ZAJĘCIA LABORATORYJNE

MATERIAŁY NARZĘDZIOWE
Ewa Zielińska Prowadzący: Data ćwiczenia:
nr indeksu: 135278 dr inż. Piotr Dziarski 16.03.2020r.
WIMiFT - IM
Rok 3, sem. VI
Temat: Obróbka cieplna stali narzędziowych.

1. Skład chemiczny stali NC10

C [%] Mn[%] Si [%] P [%] S [%] Cr [%]

1,5 - 1,8 0,2 - 0,5 0,2 - 0,5 max. 0,03 max. 0,03 11,0 - 13,0

2. Badane próbki

A. Stal NC10 hartowana 1000℃ / olej

węgliki stopowe

martenzyt

B. Stal NC10 hartowana 1000℃ / olej; odpuszczana 200℃ / 2h

martenzyt niskoodpuszczony

węgliki stopowe
C. Stal NC10 hartowana 1000℃ / olej; odpuszczana 700℃ / 2h

węgliki stopowe
(charakterystyczny kulisty
kształt)

martenzyt wysokoodpuszczony

Zawarte w stali pierwiastki stopowe zwiększają hartowność materiału. Pozwalają na hartowanie stali
stopowych w oleju lub powietrzu, co sprawia że zmiany wymiarowe obrabianej części są dużo
mniejsze niż w przypadku procesu przeprowadzonego w sposób tradycyjny. Przeprowadzenie procesu
hartowania w ośrodkach innych niż woda wpływa na zmniejszenie zniekształceń wyrobu oraz
zminimalizowanie możliwości tworzenia się pęknięć hartowniczych. Nierozpuszczone podczas
hartowania węgliki stopowe (głównie chrom) przeciwdziałają nadmiernemu rozrostowi ziarn i
odkształceniu plastycznemu oraz zwiększają odporność na ścieranie. Duża regularność odkształceń po
hartowaniu bez zmiany kształtu powoduje, że stosuje się je do wyrobu narzędzi o skomplikowanych
kształtach, m.in. na płyty tnące do wykrojników, pierścienie do przeciągania, szczęki i rolki do
walcowania i wytłaczania, sprawdziany itp.

3. Twardość stali po odpuszczaniu

A. Stal NC10

Narzędzia wykonywane ze stali stopowych do pracy na zimno muszą odznaczać się bardzo dużą
twardością i odpornością na ścieranie. Zwiększoną odporność na ścieranie zapewniają nam
nierozpuszczone węgliki stopowe, natomiast aby stal wykazywała odpowiednią twardość, należy
przeprowadzić proces utwardzania cieplnego (tj. hartowanie oraz niskie odpuszczanie).
Dla stali NC10 optymalna temperatura odpuszczania to ±150℃ (dokładana temperatura będzie
zależeć od wymogów narzędzia na które wykorzystana zostanie ta stal). Temperatura odpuszczania
nie może być zbyt niska, ponieważ głównym celem tego procesu jest usunięcie naprężeń
hartowniczych. W efekcie otrzymujemy również dużą twardość, wytrzymałość i odporność na
ścieranie.
B. Stal SW7M

Dla stali SW7M optymalny zakres temperatur odpuszczania to 500℃ - 550℃.

C. Stal SK10V

Dla stali SK10V optymalna temperatura odpuszczania to ± 550℃.

Stale SW7M oraz SK10V należą do grupy stali szybkotnących. Są one przeznaczone do pracy w bardzo
ciężkich warunkach. Muszą zachowywać swą twardość, odporność na ścieranie oraz stałość kształtu
nawet do 600℃. Stale SW7M oraz SK10V zawierają dodatki stopowe w dużo większych ilościach niż
obserwowana wcześniej stal NC10. Przy wystarczająco wysokich temperaturach można
zaobserwować zjawisko twardości wtórnej, która jest spowodowana wydzielaniem się nowych
węglików stopowych. Dodatki stopowe (związane w większości w węglikach), rozpuszczają się podczas
austenityzowania co sprawia, że w temp. <500 nie tworzą węglików. Jest to spowodowane ich małą
szybkością dyfuzji (ruchliwością) w niższych temperaturach. Jednak podniesienie temperatury
odpuszczania sprawia, że uczestniczą w tworzeniu węglików stopowych co umożliwia powstanie
pożądanej twardości wtórnej. Te dwie stale różnią się od siebie składem chemicznym a co za tym idzie,
również właściwościami. Są stosowane na różne narzędzia. Dokładne temperatury odpuszczania
zależą od narzędzia oraz jego warunków pracy.

4. Wpływ parametrów obróbki cieplnej na strukturę i właściwości wytrzymałościowe stali

W celu uzyskania odpowiednich właściwości materiału, należy wprowadzić odpowiednie zmiany
w jego strukturze. Można je uzyskać dzięki obróbce cieplnej. Największe znaczenie mają tutaj
temperatura wygrzewania, czas grzania oraz szybkość chłodzenia. Grzanie musi zapewniać uzyskanie
jednakowej temperatury w całym przekroju obrabianego przedmiotu. Dlatego dobierając czas grzania,
należy wziąć pod uwagę przewodność cieplną, kształt, wymiary i masę próbki. Temperatura
nagrzanego przedmiotu, decyduje o tym czy zajdą w nim przemiany alotropowe czy nie. Np. w
przypadku wyżarzania, jeśli nagrzejemy obrabiany przedmiot do temp. 1050℃ - 1200℃ (wygrzejemy
w tej temp. i następnie ostudzimy) to mamy do czynienia z wyżarzaniem ujednorodniającym, którego
celem jest ograniczenie niejednorodności składu chemicznego. Natomiast jeśli nagrzejemy przedmiot
do temp. niższej od Ac1 (dokładna temp. zależy od rodzaju materiału i naprężeń w nim występujących)
to mamy do czynienia z wyżarzaniem odprężającym, którego celem jest usunięcie naprężeń
(odlewniczych, spawalniczych, cieplnych i spowodowanych obróbką plastyczną). Wyżarzanie
odprężające prawie nie wiąże się z wprowadzaniem zmian strukturalnych. Jeśli weźmiemy pod uwagę
temperatury odpuszczania, można łatwo zauważyć ich wpływ na właściwości materiału. Odpuszczanie
w niskich temperaturach zahartowanego wcześniej przedmiotu nazywa się utwardzaniem cieplnym,
gdyż głównie wpływa na podwyższenie twardości materiału. Natomiast odpuszczanie w wysokich
temperaturach zahartowanego przedmiotu nazywa się ulepszaniem cieplnym. Prowadzi ono m.in.
do wzrostu właściwości plastycznych, wytrzymałości na rozciąganie, odporności na pękanie lecz tym
samym spadku twardości. Chłodzenie musi odbywać się z szybkością zapewniającą prawidłowy
przebieg określonych przemian fazowych. Szybkość chłodzenia zależna jest m.in. od kształtu,
wymiarów i masy przedmiotu, temperatury nagrzewania, sposobu chłodzenia, jednak największy
wpływ ma rodzaj i własności ośrodka chłodzącego. W czasie chłodzenia austenitu, w zależności od
szybkości chłodzenia mogą zachodzić przemiany: perlityczna, bainityczna oraz martenzytyczna. Po
każdej przemianie otrzymujemy różne struktury, co ma bezpośredni wpływ na właściwości
obrobionego materiału. W przypadku przemiany perlitycznej, austenit ochładza się nieznacznie
poniżej temp. Ar1. Przemiana martenzytyczna zachodzi przy dużym przechłodzeniu austenitu
(do ok. 200℃), natomiast przemiana bainityczna przy przechłodzeniu stali w zakresie temperatur
200℃ - 450℃.