Budownictwo stalowe obejmuje zasadniczo budowle i konstrukcje takie jak: -hale przemysowe, - dworce komunikacyjne, - hangary lotnicze, - budynki

wysokociowe, - mosty, - hale i pawilony wystawowe, - wiee i maszty, silosy, - wiee chodnicze, - wiee grnicze, - budowle w przemyle chemicznym i paliwowym. Zalety i wady stali: Zalety: - wytwarzanie elementw i caych konstrukcji w specjalnie dostosowanych wytwrniach, - obrbka elementw w specjalistycznych zakadach, - atwo zmechanizowania prac montaowych monta w kadych warunkach (ograniczenia w spawaniu), - duy wspczynnik lekkoci stali (stosunek gamma/sigma stal 5*10-6, elbet 2*10-5, aluminium 1,7*10-6 (trudno spawalne)), - atwo wzmacniania (dospawanie elementw.), - duy odzysk nieuszkodzonych elementw, - bezpieczniejszy monta, dwigi mniejszych rozmiarw, - wiksze powierzchnie uytkowe ze wzgl. na mniejsze przekroje elementw, - znikome uszkodzenia w czasie transportu, - atwo zakadania wszelkiego typu instalacji, - maa wraliwo na zmiany kierunku dziaania si, - bardzo wysoki poziom napre stycznych (0,58 wg H-M-H), - moliwo przekrywania duych rozpitoci przy stosunkowo maym ciarze na m2 (stosunek wys./d. - 1/24, 1/34 sprone, 1/11 kratowe) Wady: - korozja (straty 6 do 8 % rocznej produkcji), - maa odporno stali na wysokie temperatury, - starzenie si stali (maleje plastyczno, cigliwo), - wraliwo na udarno, - wraliwo na zmczenie dynamiczne, - krucho w niskich temperaturach (-100, -200). Konstrukcje stalowe w zasadzie ujte s w trzy podgrupy: - prtowe (krata, belka, ukady szkieletowe) 80% konstrukcji, - z blach (wykorzystujemy stan bonowy) np. zbiorniki kroploksztatne, zbiorniki do materiaw sypkich, - wiszce (mosty, stadiony) Na zwikszenie udziau konstrukcji stalowych i ich dalszy rozwj miao wpyw: - zwikszenie dostaw stali do budownictwa, - udoskonalenie metod i technologii spawania, - wprowadzenie stali wysokowartociowych (kwasoodpornych, nierdzewnych), - wprowadzenie innych jakociowo pocze na ruby sprajce oraz pocze klejonych, - wprowadzenie przekrojw zimnogitych cienkociennych (zmniejszenie zuycia materiau do 25 50 %) Budowa stali: Stal jest to stop elaza z wglem o zawartoci wgla do 2% + ladowe zawartoci innych pierwiastkw. Metalografia nauka o budowie wewntrznej czyli strukturze metali i stopw. Budowa: Istnieje cisy zwizek miedzy budow a wasnociami. Wszystkie metale maj budow krystaliczn. Atomy i czsteczki ukadaj si w sposb uporzdkowany tworzc przestrzenne siatki krystaliczne. Na og metale maja przestrzennie centryczn lub paskocentryczn siatk krystaliczn (RYS). W temperaturze 898 1401 zachodzi przemiana elaza w . Metale zalenie od temperatury zmieniaj wasnoci w duym zakresie. Polega to na zmianie pooenia atomu w siatce przestrzennej. Towarzyszy temu pochanianie lub wydzielanie ciepa. Metale jako ciaa krystaliczne s ciaami anizotropowymi oznacza to e ich wasnoci s zmienne w zalenoci od kierunku ich okrelania. Podczas krzepnicia roztopionej stali powstaj w nim orodki krystalizacji i wok nich w trzech przestrzennie przecinajcych si kierunkach narastaj z rnymi szybkociami gazie krystaliczne dendryty. Liczba krysztaw i ich wielko zale od szybkoci chodzenia. Im wiksza prdko chodzenia tym wicej krysztaw a struktura bardziej drobnoziarnista. Krysztay o regularnej budowie wewntrznej i nieregularnym ksztacie zewntrznym (rozrost krysztaw bocznych) nazywa si krystalitami, lub ziarnami, im wiksze bd ziarna tym wiksze bd rnice wytrzymaoci prbek wycitych w ronych kierunkach. Wielkokrysztaowe ciaa zoone z drobnych ziarn o rnej orientacji w przestrzeni nazywamy ciaami kwaziizotropowymi. Stal jest taki ciaem. Technologia (produkcja) stali: Surowce surwka jest podstawowym skadnikiem, rna w zalenoci od skadu i postaci wgla zawartego w niej. Skada si z 93% elaza, 7% rnych skadnikw tworzcych dwie podgrupy: a) skadniki powodujce popraw wasnoci, poyteczne dla materiau i dalszej przerbki: wgiel, mangan, chrom, wanad, molibden, krzem. b) skadniki szkodliwe : siarka, fosfor.

Surwka moe by: - biaa jeeli wgiel wystpuje w zwizku z elazem w postaci Fe3C (bardzo twardy wglik elaza cementyt) przeom jasno srebrzysty, - szara wgiel w postaci wolnej grafit, - pstra jest to mieszanka. Zawarto wgla w surwce siga 2,5 4,5%. Surowce do produkcji stali: - surwka, - zom stalowy, - topniki (przy procesach zasadowych: wapno mielone, kamie wapienny), - elazo stopy i odtleniacze (stosuje si w ostatnim stadium i po to aby wprowadzi aluminium i mangan), - rudy elaza w duych kawakach, bardzo bogata magnetyt jest regulatorem procesu utleniania rnych skadnikw - energia (paliwa: gaz czadnicowy, koksowy, ziemny, ropa, elektryczna energia). Proces przerbki surwki w stal polega na jej wierzeniu tzn utlenianiu a wic wypalaniu rnych skadnikw (gwnie wgla). Wynalazki rewolucyjne 1856 r opatentowanie przez Bessenera konwertora w postaci gruszki z zatopionymi w jej dno dyszami do wtaczania spronego powietrza. Wykadzina bya krzemionkowa, ktra umoliwiaa przetwarzanie w stal surwek o zawartoci fosforu do 0,1%, - 1878 r sir Thomas zmieni w tej gruszce wykadzin krzemionkow na zasadow, co umoliwio produkcj stali z surwki o dowolnej zawartoci fosforu, - 1864 r Siemens i Marten opatentowali piec Martenowski do wytapiania stali z gwnie ze zomu. Stal martenowska to dzisiaj o 90% produkcji stali. Proces wykonywania stali: Wsad pieca po cakowitym roztopieniu jest poddawany procesowi wierzenia czyli utleniania, a wic wypalania zbdnych skadnikw. Proces ten powinien by bardzo intensywny. Kpiel powinna si gotowa bbelki gazowe, w wyniku wydzielana si gwnie tlenku wgla CO ktry uatwia wydzielanie si innych gazw bo jest bardzo prny. Obnia si zawarto innych pierwiastkw: C,S,P. Szybko procesu wierzenia reguluje si dodatkiem rudy. Podczas procesu wierzenia naley cigle podnosi temperatur wierzenia. Cay czas bada si skad chemiczny. Po osigniciu waciwego skadu chemicznego nastpuje proces odtleniania i wykaczania wytopu. Dokonuje si tego dodatkami: elazo-mangan, krzemo-mangan lub surwki zwierciadlistej. W celu uzyskania stali uspokojonej, wolnej od CO i FeO stosuje si elazo-krzem i ostateczne odtlenienie przy pomocy aluminium (reakcja gwatowna obniajca zawarto FeO w stali) Aluminium poza odtlenieniem suy do regulacji wielkoci ziarna w stali. Krzem i glin jako bardzo powinowate pierwiastki do tlenu reaguj z rozpuszczonymi w stali FeO tworzc tlenki prawie nierozpuszczalne w pynnej stali, a zatem tworz zawiesin. Zalenie od stopnia odtlenienia rozrnia si: A) stal nieuspokojon, B) puspokojon, C) uspokojon. Stal A) odtlenia si tylko manganem. Obnia to zawarto FeO w stali jednak nie na tyle, by zapobiec reakcji FeO+C=Fe+CO, ktra to zapocztkowuje spadek rozpuszczalnoci FeO w pynnej stali co powoduje wrzenie. Wlewka i wntrze wlewka po zakrzepniciu zawiera duo zastygych pcherzykw CO oraz charakterystyczn stref segregacji w grnej czci wlewka. Prno jest tak dua, wystpuje kompensacja si skurczu. (RYS). Stal B) odtleniona silniej za pomoc 0,15% krzemu. Obnia to istotnie zawarto FeO w pynnej stali nie hamujc jednak cakowicie w/w reakcji. Wlewek krzepnie bez wrzenia spokojnie ale ma zakrzepnite pcherzyki CO w znacznie mniejszej liczbie. Wystpuje pewna kompensacja si skurczu (mniejsza). Wlewek bez strefy segregacji. (RYS). Stal C) odtleniona krzemem od 0,15% do 0,35% oraz aluminium w ostatniej fazie. Wlewek krzepnie spokojnie bez wydzielania gazw. Stal cakowicie odtleniona i odgazowana. Wystpuj znaczne efekty skurczu z jam wsadow wcznie (RYS). Stal A) nadaje si do wszystkich konstrukcji nawet obcionych dynamicznie, stal B) ju tylko do niektrych obcionych dynamicznie, stal C) do elementw drugorzdnych. Stal odlana do form nosi nazw staliwa. Czyli bardzo krucha, nie ma struktury wknistej. Obrbka cieplna stali to zesp zabiegw cieplnych pod wpywem ktrych zmienia si struktura stali, zmieniaj si jej waciwoci fiz., chem., mech. W przypadku stali zmiany te s dokonywane w duym zakresie. Zabiegi termiczne: - wyarzanie, - hartowanie, - odpuszczanie, - przesycanie. Wyarzanie to nagrzanie stali do odpowiedniej temperatury, wygrzanie jej na wskro i ostudzenie (wyarzenie normalizujce jest to wyarzenie do obszaru austenitu 9000C, wygrzanie i ostudzenie stali. Uzyskuje si przez to struktur rwnomiern, drobnoziarnist o b. dobrych wac. mechan.), (wyarzenie odprajce ma na celu zmniejszenie napre wasnych od przerbek plastycznych na gorco i zimno, spawania i innych, bez wyranych zmian strukturalnych. Temperatura ok. 6500C. Wygrzewanie na wskro, a studzenie z caym piecem do 14 dni). Temperatura wyarzania powinna by wysza od temp. W ktrej stal znacznie obnia swoj wytrzymao (5000C 50%) a rosn jej cechy plastyczne. Wystpuje tu plastyczne praformowanie krysztaw. (wyarzanie rekrystalizujce ma na celu usunicie zjawiska zgniotu (przekroczenie granicy plastycznoci na zimno). Stosuje si po kuciu, walcowaniu, giciu na zimno. Istotne zmiany struktur zachodz w temperaturze rekrystalizacji. Zjawiska zachodzce poniej temp. Rekrystalizacji nazywa si nawrotem, a w temp. rekrystalizacji nazywa si rekrystalizacj).

Hartowanie stali polega na nagrzaniu stali do temperatury powyej A3 (9000C) dla stali podeutektoidalnych lub powyej A1 (7230C) dla stali nadeutektiodalnych, wygrzaniu w tej temperaturze dla otrzymania struktury austenitycznej w stalach podeutektoidalnych lub struktury austenityczno-cementytoej w stalach nadeutektoidalnych i nastpnie gwatownym ostudzeniu. Celem hartowania jest otrzymanie struktury twardej, martenzytycznej zapewniajcej stali: du twardo i wysok odporno na cieranie. Dodatkowo uzyskuje si te wzrost wytrzymaoci stali (ale nie jest to celem hartowania). W stalach nadeutektoidalnych otrzymuje si struktur martenzytyczna z nierozpuszczonym cementytem (Fe3Cl). Hartowaniu mona poddawa tylko stale o zawartoci wgla min 0,25%. Odpuszczanie jest to zabieg do elementw uprzednio podhartowanych. Suy to polepszeniu waciwoci plastycznych przy jednoczesnym usuniciu napre pohartowniczych. Wysoko temperatury odpuszczania 150-6500C. Przesycanie polega na nagrzaniu stali do temperatury w ktrej jeden lub kilka skadnikw przechodzi do roztworu staego (bez przemiany alotropowej), wygrzaniu w tej temp. i szybkim ochodzeniu. W stalach mikkich usuwa to cementyt 3-rzdowy, wydzielany na granicach ziarn ferrytu. Stal nagrzewa si do temp. 650-6800C. Wygrzewanie + studzenie w oleju. Dziki podgrzaniu cementyt rozpuszcza si w ferrycie i nastpnie dziki szybkiemu ostudzeniu nie moe si z niego wydzieli, wic pozostaje przesycony ferryt. Stal jest bardziej mikka i plastyczna. Ta struktura nie jest jednak zbyt twarda i atwo daje si wytrci z rwnowagi. Wydzielenie si z roztworu przesyconego skadnika przesycajcego nazywa si starzeniem wystpuje drobna druga faza. Obrbka cieplna polegajca na przesyceniu i starzeniu nazywa si utwardzeniem dyspersyjnym. Starzenie to wydzielenie si rnych skadnikw przesyconych. Stal staje si twardsza, b. wytrzymaa, ale zmniejsza si cigliwo stali, stal staje si b. krucha (nieodporna na udary). Przyczyna starzenia ley w zmiennej rozpuszczalnoci niektrych cia w ferrycie w zalenoci od temperatury. Skonno do starzenia zwiksza si po przekroczeniu granicy plastycznoci na zimno, czyli zniszczeniu siatki krystalograficznej. Ochrona polega na dodaniu pierwiastkw powodujcych chemiczne wizanie si z ciaami powodujcymi starzenie, tworz si nowe zwizki. Tymi ciaami s najczciej mangan, krzem, glin, tytan. Stal uspokojona za pomoc krzemu i glinu nie jest skonna do starzenia. Cechy charakterystyczne stali: - wytrzymao prba rozcigania, - udarno odporno na uderzenia lub gwatowne zginanie, - cigliwo zdolno stali do gicia, spcznia, przecigania (zmiany ksztatu na zimno), - kujno zdolno do swobodnego formowania w temperaturze biaego aru bez zmiany wytrzymaoci, - twardo odporno na wgniatanie innych stali twardych lub kocwek diamentowych (dla stali wglowych Rm=0,36HB, dla stali niskostopowych Rm=0,34HB), - spawalno nie ma stali niespawalnych (stal topi si w temp 15290C). Wytrzymao najwaniejsza jest granica plastycznoci (stosunek l/d =10 lub 5. Std prbki 10-cio lub 5-cio krotne) Wykres sigma/epsilon (RYS) RH granica proporcjonalnoci Hooka jest to naprenie do ktrego odksztacenia s proporcjonalne do napre (wykres liniowy), RS granica sprystoci jest to naprenie odpowiadajce odksztaceniu 0,01%, Reg granica sprystoci grna, jest to naprenie po osigniciu ktrego nastpuje plastyczne pynicie, czyli wzrost wydue bez wzrostu naprenia. Punkt 4 jest to punkt wzmocnienia stali odksztacenia ( l/l = 15%, od punktu 3 do 4 l/l = 0,13 0,17% , w punkcie 5 20-30%) Udarno okrela si jako prac potrzebn do zamania prbki. Suy to ocenie cech plastycznych stali. Badanie motem Charpiego na prbkach dugoci 55 mm i przekroju 10 x 10 mm. Prbka ma podcicie z jednej strony (karb osabiajcy) (RYS). Mamy 5 odmian plastycznoci wg ISO A,B,C,D,E zalenych od progu udarnoci i temperatury badania. Odmiana A bez badania udarnoci bez okrelonej temp. pozostae odmiany udarno 35J/cm2 i odpowiednio temp. 20,0,-20,500C. Stale kriogeniczne stale wysokostopowe (nikiel 13%) do 1600C odmiany F,G,H odpowiednio przy takim samym progu udarnoci do temperatur 80,-120,-1600C.Dla stali wysokich wytrzymaoci, niskostopowych, prg udarnoci 50J/cm2 oznaczane s podwjnym symbolem np. AA,BB. Dla stali specjalnych stosuje si inne skale plastycznoci i inne wymagania. Dla karbu Mesnagera U stale R,J o progu 30J/cm2 i temperatur 40 i 200C. Wytrzymao stali na dziaanie wysokich temperatur: Stal jest materiaem ognioochronnym a nie ognioodpornym. Przy podgrzaniu do 5000C wytrzymao stali spada 50%. Przy zwikszaniu temp. do 250-3000C wytrzymao wzrasta by potem nagle si zaama. Podobnie jest z granic plastycznoci. Modu Younga spada cay czas liniowo. Wyduenie w temp. 7000C wynosi 70%. Stosuje si stale aroodporne (drogie) w miejscach o wysokich temperaturach. Stal ma wymagania ochrony przeciwpoarowej (konieczne zatwierdzenie atestu ogniowego). Stosuje si ochron stali: odcicie rda ciepa mur osonowy klinkierowy, okadzina betonowa (3cm na siatce daje 1h i wicej), okadziny prefabrykowane, natrysk z wkien szklanych, specjalne pczniejce farby ochronne. Typy korozji: - w wyniku dziaania kwasu wglowego(CO2)-w wyniku zmian elektrochemicznych - w wyniku zmian czysto chemicznych. Korozje wystpuj w naturze mieszane Nie chroniona pow. Stali skada si z ogniw galwanicznych .Czsteczki te s anodami ,a wszystkie inne jak zendra, zgorzelina tlenki ,sk. stopowe, wysady wglikowe stanowi katod Elektrolitem jest wilgo atmosferyczna . Atomy Fe rozpadaj si w elektrolicie na kation Fe i dwa elektrony .Kationy s przycigane przez stal i szybko by utworzyy warstw ochronn gdyby nie to e wolne elekt. przechodz przez metal do katody. Na

jej powierzchni nastpuje rozpad wody na 2OH- oraz wolny wodr 2H. Kationy elaza cz si z 2OH- tworzc Fe(OH)2 , ktry w postaci jasnego nalotu osadza si na anodzie .Te chwilow rwnowag psuj atomy tlenu rozpad si w elektrolicie, gdy cz si one z H i tworz grupy OH- i dalej cz si z Fe(OH)2 tworz Fe(OH)3 .Ju lun, gbczast odstajc od podoa rdz. Rodzaje korozji w budownictwie: - atmosferyczna 96-98% - ziemna-wodna-chemiczna- pod wpywem prdw bdzcych - napreniowa i midzykrystaliczn ,nie maj oznak pkaj krysztay ,trudno je opanowa. Jak walczymy z korozj? - stale nierdzewne, s trudnospawalne i 10-50x drosze.-powlekanie, odcicie od wilgoci w powietrzu. Powoka malarska4-6 warstwa. Dolne to podkad np. minia oowiana60%,cynkory,cynkany i inne farby pasywujce podoe. One stanowi rzeczywiste zabezpieczenie. Musz by doskonale przyczepne .Warstwy gruboci moliwie najciesze30-50 mikronw. Sumaryczn grubo 150-200 ,kolejne warstwy nakadane po wyschniciu poprzedniej- to gwarantuje idealn przyczepno i eliminuje skurcz .Na to 2-3 warstwy nawierzchniowe ,ktre chroni dolne przed zniszczeniem mechanicznym. Rne kolory warstw dla sprawdzenia . Najwaniejsze jest oczyszczenie powierzchni w stopniach czystoci:1 st czystoci-tylko piaskowanie lub rutowanie. Powierzchnia metaliczna srebrzysta +poysk.2 st czystoci-j/w ale nie tak dokadnie, inne metody mechaniczne szlifierki skrobaczki opalanie .Powierzchnia moe by matowa ale bez rdzy i zgorzeliny i bez tlenkw ,dopuszcza si mae plamki tlenowe o powierzchni do 0,2cm2 cile przylege do podoa w iloci do 10% .Powierzchnia nie moe pyli.3 st czystoci pow niejednolita ,bez rdzy i zgorzeliny luno przylegej czyszczenie mechaniczne rczne. Metalizacja - pokrywanie innym metalem np. cynkiem(wanny 12 metrowe)Cynkowanie zabezpiecza na 50 lat. Wiee i mosty. W PL w temp.460stopni cynkujemy, w Niemczech 760-to daje lepsze wyniki. Mona cynkowa lub aluminiowa przez natrysk. Metalizacj stosujemy coraz czciej . Cynkuje si ok. 80-85%konstrukcji(na zachodzie). Powoki z tworzyw sztucznych - przed agresja chemiczn. Tworzywa naley dobra do skadu chemicznego medium korodujcego. Stosujemy rne gruboci powok .Najczciej stosujemy w kominach i kanaach. Okadziny z rnych rodzajw gumy - skad gumy dobrany odpowiednio, najtrudniej zawsze wykona styki. Rodzaje stali (ponad 100 odmian w budownictwie): - wglowa zwykej jakoci StO (maa wytrzymao konstrukcje 2 i 3-rzdne, nie podlegajce wymiarowaniu wytrzymaociowemu). - wglowe wyszej jakociSt3(S,X,Y),St4-stale do wszystkich konstrukcji, na obciazenia statyczne i dynamiczne. - niskostopowe - 18G2(G2A),18G2AV(z vanadem),18G2Acu(lepsze na korozje),15GA,15G2ANNb(z niobem),15HNMBa(z barem),15G2VA zamiennik 18G2A - wieloskadnikowe,13HNMBa, 14HNMBCu i inne - specjalne o zwikszonej odpornoci na korozj :CORTEN,10H,10HA,10HAX, produktem ich korozji jest warstwa tlenkowa-szczelna i silnie przylegajca do podoa .Produkt korozji zabezpiecza konstrukcj. Nie stosuj tam gdzie s cierania i uszkodzenia - zboe, piach, cement. - kwasoodporne (40 rodzajw) - kriogeniczne(do niskich temp) s wysokostopowe. Maj do 12% niklu. - aroodporne(wiele rodzajw) 10-30x drosze od zwykej. Ponadto stosuje si:St3M-o dobrej udarnoci St2N i St44Nna ruby ,nity i sworznie,-34GS,60GS,35SG-twarde,D90-wysokowglowa 10x wytrzymalsza od zwykej .Stosuje si na cigna, kable, struny. 240 kN/cm2-do 1,5 mm, 160kN/cm2- do5-7mm, Stal sprynowa - stal wysokokrzemowa 45S.Odnosimy naprenia pierwotne do granicy plastycznoci oraz udarno dodatkowe charakterystyki to spawalno, udarno, kujno. Wyroby: - prty okrge (nity, ruby) od 5,5 150 mm, dugo do 14-15 m - paskowniki 20-150mm szerokoci, walcowany jednokierunkowo, grubo 6-40 mm, dug. do 9 m. - pseudopaskowniki 151-700 mm szerokoci, walcowane dwukierunkowe s to uniwersalne. Na pasy do cikich blachownic, grub. 5-55 mm. dl. do 14 m. - ktowniki - rwnomierne, - nierwnomierne: o stos. bokw 1:2, o stos. bokw 2:3. walcowane: 15x15 mm, 200x200 mm w nierwno 200, ktowniki do 100 mm (co 5 mm id pki)Pow. 100-200 (co 20 mm), gruboci plek, co 1mm lub 2 mm np. 7,9,11 lub 8.10,12 i inne. Produkcja ciga do 120 m. - teowniki wysoki h:b=1:1, niski stos. wys. podst. 1:2, - ceowniki do 330 mm normalne 12% pochylenia stopek, pocienione-(rednik),ekonomiczne-(rednik i zmiana kta), rwnolegocienne. - dwuteowniki zwyky, o pocienionych rednikach, ekonomiczne, rwnolegocienne (pasy) I PE atwo spawane,

szerokostopowe HEB do 300 mm wys. = szer. Pasa Pow.300 mm szer. pasa 300 do 600 mm (USA, Japonia 1200 mm). Poza walcowanymi huty dostarczaj spawane we wszystkich ukadach geometrycznych KS,HKS,PBS,KSH z blach. - szyny - kolejowe (np. jako odzysk, - do wzkw, do suwnic natorowych. - szyny zwyke S18-S24, S42-S60-S49. - szyny dwigowe SD (specjalne), szyny kolejowe wys. 180 mm, Wysokoci SD-wysoko grna, 65-szeroko podstawy 175 mm,75,85,100-szer. Podst. 200 mm - blachy walcowane-gadkie, cienkie do 5mm grube 5-10mm,-eberkowe,blachy na pomosty, wystpuj garby, by zmniejszy polizg ,dla bezpiecznego chodzenia eberka wystaj 1,2-1,8mm. Blachy walcuje si w arkuszach w wymiarach 1000x2000mm lub1500x3000mm, oraz zalenie od gruboci o szerokoci 1500x3500mmm do dugoci 18 m. Najczciej do 6m(due zbiorniki).- rury - walcowane(konstrukcyjne) ,bezszwowe , rednice od20-508mm(skoki dowolne)zawsze rednica zewntrzna, bo s rne gruboci cianek od 2,5-30mm,rury mog by walcowane na gorco lub na zimno. Rura konstrukcyjna bezszwowa ma na kocu liter K:-spawane od rednicy 100mm do 8 m. Spawane mijankowo ,by nie zwiksza napre po spawalniczych. Spawamy te spiralnie.- wytaczane - blachy nieckowe, ma to zmniejszy drgania zmczenie+ atwa korozja.-blachy faliste, eberkowe ruby nity, sworznie.- zimnogite dotyczy wyrobw z blach o gruboci 1,52,5mm,ale te do 10mm.wykonujemy supy i belki. korzyci materiaowe 20-30$a nawet w 3D lub ramach do 50%. Wymiarowanie: - zasady: wymiarowanie jest kompromisem midzy moliwie najwikszym bezpieczestwem a ekonomia budowli. - czynnoci: - obliczenie si wewntrznych, napre odksztace, przemieszcze, - okrelenie wasnoci mechanicznych materiau wraz z okreleniem przekrojw elementw zapewniajcych wymagane bezpieczestwo, Rozpatruje si na kilka schematw statycznych przyjmujc najlepszy. Naley rozpatrywa ukady paskie i przestrzenne lub uprzestrzennione ukady paskie.Konstrukcje stalowe wymiaruje si z uwzgldnieniem 3 warunkw wytrzymaoci,sztywnoci, warunek statecznoci (lokalnej i globalnej).Metody wymiarowania: -napre dopuszczalnych:k1-tylko obcienie zasadnicze k2-zasadnicze+dodatkowe,wsp. Pewnoci1,58-1,68(pierwszego rodzaju) i 1,4(drugiego rodzaju)-napre granicznych zmodyfikowano obcienia, 0,87Re- s bardzo wysokie.-stanw granicznych. Model ciaa spreysto plastycznego. Przy czystym zginaniu uzyskanie przegubu jest niemoliwe. Moment graniczny sprystoci plastycznej = momentowi przegubu plastycznego.Od si poprzecznych wystpuj naprenia One szybko wytworz przegub plastyczny. RYS. Przyspiesza wystpuje przegub plastyczny- zoony stan napre z=(x2+y2-x *x+32) . RYS. Opis rysunku: Prosta 1-1 graniczny stan momentu sprysto plastycznego( czyli wysoko jdra plastycznosci= 1/10h) , m-n odksztacenia w powyszym stanie .Odciamy belk w strefach cakowitego uplastycznienia , odksztacenia cofajc si troch .Ukad wraca do postaci poredniej 2-2 po odcieniu. Ukad gotowy do kolejnego obcienia. Po docieniu ukadu wraca do postaci 1-1. Przy kolejnych cyklach obciania narastaj ugicia, wwczas zaleca si wymiarowanie na wskanik wytrzymaoci redni = (Wplast.+Wspr./2), Wplast.=caka od 0 do y1 (bydy)+ caka od 0 do y2(bydy). Stosunek momentu plastycznego do momentu granicznego sprystego bdzie zalee od przekroju poprzecznego elementu zginanego. Rys. stosunek =(Mplast./Mspr) Belka kratowa najlepszy element na zginanie. Ugicie belek w stanie sprysto-plastycznym. Ugicie mona oblicza podobnie jak w stanie sprysym. y = caka od 0 do h(M1d) , M1- moment od siy 1(wirt.) zaczepionej w punkcie liczenia ugicia ,d - elementarny kt obrotu, d=Mdx/Dgs, Dgs- sztywno na zginanie sprysta ( dla belek EJ), w stanie spr- plast. EJ. Rys. opis rysunku .I-strefa cakowicie sprysta , II-strefa uplastycznina w obrbie pasw ,III- strefa uplastyczniona w obrbie rodnika , dopuszca si wcignicie strefy II troche do I i do III , dzielimy na p. Poczenia: - stae (nitowane,spawane , zgrzewane, klejone , mieszane), - rozbieralne (ruby-sprajce lub zwyke ,sworznie). Najczstsze to poczenia spawane. Sa bardzo dobre .S stale dobrze i sabo spawalne(trudno). Nie ma stali niespawalnej. Mog by rne wytrzymaoci. Poczenia sworzniowe- do wytwarzania przegubw w poczeniach np. sup+dwigar, sup+fundament, do obrotowego stawiania kominw. Rys.(kratownica ze sworzniami w wzach) sworze 50-100mm . Poaczenia rubowe stosuje si: - gdy poczenie nie moe by wykonane na montau, - gdy cznik ma pracowa na rozciganie ,

- gdy czy si elementy lane, - gdy utrudnione jest nitowanie i spawanie. ruby o gwincie ... wg . skali Sellersa , ruba szecioktna. Gwint ostroktny. ruba surowa: trzpie z bem ,przy nagwintowywaniu trzpienia na caej dugoci 0,5;0,33;0,67-d. trzpienia oraz z nakrtki i podkadki 0,25. Nakretka wysoko 0,8d ,eb wys. 0,65d . Podkadka w rubie dopuszcza si wejcie gwintu w obrb czonych elementw na 1,5 zwoju.. Do konstrukcji M10-M30 zaleca si jednak M30, s jednak wyjtki ,ruba szecioktna M10<M12<M16<M20<M24<M27<M30 Rys. opis rysunkw ruba zakadkowa na montau , ruba + otwory na montau , ruba ciasno pasowana ,ruba specjalna z nakrtk czworoktn , eb z przodu nakrtka z tyu , ruba sprajca skrcana momentem sprajcym . ruby zbiene do czenia pakietu 4-5 blach . nie ma lepszego poczenia dla pakietu blach. Rozwierca si blachy a potem rozwiertakiem stokowym. W eb bije si motkiem.ruby zbiene z dwustronnymi nakrtkami. Rys. Wkrty do stali: - ruby kotwowe - ruby moteczkowe , nakrtka rzymska- gwint prawy oraz lewy jednoczenie . Poczenia na ruby zwyke mog by wykonane ze rub: -zgrubnych 8-52mm (wytaczane) , moe by niecentryczny ukad ba, dlatego mog by wykonywane jako tymczasowe montaowe , nie podlegajce obliczeniu ; - redniodokadne najczstsze , wszelkie poczenia obliczenia, bez wzgldu na ;- pasowane, bez luzw (toczone, B.Biaa z dok. 0,05mm) Wytrzymao ruby zaley od rednicy i klasy materiau (rne stale) .Zalenie od klasy rni si znacznie nonoci rub . np.M20-5,8 .Powszechnie stosowane klasy to 3,6 ;4,6 ;4,8 ;5,6 ;5,8 ;6,6 ;8,8 ;10,9 ;12,9 ; pierwsza cyfra oznacza 0,1 granicy wytrzymaoci na rozciganie , druga to 0,1 procentowego stosunku granicy plastycznoci do granicy wytrzymaoci ;np. 4,6 granica plastycznoci 60% , iloczyn tych cyfr podaje graniczn plastyczno w KN/m2 Poczenia nitowane wykonywane na gorco . Nit surowy trzpie + eb ,na pewnej czci trzpie jest zbieny . by rne , podstawowe to by kuliste zwyke. Rys. opis rysunkw : kulisty zwyky , wpuszczany o bie paskim , soczewkowe , kulisty powikszony tzw. szczelno-mocne na due obcienia i konstrukcje o duej szczelnoci (zbiorniki) ; rednica trzpienia nitu jest mniejsza o 1mm od rednicy otworu czonych elementw.; Zaklepywanie nitw na gorco ,ale min o <11mm. rednic obliczeniow nitu jest rednica otworu czonych elementw; Zaklepywanie to 2 etapy:1) spcznianie - trzpienie nitu w otworze , po zakoczeniu spczniania powinna nastpowa faza 2 , formowanie zakwki, std te ograniczenia dugoci trzpienia nitu do jego rednicy. Zakoczenie zaklepywania + formowanie zakwki musi si odbywa w temp. 600,500 0C . Nit stygnie do temp. otoczenia i w wyniku si skurczu wywouje znaczne siy docisku czonych elementw. Naprenia rozcigajce w nicie przekraczaj 0,5-0,7 granicy plastycznoci. Poczenia zakadkowe. W pierwszej fazie elementy pracuj na tarcie ( to poprawia wytrzymaoc zmczeniow poczenia w przypadku gdy dynamiczna cz obcienia mieci si w nonoci na tarcie elementw czonych ). Ta faza pracy na tarcie przekazuje do 0,3 nonoci ( to jest duo). Stosujc specjalne technologie zaklepywania uzyskuje si zwikszenie dugoci trzpienia do 8 ,a nawet 10d. Sposb 1 - czciowe schadzanie trzpienia nitu ( na czsci przeznaczonej na zakwk). Cz t schadzamy do okoo 1500C , w pierwszej fazie nastpi dokadniejsze wypenienie otworw i po zakoczeniu wpdu nastpuje formowanie zakwki Sposb 2 - przez stosowanie dwustopniowych gowic nitach. W pierwszym etapie stosuje si nakadki tulejowe nie pozwalajce na formowanie zakwki przed zakoczeniem wpdu. Po zakoczeniu wpdu nakada si gowice stosownie do rzdanego ksztatu zakadki. Polegajcy na stosowaniu specjalnych obcgw po zakoczeniu zdejmujemy obcgi i zaklepujemy zakwk dowoln gowic. Wady niedopuszczalne ( z szeregu okrelonych norm): - nit luny , - nit z czciowo nie przylegajcym bem lub zakwk , - nit z bem pknitym lub zakwk , - niedokadne wypenienie otworw czonych elementw. Badamy to przy pomocy opukiwania . Niedokadne wypenienie otworu sprawdza si patrzc na zakwk ,ktra jest wiksza.Naprawa to wymiana na nowe tylko! Praca nitu Rys. nity powinny pracowac gwnie w poczeniu zakadkowym , a zatem na cinanie i docisk. Dopuszcza si prace na rozciganie , jednak nie wycznie na rozciganie. Dopuszczalne obcienie nitu na rozciganie to 0,3Rm*A ruby sprajce - idea pochodzi z nitw ,zasada: obcienie przenoszone przez tarcie czonych elementw. Istota w wykonaniu jakoci poczenia np. doczoowe z dokadnoci aptekarsk . Zalety pocze sprajcych-zcza cakowicie rozbieralne, - zcza zakadkowe pracuj na tarcie stosowanie duych powierzchni czonych elementw , dlatego nie wystpuje tu niszczenie cznikw i wyrabianie otworw ,- ze wzgldu na przenoszenie siy przez tarcie w wielu przypadkach , mona nie uwzgldnia osabienia przekroju, a we wszystkich wystpuje znaczne zmniejszenie osabienia. ,- nie ma potrzeby okresowej kontroli i wymiany cznikw w obcieniach dynamicznych . Minusem s straty opnione (relaksacja i pezanie) , ktre powoduj kilkuprocentowe zmniejszenie nonoci . Stal na ruby o wysokiej wytrzymaoci odksztacenia. W rubach ze wzgldu na due siy docisku stosuje si

dwie podkadki,(pod eb i pod nakrtk). S wiksze i o trzech grubociach 3mm dla rub o do 14mm , 4mm 14mm 24mm, 5mm >24mm. Podkadki s fazowane na obu krawdziach . Klasa podkadki 10. Nonoc zaley od przygotowania powierzchni, wspcz. tarcia moe wzrosn z 0,2 do 0,55. dodajemy klej , a w niego opiki kurdynowe , ktre sa wgniatane w element ( f nawet 0,7 w laboratoriach) . ruba sprajca jest bardzo dokadnie wykonana , ma podtoczenie pod bem , by docisk do podkadki by jak najlepszy. Dokrcamy kluczem pneumatycznym lub dynometrycznym. Rys. opis rysunkw: : poczenie zakadkowe, po. doczoowe .Sia sprajca w rubie zawsze jest taka sama np.100 t. Zmienia si tylko pochodzenie tej siy . ruba nie doznaje zmczenia dynamicznego. ruby spra si w kolejnoci zaznaczonej przez projektanta . Sprawdza si odpowiednie dokrcenie rub. Rnica 1/6 obrotu. Obliczenie opiera si gwnie na sprawdzeniu nonoci cznikw cinanie lub docisk w poczeniu zakadkowym oraz rozciganie w poczeniu doczoowym. Tutaj moe wystpi zoony stan napre , np. w przypadku braku stolikw podpierajcych i wwczas obcienie prostopade do cznikw bd przenoszone przez docisk lub przez cinanie albo przez tarcie w stykach spronych. Poniewa uprzestrzennienie stanu napre powoduje obnienie nonoci ruby , naley unika tego typu rozwiza. Poczenia spawane - spawanie to proces stalego cieplnego laczenia metali. Rozroznia si spawanie lukowe i gazowe.Konstrukcje obliczone wytrzymal wykonuje si wylacznie za pomoca spawu lukowego, czyli za wykorzystaniem energii luku elektr. Spawanie gazowe za pomoca acetylenu wylacznie do elementow galanterii budowlanych i elementow czasowych, nie podlega sprawdzeniu wytrzymalosc. Spawanie ukowe dzielimy na: - spawanie elektroda topliwa: - za pomoc elektrody otulonej, - spawanie lukiem krytym pod topikiem, - w oslonie gazow ochronnych, - spawanie elektroda nietopliwa: - elektroda wglowa lub wolframowa, - spawanie atomowe, - spawanie w osonie gazow. Spoina - cz zcza skadajca si z metalu stopionego podczas procesu spawania. Moe ona wycznie powsta ze stopionego rodzimego albo przy udziale materiau dodatkowego doprowadzonego z zewntrz zwanego spoiwem. Podczas spawania metal w mniejszym lub wikszym zakresie przechodzi przez faz ciek, wic bdzie w niej wykazywa wiksze powinowadztwo z gazami powietrza czc si z nimi lub rozpuszczajc je w sobie. Jedno i drugie pogarsza znacznie wasnoci mech zcza. Walczymy z tym poprzez stosowanie ronych procesw spawania w zalenoci od rodzaju stali. Krzepniecie spoiny z uwagi na mae jeziorka roztopionego metalu przebiega stosunkowo szybko, co wywiera istotny wpyw na struktur tej partii materiau rodzimego w ktrej pod wpywem ciepa spawania bd zachodziy rne zmiany strukturalne. Zakres zmian i szeroko poszczeglnych stref s zmienne w duym zakresie i zalene od wielu czynnikw. Wyrnia si kilka specyficznych stref o zrnicowanych w stosunku do siebie zmianach:1529C- temp topnienia stali, 1 strefa- czciowe roztopienie, 2 strefa- 1480-1100C- przegrzanie, 3 1100-860 normalizacja zupen, 4 860- 700 normalizacja niezupen, 5- 700- 500 rekrystalizacja, 6- 500-200 krucho na niebiesko. W strefie 1 wystpuje czciowo roztopiony materia przemieszany ze spoiwem, w 2 wystpuje struktura gruboziarnista, przechodzca w struktur Wudmanstedtega, charakteryzuje si znacznym spadkiem udarnoci, 3 i 4- struktura drobnoziarnista, wasnoci mech na ogol lepsze ni przed spawaniem, 5 ziarna zgniecone podczas obrbek rnego typu ulegaj odbudowie osigajc czasem rozmiary wiksze od ziaren przed zgniotem i odwracajc w czci lub caoci efekt zgniotu, 6 tu wystpuje wzrost wytrzymaoci przy spadku wydualnoci i udarnoci. W stalach nieuspokojonych jest to ponadto strefa intensywnego starzenia si materiau. Przy spawaniu, przy wikszej liczbie spoin stosuje si stale uspokojone lub puspokojone, by zagodzi powysze niedomagania. Zakres stref jest zmienny i zaley od metody i parametrw spawania. Najszersze strefy wpywu wystpuj przy spawaniu gazowym a najwsze przy spawaniu automatem pod topikiem lukiem elektr.. budowa spoiny jest zwykle dendrytowa- ziarna s uoone kierunkowo, a w osi symetrii spoiny wystpuje koncentracja zanieczyszcze, co wpywa na obnienie wytrzymaoci zmczeniowej. Wiksze osabienia bd w spoinach grubych , ktre naley ukada warstwowo, bowiem ukadanie kadej kolejnej warstwy powoduje normalizacje zupen. Poprzez spawanie takie zawa rwnie stref wpywu ciepa i wpywa dodatnio na odcinek przegrzania co wie si ze zwikszeniem udarnoci i wydualnoci. Podczas spawania na pynny metal dziaa otaczajca atmosfera gazy z otulin, skadniki materiau rodzimego i skadniki ulotwrcze.. zasadniczo gwnie zachodzi utlenianie metalu i redukcja tlenkw. Otuliny elektrod wytwarzaj atmosfer ochronna odcinajca dostp gazw atmosferycznych do spoiny, odcinaj take dostp tlenu. Niektre ze skadnikw otulin wi si z tlenem tworzc z nim tlenki przechodzc do warstwy ulowej, s to gwnie wgiel krzem i tytan, mangan.. siarka wolna w spoinie tworzy siarczek, ktry wydziela si na granicy ziarn i wywouje pknicia spoiny na gorco. Podobnie zachowuje si wodr. Ogranicza si ilo wodoru w spoinie poprzez suszenie elektrod, czyszczenie krawdzi z organicznych zanieczyszcze oraz chroni stref spawan przed dziaaniem opadw.

W zczu spawanym rne warunki stygnicia oraz skurcz materiau wywouj stosunkowo znaczne zrnicowanie struktury oraz naprenia pospawalnicze. Podstawowym oznaczeniem dla okrelenia spawalnoci stali ma tzw rwnowanik wgla.(Ce) Jest to zapis ujmujcy w rnej konfiguracji % zawarto rnych mikroskadnikw stali, ktre w rnych stalach bd rnie wpyway na wasnoci mech zcza. Jeeli Ce <0.38 to stal w zakresie do grub 20mm jest atwo spawalna, 0.38- 0.42 to stal jest spawalna z ograniczeniami, jeli Ce wiksze od 0.42 to trudno spawalna. Jeeli blacha grubsza od 20mm aby uzyska te same wl spoiny musi ulec obnienie, Ce=0.3 dla atwospawalnych. Wytrzymao poprawnie wykonanej spoiny jest przy obc statycznym nie mniejsza ni wytrzymalosc materiau rodzimego. Mniejsza jest wytrzymalosc zmczeniowa. Podwyszamy j poprzez wyaanie odprajce przez zeszlifowanie nadlewu spoin czoowych oraz zakocze spoin pachwinowych. Spawanie sufitowe- moliwe dziki temu ze wypadkowa sil grawitacji roztopionej masy spoiny , siy elektrody luku, podmuchu gazow otulin elektrod jest zawsze skierowany ku czonemu elementowi. Rodzaje spoin: czoowe i pachwinowe: otworowe, bruzdowe, kroplowe, przerywane. Odmiana spoin czoowych s spoiny kokowe- nity spawane. Spawanie elementw konstrukcyjnych wymaga stosowania elektrod otulonych. Tylko w automatach z lukiem krytym drut spawalniczy nie musi posiada otuliny. Otuliny wywouj istotny wpyw na wasnoci mech zcza. Rozrniamy otuliny :cienko- rednio- grubo-otulone odp dla 10%, 10-40%, pow 40% gr otuliny w stosunku do rednicy drutu elektrody. Elektrody posiadaj o rnych skadach pod wzgldem chem: kwane- zasadowerutylowe- rutylowokwasne- utleniajace-celulozowe. W otulinach kwanych i rut-kwas wystpuj due iloci tlenku elaza tytanu i manganu. Elektrody te stosuje si do stali atwospawalnych. Elektroda zasadowa o zawartoci wglanu wapnia i magnezu stosuje si je do spaw stali niskostopowych o podwyszonych wytrzymaociach. Spawa si nimi tylko przy uyciu prdu staego. Skadniki otulin elektrod: - skadniki jonizujace przestrze ukow, - skadniki ulotwrcze: granit i rudy elaza, - skad upynniajce uel: rutyl i fluoryt - skadniki wice mas otulinowa: lepiszcza , - skadniki gazotwrcze : celuloza i mczka drzewna, - skadniki stopowe uszlachetniajce spoin: nikiel i molibden. Drut elektrody powinien posiada jak najmniej siarki i fosforu max 0.03% kadego z nich.