hydroxide ions the hydrogen ions from the acid produced by the bacteria in air.
(d) Membran protein kekal bercas negatif dan zarah getah terus menolak
apabila mendekati antara satu sama lain.
negatively
The protein membrane remains -charged and the rubber particles continue to
repel
when they come near to each other.
(e) Lateks tidak menggumpal./Latex does not coagulate.
Latihan 7 Pemvulkanan Getah/Vulcanisation of Rubber

1 Bagaimanakah getah tervulkan boleh dihasilkan? TP 2

How can vulcanised rubber be produced?
Rendamkan jalur getah asli ke dalam larutan disulfur diklorida selama lima minit.
Jalur getah tervulkan terhasil.
disulphur dichloride solution
Dip a natural rubber strip into for five minutes. A strip of vulcanised rubber
is produced.
142

2 Lukis pemvulkanan getah asli dalam ruang yang disediakan di bawah. TP 2 KBAT Menganalisis
Draw the vulcanisation of natural rubber in the space provided below.
C C=C
l C
C=C C=C l
C=C S
l S
l
S
C=C C=C Pemvulkanan l C
C=C C
C C=C l
C=C Vulcanisation l S
C=C S l
l S C
C=C C l
C=C C C l
l S
Getah asli S l
C=C C
Natural rubber l
C
Getah tervulkan
Vulcanised rubber
3 Banding dan bezakan antara sifat getah tervulkan dengan getah tak tervulkan. TP 3 KBAT Menganalisis
Compare and contrast the properties of vulcanised rubber and unvulcanised rubber.
Getah tervulkan Getah tak tervulkan

Vulcanised rubber Unvulcanised rubber
Persamaan
Similarities
(a) Kenyal/Elastic
(b) Penebat haba dan elektrik/Heat and electrical insulator
Perbezaan
Differences
Lebih kenyal Kekenyalan (c) Kurang kenyal

More elastic Elasticity Less elastic
(d) Lebih keras Kekerasan Lebih lembut

Harder Hardness Softer
Tahan terhadap suhu tinggi Ketahanan terhadap haba (e) Menjadi lembut dan melekit
Can withstand high temperature Resistance to heat Becomes soft and sticky
Ketahanan terhadap
(f) Tidak mudah dioksidakan Mudah dioksidakan
Not easily oxidised
pengoksidaan Easily oxidised
Resistance to oxidation
Kesan apabila dilarutkan di

Tidak larut di dalam pelarut dalam pelarut organik (g) Larut di dalam pelarut organik
organik Effect when dissolved in organic Dissolves in organic solvents
Does not dissolve in organic solvents
solvents
143

4.3 Getah Sintetik/Synthetic Rubber
Revisi Pantas
1 Getah sintetik diperbuat daripada polimer sintetik yang mempunyai sifat yang serupa dengan polimer
elastomer dari segi kekenyalan.
Synthetic rubber is made of synthetic polymer and has the properties which is similar to an elastomer polymer in terms of
elasticity.
2 Ciri-ciri getah sintetik:
The characteristics of synthetic rubbers are:
(a) Keras/ Hard (d) Tidak mudah dioksidakan/ Not easily oxidised
(b) Tahan haba/ Resistant to heat (e) Penebat haba/ Heat insulator
(c) Tahan bahan kimia/ Resistant to chemicals (f) Kenyal/ Elastic
3 Terdapat pelbagai jenis getah sintetik seperti tiokol, neoprena, getah butadiena, getah stirena-butadiena,
dan getah silikon.
There are different types of synthetic rubber such as thiokol, neoprene, butadiene rubber, styrene-butadiene rubber (SBR) and
silicone rubber.
4 Pempolimeran getah sintetik menggunakan produk sampingan petroleum.
Polymerisation of synthetic rubbers use the by-products of petroleum.
5 Polimer sintetik sangat berguna untuk menghasilkan tayar, sarung tangan nitril, but dan tapak kasut.
Synthetic polymers are famously used to produce tyres, nitrile gloves, boots and shoe soles.
Latihan 8 Getah Sintetik/Synthetic Rubber

TP 3 Mengaplikasi pengetahuan mengenai polimer untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
TP 4 Menganalisis pengetahuan mengenai polimer dalam konteks penyelesaian masalah mengenai kejadian atau fenomena alam.
1 Apakah getah sintetik? TP 1

What is synthetic rubber?
Getah sintetik diperbuat daripada polimer sintetik yang mempunyai sifat yang serupa dengan polimer
elastomer dari segi kekenyalan./Synthetic rubber is made of synthetic polymer and has the properties which is similar to an
elastomer polymer in terms of elasticity.
2 Lengkapkan peta buih di bawah dengan menyatakan lima ciri bagi suatu getah sintetik. TP 2
Complete the bubble map below by stating five characteristics of a synthetic rubber.
(a)
Keras
Hard
(e) (b)
Tidak mudah
Tahan haba
dioksidakan
Resistant to heat
Not easily oxidised
Ciri-ciri getah
sintetik
Characteristics
of synthetic
rubber
(c)
(d)
Tahan bahan kimia Kenyal

Resistant to Elastic
chemicals
144

3 Getah sintetik sangat berguna kerana ciri-cirinya yang unik. Nyatakan ciri bagi getah sintetik berikut
mengikut kegunaannya. TP 3
Synthetic rubber is very useful due to their unique characteristics. State the characteristics of the following synthetic
rubbers according to their uses.
Jenis getah sintetik dan kegunaannya Ciri

Types of synthetic rubber and its uses Characteristic
(a) Tiokol digunakan sebagai bahan kedap dalam

Tahan kepada minyak, tekanan dan pelarut.
pembinaan Resistant to oil, pressure and solvents.
Thiokol used as sealant in constructions
(b) Neoprena dalam pembuatan hos dan sarung

Tahan kepada suhu yang tinggi.
tangan Resistant to high heat.
Neoprene in the making of hoses and gloves
(c) Getah stirena-butadiena digunakan dalam

penghasilan tayar kenderaan Keras dan tahan kepada lelasan.
Styrene-butadiene rubber used in the production of vehicle Hard and resistant to abrasion.
tyres
(d) Getah silikon untuk peralatan perubatan Lengai dan tahan kepada suhu yang tinggi.
Silicone rubber for medical devices Inert and resistant to high heat.
(e) Getah nitril digunakan untuk membuat sarung

Tahan kepada bahan kimia, minyak dan pelarut.
tangan gred perubatan Resistant to chemicals, oil and solvents.
Nitrile rubber is used to make medical grade gloves
4 Penggunaan getah sintetik yang tidak terkawal boleh menyebabkan masalah pencemaran alam
sekitar. Wajarkan. TP 4 KBAT Menilai
Uncontrolled usage of synthetic rubber can cause environmental pollution problems. Justify.
[Mengapa] Getah sintetik yang dibuang mengambil masa yang lama untuk terurai dan akan menyebabkan
pencemaran tanah, udara dan air.
[Why] Synthetic rubbers that are disposed, take a long time to decompose and cause soil, air and water pollutions.
5 Nyatakan kaedah untuk mengatasi isu pembuangan sisa bahan getah. TP 4

State the method to overcome the issue of the disposal of rubber material wastes.
[Bagaimana] Kitar semula, guna semula dan kurangkan penggunaan
[How] Recycle, reuse or reduce the usage
6 Getah nitril digunakan untuk menghasilkan sarung tangan seperti getah asli. Mengapakah sarung
tangan nitril lebih baik berbanding dengan sarung tangan lateks? TP 3 KBAT Menilai
Nitrile rubber is used to produce gloves similar like natural rubber. Why is nitrile glove better than latex glove?
[Mengapa] Getah nitril mempunyai ketahanan lebih tinggi terhadap bahan kimia dan tidak mudah terkoyak.
[Why] Nitrile glove has higher resistance to chemicals and it is not easily punctured.
145

Kertas 1
1 Pasangan monomer dan polimer yang 4 Rajah 2 menunjukkan formula struktur bagi
manakah dipadankan dengan betul? dua jenis getah yang berbeza, X dan Y.
Which pair of monomer and polymer is matched Diagram 2 shows the structural formula of two different
correctly? types of rubber, X and Y.
C=C
Polimer Monomer C=C
Polymer Monomer C=C
C=C
A C=C C=C
Polivinil klorida Etena C=C
Polyvinyl chloride Ethene CC==C
C C=C
C=C
C=C
B Polivinil klorida Kloroetena C=C
C=C
Polyvinyl chloride Chloroethene Getah X
Rubber X
C Polistirena Isoprena
Polystyrene Isoprene C C
SC
D Perspeks Propena S
C
Perspex Propene SS
C S
CS C
S
SC
C C
2 Bahan yang manakah merupakan polimer SS
semula jadi? CS C=C
Which substance is a natural polymer? Getah C
Y C=C
A Polietena C Poliisoprena Rubber Y
Polyethene Polyisoprene
B Polistirena D Polineoprena Rajah 2/Diagram 2
Polystyrene Polyneoprene
Antara pernyataan berikut, yang manakah
3 Rajah 1 menunjukkan proses pempolimeran. benar?
Diagram 1 shows the polymerisation process. Which of the following statements is true?
A Getah X lebih kenyal daripada getah Y
Rubber X is more elastic than rubber Y
Pempolimeran B Getah X lebih mudah dioksidakan
Polymerisation daripada getah Y
Bahan X Bahan Y Rubber X is easier to be oxidised than rubber Y
Substance X
Rajah 1/Diagram 1
Substance Y C Getah X lebih tahan terhadap haba
daripada getah Y
Rubber X is more resistant to heat than rubber Y
Antara yang berikut, yang manakah bahan X
D Getah X mempunyai takat lebur yang
dan Y?
lebih tinggi daripada getah Y
Which of the following are substances X and Y?
Rubber X has a higher melting point than rubber Y
Bahan X Bahan Y
Substance X Substance Y 5 Getah merupakan bahan industri yang utama
A Kanji Glukosa di Malaysia. Oleh itu, getah memainkan
Starch Glucose peranan penting dalam pembangunan
ekonomi negara kita. Salah satu kegunaan
Asid amino Asid lemak
B Amino acid Fatty acid getah ialah pembuatan tayar seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 3.
C Kloroetena Polivinil klorida Rubber has been a main industrial material in Malaysia.
Chloroethene Polyvinyl chloride Thus, it plays an important role in the development of
our country’s economy. One of the uses of rubber is
D Gliserol Lemak making tyres as shown in Diagram 3.
Glycerol Fat
146

A Daya tarikan antara molekul getah
tervulkan lebih kuat
The intermolecular force in vulcanised rubber is
stronger
B Jisim molekul relatif getah tervulkan lebih
besar daripada getah tak tervulkan
The relative molecular mass of vulcanised rubber is
greater than unvulcanised rubber
Rajah 3/Diagram 3 C Bilangan ikatan kovalen ganda dua dalam
getah tervulkan kurang berbanding
Bahan yang digunakan untuk membuat dengan getah tak tervulkan
tayar ialah getah tervulkan, iaitu getah asli The number of double covalent bonds in vulcanised
yang ditambahkan dengan bahan X untuk rubber is less than in unvulcanised rubber
menjadikannya lebih kuat di samping D Kehadiran rantai silang sulfur menarik
mengekalkan kekenyalannya. rantai polimer getah kembali kepada
Apakah bahan X? susunan asal
The material used to make tyres is vulcanised rubber, The presence of sulphur cross-links pulls the rubber
which is a natural rubber added with substance X to polymer chains back to their original arrangement
make it tougher while maintaining its elasticity.
What is substance X? 8 Pasangan polimer dan kegunaannya
A Karbon C Nitrogen manakah yang betul?
Carbon Nitrogen Which pair of polymer and its use is correct?
B Sulfur D Hidrogen
Sulphur Hydrogen Polimer Kegunaan
Polymer Use
6 Antara pernyataan berikut, yang manakah A Untuk membuat bekas
Perspeks
Perspex plastik
benar untuk menerangkan penggumpalan To make plastic containers
lateks? Untuk membuat tali dan
Which of the following statements is true to explain the B Nilon
Nylon gentian sintetik
coagulation of latex? To make ropes and synthetic fibres
A Zarah-zarah getah yang bergabung Untuk membuat kaca
menyebabkan penggumpalan lateks keselamatan dan tingkap
Rubber particles combine which causes the C Polipropena
Polypropene kapal terbang
coagulation of latex To make safety glasses and
B Ion hidrogen daripada asid meneutralkan aeroplane windows
cas negatif pada membran protein D Politena Sebagai kulit tiruan
Hydrogen ions from the acid neutralise the negative Polythene As artificial leathers
charges on the protein membrane
C Ion hidroksida daripada larutan ammonia
meneutralkan ion hidrogen daripada asid 9 Rajah 4 menunjukkan formula struktur bagi
laktik suatu sebatian.
Hydroxide ions from the ammonia solution Diagram 4 shows the structural formula of a compound.
neutralise the hydrogen ions from the lactic acid
D Penolakan antara zarah bercas negatif H CH3 H H
menghalang zarah-zarah getah daripada
mendekati satu sama lain H C=C C=C H
Repulsion between the negatively-charged particles Rajah 4/Diagram 4
prevents the rubber particles from coming closer to
one another
Apakah nama sebatian tersebut berdasarkan
sistem penamaan IUPAC?
7 Getah tervulkan lebih elastik daripada What is the name of the compound based on the IUPAC
getah tak tervulkan. nomenclature?
Vulcanised rubber is more elastic than unvulcanised A 3-metilbutena
rubber. 3-methylbutene
B 2-metilpentena
Antara pernyataan berikut, yang manakah 2-methylpentene
menerangkan sifat ini? C 3-metilbut-1,3-diena
Which of the following statements explains this 3-methylbut-1,3-diene
property? D 2-metilbut-1,3-diena
2-methylbut-1,3-diene
147

10 Rajah 5 menunjukkan formula struktur suatu 12 Antara yang berikut, yang manakah polimer
polimer. sintetik?
Diagram 5 shows the structural formula of a polymer. Which of the following is a synthetic polymer?
A Polivinil klorida
Polyvinyl chloride
H Cl H Cl H Cl
| | | | | B Getah asli
Natural rubber
C C C C C C
| | | | | | C Protein
Protein
H H H H H H n
D Kanji
Starch
Rajah 5/Diagram 5
13 Sistem perpaipan air di rumah digunakan

Antara yang berikut, yang manakah monomer
untuk menyalurkan air bersih untuk
bagi polimer tersebut?
Which of the following is the monomer of the polymer? kegunaan isi rumah, membuang air buangan
A H H dan air hujan.
| | Apakah bahan terbaik yang boleh digunakan
Cl C C H sebagai paip bagi tujuan tersebut?
| | The water piping system in a house is used to channel
H H clean water for household use, drain wastewater and
rainwater.
What are the best materials that can be used as pipes for
B H H the purposes?
| |
H C=C Cl Bekalan air
Membuang Membuang
untuk isi
air buangan air hujan
rumah Drain Drain
C Cl Cl Household wastewater rainwater
water supply
| |
H C=C H Polivinil
A Polipropena Seramik klorida
Polypropene Ceramic Polyvinyl
D chloride
Cl H H
| | | Polivinil
H C = C C H Plumbum Kuprum klorida
B Lead Copper
| Polyvinyl
H chloride
Kaca gentian Keluli Perspeks
C Fibre glass Steel Perspex
11 Ahmad ialah seorang penoreh getah. Dia D Politena Besi Konkrit
mengumpulkan lateks daripada pokok getah Polythene Iron Concrete
dan membawanya ke kilang. Bagaimanapun,
dia mendapati bahawa lateks tersebut telah
menggumpal sebelum dia sampai ke kilang. 14 Seorang pengilang perlu menghasilkan
Apakah yang perlu Ahmad lakukan untuk paip air yang tahan lama dan tidak mudah
menghalang lateks daripada menggumpal? berkarat. Antara bahan berikut, yang
Ahmad is a rubber tapper. He collects latex from rubber manakah paling sesuai digunakan untuk
trees and brings it to the factory. However, he finds that menghasilkan paip air tersebut?
the latex has coagulated before he reached the factory. A manufacturer needs to produce water pipes which
What should Ahmad do to prevent the latex from are durable and do not rust easily. Which is the most
coagulating? suitable substance to produce the water pipes?
A Tambahkan cuka ke dalam lateks A Terilena
Add vinegar into the latex Terylene
B Tambahkan larutan ammonia ke dalam B Politena
lateks Polythene
Add ammonia solution into the latex C Perspeks
C Cairkan lateks dengan menambahkan air Perspex
Dilute the latex by adding some water D Polivinil klorida
D Tambahkan secawan garam biasa ke Polyvinyl chloride
dalam lateks
Add one cup of table salt into the latex
148

Kertas 2
Bahagian A
1 (a) Getah asli ialah suatu polimer semula jadi. Jadual 1 menunjukkan sifat-sifat bagi getah M dan
getah N.
Natural rubber is a natural polymer. Table 1 shows the properties of rubber M and rubber N.
Getah M Getah N
Rubber M Rubber N
Kurang kenyal Lebih kenyal

Less elastic More elastic
Tidak tahan haba Lebih tahan haba

Not resistant to heat More resistant to heat
Mudah dioksidakan Tidak mudah dioksidakan

Oxidised easily Does not get oxidised easily

Jadual 1/Table 1
(i) Apakah yang dimaksudkan dengan polimer?

Molekul berantai panjang yang terdiri daripada banyak unit berulang yang serupa yang dipanggil
monomer yang diikat antara satu sama lain dengan ikatan kovalen./A long chain molecule that is made up
of many identical repeating units called monomers which are bonded together by covalent bonds.
[1 markah/ mark]
(ii) Namakan monomer bagi getah asli.

Name the monomer for natural rubber.
Isoprena/Isoprene
[1 markah/ mark]
(iii) Lukis formula struktur bagi monomer tersebut.

Draw the structural formula of the monomer.
H CH3 H H

H C=C C=C H
[1 markah/ mark]
(iv) Ramalkan jenis getah M dan getah N.

Predict the type of rubber M and rubber N.
M ialah getah tak tervulkan dan N ialah getah tervulkan
M is unvulcanised rubber and N is vulcanised rubber
[1 markah/ mark]
(v) Huraikan secara ringkas bagaimana getah N boleh dihasilkan daripada getah M.
Describe briefly how rubber N can be produced from rubber M.
Rendamkan jalur getah M ke dalam larutan disulfur diklorida selama lima minit.
Dip a strip of rubber M into disulphur dichloride solution for five minutes.
[1 markah/ mark]
149

(vi) Getah M mudah dioksidakan berbanding dengan getah N. Berikan satu sebab. KBAT Menilai
Rubber M gets oxidised easily compared to rubber N. Give a reason.

[Mengapa] Getah M mempunyai lebih banyak ikatan kovalen ganda dua.
[Why] Rubber M has more double covalent bonds.
[1 markah/ mark]
(b) Rajah 1.1 menunjukkan formula struktur bagi suatu polimer.

Diagram 1.1 shows the structural formula of a polymer.
H Cl H Cl H Cl
| | | | |
C C C C C C
| | | | | |
H H H H H H n
Rajah 1.1/ Diagram 1.1
(i) Lukis formula struktur bagi monomer polimer tersebut.

Draw the structural formula of the monomer of the polymer.
H H

H C=C Cl
[1 markah/ mark]
(ii) Nyatakan kesan pembuangan secara tidak wajar polimer dalam Rajah 1.1 kepada
persekitaran.
State the effect of improper disposal of the polymer in Diagram 1.1 to the environment.
[Kesan] Pembakaran polimer tersebut menghasilkan gas-gas beracun yang menyebabkan
pencemaran udara/[Effect] Burning of the polymer produces poisonous gases which cause air pollution
[1 markah/ mark]
(c) Rajah 1.2 menunjukkan paip air yang diperbuat daripada polimer yang ditunjukkan dalam
Rajah 1.1.
Diagram 1.2 shows water pipes which are made from the polymer shown in Diagram 1.1.
(i) Apakah kebaikan menggunakan jenis paip air ini?

What is the advantage of using this type of water pipes?
Murah dan tidak berkarat/Cheap and does not rust
[1 markah/ mark]
(ii) Nyatakan satu contoh objek lain yang diperbuat daripada bahan yang sama seperti paip air
tersebut.
State one other example of object made from the same material as the water pipes.
Kulit tiruan/Artificial leather
[1 markah/ mark]
150

2 Getah telah digunakan secara meluas selama lebih dari 1 000 tahun apabila getah diperoleh
sepenuhnya daripada sumber semula jadinya, pokok getah. Kini, getah dihasilkan secara sintetik
untuk memenuhi permintaan industri.
Rubber has been widely used for over 1 000 years when it was derived entirely from its natural source, the rubber trees.
Now, rubber is produced synthetically in order to meet the industrial demands.
(a) Lukis formula struktur bagi monomer getah asli.
Draw the structural formula of the monomer of natural rubber.
H CH3 H H

H C=C C=C H

[1 markah/ mark]
(b) Nyatakan dua sifat getah asli.

State two properties of natural rubber.
Kenyal/ Tidak tahan haba/Tidak mengalirkan haba dan elektrik (mana-mana dua)
Elastic/ Not resistant to heat/Does not conduct heat and electricity (any two)
[2 markah/ marks]
(c) Jadual 2 menunjukkan keputusan bagi suatu eksperimen yang dijalankan ke atas lateks.
Table 2 shows the results of an experiment carried out on latex.
Prosedur Pemerhatian
Procedure Observation
Bahan X ditambahkan kepada lateks Lateks menggumpal dengan serta-merta

Substance X is added to latex Latex coagulates immediately
Lateks dibiarkan pada keadaan semula jadi Lateks menggumpal dengan perlahan
Latex is left under natural conditions Latex coagulates slowly

Jadual 2/Table 2
(i) Namakan bahan X yang digunakan dalam eksperimen ini.

Name substance X used in this experiment.
Asid etanoik/Ethanoic acid
[1 markah/ mark]
(ii) Huraikan secara ringkas bagaimana bahan X menggumpalkan lateks. KBAT Menganalisis
Describe briefly how substance X coagulates the latex.

Ion hidrogen daripada asid etanoik meneutralkan cas negatif pada membran protein. Zarah-zarah
getah saling berlanggar antara satu sama lain yang menyebabkan membran protein pecah. Molekul
getah saling bergabung dan menyebabkan penggumpalan lateks.
Hydrogen ions from ethanoic acid neutralise the negative charges on the protein membrane. The rubber particles collide
with one another which causes the protein membrane to break. The rubber molecules combine with one another, resulting
in the coagulation of latex.
[2 markah/ marks]
151

(iii) Bagaimanakah kita dapat menghalang lateks daripada menggumpal secara semula jadi?
Terangkan. KBAT Menganalisis
How can we prevent latex from coagulating naturally? Explain.
[Bagaimana] Tambahkan larutan ammonia. [Mengapa] Larutan ammonia meneutralkan asid
laktik yang dihasilkan oleh bakteria dalam udara./[How] Add ammonia solution to the latex.
[Why] Ammonia solution neutralises the lactic acid produced by the bacteria in air.
[2 markah/ marks]
(d) Tayar dan gelang getah diperbuat daripada getah. Gelang getah putus dengan mudah tetapi
tayar sangat kuat. Ini berlaku kerana tayar diperbuat daripada getah tervulkan, manakala
gelang getah diperbuat daripada getah tak tervulkan.
Terangkan mengapa getah tervulkan lebih kuat daripada getah tak tervulkan. KBAT Menganalisis
Both tyres and rubber bands are made from rubber. Rubber bands snap off easily but tyres are very strong. This
happens because tyres are made of vulcanised rubber whereas rubber bands are made of unvulcanised rubber.
Explain why vulcanised rubber is stronger than unvulcanised rubber.
Getah tervulkan mengandungi rangkai silang sulfur yang menarik rantai polimer getah balik semula ke
susunan asal apabila daya dikenakan./Vulcanised rubber contains sulphur cross-links which pull the polymer chains of
rubber back to their original arrangement when force is applied.
[2 markah/ marks]
Bahagian B
1 (a) Polivinil klorida, PVC merupakan polimer sintetik. Polimer ini boleh digunakan untuk membuat
paip air.
Polyvinyl chloride, PVC is a synthetic polymer. It can be used to make water pipes.
(i) Apakah yang dimaksudkan dengan polimer?
[1 markah/ mark]
(ii) Monomer bagi PVC ialah kloroetena.

Lukis formula struktur bagi PVC dan kloroetena.
The monomer of PVC is chloroethene.
Draw the structural formula of PVC and chloroethene.
[2 markah/ marks]
( iii) Terangkan bagaimana PVC menyebabkan pencemaran alam sekitar.

Cadangkan cara-cara untuk mengatasi masalah ini. KBAT Menilai
Explain how PVC can cause environmental pollution.
Suggest the ways to solve this problem.
[7 markah/ marks]
(b) Rajah 1.1 menunjukkan formula struktur monomer bagi polimer Y.

Diagram 1.1 shows the structural formula of the monomer of polymer Y.

H H H

H C=C C H

H
(i) Lukis formula struktur bagi polimer Y dan nyatakan namanya.

Draw the structural formula of polymer Y and state its name.
[2 markah/ marks]
152

(ii) Polimer Y ialah polimer sintetik yang digunakan secara meluas. Namun begitu,
penggunaannya telah menyebabkan pencemaran alam sekitar.
Terangkan bagaimana sifat polimer Y yang menjadikannya sangat berguna, tetapi pada
masa yang sama mengakibatkan pencemaran alam sekitar. KBAT Menilai
Polymer Y is a widely used synthetic polymer. However, its usage has caused environmental pollution.
Explain how the properties of polymer Y make it very useful but at the same time cause environmental pollution.
[3 markah/ marks]
(c) Kapal terbang merupakan satu cara pengangkutan yang sangat penting kerana kapal terbang
sangat pantas dan menjimatkan masa pengangkutan. Rajah 1.2 menunjukkan badan kapal
terbang yang diperbuat daripada suatu aloi dan cermin tingkapnya yang diperbuat daripada
suatu polimer.
Aeroplane is a very important mode of transportation because it is fast and saves a lot of travelling time.
Diagram 1.2 shows the body of an aeroplane which is made of an alloy and its windows made of a polymer.
(i) Apakah jenis aloi yang digunakan untuk membuat badan kapal terbang tersebut?
Nyatakan dua sifat penting aloi tersebut.
What type of alloy is used to make the body of the aeroplane?
State two important properties of the alloy.
[3 markah/ marks]
(ii) Namakan polimer yang digunakan untuk membuat tingkap kapal terbang tersebut dan
nyatakan monomernya.
Name the polymer used to make the windows of the aeroplane and state its monomer.
[2 markah/ marks]
Jawapan/Answers:
1 (a) (i) Molekul berantai panjang yang terbina daripada banyak unit serupa yang berulang, iaitu
monomer yang diikat antara satu sama lain dengan ikatan kovalen./A long chain molecule that is made
up of many identical repeating units called monomers which are bonded together by covalent bonds.

H Cl H Cl H Cl H H
(ii)
C C C C C C H C = C Cl

H H H H H H n Kloroetena
Chloroethene
PVC
(iii)
Masalah/Problems:
1. PVC tidak terbiodegradasikan./PVC is not biodegradable.
2. PVC yang dibuang merata-rata boleh menyumbat sistem perparitan yang menyebabkan
banjir kilat./Carelessly discarded PVC can block or clog up drainage system which causes flash flood.
3. Pembakaran PVC menghasilkan gas-gas toksik yang menyebabkan pencemaran udara dan
beracun kepada hidupan.
153

Burning of PVC produces toxic gases which cause air pollution and are poisonous for living organisms.
4. Gas-gas beracun yang terbebas daripada pembakaran PVC larut di dalam air dan
menjadikan kawasan berair tidak sesuai bagi hidupan akuatik.
Toxic gases released from burning of PVC dissolve in water and make water bodies unsuitable for aquatic
organisms.
Penyelesaian/Solutions:
1. Guna semula, kitar semula dan kurangkan penggunaan PVC.
Reuse, recycle and reduce the use of PVC.
2. Hapuskan sisa PVC melalui pembakaran tanpa oksigen (pirolisis).
Dispose of PVC wastes through burning without oxygen (pyrolysis).
(b) (i)
H H

C C

H CH3 n
Polipropena
Polypropene
[Apa] Polipropena merupakan suatu polimer yang lengai secara kimia dan tidak.
(ii)
terbiodegradasikan [Mengapa] Oleh itu, polimer ini tidak terkakis dan tidak dapat
dimusnahkan dengan mudah. Polimer ini juga tidak dapat diuraikan oleh mikroorganisma.
[What] Polypropene is a chemically stable and non-biodegradable polymer. [Why] Therefore, it does not corrode
and cannot be destroyed easily. It also cannot be decomposed by microorganisms.
(c) (i) Aloi/Alloy: Duralumin
Sifat: Ringan dan kuat/Properties: Light and strong
(ii) Polimer: Perspeks/Polymer: Perspex

Monomer: Metil metakrilat/Monomer: Methyl methacrylate
154

Tema: Teknologi Bidang Kimia
Bab
5 Kimia Konsumer dan Industri
e-RPH
Consumer and Industrial Chemistry Jawapan
5.1 Minyak dan Lemak/Oils and Fats
Revisi Pantas
1 Minyak dan lemak terbentuk daripada tindak balas antara gliserol dengan asid lemak.
Oils and fats are formed from the reactions between glycerols and fatty acids.
2 Asid lemak ialah asid karboksilik yang mengandungi 12 hingga 18 atom karbon per molekul.
Fatty acids are carboxylic acids containing 12 to 18 carbon atoms per molecule.
3 Lemak tepu terbentuk daripada asid lemak tepu.
Saturated fats are formed from saturated fatty acids.
4 Contoh asid lemak tepu ialah asid stearik dan asid palmitik.
Examples of saturated fatty acids are stearic acid and palmitic acid.
5 Lemak tak tepu terbentuk daripada asid lemak tak tepu.
Unsaturated fats are formed from unsaturated fatty acids.
6 Contoh asid lemak tak tepu ialah asid lenolik, asid linolenik dan asid oleik.
Examples of unsaturated fatty acids are lenolic acid, linolenic acid and oleic acid.
Latihan 1 Minyak dan Lemak/Oils and Fats

TP 1 Mengingat kembali pengetahuan dan kemahiran asas mengenai kimia konsumer dan industri.
TP 3 Mengaplikasikan pengetahuan mengenai kimia konsumer dan industri untuk menerangkan kejadian atau fenomena alam dan dapat melaksanakan tugasan mudah.
1 Nyatakan persamaan dan perbezaan antara lemak dengan minyak. TP 3

State the similarities and differences between fats and oils.
Penerangan Lemak Minyak

Description Fats Oils
Persamaan (a) Kedua-duanya ialah ester

Similarity Both are ester
(b) Ester terhasil melalui tindak balas antara asid lemak dengan gliserol
Proses penghasilan
(propan-1,2,3-triol)
Process to produce
Esters are produced through the reaction between fatty acids and glycerol (propan-1,2,3-triol)
Nama proses Pengesteran

Name of the process Esterification
Keadaan fizikal pada suhu bilik (c) Pepejal (d) Cecair

Physical state at room temperature Solid Liquid
Sumber (e) Haiwan (f) Tumbuhan

Sources Animals Plants
2 Nyatakan kepentingan minyak dan lemak kepada proses-proses dalam badan. TP 3

State the importance of oils and fats for the processes in the body.
– Sumber tenaga/Sources of energy
– Melindungi organ dalaman/Protect the internal organs
– Penebat haba/Thermal insulation
– Sumber nutrien/Sources of nutrients
155

3 Rajah di bawah menunjukkan tindak balas untuk menghasilkan sejenis lemak.
The diagram below shows the reaction to produce a type of fat.
H O
H H C O C R
O
 
H C OH O
H C OH + 3 HO C R H C O C Rʹ + 3H2O
O
H C OH
H C O C Rʺ
H
H
X Y Molekul lemak
Fat molecules
(a) Namakan sebatian TP 1
Name compound
(i) X : Gliserol/Glycerol
(ii) Y : Asid lemak /Fatty acid

(b) Lemak terbahagi kepada dua jenis. Nyatakan jenis-jenis lemak itu. TP 1
Fats are divided into two types. State the types of fats.
Lemak tepu dan lemak tak tepu/Saturated fats and unsaturated fats
(c) Namakan proses yang boleh digunakan untuk menukarkan minyak dalam bentuk cecair kepada
lemak dalam bentuk pepejal. TP 1
Name the process that can be used to change oil in the liquid form to fat in the solid form.
Latihan 2 Lemak Tepu dan Lemak Tak Tepu/Saturated and Unsaturated Fats
1 Lengkapkan peta buih di bawah dengan kegunaan minyak dan lemak dalam kehidupan harian.
Complete the bubble map below with the uses of oils and fats in daily life. TP 3
(a)
Sumber nutrisi
Nutritional sources
Kegunaan
minyak dan
lemak dalam
kehidupan harian
Uses of oils and fats
(c) in daily life (b)
Membuat
Menghasilkan sabun dan bahan
bahan api bio penjagaan diri
Producing biofuels Making soaps and
personal care items
156

2 Lengkapkan carta berikut. TP 3
Complete the following chart.
Lemak
Fats
Proses penghidrogenan
Lemak tepu Hydrogenation process Lemak tak tepu
Saturated fats Unsaturated fats
e.g. e.g.
Laman Web
PAK-21
CH3(CH2)16COOH CH3(CH2)7(CH)2(CH2)7COOH
Asid stearik Asid oleik
Stearic acid Oleic acid
(a) Persamaan
Similarities
– Terdiri daripada unsur C, H dan O

Consist of elements C, H and O
– Kumpulan berfungsi yang sama – karboksil
Same functional group – carboxyl
(b) Perbezaan
Differences
(i) Pepejal Keadaan fizikal pada suhu bilik (v) Cecair

Solid Physical state at room temperature Liquid
(ii) Tinggi (>20 °C) Takat lebur (vi) Rendah (<20 °C)
High (>20 °C) Melting point Low (<20 °C)
(iii) Tiada Kewujudan ikatan ganda dua (vii) Ada

Absent Existence of double bond Present
(iv) Asid lemak tepu Jenis asid lemak (viii) Asid lemak tak tepu
Saturated fatty acid Type of fatty acid Unsaturated fatty acid
Laman Web
Imbas kod QR atau layari https://www.verywellhealth.

com/difference-between-saturated-fats-and-
unsaturated-fats-697517 untuk maklumat tambahan
tentang lemak tepu dan lemak tak tepu
157

3 Lengkapkan peta buih di bawah dengan kesan pengambilan lemak tepu yang berlebihan. TP 3
Complete the bubble map below with the effects of excessive intake of saturated fats.
(a)
Strok Arteriosklerosis
Stroke Arteriosclerosis
Kesan
pengambilan lemak
tepu berlebihan
Effects of excessive
intake of saturated
fats
(c) (b)
Hipertensi
(tekanan darah
Serangan sakit
tinggi)
jantung
Hypertension
Heart attack
(high blood
pressure)
5.2 Bahan Pencuci/Cleaning Agents
Revisi Pantas
1 Sabun ialah garam natrium atau kalium bagi asid lemak.
Soaps are sodium or potassium salts of fatty acids.
2 Asid lemak ialah asid karboksilik yang berantai panjang yang mengandungi 12 hingga 18 atom karbon
per molekul.
Fatty acids are long chain of carboxylic acids containing 12 to 18 carbon atoms per molecule.
3 Saponifikasi ialah proses penyediaan sabun.
Saponification is the process of preparation of soaps.
4 Sabun disediakan dengan mendidihkan campuran lemak atau minyak dengan larutan alkali pekat
(natrium hidroksida atau kalium hidroksida).
Soaps are prepared by boiling a mixture of fats or oils with a concentrated alkali solution (sodium hydroxide or potassium
hydroxide).
5 Molekul lemak dipecahkan oleh alkali untuk menghasilkan asid lemak dan gliserol. Kemudian, asid
lemak dineutralkan oleh alkali tersebut untuk membentuk garam natrium yang dikenali sebagai sabun.
Fat molecules are broken down by the alkali to produce fatty acids and glycerol. Then, the fatty acids are neutralised by the
alkali to form sodium salts which are known as soaps.
6 Saponifikasi/Saponification:
O
H2C O C (CH2)14CH3
O
Didih O CH2OH
H C O C (CH2)14CH3
Boiled
O + 3NaOH 3CH3(CH2)14 C O–Na+ + CHOH
H2C O C (CH2)14CH3 CH2OH

Minyak kelapa sawit Natrium hidroksida Sabun (natrium palmitat) Gliserol
(ester semula jadi) Sodium hydroxide Soap (sodium palmitate) Glycerol
Palm oil (natural ester)
158

Asid lemak Alkali Sabun
Fatty acid Alkali Soap
CH3(CH2)14COO–Na+
Asid palmitik NaOH Natrium palmitat
Palmitic acid
Sodium palmitate
CH3(CH2)16COO–Na+
Asid stearik NaOH Natrium stearat
Stearic acid
Sodium stearate
CH3(CH2)7CH=CH(CH2)COO–K+
Asid oleik KOH Kalium oleat
Oleic acid
Potassium oleate
CH3(CH2)6CH=CHCH2CH=CH(CH2)5COO–K+
Asid linoleik KOH Kalium linoleat
Linoleic acid
Potassium linoleate
Latihan 3 Sabun/Soaps
TP 2 Memahami kimia konsumer dan industri serta dapat menjelaskan kefahaman tersebut.
1 (a) Apakah yang dimaksudkan dengan sabun? TP 1

What are meant by soaps?
Sabun ialah garam natrium atau kalium bagi asid lemak./Soaps are sodium or potassium salts of fatty acids.
(b) Namakan satu contoh sabun. TP 1

Name one example of soap.
Natrium palmitat/Sodium palmitate
(c) Tulis formula molekul bagi sabun di 1(b). TP 1

Write the molecular formula of the soap in 1(b).
CH3(CH2)14COONa
2 Namakan proses penyediaan sabun. TP 1

Name the process of preparing soap.
Saponifikasi/Saponification
3 Lukis formula struktur bagi gliserol. TP 2

Draw the structural formula of glycerol.
CH2 OH
CH OH
CH2 OH
4 Rajah di bawah menunjukkan struktur bagi molekul sabun. Namakan dua bahagian molekul sabun.
The diagram below shows the structure of soap molecule. Name the two parts of the soap molecule. TP 1
(a) Hidrofobik/Hydrophobic (b) Hidrofilik/Hydrophilic
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 O–Na+
CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2

O
159

5 Huraikan penyediaan sabun. TP 3 KBAT Menganalisis
Describe the preparation of soap.

(a) Senarai bahan dan radas:
List of materials and apparatus:
Minyak kelapa sawit, larutan natrium hidroksida 5.0 mol dm–3, natrium klorida, air suling, rod kaca,
bikar, spatula, penunu Bunsen, tungku kaki tiga, kasa dawai, corong turas, kertas turas, kelalang kon
Palm oil, 5.0 mol dm–3 sodium hydroxide solution, sodium chloride, distilled water, glass rod, beaker, spatula, Bunsen burner,
tripod stand, wire gauze, filter funnel, filter paper, conical flask
(b) Prosedur:
Procedure:
1. Tuangkan 10.0 cm3 minyak kelapa sawit ke dalam bikar./Pour 10.0 cm3 of palm oil into a beaker.
2. Tambahkan 50.0 cm3 larutan natrium 5.0 mol dm–3 ke dalam minyak sawit.
Add 50.0 cm3 of 5.0 mol dm–3 sodium hydroxide solution into the palm oil.
3. Didihkan campuran selama 10 minit./Boil the mixture for 10 minutes.
4. Kacau campuran dengan rod kaca./Stir the mixture using a glass rod.
5. Tambahkan 50.0 cm3 air suling dan tiga spatula natrium klorida ke dalam campuran.
Add 50.0 cm3 of distilled water and three spatulas of sodium chloride into the mixture.
6. Didihkan campuran selama 5 minit./Boil the mixture for 5 minutes.
7. Sejukkan campuran./Cool the mixture.
8. Turaskan campuran./Filter the mixture.
9. Bilas baki turasan dengan air suling./Rinse the residue with distilled water.
10. Keringkan baki turasan dengan menekannya di antara dua kertas turas.
Dry the residue by pressing it between two filter papers.
(c) Persamaan kimia:

Chemical equation:
CH2 O C (CH2)14CH3 CH2OH

O
+ 3NaOH CHOH + 3CH3(CH2)14COO–Na+

Video Eksperimen
CH O C (CH2)14CH3
O
PAK-21
CH2OH
CH2 O C (CH2)14CH3
Minyak kelapa sawit Larutan natrium Gliserol Molekul sabun

Palm oil hidroksida pekat Glycerol Soap molecule
Concentrated sodium
hydroxide solution
Video Eksperimen

youtube.com/watch?v=U7L4YPhtmW0
untuk menonton video eksperimen
penyediaan sabun.
160

Revisi Pantas
1 Detergen ialah garam natrium bagi asid sulfonik.
Detergents are sodium salts of sulphonic acids.
2 Dua jenis asid sulfonik yang digunakan untuk membuat detergen ialah asid alkil sulfonik dan asid
alkilbenzena sulfonik.
Two types of sulphonic acids used to make detergents are alkyl sulphonic acids and alkylbenzene sulphonic acids.
3 Dua jenis detergen ialah natrium alkilbenzena sulfonat dan natrium alkil sulfat.
Two types of detergents are sodium alkylbenzene sulphonate and sodium alkyl sulphate.
4 Terdapat dua cara untuk menghasilkan detergen:
There are two ways to produce detergents:
Alkena rantai panjang/Long-chain alkene Alkohol rantai panjang

CH3(CH2)nCH = CH2 Long-chain alcohol
CH3(CH2)nCH2 OH
Pengalkilan/Alkylation Benzena/Benzene
Alkilbenzena/Alkylbenzene
CH3 Pensulfonan H2SO4(aq/ak)
Sulphonation
CH3(CH2)n C
Pensulfonan/Sulphonation H2SO4(aq/ak)
Asid alkil sulfonik/Alkyl sulphonic acid
Asid alkilbenzena sulfonik
Alkylbenzene sulphonic acid O

CH3 O CH3(CH2)nCH2 O S OH

CH3(CH2)n C S OH O

H O
Peneutralan
NaOH(aq/ak)
Peneutralan/Neutralisation NaOH(aq/ak) Neutralisation
Natrium alkilbenzena sulfonat Natrium alkil sulfat

Sodium alkylbenzene sulphonate Sodium alkyl sulphate
CH3 O O

CH3(CH2)n C S O –Na+ CH3(CH2)nCH2 O S O–Na+

H O O
Latihan 4 Detergen/Detergents
1 Apakah yang dimaksudkan dengan detergen? TP 1

What are meant by detergents?
Detergen ialah garam natrium bagi asid sulfonik./Detergents are sodium salts of sulphonic acids.
2 (a) Namakan dua jenis detergen. TP 1

Name two types of detergents.
1. Natrium alkilbenzena sulfonat/Sodium alkylbenzene sulphonate
2. Natrium alkil sulfat/Sodium alkyl sulphate
161

(b) Lukis formula struktur bagi dua jenis detergen. TP 2
Draw the structural formulae of the two types of detergents.
CH3 O O

CH3(CH2)n C S O–Na+ CH3(CH2)nCH2 O S O–Na+

H O O
Natrium alkilbenzena sulfonat Natrium alkil sulfat
Sodium alkylbenzene sulphonate Sodium alkyl sulphate
3 Nyatakan dua langkah penyediaan detergen. TP 1

State two preparation steps of detergents.
(a) Langkah I/Step I: Pensulfonan/Sulphonation
(b) Langkah II/Step II: Peneutralan/Neutralisation
4 Rajah-rajah di bawah menunjukkan struktur bagi molekul detergen. Lukis bahagian hidrofobik dan
hidrofilik dalam ruang yang disediakan. TP 2
The diagrams below show the structure of detergent molecules. Draw the hydrophobic and hydrophilic parts in the space
provided.
(a) Natrium alkil sulfat
Sodium alkyl sulphate
O

CH3(CH2)nCH2 O S O–Na+

O
(i) (ii) O

CH3(CH2)nCH2 O S O–

O
Hidrofobik Hidrofilik
Hydrophobic Hydrophilic
(b) Natrium alkilbenzena sulfonat

Sodium alkylbenzene sulphonate
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 O
CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 S O–Na+
(i) (ii) O
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2

S O–
O
Hidrofobik Hidrofilik
Hydrophobic Hydrophilic
162

Revisi Pantas
1 Sabun dan detergen larut di dalam air untuk menghasilkan ion sabun dan ion detergen masing-masing.
Soaps and detergents dissolve in water to produce soap ions and detergent ions respectively.
2 Sabun dan detergen mengurangkan tegangan permukaan air dan membenarkan air membasahi
permukaan kain.
Soaps and detergents reduce the surface tension of water and allow water to wet the surface of cloth.
3 Ion sabun dan ion detergen bertindak sebagai agen pencucian, contoh:
Soap ions and detergent ions act as cleansing agents, example:
CH3(CH2)16COONa → CH3(CH2)16COO– + Na+
Molekul sabun Ion sabun Ion natrium
Soap molecule Soap ion Sodium ion
4 Ion sabun dan ion detergen mempunyai bahagian hidrofobik yang sangat larut di dalam bahan organik
dan bahagian hidrofilik yang sangat larut di dalam air.
Soap ions and detergent ions have a hydrophobic part which is highly soluble in organic materials and a hydrophilic part which
is highly soluble in water.
Latihan 5 Tindakan Pencucian Sabun dan Detergen

Cleansing Action of Soaps and Detergents
1 Isi tempat kosong dengan perkataan yang betul untuk menerangkan tindakan pencucian sabun.
Fill in the blanks with the correct word to explain the cleansing action of soap. TP 3
(a) Ion Na+ natrium

Na+ ion Sabun larut di dalam air untuk membentuk ion
dan ion sabun. Bahagian hidrofobik ion sabun larut di dalam
Ion sabun gris
, manakala bahagian hidrofilik larut di dalam
Soap ion
air
.
sodium
Soap dissolves in water to form ions and soap ions. The
grease
hydrophobic parts of soap ions dissolve in , while the hydrophilic
Gris Kain water
Grease parts of soap ions dissolve in .
Cloth
(b) Sabun mengurangkan tegangan permukaan
air. Tindakan ini
membasahi Kocakan
membolehkan air permukaan kain.
membantu menanggalkan gris dan memecahkan gris kepada

titisan
kecil.
surface tension
Soap reduces the of water. This action allows water to
wet Agitation
the surface of cloth. helps to pull the grease
droplets
free and also breaks the grease into small .
(c) Cas negatif

pada permukaan titisan kecil gris menolak
antara satu sama lain dan menghalang titisan-titisan itu daripada
emulsi
bergabung semula. Larutan terbentuk. Sabun
pengemulsian
bertindak sebagai agen .
negative
The charges on the surface of the small droplets of grease repel
Emulsion
each other and prevent them from regrouping. solution is
emulsifying
formed. Soap acts as an agent.
163

(d)
Buih-buih
yang terbentuk mengapungkan titisan gris di dalam
Kotoran
air. boleh disingkirkan dengan membilas kain itu
bersih
dengan air yang .
bubbles
The formed float the greasy droplets in the water.
Stain clean
can be removed by rinsing the cloth with
water.
2 Bandingkan keberkesanan tindakan pencucian antara sabun dengan detergen di dalam air lembut,
air liat dan air berasid. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. TP 3
Compare the effectiveness of the cleansing action between soap and detergent in soft water, hard water and acidic water.
Fill in the blanks with the correct answer.
(a) Air lembut/Soft water
Sabun dan detergen berkesan sebagai agen pencuci di dalam air lembut.
cleansing agents
Soaps and detergents are effective as in soft water.
(b) Air liat/Hard water
(i) Sabun kurang berkesan sebagai agen pencuci kerana air liat mengandungi
ion kalsium dan ion magnesium .
calcium ions
Soaps are less effective as a cleansing agent because hard water contains and
magnesium ions
.
(ii) Ion sabun bertindak balas dengan ion kalsium dan ion magnesium untuk membentuk
kekat .
scum
Soap ions react with calcium ions and magnesium ions to form .
(iii) Sebaliknya, detergen berkesan kerana ion detergen bertindak balas dengan
ion kalsium dan ion magnesium untuk membentuk garam yang
larut di dalam air.

calcium ions
On the other hand, detergents are effective because detergent ions react with and
magnesium ions salt

to form that is soluble in water.
(c) Air berasid/Acidic water

(i) Sabun tidak berkesan kerana ion sabun bertindak balas dengan ion hidrogen untuk
membentuk asid lemak yang tidak larut di dalam air.
hydrogen ions fatty acids
Soaps are not effective because soap ions react with to produce
which are insoluble in water.
(ii) Detergen berkesan sebagai agen pencuci kerana membentuk asid organik yang larut.
Detergents are effective as a cleansing agent because the organic acid formed is soluble.
164

3 Nyatakan bahan tambah dalam detergen dan fungsi masing-masing. TP 2
State the additives in detergents and their functions.
Bahan tambah Contoh Fungsi

Additive Example Function
Menukarkan kotoran kepada bahan tidak

(a) Agen pemutih Natrium perborat
berwarna
Whitening agent Sodium perborate
Converts stains into colourless substances
Mencernakan kotoran protein dan

membentuk bahan yang larut di dalam
(b) Enzim Amilase, lipase dan protease
Enzyme Amylase, lipase and protease air
Digests protein stains and forms water- soluble
substances
Natrium sulfat kontang, natrium silikat

(c) Agen pengering kontang Memastikan serbuk detergen kekal kering
Drying agent Anhydrous sodium sulphate, Ensures that the detergent powder stays dry
anhydrous sodium silicate
(d) Pelembut air dan Melembutkan air liat dan meningkatkan

pembina Natrium trifosfat keberkesanan pencucian detergen
Water softener and Sodium triphosphate Softens hard water and enhances the cleansing
builder efficiency of detergent
5.3 Bahan Tambah Makanan/Food Additives
Revisi Pantas
Jenis bahan tambah

Contoh Fungsi
makanan Example Function
Types of food additives
Natrium nitrit, natrium benzoat,

Menghalang pertumbuhan
Pengawet cuka, gula
Preservatives
mikroorganisma
Sodium nitrite, sodium benzoate,
Inhibits the growth of microorganisms
vinegar, sugar
Asid askorbik, asid sitrik, Menghalang pengoksidaan lemak atau

Pengantioksida
Antioxidants
tokoferol minyak oleh oksigen
Ascorbic acid, citric acid, tocopherol Prevents the oxidation of fats or oils by oxygen
Memastikan campuran minyak dan air di

dalam makanan bercampur dengan sebati
Penstabil Pektin, agar-agar
Stabilisers Pectin, agar dan kekal sebagai emulsi
Ensures that the mixture of oil and water in food
are mixed well and remains as emulsion
Pemekat Gam akasia, gelatin Memekatkan cecair

Thickeners Acacia gum, gelatine Thickens liquid
Mononatrium glutamat,
Memberi atau meningkatkan rasa
Perisa aspartam, etil etanoat
Flavourings
makanan
Monosodium glutamate,
Gives or enhances the taste of food
aspartame, ethyl ethanoate
Sebatian azo, sebatian trifenil, Memberikan warna kepada makanan

Pewarna karamel supaya kelihatan lebih menarik dan segar
Dyes Azo compound, triphenyl Gives colour to food to make it appear more
compound, caramel interesting and fresh
Menyatukan dua cecair yang tidak

Pengemulsi Monogliserida, lesitin
Emulsifiers Monoglycerides, lecithin
bercampur
Combines two immiscible liquids
165

Latihan 6 Kegunaan Bahan Tambah Makanan/Uses of Food Additives
1 Rajah di bawah menunjukkan buah-buahan yang dijeruk menggunakan bahan X.

The diagram below shows several jars of fruits pickled using substance X.
(a) Namakan bahan X. TP 1

Name substance X.
Cuka/Vinegar
(b) Apakah jenis bahan tambah makanan yang diwakili oleh bahan X? TP 1
What is the type of food additive represented by substance X?
Pengawet/Preservative
(c) Apakah fungsi bahan X dalam jeruk buah-buahan? TP 2

What is the function of substance X in pickled fruits?
Untuk membunuh atau mencegah pertumbuhan mikroorganisma
To kill or inhibit the growth of microorganisms
(d) Bagaimanakah bahan X berfungsi? TP 2

How does substance X work?
Cuka menyediakan keadaan berasid yang mencegah pertumbuhan mikroorganisma.
Vinegar provides an acidic condition that inhibits the growth of microorganisms.
2 Rajah di bawah menunjukkan aiskrim yang menjadi kesukaan ramai. Bahan Y telah ditambah untuk
menghasilkan aiskrim dengan tekstur yang licin dan berkrim.
The diagram below shows ice creams which are liked by most people. Substance Y was added to produce ice creams with
a smooth and creamy texture.
(a) Berikan satu contoh bagi bahan Y. TP 1

Give one example of substance Y.
Lesitin/Lecithin
(b) Apakah jenis bahan tambah yang diwakili oleh bahan Y? TP 1

What is the type of food additive represented by substance Y?
Pengemulsi/Emulsifier
(c) Apakah yang akan berlaku sekiranya bahan Y tidak ditambahkan ke dalam aiskrim? TP 2
What will happen if substance Y is not added to the ice creams?
Lapisan air dan lemak akan terpisah./Layers of water and fat will separate.
166

Latihan 7 Kesan Bahan Tambah Makanan terhadap Kesihatan/Effects of Food Additives on Health
Lengkapkan jadual di bawah. TP 3

Bahan tambah makanan Kesan sampingan terhadap kesihatan

Food additive Side effect on health
(a) Mononatrium glutamat Alergi, sakit dada dan kesukaran bernafas

Monosodium glutamate Allergy, chest pain and difficulty in breathing
(b) Natrium nitrit Boleh menyebabkan kerosakan otak dan kanser

Sodium nitrite Can cause brain damage and cancer
(c) Tartrazin Kelampauaktifan (hiperaktiviti) dalam kanak-kanak

Tartrazine Hyperactivity in children
5.4 Ubat-ubatan dan Bahan Kosmetik/Medicines and Cosmetics
Revisi Pantas
i THINK
Ubat
Medicines
Tradisional Moden
Traditional Modern
Analgesik Antimikrob Ubat psikotik Antialergi Kortikosteroid

Analgesics Antimicrobials Psychotic drugs Anti allergies Corticosteroids
• Parasetamol • Penisilin • Stimulan • Cetirizine • Aristocort

Paracetamol Penicillin Stimulants Cetirizine Aristocort
• Aspirin • Streptomisin • Antidepresan • Difenhidramin • Dekadron
Aspirin Streptomycin Antidepressants Diphenhydramine Decadron
• Antipsikotik
Antipsychotics
Ubat psikotik Fungsi Ubat

Psychotic drugs Function Medicine
• Meningkatkan aktiviti otak dan badan • Kafeina
Stimulan Increases the activities of the brain and body Caffeine
Stimulants • Merangsang perasaan supaya yakin, bertenaga dan aktif • Amfetamin
Stimulates the feeling to be confident, energetic and active Amphetamine
• Barbiturat
Antidepresan Mengurangkan ketegangan dan kebimbangan Barbiturate
Antidepressants Reduces stress and anxiety • Trankuilizer
Tranquiliser
• Klorpromazin
Digunakan dalam rawatan penyakit mental seperti
Antipsikotik Chlorpromazine
skizofrenia
Antipsychotics • Haloperidol
Used in treating mental illnesses such as schizophrenia
Haloperidol
167

Latihan 8 Ubat Tradisional/Traditional Medicines
Tulis kegunaan ubat tradisional berikut. TP 3

Write the uses of the following traditional medicines.
Ubat tradisional Kegunaan

Traditional medicine Uses
(a) Lidah buaya Untuk merawat luka, lecur atau kegatalan

Aloe vera To treat wounds, burns or irritations
(b) Halia Untuk memanaskan badan dan menyingkirkan gas berlebihan daripada badan
Ginger To keep the body warm and removes excess gas from the body
(c) Bawang putih Mencegah serangan asma dan merendahkan tekanan darah tinggi
Garlic Prevents asthma attacks and lowers high blood pressure
(d) Kuinin Untuk merawat malaria

Quinine For treating malaria
Latihan 9 Ubat Moden/Modern Medicines


Jenis ubat moden Contoh Fungsi

Type of modern medicine Example Function
(a) Aspirin (b) Melegakan kesakitan
Analgesik Aspirin Relieve pain
Analgesics
(c) Ubat psikotik (d) Mengaktifkan aktiviti otak

Psychotic drugs Amfetamin Activate brain activities
Amphetamine
(e) Antimikrob (f) Penisilin (g) Membunuh dan menghalang pertumbuhan

Antimicrobials Penicillin bakteria
Kill and prevent bacterial growth
(h) Merawat simptom seperti bersin, kegatalan dan

Antialergi Difenhidramin ruam
Anti allergies Diphenhydramine Treat symptoms such as sneezing, itching and rashes
(i) Mengurangkan keradangan

Kortikosteroid Dekadron Reduce inflammation
Corticosteroids Decadron
168

2 Ubat psikotik boleh dikelaskan kepada tiga jenis. Tulis fungsi dan berikan satu contoh bagi setiap
jenis. TP 3
Psychotic drugs can be classified into three types. Write the function and give an example of each type.
Ubat psikotik
Psychotic drugs
Jenis Stimulan Antidepresan Antipsikotik

Type Stimulants Antidepressants Antipsychotics
(a) Merangsang (b) Mengawal (c) Merawat

aktiviti otak dan kemurungan penyakit mental
Fungsi badan Control depression Treat mental
Function Stimulate the activities illnesses
of the brain and body
(d) Amfetamin (e) Barbiturat dan (f) Klorpromazin

Contoh Amphetamine trankuilizer Chlorpromazine
Example Barbiturate and
tranquiliser
3 Nyatakan kesan sampingan ubat moden berikut. TP 3

State the side effects of the following modern medicines.
Ubat moden Kesan sampingan

Modern medicine Side effects
(a) Aspirin Boleh menyebabkan pendarahan dalam perut

Aspirin Can cause bleeding in the stomach
(b) Amfetamin Boleh menyebabkan ketagihan

Amphetamine Can cause addiction
(c) Kodeina Boleh menyebabkan ketagihan

Codeine Can cause addiction
(d) Penisilin Boleh menyebabkan alergi

Penicillin Can cause allergy
(e) Streptomisin Boleh menyebabkan alergi

Streptomycin Can cause allergy
(f) Stimulan Boleh menyebabkan ketagihan, kelakuan ganas, insomnia

Stimulants Can cause addiction, violent behaviour, insomnia
(g) Antidepresan Boleh menyebabkan ketagihan

Antidepressants Can cause addiction
(h) Antipsikotik Boleh menyebabkan tekanan darah tinggi

Antipsychotics Can cause high blood pressure
169

Revisi Pantas
1 Kosmetik ialah bahan yang digunakan secara luaran untuk membersih, melindungi atau mencantikkan
penampilan seseorang individu.
Cosmetics are materials that are used externally to cleanse, protect or enhance the appearance of individuals.
2 Bahan asas yang terdapat dalam kosmetik adalah seperti:
Basic ingredients found in cosmetics are:
(a) Air/ Water
(b) Pengawet/ Preservatives
(c) Pelembap/ Moisturisers
(d) Pewarna/ Dyes
(e) Pengemulsi/ Emulsifiers
(f) Pemekat/ Thickeners
(g) Pewangi/ Fragrances
Latihan 10 Kosmetik/Cosmetics
1 Nyatakan maksud kosmetik. TP 1

State the meaning of cosmetics.
Produk atau bahan yang digunakan secara luaran untuk membersih, melindungi atau mencantikkan
penampilan seseorang.
Products or materials that are used externally to cleanse, protect or enhance the appearances of individuals.
2 Lengkapkan jadual berikut dengan fungsi dan contoh yang sesuai bagi beberapa bahan dalam
kosmetik. TP 2
Complete the following table with the function and suitable example of some ingredients in cosmetics.
Bahan Function Example

Ingredient Fungsi Contoh
(a) Pengemulsi Membaur air dan minyak Lesitin

Emulsifiers To emulsify water and oil Lecithin
(b) Pewangi Memberi bau wangi kepada produk Minyak pati

Fragrances Give pleasant smell to product Essential oils
(c) Pelembap Memberi kelembapan dalam produk Natrium laktat

Moisturisers Give moisture in the product Sodium lactate
(d) Pewarna Memberi warna kepada produk Ferum(II) oksida

Dyes Give colour to products Iron(II) oxide
(e) Pengawet Untuk menghalang kosmetik daripada rosak Paraben

Preservatives To prevent cosmetic from spoil Paraben
3 Nyatakan tiga jenis kosmetik yang terdapat di pasaran. TP 1

State three types of cosmetics found in the market.
1. Kosmetik rias/Makeup cosmetics
2. Kosmetik perawatan/Treatment cosmetics
3. Pewangi/Fragrances
170

4 Lengkapkan peta pokok berikut dengan kebaikan kosmetik buatan sendiri. TP 2 KBAT Menganalisis
Complete the following tree map with the advantages of homemade cosmetics.
Kebaikan kosmetik buatan sendiri

Advantages of homemade cosmetics
(a) Kos rendah (b) Selamat dan tiada bahan (c) Mudah dihasilkan daripada
Low cost kimia toksik sumber semula jadi
Safe and free from toxic chemicals Easy to produce from natural
sources
5 Lengkapkan peta pokok berikut dengan keburukan kosmetik komersial. TP 2 KBAT Menilai
Complete the following tree map with the disadvantages of commercial cosmetics.
Keburukan kosmetik komersial

Disadvantages of commercial cosmetics
(a) Mengandungi bahan kimia (b) Memberi kesan sampingan (c) Tidak menghasilkan
toksik dan tidak sah yang yang berbahaya keputusan seperti yang
ditambah secara berlebihan Give harmful side effects ditunjukkan/diiklankan
Contain toxic and illegal chemicals Do not produce results as claimed/
that are added in excess advertised
5.5 Aplikasi Nanoteknologi dalam Industri/Application of Nanotechnology in Industry
Revisi Pantas
1 Nanosains ialah kajian pengolahan bahan-bahan pada skala nano.
Nanoscience is a study of the processing of materials on nanoscale.
2 Nanoteknologi merupakan pembangunan bahan atau peranti dengan memanfaatkan ciri-ciri zarah
nano.
Nanotechnology is the development of materials or devices that utilises the properties of nano particles.
3 Zarah nano ialah zarah bersaiz antara 1 nanometer hingga 100 nanometer (1 nm = 10–9 meter). Semakin
kecil saiz sesuatu zarah, semakin besar nisbah antara luas permukaan dengan isipadu.
Nano particles are particles between 1 nanometre and 100 nanometres (1 nm = 10–9 meters). The smaller the size of a particle,
the greater the ratio of surface area and volume.
4 Saiz zarah yang sangat kecil ini membolehkan zarah tersebut menembusi lapisan kulit, aliran darah,
sistem limfa dan lain-lain.
The extremely small particles size allows it to penetrate the skin, bloodstream, lymph system and so on.
5 Fenomena ini memungkinkan penciptaan bahan yang menarik serta kegunaan yang pelbagai.
This phenomenon allows for the creation of interesting materials as well as various uses.
Latihan 11 Nanosains dan Nanoteknologi

Nanoscience and Nanotechnology
1 Apakah yang dimaksudkan dengan nanosains? TP 1

What is meant by nanoscience?
Nanosains ialah kajian pengolahan bahan-bahan pada skala nano.
Nanoscience is a study of the processing of materials on nanoscale.
171

2 Apakah yang dimaksudkan dengan nanoteknologi? TP 1
What is meant by nanotechnology?
Nanoteknologi merupakan pembangunan bahan atau peranti dengan memanfaatkan ciri-ciri zarah nano.
Nanotechnology is the development of materials or devices that utilises the properties of nano particles.
3 Nyatakan ciri zarah yang boleh dikategorikan sebagai zarah nano. TP 2

State the characteristic of particles that can be categorised as nano particles.
[Apa] Zarah yang bersaiz antara 1 nanometer dan 100 nanometer.
[What] Particles that are between 1 nanometre and 100 nanometres in size.
Latihan 12 Aplikasi Nanoteknologi dalam Kehidupan Harian

Application of Nanotechnology in Daily Life
1 Nyatakan aplikasi nanoteknologi dalam bidang berikut. TP 3

State the application of nanotechnology in the following fields.
Bidang Aplikasi
Field Application
(a) Pertanian Racun perosak bersaiz nano menjadi lebih efektif

Agriculture Nanosized pesticides become more effective
(b) Perubatan Ubat bersaiz nano dalam sistem penyampaian ubat

Medical Nanosized drugs in drug delivery system
(c) Semikonduktor Semikonduktor dibuat lebih kecil dan lebih efisyen

Semiconductor Semiconductors are made smaller and more efficient
2 Apakah yang dimaksudkan dengan grafen? TP 1

What is meant by graphene?
Grafen merupakan salah satu alotrop bagi karbon./Graphene is one of the carbon allotropes.
3 Helaian grafen digunakan untuk membina grafit. Lukis struktur helaian grafen. TP 2 KBAT Menganalisis
Graphene sheets are used to build graphite. Draw the structure of graphene sheet.
4 Nyatakan tiga sifat fizik grafen. TP 2

State three physical properties of graphene.
1. Kenyal/Elastic
2. Kuat dan keras/Strong and hard
3. Rintangan elektrik yang sangat rendah/Very low electrical resistance
172

5 Nyatakan tiga kegunaan grafen dalam bidang nanoteknologi. TP 3
State three uses of graphene in the field of nanotechnology.
1. Membuat sensor/ Making censors
2. Digunakan dalam penapis air/ Used in water filters
3. Bahan untuk membuat bateri/ Material to make batteries
5.6 Aplikasi Teknologi Hijau dalam Pengurusan Sisa Industri

Application of Green Technology in Industrial Waste Management
Revisi Pantas
Teknologi Hijau ialah pembangunan dan aplikasi produk atau peralatan dan sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi serta meminimumkan kesan negatif daripada aktiviti manusia.
Green Technology is the development and application of products or equipment and systems to protect the environment and the
environment and minimize the negative impact of human activities.
Latihan 13 Aplikasi Teknologi Hijau dalam Pengurusan Sisa dan Air Sisa
Green Technology in Waste and Wastewater Management
1 Nyatakan tiga kepentingan Teknologi Hijau kepada hidupan. TP 3

State three importance of Green Technology to the living things.
1. Untuk menambah baik kesihatan dan kehidupan manusia./ To improve human health and lifestyle.
2. Untuk mengurangkan kesan pemanasan global./ To reduce the effects of global warming.
3. Mengekalkan ekosistem yang seimbang antara manusia, haiwan dan tumbuhan.
To retain a balance ecosystem between humans, animals and plants.
2 Lengkapkan jadual di bawah dengan aplikasi Teknologi Hijau yang terlibat dalam sektor berikut.
Complete the table below with the application of Green Technology involved within the following sectors. TP 3
Sektor Aplikasi
Sector Application
(a) Bangunan Bangunan jimat tenaga/Gunakan bahan binaan mesra alam

Buildings Energy saving buildings/Use green building materials
(b) Industri Gunakan mesin yang cekap tenaga

Industry Use energy efficient machines
(c) Pengangkutan Gunakan bahan api alternatif seperti biodiesel

Transportation Use alternative fuels such as biodiesel
(d) Bekalan tenaga Gunakan tenaga boleh diperbaharui seperti tenaga solar dan angin
Energy supply Use renewable energy such as solar and wind energy
Kitar semula sisa dan gunakan kaedah Olahan Larutlesapan Tapak

(e) Pengurusan sisa dan air sisa
Pelupusan
Waste and wastewater management
Recycle wastes/Use the Landfill Leachate Treatment method
173

3 Kempen kesedaran bagi pengasingan sisa pepejal merupakan salah satu usaha untuk Bumi yang
lebih hijau. Lengkapkan carta alir di bawah bagi menunjukkan langkah-langkah yang perlu
dilakukan dalam mengurus sisa pepejal menggunakan konsep Teknologi Hijau. TP 2
Awareness campaign for sorting solid wastes is one of the efforts for a greener Earth. Complete the flow chart below to
show the steps that need to be taken in managing solid wastes using the concept of Green Technology.
(a) Sisa pepejal

Solid wastes
(b) Pengasingan sisa Pengumpulan sisa pepejal

Waste segregation Solid waste collection
Pusat pengasingan sisa

Waste sorting centre
(c) Kitar semula Penunuan

Recycling Incineration
(d) Tapak pelupusan

Landfill
Pengumpulan gas metana (e) Olahan Larutlesapan Tapak Pelupusan

Methane gas recovery Landfill Leachate Treatment
4 Apakah kelebihan rawatan dengan menggunakan Teknologi Hijau dalam pengurusan sisa dan air
sisa? TP 2
What are the advantages of treatment by using Green Technology in waste and wastewater management?
1. Mengurangkan jejak kaki karbon/Reduce carbon footprints
2. Enapcemar boleh digunakan sebagai baja organik/Sludge can be used as organic fertilisers

Kertas 1
1 Rajah 1 menunjukkan tindak balas untuk Apakah bahan Y?

menghasilkan sabun. What is substance Y?
Diagram 1 shows the reaction to produce soap. A Ester
Ester
O O

B Gliserol
Glycerol
CH2 O C C17H35 Na+ –O C C17H35
O C Asid lemak
O Fatty acid
NaOH D Asid stearik
CH O C C17H35 Y +
O Δ Na+ –O C C17H35 Stearic acid
O
CH2 O C C17H35
Na+ –O C C17H35
Rajah 1/Diagram 1
174

2 Apakah jenis ubat yang betul bagi contoh 5 Antara pernyataan berikut, yang manakah
berikut? betul mengenai minyak dan lemak?
What is the correct type of medicine for the following Which of the following statements is correct about oils
examples? and fats?
A Lemak dan minyak adalah sama dari segi
Streptomisin Kodeina kimia
Streptomycin Codeine Fats and oils are chemically the same
B Lemak dan minyak ialah campuran asid
A Antimikrob Stimulan lemak dan gliserol
Antimicrobial Stimulant Fats and oils are mixtures of fatty acids and glycerol
C Lemak berasal daripada tumbuhan,
B Antimikrob Analgesik manakala minyak berasal daripada
Antimicrobial Analgesic
haiwan
Fats come from plants, while oils come from animals
C Analgesik Antimikrob D Lemak dan minyak tidak penting kerana
Analgesic Antimicrobial
membawa kepada masalah kesihatan
Fat and oils are not important because they lead to
D Analgesik Analgesik health problems
Analgesic Analgesic
6 Pernyataan yang manakah betul tentang

3 Pasangan bahan tambah makanan dan sabun dan detergen?
Which statements are correct about soap and detergent?
fungsinya yang manakah dipadankan dengan
betul? Sabun Detergen
Which pair of food additive ant its function is correctly Soap Detergent
matched?
A Berkesan di dalam Berkesan di dalam
Bahan tambah air lembut dan air air liat sahaja
Fungsi Effective in hard water
makanan Function liat
Food additive Effective in soft and hard only
water
A Pengantioksida Mencegah lemak dalam
Antioxidants makanan daripada B Garam kalsium bagi Garam kalsium bagi
dioksidakan oleh oksigen asid lemak asid sulfonik
Prevents fats in food from being A calcium salt of fatty A calcium salt of
oxidised by oxygen acids sulphonic acids
B Perisa Menghalang campuran C Kurang larut di Sangat larut di

Flavourings air dan minyak daripada dalam air dalam air
terpisah Less soluble in water Very soluble in water
Prevents a mixture of Bertindak balas Bertindak balas
water and oil from separating
D
dengan ion dengan ion
C Penstabil Meningkatkan nilai magnesium untuk magnesium untuk
Stabilisers nutrisi makanan menghasilkan kekat membentuk garam
Enhances the nutritional value Reacts with magnesium terlarutkan
of food ions to form scum Reacts with magnesium
ions to form a soluble salt
D Pengemulsi Menghalang
Emulsifiers pertumbuhan
mikroorganisma 7 Sebagai doktor yang merawat pesakit, pakaian
Prevents the growth of
microorganisms seragam Dr. Raziq kadangkala mempunyai
kesan kotoran darah. Bahan tambah detergen
4 Antara pernyataan berikut, yang manakah yang manakah akan menghilangkan kesan
betul tentang bahagian hidrofilik sabun? darah dengan berkesan?
Which of the following statements is correct about the As a doctor who treats patients, Dr. Raziq’s uniform
hydrophilic part in soap? sometimes stained with blood. Which detergent additive
A Bertindak balas dengan asid untuk can remove the blood stain effectively?
membentuk garam A Agen pemutih
Reacts with acid to form salt Whitening agent
B Menambah tegangan permukaan air B Agen pewangi
Increases the surface tension of water Fragrance agent
C Untuk mengemulsikan air C Agen penstabil
To emulsify water Stabilising agent
D Larut di dalam air D Enzim biologi
Dissolves in water Biological enzyme
175

8 Rajah 2 menunjukkan formula struktur sabun. 11 Apakah peranan natrium tripolifosfat dalam
Diagram 2 shows the structural formula of a soap. detergen?
What is the role of sodium tripolyphosphate in
O detergents?
A Untuk membuat pakaian berbau segar
H2 H 2 H 2 H 2 H 2 H 2 H 2 H 2
C C C C C C C C C dan bersih
To make clothes smell fresh and clean
H3C C C C C C C C C O Na – + B Untuk membuat fabrik kelihatan lebih
H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 H2 putih dan cerah
To make fabrics appear whiter and brighter
Rajah 2/Diagram 2 C Untuk membuang kotoran berwarna
melalui proses pengoksidaan
Apakah bahan mentah utama yang diperlukan To remove coloured stains through the oxidation
untuk menyediakan sabun ini? process
What are the main raw materials required to prepare D Untuk melembutkan air liat dan
this soap? meningkatkan kecekapan pencucian
A Lemak dan natrium klorida detergen
Fats and sodium chloride To soften hard water and enhance the cleansing
B Gliserol dan natrium klorida efficiency of the detergent
Glycerol and sodium chloride
C Minyak dan natrium hidroksida 12 Antara yang berikut, yang manakah aplikasi
Oil and sodium hydroxide grafen dalam industri nanoteknologi?
D Natrium klorida dan natrium hidroksida Which of the following are the applications of graphene
Sodium chloride and sodium hydroxide in nanotechnology industry?
I Bateri ion litium mempunyai kelajuan
9 Rajah 3 menunjukkan formula struktur bagi pengecasan yang perlahan
molekul detergen. Lithium-ion batteries have a slow charging speed
Diagram 3 shows the structural formula of a detergent II Meningkatkan kapasiti penyimpanan
molecule. tenaga sel suria
Increases the energy storage capacity of solar cells
O III Cat yang mengandungi grafen mudah
Y terkakis
S O–Na+ Paints containing graphene are easily corroded
IV Kelenturan grafen membolehkan skrin
CH3(CH2)10CH2
O sentuh telefon pintar dilentur atau dilipat
Its flexibility allows the touch screen of a
Rajah 3/Diagram 3 smartphone to be flexed and folded
A I dan II
Antara yang berikut, yang manakah betul I and II
tentang bahagian Y? B I dan III
Which of the following is correct about part Y? I and III
A Hidrofilik C II dan IV
Hydrophilic II and IV
B Hidrofobik D III dan IV
Hydrophobic III and IV
C Sangat larut di dalam air
Very soluble in water 13 Kaedah yang manakah berkaitan dengan
D Tidak larut di dalam bahan organik Teknologi Hijau dalam bidang pengangkutan?
Does not dissolve in organic materials Which method is related to Green Technology in
tranportation?
10 Apakah fungsi air dalam produk kosmetik? A Gunakan bahan api sel hidrogen dalam
What is the function of water in cosmetic products? kenderaan
A Memberi bau wangi Use of hydrogen cell fuel in vehicles
Gives pleasant smell B Memandu kenderaan dengan lebih laju
B Memekatkan produk Driving the vehicles faster
Thickens the product C Gunakan diesel yang lebih murah
C Memberi warna kepada produk Use of cheaper diesel
Gives colour to the product D Gunakan kenderaan yang mahal
D Sebagai pelarut dalam proses penghasilan Use expensive vehicles
As solvents in the production process
176

Kertas 2
Bahagian A
1 Rajah 1 menunjukkan struktur anion bagi bahan X dan bahan Y.

Diagram 1 shows the structure of anions of substances X and Y.
Bahan X/Substance X Bahan Y/Substance Y
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2
O
CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 C O– CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 O S O–
O O
Rajah 1/Diagram 1
(a) (i) Namakan bahan X.

Name substance X.
Sabun/Soap
[1 markah/ mark]
(ii) Apakah nama proses untuk membuat bahan X?
What is the name of the process to make substance X?
Saponifikasi/Saponification
[1 markah/ mark]
(iii) Cadangkan dua bahan mentah yang digunakan untuk membuat bahan X.
Suggest two raw materials used to make substance X.
Minyak kelapa sawit dan larutan natrium hidroksida/Palm oil and sodium hydroxide solution
[1 markah/ mark]
(iv) Struktur bahan X boleh dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu hidrofilik dan hidrofobik.
Lukis bahagian hidrofilik dan hidrofobik dalam ruang di bawah.
The structure of substance X can be divided into two parts, hydrophilic and hydrophobic.
Draw the hydrophilic and hydrophobic parts in the space below.
CH3 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2

C O–
O CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2
Bahagian hidrofilik Bahagian hidrofobik

Hydrophilic part Hydrophobic part
[1 markah/ mark]
(b) (i) Namakan bahan Y.
Name substance Y.
Detergen/Detergent
[1 markah/ mark]
(ii) Lukis struktur bahan Y yang larut di dalam bahan organik.
Draw the structure of substance Y that is soluble in organic materials.
CH2 CH2 CH2 CH2 CH2

[1 markah/ mark]
177

(iii) Nyatakan tiga bahan mentah yang digunakan untuk membuat bahan Y.
State three raw materials used to make substance Y.
Alkohol, asid sulfurik, larutan natrium hidroksida./Alcohol, sulphuric acid, sodium hydroxide solution
[1 markah/ mark]
(c) (i) Bandingkan keberkesanan pencucian antara bahan X dengan Y di dalam air liat.
Compare the cleansing efficiency between substance X and substance Y in hard water.
Y (detergen) lebih berkesan daripada X (sabun)/Y (detergent) is more effective than X (soap)
[1 markah/ mark]
(ii) Terangkan jawapan anda. KBAT Menganalisis

[Mengapa] Air liat mengandungi ion kalsium dan ion magnesium yang bertindak balas dengan
ion sabun untuk membentuk kekat atau garam tak terlarutkan tetapi bertindak balas dengan ion
detergen untuk membentuk garam terlarutkan./[Why] Hard water contains calcium ions and magnesium
ions that react with soap ions to form scum or insoluble salts but react with detergent ions to form soluble salts.
[2 markah/ marks]
2 Jadual 1 menunjukkan beberapa jenis makanan yang diproses menggunakan pengawet yang
berbeza.
Table 1 shows several types of food that are processed using different types of preservatives.
Jenis makanan Pengawet

Type of food Preservative
Bahan A
Substance A
Natrium benzoat
Sodium benzoate
Bahan B
Substance B
Garam dan gula

Salt and sugar
Jadual 1 / Table 1
178

(a) Apakah fungsi pengawet?
What is the function of preservatives?
Untuk membunuh atau mencegah pertumbuhan mikroorganisma/To kill or inhibit the growth of microorganisms
[1 markah/ mark]
(b) (i) Apakah bahan A?

What is substance A?
Cuka/Vinegar
[1 markah/ mark]
(ii) Bagaimanakah bahan A boleh memanjangkan tempoh hayat makanan?
How can substance A prolong the shelf life of food?
Cuka menyediakan keadaan berasid yang mencegah pertumbuhan mikroorganisma.
Vinegar provides acidic condition that inhibits the growth of microorganisms.
[1 markah/ mark]
(c) (i) Apakah bahan B?

What is substance B?
Natrium nitrit/Sodium nitrite
[1 markah/ mark]
(ii) Nyatakan satu kesan sampingan pengambilan bahan B yang berlebihan.
State one side effect of excessive intake of substance B.
Boleh menyebabkan kanser/Can cause cancer
[1 markah/ mark]
(d) Nyatakan dua jenis pengawet semula jadi.

Name two natural food preservatives.
Rempah ratus dan gula/Spices and sugar
[1 markah/ mark]
(e) Asid askorbik digunakan sebagai bahan tambah makanan dalam jus buah.
Apakah fungsi asid askorbik?
Ascorbic acid is used as the food additive in fruit juice. What is the function of ascorbic acid?
Pengantioksida/Antioxidants
[1 markah/ mark]
(f) Apakah pemanis tiruan yang boleh digunakan bagi menggantikan gula?
What is the artificial sweetener that can be used to replace sugar?
Aspartam/Stevia/Aspartame/Stevia
[1 markah/ mark]
(g) FCF biru marak merupakan suatu sebatian trifenil yang digunakan secara meluas dalam
pemprosesan makanan.
Brilliant blue FCF is a triphenyl compound that is used widely in food processing.
(i) Apakah fungsi sebatian trifenil tersebut?
What is the function of the triphenyl compound?
Pewarna/Colouring
[1 markah/ mark]
(ii) Nyatakan kesan sampingan penggunaan FCF biru marak dalam makanan.
State the side effect of using brilliant blue FCF in food.
Menyebabkan alergi/Causes allergies
[1 markah/ mark]
179

3 Rajah 2 menunjukkan tiga contoh ubat moden.
Diagram 2 shows three examples of modern medicines.
Penisilin
Penicillin
Ubat moden
Modern medicines
Aspirin Klorpromazin
Aspirin Chlorpromazine
Rajah 2/Diagram 2
(a) (i) Apakah fungsi klorpromazin? Terangkan.

What is the function of chlorpromazine? Explain.
Untuk melegakan keresahan atau tekanan [Bagaimana] dengan membuatkan seseorang berasa
tenang dan mengantuk/To relieve anxiety or stress [How] by making a person feels calm and sleepy
[2 markah/ marks]
(ii) Apakah jenis ubat yang diwakili oleh klorpromazin?
What is the type of medicine represented by chlorpromazine?
Ubat psikotik/Psychotic drugs
[1 markah/ mark]
(iii) Cadangkan satu ubat lain yang boleh menggantikan klorpromazin.
Suggest one other medicine that can replace chlorpromazine.
Barbiturat/Barbiturate
[1 markah/ mark]
(iv) Berikan sebab mengapa klorpromazin tidak boleh diambil tanpa preskripsi doktor.
Give a reason why chlorpromazine cannot be taken without a doctor's prescription.
Boleh memyebabkan ketagihan/Can cause addiction
[1 markah/ mark]
(b) (i) Mengapakah penisilin, suatu antimikrob, perlu dihabiskan dalam tempoh seperti yang
dipreskripsikan?
Why penicillin, an antimicrobial, must be finished within the period as prescribed?
Untuk memastikan semua bakteria yang menyebabkan jangkitan telah dibunuh
To ensure that all bacteria that caused the infection have been killed
[1 markah/ mark]
(ii) Apakah yang berlaku jika pesakit gagal menghabiskan penisilin yang dipreskripsikan?
What happens if the patient fails to finish the prescribed penicillin? KBAT Menganalisis
Bakteria yang masih hidup akan berganda dan menjadi rintang terhadap penisilin.
The remaining bacteria will multiply and become resistant to the penicillin.
[2 markah/ marks]
(c) (i) Nyatakan tujuan pengambilan aspirin.
State the purpose of taking aspirin.
Untuk melegakan kesakitan/To relieve pain
[1 markah/ mark]
(ii) Apakah kesan sampingan aspirin kepada kanak-kanak?
What is the side effect of aspirin to children?
Pendarahan dalam perut/Bleeding in the stomach
[1 markah/ mark]
180

Bahagian C
1 (a) Syahirah tidak boleh menghilangkan kotoran berminyak pada sapu tangan dengan
menggunakan sabun dalam air liat. Walau bagaimanapun, dia boleh menghilangkan kotoran
berminyak pada sapu tangan menggunakan detergen dalam air yang sama dengan mudah.
Terangkan mengapa terdapat perbezaan dalam kedua-dua pemerhatian ini.
Syahirah cannot remove the oily stains on the handkerchief by using soap in hard water. However, she can easily
remove the oily stains using a detergent in the same water. Explain why there are differences in these observations.
[4 markah/ marks]
(b) Doktor memakai sut alat perlindungan diri (PPE) sewaktu menguruskan pesakit-pesakit
COVID-19. Sut PPE tersebut akan dibuang sebelum pulang. Semua pakaian yang terdedah
kepada virus dibasuh dengan menggunakan detergen secara berasingan. Terangkan tindakan
cucian detergen pada pakaian tersebut.
Doctors wear personal protective equipment (PPE) suits while handling COVID-19 patients. The PPE suits are
thrown away before they return home. The clothes worn that are exposed to the viruses are washed by using detergent
separately. Explain the cleansing action of detergent on the clothes.
[6 markah/ marks]

(c) Anda dikehendaki menyediakan sabun dalam makmal. Terangkan satu eksperimen makmal
untuk menyediakan sabun ini. Jawapan anda haruslah mengandungi perkara berikut:
• Bahan KBAT Mencipta
• Radas
• Prosedur eksperimen
• Pemerhatian
You are required to prepare soap in the laboratory. Describe a laboratory experiment to prepare the soap. Your
answers should consist of the following:
• Materials
• Apparatus
• Procedure of the experiment
• Observation
[10 markah/ marks]
Jawapan/Answers:
1 (a) • Air liat mengandungi ion magnesium dan ion kalsium.
Hard water contains magnesium and calcium ions.
• Dalam air liat, sabun akan bertindak balas dengan ion magnesium atau ion kalsium untuk
membentuk kekat.
In hard water, soaps will react with magnesium ion or calcium ion to form a scum.
• Dalam air liat, detergen bertindak balas dengan ion magnesium dan ion kalsium untuk membentuk
sebatian terlarut dan tidak menghasilkan kekat.
In hard water, detergents will react with magnesium ion or calcium ion to form a soluble substance and does not form
scum.
• Perbentukan kekat mengurangkan kebolehan sabun untuk membersihkan kotoran. Oleh itu,
detergen lebih efektif daripada sabun dalam air liat.
Formation of scum reduces the amount of soap available for cleaning. Therefore, detergent is more effective than soap in
hard water.
181

(b) • Anion detergen terdiri daripada bahagian hidrofobik dan bahagian hidrofilik.
Detergent anions consist of hydrophobic parts and hydrophilic parts.
• Detergen mengurangkan tegangan permukaan air dan permukaan pakaian dibasahi sepenuhnya.
Detergent reduces the surface tension of water and the cloth surface is drenched thoroughly.
• Bahagian hidrofobik larut dalam gris, manakala bahagian hidrofilik larut dalam air.
The hydrophobic part is soluble in grease, while the hydrophilic part is soluble in water.
• Pengerakan air semasa gosokan dan pengocakan menyebabkan gris tertanggal daripada pakaian
dan berpecah kepada titisan kecil.
Mechanical agitation during scrubbing helps to pull the grease from the cloth and breaks the grease into small droplets.
• Titisan gris terampai di dalam air membentuk emulsi dan tindakan membilas akan menyingkirkan
titisan gris ini dan menjadikan pakaian bersih.
These grease droplets are suspended in water forming an emulsion and rinsing will wash away the grease droplets and
leave the surface clean.
(c) Bahan: Minyak masak, larutan natrium hidroksida 5 mol dm-3, air suling, kertas turas
Materials: Palm oil, 5 mol dm-3 sodium hydroxide solution, sodium chloride powder, distilled water, filter papers
Radas: Bikar, silinder penyukat, spatula, rod kaca, corong turas, kasa dawai, tungku kaki tiga, penunu
Bunsen, tabung uji
Apparatus: Beaker, measuring cylinder, spatula, glass rod, filter funnel, wire gauze, tripod stand, Bunsen burner, test tube
Prosedur/ Procedure:
Rod kaca
Glass rod
Minyak sayuran
Vegetable oil
Larutan natrium hidroksida pekat

Concentrated sodium hydroxide solution
Panaskan
Heat
1. Tuang 10 cm3 minyak masak ke dalam bikar.
Pour 10 cm3 of palm oil into a beaker.
2. Tambahkan 50 cm3 larutan natrium hidroksida 5 mol dm–3 ke dalam minyak masak.

Add 50 cm3 of 5 mol dm–-3 sodium hydroxide solution into the palm oil.
3. Panaskan campuran sehingga mendidih.

Heat the mixture until it boils.
182

4. Kacau campuran dengan menggunakan rod kaca.

Stir the mixture with a glass rod.
5. Biarkan campuran mendidih selama 10 minit.
Allow the mixture to boil for 10 minutes.
6. Hentikan pemanasan. Tambahkan 50 cm3 air suling dan tiga spatula serbuk natrium klorida ke

dalam campuran.
Remove the beaker from the heat. Add 50 cm3 of distilled water and three spatulas of sodium chloride powder into the

mixture.
7. Didihkan campuran selama 5 minit.
Boil the mixture for another 5 minutes.
8. Biarkan campuran menyejuk.
Allow the mixture to cool.
9. Turaskan sabun. Bilas sabun dengan sedikit air suling.
Filter out the soap. Rinse the soap with a little distilled water.
10. Keringkan sabun dengan menekan sabun antara beberapa helai kertas turas.
Press the soap between a few pieces of filter papers to dry it.
11. Rasa sabun dengan jari anda.
Feel the soap with your fingers.
12. Masukkan sedikit sabun yang dihasilkan ke dalam tabung uji, tambahkan air dan goncang.
Place a small amount of the soap produced in a test tube, add water and shake.
Pemerhatian/Observation:
1. Sabun berasa licin.
The soap feels slippery.
2. Campuran sabun dengan air menghasilkan buih.
The mixture of soap and water is shaken, lather is formed.
183

Jawapan Penuh

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jawapan Penuh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tema: Proses Kimia

1.1 Pengoksidaan dan Penurunan/Oxidation and Reduction

3 Agen pengoksidaan ialah bahan yang mengalami penurunan.

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 1 22/11/2022 3:37 PM

(a) Tentukan proses pengoksidaan dan penurunan berdasarkan TP 1

(b) Kehilangan hidrogen

H2S + Cl2 S + HCl

(b) Penambahan hidrogen

(b) Kehilangan oksigen

2CuO + C 2Cu + CO2

(b) Penambahan oksigen

CuO is an oxidation agent.

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 2 22/11/2022 3:37 PM

(b) Penambahan hidrogen

2F2 + 2H2O 4HF + O2

(b) Kehilangan hidrogen

(b) Penambahan oksigen

(b) Kehilangan oksigen

(c) (i) PbO ialah agen pengoksidaan.

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 3 22/11/2022 3:37 PM

Setengah persamaan Setengah persamaan

(b) Zn + 2AgNO3 → Zn(NO3)2 + 2Ag Zn → Zn2+ + 2e- Ag+ + e- → Ag

(c) Mg + 2HCl → MgCl2 + H2 Mg → Mg2+ + 2e- 2H+ + 2e- → H2

(d) 4Na + O2 → 2Na2O Na → Na+ + e- O2 + 4e- → 2O2-

(e) Cl2 + 2NaI → 2NaCl + I2 2I- → I2 + 2e- Cl2 + 2e- → 2Cl-

(f) Br2 + 2KI → 2KBr + I2 2I- → I2 + 2e- Br2 + 2e- → 2Br-

(i) Pengoksidaan/ Oxidation

(ii) Penurunan/ Reduction

(b) Tulis persamaan setengah bagi proses pengoksidaan yang berlaku. TP 2

(c) Tulis persamaan setengah bagi proses penurunan yang berlaku. TP 2

Agen penurunan: Magnesium / Reducing agent: Magnesium

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 4 22/11/2022 3:37 PM

Is the above reaction a redox reaction? Explain.

Mg(p/s) + CuCl2(ak/aq) MgCl2(ak/aq) + Cu(p/s)

(b) Tulis setengah persamaan bagi proses pengoksidaan. TP 2

(c) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan. TP 2

(d) Kenal pasti agen pengoksidaan dan agen penurunan. TP 1

Agen penurunan: Magnesium/Reducing agent: Magnesium

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 5 22/11/2022 3:37 PM

(f) Namakan bahan yang telah diturunkan. Berikan alasan anda. TP 2

Is this reaction a redox reaction? Explain.

4 Persamaan kimia berikut menunjukkan satu tindak balas penyesaran halogen.

Cl2(g) + 2NaBr(ak/aq) 2NaCl(ak/aq) + Br2(g)

(b) Tulis setengah persamaan bagi proses pengoksidaan. TP 2

(c) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan. TP 2

(d) Kenal pasti agen pengoksidaan dan agen penurunan. TP 1

Agen penurunan: Ion bromida /Reducing agent: Bromide ion

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 6 22/11/2022 3:37 PM

(f) Namakan bahan yang telah diturunkan. Berikan alasan anda. TP 2

Is this reaction a redox reaction? Explain.

Terminal negatif Galvanometer Terminal positif

Larutan ferum(II) sulfat, FeSO4 Larutan kalium manganat(VII) berasid, KMnO4

Asid sulfurik, H2SO4

➋ Elektron mengalir dari terminal negatif ke ➌ Setiap ion manganat(VII), MnO4–

01 Modul A+ SPM Kimia Tg5.indd 7 22/11/2022 3:37 PM

Air bromin Larutan ferum(II) sulfat

Asid sulfurik cair

(a) (i) Apakah fungsi asid sulfurik dalam eksperimen ini? TP 2

(b) Dalam tindak balas di atas, namakan TP 1

(ii) agen penurunan:

(c) (i) Tulis setengah persamaan bagi proses pengoksidaan. TP 2

(ii) Tulis setengah persamaan bagi proses penurunan. TP 2

(d) Tulis persamaan ion keseluruhan bagi tindak balas tersebut. TP 2