Professional Documents
Culture Documents
W OSŁONACH
TERMOIZOLACYJNYCH
GLIWICE 2005
1. Jamy skurczowe
Odlewnictwo to umiejętność wytwarzania przedmiotów stałych poprzez stan ciekły,
krzepnięcie i stygnięcie. Chcąc wytworzyć odlewy, należy roztopić metal i odpowiednio
go przygotować, ograniczyć zawartość gazów do wartości poniżej krytycznej,
odpowiednio zmodyfikować ciekły metal, tj. wprowadzić dodatki stopowe zmieniające
krystalizację. Są to zabiegi metalurgiczne, doskonalące proces wytwarzania odlewów.
Dlaczego pojawiają się jamy skurczowe w odlewach? Metale i stopy stosowane do
wytwarzania odlewów składają się z atomów a w przypadku stopów w cieczy znajdują
się cząstki, składające się z kilku atomów. Jest to jednak bardzo rzadki przypadek.
Związki międzymetaliczne zwykle bowiem powstają w procesie krzepnięcia
i krystalizacji pierwotnej i wtórnej.
Skurcz termiczny ciał jest zjawiskiem powszechnym. Dotyczy on ciał ciekłych
i stałych. Dotyczy również ciał w stanie gazowym – tym jednak problemem ze względu
na inne działanie, jak również zakres nie interesujący odlewników nie będziemy się
zajmować.
Ciała ciekłe i stałe charakteryzują się dużą gęstością upakowania. W stanie ciekłym
zwiększają się wzajemne odległości atomów w strukturze quasikrystalicznej
a równocześnie zwiększa się znacznie liczba wakansów.
Skurcz termiczny dla ciał ciekłych i stałych wynika z niesymetryczności
oddziaływania sił między atomami. Siły międzyatomowe zmieniają się znacznie bardziej
przy ich zbliżaniu niż przy oddalaniu. Przy obniżaniu temperatury odległości
międzyatomowe się zmniejszają (rośnie gęstość ciał).
Przejście ze stanu ciekłego do stałego powoduje uporządkowanie atomów w sieci
krystalicznej i znaczne zmniejszenie liczby wakansów (dziur). Tak więc, w procesie
wytwarzania odlewów na wielkość jamy skurczowej mają wpływ: skurcz objętościowy
w stanie ciekłym oraz skurcz objętościowy w procesie krzepnięcia i krystalizacji odlewu.
Formę odlewniczą napełnia się ciekłym metalem o jakimś stopniu przegrzania ponad
temperaturę likwidus. Ponieważ w formie odlewniczej po zalaniu tworzy się zakrzepła
warstwa powierzchniowa, stanowiąca „naczynie” w stanie stałym, podlegające prawom
skurczu liniowego w stanie stałym. Znajdująca się wewnątrz ciecz, zgodnie z prawem
skurczu zmniejsza swoją objętość. Zmniejszenie tej objętości stanowi w geometrii
odlewu pustą przestrzeń – jamę skurczową (częściowo).
Druga część objętości jamy skurczowej to skurcz wynikający z większego
uporządkowania krystalicznego w stanie stałym. Tak więc jama skurczowa zależy od
wielkości skurczu w stanie ciekłym oraz wielkości skurczu objętościowego w procesie
krzepnięcia metalu.
Z tej krótkiej analizy wynika wniosek, że w odlewie zawsze powstanie jama
skurczowa. Istnieją jednak stopy, które w procesie krystalizacji mają skurcz ujemny
tzn. ich objętość wzrasta. Do tego typu metali należą: antymon, bizmut i gal. Taką
właściwością cechuje się również żeliwo eutektyczne i nadeutektyczne. Wydzielenia
grafitu z roztworu ciekłego metalu powodują ten znaczny przyrost objętości.
2
Obserwuje się dwa rodzaje jamy skurczowej:
- jamę skurczową skupioną
- jamę skurczową rozproszoną
Jama skurczowa skupiona powstaje w stopach eutektycznych lub krystalizujących
w postaci kul i słabo rozwiniętych dendrytów. Tak krystalizują stopy, które mają wąski
zakres temperatur początku i końca krzepnięcia (TL – TS = ∆Tmin).
Jama skurczowa rozproszona powstaje wtedy, gdy stop krystalizuje w postaci
rozwiniętych dendrytów. W takim procesie krzepnięcia metal ciekły musi penetrować
między gałązkami dendrytów i nie zawsze wystarcza czasu, aby wypełnił wszystkie
pustki. Skurcz objętościowy w procesie stygnięcia ciekłego metalu przedstawiono
w tabelach 1-4.
2. Nadlewy
a⋅s
VZ = ⋅ Vo
100
gdzie: Vz – objętość zasilania [cm3],
a - 0,5 – 1,5 współczynnik zasilania,
S – całkowity skurcz objętościowy [%],
Vo – objętość odlewu [cm3].
V
M= [cm]
F
3
Chvorinow [1] w swoich pracach określił zależność między czasem krzepnięcia
a grubością zakrzepłej warstwy w odlewie. Zależność ta wyraża się wzorem:
X = b⋅ t [cm ]
[
gdzie: b = 0,684 współczynnik cm / min ]
T – czas krzepnięcia [min].
2
⎛X⎞
t =⎜ ⎟
⎝K⎠
Wprowadzając do tego wzoru pojęcie modułu M to dla płyty nieskończonej
otrzymuje się:
X=M
G
X =M =
2
2 2
⎛X⎞ ⎛M ⎞
t =⎜ ⎟ =⎜ ⎟
⎝K⎠ ⎝K⎠
i ostatecznie:
t = C ⋅ M2
4
1000
10
0,1
0,1 1 10 100
moduł odlewu [cm]
t = 2,595 ⋅ M1,9
tnadl. ≥ todl.
5
Korzystając z tych wytycznych odpowiednio wylicza się moduł odlewu lub jego części,
który jest podstawą do wyliczenia nadlewów, ich wielkości i rozmieszczenia.
N N
BZ Z BZ
G
2,5G 2G 4G 4,5G
Rys. 3. Strefy krzepnięcia odlewu od brzegu (B) i zasilania (Z) przez nadlewy [2]
N N
KZ KZ KZ KZ
G
5G 5G
Rys. 4. Strefy krzepnięcia odlewu z zastosowaniem ochładzalników (K) i zasilania (Z) [2]
4. Skurcz zasilania
Objętościowy skurcz zasilania odlewów składa się z sumy dwóch faz skurczu:
6
Dla prawidłowego doboru nadlewów konieczna jest znajomość skurczu
objętościowego odlewanych stopów. Skurcz objętościowy różnych stopów przedstawiono
w tabelach nr 1, 2, 3, 4.
7
Tabela nr 3 Skurcz żeliwa [4]
Skurcz objętościowy, %
(Sc + Sk)
Żeliwo stopień przegrzania ciekłego żeliwa
50°C 100°C
Żeliwo szare (krzepnące w formach
piaskowych suszonych) o równoważniku
węglowym: 2,0 3,0
- do 3,8% ............................................................. 1,0 2,0
- 3,8% ÷ 4,1% ..................................................... 0,5 1,0
- powyżej 4,1% ................................................... 5÷ 8 6,0÷10,0
Żeliwo sferoidalne ..............................................
8
10 1,12 7,87
Al. – Si 1,65 20 2,07 6,75 8,82
30 2,68 9,43
10 0,91 5,86
Al – Si 7 20 1,73 4,95 6,68
30 2,23 7,18
10 0,78 4,31
Al – Si 11,7 20 1,43 3,53 4,96
30 1,93 5,46
10 0,73 3,37
Al – Si 17 20 1,32 2,64 3,96
30 1,82 4,46
7 0,4%C
6
0,2%C
Skurcz objętościowy
5 0,1%C
4
0,0%C
3
0
1400 1500 1600 1700
°C
nadlewu.
Rys. 5. Wpływ węgla i temperatury zalewania metalu na skurcz objętościowy staliwa [2]
9
3
cm /kg
10 5,4 [%]
Skurcz objętościowy
8 4,37
6 3,28
żeliwa
4 2,1
2 1,09
0
1300 1400 °C
Temp. zalewania
°C
1450
Temp. zalewania
1400
1350
1300
20 40 60 80 100 mm
Grubość ścianki odl.
10
Materiały te stosuje się jako płyty i kształtki zwykle formowane metodą
podciśnieniową. Wytwarza się dwa typy materiałów termoizolacyjnych z włókien
glinokrzemianowych: STANDARD i SUPER.
11
6. Tok postępowania w obliczaniu nadlewów
Obliczenie nadlewów jest koniecznym etapem opracowania technologii wykonania
odlewów. W pierwszym etapie należy:
- przeanalizować technologiczność konstrukcji odlewu. Rozważenie tego problemu
musi być zgodne z zasadami technologicznymi odlewania. Jeżeli warunki te nie są
spełnione, należy dokonać zmian (w uzgodnieniu z zamawiającym). Szczególnie należy
przeanalizować procesy cieplne i zasilania odlewu,
- wybrać proces technologiczny wykonania odlewu, ustalenia płaszczyzn podziału
odlewu i położenie podczas zalewania,
- ustalić sposób zalewania, szczególnie dla określenia pola temperatur
w krzepnącym odlewie,
- zaprojektować naddatki technologiczne.
Wszystkie te prace stanowią bazę wyjściową do obliczenia nadlewów.
Postępując zgodnie z zasadami oblicza się objętości zasilane przez nadlewy
z uwzględnieniem zasięgu działania oraz oddziaływania brzegu odlewu i stosowanych
ochładzalników. Dla tych objętości i zakresów zasięgu działania nadlewów wyznacza się
maksymalną objętość zasilania dla odpowiedniego skurczu względnego S [%].
Obliczoną i odczytaną z tabel „W” objętość maksymalną odnosi się do koniecznych
wymiarów nadlewu wykonanego w masie jednolitej. Wyznacza się charakterystykę
geometryczną i moduł geometryczny koniecznego (minimalnego) nadlewu (Gn – ciężar
nadlewu, Vn – objętość nadlewu, H – wysokość nadlewu, D – średnica nadlewu oraz MG
– moduł geometryczny nadlewu. Wyliczeń tych dokonuje się wg metody Wlodawera [2],
korzystając z odpowiednich tabel według oznaczenia „Tabela Wn” gdzie n = 1 .....6.
Zastosowanie osłon termoizolacyjnych wymaga skorygowania tych tabel. Wprowadza
się nową wielkość obliczeniową, tzw. moduł termiczny MT. Dzięki wprowadzeniu
warstwy izolacyjnej do osłony nadlewu przedłuża się czas krzepnięcia nadlewu.
Przenosząc to wyjaśnienie na geometrię odlewu, jest to równoznaczne ze zwiększeniem
wymiarów nadlewu wykonywanych w masie formierskiej jednolitej.
Ponieważ winien być spełniony warunek, że:
MT ≥ Mo
to tym samym zmniejsza się znacznie wymiary nadlewu. Dla doboru odpowiednich osłon
opracowano tabele, pozwalające na wybór odpowiednich osłon termoizolacyjnych.
Tabele „Dobór osłon termoizolacyjnych” pozwalają na prawidłowy dobór wymiarów
osłon nadlewów.
Tabele te pozwalają na łatwy dobór odpowiednich osłon termoizolacyjnych.
Korzystając z tabel Wlodawera wyznacza się objętość maksymalną odlewu, mającą być
zasiloną przez odpowiedni nadlew. Tabele Wlodawera są bardzo ważne, bo pozwalają
na uwzględnienie skurczu objętościowego różnych stopów. Dla odlewu lub jego części
zasilanej przez nadlew oblicza się objętości, powierzchnie oraz wyznacza się moduł
odlewu Mo. Moduł nadlewu dla zasilanej części odlewu winien być większy od modułu
odlewu. To podstawowe prawo musi by spełnione przy obliczaniu nadlewów.
12
Obliczenia te są podstawą do obliczenia modułu termicznego nadlewów. Zależność ta
jest następująca:
MT = C * MG
gdzie: C = 1,4-1,5.
1
M RI = ⋅MG
C
Literatura
13
Schemat toku obliczeń nadlewów wg
WLODAWERA
Do obliczeń nadlewów wykorzystuje się tabele „W” Obliczenia
nadlewów wg WLODAWERA
Obliczenie:
- objętości odlewu lub jego części,
- powierzchni odlewu lub jego części,
- modułu Mo.
Sprawdzenie warunku:
Mo < MG
14
Schemat toku obliczeń nadlewów w osłonach
termoizolacyjnych
Do obliczeń nadlewów wykorzystuje się tabele „R” Obliczenia
nadlewów w osłonach termoizolacyjnych
Obliczenie:
- objętości odlewu lub jego części,
- powierzchni odlewu lub jego części,
- modułu Mo.
15