22.

Przedstawić różnice między procesami sterowanymi a niesterowanymi w eksploatacji

maszyn.
PRZY CZYM W NAUCE O EKSPLOATACJI WYRÓŻNIA SIĘ PROCESY
EKSPLOATACYJNE STEROWANE, ORAZ PROCESY EKSPLOATACYJNE
NIESTEROWANE, ZWANE TEŻ PROCESAMI DESTRUKCYJNYMI
EKSPLOATACJA TO OGÓŁ PROCESÓW DOTYCZĄCYCH MASZYNY W
FAZIE JEJ EKSPLOATACJI
PROCESY EKSPLOATACYJNE STEROWANE WYNIKAJĄ Z DZIAŁALNOŚCI
OBSŁUGOWEJ NAD MASZYNĄ A PROCESY EKSPLOATACYJNE
NIESTEROWANE TO OGÓŁ ZJAWISK POWODUJĄCYCH POGARSZANIE SIĘ
STANU TECHNICZNEGO MASZYNY W CZASIE JEJ EKSPLOATACJI.
INNYMI SŁOWY PROCESY STEROWANE MAJĄ ZA ZADANIE
PRZECIWDZIAŁAĆ PROCESOM DESTRUKCYJNYM.
23. Omówić cel stosowania i rodzaje hartowania i odpuszczania.

Hartowanie jest obróbką cieplną polegającą na nagrzaniu elementu do temperatury 30-50°C

powyżej temperatury przemiany austenitycznej (727 °C), wygrzaniu w tej temperaturze i
następnie oziębieniu w celu otrzymania struktury martenzytycznej lub bainitycznej,
odznaczającej się wyższą niż w stanie wyjściowym twardością i wytrzymałością oraz
mniejszą plastycznością. Temperatura hartowania zależna jest od składu chemicznego stali a
zwłaszcza od zawartości węgla.

Sposoby hartowania:

Ze względu na otrzymaną strukturę:

 Hartowanie martenzytyczne, czyli z zastosowaniem oziębiania z szybkością większą

od krytycznej w celu wytworzenia martenzytu jako przeważającego składnika
strukturalnego,
 Hartowanie bainitycznej, czyli hartowanie z oziębianiem z szybkością mniejszą od
krytycznej w celu otrzymania bainitu jako przeważającego składnika strukturalnego.

Ze względu na sposób chłodzenia:

 Hartowanie zwykłe (martenzytyczne lub bainityczne) polega na ciągłym oziębianiu w

środowisku o temperaturze niższej od temperatury początku przemiany
martenzytycznej. Podczas tego hartowania ze względu na duże różnice temperatur
między rdzeniem a powierzchnią powstają bardzo duże napięcia, prowadzące do
deformacji obrabianego przedmiotu, a niekiedy do pęknięć. Po tym hartowaniu stosuje
 się odpuszczalnie w celu zmniejszenia naprężeni i uzyskania odpowiednich własności
mechanicznych,
 Hartowanie stopniowe (martenzytyczne), polega na oziębianiu austenityzowanego
przedmiotu w kąpieli, której temperatura jest wyższa od temperatury przemiany
martenzytycznej, w czasie niezbędnym do wyrównania temperatur na powierzchni i w
rdzeniu,
 Hartowanie z przemianą izotermiczną jest to hartowanie bainityczne z oziębianiem w
kąpieli o temp wyższej od temp przemiany martenzytycznej (250-400°C). W kąpieli
utrzymuje się hartowany przedmiot aż do zakończenia przemiany austenitu w bainit.
Po czym dalsze chłodzenie odbywa się w powietrzu lub w wodzie.

Odpuszczanie stali jest to zabieg cieplny stosowany do przedmiotów uprzednio

zahartowanych, polegający na nagrzaniu temperatury niższej od temperatury przemiany
austenitycznej, wygrzaniu w tej temperaturze i chłodzeniu. Jest ono stosowane w celu
polepszenia własności plastycznych elementów przy jednoczesnym usuwaniu naprężeń
własnych. W zależności od temperatury rozróżnia się odpuszczanie:

 Niskie (100-250°C) – stosowane głównie do narzędzi, które powinna cechować

wysoka twardość i odporność na ścieranie,
 Średnie (250-500°C) – stosuje się głównie do stali sprężynowych, w celu uzyskania
wysokie granicy sprężystości przy dostatecznej plastyczności,

Wysokie (450-650°C) – stosowne w celu uzyskania najwyższej udarności przy wystarczającej

wytrzymałości na rozciąganie.
24. Omówić strukturę i właściwości żeliw oraz ich zastosowanie w okrętownictwie.

Żeliwa są to stopy żelaza z węglem i innymi pierwiastkami o zawartości węgla powyżej 2%,
przeznaczone na odlewy. Otrzymuje się je poprzez stopienie w żeliwniaku surówki
wielkopiecowej z dodatkami złomu żeliwnego lub stalowego oraz żelazostopów. Ze względu
na skład chemiczny żeliwa dzieli się na stopowe i niestopowe. Żeliwa stopowe mają celowo
wprowadzone dodatki stopowe takie jak: Ni, Cr, Si i inne dla nadania specjalnych własności
taki jak odporność na korozję, ścieranie lub żaroodporność. Żeliwo charakteryzuje się
skomplikowanym układem krystalizacji. W zależności od składu chemicznego i szybkości
chłodzenia może krzepnąc w układzie trwałym lub nietrwałym. Przy powolnym krzepnięciu
oraz dużej zawartości węgla i krzemu żeliwo krystalizuje w układzie stabilnym i węgiel
wydziela się głównie w postaci grafitu. W innych warunkach chłodzenia żeliwo krzepnie u
układzie niestabilnym i węgiel wydziela się w postaci cementytu, dlatego w pierwszym
przypadku uzyskuje się żeliwo szare, a w drugim żeliwo białe.

 Żeliwa białe – struktura uzależniona jest od węgla. Zastosowanie żeliw białych

ogranicza się do budowy konstrukcyjnych, do wyrobu urządzeń wymagających
powierzchniowej odporności na ścieranie (walce hutnicze, bębny młynów,
zgniatacze),
 Żeliwa z grafitem – żeliwa barwy szarej wskutek obecności wolnego grafitu,
 Żeliwa szare – gatunek 100 i 150 przeznaczone są do odlewów handlowych takich jak:
rury kanalizacyjne, gatunek 200 i 250 przeznaczone do budowy części maszyn takich
 jak cylindry, tuleje cylindrowe, tłoki, koła zębate, korpus przekładni, obudowy,
gatunek 300 i 350 – korpusy turbin, silników, obrabiarek.
 Żeliwa sferoidalne – zawiera dodatki magnezu. Wykorzystywane są do elementów, od
których wymagana jest wysoka wytrzymałość i granica plastyczności (korpusy,
obudowy), duża wytrzymałość zmęczeniowa (wał korbowe, części silników,
sprężarek, pomp, śruby okrętowe) oraz duża odporność na ścieranie (tuleje, koła
zębate),
 Żeliwa ciągliwe czarne i białe – otrzymuje się poprzez odpowiednią obróbkę cieplną
(grafityzacja) lub cieplno-chemiczną ( grafityzacja i odwęglanie) gotowych odlewów z
żeliwa białego.

25. Omówić właściwości, podział i kategorię stali stosowanych na kadłuby okrętowe.

Stal kadłubowa to stal stosowana na elementy konstrukcji kadłubów statków, podlegająca

nadzorowi towarzystw klasyfikacyjnych.

Podział:
- stale kadłubowe zwykłej wytrzymałości (Re=235MPa)
Dzielą się na 4 kategorie (A, B, D, E) różniące się składem chemicznym, sposobem
odtleniania, stanem dostawy i kryterium odporności na kruche pękanie
- stale kadłubowe o podwyższonej wytrzymałości (Re= 265-400 MPa)
Dzielą się na 3 klasy wytrzymałościowe ze względu na minimalną granicę plastyczności:
315,355,390 MPa. Każda klasa ma 3 kategorie (A,D,E) różniące się stanem dostawy i
temperaturą, w których przeprowadza się próbę udarności.
- stale konstrukcyjne wysokiej wytrzymałości ulepszane cieplnie (Re>420MPa),
Są to stale niskostopowe o wysokich własnościach wytrzymałościowych, mają dobrą
ciągliwość, plastyczność i udarność oraz są dobrze spawalne.
Podzielone na 6 klas: od Re=420 do 690 MPa, a każda klasa na 3 kategorie D,E,F.
-stale o gwarantowanych własnościach w kierunku grubości
To stale o zwykłej i podwyższonej wytrzymałości z dodatkowo kontrolowana ciągliwość w
kierunku grubości materiału. Dzielą się na 3 klasy w zależności od przewężenia: Z15, Z25,
Z35
- stale do pracy w niskich temperaturach
Stale z gwarantowanym kryterium udarności w temperaturach niższych niż -40°C .
Wymagania te spełniają stale węglowo-manganowe o dużej czystości. Nie ma podziału na
kategorie i klasy.
26. Przedstawić charakterystykę stopów miedzi stosowanych na śruby okrętowe.

Na śruby okrętowe stosuje się następujące odlewnicze stopy miedzi, które zgodnie z
przepisami PRS dzielą się na:
- mosiądze manganowe, oznaczone według przepisów PRS jako Cu1,
- mosiądze manganowo-niklowe – Cu2,
- brązy aluminiowo-niklowe – Cu3,
- brązy manganowo-aluminiowe – Cu4
Mosiądze są wrażliwsze na korozję naprężeniową. Brązy aluminiowo-niklowe nie wykazują
wyraźnej skłonności do pęknięć korozyjnych w wodzie morskiej pod wpływem naprężeń.
Mosiądze charakteryzują się małą odpornością na erozję. Najlepszą spawalnością pośród
stopów miedzi stosowanych na śruby okrętowe charakteryzują się stopy Cu4. Nie wykazują
one pęknięć spawalniczych na gorąco.

27. Scharakteryzować stopy aluminium stosowane na konstrukcje morskie.

Zwiększyć właściwości wytrzymałościowe można przez wprowadzenie pierwiastków

stopowych i obróbkę cieplną stopów. elementy statków PRS zaleca stosowanie stopów Al-
Mg, Al-Si, Al-Mg-Si. Ze względu na sposób wytwarzania stopy aluminium dzielą się na Na

 Odlewnicze to stopy wieloskładnikowe o dużym stężeniu pierwiastków stopowych

(5-25%) głównie Cu, Si, Mg, Ni. Charakteryzują się dobrą lejnością i małym
skurczem odlewniczym.
Stopy Al-Si to najpopularniejsze stopy aluminium i nazywane są siluminami.
Silumin o składzie zbliżonym do eutektycznego ma bardzo dobre własności
odlewnicze, dobrą lejność mały skurcz i nie wykazuje skłonności do pękania na
gorąco. Gruboziarnista struktura obniża własności mechaniczne. Stopy
podeutektyczne i eutektyczne modyfikuje się sodem, dzięki czemu rośnie
wytrzymałość na rozciąganie a wydłużenie zwiększa się o 7%.
Dodatek Mg zwiększa możliwość obróbki cieplnej.
Stopy Al-Mg mają dobre własności mechaniczne i dobrą odporność na korozję w
wodzie morskiej. Wykorzystywane na odlewy o wysokiej odporności na korozje, np.
armatura morska.

 Do obróbki plastycznej zawierają do 5% pierwiastków stopowych, głównie Mg, Mn,

Cu ale też czasem Si, Zn, Ni, Cr, Ti lub Li. Niektóre stosowane są w stanie
zgniecionym lub po wyżarzaniu rekrystalizującym, a część jest poddana obróbce
cieplnej (utwardzaniu dyspersyjnym. Na konstrukcje morskie stosuje się:
 Stopy Al-Mn zwane aluminami – duża odporność na korozje i dobra
spawalność, małe własności wytrzymałościowe. Stosowane na mało
obciążone zbiorniki oleju, paliwa i wody oraz kanały wentylacyjne
 Stopy Al-Mg-Si – dobre własności wytrzymałościowe, odporne na korozje w
odzie morskiej, w złączach spawanych następuje spadek wytrzymałości od
35-55%. Stosowane jako kształtowniki, pręty, profile zamknięte.
 Stopy Al-Mg zwane hydronaliami, odznaczają się dużą odpornością na
korozję w wodzie morskiej. Stosowane w stanie umocnionym
odkształceniowo lub w stanie rekrystalizowanym.

Stopy układu Al-Mg są najczęściej stosowane do budowy konstrukcji okrętowych. Wszystkie

mają strukturę podeutektyczną. Wraz ze wzrostem zawartości magnezu wzrastają własności
wytrzymałościowe (0,5-9%). Mają też duże wydłużenia plastyczne, są dobrze podatne na
obróbkę plastyczną w stanie miękkim. W porównaniu z innymi stopami aluminium mają dużą
skłonność do utwardzania przez zgniot n zimno, wraz ze wzrostem wytrzymałości wywołanej
zgniotem na zimno rośnie twardość, a maleje wydłużenie plastyczne i udarność.
28. Omówić strukturę, właściwości i podział stali odpornych na korozję stosowanych w
okrętownictwie.

Odporność na korozję stali nierdzewnych i kwasoodpornych zależy głównie od składu

chemicznego stali i jej struktury. Podstawowym dodatkiem tych stali jest chrom.
Wprowadzany w ilości 13% powoduje nagły wzrost potencjału elektrodowego z -0,6 V do
+0,2 V, a tym samym zwiększa się odporność tych stopów na korozję. Oprócz chromu, stale
odporne na korozję zawierają nikiel, który zwiększa odporność na działanie wielu środowisk
korozyjnych, a zwłaszcza kwasu siarkowego oraz roztworów obojętnych chlorków (woda
morska). Węgiel pogarsza odporność na korozję w nieznacznym stopniu w stanie stałym, jeśli
znajduje się w postaci węglików polepsza odporność stali na korozję. Stale te mogą mieć
strukturę ferrytyczną, austenityczną lub martenzytyczną. Największą odporność na korozję
wskazują stale austenityczne.

Podział stali odpornych na korozję:

Biorąc pod uwagę skład chemiczny:

 Chromowe,
 Chromowo-niklowe.

Biorąc pod uwagę strukturę:

 Ferrytyczne,
 Martenzytyczne,
 Austenityczne,
 Ferrytyczno-austenityczne (duplex)