Temat: Fleksja – nieodmienne części mowy. 18.03.2020 r.

I. Zapoznaj się z poniższym materiałem.

1. Przysłówek
✓ nazywa czas, miejsce i sposób wykonania czynności
✓ odpowiada na pytania: gdzie? (daleko, blisko) kiedy? (dziś, wczoraj) jak? (źle, cudownie, głośno)
✓ określenie czasownika
✓ w zdaniu pełni rolę okolicznika (czasu, miejsca, sposobu)
✓ podlega stopniowaniu: dobrze-lepiej-najlepiej; pięknie-piękniej-najpiękniej

2. Przyimek
✓ niesamodzielna część mowy – nie pełni samodzielnej funkcji w zdaniu
✓ służy do określania relacji przestrzenno-czasowych oraz wskazuje cel i przyczynę
✓ tworzy z rzeczownikiem wyrażenie przyimkowe
✓ proste, np. do, w , obok, pod oraz złożone, np. znad, zza, poprzez, ponad.

3. Spójnik
✓ niesamodzielna część mowy – nie pełni samodzielnej funkcji w zdaniu
✓ łączy zdania lub wyrazy w obrębie jednego zdania.
✓ Przykłady: Widzę to, ale niewyraźnie. Przyszedłem, aby wam pomóc. Magda i Jurek; wóz albo
przewóz; jabłka oraz gruszki; kino lub telewizja.

✓ Interpunkcja:
W zdaniu pojedynczym
nie stawiamy przecinka przed spójnikami: stawiamy przecinek przed spójnikami:
i, czy, oraz, lub, ni, ani, bądź, tudzież, a, czy, czy, jak, niż ale, lecz, czyli
wyjątkiem jest sytuacja, gdy spójnik powtarza się, np. Nie piję kawy , lecz herbatę.
Kupię albo buty, albo kapelusz. Pisał niestarannie, ale ciekawie.

W zdaniu złożonym
nie stawiamy przecinka przed spójnikami: stawiamy przecinek przed:
i, oraz, albo, lub, ni, ani, bądź, tudzież wszystkimi innymi spójnikami, np. bo, gdyż,
więc, aby, ale, lecz
wyjątkiem jest sytuacja, gdy spójnik powtarza się, Nie lubię zimy, bo szybko marznę.
np. Spodziewałam się ciebie, więc upiekłam
Ani nie posprzątał, ani nie zrobił zakupów. ciasto.

4. Partykuła
✓ niesamodzielna część mowy – nie pełni samodzielnej funkcji w zdaniu
✓ zmienia sens wyrazu lub zdania
✓ rodzaje partykuł:
• pytająca: czy, np. Czy lubisz czytać książki?
• wzmacniająca: no, -że, np. chodź no, no właśnie, zróbże
• przypuszczająca: by/-by (-bym, -byś, -by, -byśmy, -byście), np. Zjadłbyś coś? Gdybym tylko
mógł…
• rozkazująca: niech, oby, np. Niech tak będzie.
• przecząca: nie, np. Nie pojadę w góry.
✓ Można zapamiętać najczęściej używane partykuły w następującej kolejności: -li, czy, no, -że, niech,
by, nie. Tworzą wtedy łatwe do zapamiętania zdanie: Liczy noże, niechby nie!
 ✓ Pisownia partykuły nie z różnymi częściami mowy:

łącznie rozłącznie
• z rzeczownikami, np. nieszczęście • z czasownikami, np. nie lubię
• z przymiotnikami w stopniu równym, np. • z przymiotnikami w stopniu wyższym i
nieładny najwyższym, np. nie ładniejszy, nie najładniejszy
• z przysłówkami, które powstały od przymiotnika, • z przysłówkami, które nie pochodzą od
np. niedobry przymiotników, np. nie bardzo
• z imiesłowami przymiotnikowymi, np. • z przysłówkami w stopniu wyższym i
niezamówiony najwyższym, np. nie lepiej, nie najlepiej
• z imiesłowami przysłówkowymi, np. nie mówiąc,
nie zobaczywszy
• z przyimkami, np. nie pod
• z zaimkami, np. nie taki
• z liczebnikami, np. nie pierwszy
Niektóre wyjątki: Niektóre wyjątki:
wyraźne przeciwstawienie, np. • niejeden (w znaczeniu wielu), nieswój (w znaczeniu
nie szczęście, ale pech niezdrów), niewiele, niewielu, niekiedy, niektórzy,
nie przyjaciel, lecz wróg niegdyś
• czasowniki: niedowidzieć, niedosłyszeć,
niedomagać, nienawidzić

5. Wykrzyknik
✓ niesamodzielna część mowy – nie pełni samodzielnej funkcji w zdaniu
✓ funkcje stylistyczne
wyrażanie silnych emocji wyrażanie poleceń i wezwań dźwiękonaśladowczość
Ach, jakie to piękne! Halo! Odezwij się! Trach! Bęc!
Oj, nie przesadzaj! Hej! Poczekaj! Puk, puk
Hura! Kici, kici Hau, hau
A, już rozumiem. Wiśta, wio!

✓ po wykrzykniku stawiamy zwykle jeden z dwóch znaków interpunkcyjnych: wykrzyknik lub

przecinek

II. ZADANIA
 1. a) Które spójniki umożliwiają połączenie podanych zdań składowych w logiczną całość? Zaznacz wszystkie
właściwe przykłady.
chociaż • więc • ponieważ • albo • zatem

Wieczorem pojawiła się mgła, ………………mieli trudności z odnalezieniem drogi.

b) uzupełnij zdanie tak, aby było prawdziwe. Zaznacz właściwą informację.

W przywołanym przykładzie drugie zdanie składowe jest przeciwstawne do zdania pierwszego/wynika z treści
zdania pierwszego.

2. Zaznacz poprawne dokończenie każdego zdania.

Partykuła użyta w zdaniu: Odpowiedziałabym, gdybym usłyszała pytanie.

a. wyraża życzenie. c. podkreśla ekspresję nadawcy.
b. wzmacnia intencje nadawcy. d. sygnalizuje możliwość działania.
.
Partykuła użyta w zdaniu: Podejdziesz no tu do mnie?
a. wprowadza zdanie. c. sygnalizuje możliwość działania.
b. wzmacnia polecenie. d. zawiera nawiązanie do wcześniejszych informacji.

Tekst do zadania 3.
Adam Mickiewicz
Dziady, część II (fragment)

A kto prośby nie posłucha,

W imię Ojca, Syna, Ducha!
Czy widzisz Pański krzyż?
Nie chciałeś jadła, napoju?
Zostawże nas w pokoju!
A kysz, a kysz!
https://wolnelektury.pl/

3. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, F, jeśli jest fałszywe.

W przywołanym fragmencie dramatu występuje pięć partykuł. P F

Partykuła nie przekształca zdanie oznajmujące w zdanie pytające. P F
Partykuła -że wzmacnia intencję nadawcy wypowiedzi. P F
W tekście występują wykrzykniki – nieodmienne części mowy. P F

4. Zaznacz poprawne dokończenie zdania. Wykrzyknik użyty w zdaniu: Halo! Czy pan mnie słyszy?
a. wskazuje na czynność wykonywaną przez odbiorcę.
b. imituje odgłosy zjawisk otaczającego świata.
c. służy uwydatnieniu emocji mówiącego.
d. ma zwrócić uwagę rozmówcy.

5. Którymi spośród podanych wykrzykników można uzupełnić podane zdanie, aby podkreślić wskazane emocje
nadawcy wypowiedzi? Wpisz w każdą lukę właściwy przykład spośród podanych.

Auć • Hura • Uff • Brrr • Ojej

Radość ……………………, wreszcie skończyliście!

Ulga ……………………, wreszcie skończyliście!
Niedowierzanie ……………………, wreszcie skończyliście!
 6. Jakimi częściami mowy są wyrazy wyróżnione w podanych zdaniach? Wpisz w każdą lukę nazwę wybraną
spośród podanych.

przyimek • partykuła • wykrzyknik • spójnik

A! Jak to boli! ………………………………………………
Odszedł, a ona wcale nie odczuwała żalu ………………………………………………
A nie mówiłam, że jest na stole? ………………………………………………
Czy tu zostajesz? ………………………………………………
Nie czekaj na ostatni moment! ………………………………………………

7. W podanym tekście wyszukaj przysłówki. Podkreśl je.

Tu i owdzie przyszło do starć, lecz pretorianie prędko radzili sobie z bezbronną tłuszczą. Przejechawszy z trudem w
poprzek drogę Łacińską, Numicyjską, Ardejską, Luwinijską i Ostyjską, okrążając wille, ogrody, cmentarze i świątynie,
Winicjusz dotarł w końcu do miasteczka, zwanego Vicus Alesandri, za którym przeprawił się przez Tyber. Było tam
już luźniej i mniej dymu.
Henryk Sienkiewicz, Quo vadis (fragment),
https://wolnelektury.pl/
8. Do podanych czasowników dopisz po trzy przysłówki.
opowiadać ………………………………………………………………………………………………..
ćwiczyć ………………………………………………………………………………………………..
czytać ………………………………………………………………………………………………..
zastanawiać się ………………………………………………………………………………………………..
9. Spośród podanych wyrazów wybierz przyimki. Podkreśl je, a następnie ułóż z nimi zdania.

ale • tu • nad • w • oj • bo • też • więc • u • gdy • nie • za • pod • we • ze • gdyż

……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………….

10. Uzupełnij podane zdania wykrzyknikami, które wzbogacą wypowiedź, tak aby oddać uczucia lub wolę
mówiącego. Za każdym razem użyj innego wyrazu.
………………………….., zapomniałam pieniędzy!
………………………….., nareszcie po wszystkim!
…………………………..? Co mówisz?
…………………………..! Naprawdę to zrobiłeś?
………………………….., nie chce mi się.
…………………………..! Jedziemy na wycieczkę!
…………………………..! Zepsułam aparat!
………………………….., daj mi już spokój.