Łukasz Klimkowski*, Stanisław Nagy
AGH w Krakowie
Effect of completion and selected reservoir parameters
on gas production from tight gas reservoirs
Wpływ sposobu udostępniania złoża
i wybranych parametrów petrofizycznych
na eksploatację niekonwencjonalnych
zbitych (tight) złóż gazu
DOI: 10.15199/62.2018.6.9
Single-well simulation models were developed covering the
stimulated reservoir vol. for both horizontal and vertical wells.
Simplified geol. static models from the Siedleczka gas field
area were used for the parameterization of the models. Lo-
cal static numerical models were supplemented with the PVT
model and relative permeabilities curves. The simulation anal.
of the impact of selected parameters on the operation of the
gas reservoirs in tight sandstones was carried out. The opera-
tions of a single-well system in the variants of completion re-
sulting from the adopted technol. of drilling (vertical vs. hori-
zontal) and fracturing the tight reservoir drainage zone (single
vertical vs. multiple vertical fractures) were compared.
Opracowano modele symulacyjne procesu eksplo-
atacji zbitych piaskowcowych złóż niekonwencjo-
nalnych typu tight obejmujące swoim zasięgiem
strefę oddziaływania odwiertu SRV (stimulated
reservoir volume) zarówno dla odwiertów hory-
zontalnych, jak i  dla odwiertów pionowych. Do
parametryzacji modeli wykorzystano geologiczne
modele statyczne z rejonu złoża gazu Siedleczka.
Lokalne modele statyczne uzupełniono o  model
PVT oraz zależności przepuszczalności względnej
od nasycenia. Przeprowadzono analizę symula-
cyjną wpływu wybranych parametrów złożowych
i technologicznych na przebieg eksploatacji złoża
gazu w  zbitych piaskowcach o  niskiej przepusz-
czalności w  złożu gazu ziemnego Siedleczka.
Dokonano porównania eksploatacji układu jedno-
otworowego w wariantach udostępnienia wynika-
jących z  przyjętej technologii wiercenia i  szczeli-
nowania strefy drenażu złoża typu tight.
* Autor do korespondencji:
Wydział Wiertnictwa, Nafty i Gazu, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im.
Stanisława Staszica w Krakowie, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków,
tel.: (12) 617-22-03, fax: (12) 617-22-19, e-mail: klimkowski@agh.edu.pl
97/6(2018)
Właściwości hydrodynamiczne skał zbiornikowych są bezpośred-
nio związane z  definicjami warstw (jednostek) przepływowych (lub
hydraulicznych). Koncepcja tworzenia takich podziałów hydraulicz-
nych (warstw) została zainspirowana przez firmę MacKenzie (1975)
i z powodzeniem wykorzystana przez firmę Ebanks (1987) jako pomoc
w opisie przepływów w ośrodkach porowatych. „Hydrauliczna jednostka
przepływowa” (HU) jest definiowana jako strefa ciągła stratygraficznie
charakteryzująca się podobnym rodzajem porów. Każda HU może być
scharakteryzowana m.in. przez przybliżony zakres rozwarcia porów
(pore throat). Szczególnie użyteczny, z praktycznego punktu widzenia,
jest promień rozwarcia porów przy 35-proc. nasyceniu rtęcią (r35 i rp35)
podczas wyznaczania ciśnienia kapilarnego. Odpowiada to 35-proc.
skumulowanej objętości porów. Promień rozwarcia kanału porowego,
rp35, w mikrometrach można obliczyć z korelacji Aguilery (1)1, 2):
0 , 45
 k 
 rp 35 = 2,665   (1)
100Φ 
w której k oznacza przepuszczalność, mD, a Φ porowatość.
Zmiana przepuszczalności absolutnych i  efektywnych w  funkcji
porowatości i nasycenia gazem/wodą w skałach typu tight jest zauwa-
żalna w skali makro, jak i w skali mikro. Jednym z możliwych zastoso-
wań do oceny zmian przepuszczalności absolutnej w skałach tight jest
analiza RQI (reservoir quality index)3) lub podobne metodologie (FZI,
ESS, HU). Na rys. 1 pokazano wykres RQI w  zastosowaniu do skał
konwencjonalnych, zbitych piaskowców (tight) i łupków.
W przeprowadzonej analizie skałę zbiornikową charakteryzowano,
wykorzystując  przedstawiony wyżej model. Dla założonych wartości
promienia kanałów porowych i  porowatości wyznaczano przepusz-
czalność matrycy skalnej. Analizowano również wpływ parametrów
definiujących strefę stymulowaną (liczba, zasięg i  przepuszczalność
szczelin hydraulicznych). W tym celu zbudowano numeryczne modele
symulacyjne, które posłużyły do wyznaczenia profili wydajności
i wydobycia gazu w różnych wariantach złoża i jego udostępniania.
Budowa numerycznego modelu symulacyjnego
Bazowy model symulacyjny miał wymiary 1380 m w kierunku I oraz
1420 m w  kierunku J i  obejmował obszar 1,96 km2. Siatka modelu
zbudowana została z bloków o wymiarach poziomych 20×20 m. W pionie
883
 Table 1. Calculated rp35 values according to model2) for reservoir data; 5 micro
and mezo porosity zones were distinguished

Tabela 1. Zestawienie wyznaczonych parametrów rp35 wg2) dla danych

złożowych, zaznaczono 5 stref mikro i mezoporowatych
k, mD Φ rp35, μm Typ
0,2 0,08 0,506 3
0,011 0,07 0,145 4
0,794 0,1 0,852 2
2,751 0,1 1,497 1
0,017 0,1 0,151 4
0,093 0,06 0,408 3
Fig. 1. Effect of porosity on permeability for different RQI models: Leverett, 0,00004 0,04 0,014 5
Windland and FZI2)

Rys. 1. Zależność przepuszczalności k od porowatości Φt dla modeli RQI
Leveretta, Windlanda (R35) i FZI2)
model zbudowano z  pięciu warstw i  obejmował on miąższość 40 m.
Głębokość stropu wynosiła 2800 m. Temperatura i  ciśnienie złożowe
wynosiły odpowiednio 95°C i 30 MPa. Szczeliny hydrauliczne modelo-
wano z  zastosowaniem lokalnego zagęszczenia siatki typu LS-LR-DK
(locally spacer-logarithmically refined-dual permeability), opartej na
modelu podwójnej przepuszczalności (DK) z dodatkowym, ograniczonym
jedynie do sąsiedztwa szczeliny hydraulicznej (LS) zagęszczeniem siatki,
przy czym szerokość bloków wzrastała logarytmicznie wraz z odległością
od szczeliny (LR). Przyjęty model LS-LR-DK pozwolił na odwzorowanie
przepływu nieustalonego w  strefach kontaktu matrycy ze szczelinami
hydraulicznymi przy racjonalnym ograniczeniu liczby bloków tworzonych
w ramach lokalnego zagęszczania siatki (refining). Jednocześnie, wykorzy-
stanie modelu podwójnej przepuszczalności umożliwiło ewentualną (o ile
przepuszczalność matrycy na to pozwalała) bezpośrednią wymianę masy
między blokami matrycy. W  wariancie z  odwiertem pionowym odwiert
umiejscowiony był centralnie i udostępniał całą miąższość. W przypadku
z  udostępnieniem złoża odwiertem poziomym odcinek horyzontalny
miał długość 800 m i zlokalizowany był w środkowej warstwie modelu,
wzdłuż osi X. W  obu przypadkach szczeliny hydrauliczne obejmowały
całą miąższość złoża (40 m). Przepływ w  szczelinach bazował na tzw.
k, md
krzyżowej zależności przepuszczalności od nasycenia (liniowy spadek
przepuszczalności względnej dla gazu w funkcji nasycenia wody i liniowy
wzrost przepuszczalności względnej dla wody).
W szczelinach hydraulicznych uwzględniono efekty przepływu nie-
darcy’owskiego. Strefa stymulowana (szczeliny hydrauliczne i wtórne
w bezpośrednim sąsiedztwie szczelin hydraulicznych) inicjowana była
przy 100-proc. nasyceniu wodą. Warunki te reprezentowały stan po
zabiegu szczelinowania. Eksploatacja modelowana była przy założeniu
stałego ciśnienia na dnie odwiertu równego 3 MPa przez 20 lat.
Analizy przepuszczalności względnej gazu w złożu Siedleczka przy-
jęte do obliczeń zostały wykonane na przykładzie otrzymanych danych
laboratoryjnych oraz na podstawie danych literaturowych. Wykorzystując
model Aguilery, wykonano obliczenia dla danych laboratoryjnych. Wyniki
obliczeń zebrano w  tabeli 1 oraz przedstawiono na rys. 2. Do obliczeń
przyjęto dwie wartości rp35: 0,1 i  0,2 μm. Wartości przepuszczalności
wyznaczone dla porowatości w zakresie 2–10% przedstawiono w tabeli 2.
Wykonano analizę wpływu parametrów szczelin hydraulicznych na
wydobycie. Uwzględnione parametry szczelin to ich zasięg, xf, oraz prze-
puszczalność, khf, a w przypadku odwiertu poziomego również odległość
między szczelinami (liczba szczelin hydraulicznych). Zakresy wartości
uwzględnionych zmiennych przedstawiono w  tabeli 3. Analizę przepro-
wadzono dla porowatości 6% i  odpowiadających jej przepuszczalności
km = 4,1 μD (dla rp35 = 0,1 μm) oraz km = 19 μD (dla rp35 = 0,2 μm).

Porowatość

Fig. 2. Permeability-porosity relationship for selected laboratory data in comparison with model2)

Rys. 2. Zależność przepuszczalności k od porowatości Φt dla wybranych danych laboratoryjnych w porównaniu z modelem2)

884 97/6(2018)
Table 2. Permeability as a function of porosity and pore throat radius, µD Table 3. Hydraulic fracture parameters and their values used for the analysis

Tabela 2. Przepuszczalność w funkcji porowatości i charakterystyczne- Tabela 3. Zestawienie wartości analizowanych parametrów szczelin hy-
go promienia kanałów porowych, µD draulicznych

Φ 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 Parametr Jednostka Wartość

rp35, μm k(Φ, rp35) Długość skrzydła szczeliny, xf m 70 150 230
0,100 1,4 2,7 4,1 5,4 6,8 Przepuszczalność szczeliny, khf D 0,1 1,0 10,0
0,200 6,3 12,7 19,0 25,3 31,7 Odległość między szczelinami m 100 200 400
Liczba szczelin – 9 5 3
Wyniki symulacji

Wyniki obliczeń przedstawiono na rys. 3–8.

W  przypadku eksploatacji gazu odwiertem pio-
nowym większy wpływ na wartość funkcji celu
(współczynnika sczerpania) miała (inaczej niż
w  przypadku złóż gazu w  łupkach) przepusz-
czalność szczeliny hydraulicznej, a nie jej zasięg.
W przypadku złóż łupkowych nanoprzepuszczal-
ność matrycy sprawiła, że dopływ gazu do szcze-
liny był bardzo ograniczony i zależny głównie od
przepuszczalności systemu szczelin naturalnych
i  indukowanych. W  takim przypadku szczelina
hydrauliczna o  względnie niewielkiej przepusz-
czalności (jednak nieporównywalnie większej
niż przepuszczalność samej skały) była w  sta-
nie odprowadzać do odwiertu cały dopływający
płyn4). W  przypadku skały o  przepuszczalności
w zakresie mikrodarcy dopływ gazu był znacznie
większy niż w  przypadku łupków i  szczelina
hydrauliczna o zbyt niskiej przepuszczalności nie
była w  stanie zapewnić efektywnego przepływu
gazu do odwiertu. Im większa była przepusz-
czalność matrycy, tym większe było znaczenie
przepuszczalności szczeliny. Wybrane wyniki Fig. 3. Gas rate and cumulative production for vertical well without fracture and fractured with varying
tych symulacji przedstawiono na rys. 3 i 4. fracture length, permeability of the rock matrix km = 19.0 µD
W  przypadku eksploatacji gazu odwiertem Rys. 3. Profile wydajności i sumarycznego wydobycia gazu odwiertem pionowym bez szcze-
horyzontalnym szczelinowanym hydraulicznie, liny oraz szczelinowanymi z różnym zasięgiem szczelin, przepuszczalność matrycy skalnej
poza przepuszczalnością i  długością skrzydła km = 19,0 µD

szczeliny analizowano wpływ liczby szczelin

hydraulicznych na wydobycie gazu (stopień
sczerpania strefy udostępnionej) (tabela 3). Dla
przepuszczalności matrycy 19,0 µD uzyskane
wartości funkcji celu mieściły się w  zakresie
15,3–67,9%, a dla przepuszczalności matrycy 4,1 µD
wynosiły 8,3–42,6%. Na rys. 5 i  6 przedstawio-
no tzw. wykresy tornado prezentujące wpływ
poszczególnych parametrów na wydobycie.
W przypadku wariantu złoża z większą przepusz-
czalnością matrycy skalnej największe znaczenie
miała przepuszczalność szczelin, a zasięg szczelin
nie miał tak istotnego wpływu. Oznaczało to, że
zwiększanie zasięgu szczelin nie dało tak znacz-
nego wzrostu sczerpania jak zwiększanie ich
przepuszczalności lub liczby. Wraz ze spadkiem
przepuszczalności matrycy spadało znaczenie
przepuszczalności szczelin hydraulicznych, jed-
nak ciągle było największe. Efekty liczby szczelin
i  ich zasięgu stały się bardzo zbliżone (rys. 6).
Na rys. 7 i  8 przedstawiono rozkłady ciśnienia
na koniec okresu objętego symulacją (20 lat
eksploatacji) w  środkowej warstwie modelu dla
trzech wariantów przepuszczalności szczeliny Fig. 4. Gas rate and cumulative production for vertical well without fracture and fractured with varying
hydraulicznej (0,1; 1,0; 10,0 D) i zasięgu szczelin fracture length; permeability of the rock matrix km = 4.1 µD
hydraulicznych xf = 150 m. Rysunki te obrazują Rys. 4. Profile wydajności i sumarycznego wydobycia gazu odwiertem pionowym bez szcze-
znaczenie przepuszczalności szczelin dla efek- liny oraz szczelinowanymi z różnym zasięgiem szczelin, przepuszczalność matrycy skalnej
tywności eksploatacji udostępnionej strefy złoża. km = 4,1 µD

97/6(2018) 885
 Przyrost współczynnika sczerpania, % Przyrost współczynnika sczerpania, %

Fig. 5. Effect of hydraulic fracture parameters on multifractured horizontal well
cumulative gas production, matrix permeability km = 19.0 µD
Rys. 5. Wpływ parametrów szczelin hydraulicznych na wydobycie gazu
odwiertem horyzontalnym wielokrotnie szczelinowanym; przepuszczal-
ność matrycy km = 19,0 µD
Fig. 6. Effect of hydraulic fracture parameters on multifractured horizontal well
cumulative gas production; matrix permeability km = 4.1 µD
Rys. 6. Wpływ parametrów szczelin hydraulicznych na wydobycie gazu
odwiertem horyzontalnym wielokrotnie szczelinowanym, przepuszczal-
ność matrycy km = 4,1 µD

Fig. 7. Pressure distribution in vertical well model’s middle layer after 20 years of production for varying fracture permeability, (from top: 0.1; 1.0; 10.0 D) and
xf = 150 m; A (left) km = 4.1 µD; B (right) km = 19.0 µD

Rys. 7. Rozkłady ciśnienia w środkowej warstwie modelu z odwiertem pionowym po 20 latach eksploatacji dla różnych przepuszczalności szczeliny
hydraulicznej (od góry: 0,1; 1,0; 10,0 D) i xf = 150 m; A (z lewej) km = 4,1 µD; B (z prawej) km = 19,0 µD

886 97/6(2018)
Fig. 8. Pressure distribution in horizontal well model’s middle layer after 20 years of production for varying fractures permeability, from top: 0.1; 1.0; 10.0 D and
xf = 150 m; A (left) km = 4.1 µD; B (right) km = 19.0 µD

Rys. 8. Rozkłady ciśnienia w środkowej warstwie modelu z odwiertem horyzontalnym po 20 latach eksploatacji dla różnych przepuszczalności szcze-
lin hydraulicznych (od góry: 0,1, 1,0, 10,0 D) i xf = 150 m; A (z lewej) km = 4,1 µD, B (z prawej) km = 19,0 µD

Podsumowanie i wnioski powinna być przedmiotem optymalizacji, jednak co do zasady, im

Dla złoża tight o  niskich parametrach hydraulicznych (km = 4 µD)
wszystkie elementy udostępniania mają jednakowe znaczenie. W szcze-
gólności można jednoznacznie potwierdzić przewagę udostępnienia
złoża odwiertami poziomymi szczelinowanymi wieloetapowo. Zarówno
przewodność szczelin, ich liczba, jak też ich zasięg w równym stopniu
odpowiadają za sukces procesu szczelinowania. Nie analizowano roz-
kładu pola naprężeń wokół odwiertu, jednakże zakłada się, że azymut
wykonywanych odwiertów jest przesunięty o  90° w  odniesieniu do
kierunku rozpoznanych naturalnych spękań i naturalnych szczelin. Dla
złóż tight o  „średnich” parametrach hydraulicznych (przepuszczalność
matrycy km = 19 µD) najważniejszym parametrem związanym z ocze-
kiwanym wpływem na stopień sczerpania gazu jest jakość wykonanej
szczeliny (właściwości przewodności szczeliny), dopiero w  drugiej
kolejności pozostałe elementy udostępnienia, czyli liczba szczelin i ich
zasięg. Jednakże wszystkie wymienione parametry są krytyczne dla
uzyskania właściwego stopnia sczerpania strefy oddziaływania odwiertu.
Im mniejsza strefa udostępniona danym odwiertem, pionowym lub
poziomym, tym większa będzie oczekiwana wartość stopnia sczerpania
tej strefy. Wielkość strefy udostępnionej danym odwiertem (acreage)
mniejsza przepuszczalność złoża, tym większa powinna być „gęstość”
siatki odwiertów.
Poza oczywistym i  bezpośrednim wpływem porowatości na wiel-
kość zasobów, a  zatem na wydobycie, w  przypadku złóż o  bardzo
niskiej przepuszczalności szczególnego znaczenia nabiera charakter
przestrzeni porowej. Wielkość dominujących kanałów porowych
determinuje przepuszczalność skały zbiornikowej, co analizowano
w ramach niniejszego opracowania.
Praca wykona w  ramach badań statutowych WWNIG AGH
(2018) oraz projektu badawczego „ShaleFore” w ramach Programu
Badawczego NCBiR BLUE GAS II.
Otrzymano: 25-04-2018
Literatura
[1] R.F. Aguilera, T. Harding, F. Krause, 19th World Petroleum Congress,
Madryt, lipiec 2008.
[2] R. Aguilera, Flow units. From conventional to tight gas to shale gas rese-
rvoirs, SPE-132845, 2010.
[3] J.O. Amaefule i in., Enhanced reservoir description. Using core and log
data to identify hydraulic (flow) units and predict permeability in uncored
intervals/wells, SPE-26436, 1993.
[4] Ł. Klimkowski, S. Nagy, Arch. Mining Sci. 2014, 59, nr. 4, 987.

97/6(2018) 887