1

Temat: Geneza i budowa dramatu pt. ,,Odprawa posłów greckich'' Jana Kochanowskiego.

I. Geneza utworu
1. ,,Odprawa posłów greckich '' została zamówiona przez Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana koronnego, utwór miał
uświetnić jego ślub z Krystyną Radziwiłłówną. Było to wydarzenie polityczne dużej rangi, łączyło bowiem domy
magnackie Rzeczypospolitej.
2. Sztuka została wystawiona w obecności króla Stefana Batorego w 1578 r. w Zamku Ujazdowskim w Warszawie. Utwór
został prawdopodobnie napisany przez Kochanowskiego dużo wcześniej, w czasie studiów we Włoszech.
3. Kochanowski zaczerpnął temat z mitologii (historia wojny trojańskiej), ale za jego pomocą odniósł się do współczesnej
mu sytuacji politycznej.
4. Dramat o nieszczęściach Troi – państwa pogrążonego w chaosie i stojącego na krawędzi wojny (aluzja do groźby wojny
Polski z Rosją).
5. W związku z wyjątkowym momentem premiery sztukę odczytywano jako aluzję do sytuacji Rzeczypospolitej (Troja
ukazana jako państwo o ustroju parlamentarnym; obrady starszyzny porównane do obrad sejmu).

II. Tytuł dramatu - odprawa oznacza posłuchanie udzielone komuś, kto zwraca się z jakąś sprawą.
III. Treść utworu nawiązuje do ,,Iliady'' Homera – greckiego poselstwa do Troi i mitologii . Przedakcja dramatu sięga do sądu
Parysa, który miał wybrać najpiękniejszą spośród 3 bogiń – Hery. Ateny, Afrodyty (było to sprowokowane ,,jabłkiem
niezgody'' przeznaczonym dla najpiękniejszej podrzuconym przez boginię Eris). Parys wybrał Afrodytę , za co otrzymał w
darze Helenę, najpiękniejszą kobietę na ziemi. Musiał ją jednak zabrać prawowitemu mężowi – Menelaosowi, królowi
Sparty. Stało się to bezpośrednią przyczyną wojny trojańskiej.

IV. Budowa dramatu:

1. Prolog – monolog Antenora, który informuje o lądowaniu Greków i domaganiu się przez nich zwrotu Heleny i o knowaniach
Aleksandra ( nastąpiło więc naszkicowanie sytuacji i wyjaśnienie stanowisk głównych bohaterów – ekspozycja).

2, Epejsodion I -dialog Aleksandra (czyli Parysa) i Antenora (zawiązanie konfliktu – ten pierwszy chce , by drugi poparł go w dyskusji
na temat pozostawienia lub wydania Heleny . Antenor potępia nieuczciwość Aleksandra, odmawia, upomina go).

3. Stasimon I – skarga na młodych, którzy nie kierują się rozumem, tylko dogadzają swoim zachciankom. Zepsucie moralne
młodzieży doprowadzi do zguby ojczyznę.

4. Epejsodion II – narzekania Heleny na jej niesprawiedliwy los. Czuje się jak niewolnica, przez Aleksandra- Parysa straciła rodzinę
i ojczyznę. Skarży sie na niesprawiedliwą Fortunę – boginię losu.

5. Stasimon II - pieśń chóru skierowana do władców porównanych do pasterzy mających rządzić i opiekować sie bożym stadem,
winni patrzeć nie na dobro własne, ale na dobro ogółu. Rządzący będą musieli zdać rachunek ze swych rządów przed Bogiem.

6. Epejsodion III – relacja posła o przebiegu i wyniku obrad rady trojańskiej ( punkt kulminacyjny). Pod wpływem głosu Aleksandra i
Iketaona (prywata, egoizm) rada trojańska, mimo przestróg Antenora, podejmuje decyzję o pozostawieniu Heleny w Troi. Król Priam
zatwierdza wyrok.

7. Stasimon III – apostrofa do łodzi bukowej, która przywiodła Parysa do Sparty. Pieśń przypomina sąd Parysa i upominek, którym
nagrodziła go Wenus. Prośba do Wenus o szczęśliwe małżeństwo i moralne pouczenie o konieczności panowania nad swoimi
żądzami.

8. Epejsodion IV – groźby Ulissesa i Menelaosa - odprawionych z niczym posłów greckich, zapowiadające katastrofę. Ulisses
 2

oskarża zepsutą i zdemoralizowaną młodzież trojańską o to, że sprowadzi klęskę na swoją ojczyznę.

9. Stasimon IV- z tej pieśni wynika, że małżeństwo Parysa- Aleksandra z Heleną zrodziło sie z niezgody bogiń, dlatego należy się
spodziewać przykrego rozwiązania sprawy w postaci wojny. Łakomstwo i prywata zgubiły wielu ludzi , bezpieczne są te osoby , które
panują nad swoimi żądzami.

10. Epejsodion V – ostrzeżenia Antenora – należy przygotować państwo do obrony, zebrać wojsko, zgromadzić żywność. Proroctwo
Kasandry - zapowiedź śmierci swego brata -Hektora i jego zabójcy Achillesa, zagłady Troi, śmierci wszystkich żołnierzy trojańskich.
Priam bagatelizuje przepowiednie Kasandry.

11. Epilog – Rotmistrz informuje o lądowaniu wojsk greckich, którymi dowodzi Agamemnon.

V. Czas i miejsce akcji ,,Odprawy posłów greckich” respektują zasadę 3 jedności. Wydarzenia rozgrywają się:
1. na krótko przed atakiem Greków na Troję i zamykają w 24 godzinach (od rana do wieczora),
2. przed pałacem króla w Troi.
VI. Odprawa posłów greckich – bohaterowie
a)Antenor: szlachetny, patriota, kieruje się rozsądkiem, chce odesłać Helenę, symbol mądrości w polityce
b) Aleksander (Parys): symbol prywaty, przedkłada osobiste szczęście nad dobro państwa, swoje racje tłumaczy wyrokami bogów
(Afrodyty)
c) Priam: zachowuje się, jakby nie wiedział, w jaki sposób Parys zdobył Helenę, symbol słabości, niezdecydowania, bezrefleksyjnie
słucha przekupnej rady
d) Kasandra: wieszczka, córka Priama, przewiduje upadek Troi, pełni funcję komentatora, nie ma bezpośredniego udziału w akcji

Temat: ,,Odprawa posłów greckich'' jako przykład tragedii renesansowej.

,,Odprawa posłów greckich'' ma cechy antyczne i renesansowe:

I. Podobieństwa do tragedii starożytnej:

1) zachowanie trzech jedności – czasu -akcja zamyka sie w 12 godzinach i obejmuje czas greckiego poselstwa, jedności miejsca
– zdarzenia rozgrywają sie na placu pałacem króla Priama, jedności akcji-jeden wątek – pozostawienie Heleny w Troi lub oddanie
jej Grekom (problem wojny i pokoju)

2) bohaterowie utworu wywodzą się z wyższych sfer np. Aleksander, Priam, Ulisses (Odyseusz)

3) zasada gry trzech aktorów

4) temat wzięty z mitologii ( motywy mitologiczne – Apollo, Atena, Wenus, Hera, wojna trojańska, ,,Iliada'' Homera)

5) styl patetyczny, podniosły ( zasada decorum – stosowności- finałowa katastrofa - upadek miasta – zostaje zapowiedziana ,
nie zaś pokazana na scenie, unikanie scen krwawych)

6) kompozycja podobna do tragedii antycznej – występują – prolog, epejsodiony, stasimony, brak parodosu, jest chór

II. Cechy renesansowe tragedii:

1) źródłem tragizmu nie jest fatum – los, bogowie, ale człowiek, społeczeństwo, które ma wolną wolę i samo decyduje o swojej
przyszłości, losu Troi można było uniknąć

2) głównym bohaterem nie jest jednostka, lecz występuje bohater zbiorowy, któremu zabrakło mądrości w ważnym momencie
 3

dziejowym

3) chór jest statyczny, nie kontaktuje sie z bohaterami

4) napisana wierszem sylabicznym 11- (5+6) i 13 -(7+6) oraz wierszem białym (bezrymowym)

5) zgodnie z zasadami renesansowymi Kochanowski umieścił po prologu scenę mającą na celu wzruszenie widzów – pełen
skargi i niepokoju monolog Heleny

Temat: Refleksja o państwie w ,,Odprawie posłów greckich'' Jana Kochanowskiego.

Kochanowski ukazał w dramacie naród trojański w momencie dla niego przełomowym. Pisarz ukazał refleksje o państwie.

W pierwszym fragmencie – przemowie chóru ukazane zostały powinności władzy. W apostrofie do polityków, rządzących
państwem pisarz nawołuje , by dobro ojczyzny stawiali ponad własne. Nawiązując do Biblii , porównuje władcę do pasterza, naród
do stada Bożego, żeby podkreślić , że rządzący powinni troszczyć się o bezpieczeństwo poddanych, opiekować się nimi.
Przypomina, że władcy staną kiedyś przed Sądem Bożym. Bóg nie będzie miał względu na zajmowane stanowisko, a nawet
surowiej ich oceni. Grzechy władców są gorsze niż zwykłych ludzi , bo płacą za nie całe narody.

W drugim fragmencie - mowie Ulissesa , postać ta przestrzega, iż państwa, w których jest anarchia, łamane jest prawo, panuje
niesprawiedliwość, korupcja, przekupstwo, czeka zagłada. Krytykuje Aleksandra, który nakłonił członków rady trojańskiej, by bronili
spraw prywatnych, prywatnych interesów ( pozostawienie Heleny w Troi – bo tak chciał Aleksander i narażenie ojczyzny na
niebezpieczeństwo wojny), nie szanuje prawdy. Prywatne sprawy okazały się ważniejsze od interesu państwa, narodu. Ulisses
wymienia wady społeczeństwa trojańskiego – zdemoralizowanie zwłaszcza młodzieży-, egoizm, lekkomyślność, lenistwo,
próżność, pijaństwo, konformizm, które gubią państwo.

Przestroga Ulissesa odnosi się też do XVI -wiecznej Rzeczypospolitej, choć akcja dramatu dzieje sie w starożytności,
Kochanowski wprowadził do dramatu liczne motywy polskie:

-niezdecydowanie króla Priama jest aluzją do postawy Zygmunta Augusta, który w sprawach, Kościoła religijnych był chwiejny

-w opisie rady trojańskiej jest aluzja do obrad sejmu polskiego (marszałkowie laskami biją o podłogę , aby uciszyć posłów, podział
obradujących na tych, co siedzą i tych , co stali za stołami, głosowanie przez rozstąpienie się)

-występują polskie nazwy urzędów: marszałek, hetman, starosta, rotmistrz

-szlacheckie tytułowanie się dostojników szlacheckich – zacny królewicze, panowie, cny Antenorze
-niektórzy Trojańczycy noszą szable u boku

-występuje nazwa Rzeczpospolita – tak posłowie nazywają Troję (,,Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie''

- Iketaon przypomina szlachcica - krzykacza sejmowego, kłótliwego

-nawołanie do wojny w ostatnich słowach Antenora:,, Radźmy też o wojnie , nie wszystko się brońmy:/ radźmy , jako kogo bić;
lepiej , niż go czekać'' jest aluzją do wyprawy Stefana Batorego na Moskwę ( Istniało zagrożenie ze strony cara Iwana Groźnego,
który najechał na Inflanty, będące wówczas częścią Rzeczypospolitej, to wymagało zdecydowanych działań obronnych).

Temat: Retoryka dyskusji w ,,Odprawie posłów greckich'' Jana Kochanowskiego.

Bohaterowie ,,Odprawy posłów greckich'' Jana Kochanowskiego reprezentują idee , którym usiłują dać jak najlepszy kształt
językowy. Starają się przekonać innych (retoryka) bądź manipulować innymi ( erystyka), co można dostrzec w sporze między
dwoma posłami rady trojańskiej – Antenorem a Iketaonem.
 4

Retoryka to sztuka przekonywania ( perswazji) do prawdziwych racji, ma charakter. Podstawowe reguły retoryki to zasada
stosowności (decorum), a także poprawność językowa - dotycząca wymowy, gramatyki, stylu, jasność wypowiedzi –
przejrzystość precyzja wysłowienia, ozdobność - piękno.

Erystyka to manipulowanie innymi ( przez zatajanie prawdy, jednostronne ukazywanie problemu, odwoływanie się do
emocji słuchaczy , np. Wzbudzenie niechęci albo wywoływanie strachu), by wygrać w dyskusji bez względu na słuszność
tezy i prezentowane racje.

Mowa Antenora na radzie trojańskiej to przykład sztuki retoryki:

-stawia tezę swojej wypowiedzi : trzeba zwrócić Helenę Grekom , żeby nie przyczynić sie do niesprawiedliwośći - wers 10-12.

Przedstawia różne , ale rzeczowe, prawdziwe i logiczne argumenty dla poparcia swej tezy:

1)zwracając się w apostrofie do króla Troi Priama, przedstawia argument moralny , mówi ,że Aleksander pogwałcił prawo
gościnności, bo uwiódł zone gospodarza Helenę zacnemu Menelaosowi.

2) stosuje pytanie retoryczne i paralelizm składniowy (podobieństwo w budowie zdania) -

,,Której ani zaniedbać, ani też dochodzić
Dobry, ućciwy człowiek bez wstydu nie może?''

3) przedstawia drugi argument moralny- Aleksander jest winny wobec Menelaosa wers 9-10

4) argument obywatelski – Aleksander naraża Troję na upadek , naród na cierpienie, przelew krwi wers 14-17

5) stosuje wykrzyknienie – I krwią naszą miał płacić!

6) argument moralny – nikt do tej pory nie mówił o krzywdzie Greków (wers 22 – 25). Przypomina że porwanie Medei – córki krola
Kolchidy przez Greków, o którym wcześniej mówił Aleksander nie było w naszych czasach i nie ma co sie tym zajmować

7) argument moralny – Aleksander nie ma prawa mówić o cudzych winach, by osłaniać swoje występki.

Natomiast mowa Iketaona to przykład erystyki – manipulowania odbiorcami.

- Iketaon stawia tezę: Nie musimy być ulegli Grekom , nie należy oddawać Heleny – wers 27-28 i wers 57

Posługuje się chwytami erystycznymi:

1) uogólnienie – Grecy po wydaniu im Heleny zażądają wszystkich kobiet i dzieci trojańskich są chciwi wers 30 – 31

2) oddziałuje na wolę słuchaczy -trzeba ustrzec sie przed atakiem Greków, którzy chcą nas zniewolić

3) odwracanie kierunku dowodzenia (potocznie nazywane ,,odwracanie kota ogonem'') – Grecy pozornie chcą sprawiedliwości, a
naprawdę pragną wojny, dążą do wojny -wers 37-39

4) twierdzenie relatywne ( odwołanie się do względności oceny)– Grecy są dumni, nazywają Trojańczyków barbarzyńcami,
poniżają Trojan, wzywa do walki , ona rozstrzygnie kto jest panem, a kto barbarzyńcą – wers 41 - 43

5) odwracanie kierunku dowodzenia – Grecy żądają zadośćuczynienia za porwanie Heleny , a sami w przeszłości dopuścili sie
porwania , gwałtu, bo porwali Medeę – córkę króla Kolchidy i jej brata Absyrda wers 51-56
5