ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΤΣΙΜΕΝΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Μ.Ιορδανίδου
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1897 και πέθανε στην Αθήνα το 1989.Έζησε
στη Ρωσία, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αλεξάνδρεια, στην Αθήνα. Οι συνεχείς
μετακινήσεις και τα δύσκολα χρόνια δεν της επέτρεψαν να αποκτήσει πανεπιστημιακή
μόρφωση. Γνώριζε όμως τρεις ξένες γλώσσες που τη βοήθησαν να εργαστεί ως τα
εξήντα της χρόνια. Στη συγγραφή στρέφεται σε μεγάλη ηλικία(1962)
Τα έργα της χαρακτηρίζονται από αμεσότητα, απλότητα, παραστατικότητα. Η
συγγραφέας αντιμετωπίζει τα πράγματα με κριτικό και παρατηρητικό τρόπο.

Τα έργα της :
Λωξάντρα, Διακοπές στον Καύκασο, Σαν τα τρελά πουλιά, Στου κύκλου τα γυρίσματα,
Η αυλή μας.

Στην «Αυλή μας» η Μαρία Ιορδανίδου, με τη διεισδυτική της ματιά, τη σχεδόν

προφορική γραφή της, τον βαθύ συναισθηματισμό της και την οξυδέρκειά της
περιγράφει τη ζωή της σε ένα διαμέρισμα της δεκαετίας του 1980 με εσωτερική αυλή
(ακάλυπτο τον λένε πια). Περιγράφει τους γείτονές της, την καθημερινότητά τους, τα
μίση και την αγάπη τους, τους διαφορετικούς χαρακτήρες και τις συνήθειές τους. Δεν
μπορεί να πιστέψει πόσο έχουν αλλάξει πια τα πράγματα, πώς απομακρύνθηκαν οι
άνθρωποι, πώς κατάντησαν οι νοικοκυρές στην εποχή της ευκολίας να μη νιώθουν το
σπίτι δικό τους ή ακόμη χειρότερα να παντρεύονται τα παιδιά και να φεύγουν μακριά
από τις εστίες τους.

ΘΕΜΑ-ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:
1. Η απρόσωπη ζωή, οι άνθρωποι και τα διαµερίσµατα σε µια σύγχρονη
τσιµεντούπολη.
2. Προβλήµατα από τη συγκατοίκηση πολλών οικογενειών στις σύγχρονες
πολυκατοικίες.
3. Εργαζόµενες µητέρες µε παιδιά.
4. Οι δυσκολίες στην ανατροφή και στη διαπαιδαγώγηση.
Χώρος: πολυκατοικία, ίσως στην Αθήνα.
Χρόνος: απροσδιόριστος( πρόκειται μάλλον για τη δεκαετία του ’70)

Περιεχόμενο: κοινωνικό.
ΔΟΜΗ

1 η Ενότητα: « Ζούμε στην εποχή… στον τοίχο»: η τυποποιημένη κατασκευή των

διαμερισμάτων και ο ομοιόμορφος τρόπος ζωής των ενοίκων.

2 η ενότητα: « Αλλάζουν οι καιροί… ένας τοίχος»: η αποξένωση, ο φόβος της

ανώνυμης συγκατοίκησης στην πολυκατοικία και η ενόχληση από τους θορύβους και
τις συζητήσεις των γειτόνων.

3 η Ενότητα: « Από το λουτροκαμπινέ… και ησυχάσαμε»: η υστερική συμπεριφορά

της μητέρας του διπλανού διαμερίσματος και οι νευρικές αντιδράσεις του παιδιού.

Τα κυριότερα θέματα που θίγονται στο απόσπασμα είναι: η ζωή, οι άνθρωποι και τα
διαμερίσματα σε μια σύγχρονη τσιμεντούπολη, τα προβλήματα που δημιουργεί η
συγκατοίκηση πολλών οικογενειών στις σύγχρονες πολυκατοικίες, οι εργαζόμενες
μητέρες και η δυσκολίες στην ανατροφή και στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Αφηγητής: η αφηγήτρια είναι ομοδιηγητική, δραματοποιημένη- συμμετέχει στη

δράση. Είναι ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας που αφηγείται. Αυτό φαίνεται και από
το πρόσωπο στο οποίο γίνεται η αφήγηση, δηλαδή σε α΄ ενικό ( πρωτοπρόσωπη
αφήγηση και εσωτερική εστίαση). Μιλάει για τον εαυτό της, αυτή είναι η
πρωταγωνίστρια. Άλλωστε έχει στοιχεία αυτοβιογραφικά που μας κάνουν να
ταυτίζουμε την αφηγήτρια με τη συγγραφέα.

Αφηγηματικοί τρόποι: στο απόσπασμα εναλλάσσονται η αφήγηση και η περιγραφή

με τον διάλογο και έτσι το κείμενο γίνεται πιο ζωντανό και παραστατικό. Παρατηρούμε
κι ένα σχόλιο της αφηγήτριας («Αλλάζουν οι καιροί…τη ρωμιοσύνη τους»).

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Α.ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Παρομοιώσεις: «θυμίζει κατάστρωμα βαποριού», «μοιάζει διάδρομος», «Στέκεται
μπροστά του σαν κολόνα πάγου»

Μεταφορές: «Εκεί που θα κουρνιάσει..» «Έγινε πετσί και κόκαλο».

Προσωποποιήσεις: «….τα διαμερίσματα που δε βλέπουν στο δρόμο», «…να
αφουγκραστεί την ανάσα του σπιτιού της» «Έγινε πετσί και κόκαλο».
Ασύνδετο σχήμα: «Σου έβαλε την πρίζα για την τηλεόραση… το χαμηλό τραπέζι…».
Επαναλήψεις: «Έχω ένα εσωτερικό δυάρι» – «Εσωτερικά τα λένε τώρα…», «Μα και
η αυλή δε λέγεται πια αυλή αλλά…», «όλο μπαλκονόπορτες» – «μπαλκονόπορτα»,
«κάμαρα, και η κάθε κάμαρα…», «Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν και οι άνθρωποι»,
«οι άνθρωποι» – «οι άνθρωποι γίνανε αγγλοπρεπείς», «Έχασαν οι Ρωμιοί τη
ρωμιοσύνη τους», «Δεν ξέρεις καλά καλά αν είναι συγκάτοικος…» – «τα μούτρα των
συγκατοίκων μου ας μην τα ξέρω», «Ξέρω όμως τη φωνή τους …Ξέρω της διπλανής
μου τον αναστεναγμό…», «το βογκητό …»«Βογκά τα βράδια… βογκά και τη νύχτα»,
«ακούω το ξυπνητήρι της» «Όλα αυτά ακούονται», «που η πόρτα του» – «στην πόρτα
του δικού μου», «ακούς σπαραχτικές φωνές» – «σπαραχτικές φωνές παιδιού, φωνές
πόνου…» – «η σπαραχτική φωνή πάλι…» – «Και πάλι η φωνή», «ακούτε στο δρόμο»
– «από το δρόμο ακούγεται», «-Πού πας;»…-Πάω να πιάσω», «-Τρελάθηκες;» –
«πραγματικά, τρελάθηκα», «την εκδικείται, πώς αλλιώς μπορεί να την εκδικηθεί»,
«αγόρασε δικό της διαμέρισμα …Το διαμέρισμα….».
Αντιθέσεις (Λεκτικές / Νοηματικές): «δε βλέπουν στο δρόμο» «αλλά στην αυλή», «δε
λέγεται αυλή» – «αλλά ακάλυπτος χώρος», «η νοικοκυρά την “κόχη” της» – «Ξένο
πράμα», «συγκάτοικος είναι» «ξένος», «Τα μούτρα των συγκατοίκων μου ας μην τα
ξέρω» – «Ξέρω όμως τη φωνή τους, το βήχα τους. Ξέρω της διπλανής μου τον
αναστεναγμό και το βογκητό».
Β.ΕΙΚΟΝΕΣ (οπτικές,ακουστικές εικόνες,περιγραφές προσώπων, τοπίων,
αντικειμένων): «Στιςπερισσότερες απ’ αυτές τις πολυκατοικίες …μοιάζει με διάδρομος
»,«Σου έβαλε την πρίζα… και οι δύο τεράστιες πολυθρόνες της μόδας»,«Δεν υπάρχει
κατάλληλη γωνιά …την ανάσα του σπιτιού της», «Τα μούτρα των συγκατοίκων μου…
και μας χωρίζει ένας τοίχος» (ηχητική εικόνα), §7 «Από το λουτροκαμπινέ… του δικού
μου διαμερίσματος», «Εκεί πάλι ακούς …Δε μίλησα», «Το αυτοκίνητο του
σχολείου… Το παιδί από μέσα ωρύεται», «Ακούω ένα βράδυ…-Τρελάθηκες;», «- Το
παιδάκι από τον καιρό… Έγινε πετσί και κόκαλο».

Γ. ΕΙΡΩΝΕΙΑ: «Εσωτερικά τα λένε…δρόμο», «… μπαλκόνι που ζώνει… βαποριού»,

«η κάθε κάμαρα… διάδρομος», «Πως επιπλώνεται… της μόδας», «Η απόσταση…
στον τοίχο». Η αφηγήτρια ειρωνεύεται τον ομοιόμορφο και τυποποιημένο τρόπο ζωής
στα σύγχρονα διαμερίσματα, την τυποποιημένη διάταξη των επίπλων, που δεν αφήνουν
την νοικοκυρά να ανασάνει και να φτιάξει το χώρο της.

ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, καθημερινή

ΎΦΟΣ

Είναι απλό, λιτό, χωρίς πολλά σχήματα λόγου. Είναι άμεσο και εξομολογητικό , καθώς
η αφηγήτρια σε α πρόσωπο καταγράφει τις σκέψεις και τα συναισθήματα της. Είναι
ζωντανό και παραστατικό, χάρη στη λεπτομερή περιγραφή του σύγχρονου
διαμερίσματος και χάρη στους διαλόγους που διακόπτουν την αφήγηση. Είναι επίσης
ειρωνικό και χιουμοριστικό καθώς η συγγραφέας απορρίπτει με χιούμορ και
σαρκασμό το σύγχρονο τρόπο ζωής.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Αφηγήτρια: είναι μια γυναίκα μεγάλης ηλικίας που δεν αντέχει την ασφυκτική ζωή στο
διαμέρισμα. Από την αρχή του αποσπάσματος φαίνεται η απογοήτευση, η δυσφορία
της και αυτό το εκφράζει με τις ειρωνείες στην πρώτη ενότητα. Νοιώθει εγκλωβισμένη,
δεν μπορεί να έχει τη δική της γωνιά. Ακόμη απογοητεύεται από την ψυχρότητα, το
φόβο και την αποξένωση στις πολυκατοικίες. Προβληματίζεται και απορεί που οι
Έλληνες έχασαν τις παραδοσιακές τους αξίες. Παρακολουθεί, άθελα της τις ζωές των
άλλων. Από την παρέμβασή της στη σκηνή της μητέρας και του παιδιού, φαίνεται πως
νοιάζεται. Είναι ένα σκεπτόμενο άτομο, με πείρα, καλοπροαίρετο. Δεν αποδέχεται τη
βία. Ξέρει από παιδιά και τα αγαπά. Προβληματίζεται, αγωνιά για την τύχη του παιδιού.
Αντιδρά αρχικά ήρεμα κι έπειτα οργισμένα. Είναι έτοιμη να ορμίσει στην μητέρα.(Ναι,
πραγματικά τρελάθηκα).

Μητέρα: υστερική, βίαιη, αγχωτική. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, η αγχωτική εργασία,

το πιεστικό ωράριο, την έχουν κάνει να μη διαπαιδαγωγεί σωστά το παιδί, να του
φέρεται άσχημα. Χάνει τον έλεγχο και αντιδρά άσχημα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Το απόσπασµα προέρχεται από το µυθιστόρηµα Η αυλή µας της Ιορδανίδου, στο οποίο
η συγγραφέας περιγράφει σκηνές από τη ζωή στη σύγχρονη τσιµεντούπολη. Μια
πρώτη προσέγγιση του κειμένου µπορεί να εστιαστεί στα παρακάτω θέµατα:
κατασκευή των διαµερισµάτων και οµοιόµορφος τρόπος ζωής των ενοίκων οι
κάτοικοι, και κυρίως η νοικοκυρά, έχασε το δικαίωµα να δηµιουργήσει τη γωνιά της
(αξίζει να σχολιαστεί ότι η Ιορδανίδου προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη, όπου
η νοικοκυρά του σπιτιού είναι η αδιαφιλονίκητη «βασίλισσα» του οίκου της). Αυτή η
ισοπεδωτική οµοιοµορφία, σε συνδυασµό και µε το φόβο, που εµπνέει η ανωνυµία της
συγκατοίκησης στην πολυκατοικία, οδηγούν τους ανθρώπους στην αποξένωση και
στην εσωστρέφεια.
Η Ιορδανίδου αναφέρεται κυρίως σε µερικά χαρακτηριστικά προβλήµατα της ζωής
στις πολυκατοικίες, όπως: η ενόχληση από τους θορύβους και τις συζητήσεις στα
διπλανά διαµερίσµατα. Η προσωπική ζωή των ενοίκων συχνά απασχολεί και το
γείτονα, ο οποίος κατά κάποιο τρόπο παρακολουθεί ή συµπάσχει άθελα του. Στο
τελευταίο µέρος του αποσπάσµατος η αφηγήτρια αναφέρεται στο διπλανό διαµέρισµα,
όπου ζει ένα εργαζόµενο ζευγάρι µε τη µικρή του κόρη. Η υστερική συµπεριφορά της
µητέρας και οι νευρικές αντιδράσεις του παιδιού προβληµατίζουν έντονα την
αφηγήτρια, η οποία παρεµβαίνει δυναµικά για να προστατέψει το παιδί από τη
βιαιότητα της µητέρας.

Ως προς τη µορφή, µπορεί να επισηµανθεί η εναλλαγή αφηγηµατικών και διαλογικών

µερών, η αµεσότητα (απλότητα) του προφορικού λόγου και η χρήση καθηµερινού
λεξιλογίου.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής στις πολυκατοικίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα
κατοικούν σε αστικά κέντρα και μέσα σε πολυκατοικίες, οι οποίες έφεραν μεγάλες
αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και δημιούργησαν πολλά προβλήματα στις
μεταξύ τους σχέσεις. Πρώτα πρώτα αντέστρεψαν ριζικά τη φυσιολογική μορφή της
συμβίωσης. Έτσι, αντί οι άνθρωποι να ζουν ο ένας δίπλα στον άλλον, οριζόντια,
συγκατοικούν ο ένας πάνω από τον άλλον (κάθετα), μετέωροι, και μέσα στα τσιμέντα.
Τα περισσότερα διαμερίσματα είναι μικρά σαν κλουβιά και πολλά από αυτά ανήλιαγα
και σκοτεινά, ίδια φυλακές. Η έννοια «γειτονιά» κοντεύει να χαθεί, δεν υπάρχουν
αυλές ούτε αλάνες, για να παίξουν τα παιδιά, και το φυσικό περιβάλλον έχει σχεδόν
περιοριστεί σε μερικές θλιβερές γλάστρες στα μπαλκόνια.

Όμως το κυριότερο είναι ότι οι άνθρωποι έχουν χάσει την ελευθερία τους,γιατί η
συμπεριφορά τους καθορίζεται από κανόνες τους οποίους είναι υποχρεωμένοι να
τηρούν, όπως, για παράδειγμα, στο ωράριο της θέρμανσης ή στις ώρες κοινής ησυχίας.
Ακόμα, μέσα σε μια πολυκατοικία όλοι έχουν παράπονα: οι κάτω από τους επάνω, γιατί
θορυβούν όσοι δεν έχουν παιδιά, από τα παιδιά των άλλων εκείνοι που δεν έχουν ζώα
από αυτούς που έχουν. Όλα αυτά κάνουν τις σχέσεις ανάμεσα στους ενοίκους τυπικές.
Και στις μεγάλες πολυκατοικίες συχνά δε γνωρίζεις αν ο συνεπιβάτης σου, στο
ασανσέρ, είναι ένοικος του κτιρίου και αν τον γνωρίζεις, δεν τον χαιρετάς.

Η αλλοτρίωση των σύγχρονων Ελλήνων (Έχασαν οι Ρωμιοί τη ρωμιοσύνη τους)

Η λέξη «ρωμιοσύνη» (= ο Ελληνισμός, η ελληνική ψυχή, το φρόνημα και τα ιδανικά

του ελληνικού έθνους, και εδώ: ο τρόπος συμπεριφοράς των Ελλήνων στη συνείδηση
της αφηγήτριας είναι ταυτισμένη με τις παραδοσιακές αρετές των Ελλήνων) τη
φιλοξενία, την αλληλεγγύη, τη φιλία, την ψυχική ευγένεια, τη συμπόνια. Με αυτές τις
αρετές μεγάλωσε και οι αναμνήσεις της από τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη, όπου οι
γείτονες γνωρίζονταν μεταξύ τους, αντάλλασσαν επισκέψεις και μοιράζονταν τις χαρές
και τις λύπες, είναι γεμάτες με εικόνες από βεγγέρες, γιορτές, μουσαφιριά και
τραπεζώματα» Τώρα στην Αθήνα, ζώντας στους ρυθμούς της αστικής ζωής,
διαπιστώνει μιαν άλλη κοινωνική πραγματικότητα: οι άνθρωποι έχουν αποκτήσει
ξενικές συνήθειες, έχουν γίνει τυπικοί και εσωστρεφείς, δεν ανοίγουν τα σπίτια τους
και τις καρδιές τους, θαρρείς και φοβούνται ο ένας τον άλλον. Έτσι, στη θέση των
παραδοσιακών αρετών έχουν μπει η καχυποψία, η αδιαφορία, ο φόβος και η
αντικοινωνικότητα, ενώ οι συγκάτοικοι στις πολυκατοικίες πολλές φορές ούτε καν
γνωρίζονται μεταξύ τους. Βλέποντας αυτή την αλλαγή στους καιρούς και στους
ανθρώπους, η αφηγήτρια καταλήγει στο συμπέρασμα ότι Έχασαν οι Ρωμιοί τη
ρωμιοσύνη τους, δηλαδή την ελληνική φυσιογνωμία τους, και, στο όνομα τη: προόδου
και της εξέλιξης, αλλοτριώθηκαν[1] από τα ξενικά πρότυπα.

Η αφηγήτρια και η ανατροφή του παιδιού των διπλανών

Η αφηγήτρια παρακολουθεί την οικογενειακή ζωή των ενοίκων του διπλανού
διαμερίσματος χωρίς να το επιδιώκει και άθελα της συμπάσχει. Ειδικότερα, αναφέρεται
σε σκηνές από τη σχέση της γυναίκας με τη μικρή κόρη της, πού δείχνουν από τη μια
ένα τρομαγμένο και νευρωτικό (που δε μπορεί να συγκρατήσει τα νεύρα του) παιδί και
από την άλλη μια αγχωτική, υστερική και εξουσιαστική μητέρα, που χάνει τον έλεγχο
των λόγων και των πράξεών της. Η αντιπαιδαγωγική συμπεριφορά της και οι νευρικές
αντιδράσεις του παιδιού προβληματίζουν την αφηγήτρια, η οποία από διάθεση να
βοηθήσει παρεμβαίνει με τρόπο ευγενικό[2], συμβουλεύοντας τη μητέρα να
συμπεριφέρεται με ηρεμία στο παιδί της και να του δίνει πρωτοβουλίες. Βέβαια η
αντίδραση της ξένης γυναίκας δεν άφησε περιθώρια για συζήτηση, όμως η αφηγήτρια
δεν έπαψε να ενδιαφέρεται και να γίνεται μάρτυρας της νοσηρής κατάστασης που
συνεχιζόταν. Κάποια στιγμή μάλιστα η παρέμβαση της κινδύνεψε να γίνει
επεισοδιακή, καθώς η απειλή «θα σε μπατσίσω» ξεσήκωσε μέσα της την οργή και
θέλησε να παρέμβει με δυναμικό τρόπο, για να προστατέψει το παιδί από τη βίαιη
συμπεριφορά της μητέρας του.

- Η παρέμβαση της αφηγήτριας δείχνει σκεπτόμενο άνθρωπο, με ευαισθησία,

καλλιέργεια, πείρα και καλοπροαίρετη διάθεση. Είναι φανερό ότι ξέρει από παιδιά και
θέλει να εξομαλύνει την ακραία κατάσταση που έχει διαπιστώσει. Πονάει για το παιδί
και εξοργίζεται με τη μητέρα, μια εργαζόμενη που δεν μπόρεσε να βρει την ισορροπία
ανάμεσα στους πολλαπλούς της ρόλους. Η γνώση και διαίσθησή της την οδηγούν στο
συμπέρασμα ότι έχει πληγωθεί η αξιοπρέπεια του παιδιού, το οποίο χρησιμοποιεί ως
άμυνα απέναντι στη μητέρα του την άρνηση του φαγητού, γιατί έτσι την εκδικείται για
το ξύλο και για την εγκατάλειψη (η μητέρα είχε πάει για διακοπές στο εξωτερικό με
τον πατέρα αφήνοντας το παιδί στη γιαγιά του).

[1] Αλλοτρίωση είναι η διαδικασία της αποξένωσης του ανθρώπου από τον ίδιο του
τον εαυτό (το χάσιμο, της «ταυτότητάς» του) και της ταύτισής του με την υλική
πραγματικότητα, καθώς και της απόλυτης εξάρτησής του από αυτή.

[2] Ο οποίος όμως δε παύει να αποτελεί παρέμβαση στην προσωπική ζωή των γειτόνων
της γι΄ αυτό κι αντιμετωπίζεται έτσι από τη μητέρα του παιδιού.

Χαρακτηρίζοντας τον σύγχρονο και παραδοσιακό τρόπο ζωής:

ΔΥΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ(αλλοτρίωση) ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ (αυθεντικότητα)

παρόν παρελθόν

τυποποίηση- ομοιομορφία ποικιλία - διαφορετικότητα-δημιουργικότητα

 αποξένωση φιλοξενία

καχυποψία αυθορμητισμός-εμπιστοσύνη

απρόσωπος χαρακτήρας πολυκατοικιών ιδιαίτερος χαρακτήρας μονοκατοικιών

φόβος εμπιστοσύνη

περιορισμός ελευθερία

ψυχρότητα εγκαρδιότητα, ζεστασιά

αδιαφορία ενδιαφέρον, αλληλεγγύη

άγχος, πίεση ηρεμία, γαλήνη

βία ανθρωπιά

εσωστρέφεια εξωστρέφεια

αντικοινωνικότητα -απομόνωση κοινωνικότητα

εγωκεντρισμός συλλογικότητα

ατομικισμός αλληλεγγύη

αγένεια ευγένεια