Ważne info trochę się rozpisałem czasem w tekście występują oznaczenia: między nimi treść

jest albo ,,nadprogramowa’’ albo ekstremalnie nużąca/zawiła + nie redagowałem tego skrupulatnie, za
wszelakie błędy nie biorę odpowiedzialności.

Rozdział 1
Proces powstawania odlewu można podzielić na cztery etapy:
wypełnienie formy metalem,
stygnięcie ciekłego metalu,
krzepnięcie odlewu,
stygnięcie odlewu w stanie stałym.

Układ wlewowy system kanałów doprowadzający metal do wnęki formy odlewu.

dodatkowe funkcje układu wlewowego:
usuwanie żużla i wtrąceń niemetalicznych z ciekłego metalu,
zapewnienie spokojnego wypełnienia formy,
oddziaływanie na przebieg krzepnięcia metalu.

Podział układów wlewowych:

(zamknięte) kład wlewowy stale wypełniony ciekłym metalem podczas zalewania, żużel i
inne zanieczyszczenia wypływają na powierzchnię w zbiorniku wlewowym/sklepienie belki
żużlowej. burzliwe wypełnianie wnęki może = wady odlewów poprzez rozrywanie
ków. Używane przy stopach nie tworzących zwartej błonki tlenkowej
żeliwo i niektóre brązy.

przekrój kanałów zwiększa się w kierunku wnęki formy = spokojne odlewanie

nie występuje odżużlanie metalu. orzące zwartą błonkę tlenkową
staliwo, stopy aluminium, niektóre brązy, stopy magnezu

Obliczanie wymiarów elementów układu wlewowego polega na:

obliczeniu optymalnego czasu zalewania formy ciekłym metalem,
sprawdzeniu prędkości podnoszenia się poziomu ciekłego metalu w formie,
obliczeniu minimalnego przekroju poprzecznego układu wlewowego,
ustaleniu wielkości przekrojów poprzecznych pozostałych elementów układu wlewowego.
Metal musi zachować zdolność do płynięcia aż do całkowitego zalania formy, w przeciwnym razie
powstaną niedolewy

Przepływ metalu we wnęce formy wymuszany jest przez tzw. ciśnienie metalostatyczne 𝑝 𝑚 =
𝛾 𝑚 ⋅ ℎ 𝛾 𝑚 gęstość metalu), a hamowane przez opory przepływu, ciepło odbierane jest przez
materiał formy spadek temperatury, a potem powstanie stałych kryształów w metalu.

Zdolność do płynięcia metalu w formie zależy od:

właściwości metalu ( ciepło właściwe, przewodność cieplna…)
właściwości formy (
warunków zalewania(temp. metalu, temp. formy, h układu wlewowego).

Spiralna próba lejności:

Metal może nie odtworzyć ostrych krawędzi, drobnych wnęk itp. Zdolność metalu do odwzorowania
kształtów formy jest związana ze zwilżalnością formy , określaną przez kąt zwilżania 𝜃
zależy od wartości napięć międzyfazowych na granicach kąt ten ma zazwyczaj od 90° do 180°
Zdolność metalu do odwzorowania kształtów określa się za pomocą prób technologicznych.

Stygnięcie ciekłego metalu i krzepnięcie odlewu:

Po zalaniu formy metalem ma on temp. wyższą od temp. liquidus (początku krzepnięcia).
Stygnie początkowo do temp. liquidus a potem krzepnie w zakresie temp. liquidus i
krzepnięcia)

właściwości odlewu:
forma prowadzące do tworzenia warstwy wierzchniej odlewu,
zwanej też naskórkiem odlewniczym
tworzenie się pierwotnej krystalicznej struktury odlewu,
reakcje i procesy fizyczne prowadzące do wydzielania się zanieczyszczeń niemetalicznych w

zjawiska skurczowe związane ze stygnięciem i zmianą stanu skupienia metalu.

Do warstwy wierzchniej odlewu zalicza się: *warstwę metalowo ceramiczną na powierzchni odlewu
* przypowierzchniową warstwę metaliczną grubości ok 1,5 mm, wyraźnie inną od głębszych warstw.

chropowatość powierzchni,
skład chemiczny (mineralogiczny),

Im większe ziarno osnowy tym większa chropowatość powierzchni + stopień zagęszczenia masy
formierskiej ma znaczenie. Im temperatura odlewanego tworzywa jest niższa, tym uzyskanie
odpowiedniej jakości warstwy wierzchniej prostsze.

Wtrącenia niemetalowe pęcherze gazowe oraz wytrącenia niemetalowe stałe.

Tworzenie się pierwotnej struktury odlewu:

Metale i stopy techniczne mają strukturę polikrystaliczną, stanowią mieszaninę różnych jednorodnych
fizycznie składników struktury, zwanych fazami. Pod pojęciem struktury rozumie się:
ystępujących w niej faz,
rozdrobnienie poszczególnych faz,
ich kształt,

– struktura jaką posiada metal bezpośrednio po skrzepnięciu

W trakcie stygnięcia odlewu następuje zmniejszenie jego objętości

Całkowity skurcz dzielimy na 3 etapy:
skurcz przegrzania (w stanie ciekłym), w przedziale temp. zalewania a temp. liquidus
skurcz krzepnięcia, w przedziale: liquidus
cz w stanie stałym, zachodzący podczas stygnięcia odlewu w temp. solidus

Wartość skurczu objętościowego określa się jako:

𝑉 1 −𝑉 2
𝑆 𝑉 = 𝑉 1
⋅ 100%
objętość wnęki formy
objętość odlewu w temp. otoczenia.

Miara objętościowa stosowana jest zazwyczaj do podawania wartości skurczu przegrzania i

krzepnięcia lub obu łącznie.
stosowana jest zazwyczaj do podawania wartości skurczu w stanie stałym.

– pustka zlokalizowana wewnątrz odlewu.

Objętość jamy skurczowej zależy od:

wartości skurczu przegrzania, na który wpływa rodzaj stopu i stopień jego przegrzania, czyli
różnica między temperaturą odlewania a temperaturą liquidus,
wartość skurczu krzepnięcia, który jest właściwością tworzywa odlewniczego.

– stanowi pustą przestrzeń w części odlewu, która krzepnie jako ostatnia,

– znaczna ilość drobnych pustek, w całej lub częściowej objętości odlewu.

kłonność do tworzenia jednej z postaci jamy skurczowej zależy od:

intensywności wydzielania się gazów podczas krzepnięcia metalu,

 wyraźna granica pomiędzy fazą stałą i ciekłą w takiej odległości od pow.
odlewu, w której temperatura metalu jest równa temperaturze liquidus. Skłonność do

(objętościowa) w całej objętości odlewu temp zawarta jest liquidus solidus, mogą istnieć
jednocześnie fazy ciekła i stała. Skłonność do powstawania rozproszonej porowatości

Zapobieganie występowaniu jamy skurczowej w odlewach

1) Krzepnięcie jednoczesne wszystkie części odlewu stygną i krzepną równocześnie. Czynniki

właściwa konstrukcja odlewu ( równomierna grubość ścianek, brak węzłów cieplnych,

konstrukcja formy odlewniczej pozwalająca na wyrównanie czasów krzepnięcia części o
różnych grubościach.
Drugi sposób na krzepnięcie jednoczesne polega na:
doprowadzeniu układu wlewowego do miejsc o małym przekroju,
stosowaniu materiałów formy o różnych właściwościach termofizycznych lub stosowanie
ochładzalników

2) Krzepnięcie kierunkowe krzepnięcie od części o najmniejszym przekroju do części najgrubszej,

stanowiącej tzw. nie jest częścią użytkową odlewu, zostaje odcięty po skrzepnięciu
odlewu. Podczas prawidłowego krzepnięcia cała objętość jamy skurczowej powinna znaleźć się w
nadlewie. Nadlewy są to zbiorniki ciekłego metalu, z których uzupełniany jest ubytek objętości
metalu, związany z krzepnięciem odlewu (

Krzepnięcie kierunkowe zależy od:

Sposobu odlewania, polegającym na doprowadzeniu metalu do lub w pobliże nadlewu oraz

stosowania materiałów o różnych właściwościach termofizycznych lub ochładzalników,

Podział nadlewów:
a) ze względu na położenie
nadlewy górne

b) ze względu na konstrukcję

Zasięg oddziaływania nadlewu określa odległość od nadlewu w jakiej ścianka nie wykazuje wad
na skutek jego działania zasilającego.

Dobór rodzaju i objętości nadlewu:

Rodzaj zależy od kształtu zasilanego elementu odlewu i jego usytuowanie w formie.

Dobierając objętość trzeba mieć na uwadze:

rozmiary na tyle duże, aby powstającą jamę skurczową można było ,, przesunąć’’ poza
 większy nadlew = potrzeba więcej ciekłego metalu = zmniejszany uzysk metalu z

Stygnięcie odlewu solidus

Czynniki wpływające na skurcz, oprócz rozszerzalności termicznej:

mechaniczne hamowanie skurczu, wynikające z oporów wywołanych różną ,
cieplne hamowanie skurczu, związane z nierównomiernym stygnięciem,
przemiany fazowe w stanie stałym.
czynniki powodują:
zmiany liniowych wymiarów odlewu
powstawanie naprężeń w odlewach, może prowadzić do odkształceń a nawet pęknięć.

jest wartością technologiczną, uwzględniającą wymienione wcześniej czynniki,

określa zmiany wymiarów liniowych odlewu, o które należy powiększyć jego wymiary podczas
konstruowania modeli lub form. Wyznaczany doświadczalnie ma wartość procentową.

iał naprężeń odlewniczych:

1) Ze względu na przyczyny:

2) Ze względu na obszar, w którym są one równoważone:

makroskopowe (obszar całego odlewu)

Rozdział 2 Oprzyrządowanie odlewnicze

jest to przyrząd, za pomocą którego odtwarza się wnękę formy odlewniczej.

Kształt i wymiary modelu=kształt i wymiary wnęki.

Różnice kształtów i wymiarów odlewu i modelu wynikają z konieczności uwzględnienia:

pochyleń odlewniczych, umożliwiających wyjęcie modelu z formy,
naddatków na obróbkę skrawaniem,
nadlewów koniecznych do zasilania odlewu,

naddatków technologicznych,

Modele odlewnicze podzielić można na 3

bezpośrednio odtwarzające kształt odlewu, czyli
pośrednio odtwarzające kształt odlewu, czyli modele właściwe
Do wytwarzania modeli odlewniczych stosuje się różne gatunki drewna, metali i tworzyw sztucznych.

ład wlewowy

– przyjęcie strug ciekłego

metalu i wprowadzenie jej do wlewu głównego
zanieczyszczeń występujących w ciekłym metalu (żużel + inne zanieczyszczenia)

Wlew główny – zazwyczaj walcowy kanał (czasem stożkowy) łączący zbiornik wlewowy z belką
żużlową, musi zapewniać odpowiedni przepływ metalu do formy odlewniczej i przeciwstawiać się
siłom wywołanych ciśnieniem metalostatycznym

nie jest częścią użytkową odlewu, zostaje odcięty po skrzepnięciu odlewu. Podczas
prawidłowego krzepnięcia cała objętość jamy skurczowej powinna znaleźć się w nadlewie. Nadlewy
są to zbiorniki ciekłego metalu, z których uzupełniany jest ubytek objętości metalu, związany z
krzepnięciem odlewu (zasilanie odlewu).

jest kanałem pionowym o kształcie ściętego stożka, umieszczonym zazwyczaj w

najwyższym punkcie odlewu w przeciwległym końcu wlewów doprowadzających; służy do
szybkiego odprowadzenia gazów i powietrza z wnęki formy w pierwszej chwili zalewania oraz do
sygnalizowania chwili wypełnienia formy iekłym metalem

Belka żużlowa – głównym zadaniem belki jest doprowadzenie materiału do wlewów

doprowadzających, dodatkowo ma zadanie oczyszczające ciekły metal – może
odkładać się żużel i inne zanieczyszczenia. Ma zazwyczaj przekrój trapezowy.

doprowadzający – zazwyczaj wykorzystuje się więcej niż jeden

doprowadzenie ciekłego metalu do wnęki
narzędzi formierskich (może być uformowany z wykorzystaniem odpowiedniego modelu)
Modele używane do wytwarzania form z rdzeniami powinny nie tylko odtwarzać kształty zewnętrzne
odlewów, lecz również kształty (mają za zadanie stabilne usytuowanie
Ta część modelu, która odtwarza kształt gniazda,
nazywa się

Jakość przyszłego odlewu w znacznej mierze zależy od jakości modelu służącego do jego wykonania.
przyrządy do wytwarzania (formowania) rdzeni odlewniczych.
W produkcji odlewów stanowią część formy odlewniczej odtwarzającej z reguły
wewnętrzne kształty odlewu.

Rdzenie odlewnicze wytwarza się najczęściej z mas rdzeniowych.

Podział rdzennic:
przeznaczone do wytwarzania płaskich rdzeni,
rdzenie okrągłe lub smukłe,
rdzenie o skomplikowanych kształtach.

Płyty podmodelowe służą do ręcznego wykonywania form pojedynczych lub niewielkich serii
odlewów, stanowią podstawę na której umieszcza się model odlewniczy, modele elementów układu
ewowego i skrzynkę formierską podczas formowania.

Płyty modelowe służą głównie do formowania maszynowego, mają taką samą rolę jw.
Charakteryzują się jednak:
stałym umocowaniem modeli / elementów,
stałym umocowaniem modeli elementów układu wlewowego,
yposażeniem w kołki centrujące położenie skrzynki formierskiej,
srutututu babki z drutu, nie ma co się rozwijać na temat płyt modelowych których nie będzie na
zajęciach jbc strony 40

zewnętrzna obudowa ograniczająca gabaryty formy i umożliwiają szereg

czynności koniecznych dla prawidłowego przebiegu procesu odlewniczego.
W szczególności umożliwiają:
prawidłowe zagęszczenie masy formierskiej,
dokładne złożenie połówek (lub więcej części) formy odlewniczej,

Bardzo ważnymi fragmentami skrzynek formierskich są elementy ustalające i prowadzące skrzynki

Każda skrzynka formierska posiada dwa otwory usytuowane z obu jej stron

zapewniają stabilne ustawienie obu połówek formy.

Narzędzia formierskie:
łopaty
sita ręczne
ubijaki ręczne i pneumatyczne do zagęszczania masy formierskiej lub rdzeniowej,
młotki gumowe i metalowe do obijania modeli w formie przed ich wyjęciem a także

nakłuwaki metalowe do drążenia otworów odpowietrzających,

narzędzia metalowe łyżeczki, gładziki, paluszki, eski, żmijki, jaszczurki, lancety, stopki
ręcznej obróbki wnęki formy wycinania elementów układu wlewowego, naprawiania
uszkodzeń formy itd.,

wkręty i uchwyty
pędzle do omiatania wnęk formy, zwilżania krawędzi, nanoszenia pokryć na wnęki,
do nakładania pokryć na wnęki,
haki,łomy itp. dlewów z form.

Materiały pomocnicze mają ułatwić prace związane z wykonywaniem form i rdzeni/nadać

odpowiednie właściwości np. zabezpieczają model/rdzennicę przed
przywieraniem masy podczas zagęszczania.
rzchni form i poprawienia gładkości odlewów stosuje się
powłoki ochronne
Do zabezpieczenia przepuszczalności rdzeni o skomplikowanych kształtach
się
Niekiedy należy stosować podpórki rdzeniowe gdy rdzeń pod wpływem własnego
ciężaru ma tendencję do odkształcania się.

Przyrządy kontrolne najczęściej wykorzystywane do kontroli wymiarów i

kształtów.

Formy trwałe formy odlewnicze, które można więcej niż jeden raz napełnić ciekłym
 formy metalowe, przeznaczone do grawitacyjnego odlewania metali i stopów.
Kokila, jak każda forma odlewnicza musi (lub może posiadać
wnękę odtwarzającą kształt zewnętrzny odlewu,
układ wlewowy,
wnęki odtwarzające nadlewy,
wnęki ustalające położenie rdzeni,
wnęki ustalające położenie wkładek metalowych (wytwarzanie odlewów zbrojonych),
elementy ustalające wzajemne położenie poszczególnych jej częśc
elementy zabezpieczające przed rozepchnięciem złożonej kokili,

… Jaco nam się tutaj zapędził z tym wymienianiem

Formy do odlewania ciśnieniowego:

Wypełnianie formy ciekłym metalem z wykorzystaniem sił wobec których siły grawitacyjne nie mają

Fun fact: Dynamiczny proces wypełniania formy powoduje szereg ograniczeń, np. wyklucza

fanatyków z nadwyżką wolnego czasu odsyłam do stron 52

Rozdział 4

Wymagane właściwości rdzeni:

gazotwórczość (nie powinny emitować gazów
przepuszczalność,
ogniotrwałość,
wytrzymałość na ściskanie, zginanie, rozciąganie,
podatność,
wybijalność.
Rdzenie składają się z części zasadniczych, odtwarzających zadane kształty odlewów, oraz
rdzenników służących do mocowania rdzeni w formach.
Modele odlewów wymagających rdzeni posiadają tzw. , które odtwarzają w formie
wnęki zwane (mają za zadanie stabilne usytuowanie rdzeni w formach

Potrzebne nam będą:

narzędzia ręczne,

urządzenia formujące.
 przygotowanie i złożenie rdzennicy,
napełnienie rdzennicy masą rdzeniową(zainstalowania zbrojenia

zagęszczenie masy w rdzennicy,

wykonanie odpowietrzeń,
rozebranie rzennicy i wyjęcie rdzenia,
kontrola i naprawa ewentualnych uszkodzeń.

Dobrze wykonana rdzennica powinna zapewniać rdzeniom bardzo gładką powierzchnię i minimalne
ślady ,,szwów’’.

Ręczne a maszynowe wytwarzanie rdzeni różni się głównie sposobem zagęszczania masy rdzeniowej,
w maszynowym wytwarzaniu brudną robotę odwalają różne maszyny (nadmuchiwarki, strzelarki,
prasujące wstrząsarki, miesz

Rdzenie można podzielić na:

utwardzanie przez reakcje chemiczne zachodzące w masie rdzeniowej.

Metody utwardzania rdzeni bezpośr

metoda gorącej rdzennicy (hot box),

Metody te są alternatywą do suszenia rdzeni i posiadają pewne zalety:

eliminują konieczność stosowania suszarni,pieców,
zwiększają dokładność wykonania rdzeni,
skracają czas.

konieczność dobrej wentylacji,

uciążliwość odpadów ( wymagają spoiw żywicznych)

Ćwiczenie. Ręczne i m