PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU V BRONIĆ IDEAŁÓW I GODNOŚCI WŁASNEJ

SPRAWDZIAN KONTROLNY – ROZDZIAŁ V WERSJA A

Część I
Przeczytaj uważnie teksty i treść poleceń. Wykonaj zadania. Zaznacz poprawne odpowiedzi
(błędne zaznaczenia otocz kółkiem) lub zapisz je starannie w wyznaczonych miejscach.

Stefan Żeromski
Syzyfowe prace (fragment)

Za pobytu Borowicza klasa szósta liczyła trzydziestu trzech uczniów. Współtowarzyszów, którzy
z nim razem rozpoczęli kurs nauki od klasy wstępnej, dobrnęło do tego punktu zaledwie kilkunastu.
Reszta składała się z drugoroczniaków i przybyszów. […] Jedna gromada, do której należał
Borowicz, jego adherenci1, Rosjanie i Żydkowie, zostawała pod wpływem inspektora
i reprezentowała poniekąd maleńkie stronnictwo ugodowe; druga była zupełnie bezbarwna, wrogo
usposobiona względem pierwszej i ubierała się, o ile tylko można, elegancko. […] Część
inspektorska nosiła pogardliwe miano „literatów” – część druga sama ochotnie przezywała się ligą
wolnopróżniaków. Borowicz odgrywał w pierwszej rolę niemałą. Jeszcze w klasie piątej, za
delikatną podnietą inspektora, Borowicz założył wśród swych przyjaciół kółeczko zbierające się
w niedzielę po nabożeństwie na jednej ze stancji w celu studiowania literatury rosyjskiej, a to dla
lepszego pisania ćwiczeń. W klasie szóstej literaci mieli w swym gronie już kilkanaście osób, a po
świętach Bożego Narodzenia złączyli się z dwiema takimiż grupami z klasy siódmej i ósmej,
odbywali zebrania wspólne w mieszkaniu pewnego siódmoklasisty, a częstokroć w mieszkaniu
samego inspektora. […] Najpierwsze samoistne uczucia tych młodzieńców, namiętne miłostki,
marzenia i sny znajdowały swój wyraz, dźwięk i barwę w utworach pisarzów rosyjskich. Ale poza
tą zewnętrzną formą sprawy kryła się treść głębsza. Częstokroć na zebraniach niedzielnych
uczniowie klas wyższych, tworzący jak gdyby sztab tego obozu, wygłaszali referaty treści
politycznej, a nawet religijno-politycznej. […] Partia wolnopróżniacka rekrutowała się przeważnie
z synów szlacheckich oraz ludzi zamożnych, trudniła się głównie próżniactwem, naciąganiem
każdego z belfrów, kto tylko dał się naciągać, tańczeniem do upadłego w karnawale, łyżwiarstwem,
potajemnym jeżdżeniem konno i jeszcze bardziej sekretnym uczęszczaniem na maskarady
z aktorkami chwilowo goszczącymi w Klerykowie i dziewczętami przebywającymi tam stale. Partia
ta znieść nie mogła wszystkich praktyk literackich, ale z tej głównie przyczyny, że prowadziły ze
sobą nadetatową, pozaklasową robotę. Grupa wolnopróżniacka grywała w karty, o czym
członkowie przeciwnej marzyć nie mogli ze względu na wielką ilość należących do niej lizusów
i zwyczajnych szpiegów. Wolnopróżniacy, jako całość antylegalna, nie mieli wśród siebie
donosiciela żadnego. Związani byli między sobą węzłami przyjaźni, stanowili zwarte koło
gimnazjalnego high-life’u2. […] Ani na jedną, ani na drugą grupę młodzieży przedmioty kursu klas
ostatnich nie wywierały wpływu. Przeważna większość uczniów kształciła się tylko w matematyce
i ta nauka była czynnikiem istotnie rozwijającym umysły. Od klasy szóstej interesowano się
również fizyką, aczkolwiek wykład jej prowadzony był niedołężnie. Resztę umiejętności, a więc
języki starożytne, rosyjski, historię itd., uważano powszechnie za zło konieczne i cierpliwie
tolerowawano zjawisko, które można było wyrazić za pomocą sentencji: non vitae sed scholae
discimus3.[…]
Języki: francuski, niemiecki i polski były kopciuszkami kursu gimnazjalnego. Uczeń mógł wybrać
sobie z dwu pierwszych jeden tylko język, a na polski, rzecz prosta, mógł nie chodzić bezkarnie. Co
większa, uczeń Rosjanin w żadnym razie nie miał prawa uczęszczania na wykłady mowy polskiej,
prowadzone w języku rosyjskim. Godziny tych gwar nowożytnych „zgniłego Zachodu” były,
szczerze mówiąc, godzinami humorystyki. Wykładający już to należeli do gatunku czupiradeł,
jakich świat nie widział, już, jak Sztetter, do kategorii ludzi rozbitych w sobie i bezpowrotnie
obojętnych. Dość powiedzieć, że w chwili ukończenia całkowitego kursu nauk w gimnazjum
„filologicznym” ani jeden z wychowańców nie umiał języka francuskiego czy niemieckiego tyle,
żeby mógł swobodnie przeczytać rozdział powiastki dla ludu. Wszystkie natomiast siły
intelektualne młodzieży starszej wytężone były w kierunku pisania ćwiczeń rosyjskich o tematach
historycznych, literackich i abstrakcyjnych.

ZADANIE 1. ___/1 p.

Scharakteryzuj dwie grupy uczniów opisane we fragmencie powieści Stefana Żeromskiego. Wpisz
odpowiednie informacje do tabeli.

Nazwa grupy

Ulubione zajęcia

ZADANIE 2. ___/1 p.
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F –
jeśli jest fałszywe.

Nauczyciel języka polskiego starał się rozbudzić patriotyczne uczucia młodzieży.

P F
Dalsza akcja powieści wskazuje, że Marcin Borowicz uległ działaniom
rusyfikatorów. P F

ZADANIE 3. ___/1 p.
Jakie cechy charakteru Marcina Borowicza uwidaczniają się w podanym fragmencie powieści?
Zapisz dwie cechy bohatera w formie rzeczowników.

..................................................... ..................................................…

ZADANIE 4. ___/2 p.
a) Wymień trzy sposoby rusyfikowania polskiej młodzieży, o których mowa w tekście.
• ..............................................................................................................................................................
• ..............................................................................................................................................................
• ...........................................................................................................................................................
…
b) Oceń, czy metody wymienione przez ciebie w podpunkcie a) były skuteczne. Uzasadnij swoje
zdanie.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
…
ZADANIE 5. ___/1 p.
Uzupełnij zdanie. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

Słowa: […] cierpliwie tolerowano zjawisko, które można było wyrazić za pomocą sentencji: „non
vitae sed scholae discimus”
mają A/B charakter, co pozwala narratorowi C/D

A. patetyczny
B. ironiczny
C. zaznaczyć dystans do prezentowanych treści.
D. ukazać negatywną ocenę prezentowanych treści.

ZADANIE 6. ___/1 p.
Uzupełnij notatkę dotyczącą zasad pisowni. Podaj przykłady z tekstu – fragmentu Syzyfowych prac.
„Nie” z ..................................................... zapisujemy łącznie,
np. ........................................................... .
„Nie” z ..................................................... zapisujemy oddzielnie,
np. .....................................................

ZADANIE 7. ___/1 p.
Nieznośny upał jednego z  ostatnich dni sierpnia żarzył się nad pagórkowatą okolicą. Spiekota
ogarnęła pola, ssała mokre łąki i dosięgła najbardziej cienistych kryjówek lasu. Było już po
żniwach i widzialny przestwór kraju spał w tem cieple snem kamiennym.

Dokończ zdanie. Wybierz odpowiedź A lub B i jej uzasadnienie spośród 1.–3. Powyższy fragment
Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego został napisany w stylu

A. artystycznym
B. potocznym,

gdyż cechuje go

1. różnorodność słownictwa, emocjonalność i użycie środków stylistycznych.

2. użycie kolokwializmów, zapożyczeń i wyrazów nacechowanych emocjonalnie.
3. dążenie do skrótowości, oficjalność i używanie słownictwa specjalistycznego.

ZADANIE 8. ___/3 p.
Napisz tradycyjny życiorys Marcina Borowicza – bohatera Syzyfowych prac. Uwzględnij w nim
przynajmniej trzy ważne wydarzenia z jego życia. Uwaga: w ocenie wypowiedzi będzie brana pod
uwagę poprawność językowa, ortograficzna i interpunkcyjna.

................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
…
................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................….
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
…

Bolesław Leśmian
Szewczyk W mgłach daleczeje sierp księżyca,
Zatkwiony ostrzem w czub komina,
Latarnia się na palcach wspina
W mrok, gdzie już kończy się ulica.
Obłędny szewczyk – kuternoga
Szyje, wpatrzony w zmór odmęty,
Buty na miarę stopy Boga,
Co mu na imię – Nieobjęty!

Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but
Wśród takiej srebrnej nocy!

Boże obłoków, Boże rosy,

Naści z mej dłoni dar obfity,
Abyś nie chadzał w niebie bosy
I stóp nie ranił o błękity!
Niech duchy, paląc gwiazd pochodnie,
Powiedzą kiedyś w chmur powodzi,
Że tam, gdzie na świat szewc przychodzi,
Bóg przyobuty bywa godnie!
Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but Wśród takiej srebrnej nocy!

Dałeś mi, Boże, kęs istnienia,

Co mi na całą starczy drogę, –
Przebacz, że wpośród nędzy cienia
Nic ci, prócz butów, dać nie mogę.
W szyciu nic nie ma, oprócz szycia,
Więc szyjmy, póki starczy siły!
W życiu nic nie ma, oprócz życia,
Więc żyjmy aż po kres mogiły!

Błogosławiony trud,
Z którego twórczej mocy
Powstaje taki but
Wśród takiej srebrnej nocy!
ZADANIE 9. ___/1 p.
Wyjaśnij symboliczne znaczenie podanych elementów utworu.

Szewczyk– .......................................................................................................……………………...
szycie butów– .................................................……………………………………………………….

ZADANIE 10. ___/2 p.

Uzupełnij tabelę dotyczącą funkcji środków poetyckich użytych w wierszu Bolesława Leśmiana.
Wpisz w każdą pustą komórkę odpowiednią informację.

Środki poetyckie

przykład nazwa funkcja

…………………………. neologizm poetycki …………………………….

...…………………………...

.....…………………………….

Latarnia się na palcach wspina ….…………………..…...… ...…………………………………

……..……………………………
...…………………………………

………………………………… .....…………………………… wskazuje bezpośredniego adresata

osoby mówiącej w wierszu,wpro
wadza nastrój podniosły, uroczysty
..…………..…….…………….

ZADANIE 11. ___/1 p.

Jakie funkcje w wierszu Szewczyk pełni refren? Wybierz spośród podanych wszystkie poprawne
odpowiedzi.
A. Nadaje utworowi charakter pieśniowy.
B. Zaskakuje odbiorcę nieoczekiwanym skojarzeniem.
C. Uplastycznia obraz poetycki.
D. Rytmizuje tekst wiersza.
E. Zwraca uwagę na motyw przewodni utworu.
F. Wprowadza efekt stylizacji ludowej.

ZADANIE 12. ___/1 p.

Czy poniższe przysłowie mogłoby stanowić przesłanie wiersza Bolesława Leśmiana? Uzasadnij
swoją odpowiedź.
Żadna praca nie hańbi.

................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
…
ZADANIE 13. ___/1 p.
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F –
jeśli jest fałszywe.

Pojęcia „dialekt” i „język ogólnopolski” mogą być używane zamiennie. P F

Znajomość i używanie gwary przyczynia się do wzbogacenia polszczyzny. P F

ZADANIE 14. ___/1 p.

Zapisz związek frazeologiczny związany z postacią przedstawioną na ilustracji i wyjaśnij jego
znaczenie.

Frazeologizm: ....................................................................................................................................…

Znaczenie
frazeologizmu: ....................................................................................................................................
…

ZADANIE 15. ___/2 p.

Działania którego bohatera lektury obowiązkowej można byłoby określić frazeologizmem
wskazanym w zadaniu 14.?
Przedstaw postać i uzasadnij swój wybór.
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Suma punktów za I część: ___/20 p. Ocena: ________
Część II Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie.

Temat 1.
Praca człowieka to „błogosławiony trud”. Napisz przemówienie skierowane do swoich
rówieśników, w którym odniesiesz się do tego stwierdzenia. W argumentacji odwołaj się do
wybranej lektury obowiązkowej i innego tekstu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co
najmniej 200 słów.

Temat 2. i
Wybrany bohater Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego przeniósł się do XXI wieku, do twojej
szkoły, i miał okazję porównać swoje szkolne przeżycia z doświadczeniami napotkanych uczniów.
Napisz opowiadanie o tym spotkaniu. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 słów.
i adherent – stronnik, zwolennik
2 high-life (ang.) – wyższe sfery.
non vitae sed scholae discimus (łac.) – „uczymy się dla szkoły, nie dla życia”; odwrócenie znanej maksymy
łacińskiej: „uczymy się dla życia, nie dla szkoły”.

Przypisy do strony 1.