Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich

Utwór został napisany dla uczczenia wesela podkanclerza Jana Zamoyskiego z Krystyną
Radziwiłłówną. Prapremiera odbyła się 12 stycznia 1578 roku na Zamku Ujazdowskim.
Wystawiono ją tuż przed wyprawą na wojnę z Moskwą, dlatego utwór uznano za zachętę do
wojny, mimo jego antywojennej wymowy.
,,Odprawa posłów greckich” jest tragedią renesansową w duchu antycznym - pierwszym
polskim dramatem nowożytnym. Zachowuje zasadę trzech jedności: miejsca- wszystkie
wydarzenia odbywają się na Placu Publicznym przed pałacem Priama w Troi, akcji-zdarzenia
dotyczą jednego niewielkiego epizodu z wojny trojańskiej, czasu- przedstawia historię, której
akcja dzieje się w ciągu jednego dnia. Styl wypowiedzi jest odpowiedni do pozycji ważności
bohatera (decorum). Występują jednak pewne odstępstwa od stylu klasycznego:
-brak jasno określonego konfliktu tragicznego
-brak głównego bohatera naznaczonego piętnem tragizmu, który musi wybierać miedzy
dwoma równorzędnymi racjami
-występuje bohater zbiorowy, jakim jest Troja
-brak parodosu i exodusu
-nie ma wprowadzonego fatum, które determinowałoby całkowicie postępowanie bohaterów
Kochanowski nie wzorował się bezpośrednio na żadnym utworze.

Tragedia ma dwie warstwy znaczeniowe:

-uniwersalną - bezpośrednio prezentowaną
-patriotyczną – ukrytą - dotyczącą Rzeczpospolitej.

Odprawa rozważa problem moralny wojny i pokoju w duchu tradycji sięgającej od Cycerona
poprzez Św. Augustyna do Erazma z Rotterdamu, a także tradycji, która kazała rozróżniać
wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe, obronne i zaczepne.

TREŚĆ
Tekst właściwy jest poprzedzony listem dedykacyjnym Kochanowskiego do Zamoyskiego,
który informuje go o zawartości dramatu i wyraża nadzieję, że będzie mógł być obecny na
prapremierze.
Utwór nawiązuje do wojny trojańskiej – mitu trojańskiego i Iliady Homera. Po porwaniu
pięknej Heleny – żony Menelaosa, władcy greckiego przez Parysa – królewicza trojańskiego,
rozgorzała wojna. U Kochanowskiego widoczny jest fragment tych dziejów – moment, gdy
do Troi przybywają posłowie greccy, aby uzgodnić o oddaniu Heleny mężowi i zapobiec
wojnie. Król Troi, Priam, chce podjąć decyzję na podstawie werdyktu Rady Trojańskiej.
Parys pragnie zatrzymać Helenę i powołuje się na honor Troi, uważa, że ustępstwo będzie
oznaczać słabość państwa, stosuje przekupstwo – stara się zdobyć jak najwięcej głosów.
Popiera go Iketaon, który symbolizuje stronniczość, przekupstwo i demagogię. Z kolei
Antenor, który jest wzorowym patriotą, nie daje się przekupić. Uważa, że należy zwrócić
Helenę mężowi i nie narażać państwa na krwawą wojnę. Wygrywa jednak stronnictwo
Parysa, a greccy posłowie odjeżdżają z niczym i rozpoczyna się wojna.
Prolog
Trojańczyk Antenor, który gości u siebie greckich posłów, wygłasza monolog, w którym
ubolewa nad sytuacją Troi. Gani zachowanie Aleksandra (Parysa), który sprowadzając Helenę
do Troi może ściągnąć na miasto nieszczęście.
Epeisodion I
Na scenie pojawia się Aleksander. Między dwoma trojańczykami następuje ostra wymiana
zdań. Przestrzegają innych zasad postępowania i nie darzą siezbytnim szacunkiem i sympatią.
Aleksander chce zjednać sobie Antenora, aby ten na radzie miasta opowiedział się za
zostawieniem Heleny w Troi. Odwołuje się przy tym do przyjaźni, jaka ich łączy. Antenor
zwraca uwagę na to, że cenniejsza od wierności przyjaźni jest wierność prawdzie i
sprawiedliwości.
Pieśń chóru (stasimon) I
Chór ubolewa nad nieroztropnością ludzi młodych, którzy poddają się swoim namiętnościom,
a przez to gubią siebie i ojczyznę.
Epeisodion II
Helena rozmawia z Panią Starą, która jest jej opiekunką. Obawia się, że zostanie źle
potraktowana (nawet zabita) przez swojego męża Menelaosa, gdy ten odbierze ją z Troi.
Żałuje zdrady i boi się o los swoich dzieci. Pani Stara próbuje ją pocieszyć. Helena uważa, że
na świecie jest o wiele więcej zła niż dobra, że życie człowieka jest nieszczęśliwe, gdyż musi
się on borykać z wieloma trudnościami. Jej opiekunka twierdzi jednak, że człowiek musi
doświadczyć w życiu przykrych chwil, aby docenić szczęście.
Pieśń chóru II
Jest to samodzielny utwór, wydany w zbiorze Kochanowskiego Pieśni, incipit brzmi „Wy,
który pospolitą rzeczą władacie”.
Mówi o odpowiedzialności rządzących za powierzonych im ludzi. Zdaniem podmiotu
lirycznego powinni oni troszczyć się w pierwszym rzędzie o dobro kraju, przedkładać je nad
dobro własne. Gdy ktoś czyni źle tylko sobie, mniejszą karę ponosi niż ten, kto przy tej okazji
szkodzi innym ludziom.
Epeisodion III
Do Heleny i Pani Starej przybywa poseł, który zdaje im relację z przebiegu rady, podczas
której Trojańczycy decydowali o losie Heleny. Jest to fragment epicki w dramacie, poseł w
roli narratora opowiada, co się wydarzyło do tej pory, cytuje obszerne fragmenty przemówień
jej uczestników.
Radę rozpoczął król Troi, Priam, zaznaczając, że choć zależy mu na losie syna, to ważniejszy
jest dla niego los ojczyzny. Aleksander namawiał współbraci do niewydawania Heleny
Grekom. Tłumaczył to faktem, że Helena jest darem od samej Afrodyty, a nie wypada nie
przyjąć podarunku od bogini. Powołuje się także na krzywdy, jakich Trojańczycy
doświadczyli od Greków – porwanie Medei i jej brata oraz liczne szkody, wynikłe z najazdów
greckich. Później głos zabrał Antenor, który zwrócił uwagę na niecność postępku Aleksandra,
jakim było porwanie Heleny ze Sparty oraz na to, że nieoddanie Menelaosowi jego żony
doprowadzi do wojny i śmierci niewinnych trojańczyków. Do przemowy Iketaona wydawało
się, że rada poprze głos Antenora. Iketaon przedstawił w swojej mowie Greków jako
wywyższających się przez pochodzenie z kontynentu (Troja, położona w Azji Mniejszej, była
kolonią grecką) i jako czyhających na trojańskie żony i dzieci. Nawołuje do wojny z nimi, do
pomszczenia dawnych krzywd. Proponuje, aby oddać Grekom Helenę, gdy oni zwrócą
trojańczykom Medeę. Znaczna większość uczestników rady popiera Ikeatona, nieliczni
mający inne zdanie są uciszani przez tłum. Ostatecznie trojańczycy dzielą się na dwie grupy,
aby zobaczyć, kogo jest więcej: czy zwolenników, czy przeciwników oddania Heleny
Grekom. Zwolenników jest zdecydowanie więcej. Król Priam, mimo że nie jest przychylny
większości, zmuszony jest ją poprzeć i opowiedzieć się za rozwiązaniem Ikeatona.
Epeisodion IV
(Zamiast oczekiwanej IV pieśni chóru Kochanowski wprowadza czterowiersz o charakterze
informacyjnym)
Ten epeisodion składa się tylko z dwóch kwestii, wypowiadanych przez greckich posłów
przybyłych do Troi. Pierwszy - Ulisses, potępia postępowanie trojańczyków, którzy dali się
przekonać Parysowi do niewydawania Grekom Heleny, co doprowadzi do zagłady własnego
miasto. Ulisses wyraża się negatywnie o młodzieży, która zamiast kultywować ideały cnoty i
służyć ojczyźnie, gubi ją swoją bezczynnością i nieprawością. Drugi posłeł, Menelaos (mąż
Heleny i król Sparty), dowodzi słuszności swoich starań o oddanie mu jego małżonki mówiąc,
że nie chce wojny z trojańczykami, ale to oni sami wybrali dla siebie taki los. Menelaos
pogardza Aleksandrem i chce swój „miecz [jego] krwią napoić”.
Pieśń chóru III
Najkunsztowniejsza pieśń chóru w Odprawie, o której Kochanowski pisał w liście do
Zamoyskiego, że „jakoby greckim chorom przygania” (tzn. dorównuje w kunszcie chórom
antycznych tragedii greckich). Pieśń rozpoczyna się apostrofą (bezpośrednim zwrotem) do
łodzi, która poniosła Aleksandra do Sparty, skąd przywiózł do Troi Helenę. Żwraca uwagę na
przekleństwo, jakie ściągnęła na Troję owa wyprawa oraz na zły początek małżeństwa
Aleksandra. Zapowiada także upadek miasta.
Epeisodion V
Rozpoczyna się rozmową Antenora z Priamem. Wojownik radzi królowi, aby przygotowywał
się do wojny, gdyż ta się zbliża. Nagle na scenie pojawia się Kasandra, córka Priama.
Zakochany w niej Apollo obdarzył ją darem prorokowania, gdy ta jednak odrzuciła jego
miłość, sprawił, że nikt nie wierzy jej proroctwom. Kasandra zachowuje się jak osoba
obłąkana: ma bladą twarz, rozwiane włosy, drży na całym ciele. Nie wprost, poprzez
metafory, wypowiada proroctwo dotyczące zagłady Troi.
W jej wypowiedzi pojawia się łani (Helena), która przybywa morzem i przynosi ze sobą
nieszczęście – krew, pożar, upadek. Kasandra przepowiada śmierć swojego brata, Hektora,
którego ciało będzie wleczone na wozie przez Achillesa dookoła murów Troi. Mówi też o
wykupywaniu ciała Hektora przez Priama, o śmierci Achillesa i jego narzeczonej, o koniu
trojańskim, o rozpaczy żony Priama Hekuby i o zamienieniu jej przez bogów w psa. Kasandra
nie wymienia jednak imion bohaterów.
Epilog
Antenor zwraca Priamowi uwagę na proroctwa Kasandry, ten jednak uważa swoją córkę za
obłąkaną i nie chce jej wierzyć. Nagle na scenie pojawia się rotmistrz wraz ze schwytanym
żołnierzem greckim. Rotmistrz zdaje relację z przybycia na wybrzeże greckich statków pod
dowództwem Agamemnona, brata Menelaosa. Priam rozkazuje przygotowywać się do
obrony. Wówczas Antenor zwraca uwagę na to, że lepiej jest wcześniej zaatakować niż
czekać na inicjatywę wroga i później się bronić.

PRZESŁANIE UNIWERSALNE
Ponadczasowym tematem jest moralność władców i innych polityków.
Iketaon to typ sprzedajnego, skorumpowanego polityka, demagoga.
Antenor jest prawym patriotą.
Priam jest słabym władcą.
Aleksander egoistycznym królewiczem.
Przedstawiony w Odprawie temat pokazuje, jak giną państwa, w których nad poczuciem
sprawiedliwości bierze górę prywata.
PRZESŁANIE UKRYTE
Powyższe problemy pozornie dotyczą historii Troi, a faktycznie odnoszą się do sytuacji
szesnastowiecznej Rzeczpospolitej. Kochanowski chce przestrzec władców i posłów, gani
prywatę, konstruuje godną naśladowania postawę Antenora.
Odprawa jest dziełem alegorycznym. Troja staje się alegorią, przenośnią Rzeczpospolitej.
Jest także pouczeniem skierowanym do władców wszystkich czasów-wskazuje na
odpowiedzialność rządzących za społeczność, przyznaje im władzę jako dziedzictwo Boga,
nakazuje mieć n względzie dobro ogółu, całego społeczeństwa.