Ryszard CHYBOWSKI

Zakład Elektroenergetyki, Katedra Techniki PoŜarniczej, SGSP

Marek KONECKI
Katedra Podstaw Rozwoju i Gaszenia PoŜarów,
Norbert TUŚNIO
Zakład Badania Przyczyn PoŜarów, SGSP

WYKORZYSTANIE PROGRAMU KOMPUTEROWEGO FDS

DO MODELOWANIA POśARU W TUNELU KABLOWYM

W artykule przedstawiono moŜliwości zastosowania polowego

model poŜaru do oceny rozwoju środowiska poŜarowego w tunelu
kablowym.

In the article possibilities of applying the fire field model for

evaluation of developing of fire environment in the cable tunnel
were presented.

Wstęp
Współczesna gospodarka potrzebuje coraz większej ilości przewodów z uwagi
na złoŜoność zarówno procesów produkcyjnych, jak i samych wyrobów. Przewody
muszą mieć izolację i obecnie są to materiały palne o róŜnych własnościach poŜa-
rowych. W wielu dziedzinach gospodarki istnieje konieczność budowy wielu insta-
lacji elektrycznych począwszy od elektroenergetycznych, a skończywszy na infor-
matycznych. Podstawowym elementem tych instalacji są kable lub przewody.
Ze względu na swoją budowę elementy składowe tych urządzeń moŜna podzielić
na: metalowe (Ŝyła) i niemetalowe (powłoki, izolacje). W aspekcie bezpieczeństwa
poŜarowego największy problem stanowią części niemetalowe. To jakość materia-
łów izolacyjnych i powłokowych ma istotny wpływ na skutki poŜarów z udziałem
instalacji elektrycznych.
W celu zabezpieczenia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa poŜarowego
stosuje się wybiórczo takie materiały izolacyjne i powłokowe, które ograniczają
szybkość tworzenia się środowiska poŜarowego. Osiąga się ten cel poprzez:
- ograniczenie moŜliwości rozprzestrzeniania się płomieni po przewodach,
62 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

- zapobieganie wydzielania się podczas poŜaru nadmiernej ilości korozyjnych

i toksycznych produktów rozkładu termicznego i spalania,
- dobór materiałów na elementy składowe przewodów, których wkład cieplny
w potencjalny poŜar byłby minimalny.
Na podstawie analizy literatury dotyczącej poŜarów przewodów moŜna
stwierdzić o róŜnorodności metod badawczych słuŜących do oceny własności po-
Ŝarowych tych wyrobów, tzn. przewodów. Jednak z reguły oceny dotyczą poje-
dynczego przewodu, np. [1], a tylko jedna dotyczy wiązek przewodu [2]. Wyma-
gana duŜa liczba przewodów wymaga ułoŜenia ich w tunelu kablowym i poŜar
w tych warunkach jest inny niŜ w warunkach narzuconych normą. W tunelu ka-
blowym ułoŜone są róŜne przewody z róŜnymi materiałami izolacyjnymi i powło-
kowymi. Liczba przewodów jest zmienna w czasie, dlatego badania wiązki prze-
wodu nie odzwierciedlają warunków rzeczywistych [3, 4].
PoŜar w przestrzeni ograniczonej, jaką stanowi tunel, prowadzi do formowania
się przepływającego strumienia podsufitowego dymu i kumulacji produktów roz-
kładu termicznego i spalania pod stropem w postaci górnej warstwy i jej wzrost.
Rozwój poŜaru jest opisywany za pomocą parametrów zmiennych w czasie, takich
jak temperatura gazu w pomieszczeniu, strumień ciepła, objętość produktów roz-
kładu termicznego i spalania oraz ich prędkość przepływu, stęŜenie dymu i inne.
Zwiększenie moŜliwości obliczeniowych komputerów i numerycznej dynamiki
płynów (ang. Computational Fluid Dynamics) doprowadziło do rozwoju tzw. mo-
deli polowych przeznaczonych do opisu zjawiska poŜaru. Modele te są oparte na
uśrednionych równaniach Reynoldsa zasad zachowania masy, energii, pędu oraz
modelach turbulencji. Modele CFD pozwalają opisywać róŜnorodne zjawiska fi-
zyczne poŜaru w złoŜonych geometriach.
Technika CFD, uŜywana w wielu dyscyplinach inŜynierskich, jest oparta na
rozwiązywaniu podstawowych, zaleŜnych czasowo i przestrzennie zasad zachowa-
nia. RozwaŜana objętość kontrolna jest dzielona na bardzo duŜą liczbę objętości
elementarnych. KaŜda z nich opisana jest podstawowymi prawami. Większość
programów CFD powstała do zastosowań w wielu dyscyplinach inŜynierskich i są
one dostępne komercyjnie. W ostatnich latach w róŜnych ośrodkach naukowych na
świecie powstały i są rozwijane modele przestrzenne CFD, takie jak: PHOENICS,
FLUENT, JASMINE – Fire Research Station (Wielka Brytania), wykorzystywane
równieŜ do opisu środowiska poŜaru, FIRE DYNAMICS SYMULATOR (FDS) –
NIST (USA), SMARTFIRE – University of Greenwich (Wielka Brytania). Dwa
ostatnie zbudowano specjalnie dla potrzeb modelowania poŜarów.
1. Program komputerowy FDS (CFD)
Zastosowany w pracy program komputerowy FDS [5, 6], naleŜący do najbar-
dziej popularnych programów CFD, przeznaczony do potrzeb modelowania poŜa-
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 63

rów, powstał i jest rozwijany w National Institute of Standards and Technology –

USA (NIST). Jest programem bezpłatnym, przeznaczonym do badań naukowych,
zbudowanym specjalnie dla potrzeb modelowania poŜarów. Z programem FDS
współpracuje pakiet Smokeview umoŜliwiający graficzną prezentację wyników
symulacji.
W modelu uŜyto równań Naviera-Stokesa w postaci odpowiedniej dla małych
wartości liczby Macha. Otrzymane równania eliptyczne opisują procesy konwek-
cyjne wywołane znacznymi róŜnicami gęstości. Nadają się więc do opisu zjawisk
transportu gorącego dymu o małej prędkości przepływu. Proces obliczeniowy mo-
Ŝe być przeprowadzany jako symulacja numeryczna wprost (ang. Direct Numerical
Simulation – DNS) lub jako symulacja duŜych wirów (ang. Large Eddy Simulation
– LES), w której wiry duŜej skali są obliczane bezpośrednio i procesy dyssypacji
modelowane są w skali elementów siatki. Wybór między DNS a LES zaleŜy od
celu obliczeń i rozdzielczości siatki. Metoda DNS polega na rozwiązywaniu bez-
pośrednim równań Naviera-Stokesa, wymaga więc bardzo gęstej siatki obliczenio-
wej i małego kroku czasowego. Przy obecnych moŜliwościach obliczeń numerycz-
nych nadaje się więc do symulacji np. przepływów ze spalaniem w małej skali
geometrycznej.
JeŜeli problem dotyczy symulacji przepływu dymu w duŜej i złoŜonej prze-
strzeni ograniczonej, co dotyczy badanego rozwoju poŜaru, stosowana jest metoda
LES, uwzględniająca wiry o wielkościach porównywalnych z rozmiarami komórki
siatki numerycznej.
2. Podstawowy układ równań numerycznej mechaniki płynów (CFD)
Podane niŜej równania róŜniczkowe będące matematycznym zapisem praw
zachowania masy, pędu i energii stanowią podstawę metody CFD dla termicznie
rozszerzalnej wieloskładnikowej mieszaniny gazów doskonałych.
Równanie ciągłości przepływu:
∂ρ
+ ∇⋅ρ u = 0 (1)
∂t
gdzie ρ oznacza gęstość gazu, a u wektor prędkości.
Równanie zachowania masy składnika mieszaniny:
∂
( ρYi ) + ∇ ⋅ ρYi u = ∇ ⋅ ( ρ D )i ∇Yi + Wɺi ′′′ (2)
∂t
gdzie Yi jest ułamkiem masowym i-tego składnika, Di oznacza współczynnik dyfu-
zji i-tego składnika mieszaniny, a Wɺi′′′ jest szybkością powstawania składnika i.
Równanie zachowania pędu:
 ∂u 
ρ + ( u ⋅ ∇ ) u  + ∇p = ρ g + f + ∇ ⋅τ (3)
 ∂t 
64 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

Równanie zachowania energii:

∂ Dp
( ρ h ) + ∇ ⋅ ρ hu − = qɺ ′′′ − ∇ ⋅ q r + ∇ ⋅ k ∇T + ∇ ⋅ ∑ hi ( ρ D )i ∇Yi (4)
∂t Dt i

Parametrami obliczanymi są gęstość ρ, składowe prędkości u, ν, w, entalpia

właściwa h i ciśnienie p. Wielkości wejściowe do modelu to szybkość wydzielania
ɺ , człon energii traconej przez promieniowanie ∇ ⋅ q r ,
ciepła źródła poŜaru q′′′
współczynnik turbulentnych napręŜeń lepkościowych τ i gęstość strumienia ciepła
przewodzonego ∇ ⋅ k∇T .
Zewnętrzna siła działająca na gaz określona jest przez człon f w równaniu (3).
Równania zachowania są uzupełnione przez równanie stanu, odnoszące się do
wielkości termodynamicznych, takich jak gęstość, ciśnienie i entalpia.
Jednym z istotnych parametrów opisujących przepływ jest tensor napręŜenia
lepkościowego w równaniu zachowania pędu, który jest dany wyraŜeniem:
 
τ = µ  2def u − (∇ ⋅ u )I 
2
(5)
 3 
gdzie I jest macierzą jednostkową, a tensor deformacji jest zdefiniowany jako:
 ∂u 1  ∂u ∂v  1  ∂u ∂w  
  +   + 
 ∂x 2  ∂y ∂x  2  ∂z ∂x  
1  1  ∂v ∂u  ∂v 1  ∂v ∂w  
def u ≡ ∇u + ( ∇u )  =   +   +
t
   (6)
2  2  ∂x ∂y  ∂y 2  ∂z ∂y  
 
 1  ∂w + ∂u  1  ∂w ∂v 
+ 
∂w 
 2  ∂x ∂z  
2  ∂y ∂z  ∂z 
 

W zastosowanej w kodzie FDS metodzie numerycznej LES, w której rozdziel-

czość siatki nie jest dostateczna do opisu procesów mieszania, stosuje się tzw. mo-
del podsiatkowy dla lepkości. Zgodnie z analizą Smagorinsky’ego lepkość moŜe
być wtedy opisana jako:
1
 2 2 2
µ LES = ρ ( Cs ∆ )  2 ( def u ) ⋅ ( def u ) − ( ∇ ⋅ u ) 
2
(7)
 3 
gdzie Cs jest stałą empiryczną, ∆ oznacza wymiary elementu siatki.
W metodzie obliczeniowej LES przewodnictwo cieplne i dyfuzyjność są zwią-
zane z lepkością turbulentną:
µ LES c p µ LES
k LES = ; (ρD )i ,LES = (8)
Pr Sc
Z uwagi na stosowane rozwiązania numeryczne dla przepływów o małych warto-
ściach liczby Macha, wprowadzono uproszczone równania zaleŜności (1) – (4):
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 65

Równanie zachowania masy (równanie ciągłości)

∂ρ
+ u ⋅ ∇ρ = − ρ∇ ⋅ u (9)
∂t
Równanie zachowania składnika mieszaniny
∂ρYi
+ u ⋅ ∇ρYi = − ρYi ∇ ⋅ u + ∇ ⋅ ρ D∇Yi + Wi ′′′ (10)
∂t
Równanie zachowania pędu
∂u
+ u × ω + ∇H = ( ( ρ − ρ ∞ ) g + f + ∇ ⋅τ )
1
(11)
∂t ρ
Równanie zachowania energii (postać po przekształceniu)
γ −1 1 dp0 
∇⋅u =  qɺ ′′′ − ∇ ⋅ q r + ∇ ⋅ k ∇T + ∇ ⋅ ∑ c p ,i T ρ D∇Yi − (12)
γ p0  i γ − 1 dt 
Równanie stanu
p0 ( t ) = ρ T ℜ∑ Yi / M i (13)
i

gdzie H oznacza entalpię, ω – wirowość, ω = ∇ × u , γ = c p / cv .

Modelowanie przepływu turbulentnego fazy gazowej, jaki występuje w śro-
dowisku poŜaru sprowadza się do domknięcia powyŜszego układu równań dodat-
kowymi wyraŜeniami. Zespół równań i hipotez pozwalających na wyznaczenie
napręŜeń turbulentnych i rozwiązanie powyŜszego układu równań nazywany jest
modelem turbulencji. Metoda LES stanowi kompromis między dokładnością uzy-
skiwanych rozwiązań a wymaganymi mocami obliczeniowymi komputerów. Jej
pierwsze zastosowania miały miejsce w roku 1963 przez Smagorinsky’ego
w modelowaniu zjawisk przepływowych w atmosferze. ZałoŜeniem podstawowym
metody LES jest rozdzielenie skal analizowanych wielkości (prędkość, ciśnienie,
temperatura i inne) na zakres podlegający rozwiązaniu (skale duŜe porównywalne
z rozmiarem siatki obliczeniowej) oraz zakres podsiatkowy odpowiadający skalom
małym. Skale duŜe są anizotropowe (zaleŜne od geometrii, warunków brzegowych
i sił objętościowych, uczestniczą w odbiorze energii od średniego przepływu), co
wymusza konieczność ich opisu za pomocą bezpośredniego rozwiązania.
Izotropowe małe skale (nie zaleŜą od geometrii przepływu) są opisywane przy
uŜyciu odpowiedniego modelu. W metodzie wykorzystuje się więc róŜnicę w za-
chowaniach wirów małych i duŜych. Podsumowując, ideą metody jest filtrowanie
równań ruchu tak, by uśrednić oddziaływania wirów małych (nierozróŜnianych
w modelu), wyraŜając je przez dodatkowe człony napręŜeń i poszukiwanie nieusta-
lonych rozwiązań dla wirów duŜych. Dodatkowo w programie FDS występują
podmodele opisujące procesy spalania, wymianę ciepła w tym promieniowania
cieplnego z uwzględnieniem promieniowania sadzy [8].
66 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

3. Modelowanie procesów spalania

Zastosowany model ułamka mieszaniny (ang. Mixture Fraction Model) oparty
jest na załoŜeniu, Ŝe spalanie jest kontrolowane przez procesy mieszania paliwa i
tlenu. Wszystkie składniki mieszaniny moŜna opisać za pomocą ułamka masowego
Z(x, t). Znajomość ułamka masowego tlenu w mieszaninie dostarcza informacji
niezbędnej do obliczeń lokalnej masowej szybkości zuŜycia tlenu. Lokalna szyb-
kość wydzielania ciepła w czasie spalania jest obliczana z lokalnej szybkości zuŜy-
cia tlenu na powierzchni płomienia.
Przyjęto reakcję spalania w ogólnej postaci jako:
ν F Fuel + ν O O2 → ∑ν P ,i Products (14)
i

Związek między masową szybkością spalania dla paliwa i utleniacza moŜna zapi-
sać:
mɺ ′′′ mɺ ′′′
F
= O
(15)
ν F M F νOMO
Ułamek mieszaniny w danym elemencie przestrzeni określony jest zaleŜnością:
sYF − (YO − YO∞ )
νO MO
Z= ; s= (16)
νF MF
sYFi + YO∞
W obszarze zawierającym tylko paliwo Z = 1, Z = 0 oznacza masowy ułamek
tlenu w mieszaninie odpowiadający wartości dla środowiska zewnętrznego YO∞ .
Wielkość YFI jest ułamkiem paliwa w jego strumieniu. Ułamek mieszaniny Z speł-
nia równanie zachowania postaci:
DZ
ρ = ∇ ⋅ ρ D∇Z (17)
Dt
4. Modelowanie wymiany ciepła przez promieniowanie
Równanie wymiany ciepła na drodze promieniowania dla ośrodka absorbują-
cego i rozpraszającego ma postać:
σ (x, λ )
s ⋅ ∇I λ (x, s ) = −[κ (x, λ ) + σ s (x, λ )]I (x, s ) + B (x, λ ) + s Φ (s, s ′ )I λ (x, s ′) dΩ ′
4π ∫4π
(18)
gdzie I λ (x, s ) oznacza intensywność promieniowania o długości λ , s jest jed-
nostkowym wektorem normalnym, κ (x, λ ) i σ s (x, λ ) są lokalnym współczynni-
kiem absorpcji i rozpraszania, B(x, λ ) jest członem źródłowym emisji.
Równanie transportu promieniowania dla gazu nierozpraszającego moŜna za-
pisać jako:
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 67

s ⋅ ∇I λ (x, s ) = κ (x, λ )[I b (x ) − I (x, s )] (19)

gdzie Ib(x) oznacza człon promieniowania źródła określony przez funkcję Plancka,
a κ oznacza współczynnik absorpcji.
W symulacjach rzeczywisty rozkład widmowy nie moŜe być dokładnie obli-
czony. Zamiast tego zakres spektralny promieniowania jest dzielony na względnie
małą liczbę pasm. Równanie transportu promieniowania jest wyprowadzane od-
dzielnie dla kaŜdego pasma. Granice pasm są wybierane tak, aby uzyskać dokładne
odwzorowanie większości waŜnych pasm promieniowania CO2 i wody. Równania
transportu promieniowania moŜna zapisać jako:
s ⋅ ∇I n (x, s ) = κ n (x )[I b,n (x ) − I (x, s )], n = 1...N (20)
gdzie In oznacza intensywność całkowania po paśmie n, κ n jest właściwym, śred-
nim współczynnikiem absorpcji dla pasma.
Człon źródła moŜe być zapisany jako ułamek promieniowania ciała doskonale
czarnego:
I b,n = Fn (λmin , λmax )σ T 4 / π (21)
gdzie σ jest stałą Stefana-Boltzmanna, Fn oznacza współczynniki konfiguracji, a T
temperaturę.
Gdy intensywności odpowiadające poszczególnym pasmom są znane, całko-
wita intensywność określona jest jako ich suma:
N
I (x, s ) = ∑ I n (x, s ) (22)
n =1

5. Dobór siatki obliczeniowej i kroku czasowego

Właściwy dobór siatki numerycznej jest związany z wymiarami przestrzeni
(geometria obiektu budowlanego), jej charakterystycznymi elementami (drzwi,
okna, nadproŜa okienne, klapy dymowe i odcinające, przejścia kablowe itp.),
w której ma miejsce poŜar, jak i z charakterystyką samego poŜaru (strefy spalania).
Zaleca się minimalną liczbę 4 komórek w kaŜdym kierunku x, y, z badanej
przestrzeni. Dotyczy to równieŜ poszczególnych jej elementów, takich jak otwory
wentylacyjne. Rozdzielczość siatki obliczeniowej ściśle zaleŜy od szybkości wy-
dzielania ciepła w strefie spalania Qɺ , opisanej tzw. charakterystyczną średnicą
poŜaru D* :
2
 Qɺ  5

D∗ =   (23)
ρ c T g 
 ∞ p ∞ 
68 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

Prawidłowa rozdzielczość siatki numerycznej polega na doborze właściwego

ilorazu D * / δ x (współczynnik kształtu), gdzie δ x oznacza największy wymiar
komórki obliczeniowej w danym obszarze siatki.
Nieprawidłowy wybór tego ilorazu, szczególnie w strefie spalania i kolumny
konwekcyjnej, w obszarach o duŜych gradientach temperatury prowadzi do błęd-
nych wyników obliczeniowych tego parametru. Według autorów programu stosu-
nek D * / δ x powinien zawierać się w zakresie od 5 do 10, co gwarantuje zadowa-
lającą dokładność symulacji.
W przypadku poŜaru o stałej mocy 1 MW odpowiada to siatce obliczeniowej
o wymiarach komórek od 20 cm do 10 cm (zalecany kształt to sześcian
z maksymalnym współczynnikiem kształtu równym 3). W przypadku mniejszych
wartości D * / δ x niŜ 5 (wymiar komórki siatki większy niŜ 20 cm) otrzymuje się
zwykle mniejsze wartości temperatury w obszarze płomienia w stosunku do warto-
ści eksperymentalnych. Wzrost wartości ilorazu poprawia dokładność.
Szczegółowe informacja dotyczące analizy zbieŜności i analizy wraŜliwości
wyników symulacji na zmiany szybkości wydzielania ciepła, lepkości gazu, kroku
czasowego, parametrów siatki i innych podano w pracy [7]. Na rys. 1, 2 przedsta-
wiono przykładowo wraŜliwość temperatury gazu oraz ciśnienia na zmiany wiel-
kości komórki siatki kartezjańskiej. Na rys. 3 podano kryterium zbieŜności odno-
śnie kroku czasowego [9]. W przedstawionych w niniejszej pracy symulacjach
zastosowano wielkość komórek rzędu 0,2 m.
Wyniki symulacji ciśnienia przeprowadzone przy uŜyciu wielkości siatek
10 cm i 20 cm, przedstawiono na rysunkach zamieszczonych niŜej.
Rys. 1 pokazuje, Ŝe w zakresie zmiany wielkości komórki od 0,05 m do 0,2 m
zmniejsza się wartość temperatury obliczeniowej. Z danych doświadczalnych
(rys. 2) wynika, Ŝe lepszą zgodność z eksperymentem zmian ciśnienia w czasie
otrzymano dla wielkości siatki 10 cm niŜ dla 20 cm.
Wybór wielkości komórek do obliczeń (w zakresie od 0,05 m do 0,2 m) jest
więc związany z jednej strony z zakładaną dokładnością obliczeń, a z drugiej
z czasem obliczeń przez komputer.
W niniejszej pracy uznano, Ŝe przyjęcie wielkości komórek 0,2 m do symula-
cji poŜaru w badanym układzie jest wystarczające z punktu widzenia zakładanych
celów.
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 69

0,04 0,05
0,10
Temperatura [K]

0,20

273
0,01 0,03 0,05 0,07 0,09 0,1 0,11 0,13 0,15 0,17 0,19 0,21

Wielkość siatki [m]

Rys. 1. Temperatura gazu w zaleŜności od wielkości komórek siatki dyskretyzacji [9]

Rys. 2. Analiza wraŜliwości na wielkości komórek siatki (porównanie z doświadczeniem).

„Lepsza” (po lewej/siatka 10 cm) i „gorsza” (po prawej/siatka 20 cm) zgodność ekspery-
mentu z symulacją [7]
70 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

351

długi czas obliczeń rozwiązanie zbieŜne brak zbieŜności

350,5
Temperatura [K]

350

349,5

349

348,5

0 0,0025 0,005 0,0075 0,01 0,0125 0,015 0,0175 0,02 0,0225 0,025

Krok czasowy [s]

Rys. 3. Temperatura gazu w zaleŜności od zadanego kroku czasowego (kryterium

zbieŜności) [9]

6. Walidacja doświadczalna
Jednym z podstawowych elementów oceny przydatności metody badawczej
jest walidacja. Jest potwierdzeniem, przez zbadanie i przedstawienie obiektywnego
dowodu, Ŝe zostały spełnione szczególne wymagania dotyczące konkretnie zamie-
rzonego zastosowania. Jest prowadzona po uprzedniej weryfikacji modelu (pro-
gramu). Zgodnie z [10] weryfikacja modeli poŜaru (programów komputerowych)
oznacza sprawdzenie poprawności rozwiązań układu równań matematycznych
opartych o zasady zachowania masy, pędu i energii. Nie jest wystarczająca do
stwierdzenia poprawności opisu zjawisk składających się na poŜar.
Walidacja w odniesieniu do modeli (programów komputerowych) poŜaru
oznacza zwykle porównanie danych obliczeniowych z wynikami doświadczalnymi
parametrów poŜaru, przy uŜyciu róŜnych technik jak sprawdzenie równorzędności
metody stosowanej z inną lub innymi metodami czy ocena niepewności wyników.
Stosowane jest równieŜ porównanie wyników symulacji z wynikami obliczeń uzy-
skanymi za pomocą prostych wzorów empirycznych. Otrzymanie za niskich tem-
peratur bezpośrednio nad strefą spalania moŜe świadczyć o przyjęciu za duŜych
wielkości komórek siatki dyskretyzacji lub za małej mocy poŜaru.
FDS został skonstruowany jako narzędzie analizy poŜarów w przemysłowej
skali, moŜe być zatem uŜyty (odpowiedni), gdy poŜar ma miejsce w przestrzeniach
ograniczonych relatywnie duŜych w stosunku do strefy spalania (płomienia).
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 71

W tych przypadkach obliczone prędkości przepływów i temperatury róŜnią się od

10 do 20% od wartości eksperymentalnych. Aktualnie prowadzone badania są sku-
pione na poprawieniu modeli spalania zarówno w fazie gazowej jak i stałej, co
udoskonali symulacje wzrostu i gaszenia poŜaru, szczególnie w pomieszczeniach
wielkości małych pomieszczeń mieszkalnych. Przed rozpoczęciem symulacji nale-
Ŝy brać pod uwagę oba podstawowe czynniki.
Pierwszy, zarówno dla rzeczywistych czy symulowanych poŜarów, wzrost po-
Ŝaru jest bardzo czuły na własności termofizyczne (przewodnictwo, ciepło właści-
we, gęstość) jak i szybkość spalania otaczających materiałów.
Po drugie, nawet jeŜeli wszystkie własności materiałów są znane, zachodzące
zjawiska fizyczne mogą nie być symulowane poprawnie co jest spowodowane
ograniczeniami algorytmu modelu lub siatki numerycznej.
UŜytkownik zatem musi znać dokładnie własności termiczne badanych mate-
riałów (wybrane materiały były badane przez NIST i dane dla nich są dostępne),
aby móc walidować poprawność działania programu.
Porównanie danych doświadczalnych i obliczeniowych temperatury na róŜnych
wysokościach nad podłogą pomieszczenia o wymiarach 7 m × 3,65 m × 3,65 m
przedstawiono na rys. 4.
1273

1073
Temperatura [K]

873

673

473

Czas [s]
Rys. 4. Temperatura gazu mierzona na róŜnych poziomach nad podłogą
pomieszczenia w funkcji czasu [11]

Spalaniu ulegał pojedynczy materiał usytuowany w centrum pomieszczenia.

Moc poŜaru wynosiła 3 MW a czas spalania 1 h [11].
72 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

Otrzymano ten sam charakter zmian zaleŜności temperatury od czasu dla da-
nych doświadczalnych i obliczeniowych. Względne róŜnice wartości temperatury
zawierają się w przedziale 5−20%. Lepszą zgodność wartości otrzymanych przy
uŜyciu programu FDS z wartościami eksperymentalnymi otrzymano dla poziomu
dolnej chłodnej warstwy co potwierdza lepszą zdolność do modelowania przez
FDS zakresu niskotemperaturowego o małych fluktuacjach.
7. ZałoŜenia do symulacji
Modelowy tunel kablowy posiada następujące wymiary: 1,6 m szerokości,
2,2 m wysokości i 33 m długości. Wygląd modelowego tunelu kablowego zapre-
zentowano na rys. 5.

Rys. 5. Modelowy tunel kablowy

Tunel nie posiada Ŝadnych przegród (oddzieleń) na całej długości. Kable uło-
Ŝone są na półkach rozmieszczonych po obu stronach tunelu. Wentylacja mecha-
niczna zapewniana jest za pomocą otworu o powierzchni 0,48 m2. Czerpnia i wylot
powietrza są umieszczone na przeciwnych końcach tunelu. Prędkość wyciąganego
powietrza obliczono posiadając informacje, Ŝe wentylacja zapewnia 10 wymian
powietrza na godzinę, z czego wynika, Ŝe wynosi ona:
10 ⋅1, 6 m ⋅ 2, 2 m ⋅ 33 m m
V= ≈ 0,67 (24)
0, 48 m ⋅ 3600 s
2
s
Za materiał palny przyjęto polichlorek winylu (PCV) o cieple spalania Qs = 25 MJ/kg.
Emisję dymu dla materiałów kablowych ulegających rozkładowi w czasie oddzia-
ływania strumienia ciepła o gęstości w zakresie od 30 do 70 kW/m2 przyjęto jako
średnią wartość SOOTYIELD = 0,05 kg/kg [12], a średnią wartość emisji tlenku wę-
gla określoną w tych samych warunkach COYIELD = 0,026 kg/kg [12].
Rozpatrywano cztery scenariusze poŜaru w tunelu kablowym, które scharakte-
ryzowano w tabeli 1.
Tabela 1. Scenariusze poŜaru
Nr Umiejscowienie strefy
Rozwój poŜaru
scenariusza spalania
I szybki na początku tunelu
II wolny j. w.
III szybki w środku tunelu
IV wolny j. w.
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 73

Źródło poŜaru połoŜone było na początku tunelu lub w środku tunelu na po-
ziomie podłogi.
ZaleŜność szybkości wydzielania ciepła od czasu t jest opisana zaleŜnością
Q=αt2 (rozwój poŜaru, α określa współczynnik wzrostu poŜaru zaleŜny od własno-
ści poŜarowych materiału). Po osiągnięciu wartości maksymalnej Q załoŜono stałą
jej wartość (poŜar rozwinięty). Przyjęto dwie szybkości wzrostu Q, określające
szybkość rozwoju poŜaru. Przy szybkim rozwoju poŜaru, maksymalna wartość
mocy poŜaru (1 MW) osiągana jest po czasie 150 s, a przy wolnym rozwoju po
czasie 600 s [13]. Czas symulacji ustalono na 15 min. (900 s). Przyjęto podział
badanego pomieszczenia na komórki o wymiarach 0,2 m × 0,2 m × 0,2 m. Krok
czasowy był dobierany automatycznie i wynosił około 0,05 s.
8. Wyniki symulacji
Wyniki symulacji przedstawiono w formie wykresów (rys. 6−9). Na rys. 6
przedstawiono obliczoną zaleŜność szybkości wydzielania ciepła od czasu dla po-
szczególnych scenariuszy poŜaru.
1200
Szybkość wydzielania ciepła w czasie poŜaru

1000

800
II
I
[kW]

600

IV
400
III

200

0
0 150 300 450 600 750 900
Czas [s]

Rys. 6. Szybkość wydzielania ciepła w czasie poŜaru (numer przy krzywej oznacza
nr symulacji – tab. 1)
Przedstawione na rys. 6 zaleŜności obliczeniowego wydzielania ciepła od cza-
su dla poszczególnych scenariuszy poŜaru wynikają z wpływu zmniejszającego się
stęŜenia tlenu w tunelu podczas spalania materiałów kablowych na ich szybkość
spalania.
Na rys. rys. 7, 8 i 9 przedstawiono zmiany średnich wartości temperatury, za-
sięgu widzialności oraz stęŜenia CO w czasie. Oczywiście występują gradienty
parametrów poŜaru w płaszczyźnie poziomej, po której uśredniono obliczane wiel-
74 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

kości. Procedura uśredniania miała na celu ocenę średniego zagroŜenia określone-

go róŜnymi czynnikami poŜaru w tunelu.
Na rys. 7 przedstawiono wyniki obliczeń temperatury średniej dla poszczegól-
nych scenariuszy poŜaru.
Maksymalne temperatury osiągane w czasie poŜaru otrzymano pod sufitem tu-
nelu. Maksymalne temperatury wynoszą odpowiednio: dla scenariusza I – 793 K,
II – 743 K, III – 693 K, IV – 593 K. Największy wzrost temperatury zaobserwo-
wano dla scenariusza I i III. Umiejscowienie strefy spalania na początku tunelu jest
powodem zwiększonej akumulacji ciepła, która ma wpływ na szybkość wzrostu
temperatury.
Na rys. 8 przedstawiono wyniki obliczeń zasięgu widzialności dla róŜnych
scenariuszy poŜaru. Przez zasięg widzialności rozumie się największą odległość,
z jakiej widziany jest dany przedmiot w warstwie dymu. Zasięg widzialności zale-
Ŝy od własności absorpcyjnych i rozpraszających cząsteczek dymu i rodzaju oświe-
tlenia przedmiotu obserwowanego [5, 14].
523

473

III I II
Temperatura [K]

423

IV
373

323

273
0 150 300 450 600 750 900
Czas [s]

Rys. 7. Średnia wartość temperatury w płaszczyźnie pionowej przechodzącej przez oś

tunelu (numer przy krzywej oznacza nr symulacji – tab. 1)

Najszybsza redukcja zasięgu widzialności występuje w przypadku scenariuszy

I i III (rozwój szybki). Umiejscowienie źródła poŜaru (początek i środek tunelu)
nie ma wpływu na uśredniony zasięg widzialności. Wniosek dotyczy równieŜ sce-
nariusza II i IV (poŜar wolno rozwijający się).
Na rys. 9 przedstawiono uśrednioną wartość stęŜenia tlenku węgla dla załoŜo-
nych scenariuszy poŜaru.
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 75

2,5

IV
2
Zasięg widzialności [m]

II

1,5

0,5
I
III
0
0 150 300 450 600 750 900
Czas [s]

Rys. 8. Zasięg widzialności uśredniany w płaszczyźnie pionowej przechodzącej przez oś

tunelu (numer przy krzywej oznacza nr symulacji – tab. 1)

Na rys. 7, 8 i 9 przedstawiono zmiany średnich wartości temperatury, zasięgu

widzialności oraz stęŜenia CO w czasie. Oczywiście występujące gradienty para-
metrów poŜaru w płaszczyźnie poziomej, po której uśredniono parametry poŜaru.
Procedura uśredniania miała na celu ocenę średniego zagroŜenia określonego róŜ-
nymi czynnikami poŜaru w tunelu.
0,14

0,12
III
0,1
StęŜenie CO [% obj.]

I
0,08

II IV
0,06

0,04

0,02

0
0 150 300 450 600 750 900
Czas [s]

Rys. 9. Średnie stęŜenie tlenku węgla w płaszczyźnie pionowej przechodzącej przez oś

tunelu (numer przy krzywej oznacza nr symulacji – tab. 1)
76 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

Dla szybko rozwijających się poŜarów otrzymano większy wzrost średniego

stęŜenia CO w tunelu.
W przypadku scenariuszy I i III po czasie około 300 s średnie stęŜenie CO za-
leŜy od umiejscowienia źródła ognia. Ten sam efekt w przypadku scenariuszy II i
IV obserwuje się po czasie około 600 s. Przed podanymi wyŜej czasami umiejsco-
wienie strefy spalania nie wpływa na przebieg krzywej uśrednionego stęŜenia CO.
Po czasie około 800 s następuje wyrównanie stęŜenia CO dla scenariuszy I i III
oraz II i IV.
NiŜej na rys. 10−13 podano wizualizację zasięgów widzialności w strumieniu
podsufitowym dymu rozprzestrzeniającego się w tunelu dla badanych scenariuszy
poŜaru.

Rys. 10. Zasięg widzialności dla scenariusza I poŜaru po czasie 39 s od momentu zapłonu
materiału kablowego

Rys. 11. Zasięg widzialności dla scenariusza II poŜaru po czasie 39 s od momentu zapłonu
materiału kablowego

Rys. 12. Zasięg widzialności dla scenariusza III poŜaru po czasie 23 s od momentu
zapłonu materiału kablowego
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 77

Rys. 13. Zasięg widzialności dla scenariusza IV poŜaru po czasie 23 s od momentu

zapłonu materiału kablowego
Średnia prędkość rozprzestrzeniania się dymu w tunelu odpowiednio dla sce-
nariuszy wynosi: I – 0,66 m/s, II – 0,46 m/s, III – 0,56 m/s, IV – 0,40 m/s.
Cała objętość tunelu wypełniała się dymem po czasie odpowiednio: scenariusz
I – 100 s, II – 140 s, III – 80 s, IV – 130 s.
Większe prędkości rozprzestrzeniania dymu otrzymuje się w przypadku scena-
riusza o większej szybkości wydzielania ciepła i umiejscowienia poŜaru na począt-
ku tunelu.
9. Podsumowanie i wnioski
Wykorzystano poŜarowy program komputerowy FDS (ang. Fire Dynamic Sy-
mulator) oparty na komputerowej dynamice płynów CFD jest przydatnym narzę-
dziem w inŜynierii bezpieczeństwa poŜarowego ze szczególnym uwzględnieniem
symulacji rozprzestrzeniania się dymu przestrzeniach ograniczonych.
Z powodu duŜej złoŜoności modeli tego typu, ich ograniczone zastosowanie
jest spowodowane tym, Ŝe wymagana jest gruntowna wiedza o wcześniej wymie-
nionych procesach. MoŜliwa jest konstrukcja podmodeli na danym poziomie zło-
Ŝoności (poziomie niezbędnym do rozwiązania konkretnego problemu), nawet przy
stosunkowo prostych modelach fizycznych i chemicznych uŜytych w CFD. Mimo
uproszczeń, modelowanie CFD w pewnych przypadkach wydaje się być jedyną
drogą prowadzącą do rozwiązania danego problemu (rozprzestrzenianie dymu
w tunelach, długich korytarzach budynku, w atriach, czy w ciągach pionowych
budynku).
1. Na podstawie wyników obliczeń numerycznych przy załoŜonych scenariuszach
poŜaru i warunkach symulacji moŜna stwierdzić niedostateczną wentylację po-
Ŝarową tunelu.
2. Największy wzrost temperatury, stęŜenia CO i najszybszą redukcję zasięgu
widzialności otrzymano przy załoŜeniu scenariusza o największej szybkości
wydzielania ciepła w poŜarze.
3. Z uwagi na zadymienie najbardziej niekorzystny przypadek występuje przy
załoŜeniu miejsca spalania w środku tunelu.
4. Największe temperatury otrzymano w przypadku umiejscowienia strefy spala-
nia na początku tunelu.
78 Zeszyty Naukowe SGSP Nr 39

SUMMARY
Ryszard CHYBOWSKI
Marek KONECKI
Norbert TUŚNIO

APPLICATION OF COMPUTER CODE FDS FOR FIRE MODELLING

IN THE CABLE TUNNEL
A few computer simulations of the fire development in the cable tunnel were
carried out. The fire computer program FDS (Fire Dynamic Simulator) based on
computer dynamics of fluids CFD was used for the simulation. Results of numeri-
cal calculations are pointing at the insufficient fire ventilation of the standard cable
tunnel.

PIŚMIENNICTWO
1. PN-EN 50265-1:2001. Wspólne metody badania palności przewodów i kabli.
Sprawdzenie odporności pojedynczego izolowanego przewodu lub kabla na
pionowe rozprzestrzenianie płomienia.
2. PN-EN 50266-1:2002. Wspólne metody badań palności przewodów i kabli.
Sprawdzenie odporności na pionowe rozprzestrzenianie się płomienia wzdłuŜ
pionowo zamontowanych wiązek kabli i przewodów.
3. Praca zbiorowa, Poradnik inŜyniera elektryka, tom 3, WNT, Warszawa 1997.
4. Kornowska K., Szota B.: Kable w ogniu. Elektroinstalator 2001, nr 10.
5. McGrattan, K. B.; Hostikka, S.; Floyd, J. E.; Baum, H. R.; Rehm, R. G. Fire
Dynamics Simulator (Version 5): Technical Reference Guide. NIST SP 1018;
NIST Special Publication 1018-5; October 2007.
6. McGrattan, K. B.; Klein, B.; Hostikka, S.; Floyd, J. E. Fire Dynamics Simula-
tor (Version 5): User's Guide. NIST SP 1019-5; NIST Special Publication
1019-5; 206 p., October 2007.
7. McGrattan, K. B. Verification and Validation of Selected Fire Models for Nu-
clear Power Plant Applications. Volume 7 Fire Dynamics Simulator (FDS).
NUREG-1824; EPRI 1011999; Volume 7; 205 p. May 2007.
8. McGrattan, K., Computational Fluid Dynamics and Fire Modeling, prezen-
tacja, Fall 2001.
9. Tuśnio N., Sosnowski W., Fire Dynamics Phenomena Coupled with Thermo-
Elasto-Plastic Process of Building Destruction by Fire, Coupled Problems
2005, Computational methods for coupled problems in science and engineer-
ing, Konferencja Naukowa, 25−28.05.2005, Santorini, Grecja, materiały konf.
10. ASTM E 1355. Standard Guide for Evaluating the Predictive Capability of
Deterministic Fire Models.
Wykorzystanie programu komputerowego FDS do modelowania poŜaru… 79

11. Forney, G. P. Modeling And Visualizing Fire Without Getting Burned. MCSD
Seminar, June 29, 2005, NIST.
12. Jaskółowski W., Półka M., Jarosz W.: Szybkość tworzenia się zagroŜeń tok-
sycznych podczas spalania materiałów izolacyjnych stosowanych do produkcji
kabli elektroenergetycznych w warunkach cieplnych symulujących środowisko
poŜarowe. I Ogólnopolska Konferencja Naukowo-Techniczna nt. Współczesne
problemy bezpieczeństwa poŜarowego w budownictwie i inŜynierii środowiska,
Koszalin-Łazy 2004, s. 194-203.
13. Norma NFPA 204M, Guide for smoke and heat venting, Quincy, NA 1985.
14. Jin T., Visibility through fire smoke, Journal of Fire and Flammability 1978,
vol. 9, s. 135−142.