Rozbiór logiczny zdania

(Turyści) (z rejonów) (nadmorskich).........(chętnie) (wyjeżdżają) (latem) (w góry).

Orzeczenie – w składni – część zdania, która wyraża czynność podmiotu.

Najczęściej jest wyrażone osobową formą czasownika (jest to wtedy
tzw. orzeczenie czasownikowe), np. Jego żona biega codziennie

Podmiot – część zdania, która w zdaniu oznacza wykonawcę czynności wyrażonej

orzeczeniem.

Podmiot gramatyczny[edytuj | edytuj kod]

Podmiot gramatyczny jest wyrażony rzeczownikiem lub zaimkiem w mianowniku. Jest
najczęstszym podmiotem w zdaniu[1].
Przykład:

 Janek uzbierał mnóstwo jagód – podmiotem gramatycznym jest „Janek”.

 Trzewik jest w szafie – podmiotem gramatycznym jest „trzewik”.
 Burak jest w ziemi – podmiotem gramatycznym jest „burak”.
 Płaszcz jest na wieszaku – podmiotem gramatycznym jest „płaszcz”.

Podmiot domyślny[edytuj | edytuj kod]

Podmiot domyślny wynika z kontekstu i wskazywany jest przez końcówkę fleksyjną orzeczenia.
W zdaniu: (ona) Zrobiła bańkę mydlaną, dlatego szczerze się (ona) zaśmiała – w końcówce
czasownika zaznacza się wyraźnie trzecia osoba i ta osoba jest wykładnikiem podmiotu
domyślnego. W przypadku zdań; (ty) Zrobiłeś nieśmiały krok do przodu. (ja) Popatrzyłam
i (ja) skinęłam głową – druga i pierwsza osoba świadczą już o podmiocie konotowanym[2].
Można jedynie domyślać się na podstawie orzeczenia (czasownika), o którą osobę chodzi.
np. Pojechał do sklepu – podmiotem domyślnym jest „on”.

Podmiot logiczny (w dopełniaczu lub rzadziej w celowniku)

[edytuj | edytuj kod]
Podmiot logiczny (w dopełniaczu), czyli podmiot wyrażony rzeczownikiem (lub inną częścią
mowy) w dopełniaczu, występuje przy orzeczeniu wyrażającym[1]:

 informację o braku, nadmiarze, przybywaniu lub ubywaniu, np.

1
 o Zabrakło nam mleka.
o Tej wiosny przybyło wiele kwiatów w ogrodzie. (podmiot pogrubiony)

 istnienie podmiotu ograniczonego do domniemanej części, np.

o Tu jest jedzenia na dwa lata. (podmiot pogrubiony)

 zaprzeczone istnienie, np.

o Nie ma kota.
o Nie było brata. (podmiot pogrubiony)

Podmiot szeregowy
Podmiot szeregowy to podmiot składający się z kilku członków (wyrazów) równorzędnie
połączonych, przede wszystkim spójnikami: i, ni, lecz, oraz, lub, a.
Przykład: Wrona, wróbel i szpak siedzą na drucie. 

Dopełnienie – część zdania oznaczająca przedmiot czynności wyrażonej orzeczeniem zdania

w stronie czynnej w sposób bezpośredni bądź pośredni[1].
Przykłady:

 Kot pije mleko – dopełnienie bliższe w bierniku.

 Pies nie pije mleka – dopełnienie bliższe w dopełniaczu.
 Dziecko daje mamie prezent – «prezent» to dopełnienie bliższe w bierniku, «mamie» to
dopełnienie dalsze w celowniku.
 Marcin kieruje ciężarówką – dopełnienie bliższe w narzędniku.
 Adam zjada dużo chleba – dopełnienie bliższe w dopełniaczu.

Przydawka (zwana również atrybutem) – część zdania określająca rzeczownik[1] lub zaimek

rzeczowny. Może być wyrażona przymiotnikiem (np. ładny kwiatek), zaimkiem
przymiotnym (np. mój kwiatek), imiesłowem przymiotnikowym czynnym (np. rosnący kwiatek),
imiesłowem przymiotnikowym biernym (np. podlany kwiatek), liczebnikiem (np. podlałem
już trzeci kwiatek), wyrażeniem przyimkowym (np. sweter z wełny). Przydawka odpowiada na
pytania: jaki?, jaka?, jakie?, który?, która?, które?, czyj?, czyja?, czyje?, ile?, ilu?, czego?, z
czego?, od czego?[2].

Okolicznik – część zdania, która pełni funkcję określającą orzeczenie. Uzupełnia czasownik o

dodatkowe elementy. Pozostaje on ze swoim członem nadrzędnym w związku przynależności.

Okolicznik czasu – część zdania ograniczająca czasowo działalność podmiotu – sygnalizuje

kiedy lub w jakich ramach czasowych odbywa się czynność wyrażona orzeczeniem. Odpowiada
na pytania: kiedy? od kiedy? do kiedy?[1].

Okolicznik miejsca – jeden z rodzajów okolicznika, jednej z pięciu części zdania

(oprócz podmiotu, orzeczenia, dopełnienia i przydawki). Wskazuje na miejsce dziania się
czynności (gdzie?), a także kierunek działania (skąd?, dokąd?, którędy?), dlatego we
współczesnym językoznawstwie wyróżnia się dodatkowo okolicznik kierunku[1].

Okolicznik sposobu – część zdania informująca o tym, w jaki sposób, w jakim kształcie lub

postaci doszło do wykonania danej czynności. odpowiadająca na pytania: jak?; w jaki sposób?[1]

2
Orzeczenie i podmiot tworzą związek główny (najważniejszy) w zdaniu. Pozostałe
wyrazy w zdaniu tworzą związki poboczne. Wyrazy w związkach nie są
równorzędne, mniej ważny określa ważniejszy. Nadrzędnym jest ten wyraz, którym
pytamy (jaki Narcyz?), a podrzędnym ten, którym odpowiadamy (piękny).