Modele masowej obsługi

24.05.2022 Ewa Figielska 1

 Kolejki

 Kolejka – oczekiwanie na obsługę:

 na poczcie,
 w kawiarni,
 na stacji benzynowej
 w dziekanacie
 na zmianę świateł na skrzyżowaniu

 Cechy charakterystyczne:
 przybycie ludzi lub obiektów wymagających obsługi
 oczekiwanie na obsługę, gdy człowiek lub urządzenie świadczące
usługę jest zajęte

24.05.2022 2
 Zastosowania
 Firma użytkująca wiele podobnych urządzeń obsługi musi określić:
 liczbę kas w dużym samoobsługowym sklepie spożywczym
 liczbę stanowisk obsługi klientów w każdym z lokalnych oddziałów dużego
banku
 liczbę pomp i stanowisk obsługi w każdej ze stacji benzynowych należących
do dużego koncernu naftowego
 Firma podejmuje decyzję inwestycyjną dotyczącą:
 liczby i pojemności wind, które powinny być zainstalowane w dużym
biurowcu
 liczby pieców w hucie żelaza
 liczby pasów startowych na lotnisku

 Cel: Budowa modeli dobrze odzwierciedlających rzeczywiste sytuacje i

wykorzystanie ich rozwiązań w podejmowaniu decyzji zapewniających
osiągnięcie jak największych zysków (i poniesienie jak najmniejszych
kosztów)

24.05.2022 3
 System masowej obsługi - charakterystyka
 strumień wejściowy
 jest określony przez:
 rozkład prawdopodobieństwa długości okresów czasu między kolejnymi
zgłoszeniami
 liczbę jednocześnie pojawiających się zgłoszeń
 może zależeć od funkcjonowania systemu obsługi:
 klient nie może dołączyć do kolejki, ponieważ nie ma dla niego miejsca
 system obsługi
 opisuje kolejność, w jakiej obsługiwani są zgłaszający się klienci, np.:
 pierwszy w kolejności zgłoszeń - pierwszy obsłużony
 ostatni w kolejności zgłoszeń - pierwszy obsłużony (winda z pasażerami jadącymi
na parter)
 urządzenia obsługi
 są scharakteryzowane przez
 rozkład prawdopodobieństwa czasu obsługi
 liczbę i konfigurację stanowisk obsługi (stanowiska pracujące równolegle (osobna
kolejka przed każdym ze stanowisk lub wspólna kolejka do wszystkich stanowisk),
stanowiska ustawione szeregowo)

24.05.2022 4
 Rozkład prawdopodobieństwa długości okresów
między kolejnymi zgłoszeniami
 Założenie: długości przedziałów czasu między zgłoszeniami są
niezależne i mają jednakowe rozkłady prawdopodobieństwa opisane za
pomocą ciągłej funkcji gęstości

 f(t) – funkcja gęstości dla przedziału t między dwoma kolejnymi

zgłoszeniami, t≥0
 1/λ – wartość oczekiwana długości przedziału czasu między kolejnymi
zgłoszeniami
 λ – wartość oczekiwana liczby zgłoszeń w jednostce czasu
(intensywność strumienia zgłoszeń)

 Np. jeżeli
 jednostka czasu – godzina
 przeciętna liczba zgłoszeń w ciągu godziny λ = 3
to średni czas między zgłoszeniami 1/λ = 1/3 godziny = 20 minut

24.05.2022 5
 Strumień prosty

 Najważniejszy przykład rozkładu długości przedziału czasu

między kolejnymi zgłoszeniami – rozkład wykładniczy
 Strumień zgłoszeń o rozkładzie wykładniczym charakteryzuje
się brakiem pamięci:
 Prawdopodobieństwo wystąpienia zgłoszenia w dowolnym małym
przedziale czasu (T,T+h) zależy tylko od długości przedziału h, a nie
od początkowego punktu przedziału T lub od zgłoszeń, które
wystąpiły przed momentem T
 Funkcja gęstości rozkładu wykładniczego: f(t) = λe-λt, t≥0
(wartość oczekiwana 1/λ )

24.05.2022 6
Rozkład wykładniczy
f(t) 5

4.5

 f(t) = λe-λt 4

3.5

2.5

1.5

0.5

0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35
10 t

λ=0.2 λ=0.5 λ=1 λ=2 λ=5

24.05.2022 7
 Rozkład wykładniczy - brak pamięci
 Założenie: t = 0 reprezentuje punkt wyjściowy systemu w czasie
 Wtedy: prawdopodobieństwo, że w przedziale (0, T) nie nastąpi żadne
zgłoszenie = prawdopodobieństwo, że pierwsze zgłoszenie nastąpi po
czasie T:
∞ ∞ ∞
P(t≥T) = ∫ λe-λt dt = λ ∫ (e-λ)t dt = λ (e-λt)/(ln e-λ)| =
T T T
∞
-e-λt| = - e-λ∞ + e-λT = e-λT
T
 Warunkowe prawdopodobieństwo, że w przedziale (0, T+ h) nie wystąpi
żadne zgłoszenie pod warunkiem, że żadne zgłoszenie nie wystąpi w
przedziale (0, T):
P(t≥T+h) / P(t≥T) = e-λ(T+h) / e-λT = e-λh = P(t≥h)
zależy tylko od h -> prawdopodobieństwo, że w przedziale (T, T+ h)
nie wystąpi żadne zgłoszenie jest jednakowe, niezależnie od tego, czy w
przedziale (O, T) wystąpiło zgłoszenie czy też nie

2009 8
 Rozkład Poissona

 Długości okresów między zgłoszeniami mają rozkład

wykładniczy  rozkład prawdopodobieństwa liczby
zgłoszeń w dowolnym przedziale czasu jest rozkładem
Poissona

 Strumień zgłoszeń o rozkładzie wykładniczym nazywany

jest również strumieniem Poissona (lub strumieniem
Markowa) i oznaczany symbolem M

24.05.2022 9
 Przykład
 Przywołujemy taksówkę. Przeciętnie co 1 minutę przejeżdża
pusta taksówka -> wartość oczekiwana długości przedziału
czasu między zgłoszeniami 1/λ = 1 minuta
 Rozpoczynamy łapanie taksówki w dowolnym momencie
 Jeżeli taksówki przejeżdżają dokładnie co 1 minutę -> będziemy
przeciętnie czekać 30 sekund (czas oczekiwania na pierwsze
zgłoszenie)
 Jeżeli występuje zmienność długości okresów między przejazdami ->
będziemy przeciętnie czekać dłużej niż 30 sekund

 W dowolnym momencie dla systemu zachodzi:

przeciętny czas do momentu pierwszego zgłoszenia =
½(1/λ + λ·(wariancja długości czasu między zgłoszeniami))
 Jeżeli wariancja długości czasu między zgłoszeniami jest
większa niż 0, to przeciętny czas oczekiwania na pierwsze
zgłoszenie jest większy niż ½·1/λ
24.05.2022 10
 Przykład

 Załóżmy:
 λ = 3 zgłoszenia na godzinę (przeciętny czas między zgłoszeniami
1/λ = 1/3 godz. = 20 min.)
 Jeżeli wariancja długości okresów między kolejnymi
zgłoszeniami = 0 -> przeciętny czas oczekiwania na
pierwsze zgłoszenie = ½·20 = 10min.
 Jeżeli rozkład czasu między kolejnymi zgłoszeniami jest
wykładniczy -> wariancja = 1/ λ2 -> przeciętny czas
oczekiwania na pierwsze zgłoszenie = ½ (1/λ + λ · 1/ λ2 )=
½ · 2/λ = 1/λ = 20 min.

przeciętny czas do momentu pierwszego zgłoszenia =

½(1/λ + λ (wariancja długości czasu między zgłoszeniami))

24.05.2022 11
 Rozkład prawdopodobieństwa czasu obsługi
 Założenie: dla danego stanowiska obsługi kolejne czasy obsługi mają
jednakowe i niezależne od siebie rozkłady prawdopodobieństwa opisane
za pomocą ciągłej funkcji gęstości

 g(t) – funkcja gęstości długości okresu t przeznaczonego na obsługę

jednego klienta, t≥0
 1/μ – wartość oczekiwana czasu obsługi
 μ – wartość oczekiwana liczby obsłużonych zgłoszeń w jednostce czasu
(intensywność obsługi)

 Np. jeżeli
 jednostka czasu – godzina
 przeciętna liczba zgłoszeń obsłużonych w ciągu 1 godziny μ = 4
to średni czas obsługi 1/ μ = 1/4 godziny = 15 minut

24.05.2022 12
Modele systemów masowej obsługi - (M/M/1)
 (M/M/1) – system obsługi z jednym stanowiskiem, strumieniem
zgłoszeń Poissona i wykładniczym czasem obsługi

kolejka

zgłoszenia
Stanowisko
obsługi

ρ=λ/μ < 1
ρ – intensywność ruchu
λ – intensywność strumienia zgłoszeń
μ – intensywność obsługi

jeżeli ρ ≥ 1 kolejka rośnie do nieskończoności

jeżeli ρ < 1 system znajduje się w stanie równowagi

24.05.2022 13
 Charakterystyki operacyjne dla systemu (M/M/1)
prawdopodobieństwo, że w Π0 = 1− ρ
systemie nie ma żadnego zgłoszenia
średnia długość kolejki Lq = ρ2
1− ρ
średnia liczba zgłoszeń w systemie L = ρ
1− ρ
średni czas oczekiwania w kolejce Wq = ρ
µ (1 − ρ )
średni czas przebywania zgłoszenia W = 1
w systemie
µ (1 − ρ )

Prawo Littlea'a
L = λ⋅W Lq = λ ⋅Wq
24.05.2022 14
 System z kolejką o ograniczonej długości

 Założenie: w kolejce może czekać nie więcej niż b zgłoszeń.

Jeżeli w kolejce czeka już b zgłoszeń, następne zgłoszenie
nie dołącza do kolejki i nie jest obsługiwane

 Stan równowagi jest osiągany dla każdej wartości ρ = λ / μ

 Częstość odmowy: b +1
ρ
θ =
 i=0
b +1i
ρ

24.05.2022 15
 Zadanie 1
1. Dany jest system obsługi (M/M/1), średnio w ciągu godziny przybywa 12 zgłoszeń, średni czas
obsługi wynosi 4 minuty. Wyznaczyć charakterystyki operacyjne systemu.

 Intesywność strumienia zgłoszeń:

 Średni czas między zgłoszeniami:

 Średni czas obsługi zgłoszenia:

 Intensywność obsługi:

 Intensywność ruchu: . -> system znajduje się w

równowadze
.
 Średni czas oczekiwania w kolejce:
· .

 Średni czas przebywania w systemie (odpowiedzi systemu):

· .

.
 Średnia liczba zgłoszeń w kolejce: .
.
.
 Średnia liczba zgłoszeń w systemie:
.
24.05.2022 16
 Zadanie 1, cd
2. Przy założeniu, że pojemność bufora na wejściu do systemu wynosi 2, wyznaczyć procent
zgłoszeń, które nie zostaną obsłużone.

! .
 %. % zgłoszeń nie zostanie obslużonych
∑ #! . $ . $ . $ .

3. Zakładając, że czas między kolejnymi zgłoszeniami oraz czas obsługi są stałe i wynoszą
odpowiednio 5 min i 4 min, wyznaczyć średni czas przebywania zgłoszenia w kolejce i w
systemie, a także średnią liczbę zgłoszeń w kolejce i w systemie.

liczba zgłoszeń w systemie

1

5 10 15 20

 Z prawa Little’a: , .

24.05.2022 17
 Modele systemów masowej obsługi - (M/M/c)

 (M/M/c) – system obsługi z c równoległymi stanowiskami,

strumieniem zgłoszeń Poissona i wykładniczym czasem
obsługi

stanowisko 1

zgłoszenia
stanowisko 2

stanowisko 3

24.05.2022 18
 Charakterystyki operacyjne dla systemu (M/M/c)

intensywność ruchu ρ = λ cµ
prawdopodobieństwo, że w systemie Π 0 = −1
 (cρ ) c
c −1 (cρ )
n 
nie ma żadnego zgłoszenia

ρ
+ n =0 n! 
 c! (1 − ) 
średnia długość kolejki Lq = ρ (cρ )c Π 0
c!(1 − ρ ) 2
średnia liczba zgłoszeń w systemie L = λ
Lq +
µ
średni czas oczekiwania w kolejce Wq = (cρ )c Π 0
c!cµ (1 − ρ ) 2
średni czas przebywania zgłoszenia w W = 1
systemie Wq +
µ

Prawo Littlea'a
L = λ⋅W Lq = λ ⋅Wq
24.05.2022 19
Dokonać analizy kolejek w myjni samochodów, gdzie funkcjonują 2 stanowiska obsługi. Każde stanowisko może
umyć 5 samochodów w ciągu godziny. Obserwowana intensywność ruchu jest zróżnicowana w poszczególnych
dniach tygodnia i w sobotę jest zdecydowanie wyższa niż w pozostałe dni. W sobotę do myjni przybywają średnio
w ciągu 30 minut 4 samochody, w pozostałe dni 2 samochody co pół godziny.
a) Ocenić wykorzystanie stanowisk w ciągu tygodnia i w soboty Zadanie 2
b) Jaką formę organizacji pracy należy przyjąć od niedzieli do piątku włącznie?
c) Wyznaczyć przeciętną liczbę samochodów w kolejce po reorganizacji.

'( )* ó,
Intesywność obsługi jednego stanowiska:
ę

Średni czas obsługi:

Po reorganizacji (zmniejszenie
liczby stanowisk o 1)
Przed reorganizacją w dni powszednie:

Intensywność zgłoszeń: '( )* . / 01 2 .

) ∗
Średni czas między zgłoszeniami: 6

Intesywność ruchu : 2 . -> 6 .

) ∗

stanowiska są wykorzystywane w 40%

Średni czas oczekiwania w kolejce: ∗ . ∗4 ∗ 6 .

!∗ ∗ .

7
∗ . ∗ . ∗ .
gdzie 4 8 8 6 0.43
∗ ∗ 7 . ! !

Średnia długość kolejki: ∗ . 6 .

24.05.2022 20
24.05.2022 21