Pan Tadeusz – geneza utworu

Świat przedstawiony w utworze

Mickiewicza
Porozmawiajmy o
„Panu Tadeuszu” A. Mickiewicza…
Czas akcji:

Kilka dni 1811r. i jeden dzień 1812r.

Czas fabularny:
Lata 1791- 1812r. Tłem historycznym
jest Kampania Napoleońska
Rękopis Pana Tadeusza
Miejsce akcji: Litwa - Soplicowo,
Dobrzyn
Bohaterowie: …………………………………
Czombrów Maciej Rydel
- pierwowzór Soplicowa
 Jacek Soplica vel Ksiądz Robak

 Członek rodu Sopliców, brat Sędziego i ojciec

Tadeusza.
 W młodości był hulaką i zawadiaką.
 Niestety, zakochany w córce Stolnika Horeszki
– Ewie, nie dostał zgody na małżeństwo z nią.
 W przypływie chwilowej złości zabija Stolnika,
czym przekreśla swoje szanse na szczęście. 
 Tadeusz Soplica

 Syn Jacka z jego nieudanego i krótkiego małżeństwa.

 Wcześnie osierocony przez matkę i niejako opuszczony
przez ojca, od wczesnego dzieciństwa wychowywany
jest przez Stryja.
 Poznajemy go jako prawie dwudziestolatka, gdy
powraca ze szkoły z Wilna.
 Włączony przez ojca w plan pogodzenia zwaśnionych
rodów bierze za żonę Zosię, córkę dawnej miłości
Jacka.
 Sędzia
 Głowa rodu Sopliców, młodszy brat Jacka.
 Wzorowy gospodarz, który przestrzega i pilnuje dawnych
obyczajów i zasad grzeczności.
 Dzięki temu Soplicowo słynie jako ostoja polskości.
 Jako zagorzały tradycjonalista ma wielu przyjaciół
(dworek jego słynie z gościnności), ale i wrogów (szlachta
z Dobrzynia, Gerwazy i Hrabia). Ostatecznie jednak udaje
mu się zjednać sobie powszechną sympatię. 
 Zosia
 córka Ewy Horeszko i Wojewody.
 Wcześnie osierocona przez rodziców, którzy zmarli na zesłaniu na
Sybirze.
 Zaopiekował się nią anonimowo Jacek Soplica dając w opiekę
Telimenie. Powziął bowiem plan wyswatania dziewczyny z
Tadeuszem, co ostatecznie udaje się wcielić w życie.
 Mieszka w dworku Sopliców, gdzie rozkwita i pięknieje. Nie jest
postacią dynamiczna ani zbyt aktywną – narrator udziela jej
głosu zaledwie cztery razy. 
 Wątki:

- dzieje Jacka Soplicy

- spór o zamek pomiędzy Sędzią i Hrabią
- wątek miłosny, romansowy
- wątek narodowo- wyzwoleńczy
- spór o Kusego i Sokoła
- romans Tadeusza i Telimeny
- zaloty Hrabiego do Telimeny
Tło polityczne
 Choć z początku Pan Tadeusz miał być tylko
humorystyczną opowiastką o codziennym życiu
zamieszkującej na wsi polskiej szlachty (Mickiewicz pisał
w jednym z listów:

„Piszę teraz właśnie poema wiejskie, w

którym staram się zachować pamiątkę dawnych
naszych zwyczajów i skreślić jakkolwiek obraz
naszego wiejskiego życia, łowów, zabaw, bitew,
zajazdów etc.”),
to z czasem „wiejskie poematy” zaczęły przekształcać się w poważny poemat o dziejach
narodu i sprawach dla ojczyzny istotnych.
 Bohdan Zaleski, na prośbę syna
Adama Mickiewicza, wspominał, że poeta:

 
wydumał Pana Tadeusza na wsi w Poznańskiem, tam obmyślił pierwszy plan poematu i
zaczął go od opisu dworu szlacheckiego w Polsce.
 
Zatem Mickiewicz podjął zamiar napisania kolejnego dzieła literackiego w czasie pobytu
w Wielkopolsce.

Badacze twórczości Mickiewicza zgodnie podkreślają, że Pan Tadeusz był

niespodziewany rezultatem twórczej muzy poety. Początek lat
trzydziestych XIX wieku był czasem niezwykle dla Mickiewicza trudnym.
Przygnębienie po upadku powstania, żal i po części także wstyd z
powodu tego, iż nie wziął on udziału w walkach, a do tego konieczność
udania się na emigrację – wszystko to na pewno nie skłaniało do snucia
takiej wizji ojczyzny, jaką ukazał nam w poemacie.
 Praca nad Panem Tadeuszem trwała od
grudnia 1832 roku do czerwca 1834
roku.

Przyjmuje się, że pomysł mógł się zrodzić jeszcze w 1831 r., podczas pobytu w
Wielkopolsce. Ogólnie, jak wyliczył S. Pigoń, „wyobraźnie poety zajęta była
utworem przez jakieś piętnaście miesięcy, a praca nad nim, jeśli odliczymy
przerwy, trwała około dziewięciu miesięcy” (S. Pigoń, Wstęp [w:] A.
Mickiewicz, Pan Tadeusz, Kraków 1971, s. XVII)

Pierwotnie dzieło miało nosić tytuł Żegota, jednak ostatecznie autor

nadał tytuł:
Pan Tadeusz czyli Ostatni Zajazd na Litwie.
Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we
dwunastu księgach wierszem.
 Informacji na temat genezy utworu dostarcza
nam jednak przede wszystkim epilog i inwokacja.

Polecenie: Przypomnij treść wymienionych części


dzieła.
Jakie przyczyny zadecydowały o powstaniu „ Pana Tadeusza ”?

• upadek powstania listopadowego,

• gorąca miłość do ojczyzny

„ Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie,

Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”
mówi wieszcz w „Inwokacji”

• tęsknota za utraconym krajem dzieciństwa :

„ Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości

W całej przeszłości i w całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka.
W której jest trochę szczęścia dla Polaka.
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty, jak pierwsze kochanie , (...)
 Trudne położenie emigrantów
polskich na obczyźnie:
 „ O tym - że dumać na paryskim bruku,
Przynosząc z miasta uszy pełne stuku
Przekleństw i kłamstwa, niewczesnych zamiarów,
Zapóźnych żalów, potępieńczych swarów

• swary wśród emigracji ( w atmosferze waśni emigracyjnych,

wzajemnych oskarżeń o odpowiedzialność za klęskę powstania
listopadowego autor pragnął powrócić w mitologię dzieciństwa,
wskrzesić czasy, kiedy Polska szlachecka żyła nadzieją
odzyskania niepodległości) – wyraża chęć pogodzenia
emigrantów przez wspólne wspomnienie przeszłości.
 Jak podają znawcy literatury mickiewiczowskiej,
wśród przyczyn, dla których Mickiewicz
zdecydował się na stworzenie tego typu dzieła,
znalazły się:
- przypomnienie historii Polski, czyli kraju, za którym tak bardzo
tęsknił;
- obudzenie nadziei pokładanych w kampanii napoleońskiej;
- sławienie uroków ziemiańskiego, szlacheckiego życia oraz piękna
przyrody rodzimej ziemi;
- optymistyczna wizja przyszłych losów Polski;
- powrót do „arkadii lat dziecięcych” (stąd też w utworze pojawił się
obraz tzw. małej ojczyzny),
- miał być swoistym utrwaleniem czasów chwały i świetności
ojczyzny, szlacheckiej przeszłości i Soplicowa, które stało się
symbolem miejsca szczęśliwego i centrum polskości (inspiracją
były kontakty z weteranami wojen napoleońskich i pobyt w
wielkopolskich dworach)
 Akcja
 Akcję epopei umieszcza poeta w roku 1811 i 1812, czyli w
czasach, kiedy to wielkie nadzieje na wyzwolenie ojczyzny wiązali
Polacy z osobą Napoleona i jego planowaną wyprawą na Rosję.

 Utwór miał przypomnieć rodakom, załamanym klęską powstania

listopadowego i beznadziejną sytuacją w niewoli, tamte czasy,
rozbudzić nowe nadzieje.


Emigrantom, „w świecie nieproszonych gości ”, Pan Tadeusz miał

przybliżyć obraz dalekiej ojczyzny.

 „Pan Tadeusz jest wyrazem wiary poety w solidarność ludu, w powszechne

wyzwolenie i braterstwo, w patriotyzm drobnej, podupadłej szlachty.”
 Stafanowska
Pan Tadeusz czyli Ostatni Zajazd na
Litwie. Historia szlachecka z roku
1811 i 1812 we dwunastu księgach
wierszem.
 Inwokacja

W Inwokacji Mickiewicz przepowiada przyszły

cud powrotu wygnańców na „ojczyzny łono”.
Modli się do Matki Boskiej o cud przeniesienia
własnej duszy do ojczystych „pagórków”,
„łąk i pól” (I, 14-22). Poeta nie doczeka
spełnienia pierwszego z nich. Drugi zaś ziści
się za dotknięciem jego poetyckiego pióra.
 Cudowne wizerunki

Matka Boska Częstochowska, Ostrobramska i Nowogródzka.

Cudowne wizerunki Bogurodzicy przypominają w Inwokacji
o dwóch złączonych krajach: Koronie i Litwie, a także
o staropolskiej wierze w szczególną opiekę niebios
nad mieszkańcami.
 Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie!
Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
 OSTATNI ZAJAZD NA LITWIE

Za czasów Rzeczypospolitej Polskiej egzekwowanie

wyroków sądowych było bardzo trudne w kraju, gdzie władza
wykonawcza nie miała prawie żadnej policji pod swemi rozkazami, a
obywatele możni trzymali nadworne półki, niektórzy nawet, jak książęta
Radziwiłłowie, kilkunastotysięczne wojska. Żałujący więc, uzyskawszy
dekret, musiał po egzekucją udawać się do stanu rycerskiego, to jest do
szlachty, przy której była także władza wykonawcza. Zbrojni krewni i
przyjaciele ciągnęli z dekretem w ręku i w towarzystwie woźnego
zdobywali, często nie bez rozlewu krwi, dobra przysądzone
żałującemu, które woźny legalnie tradował lub w posesję oddawał. Taka
egzekucja zbrojna dekretu nazywała się zajazdem.
W dawnych czasach, póki szanowano prawa, najmożniejsi panowie nie
śmieli się opierać wyrokom, rzadko zdarzały się zbrojne napaści, a gwałt
prawie nigdy nie uszedł bezkarnie. Wiadomy z dziejów smutny koniec
księcia Wasila Sanguszki i Stadnickiego, zwanego Diabłem.
Zepsucie publicznych obyczajów Rzeczypospolitej namnożyło zajazdów,
które ciągle mieszały spokojność Litwy.
 
2. Staropolskie obyczaje w Ks. I i IV.
Szlacheckie wartości w utworze.
 Patriotyzm
• Poeta za wszelką cenę pragnął uratować tradycję
i obyczajowość polską od odejścia w zapomnienie i chciał
tego dokonać poprzez rozbudzenie we
współobywatelach uczuć patriotycznych.
• Te pojęcia, nierozerwalnie wiążące się z terminem
narodowości,
stały się w rękach wybitnego artysty, narzędziem do
podtrzymywania świadomości narodowej.
• Był to jeden z zamierzonych celów napisania „Pana
Tadeusza”.
Mickiewicz osiągnął go poprzez wyraźne podkreślenie
znaczenia tradycji i jej roli, którą odgrywała w historii
od najdawniejszych czasów.
 Tradycja

-patriotyzm - przejawiający się przede wszystkim w przywiązaniu do tradycji

i polskości oraz odrzuceniu wzorców cudzoziemskich. Respekt wobec polskiej
obyczajowości najwyraźniej zaznacza się w osobie Sędziego,
- tradycja szlacheckiej gościnności i grzeczności- Sędzia: "(...) mi w moim domu
nikt nigdy nie zarzuci, bym uchybił komu w uczciwości, w grzeczności." Względem
każdego człowieka zachowywał się tak, jak mu się to należało z racji na wiek, urodzenie,
czy zajmowane stanowisko. Inna grzeczność należała się przecież dzieciom, inna żonie i
gościom. W jego domu nawet pochód wracających z grzybobrania osób miał
swój ład i określoną hierarchię. Również miejsca zajmowane przy stole :

„Goście weszli w porządku i stanęli kołem;

Podkomorzy najwyższe brał miejsce za stołem;
Z wieku mu i z urzędu ten zaszczyt należy,
Idąc kłania się damom, starcom i młodzieży.
Przy nim stał Kwestarz, Sędzia tuż przy Bernardynie” [Ks. I, 300 – 305]
Podczas uczty nie były bez znaczenia, gdyż dobierano je według ściśle określonego
porządku.
ZADANIE: ANALIZA FRAGMENTU DZIEŁA – NAUKA O
GRZECZNOŚCI (wypowiedź Sędziego)

Sędzia przestrzegał także praw natury - wraz z

zapadnięciem zmroku kończyli pracę poddani mu chłopi.
 Wojski
Kolejną postacią będącą skarbnicą narodowych tradycji jest Wojski. Z jego
przywiązania do ziemi, lasów i przygody wynikało wielkie zamiłowanie do polowań, o
których wiedział niemal wszystko i, które dzięki jego wiedzy, przez długi czas
zachowały swój zwyczajowy charakter. Polowanie przedstawione w "Panu
Tadeuszu" zakończone było koncertem Wojskiego na rogu oraz ucztą, na której
podawano bigos, sporządzony według tradycyjnej receptury.

-rzucanie nożami, ale, niestety, szło w zapomnienie. Była to typowo męska rozrywka,
w której wyróżniał się szczególnie Wojski,

- grzybobranie, na którym obowiązywał specjalny element stroju - słomiany kapelusz.

Najchętniej zbierano koźlarze, borowiki i rydze. Wojski zbierał muchomory, ponieważ
uważał je za znakomitą trutkę na muchy,

- sądy graniczne, będące okazją do nawiązywania nowych kontaktów towarzyskich,

między innymi do aranżowania małżeństw.
Grzybobranie ilustracja do III księgi Pana Tadeusza
autorstwa Franciszka Kostrzewskiego z 1860
 Zwyczaje
-strój - biedna szlachta, która pracowała jak chłopi na swojej ziemi, odróżniała
się od pospólstwa swym ubiorem. Strój szlachecki składał się z kontusza,
żupana i bogato zdobionego pasa,
-zajazdy i sejmiki szlacheckie - były przejawem szlacheckiej skłonności do
kłótliwości, zwad i samosądów. Szlachta na sejmikach naradzała się i
podejmowała decyzje w ważnych dla siebie sprawach. Zajazd natomiast to
wyraz popędliwego charakteru szlachty. Dokonuje ona wówczas napaści i
zajęcia majątku,
- spotkania w karczmie są ważnym elementem w utrzymaniu poczucia
wspólnoty. Tu szlachta rozmawia o ważnych dla nich sprawach; popijają trunki,
wymieniają opinie; ksiądz Robak wspomina o planach powstania na Litwie,
- czarna polewka to zupa z krwi zwierzęcej, zwana także „czerniną”. Dawniej
funkcjonował zwrot „dostać (albo podać) komuś czarną polewkę” w znaczeniu:
spotkać się z odmową w konkurach (albo odrzucić konkurenta; dostać (albo
dać) kosza.
 Opis tradycji w utworze stanowi świadectwo
swoistego dorobku kulturowego i jedności
stanu szlacheckiego.

-uczty - były bardzo wystawne. Uczta z okazji przyjazdu Tadeusza musiała odbyć się w
zamku Horeszków, ponieważ nie zmieściła
się we dworze. Przygotowaniami kierował Wojski.
Wykorzystano przepisy z książki kucharskiej "Kucharz doskonały" ze staropolskimi
przepisami na np. barszcz królewski, rosół staropolski, kawior turecki, łososia.

POLECENIE:
Wyszukaj w tekście epopei fragmenty opisujące wygląd porcelanowego serwisu.
3. Spór o zamek
 Spór o zamek
 Był to dawny zamek Horeszków, do którego
pretensje zgłaszali też Soplicowie, a z czym
nie zgadzał się potomek Horeszków -
Hrabia.
 Gdy ten, znudzony już toczącym się
procesem, chciał od niego odstąpić, wolę
walki rozbudził w nim Gerwazy, zaś sam
zamek stał się przedmiotem zajazdu.
 Sprawę zamku polubownie rozwiązali
Tadeusz i Zosia.
O dwa tysiące kroków zamek stał za domem,
Okazały budową, poważny ogromem,
Dziedzictwo starożytnej rodziny Horeszków;
Dziedzic zginął był w czasie krajowych zamieszków.
Dobra, całe zniszczone sekwestrami rządu,
Bezładnością opieki, wyrokami sądu,
W cząstce spadły dalekim krewnym po kądzieli,
A resztę rozdzielono między wierzycieli.
Zamku żaden wziąść nie chciał, bo w szlacheckim stanie
Trudno było wyłożyć koszt na utrzymanie;
Lecz Hrabia, sąsiad bliski, gdy wyszedł z opieki,
Panicz bogaty, krewny Horeszków daleki,
Przyjechawszy z wojażu upodobał mury,
Tłumacząc, że gotyckiej są architektury;
Choć Sędzia z dokumentów przekonywał o tem,
Że architekt był majstrem z Wilna, nie zaś Gotem.
Dość, że Hrabia chciał zamku, właśnie i Sędziemu
Przyszła nagle taż chętka, nie wiadomo czemu.
Zaczęli proces w ziemstwie, potem w głównym sądzie,
W senacie, znowu w ziemstwie i w guberskim rządzie;
Wreszcie po wielu kosztach i ukazach licznych
Sprawa wróciła znowu do sądów granicznych.
 Znamienne jest, że same pobudki sporu są dość błahe –
ostatniego z Horeszków nęci atmosfera grozy i
tajemniczości gotyckiej budowli, zaś Sędzia, jak mu to
później wypomni Robak, procesuje się z „pieniactwa”.
 Stary Klucznik w Księdze II opowiada historię zamku i rodu
Horeszków, podkreślając krzywdy, jakich dopuścili się na
jego panach Soplice, zwłaszcza zaś morderca Stolnika –
Jacek Wąsal.
 Wskazuje także, co w końcowych partiach poematu
potwierdzi Ks. Robak, że grunta te trafiły w ręce Sopliców
po Targowicy, a więc w niezbyt honorowych
okolicznościach.
 Barwna, pełna dawnych żalów i wyrzutów opowieść
sługi oddziałuje na sentymentalno-romantyczną
naturę Hrabiego, tak iż zmienia on swe postanowienia,
co do sprzedaży zamku. Jednak również i ta motywacja
sporu jest niewystarczająca i chwilowa, bowiem ostatni z
Horeszków niedługo potem zapomina o swoim
postanowieniu i udaje się na śniadanie do dworku.
 Punkt kulminacyjny w sporze
Kłótnia po polowaniu – urażona duma i ambicja Hrabiego,
nieustannie
podsycana przez Klucznika. Opacznie interpretuje (jako akt łaski)
ofiarowanie mu skóry niedźwiedziej. Odżywa w nim wpajana
intensywnie przez
Gerwazego niechęć do Sopliców, ożywają urazy rodowe:

Bo Hrabia na strzeleckiej komnaty wspomnienie

Mimowolnie wzrok podniosł: a te łby jelenie,
Te gałęziste rogi, jakby las wawrzynów
Zasiany ręką ojców na wieńce dla synów,
Te rzędami portretów zdobione filary,
Ten w sklepieniu błyszczący herb Półkozic stary,
Ozwały się doń zewsząd głosami przeszłości;
Zbudził się z marzeń, wspomniał, gdzie, u kogo gości:
Dziedzic Horeszków gościem śród swych własnych progów,
Biesiadnikiem Sopliców, swych odwiecznych wrogów!
A przy tem zawiść, którą czuł do Tadeusza,
Tym mocniej Hrabię przeciw Soplicom porusza.
Wydarzenia owego wieczoru zaważą na dalszym rozwoju
fabuły, bowiem to właśnie wtedy powzięta zostanie
decyzja zorganizowania zbrojnego najazdu na
Sędziego, w celu wyegzekwowania praw do zamku.

Nie tak jednak postanowił rozwiązać spór Mickiewicz. Do końca

pozostał w tym względzie wierny zasadzie kształtowania idyllicznej
wizji społeczności dawnej Rzeczpospolitej.
Dlatego też konflikt ostatecznie zostaje zażegnany, ale nie przez
rozlew krwi, ale przez wcielenie w życie planu Ks. Robaka, tzn.
poprzez małżeństwo Zosi i Tadeusza.
Wcześniej jednak okazja do zjednoczenia pojawia się w momencie
konieczności wspólnej obrony przed Moskalami.
Odwaga Hrabiego oraz wspaniałomyślność Sędziego, który nie żąda
osądzenia uczestników zajazdu budzą wzajemną sympatię w
niedawnych wrogach.
 Gdy Hrabia wraca z emigracji jest niezwykle ciepło i serdecznie
witany przez Sędziego. Trudno się temu dziwić – wszak spór został
rozstrzygnięty w sposób satysfakcjonujący obie strony. Swój gniew i
niechęć przełamuje nawet Gerwazy, który z wielką radością wita
członka rodu Sopliców, jako nowego pana zamku.
 4. Dzieje miłości
Jacka Soplicy
i Ewy Horeszko

Stwórz plan wydarzeń miłości

Jacka Soplicy i Ewy Horeszko
 Wątek miłosny w Panu Tadeuszu

 zasadniczo wokół postaci Tadeusza, Telimeny i Zosi.

 doraźnie znaczną rolę odgrywa też Hrabia, a w
intrygi Telimeny włączeni są również Asesor i Rejent.
 należy przy tym zwrócić uwagę, że w utworze
ukazane są dwie historie miłosne: dzieje
związku Jacka Soplicy i Ewy Horeszki oraz
Tadeusza i Zosi.
 Historie te niejako się dublują, przy czym jednak
dopiero drugiej parze udaje się połączyć ze sobą.
Tym samym w postaciach Tadeusza i Zosi dopełnia
się uczucie ich rodziców.
 Motyw miłości między członkami
zwaśnionych rodów

 jest motywem znanym i stosunkowo często (począwszy od

Romeo i Julii Shakespeare’a) opracowywany.
 Nowością Mickiewicza jest to, iż w jego historii spór pojawia się
dopiero po zaistnieniu uczucia. Po rozdzieleniu zakochanych
Ewa zostaje zmuszona do wyjścia za mąż za Wojewodę, a
Jacek w rozpaczy żeni się praktycznie z pierwszą dziewczyną,
którą spotyka.
 Obydwoje są ludźmi nieszczęśliwymi – ona wkrótce potem
umiera na zesłaniu, zaś on zaczyna pić, traci żonę i ostatecznie
opuszcza kraj. Jednak z ich nieszczęśliwych związku na świat
przychodzą bohaterowie drugiej wielkiej historii miłosnej –
Zosia i Tadeusz.
 „Kochajmy się!”
• Na szczęście Tadeuszowi szybko udaje się wyzwolić spod
uroku Telimeny.
• Wystarczyło zestawienie jej z Zosią, aby zrozumieć, którą tak
naprawdę darzy miłością.
• Rola Zosi jest w związku z wątkiem miłosnym dość pasywna.
Wprawdzie Tadeusz pozostawia jej wolną rękę i nie narzuca
więzi narzeczeńskiej, jednak nikt chyba nie spodziewa się, że
z jej ust paść by mogła odmowna odpowiedź.
• Tym samym plan Jacka zostaje zrealizowany, spór rodowy
zakończony i utwór może wybrzmieć prawdziwie
optymistycznym przesłaniem „Kochajmy się!”
5. Działalność patriotyczna księdza Robaka –
charakterystyka postaci dynamicznej.
 Ks. Robak
• druga część jego biografii. Działalność ta jest bowiem podstawowym
czynnikiem mającym pomóc głównemu bohaterowi w oczyszczeniu duszy i
rehabilitacji swojej osoby w oczach innych.
• W tym celu podejmuje się on zostania emisariuszem na terenie Litwy.
Emisariusz jest wysłannikiem, który na wyznaczonym terenie ma prowadzić
agitację na rzecz walki o odzyskanie niepodległości. Przy tym było
to zajęcie iście romantyczne – tajemnicze (Jacek ukrywa się pod mnisim
kapturem), pełne niebezpieczeństw i nie zawsze uwieńczone sukcesem.
• Ks. Robakiem kieruje głęboki patriotyzm, ale także chęć zmazania swojej
winy (zamordowanie Stolnika) oraz oczyszczenie dobrego imienia rodu
Sopliców.
• Apogeum działalności Bernardyna ma być powstanie szlacheckie, które
pośpieszy z pomocą Napoleonowi w walce z Rosją. Obraz tego, na czym
polega działalność Ks. Robaka mamy w księdze IV podczas sceny w
karczmie Jankiela. Działa on na zebranych siłą perswazji własnych
słów, choć, przynajmniej początkowo, bardzo subtelnie.
 wprowadzenie

 Zanim zacznie zbierać chętnych do poparcia powstania, robi

odpowiednie wprowadzenie. Częstując wszystkich tabaką
przywołuje ważne w historii Rzeczpospolitej miejsca, postaci
i wydarzenia – Jasną Górę, działalność gen. Dąbrowskiego,
działalność legionów polskich u boku Napoleona, itp.
 Jednak podochocona trunkami szlachta kłóci się ciągle miedzy sobą o
najbanalniejsze kwestie.
 Widząc to, wypowiada Bernardyn znamienne sowa, stanowiące radę i
przestrogę, a zarazem przyczyniające się do rozwoju dalszych
wypadków:
Więc nie dość gościa czekać, nie dość i zaprosić,
Trzeba czeladkę zebrać i stoły pownosić,
A przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci! \
 Na łożu śmierci…
 Słowa wzbudzają ogólne ożywienie i zaciekawienie. Ksiądz nie ma
jednak czasu, aby dobrze je wytłumaczyć, gdyż widząc pędzącego
na koniu Tadeusza, zaniepokojony podąża za nim.
 Za tę decyzje przyjdzie mu słono odpokutować, gdyż słowa jego,
opacznie zinterpretowane przez Gerwazego, dadzą pretekst do
zbrojnej napaści na Soplicowo, a co za tym idzie do
przedwczesnego starcia z Moskalami, które niweczy długo
urzeczywistniany plan Ks. Robaka.
 Na łożu śmierci, komentując to zdarzenie, zwróci się do Gerwazego
w te słowa:
Tyś wątek spisku, tyle lat snowany, splątał!
Cel wielki, który całe życie me zaprzątał,
Ostatnie moje ziemskie uczucie na świecie,
Którem tulił, hodował, jak najmilsze dziecię,
Tyś zabił w oczach ojca, a jam ci przebaczył! \
 Rehabilitacja
• w finalnym momencie życia Jacka przybywa do niego
posłaniec z wiadomością, że Napoleon wypowiedział
wojnę Rosji.
• Spełnia się tym samym sens życia Księdza i może on
umrzeć w spokoju, nie mącąc swym odejściem
atmosfery ogólnej szczęśliwości.
• Aby uzyskać taki efekt dość swobodnie dysponuje
poeta wątkami historycznymi, gdyż naprawdę
wypowiedzenie wojny miało miejsce nieco później.
• Jednak to nie obiektywna prawda historyczna jest w
tym momencie najważniejsza, ale spełnienie życiowej
roli Jacka Soplicy, tzn. roli emisariusza.
• Ukoronowaniem jego działalności jest publiczna
rehabilitacja i odznaczenie go orderem kawalera
Legii Honorowej przez Napoleona.
 6. Patriotyczna wymowa
Koncertu nad koncertami

„Koncert Jankiela” –
ilustracja z roku 1881
Michała Elwiro Andriollego
do jednego z pierwszych
wydań „Pana Tadeusza”
Jan Czesław Moniuszko -
Koncert Jankiela.
 Koncert Jankiela w opisie Mickiewicza ma charakter patriotyczny i
jest muzyczną ilustracją dziejów rozbiorowych
Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Obejmuje okres 1791–1797,
od uchwalenia Konstytucji trzeciego maja do utworzenia
Legionów Polskich we Włoszech.

Utwór podzielony jest na pięć części, z których każda bezpośrednio odnosi się do innego
historycznego wydarzenia z historii Polski:

*Konstytucji trzeciego maja – konstytucji z 1791 roku, reformującej ustrój

Rzeczypospolitej Obojga Narodów,

*Konfederacji targowickiej – konfederacji magnackiego obozu republikanów przeciwko

reformom tej Konstytucji,

*Rzezi Pragi – rzezi z 1794 roku, jakiej podczas powstania kościuszkowskiego dokonała
armia carska mordując znaczną liczbę mieszkańców warszawskiej dzielnicy – Pragi,

*tułaczki żołnierzy polskich po I i II rozbiorze Polski i upadku powstania

kościuszkowskiego przed powstaniem Legionów Polskich we Włoszech,

*powstania Legionów Polskich we Włoszech (muzycznie ilustrowanego Mazurkiem

Dąbrowskiego) – które u boku Napoleona miały wyzwolić Rzeczpospolitą z ucisku trzech
zaborców.
 „Było cymbalistów wielu, ale żaden z nich
nie śmiał zagrać przy Jankielu”. Według
opisu Mickiewicza koncert oparty był na
melodyce poloneza, do którego taniec
wykonywali później goście weselni

Litewskie cymbały

Polonez Jankiela zawierał w sobie następujące tematy muzyczne,

zaczerpnięte z tradycyjnej polskiej muzyki ludowej:

* Polonez Trzeciego Maja – anonimowa pieśń skomponowana na cześć

uchwalenia Konstytucji oparta na melodyce poloneza,
*Pieśń o żołnierzu tułaczu – XVI wieczna pieśń żołnierska, nawiązująca
do staropolskich żołnierskich lamentów, powstała na podstawie „Pieśni o
kole rycerskim” z 1584 i „Dumy rycerskiej” (ok. 1597) Adama
Czahrowskiego.
* Mazurek Dąbrowskiego – obecny hymn Polski, pierwotnie „Pieśń
Legionów Polskich we Włoszech” napisana przez Józefa Wybickiego,
melodycznie oparta na motywach ludowego tańca – mazurka.
Koncert Jankiela ma wszelkie cechy improwizacji muzycznej bardzo często
wykorzystywanej w tradycji muzyki ludowej. Jankiel spontanicznie używa w nim
szeregu środków muzycznych mających na celu podniesienie dramatyzmu utworu
oraz pobudzenie wyobraźni słuchaczy. Są to m.in. celowe fałszywe dźwięki, użyte
dla ilustracji zdrady stanu targowiczan, wywołujące w słuchaczach wrażenie
dysonansu lub gry na rozstrojonym instrumencie oraz dźwięki naśladujące odgłosy
naturalne – odgłosy bitewne: „takt marszu”, „wystrzały”, jak również „jęk
dzieci” i „płacze matek”, zastosowane w części nawiązującej do powstania
kościuszkowskiego oraz rzezi Woli.

https://www.youtube.com/watch?
v=Ch1E3fkP53g
7. Bogactwo środków stylistycznych
w Panu Tadeuszu
 „Widzę i opisuję”

-w rozbudowanych opisach przyrody możemy odnaleźć realizację metody pisarskiej

zasygnalizowanej przez Mickiewicza w Inwokacji, która to metoda sprowadza się do
formuły „widzę i opisuję”.
-pejzaż ma oddziaływać na zmysł wzroku. Z tego powodu można tu odnaleźć
nagromadzenie epitetów unaoczniających opisywaną rzeczywistość. Szczególnie
ważną role odgrywa tu więc nasycona kolorystyka i plastyczność obrazu. Zasada
ta odnosi się do wszystkich opisów przyrody: np. wschodów i zachodów słońca. Oto
przykład drugiego z wymienionych opisów, który został zbudowany niemal z samych
epitetów:

Na zachód obłok na kształt rąbkowych firanek,

Przejrzysty, sfałdowany, po wierzchu perłowy,
Po brzegach pozłacany, w głębi purpurowy (…).

-zjawiska świetlne;
-efekty dźwiękowe – przykładem użycia środków onomatopeicznych jest opis
burzy.

-polskość; konstruowanie za ich pomocą składników typowo polskiego

pejzażu, np. grusze czy łany zbóż. Poeta „polonizuje” pejzaż , czego przykładem jest
monolog Tadeusza na cześć polskich chmur;
-prostota języka opisów, która znajduje wyraz w częstych animizacjach i
antropomorfizacjach. Warto przyjrzeć się na przykład opisowi zachodu słońca z I
księgi:

Słońce ostatnich kresów nieba dochodziło,

Mniej silne, ale szerzej niż we dnie świeciło,
Całe zaczerwienione, jak zdrowe oblicze
Gospodarza, gdy prace skończywszy rolnicze
Na spoczynek powraca.

-ukonkretnienie pejzażu i uczynienie go wybitnie polskim.

Metafizyka
-natura buduje niemal metafizyczny plan poematu. Służą temu także wspomniane
już animizacje i antropomorfizacje, dzięki którym podkreśla się bliski i tajemniczy
związek, jaki zachodzi między człowiekiem i przyrodą.

Na przykład opis dwóch stawów jest przykładem metaforyki erotycznej, za pomocą

której Mickiewicz buduje obraz przyrody jako siły płodnej, a więc twórczej, powołującej
do życia nowe światy. Symboliczna rola przyrody ujawnia się także w opisie
litewskiego matecznika, czyli legendarnego miejsca, w którym chronią się zranione
zwierzęta. Warto również pamiętać o opisie komety, która w noc zajazdu szlachty
zaściankowej pojawia się nad dworem Sopliców i wróży zbliżające się nieszczęście.