01 00 Sistemas Eléctricos I

Ciclo superior de Automatización e Robótica Industrial
Sistemas eléctricos, pneumáticos e hidráulicos
UD1: SISTEMAS ELÉCTRICOS I

Recoñecer, debuxar e montar sistemas eléctricos.
Obxectivos:
1. Recoñece dispositivos electromecánicos, identificando a súa funcionalidade e determinando as súas
características técnicas.
2. Debuxa esbozos e esquemas de sistemas de control eléctrico con cables, solucionando aplicacións de
automatización e seleccionando os elementos que os compoñen.
3. Monta circuítos de automatismos eléctricos con cables, interpretando esquemas e facilitando o mantemento.
Contidos:
1. Recoñecemento de dispositivos electromecánicos
2. Debuxo de esbozos e esquemas de sistemas de control eléctrico con cables.
3. Montaxe de circuítos de automatismos eléctricos con cables.
INTRODUCIÓN ÁS TECNOLOXÍAS DE AUTOMATIZACIÓN
Nun sistema automatizado sempre atoparemos unha fonte de enerxía (eléctrica, pneumática, hidráulica), uns mecanismos
de mando – que empregaremos para ordenar o ciclo a realizar – e uns mecanismos de traballo que finalmente executarán
o programado previamente.
Tipos de tecnoloxía:
• Automatización eléctrica. A potencia para o proceso é aportada por enerxía eléctrica a través do circuíto eléctrico.
Sistemas Eléctricos, Pneumáticos e Hidráulicos
• Automatización pneumática. A potencia para o proceso é aportada por presión de aire, a través dun circuíto
pneumático.
• Automatización hidráulica. A potencia para o proceso é aportada por presión dun fluído, a través dun circuíto
hidráulico.
Automatización eléctrica.
Un automatismo eléctrico é un sistema de control (xeralmente de maquinaria) que permite a automatización de tarefas
sen a intervención dun operario nunha determinada máquina dentro dun proceso de fabricación.
–
Ciclo superior de Automatización e robótica industrial
2
Automatización pneumática.
No control do circuíto pneumático pódense utilizar válvulas pneumáticas ou ben electroválvulas con circuítos de control
eléctricos (electropneumática).
A pneumática ten o seu campo de aplicación en dispositivos que requiran elevada velocidade, e onde non se requira un bo
control da velocidade, tales coma a manipulación de pezas con movementos lineais de mecanismos.
Automatización hidráulica.
–
A hidráulica é a tecnoloxía que emprega un líquido (xeralmente aceites especiais), como modo de transmisión da enerxía
necesaria para mover e facer funcionar mecanismos. O control do circuíto hidráulico adoita ser un circuíto de control
eléctrico.
A hidráulica ten a sua aplicación en procesos onde se requira de grandes esforzos e non sexa primordial a velocidade de
resposta. Tamén son apropiados onde se requira un bo control de velocidade ou de regulación de presión.
3
1. RECOÑECEMENTO DE DISPOSITIVOS ELECTROMECÁNICOS
Os dispositivos electromecánicos son aqueles que combinan partes eléctricas e partes mecánicas para conformar o seu
mecanismo; mediante estes disolutivos pódense controlar outros sistemas, xa que grazas a eles pódense activar e
desactivar, xa sexa manualmente ou automaticamente.
Exemplos destes dispositivos son os motores eléctricos e os dispositivos mecánicos movidos por estes, así como os relés
e as diversas clases de interruptores de selección eléctricas.
Nas aplicacións relacionadas coa automatización e o control de procesos vinculadas coa electricidade en máquinas,
dispositivos eléctricos e instalacións, existen distintos tipos de accionamentos que permiten a xestión por medio do que
se denomina lóxica de contactos.
O automatismo de dispositivos eléctricos é esencial en calquera tipo de proceso onde se deba controlar motores, ou
máquinas en xeral, xa sexa para manobras ou protección. Para poder levar a cabo o control remoto (a distancia) de
calquera máquina é indispensable ademais do sistema de xestión, o sistema de potencia que o manobre.
–
Aplicacións automáticas con sistemas secuencias eléctricos con cables.

Definición de automatismo eléctrico: conxunto de máquinas dirixidas por un sistema de control único que permite realizar
sen a actuación do home unha serie de operacións.
O automatismo xeralmente estará aplicado a procesos industrias para
conseguir:
• Simplificar o traballo que realiza o home para que este poida pasar a
realizara traballos de control e mantemento.
• Cambiar con fiabilidade o proceso de fabricación no caso de ser
necesario.
• Mellorar a calidade dos produtos aumentando a súa produción, xa que
co automatismo evitamos a fatiga que poida ter o humano.
• Mellorar a seguridade das persoas xa que evitamos que o home realice
tarefas perigosas ou complexas.
4
Estrutura dun automatismo.

Calquera sistema automático pode descompoñerse en dúas
partes fundamentais:
• Parte de control, na que se elaboran as ordes necesarias
para a execución do proceso, dependendo dos sinais ou
informacións que se perciban do mesmo.
• Parte de potencia, onde se efectúan as operacións
mediante motores ou outro tipo de actuadores de acordo
ás ordes que proporciona a parte de control.
Parte de control Parte de potencia
→ → →
Entradas Proceso de datos Saídas Máquina
Pulsadores Relés Contactores Motores

Captadores Temporizadores Relés Actuadores pneumáticos
Contadores Electroválvulas Actuadores hidráulicos
–
5
Distribución eléctrica.
As instalacións eléctricas de baixa tensión clasifícanse segundo as tensións nominais que se lle asignen:
Corrente alterna Corrente continua

(Valor eficaz) (Valor medio)
Moi baixa tensión Un ≤ 50 V Un ≤ 75 V
Tensión usual 50 < Un ≤ 500 V 75 < Un ≤ 750 V
Tensión especial 500 < Un ≤ 1000 V 750 < Un ≤ 1500 V
Os circuítos de alimentación clasifícanse polo tipo de corrente:
Tipos de corrente
Corrente continua Sempre circula nun só sentido

Monofásica
Cambia o seu sentido de circulación Alimentación Fase – Neutro
Corrente alterna (AC)
periodicamente Trifásica
Alimentación con tres fases
Corrente continua.
Denomínase corrente continua ou directa (DC en inglés, de Direct Current) á corrente producida por xeradores que
manteñen nos seus terminais o mesmo tipo de potencial (+) e (-) polo que, ao conectalos nun circuíto, a corrente flúe nun
mesmo sentido.
–
O uso de CC limítase a aparatos de audio, vídeo, máquinas portátiles, etc. Unha das vantaxes é que se pode almacenar e
transportar mediante baterías ou acumuladores.
6
Identificación dos condutores DC
Condutor Cor Identificador

Positivo Vermello L+ +24V +
Negativo Negro L-
Unha fonte de alimentación electrónica transforma a corrente alterna en corrente continua e regula ou cambia a tensión de
saída a uns valores determinados. Por exemplo, unha fonte de alimentación pode conectarse na entrada a 230V en
corrente alterna, e transformala en corrente continua de 24V á saída.

–
7
Liñas de distribución en corrente alterna

A corrente alterna (CA) é un tipo de corrente eléctrica na que o sentido de fluxo de electróns varía a intervalos regulares ou
en ciclos. En Europa e na maior parte do mundo é de 50 ciclos por segundo (o que se expresa coma 50 Hz). A corrente
estándar empregada en Estados Unidos é de 60 ciclos por segundo (60 Hz).
Corrente alterna (AC)
É o valor de crista que acada a corrente alterna. Pode ser positivo ou negativo.
Valor máximo Vmax
Tamén é coñecido coma valor de pico (Vp)
É o valor que toma a corrente nun momento determinado. Exprésase coa
Valo instantáneo vi fórmula vi = Vmax · sen (ωt).
–
Onde ωt é o ángulo no que desexamos obter o valor instantáneo.

É o valor de corrente continua polo que debemos substituír a corrente alterna

para que produza o mesmo efecto. Calcúlase coa fórmula Vef = Vmax / √2
Valor eficaz Vef ou rms
É o valor que miden os aparatos de medida en CA.
Para a corrente da rede é de 230 V.
É o tempo que tarda en producirse un ciclo completo da corrente.
Período T
Corresponde con 360º. Para a corrente de rede é de 20 ms.
É o número de ciclos completos que se producen nun segundo. Calcúlase coa
Frecuencia F fórmula F = 1 / T.
Para a corrente de rede é de 50 Hz.
Algunhas vantaxes da corrente alterna fronte á corrente continua son:

• Cada ciclo o valor da tensión pasa por cero, e isto facilita a desconexión dos aparatos.
• Permite aumentar ou diminuír a voltaxe por medio de transformadores.
• Transpórtase a grandes distancias con pouca perda de enerxía.
• É posible convertela en corrente continua con facilidade.
Liña monofásica de CA a 2 fíos de 230 V. Limítanse a pequenas aplicacións. Este tipo de subministro partirá dun sistema
trifásico onde, simplemente, hai que distribuír entre unha fase (L) e o neutro (N).
8
Liña trifásica de CA a 4 fíos de 230 / 400 V. As fases denomínanse L1, L2 e L3, ou ben R, S T, e ó neutro como N. A tensión
entre calquera das fases é de 400 V, e a tensión entre calquera das fases e neutro é de 230 V.
–
PE indica condutor de protección ou terra; este condutor é obrigatorio distribuílo a partires dunha toma de terra que se
colocará na propia instalación, co obxecto de enviar a terra as correntes de defecto que poidan aparecer, p odendo así ser
detectadas por un dispositivo de protección (diferencial), que corta a subministración cando isto ocorre. As correntes de
defecto circulan a terra debido á conexión do neutro a terra que se fai nas redes de distribución pública; isto coñécese
como rede de distribución TT.
Identificar os condutores é necesario para non equivocar a súa función. Ás veces a identificación é por cor, outras por
numeración e noutras ocasións realízaa o propio instalador.
Código de cores dos cables eléctricos ata 5 condutores para corrente alterna (UNE 21089+ e ITC-BT-19):
Os cables multipolares poden ou non incluír condutor de protección. O signo de multiplicación (X maiúsculo) empregarase
en ausencia dun condutor illado amarelo / verde. Pola contra, a letra G utilizarase coma signo de multiplicación cando o
cable teña o condutor de protección amarelo / verde:
9
Circuítos de potencia e de control

Un esquema eléctrico é unha representación gráfica dunha instalación eléctrica ou parte dela na que quedan definidos
cada un dos compoñentes da instalación. A información que aportan estes esquemas depende do tipo de esquema
representado. Para instalacións industriais poderemos atopar e usar dous tipos de esquemas ou circuítos:
• Circuíto de potencia
• Circuíto de control ou mando.
Circuíto de potencia
Os circuítos de potencia son aqueles elementos que fan, dalgún xeito, o traballo duro, posto que son os encargados de
executar as ordes ditaminadas polo circuíto de mando.
Este tipo de circuíto caracterízase, sobre todo, por traballar a tensións de 230 / 400 V ou superiores, e en corrente alterna
principalmente.
Os circuítos de potencia represéntanse nos esquemas de potencia, onde se inclúen unha serie de elementos. Entre os
máis representativos atópanse:
• Fusibles
• Interruptores tripolares
• Contactores
• Relés térmicos
• Motores
–
10
Circuíto de control ou mando

No circuíto de mando represéntase a lóxica cableada do automatismo e nel incluiranse os equipamentos que por un lado
reciben a información dos distintos elementos de captación.
Os mandos manuais deben proporcionar un control sobre a maquinaria que se desexa controlar, pero sempre tendo en
conta que o primordial é manter a seguridade dos operarios que a controlan.
Coma os circuítos de mando realmente son un manexo dos circuítos de potencia pero a distancia, esta circunstancia
evitará que os operarios que controlan un proceso teñan que efectuar desprazamentos innecesarios.
O circuíto de control analiza a información do proceso e posteriormente dará as ordes pertinentes da acción que se deba
realizar no circuíto.
A característica do circuíto de mando é a alimentación á que está sometido, podendo ir dende os 230 Vac ata as baixas
tensión ou tensións de seguridade 24 Vdc, sobre todo como seguridade para os operadores dos equipamentos.
Os circuítos de mando represéntanse nos esquemas de mando, onde se poden incluír gran cantidade de elementos. Entre
os máis representativos teremos:
• Fusibles
• Proteccións térmicas
• Botóns de marcha e paro
• Relés
• Temporizadores
• Sinalizacións
• Sensores
–
11
Ciclo superior de Automatización e robótica industrial – Sistemas Eléctricos, Pneumáticos e Hidráulicos
12
Lóxica cableada
A lóxica cableada é unha forma de realizar controis, na que o tratamento de datos (botóns, finais de carreira, sensores,
presóstatos, etc.) efectúase en conxunto con contactores ou relés auxiliares, frecuentemente asociados a temporizadores
e contadores.
A través da conexión dos contactos dos diferentes elementos involucrados, execútanse secuencias de activación,
desactivación e temporizacións dos diferentes elementos que permiten realizar o manexo da maquinaria (contactores,
válvulas, actuadores, calefactores, motores, etc.). O uso de relés auxiliares fai posible incrementar a cantidade de
contactos dispoñibles para realizar a lóxica, o cal habitualmente é necesario, ademais de servir de interface ao manexar
diferentes niveis de voltaxe (24 V a 230 V).
Lóxica programable
–
A lóxica programable permite utilizar unidades electrónicas para o tratamento de datos. O funcionamento deste tipo de
equipamentos non está definido por un esquema, coma no caso da lóxica cableada, senón por un programa cargado na
memoria da unidade de tratamento.
Na actualidade existen numerosos modelos de autómatas programables: dende os “relés intelixentes” que se adaptan ás
máquinas e instalacións simples cun número reducido de portos de entrada / saída, ata os autómatas multifunción,
capaces de xestionar varios milleiros de portos de entrada / saída e dedicados ao accionamento de procesos complexos.
Dado o avance acadado pola electrónica, os novos PLC son capaces de realizar funcións de control complexas, tales
como manexo de funcións trigonométricas, manexo de redes de variadores de frecuencia a través dos PLC máis sinxelos
e comunicacións Ethernet que permiten incorporar estes equipamentos tanto a redes industrias como corporativas.
Os “relés intelixentes”
Estes avances tamén deron paso a unha nova gama de “relés intelixentes”, denominados “Micro PLC”, ou “Controladores
programables”, que aportan a posibilidade de realizar a programación das secuencias directamente sobre o seu teclado,
visualizando a xeración do programa nun display incorporado, con gran facilidade. Teñen ademais a posibilidade de
13
depurar o programa ao permitir ver as secuencias xeradas cos distintos estados das súas entradas, saídas e variables
propias (modo monitoreo).
A selección e axuste de, por exemplo,

un temporizador, realízase facilmente
dado o detalle despregado, que inclúe
gráficas das funcións dispoñibles de
realizar, así como dos parámetros
requiridos para xerar a súa función.
A gran difusión dos relés intelixentes,

dada a súa simplicidade de
programación e instalación, que
redunda en menores tempos de
instalación e custes, permitiron aumentar o grao de control en todo tipo de maquinarias na industria, en instalacións
eléctricas (control de iluminación, calefacción), control de temperatura en invernadoiros, así como en sistemas de control
de sistemas cotiás, tales coma escaleiras mecánicas, protóns automáticos, dispensadores de bebidas, letreiros
publicitarios, etc.
Todos estes sistemas caracterízanse por manexar baixos niveis de entradas / saídas que varían dende 10 ata 40, con
incorporación de 2 a 15 temporizadores, e ás veces control de variables analóxicas para o manexo, por exemplo, de
presións de liñas de augas, niveis de estanque, etc.
Tipo Familia tecnolóxica Subfamilia específica
Relés elecrromagnéticos
Eléctrica Electropneumática
Lóxica cableada
–
Electrohidráulica
Electrónica Electrónica estática
Sistemas Microcomputadores
informáticos Minicomputadores
Lóxica programada Electrónica
Mcrosistemas
Autómatas programables (PLC)
Comparativa entre lóxica cableada e programable
Característica Cableada Programable
Flexibilidade de adaptación ao proceso Baixa Alta

Hardware estándar para distintas aplicacións Non Si
Posibilidade de ampliación Baixas Altas
Interconexións e cableado exterior Moito Pouco
Tempo de desenvolvemento do proxecto Longo Curto
Posibilidades de modificación Difícil Fácil
Mantemento Difícil Fácil
Ferramentas para proba Non Si
Stocks de mantemento Medios Baixos
Modificacións sen parar o proceso Non Si
Custe para pequenas series Alto Baixo
Estruturación en bloques independentes Difícil Fácil
14
Dispositivos dos sistemas automáticos de control eléctrico con cables

Clasificación dos dispositivos automáticos de control eléctrico con cables
Dispositivos de manobra manuais Requiren ser accionados por un operador

Dispositivos de manobra automáticos Non requiren a acción dun operador
Dispositivos de sinalización Sinalizan os procesos automáticos
Dispositivos de protección Destinados a protexer o sistema
Dispositivos de detección Detectan a posición ou un determinado material
Clasificación dos dispositivos de manobra

Pode ser un dispositivo de entrada, para o cal non debe manobrar grandes potencias, e a súa función está dedicada a xerar
un estado de información cara ao automatismo.
Dispositivos de manobra manuais
Interruptor: son dispositivos empregados para abrir e pechar

circuítos, requirindo en cada unha destas operacións a acción
directa dun operador.
Botón: dispositivos que se diferencian dos interruptores porque

actúan en apertura ou peche só se actúa sobre eles algunha forza
exterior, recuperando a súa posición inicial ou de repouso tan
–
pronto como cesa a mencionada forza.

Selector: son dispositivos de manobra que permiten seleccionar

mecanicamente unha posición entre varias dispoñibles;
empréganse para seleccionar modos de operación en máquinas.
Interruptor de potencia: deben interromper unha corrente coa

capacidade de eliminar rapidamente o arco de interrupción. Ten
que ter poder de corte.
Seccionador: son dispositivos de manobra sen poder de corte, e

só deben ser accionados cando están sen carga (en baleiro) ou
con pequena carga. Úsanse para illar toda ou parte da instalación
eléctrica no caso de reparacións ou mantemento.
15
Dispositivos de manobra automáticos

–
Clasificación dos dispositivos de sinalización
16
Clasificación dos dispositivos de protección
17
Clasificación dos dispositivos de detección
18
Relé
O relé é un dispositivo electromecánico, que funciona como un interruptor controlado por un circuíto eléctrico no que se
acciona, por medio dunha bobina e un electroimán, un xogo de un ou varios contactos que permiten abrir ou pechar outros
circuítos independentes.
Consta de dous circuítos diferentes: un circuíto electromagnético (electroimán) e un circuíto de contactos. Na seguinte
figura amósase a súa constitución e a súa simboloxía.
O seu funcionamento baséase no fenómeno electromagnético. Cando a corrente atravesa a bobina, produce un campo
magnético que magnetiza un núcleo de ferro doce (ferrita). Este atrae a armadura que forza aos contactos a tocarse.
–
Cando a corrente se desconecta, volven separarse.

Parte electromagnética
Corrente de excitación: intensidade que circula pola bobina, necesaria para activar o relé.
Tensión nominal: tensión de traballo para a cal o relé se activa.
Tensión de traballo: marxe entre a tensión mínima e máxima, garantindo o funcionamento correcto do dispositivo.
Consumo nominal da bobina: potencia que consume a bobina cando o relé está excitado coa tensión nominal a 20ºC.
19
Contactos ou parte mecánica

Tensión de conexión: tensión entre contactos antes de pechar ou despois de abrir.
Intensidade de conexión: intensidade máxima que un relé pode conectar ou desconectar.
Intensidade máxima de traballo intensidade máxima que pode circular polos contactos.
Denominación dos contactos
Dúas primeiras siglas Dúas últimas siglas

SP Single Pole ST Simple throw ou contacto simple

DP Double Pole DT Double throw ou contacto conmutado
3P Tres polos
4P Catro polos
Denominación da bobina
–
A1 – A2
Numeración dos contactos
Primeiro díxito: posición do contacto Segundo díxito: tipo de contacto

Contactos normalmente pechados Contactos normalmente abertos Contactos conmutados
NC NO CO
.1-.2 .3-.4 .1-.2 NC
.1-.4 NO
Exemplos:
SPST SPDT 4PDT
20
21
Distintos tipos de relés
Relé para circuíto impreso

Relé enchufable zócolo parafuso
Relé enchufable zócolo push in
Relé carril DIN

–
Relé carril DIN con bloque auxiliar
Relé n estado sólido push in (SSR)
Relé en estado sólido de potencia (SSR)
22
Activación dun relé a 24 Vdc

Realimentación dun relé paro prioritario

–
Temporizador
Un temporizador ou relé temporizador é un aparato co que podemos regular a conexión ou desconexión dun circuíto
eléctrico despois de que pase un tempo programado.
Diferénciase do relé en que os contactos do temporizador non cambian de posición instantaneamente. Segundo a función
de tempo que realizan pódense clasificar os temporizadores en:
• Temporizadores á conexión
• Temporizadores á desconexión
• Temporizadores conexión desconexión
• Temporizadores intermitentes
Temporizador á conexión
Cando o temporizador recibe tensión, e pasa un tempo ata que conmuta os contactos, denomínase temporizador á
conexión.
O contacto de saída conecta despois dun certo retardo a partires do instante de conexión dos bornes da súa bobina á
rede. O tempo de retardo é axustable mediante un potenciómetro ou regulador frontal do aparato.
23
Temporizador á desconexión
Cando o temporizador deixa de recibir tensión, e ao cabo dun tempo conmuta os contactos, denomínase Temporizador á
Desconexión.
O contacto de saída conecta instantaneamente ao aplicar a tensión de alimentación nos bornes da bobina. Ao quedar sen
alimentación, o relé permanece conectado durante o tempo axustado, desconectándose ao final de dito tempo.
Temporizadores á Conexión Desconexión

Este temporizador realiza as dúas funcións de tempo anteriores.
–
Temporizador intermitente
A súa función é a de conmutar a saída de forma indefinida mentres se alimente o temporizador. Os tempos de conexión e
desconexión poden ser fixos ou regulables por separado
24
Tipos de temporizadores
Temporizadores térmicos
Os temporizadores térmicos son os que actúan polo

quecemento dunha lámina bimetálica; o tempo vén
determinado polo curvado da lámina.
Temporizadores pneumáticos
O funcionamento do temporizador pneumático está

baseado na acción dun fol que se comprime ao ser
accionado polo electroimán do relé.
Ao tender o fol a ocupar a súa posición de repouso faino
lentamente, xa que o aire ten que entrar por un pequeno
orificio; ao variar de tamaño este orificio cambia o tempo de
recuperación do fol e, polo tanto, a temporización.
Temporizadores de motor síncrono

–
Son os temporizadores que actúan por medio dun

mecanismo de reloxería accionado por un pequeno motor,

con embrague electromagnético. Ao cabo de certo tempo
de funcionamento entra en acción o embrague e prodúcese
a apertura ou peche do circuíto.
Temporizadores electrónicos
O principio básico deste tipo de temporización é a carga ou

descarga dun condensador mediante unha resistencia. Polo
xeral empréganse condensadores electrolíticos.
Temporizadores electrónicos dixitais
Están baseados en contar unha base de tempo con

circuítos electrónicos dixitais. Adoitan dispor de pantallas
de visualización e poden realizar distintas funcións de
tempo (multifunción).
25
Simboloxía
Temporizador á conexión Símbolo
Alimentación
Contacto NC
Contacto NO
Contacto conmutado
Temporizador á desconexión Símbolo
Alimentación
Contacto NC
Contacto NO
–
Contacto conmutado
Temporizador á conexión – desconexión Símbolo
Alimentación
Contacto NC
Contacto NO
Contacto conmutado
Temporizador intermitente Símbolo
Alimentación
Contacto NC
Contacto NO
Contacto conmutado
26
Simboloxía
Temporizador enchufable
Bloque de contactos temporizados
Temporizador Festo
–
27
Contactor
O contactor é un aparato mecánico de conexión e desconexión eléctrica, capas de establecer, soportar e interromper
correntes en condicións normais do circuíto, incluso as de sobrecarga.
Constitución
O contactor é un mecanismo electromagnético e, por tanto, terá:
• Un circuíto eléctrico
• Un circuíto magnético para o seu accionamentos
• Soporte, sobre o que se fixan os órganos do contactor
• Electroimán, formado por un circuíto magnético e unha bobina

• Contactos principais o de traballo; son os encargados de permitir ou non a corrente no circuíto de forza
(xeralmente son do tipo NO, inda que tamén poden atoparse do tipo NC).
• Contactos auxiliares, encargados de realizar as funcións de sinalización, encravamento, autoalimentación, etc. Os
seus contactos pertencen ao circuíto de mando, e poden ser NO ou NC.
–
Contactos principais Contactos auxiliares Bobina
28
–
Funcionamento
Cando se alimenta a bobina do electroimán, o contactor conecta ou desconecta unha serie de contactos formados
internamente por láminas (polos) que poden soportar grandes correntes.
A parte móbil do electroimán que move os contactos móbiles dos polos e dos contactos auxiliares ou, en determinados
casos, o dispositivo de mando destes últimos, desprázase:
• Por rotación, pivotando sobre un eixo
• Por translación, deslizándose paralelamente ás partes fixas
• Por movemento cominado dos dous
No momento no que a bobina deixa de ser alimentada, o contactor ábrese baixo os efectos:
• Dos resortes de presión dos polos
• Do resorte de retorno da armadura móbil
• Para determinados aparatos, da gravidade (a parte móbil tende naturalmente a voler á súa posición de orixe.
29
–
Características
• É robusto e fiable, porque non encerra ningún mecanismo delicado
• Adáptase fácil e rapidamente á tensión de alimentación do circuíto de mando (rede ou fonte independente)
• Asegura durante unha interrupción momentánea de corrente, a seguridade do persoal contra os arranques
intempestivos (mediante un mando por botóns de impulsión).
• Facilita a repartición dos postos de parada de emerxencia e os encravamentos impedindo a posta en marcha da
máquina se non son tomadas tódalas precaucións.
• Protexe ao receptor contra as caídas de tensións importantes (apertura instantánea por baixo dunha tensión
mínima)
• Préstase á concepción de equipos de automatismos simples ou complexos.
30
Aplicacións
• Interromper correntes importantes mediante un auxiliar de mando percorrido por unha intensidade pequena.
• Asegurar tanto o funcionamento intermitente coma continuo.
• Efectuar un mando manual ou automático a distancia coa axuda de fíos de pequena sección, o que significa unha
redución importante dos cables de potencia utilizados.
• Posibilidade de multiplicar os postos de mando e de situalos preto do operador.
–
31
Partes dun contactor
Bobina
Consiste nun aramio de cobre esmaltado cunhas

características moi especiais, enrolado cun gran número
de espiras e de sección moi delgada, para producir un
campo magnético.
Núcleo
A súa función é concentrar e aumentar o fluxo magnético

co fin de atraer á armadura eficientemente. O pequeno
entreferro entre a armadura e o núcleo créase co fin de
eliminar os magnetismos remanentes. Cando circula unha
corrente alterna pola bobina é de supoñer que cando a
corrente pasa polo valor cero, o núcleo sepárase da
armadura, posto que o fluxo tamén é cero, pero como isto
sucede 100 veces nun segundo (cando a frecuencia é de
50 Hz), en realidade non hai unha verdadeira separación.
Porén, isto xera vibracións e un zumbido, ademais do
aumento da corrente de mantemento. As bobinas que
operan con corrente alterna posúen unhas espiras de
–
sombra, que producen un fluxo magnético desfasado co

principal, de xeito que se obtén un fluxo continua similar
ao producido por unha corrente continua.
Contactos principais ou de potencia
Son os encargados de permitir ou interromper o paso da

corrente no circuíto principal, é dicir que actúa sobre a
corrente que flúe da fonte cara á carga.
É recomendable verificar a separación destes que
permiten que as partes fixas e móbiles se xunten antes de
que o circuíto magnético peche completamente; esta
distancia denomínase cota de presión
Contactos auxiliares ou de mando
Estes contactos auxiliares atópanse dimensionados para

correntes moi pequenas, porque estes actúan sobre a
corrente que alimenta a bobina do contactor ou sobre
elementos de sinalización.
Contacto normalmente aberto (NO), chamado tamén
contacto instantáneo de peche.
Contacto normalmente pechado (NC), chamado tamén
contacto instantáneo de apertura.
32
Simboloxía
Elemento Símbolo
Bobina
Contactos de forza
Contacto de manobra (NC)
Contacto de manobra (NO)
Contacto temporizado á conexión (NC)
Contacto temporizado á conexión (NO)
Contacto temporizado á desconexión (NC)

–
Contacto temporizado á desconexión (NO)
Contactor é un elemento de conmutación para a parte de potencia (forza): KMx

Relé auxiliar é un elemento de conmutación para a parte de mando (manobra): KAx
Distintos tipos de contactores

Unipolar
Bipolar
33
Tripolar
Tetrapolar
Tripolar NO – NC
Tripolar NO – NC + Bloque 2 NO-2NC

–
Tripolar NO – NC + Bloque TNO-TNC
Tripolar NO – NC (AC-DC baixo consumo)
34
Categoría de emprego
APLICACIÓNS EN CORRENTE ALTERNA
CARACTERÍSTICAS DE SERVIZO APLICACIÓNS E CARACTERÍSTICAS
Cargas non indutivas ou debilmente indutivas.
AC1
Fornos de resistencias.
Arranque de motores con rotor bobinado.
AC2
Inversión de marcha.
Arranque de motores con rotor en curtocircuíto.
AC3
Corte a motor lanzado.

Arranque de motores con rotor en curtocircuíto.
AC4 Inversión de marcha.
Marcha a intermitencias.
APLICACIÓNS EN CORRENTE CONTINUA
CARACTERÍSTICAS DE SERVIZO APLICACIÓNS E CARACTERÍSTICAS
Cargas non indutivas ou debilmente indutivas.
DC1
Fornos de resistencias.
Motores shunt.
DC2
Motores shunt.
DC3 Inversión de marcha.
Marcha a impulsos.
Motores serie.
DC4
–
Motores serie.
DC5 Inversión de marcha
Marcha a impulsos.
Contactores de estado sólido
35
Fusibles
Os fusibles son dispositivos que teñen a finalidade de cortar sobreintensidades non admisibles, e curtocircuítos.
Están formados por uns fíos ou láminas de cobre ou chumbo (elemento de fusión), recubertos de recheo e protexidos por
cápsulas illantes de vidro, plástico ou cerámica.
O fusible actúa cando a corrente que o atravesa supera un valor dado, dentro duns límites de tempo. Esta sobrecarga
–
funde o elemento de fusión, abrindo o circuíto e cortando a corrente. O material de recheo absorbe a enerxía ou arco que
causa a fusión, e disipa a calor xerada.
Características
Tensión nominal Valor máximo de tensión.

Intensidade nominal Valor da corrente do fusible que é capaz de soportar sen fundirse nin quentarse.
Valor máximo de corrente que un fusible é capaz de interromper. Ten que ser igual ou maior que
Poder de corte
a intensidade de curtocircuíto.
Tipo de fusible Forma construtiva.
Talla Tamaño do fusible.
36
Tipos de fusibles
Cristal
Medidas Intensidade
5 x 20 mm 0,1 a 16 A
6 x 32 mm 0,1 a 20 A
Cilíndricos
Talla Medidas Intensidade

CI00 8 x 32 mm 0,5 a 20 A
CI0 10 x 38 mm 0,5 a 32 A
CI1 14 x 51 mm 1 a 50 A
CI2 22 x 58 mm 1 a 125 A
Rosca tipo D ou Diazed

–
Talla Rosca Intensidade

DI E16 2 a 25 A
DII E27 2 a 25 A
DIII E33 35 a 63 A
DIV R1 1/4 80 a 100 A
Coitela NH
Talla Ancho Intensidade

000 21 mm 10 a 100 A
00 30 mm 10 a 160 A
1 30-50 mm 50 a 250 A
2 50-58 mm 50 a 400 A
3 58-68 mm 200 a 630 A
4 102 mm 500 a 1000 A
4A 102 mm 500 a 1250 A
37
Clase de servizo
Primeira letra – Función

Categoría “g” Fusibles de uso xeral
Categoría “a” Fusibles de acompañamento
Segunda letra – Obxecto a protexer
Obxecto “G” Cables e condutores (IEC)
Obxecto “L” Cables e condutores (segundo DIN VDE)
Obxecto “M” Aparatos de conexión motores

Obxewcto “R” Semicondutores
Obxecto “B” Instalacións de minería
Obxecto “Tr” Transformadores
gG/gL É un cartucho limitador da corrente empregado fundamentalmente na protección de circuítos sen puntas de
corrente importantes, tales como circuítos de alumeado, calefacción, etc.
aM Fusibles de acompañamento de motor, é dicir, para protección de motores contra curtocircuítos. Por tanto
deberá protexerse o motor contra sobrecargas cun dispositivo como pode ser o relé térmico.
gR Semicondutores.
–
Indicador de fusión
Rosa 2A Amarelo 25 A
Marrón 4A Negro 32, 35, 40 A
Verde 6A Branco 50 A
Vermello 10 A Cobre 63 A
Negro 13 A Praza 63 A
Gris 16 A Púrpura 100 A
Azul 20 A
38
Curva de resposta
Os fusibles teñen unha curva de resposta que representa a característica do fusible nun diagrama cartesiano no que
representamos no eixo X a intensidade en A, e no eixo Y o tempo de fusión en segundo. En realidade a curva de resposta
está formada por dúas curvas: de tempos mínimos de resposta (curva punteada ou de prearco) e de tempos máximos
(curva dereita ou de arco).
–
Onde:
• Intensidade nominal IN: intensidade máxima que pode pasar polo fusible en réxime permanente.
• Intensidade de non fusión en tempo convencional Inf: intensidade de sobrecarga, lixeiramente superior á
intensidade nominal, que pode pasar polo fusible sen problemas durante o tempo convencional (este tempo
depende da IN do fusible, e pode ser de 1 h para fusibles de menos de 63 A, 2 h para fusibles entre 63 A e 160 A, e
de 3 h para fusibles entre 160 e 400 A).
• Intensidade de fusión en tempo convencional If: intensidade de sobrecarga importante, á que funde o fusible en
tempo convencional.
• Intensidade de fusión en 5 segundo IF5: é po valo máximo de intensidade que provoca a fusión do fusible en 5 s.
• Intensidade de ruptura – pode de corte do fusible: intensidade que define o poder de corte ou de ruptura do
fusible.
39
Interruptor automático magnetotérmico

É un aparato empregado para a protección dos circuítos eléctricos, contra curtocircuítos e sobrecargas, en substitución
dos fusibles.
Teñen a vantaxe fronte aos fusibles de que non hai que repoñelos. Cando desconectan o circuíto debido a unha
sobrecarga ou un curtocircuíto, reármanse de novo e seguen funcionando.
O seu funcionamento baséase nun elemento térmico e un elemento magnético.
• Disparo térmico: unha lámina bimetálica que se deforma ao pasar pola mesma unha corrente durante certo
tempo, segundo estea calibrado. Protexe contra sobrecargas.
• Disparo magnético: unha bobina cun núcleo que atrae un elemento que abre o circuíto ao pasar pola bobina unha
corrente de valor definido. Protexe contra os curtocircuítos.
–
Unipolar Unipolar + N Bipolar Tripolar Tripolar + N
40
41
–
Características
Tensión nominal Valor máximo de tensión
Intensidade nominal Valor da corrente para traballar sen ser danado
Poder de corte Valor máximo de corrente que pode cortar baixo tensión en kiloamperios (KA)
Número de polos Poden ter un ou varios polos
A desconexión pode ser:

• Manual: mecánica
• Automática: magnética, por curtocircuíto, ou térmica por sobrecarga
A reconexión é manual
42
Curva de disparo
43
Selectividade
A selectividade asegura que a apertura do interruptor se produza naquel situado máis próximo ao defecto
Selectividade total
Selectividade parcial
–
Tipos de selectividade
Selectividade amperimétrica. O interruptor que está augas abaixo debe cortar o circuíto ante curtocircuítos, antes de que
o faga o superior.
Selectividade cronométrica. O interruptor que está aguas abaixo debe cortar o circuíto nun tempo inferior ao de augas
arriba para unha mesma sobreintensidade.
44
Interruptor diferencial
É un elemento de seguridade destinado a protexer ás persoa contra as correntes eléctricas prexudiciais en caso de fallo
dos illamentos.
Ten a capacidade de detectar a diferenza entre a corrente de entrada e saída nun circuíto. Cando esta diferenza supera un
valor determinado (sensibilidade) para o que está calibrado (30 mA, 300 mA, etc.), o dispositivo abre o circuíto,
interrompendo o paso da corrente á instalación que protexe.
Corrente de fuga
Defectos de illamento nos elementos, xeralmente aparatos eléctricos, debido ao envellecemento, calor, etc.
Persoas que tocan partes metálicas postas a tensión.
Contactos fortuítos de pezas móbiles postas a tensión e terra.
Erros de conexión ao operar unha instalación eléctrica.
–
45
Funcionamento
Cando as correntes de entrada IF e saída IN non son iguais, os fluxos FF e FN creados por ambas correntes no núcleo
toroidal deixan de ser iguais, e o fluxo diferencial FF – FN crea unha corrente i que activa o electroimán que, á súa vez,
posibilita a apertura dos contactos do interruptor.
–
Un botón de proba permite comprobar o correcto funcionamento do dispositivo. Ao pulsar este botón derívase unha
corrente IF a través da resistencia R, o que provoca que IN sexa 0 no toroide, polo que se activa o dispositivo.
46
Características
Número de polos Poden ser bipolares ou tetrapolares
Tensión nominal Valor de tensión que pode soportar
Intensidade nominal Valor máximo de corrente que pode soportar
Sensibilidade Valor de corrente de defecto a partir da cal debe cortar a corrente
–
Poder de corte Máxima corrente que o dispositivo pode cortar (valor en kA)
Clase de disparo
AC Son os máis comunmente utilizados.
Empréganse para correntes alternas con compoñente continua. Os semicondutores xeran correntes de
A fuga que non son detectadas polos de clase AC.
Son dispositivos retardados á desconexión que se empregan para garantir a selectividade. Cando un
S cirtuíto necesita dispor de dous ID da mesma sensibilidade en serie, o instalado na cabeceira, se é de
clase S, saltará máis tarde.
Empréganse para protexer fronte a correntes de uga alternas e continuas. Axeitados para a protección
B
diferencial de variadores de velocidade, onduladores e cargadores de baterías trifásicos.
47
Curvas de sensibilidade
A adquisición deste tipo de compoñentes debe considerar dous aspectos: a corrente nominal de traballo e a sensibilidade
nominal de operación. Xeralmente empréganse protectores diferenciais de 30 mA de sensibilidade e 25 A de corrente
nominal de traballo.
Porén, hai unha ampla gama de sensibilidades e correntes nominais para adecualas ás necesidades de cada instalación
en particular. Na seguinte figura amósanse as diferentes curvas de sensibilidade e tipo de actuación (instantáneos e
selectivos) existentes no mercado.
–
A selectividade por falla a terra, realízase empregando interruptores diferenciais. As condicións necesaria para garantir un
nivel axeitado de selectividade son as seguintes:
Seleccionando interruptores con correntes diferenciais nominais diferentes, cunha relación de, cando menos, 3 veces (por
exemplo, interruptores correntes abaixo de 30 mA e correntes arriba de 100 mA).
O tempo de operación do interruptor augas arriba debe ser maior ao tempo total de apertura do interruptor augas abaixo.
Pódense distinguir 2 tipos deferentes de selectividade diferencial:
• Selectividade diferencial horizontal:
realízase con interruptores diferenciais que
protexan unha liña particular. Deste xeito
asegúrase a continuidade de servizo, pero
non a protección augas arriba do circuíto.
• Selectividade diferencial vertical: faise con
interruptores diferenciais colocados en
serie. Neste caso garántese a máxima
protección tamén dos circuítos augas
arriba e dos diferenciais que protexen liñas
particulares.
Para optimizar a coordinación selectiva
cómpre, para este caso, empregar
diferenciais con rango de operación
separados entre si cunha relación de 3,
cando menos, ou aparatos do tipo
selectivo ou retardados.
A norma IEC 364 establece que para asegurar a selectividade entre dous dispositivos diferencias, débense satisfacer entre
os dous as condicións escritas anteriormente.
48
Relé térmico
Un relé térmico é un dispositivo de protección que detecta as sobreintensidades prolongas nos motores eléctricos.
Os relés térmicos tripolares posúen tres bimetais compostos cada un por dous metais con coeficientes de dilatación moi
diferentes, unidos mediante laminación e rodeadas dun bobinado de quentamento.
Cada bobinado de quentamento está conectado en serie a unha fase do motor. A corrente absorbida polo motor quece os
bobinados, facendo que os bimetais se deformen en maior ou menor grao segundo a intensidade da corrente. A
deformación dos bimetais provoca, á súa vez, o movemento xiratorio dunha leva ou dunha árbore unida ao dispositivo de
disparo.
–
Disparo do relé térmico

O motor tenta chegar ao seu réxime de traballo aumentando a

Sobrecarga do motor por un exceso de traballo
corrente e, polo tanto, quentándose en exceso.
O motor sufre un fallo, por exemplo por deterioro dos rodamentos
Sobrecarga por defecto do motor
do eixo, ou por curvatura do eixo.
O motor tenta compensar a perda dunha fase co aumento de
Fallo dunha fase de alimentación intensidade das outras dúas. Este aumento de corrente produce
un quecemento que pode provocar que o motor se queime.
Excesivo número de arranque e paros nun curto Se non de dá tempo a dispar a calor temporal pódese ir
intervalo de tempo acumulando e provocar o disparo do relé térmico.
49
Partes dun relé térmico

Bornes de conexión do contactor É a conexión directa á saída do contactor.
Bornes de conexión do motor Son os bornes de saída do relé térmico que se conectan ao motor.
Botón de stop Accionándoo, ábrese o contacto NC, para desactivar a bobina do contactor,
parando o motor.
Selector de rearme Permite seleccionar entre un rearme manual ou automático.
Función de proba Permite probar o correcto funcionamento, provocando o disparo do relé térmico.
Contactos auxiliares Contacto auxiliara NC. Contacto normalmente pechado. Desactiva o contactor
parando o motor.
Contacto auxiliar NO. Contacto normalmente aberto. Activa a sinalización que
indica o disparo do relé térmico.
Dial de axuste de corrente Dial xiratorio para o axuste da corrente. Permite a calibración do disparo do relé
térmico.
• Reglaxe. Os relés regúlanse cun dial que modifica o percorrido angular que efectúa o extremo da bilámina de
compensación para liberarse do dispositivo de suxeición que mantén o relé en posición armada.
A roda graduada en amperios permite regular o relé con moita precisión. A corrente límite de disparo está
comprendida entre 1,05 e 1,20 veces o valor indicado.
• Clases de disparo. Os relés térmicos empréganse para protexer os motores das sobrecargas, pero durante a fase
de arranque deben permitir que pase a sobrecarga temporal qeu provoca o pico de corrente, e activarse
unicamente se este pico (é dicir, a duración do arranque) resulta excesivamente longo.
A duración do arranque normal do motor é distinta para cada aplicación; pode ser de tan só uns segundos
–
(arranque en baleiro, baixo par resistente da máquina arrastrada, etc.) ou de varias decenas de segundos
(máquina arrastrada con moita inercia), polo que é necesario contar

con relés adaptados á duración de arranque.
• Tipos de disparo para os relés de protección térmica:
◦ Relés de clase 10: válidos para tódalas aplicacións correntes
cunha duración de arranque inferior a 10 segundos.
◦ Relés de clase 20: admiten arranques de ata 20 segundos de
duración.
◦ Relés de clase 30: Para arranque cun máximo de 30 segundos de
duración.
Relés térmicos electrónicos

Nestes dispositivos a corrente de cada fase é medida a través de transformadores de intensidade de corrente integrados.
Un circuíto baseado en microprocesador encárgase de medir e transformar este sinal analóxico ata finalmente disparar o
relé en caso de sobrecarga do motor.
50
Contactos auxiliares relé térmico.

NC – Desactivación do contactor
NO – Sinalización do disparo
Asociación cun contactor, circuíto de potencia.

Cada bobinado de quecemento debe intercalarse nunha
fase ou polaridade do receptor protexido.
Asociación cun contactor, circuíto de control.

O contacto de apertura do relé debe conectarse en serie
–
dentro do circuíto da bobina do contactor que controla a

posta baixo tensión do receptor.
Asociación cun dispositivo de protección contra

curtocircuítos.
Os relés térmicos non só non protexen contra
curtocircuítos, senón qu requiran unha protección contra os
mesmos, polo que é necesario asociarlles un disxuntor ou
fusibles.
51
Selección gardamotor contactor relé térmico
52
Disxuntor
Protexe ao motor contra curtocircuítos (disparo magnético) e sobrecargas (disparo térmico). Utilízase como substituto de
fusibles e relés térmicos.
O disxuntor gardamotor é un sistema de protección para motores eléctricos que combina as vantaxes dun interruptor
automático magnetotérmico coas vantaxes do relé térmico.
Constan de dous circuítos de disparo: circuíto de disparo magnético e circuíto de disparo térmico.
• Circuíto de disparo magnético: está formado por unha bobina de desconexión magnética. Cando se produce un
curtocircuíto, o aumento da corrente crea un campo magnético que provoca a desconexión do disxuntor. O
tempo de desconexión pode ser da orde de milisegundos.
• Circuíto de disparo térmico: posúe unha lámina bimetálica formada por dous metais con diferentes coeficientes
de dilatación por cada unha das fases. Cando circula unha sobrecarga superior á corrente nominal do dispositivo,
a lámina quécese e defórmase provocando a apertura do circuíto. O tempo de desconexión pode ser de
segundos, minutos ou incluso horas.
–
Partes dun disxuntor gardamotor
Bornes de alimentación eléctrica É a conexión coa rede eléctrica que alimenta ao motor.
Bornes de conexión de contactor É a conexión directa co contactor. A maioría dos
fabricantes teñen unha peza de conexión entre os dous.
Dial de axuste de corrente Dial xiratorio para o axuste da corrente. Permite a
calibración do disparo do disxuntor por sobrecarga
(térmico).
Función de proba Permite probar o correcto funcionamento provocando o
disparo do disxuntor.
Contactos auxiliares Utilízanse para desconectar o circuíto de mando unha vez
que salta o disxuntor e para operacións de sinalización.
Poden ser para montaxe frontal ou lateral.
53
Selección gardamotor disxuntor contactor
54
Final de carreira
Os interruptores de final de carreira, tamén chamados interruptores de posición, son interruptores que detectan a posición
dun elemento móbil mediante accionamento mecánico.
Estes interruptores úsanse ordinariamente para desconectar, límites de carreiras, o avance de bancadas en máquinas ou
ferramentas como fresadoras, así como limitar o avance dos porta-ferramentas nos tornos, en montacargas, ascensores,
robots, etc.
Para poder accionar eses interruptores requírese contacto físico entre a parte da máquina e a panca do interruptor coa
forza suficiente para operar.
–
Comercialmente existe unha gran cantidade de tipos e tamaños, dependendo da forza de operación, o xeito de montar e as
limitacións de acordo á súa aplicación.
Vantaxes Desvantaxes
• Operacións fiables • Producen rebote mecánico ao conmutar

• Operacións visibles • Ao existir contacto físico, prodúcese desgaste
• Fáciles de instalar • Son de resposta lenta
• Contactos libres de potencial • Son ruidosos
• Voluminosos
• Vida limitada
55
Tipos de accionamento
Pistón Pistón roscado M12 Pistón con roldana Pistón con roldana M18
Panca con roldana Panca con roldana Panca con roldana Roldana axustable
–
Roldana dobre Escamoteable F. C. Seguridade F. C. Micro
Variña resorte Variña axustable Variña axustable Variña xiratoria
56
Final de carreira inalámbrico

Os interruptores de final de carreira están equipados cun xerador de dínamo que converte a enerxía mecánica producida
polo movemento do actuador en enerxía eléctrica. A continuación, envíase unha mensaxe de radio codificada, por un só
pulso, a un ou varios receptores. Cada transmisor ten un código de identificación único, o que permite unha óptima xestión
de cada un deles.
Características e vantaxes:
• Pódese cambiar a orientación do interruptor de final de carreira
• Funcionamento sen batería
Redución do cableado e fácil configuración
•
• Conexión en tempo real, fiable
• Rango de alcance de ata 100 m; alcance típico de ata 25 m en contornas industriais.
–
57
Detector indutivo
Os detectores de proximidade indutivos detectan, sen contacto, a presenza ou movemento de obxectos metálicos.
Cando o obxecto metálico entra no campo de acción do sensor, este actívase como un interruptor producindo un sinal
eléctrico que pode utilizarse para a conmutación de electroválvulas, contadores, tarxetas de interface ou controladores
programables.
Funcionamento
Os detectores de proximidade indutivos xeralmente están constan de 4 elementos principais:
• Unha bobina de núcleo de ferrita
• Un oscilador de radiofrecuencia
• Unha unidade de avaliación ou de disparo
• Unha etapa de saída ou conmutador
–
O oscilador crea un campo electromagnético de radiofrecuencia que é formado e definido pola bobina de núcleo de ferrita,
concentrando o campo sensorial cara á dirección axial do detector de proximidade. Esta zona é a superficie activa do
detector.
Cando un obxecto metálico é colocado dentro deste campo, este absorbe parte da enerxía xerada polo oscilador en forma
de correntes que aparecen na superficie do obxecto. Deste xeito o obxecto metálico comporase coma o bobinado
secundario dun transformador.
58
Conexión de detectores
Dous fíos Corrente continua

Corrente alterna
Tres fíos Corrente continua PNP
NPN
Corrente alterna
Programable PNP+NPN, NO/NC
Catro fíos Corrente continua PNP

NPN
PNP+NPN, NO
PNP+NPN, NC
Detector a dous fíos

Conéctanse en serie coa carga. Existen dúas versións: os de corrente continua non polarizados e os de alimentación
alterna.
Detector indutivo a dous fíos NO Detector indutivo a dous fíos NC
–
Desaconséllase a posta en paralelo de detectores de 2 fíos

entre si.
59
Detector a tres fíos

Os detectores a tres fíos aliméntanse con corrente continua. Dispoñen de tres fíos: 2 para alimentación e un para a
transmisión do sinal de saída.
Existen dous tipos: PNP (saída positiva) e NPN (saída negativa)
Detector indutivo a tres fíos NO Detector indutivo a tres fíos NC

–
Diferenza entre detector NPN e PNP

A diferenza entre ambos está marcada polo deseño do seu circuíto interno e o tipo de transmisor empregado.
60
Detector a tres fíos PNP
PNP. Na ilustración amósase a etapa de saída dun detector tipo subministración de corrente. Cando o transistor PNP se
satura, flúe corrente do transistor cara á carga.
–
Conexión serie Conexión paralelo
61
Detector a tres fíos NPN

NPN. Nun detector de tipo drenado de corrente, úsase un transistor NPN. Cando se satura o transistor, flúe a corrente da
carga cara ao transistor.
Conexión serie Conexión paralelo

–
62
Detector a 4 fíos PNP, NPN
Detector a 4 fíos NO, NC

Blindaxe
Os detectores de proximidade teñen bobinas enroladas nun núcleo de ferrita. Estas poden ser blindadas ou non blindadas.
Os detectores non blindados xeralmente teñen unha maior distancia de detección que os detectores blindados.
–
Características de resposta
Os detectores de proximidade responden a un obxecto só cando están dentro dunha área definida enfronte da cara de
detección do interruptor. O punto no cal o interruptor de proximidade recoñece un obxecto entrante é o punto de
operación,. O punto no que un obxecto saíndo fai que o dispositivo conmute de novo ao seu estado normal coñécese
como punto de desactivación. A área entre estes dous puntos coñécese coma zona de histérese.
63
Detector capacitivo
Os detectores de proximidade capacitivos detectan, sen contacto, a presenza ou movementos de obxectos non metálicos.
Os detectores de proximidade capacitivos son similares aos indutivos. A principal diferenza entre os dous tipos é que os
detectores capacitivos producen un campo electrostático no canto dun campo electromagnético.
Os interruptores de proximidade capacitivos detectan obxectos metálicos coma os indutivos, pero ademais teñen a
capacidade de detectar materiais non metálicos, coma papel, vidro, líquidos e tecidos.
Funcionamento
Consta dunha sonda situada na parte posterior da cara do sensor, onde hai unha placa condensadora. Ao aplicar corrente
ao sensor, xérase un campo electrostático que reacciona aos cambios da capacitancia causados pola presenza dun
obxecto. Cando o obxecto se atopa fóra do campo electrostático, o oscilador permanece inactivo; pero cando o obxecto se
aproxima, establécese un acoplamento capacitivo entre este e a sonda capacitiva. Cando a capacitancia acada un límite
especificado, o oscilador actívase, o que dispara o circuíto de prendido e apagado.
–
Características
Detectan obxectos metálicos e non metálicos, así como líquidos e sólidos

Son de estado sólido e teñen unha longa vida útil
Dispoñen de moitas configuracións de montaxe
Distancia de detección cura, que varía en función do material detectado
Son sensibles a factores ambientais
Constante dieléctrica
Para cada sensor capacitivo especifícanse os obxectivos estándar. O obxectivo estándar defínese normalmente coma un
metal ou auga. Os sensores capacitivos dependen da constante dieléctrica do obxectivo. Canto máis grande sexa a
constante dieléctrica dun material é máis doado de detectar. A gráfica amosa relación das constantes dieléctricas dun
obxectivo e a habilidade do sensor de detectar o material baseado na distancia nominal de sensado (Sr).
Exemplo de uso da constante dieléctrica: Se un sensor capacitivo ten unha distancia de sensado nominal de 10 mm e o
obxectivo é alcohol, a distancia efectiva de sensado é aproximadamente o 85% da distancia nominal (ou sexa, 8,5mm).
64
Táboa de constantes dieléctricas. A táboa amosa as constantes dieléctricas (abreviadas coma DC) de varios materiais:
Detectores de proximidade capacitivos blindados

Os detectores blindados pódense montar a pano, sen que afecten
adversamente ás súas características de detección. Débese ter coidade de
asegurarse que este tipo de detectores sexa usado en ambientes secos. O
líquido na superficie pode facer que o detector dispare en falso.
–
Símbolos
Detector a 2 fíos NA
Detector a 2 fíos NC
65
Detector de ultrasóns
Emite un pulso ultrasónico e usa o eco reflectido polo obxecto para calcular a distancia.
O sensor ten un disco piezoeléctrico montado na súa superficie, o cal produce ondas de son de alta frecuencia. Cando os
pulsos transmitidos pegan cun obxecto reflector do son, prodúcese un eco. A duración do pulso reflectido é avaliado no
transdutor. Cando o obxectivo entra dentro do rango de operación preestablecido, a saída do interruptor cambia de estado.
Cando o obxectivo sae fóra do rango preestablecido, a saída regresa ao seu estado orixinal.
Pulso emitido: o pulso emitido é un “burst” curto de enerxía ultrasónica de gran amplitude. O pulso de eco é tipicamente de
amplitude máis baixa. O intervalo de tempo entre o sinal transmitido e o seu eco é directamente proporcional á distancia
entre o obxecto e o sensor.
–
Zona cega: directamente enfronte do sensor hai unha zona cega. Dependendo do sensor, a zona cega é de 6 a 80 cm
enfronte do sensor. Un obxecto colocado na zona cega produce unha saída inestable.
66
O rango de operación pode axustarse en termos do seu ancho e posición dentro do rango de sensado. O límite superior
pode ser axustado en tódolos sensores. O límite inferior só se pode axustar en certos tipos. Os obxectos colocados máis
aló do límite superior non producen ningún cambio na saída do sensor.
Símbolos
–
67
Detector fotoeléctrico
Son elementos que, mediante a emisión e recepción dun feixe de luz (xeralmente infravermella), detectan calquera
elemento que provoque a interrupción de dito feixe. Segundo os modelos de detectores e os requisitos da aplicación, a
emisión realízase con:
• Luz infravermella (uso máis habitual)

• Ultravioletas (materiais luminescentes)
• Luz visible vermella

• Luz visible verde (lectores de códigos)
• Láser vermello (focalización reducida
Sistema de barreira
O emisor e o receptor sitúanse en dúas caixas separadas. Permite alcances de ata 250 metros. O feixe emítase en
infravermellos ou láser. Detecta todo tipo de obxectos, agás os que son transparentes, e con gran precisión. Cómpre
aliñar coidadosamente o emisor e o receptor.
–
Sistema réflex
O emisor e o receptor están situados nunha mesma caixa. En ausencia dun obxecto, o reflector devolve ao receptor o
feixe infravermello que emite o emisor. O reflector consta dunha cantidade elevada de triedros trirrectánculos de reflexión
total que devolve todo o raio luminoso. A detección prodúcese cando o obxecto bloquea o feixe entre o emisor e o
reflector.
68
Sistema de proximidade
O emisor e o receptor están situados nunha mesma caixa. O feixe luminoso é luz infravermella que se proxectará cara ao
receptor cando un obxecto reflector intercepta o feixe. O alcance é menor que nun sistema réflex, e depende da cor do
obxecto e do seu poder de reflectir a luz. Adoitan ir equipados cun potenciómetro de regulación de sensibilidade.
–
Sistema de fibra óptica

A luz transpórtase dende o punto de detección ata o amplificador a través de fibras ópticas que, grazas ao seu tamaño,
poden integrarse nos emprazamentos máis pequenos. Son capaces de captar elementos moi pequenos (da orde de
milímetros). Poden usarse fibras de plástico ou de vidro.
69
Detector magnético
O detector magnético foi deseñado para detectar a posición dun imán. O imán pode estar instalado, por exemplo, nun
cilindro pneumático ou hidráulico.
Poden ser de dous tipos: detectores tipo reed e detectores de estado sólido.
Símbolos
Detector a 2 fíos NO
–
Detector a 3 fíos NO
70
Presostato
Son dispositivos que serven para abrir e pechar un circuíto eléctrico nun valor de presión previamente configurado.
En xeral distínguese entre presostatos mecánicos e presostatos electrónicos.
Os presostatos mecánicos converten un movemento mecánico nun sinal eléctrico. A presión transmítese mediante un
accionador sobre un contacto. A contra forza producida pola presión regúlase cun parafuso prisioneiro e corresponde ao
valor de presión que abre ou pecha o circuíto eléctrico.
• Non require enerxía auxiliar
• Poden conmutar corrente alterna e corrente continua
• Integración eléctrica sen tarxetas de entrada analóxicas

• Conmutación de correntes de voltaxe alta sen relé adicional
• Solución económica para funcións redundantes de seguridade
• Configuración sinxela dos puntos de interrupción
–
Os presostatos mecánicos serven basicamente para aplicacións sinxela e económicas para funcións de seguridade con
pouca frecuencia (por exemplo, na monitorización de bombas). Son óptimos se o proceso non require unha alta exactitude
ou varios miles de conmutacións.
Os presostatos electrónicos, pola contra, non requiren ningún desprazamento mecánico para xerar a alarma. A presión
actúa sobre un sensor resistivo que xera un sinal que se converte nun sinal eléctrico normalizado mediante un
microcontrolador. Este sistema permite a configuración mediante módulo ou un software específico. O usuario pode
adaptar os puntos de interrupción, histérese, etc., de acordo coa súa aplicación. Esta flexibilidade é a gran vantaxe dos
presostatos electrónicos en comparación coas variantes mecánicas.
• Libre configuración dos puntos de conmutación, histérese, etc.
• Configuración sen someter o instrumento a presión
• Mantemento e instalación sinxelos
• Innumerables ciclos de manobra
• Deseño sen compoñentes en movemento propensos a desgaste
• Alta fiabilidade, estabilidade a longo prazo
• Alta resistencia contra choques mecánicos e vibracións
• Elevada repetibilidade.
Os presostatos electrónicos son moi axeitados para aplicacións de maior exactitude (por exemplo,
en máquinas ferramentas). Moitas versións ofrecen ademais un display para a lectura da presión.
Cada vez vai sendo máis habitual a tendencia de unir arias funcionalidades nun só instrumento para
asumir tarefas de seguridade, de monitorización de parámetros de proceso e ademais permitir unha
lectura local. As vantaxes en redución de custes e redución de interfaces de medición son evidentes
e favorecen a penetración destes modelos na industria.
71
Vacuostato
Son dispositivos que serven para abrir e pechar un circuíto eléctrico nun valor de baleiro previamente configurado.
Ao igual que os presostatos, os vacuostatos poden ser mecánicos ou electrónicos, xa que se basean no mesmo sistema
pero con baleiro, con valores inferiores á presión atmosférica.
Termóstato
O termóstato é un instrumento que detecta a temperatura dun fluído, aire ou gas e actúa de acordo a requirimentos
específicos.
En xeral, o termóstato é unha ferramenta útil para detectar e axustar a temperatura da habitación na que o mesmo se
atopa. Os termóstatos, de feito, pódense instalar en calquera lugar pechado, ou dentro de electrodomésticos e maquinaria
industrial de diversos tipos.
Tecnicamente, os termóstatos están xeralmente compostos por un simple interruptor de prendido / apagado que se activa
cando un sensor interno detecta un cambio de temperatura (diferencia de temperatura).
Hai diferentes tipos de termóstatos no mercado, deseñados para adaptarse ás necesidades dos usuarios; o seu
funcionamento é moi variable dependendo dos compoñentes internos e a tecnoloxía empregada na fase de construción.
Os termóstatos de tipo xeral poden dividirse en dous grandes grupos: os termóstatos mecánicos e os termóstatos
eléctricos ou electrónicos.
–
Os mecánicos poden ser bimetálicos, de gas pechado, ou de parafina.

Os electrónicos son cada vez máis habituais, debido ás súas vantaxes:

• Poden estar libres de partes móbiles e contactos que sofren deterioro
• Pódense configurar tanto para a temperatura cma o tempo mínimo entre activacións
• Pódense integrar facilmente nun sistema con máis funcións (programadores horarios, etc.)
• Cun controlador PID poden facer unha xestión máis intelixente.
72
2. DEBUXO DE ESBOZOS E ESQUEMAS DE SISTEMAS DE CONTROL ELÉCTRICO CON

CABLES.
Os esquemas eléctricos réxense por unha serie de normas, co obxectivo de tódolos elementos que interveñen nun plano
sexan realizados e interpretados do mesmo xeito, sen que dea lugar a confusións e interpretacións incorrectas.
Organismos de normalización
DIN Instituto Alemán de Normalización

ISO Organización Internacional para a Normalización
UNE Una Norma Española, foron creadas por AENOR, que é a Asociación Española de Normalización
ANSI Instituto Nacional Americano de Normalización
As normas establécense nunha serie de comités. Os comités son áreas de expertos en campos concretos.
Comités de normalización
CIE Comité Electrotécnico Internacional
CENELEC Comité Europeo da Normalización Electrotécnica
IEEE Instituto de enxeñeiros eléctricos e electrónicos (de orixe estadounidense)
–
Comparativa de normas
Símbolo UNE-EN 60.617 ANSI
Contacto normalmente aberto NO
Contacto normalmente pechado NC
Bobina
73
Sistemas de alimentación eléctrica dos circuítos de control secuencial con cables: en corrente alterna
(trifásicos, bifásicos, monofásicos e con transformador de mando), en corrente continua, etc.
Alimentación trifásica
Sen neutro Con neutro
–
Alimentación monofásica
74
Con fonte de alimentación

Alimentación con transformador de mando
75
Simboloxía eléctrica normalizada
Denomínase simboloxía normalizada o conxunto dos signos recoñecidos polas normas internacionais que se usan para
representar un circuíto eléctrico ou electrónico.
A simboloxía permítenos identificar os diferentes elementos eléctricos, as súas características e a súa forma de conexión
para realizar as funcións que se lles encomendou.
Todo símbolo componse principalmente dunha serie de partes:
• Contactos. Dependendo do tipo de elemento, símbolo contará cunha serie de contactos principais e con outros
auxiliares.
• Numeración. Estes contactos eléctricos debe ir numerados.

• Identificador. Identifica o aparato e a función.
–
Identificador
Primeira letra Identifica o tipo de aparato
Segunda letra Identifica a función asociada ao aparato
Número Identificador do número de aparato
76
77
Marcado de bornes
De acordo coa última recomendación CIE-IEC o marcado dos bornes farase con orientación vertical, aliñado cos
condutores de alimentación dos aparatos. As referencias que se indican son as que deben figurar na placa de
características ou nos bornes do aparato, de xeito que a cada aparato se lle asignan unhas referencias numéricas ou
alfanuméricas propias.
Recomendación CIE-IEC Representación tradicional
Marcado de contactos principais

Os contactos principais desígnanse cunha cifra de 1 a 8 en función do tipo de contacto. O borne numerado con número
impar será a entrada e o número par indica a saída.
Unipolar Bipolar Tripolar Tetrapolar
–
Marcado de contactos auxiliares

A primeira cifra indica o número de orde do contacto no aparato, con díxitos do 0 ao 9. Resérvase o número 9 para os relés
térmicos.
A segunda cifra corresponde á función do contacto.
Marcado de bornes Símbolo Tipo de contacto Función
.1
NC Contacto de apertura
.2
.3
NO Contacto de peche
.4
.1
.2 Conmutado Contacto conmutado
.4
.5 Especial
NC
.6 Contacto de apertura temporizado
78
.7 Especial
NO
.8 Contacto de peche temporizado
.5
Especial
.6 Conmutado
Contacto conmutado temporizado
.8
95
NC Contacto de apertura de relé térmico
96
97
NA Contacto de peche de relé térmico
98
95
96 Conmutado Contacto conmutado de relé térmico
98
–
Marcado das bobinas de mando

Desígnanse cunha letra (A ou B) seguida dun número de borne
Representación de esquemas de circuítos de automatismos eléctricos: esquemas de potencia e de mando

Os esquemas eléctricos son a representación gráfica dunha instalación eléctrica na que quedan perfectamente indicados
os elementos eléctricos que a integran e a relación entre todos eles.
• Esquemas de forza ou potencia
Represéntase o circuíto de alimentación dos actuadores. Aparecerán os contactos principais dos seguintes
elementos:
◦ Dispositivos de protección (disxuntores, relés, etc.)
◦ Dispositivos de conexión e desconexión (interruptores, contactores, etc.)
◦ Actuadores (motores, liñas, etc.)
• Esquemas de mando
É unha representación lóxica dos elementos que compoñen o automatismo que goberna a instalación. Nel
representaremos os seguintes elementos:
◦ Bobinas dos elementos de mando e protección (contactores, relés, etc.)
◦ Contactos auxiliares dos aparatos
◦ Elementos de diálogo home – máquina (botóns, finais de carreira, etc.)
◦ Dispositivos de sinalización (lámpadas, sirenas, etc.)
79
Numeración de condutores
Á hora de realizar a montaxe e mantemento dunha instalación de automatismos eléctricos, cómpre poder identificar
correctamente e de xeito rápido os diferentes condutores que o compoñen.
Existen varias técnicas de realizar esta numeración. A máis sinxela consiste en asignar un número a cada condutor.
Numeración correlativa de tódolos condutores Marcado do borne Marcado do borne
Numeración de mangueiras
Unha mangueira é un conxunto de cables eléctricos que gardan una relación entre todos eles; por exemplo, levar
–
alimentación eléctrica a un motor. Este conxunto de cables, xeralmente, van fisicamente baixo unha mesma cuberta
protectora, inda que pode darse o caso de ir unidos baixo algún elemento de fixación coma bridas ou espirais de fixación.
O marcado para a identificación dunha mangueira realízase sobre a propia mangueira, pero á súa vez tamén hai que
identificar cada un dos cables que a compoñen.
80
Referencias cruzadas
As referencias cruzadas é un método de localización de
elementos dentro dun esquema ou conxunto de
esquemas eléctricos.
Un símbolo eléctrico pódese compoñer de varias partes, e
cada unha desas partes pódese colocar en diferentes
lugares do plano. Por exemplo, un contactor componse
duns contactos de forza (que se colocarán no esquema
de forza) e de varios contactos auxiliares (que se
colocarán segundo as necesidades, separados polo plano

de manobra).
Para poder localizar todas estas partes, recórrese ás referencias cruzadas. Denomínanse así porque cada parte indica
onde está situada a outra.
Esquema de borneiro
Un borneiro ou regreteiro é un elemento de unión entre os elementos internos do cadro e os elementos externos. Existen
dispositivos (botóns, pilotos de sinalización, motores, etc.) que non van situados na placa de montaxe do cadro eléctrico.
Polo tanto, é necesario establecer o punto de unión.
Fisicamente un borneiro é un conxunto de bornes ou terminais de conexión. A conexión do cableado pode ser con aperte a
parafuso ou a presión.
O esquema do borneiro ou regreteiro é unha forma gráfica na que se amosa como deben ser as conexións dos elementos
externos co cadro eléctrico. Estes esquemas facilitan a correcta montaxe, xa que son moi visuais. Proporciónase
información sobre: a cantidade de borneiros (X1, X2, ...), o número de borne, os destinos do cableado tanto dentro coma
fóra do cadro.
–
REGRETEIRO -X1 FORZA

Número de cable Destino 1. Interior do cadro Número de borne Destino 2. Exterior do cadro Número de cable
1 Q1:1 X1 L1:1 1
2 Q1:3 X2 L2:1 1
3 Q1:5 X3 L3:1 1
4 F1:1 X4 L:2 2
5 F1:3 X5 N:2 2
6 PE X6 PE 2
12 KM1:2/KM2:2 X7 U1 3
13 KM1:4/KM2:4 X8 V1 3
14 KM1:6/KM2:6 X9 W1 3
6 PE X10 PE 3
REGRETEIRO -X2 MANDO
Número de cable Destino 1. Interior do cadro Número de borne Destino 2. Exterior do cadro Número de cable
17 Q1:14 X11 S1:11 17
18 KM1:12/KM2:13 X12 S1:12/S2:13/S3:13 18
19 KM2:21 X13 S2:14 19
21 KM2:21 X14 S3:14 21
20 KM2:22/KM1:A1 X15 H1:X1 20
21 KM1:22/KM1:A1 X16 H1:X1 20
23 Q1:12 X17 H3:X3 23
16 KM1:A2/KM2:A2 X18 H1:X2/H2:X2/H3:X2 16
81
82
Software de deseño eléctrico: CADe_SIMU

CADe_SIMU é un programa de CAD electrotécnico, desenvolto por Juan Luis Villanueva (profesor do departamento de
electricidade do Instituto Politécnico de Vigo), que permite inserir os distintos símbolos organizados en librerías e trazar un
esquema eléctrico dun xeito fácil e rápido para posteriormente realizar a simulación.
O programa en modo simulación visualiza o estado de cada compoñente eléctrico cando está activado, ao igual que
resalta os condutores eléctricos sometidos ao paso dunha corrente eléctrica.
Para realizar unha simulación terán que seguirse os seguintes pasos:
Realizar o esquema inserindo os compoñentes eléctricos.
–
Os distintos compoñentes sempre terán que se conectar a través do distinto cableado; non se poden conectar os distintos
compoñentes de forma directa sen cableado.
83
Cores do cableado
Nun circuíto eléctrico tense que partir sempre dunha alimentación, que pode ser de corrente continua ou corrente alterna.
A librería de alimentacións permite seleccionar unha gran variedade de símbolos de alimentación.
Durante a simulación realízase unha comprobación da existencia tanto de curtocircuítos e de conexións a masa. De
producirse un destes erros, a simulación para e advírtenos coa correspondente mensaxe.
–
Nun esquema, os distintos símbolos dun mesmo compoñente teñen que ter o mesmo nome, e non se pode repetir con
símbolos doutros compoñentes.
84
85
Representación de secuencias e diagramas funcionais: GRAFCET (SFC), diagramas de

tempo, diagramas espazo - fase
GRAFCET
O diagrama funcional GRAFCET (gráfico de orde etapa-transición) é un medio de descrición das especificacións dun
automatismo.
GRAFCET
–
Diagrama de tempo
O espazo percorrido represéntase en función do tempo. Neste diagrama o tempo represéntase a escala e cada fase terá a
duración que lle corresponda.
Diagrama de tempo
Diagrama espazo – fase

Neste diagrama queda representada a operación a realizar por un elemento de traballo; é dicir en función das respectivas
fases (cando unha fase é un cambio de estao ou cada elemento de traballo).
Cando par aun mesmo mando existen varios elementos de traballo, quedarán representados un debaixo do outro.
GRAFCET
86
Deseño de circuítos de automatismo de control secuencial por métodos sistemáticos.

–
Memorias acumulativas
ETAPA 0. Posición de repouso. Tódolos relés desactivados.
87
ETAPA 1. Cando se preme S1, actívase o relé KA1 e loce a sinalización H1.
–
ETAPA 2. Cando o relé KA1 Está activado e prememos S2, actívase o relé KA2 e loce a sinalización H2.
88
ETAPA 3. Co relé KA2 activado e premendo S3, actívase o relé KA3 e loce a sinalización H3.
–
ETAPA 0. Cando o relé KA3 está activado e prememos S4, actívase o relé KA4 e desactiva tódolos relés
89
GRAFCET
ETAPA 0. Posición de repouso. Relé ETAPA 0 activado.
90
ETAPA 1. Cando se preme S1, actívase o relé KA1 e loce a sinalización H1.
–
91
ETAPA 2. Cando o relé KA1 está activado e prememos S2, actívase o relé KA2 e loce a sinalización H2.
–
92
ETAPA 3. Cando o relé KA2 está activado e prememos S3, actívase o relé KA3 e loce a sinalización H3.
–
93
ETAPA 0. Cando o relé KA3 está activado e prememos S4, actívase o relé KA4 e actívase a ETAPA 0.
–
94
3. MONTAXE DE CIRCUÍTOS DE AUTOMATISMOS CON CABLES
Técnicas de montaxe e posta en envolvente de circuítos de automatismos eléctricos. Dispositivos de protección eléctrica:
contra curtocircuítos e sobrecargas, contra sobretensións, contra contactos indirectos.
Módulo adestrador zócolo
–
95
Adestrador Festo
Módulo adestrador relés
96
Práctica 1
Conexión de botón e piloto
Iniciación aos sistemas eléctricos.
97
Práctica 2
Conexión de botón e pilotos en paralelo
98
Práctica 3
Conexión de dous botóns e tres pilotos en paralelo
99
Práctica 4
Conexión de dous botóns e pilotos independentes
100
Funcións básicas con relés

Práctica 5
Activación dun relé
Durante o tempo que se active o botón S1, o relé KA1 permanece activado. O relé KA1 activa un piloto de sinalización H1.
–
101
Práctica 6
Función memoria. Paro prioritario
O relé KA1 actívase co botón de marcha S2 e desactívase co botón de paro S1. De accionarse simultaneamente,
prevalece S1. Paro prioritario
–
102
Práctica 7
Función memoria. Marcha prioritaria.
O relé KA1 actívase co botón de marcha S2 e desactívase co botón de paro S1. De accionarse simultaneamente,
prevalece S2. Marcha prioritaria.
–
103
Práctica 8
Función memoria. Selector Impulso - Memoria
Cando está desactivado o selector S3, ao activar o botón de marcha S2, o relé KA1 non queda realimentado. Ao activar o
selector S3 e activar o botón de marcha S2, o relé KA1 queda realimentado. O relé KA1 desactívase co botón de paro S1
ou ben desactivando o selector S3.
–
104
Práctica 9
Activación de dous relés.
O relé KA1 actívase co botón de marcha S2. Para que se poida activar o relé KA2 ten que estar activado o relé KA1 e
activarse o botón de marcha S3. O botón de paro S1 desactiva os dous relés.
–
105
Aplicación de circuítos secuenciais con cables de control eléctrico para a posta en marcha e o control de
máquinas eléctricas.
Secuencia e GRAFCET
Memorias acumulativas
–
GRAFCET
106
Aplicación de circuítos de seguridade técnica. Dispositivos e módulos de seguridade:

botóns de emerxencia, interruptores de posición de seguridade, barreiras e bordes
sensibles, pedais, contactores, relés de seguridade e mando bimanual.
No deseño dun bo automatismo para este tipo de instalacións, hai que ter presente que é importante combinar dous
factores:
A seguridade das persoas que operan as máquinas.
A correcta dispoñibilidade da instalación.
O proceso correcto consiste en identificar as zonas perigosas das máquinas (partes móbiles), e dispor dun acceso
protexido e controlado.
Existen numerosos dispositivos de protección que poden ser utilizados no deseño de automatismos para o control de
máquinas. Todos eles dispoñen de un ou varios contactos NO ou NC que se empregan para deseñar axeitadamente o
automatismo que controla o funcionamento da máquina.
Botóns de emerxencia
Deben permitir a parada da máquina cando se orixine unha
situación de perigo tanto para o operario como para propia
máquina, o máis axiña posible. É un elemento electromecánico,
tipo botón, que se localiza en sitios estratéxicos da máquina para
acceder a el canto antes.
Dispón dunha cámara de contactos e un sistema de
accionamento tipo botón (de cor vermella) con encravamento mecánico, que non permite o rearme do circuíto ata que a
seta se desencrava manualmente.
–
O uso dos dispositivos de parada de emerxencia (por exemplo, dunha seta), pode facerse de diferentes xeitos:
Para desconexión xeral dos circuítos de mando. Neste caso o elemento de seguridade conéctase en serie no circuíto de
mando, antes dos contactos do relé térmico..
Se é necesario sinalizar o accionamento da aparamenta de seguridade, pódese engadir un contacto NO que active o
dispositivo de sinalización acústica (asubío, timbre, etc.) ou luminosa (lámpada).
Cando se alimentan dispositivos electrónicos de control, como PLC ou relés programables, a seta corta unha ou dúas das
fases que os alimentan.
107
Interruptores de posición de seguridade

Os interruptores de seguridade utilízanse como dispositivos de encravamento que impiden o funcionamento da máquina
en determinadas condicións. Xeralmente van asociados a un resgardo, porta ou reixa. O dispositivo detecta a posición
deste resgardo, e impide a posta en marcha da máquina ata que o resgardo non se atopa na posición de pechado. Se,
estando funcionando a máquina, o resgardo queda aberto, a máquina tamén para. Hai de diversos tipos:
Finais de carreira. Estes compórtanse coma simples botóns, que

accionan a máquina, pero non dispoñen de elementos de
seguridade. Porén, pódense utilizar para garantir que un elemento
móbil non se poida activar se non se atopa nunha posición

determinada. Por exemplo, que unha máquina non poida poñerse
en marcha se un elemento de resgardo (unha porta) non se
pechou previamente.
–
Interruptor de seguridade de actuador separado. Constan de dous elementos: o corpo do interruptor e a caravilla do
actuador. Cando a caravilla entra no corpo do interruptor, abre ou pecha os contactos eléctricos.
Interruptores de posición con retención. Evitan a apertura dunha porta ou resgardo mentres haxa un movemento perigoso
da máquina. Habilitan a máquina ou o proceso só co dispositivo de protección pechado e retido, e bloquéana cando o
dispositivo de protección está aberto. O bloqueo conséguese mediante un resorte ou mediante un electroimán.
108
Interruptor de seguridade por bisagra. Ten un actuador en forma de eixe, que actúa coma bisagra en resgardos, portas ou
tapas xiratorias. Garanten a seguridade do operario, detendo inmediatamente os movementos perigosos cando a bisagra
ou o eixe rotativo acadan un ángulo de 5º.
Interruptor de seguridade sen contacto. Están formados por dous elementos que se recoñecen entre eles sen necesidade
de contacto. Pódense codificar e teñen unha gran dificultade de burlado. Son moi útiles para calquera tipo de resgardos, xa
que a súa instalación é moi sinxela e teñen unha gran tolerancia de aliñación.
Empréganse en aplicacións nas que a normativa esixe unha categoría de seguridade alta, cando se xera moita sucidade ou
se hai que cumprir normativas de hixiene moi rigorosas. Empréganse tamén en aplicacións que formulan problemas para
un guiado preciso de portas, que someten ás portas das máquinas a fortes vibracións e que requiren tolerancias de
arranque altas.
–
Barreiras. Consisten en colocar barreiras de luz infravermella ao redor dunha máquina perigosa. Cando a persoa
interrompe co seu paso algún dos raios, a máquina ten que deterse.
Barreira fotoeléctrica. Dispositivo con función de detección que se realiza mediante un elemento optoelectrónico emisor e
outro receptor, dispostos de tal xeito que forman un feixe de radiación óptica e detectan a interrupción desta dentro do
dispositivo, cando un obxecto opaco aparece na zona de detección especificada.
109
Cortina fotoeléctrica. Dispositivo que detecta mediante elementos optoelectrónicos emisores e receptores, dispostos de
tal xeito que forman unha cortina de radiacións ópticas e que detectan a interrupción destas dentro do dispositivo cando
un obxecto opaco aparece na zona de detección.
Láser ou escáner de seguridade. Detecta o acceso de persoas a determinadas áreas perigosas. O principio de
funcionamento tamén é mediante feixes de raios infravermellos, pero só constan do emisor. Teñen ángulos de detección
de ata 270º. Algúns modelos poden ser utilizados en aplicacións móbiles.
–
Bordes sensibles. Utilízanse para controlar todo tipo de elementos móbiles, detectando en todo momento o seu contacto
con calquera obxecto ou persoa, e detendo nese caso o movemento. Dispoñen de dúas zonas condutoras ao longo de
toda a súa lonxitude e, ao facer presión sobre a superficie, únense ambas provocando o peche do contacto. Fabrícanse en
formas diferentes, dependendo do seu uso (exteriores, interiores, curvos, etc.) e deséñanse para distintas forzas de
accionamento.
110
Alfombras sensibles. As alfombras sensibles son interruptores eléctricos de área sensibles á presión. Mediante estes
dispositivos pódense detectar a presenza de persoal non autorizado en áreas de traballo perigosas.
Pedais de seguridade. Os interruptores de pedal utilízanse para a orde de marcha ou paro de gran número de máquinas
industriais con diferentes modos de funcionamento. Adoitan ir equipados con capó de protección para evitar arranques
intempestivos.
Contactores de seguridade. Os contactores de seguridade dispoñen de contactos con acoplamento mecánico, de xeito
que sexa totalmente imposible manter pechados simultaneamente os contactos NC e os contactos de potencia, inda que
existise un fallo nestes últimos que imposibilitase a súa apertura (soldadura dos contactos, por exemplo). Se non fose así,
inda que os contactos de potencia non se abrisen, ao desactivar a bobina, os contactos NC pecharían, pero a unión
mecánica imposibilita esta acción.
Grazas a isto conséguese manter a máquina parada en caso dun fallo ou deterioro do contactor. Se o circuíto de forza
presente problemas, os contactos de mando non cambian de posición e non permite o funcionamento do circuíto de
mando.
–
Un circuíto redundante é aquel no que se duplican determinados

elementos (contactos, contactores, bobinas, etc.) de xeito que,
se un deles falla, o outro encárgase de realizar a operación de
seguridade que se lle asignara.
Na seguridade para o arranque de motores é habitual o uso de dous contactores conectados en serie no circuíto de
potencia. Se un deles falla (por exemplo, por soldadura de un dos seus polos), o outro debe desconectar a máquina para
evitar que sega en funcionamento. Neste tipo de circuítos sempre é aconsellable o uso de contactores de seguridade, que
dispoñan de contactos acoplados mecanicamente.
111
Módulos de seguridade
Son dispositivos que se empregan para controlar os
distintos elementos de seguridade integrados no
automatismo para o mando dunha determinada
máquina (sensores e actuadores). Existen módulos
de seguridade moi diversos, pero todos teñen unha
serie de funcións comúns:
• Detección de fallos: avaliación continua do
correcto estado dos sensores (interruptores,
barreiras fotoeléctricas, etc.), actuadores

(contactores), así como do seu cableado.
• Avaliación das situacións de emerxencia: paro de emerxencia, sensores activados, etc.
• Vixilancia da actuación axeitada dos dispositivos de conexión en caso de perigo (contactores que desconectan a
alimentación, por exemplo)
• Proporcionar unha desconexión segura.
Os distintos fabricantes presentan características deste tipo de módulos bastante diversas:

• Módulos de control de seguridade estándar
• Módulos de control de seguridade con saídas temporizadas ou retardadas
• Módulos de seguridade con saídas de relé
• Módulos de seguridade con saídas electrónicas
• Módulos de control de mando a dúas mans
• Módulos de expansión de saídas convencionais, para incrementar o número de saídas dispoñible
–
Unha vez presentada a situación de perigo, e desconectada a fonte de alimentación, existe a posibilidade dun rearme
manual ou ben automático polo propio módulo.
Supervisión dun paro de emerxencia con 1 contacto NC
112
Supervisión dun paro de emerxencia con 2 contactos NC

–
Módulo de seguridade parada emerxencia
113
Mando bimanual.
Utilízanse para garantir que o operario se atopa lonxe da área de perigo ao realizar movementos perigosos (por exemplo,
percorrido descendente en aplicacións de prensa). Serven de protección principalmente ao operario da máquina.
Pódese proporcionar protección complementaria para o persoal con outras medidas, coma a colocación de barreiras
inmateriais.
–
114
Niveis de seguridade técnica. Regulamentación e normativa.

Debido ao aumento de complexidade nos procesos actuais, cada vez é máis frecuente que os sistemas de automatización
se encarguen tamén de realizar tarefas relevantes para a seguridade. Por tanto, resulta de máxima importancia que
tódolos dispositivos implicados nestas tarefas non sufran fallos, xa que en caso contrario podería producirse un accidente.
Denomínase Seguridade Funcional ao correcto funcionamento destes dispositivos.
Existen varias normas de ámbito mundial, entre elas a IEC 61508 e a IEC 61511, que desenvolven o concepto de Sistema
Instrumentado de Seguridade (SIS), entendendo oma tal o conxunto de sensores, unidades de procesamento de
seguridade, e actuadores.
A función dun SIS é levar o proceso a un estado seguro (parada total ou parcial) ante determinadas condicións inseguras.
Niveis de seguridade SIL (Safety Integriy Level). Defínese entón o Nivel de Integridade da seguridade ou nivel SIL para un
determinado SIS, como a probabilidade de que falle o sistema ante unha necesidade de parada, ou inversamente, a
dispoñibilidade do equipo de seguridade cando sexa requirida a súa acción.
A maior nivel SIL menor probabilidade de fallo e maior dispoñibilidade do equipo. A elección dun maior ou menor nivel SIL,
loxicamente, irá en función da gravidade dos risos presentes no proceso do que se trate. A norma indica distintos métodos
para determinar este nivel.
Modo de demanda baixo e alto

Modo de demanda
Nivel Modo demanda de Fallo máximo Fallo máximo
Descrición Norma SIL de operación
SIL operación PFD (1) aceptado de SIS aceptado de SIS
continua – elevada
Consecuencia moi importante para a
Un fallo perigoso Un fallo perigoso en
4 comunidade que implica unha >=10^-5 – 10^-4 >=10^-9 – 10^-8
en 10.000 anos 100.000.000 horas
redución do risco de 10.000 a 100.000
Consecuencia moi importante para a
comunidade e os empregados que Un fallo perigoso Un fallo perigoso en
–
3 >=10^-4 – 10^-3 >=10^-8 – 10^-7

implica unha redución do risco de en 1.000 anos 10.000.000 horas
1.000 a 10.000
Protección importante da instalación,

a produción e os empregados que Un fallo perigoso Un fallo perigoso en
2 >=10^-3 – 10^-2 >=10^-7 – 10^-6
implica unha redución do risco de 100 en 100 anos 1.000.000 horas
a 1.000
Protección baixa da instalación e a
Un fallo perigoso Un fallo perigoso en
1 produción que implica unha redución >=10^-2 – 10^-1 >=10^-6 – 10^-5
en 10 anos 100.000 horas
do risco de 10 a 100
(1). PFD: Probability of Failure on Demand
115

01 00 Sistemas Eléctricos I

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

01 00 Sistemas Eléctricos I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ciclo superior de Automatización e Robótica Industrial

Sistemas eléctricos, pneumáticos e hidráulicos

UD1: SISTEMAS ELÉCTRICOS I

INTRODUCIÓN ÁS TECNOLOXÍAS DE AUTOMATIZACIÓN

1. RECOÑECEMENTO DE DISPOSITIVOS ELECTROMECÁNICOS

Aplicacións automáticas con sistemas secuencias eléctricos con cables.

Estrutura dun automatismo.

Parte de control Parte de potencia

Pulsadores Relés Contactores Motores

Corrente alterna Corrente continua

Os circuítos de alimentación clasifícanse polo tipo de corrente:

Corrente continua Sempre circula nun só sentido

Identificación dos condutores DC

Condutor Cor Identificador

corrente alterna, e transformala en corrente continua de 24V á saída.

Liñas de distribución en corrente alterna

Corrente alterna (AC)

Onde ωt é o ángulo no que desexamos obter o valor instantáneo.

É o valor de corrente continua polo que debemos substituír a corrente alterna

Algunhas vantaxes da corrente alterna fronte á corrente continua son:

Circuítos de potencia e de control

Circuíto de control ou mando

A selección e axuste de, por exemplo,

A gran difusión dos relés intelixentes,

Tipo Familia tecnolóxica Subfamilia específica

Electrónica Electrónica estática

Comparativa entre lóxica cableada e programable

Característica Cableada Programable

Flexibilidade de adaptación ao proceso Baixa Alta

Dispositivos dos sistemas automáticos de control eléctrico con cables

Dispositivos de manobra manuais Requiren ser accionados por un operador

Clasificación dos dispositivos de manobra

Dispositivos de manobra manuais

Interruptor: son dispositivos empregados para abrir e pechar

Botón: dispositivos que se diferencian dos interruptores porque

pronto como cesa a mencionada forza.

Selector: son dispositivos de manobra que permiten seleccionar

Interruptor de potencia: deben interromper unha corrente coa

Seccionador: son dispositivos de manobra sen poder de corte, e

Dispositivos de manobra automáticos

Clasificación dos dispositivos de sinalización

Clasificación dos dispositivos de protección

Clasificación dos dispositivos de detección

Cando a corrente se desconecta, volven separarse.

Contactos ou parte mecánica

Denominación dos contactos

Dúas primeiras siglas Dúas últimas siglas

SP Single Pole ST Simple throw ou contacto simple

Numeración dos contactos

Primeiro díxito: posición do contacto Segundo díxito: tipo de contacto

SPST SPDT 4PDT

Distintos tipos de relés

Relé para circuíto impreso

Relé enchufable zócolo parafuso

Relé enchufable zócolo push in

Relé carril DIN

Relé carril DIN con bloque auxiliar

Relé n estado sólido push in (SSR)

Relé en estado sólido de potencia (SSR)

Activación dun relé a 24 Vdc

Realimentación dun relé paro prioritario

Temporizadores á Conexión Desconexión

Os temporizadores térmicos son os que actúan polo