3.

9 Rola walczaka w kotle

Walczak stanowi stae miejsce (w cigu technologicznym wytwarzania pary) oddzielania pary
od wody. Walczak spenia dwojak rol:
- dziki niemu do przegrzewacza pynie para nasycona sucha,
- para przechodzca do przegrzewaczy pozbawiona jest soli.
Mieszanina parowo-wodna, opuszczajc rury wznoszce, jest zanieczyszczona rnymi solami
doprowadzonymi do kota wraz z wod zasilajc. Woda rozpuszcza sole alkaliczne i krzemionk w
caym zakresie cinie. Natomiast para te sole rozpuszcza przy cinieniach powyej 4 MPa. Zatem
sole zawarte w parze odkadaj si na powierzchniach przy cinieniach poniej 4 MPa, czyli przede
wszystkim na czciach przepywowych turbiny, powodujc zmniejszenie ich przekrojw
przelotowych.
Kropelki wody zawarte w parze (wilgo) s nonikiem soli z wody do pary. Para, uchodzc z
walczaka do przegrzewacza, porywa kropelki wody, ktre nie tylko przenosz sl, lecz z uwagi na
duo wiksz przejmowalno ciepa wody ni pary powoduj gwatowniejsze schadzanie rur
przegrzewacza (powstaj szoki termiczne). Zatem zabezpieczenie przed porywaniem wody do
przegrzewacza jest wanym zadaniem walczaka. Aby wytrci kropelki, prdko pary wilgotnej w
przestrzeni parowej nad lustrem wody powinna by maa, czyli powierzchnia zwierciada wodnego
dua. Celem wyduenia drogi oddzielania kropelek wody od pary (separacji pary) stosuje si
walczaki o rednicy do 1600-1800 mm przy grubociach cianek 80-120 mm, co stwarza okrelone
problemy technologiczne. Przy niszych cinieniach rnica gstoci wody i pary jest dua, wic
pod wpywem si grawitacyjnych kropelki wody oddzielaj si od pary. Przy wikszych cinieniach
proces ten zanika i w celu zwikszenia intensywnoci separacji w walczaku s zabudowane
specjalne urzdzenia separacyjne (aluzje, cyklony, siatki itp.). Pozostajca w wodzie kotowej
sl zwiksza jej zasolenie i musi by w sposb cigy odprowadzana z walczaka (odsalanie kota).
Odprowadzanie soli z walczaka odbywa si bezporednio spod lustra wody.

Fot. Walczak

3.10. Koty walczakowe

redni prdko przepywu czynnika w rurach parownika dla obiegu naturalnego mona wyrazi
przyblion zalenoci:

gdzie
gsto wody w stanie nasycenia,
gsto pary nasyconej suchej,
t - zastpczy wspczynnik tarcia w rurach caego konturu,
z zastpczy wspczynnik oporw miejscowych,
H rnica wysokoci konturu (rys. 3.18 a)
dz - zastpcza rednica wewntrzna rury caego konturu,
xz - zastpcza warto stopnia suchoci mieszaniny w konturze.
Z wzoru powyszego wynika, e ze wzrostem stosunku / wzrasta prdko w. Podobnie
zwikszenie rnicy wysokoci konturu H powoduje wzrost w. Dla kotw niskocinieniowych, dla
ktrych / s due (rys. 3.13), ju dla niewielkich wartoci H mona zapewni odpowiednie
prdkoci przepywu w. Wzrost obcienia cieplnego komory paleniskowej powoduje zwikszenie
stopnia suchoci pary (wzr 3.9) i wzrost prdkoci w. Jednak ze wzrostem stopnia suchoci x
gsto mieszaniny m maleje i nastpuje pogorszenie warunkw chodzenia rur parownika. Zatem
ze wzrostem obcienia cieplnego moe doj do niebezpiecznego wrzenia bonowego. Dlatego te
dla kotw z obiegiem naturalnym sucho pary x na wylocie z rur wznoszcych nie moe
przekroczy 0,2. Zatem krotno cyrkulacji nie moe by mniejsza ni 5. Ze wzrostem cinienia
ciepo parowania r maleje, a sucho pary x wzrasta. Aby zachowa warunek x 0,2, warto
cinienia w parowniku p 17 MPa.
Przy cinieniach wysokich, np. 20 MPa, stosunek gstoci / szybko maleje, zmniejsza si
prdko przepywu czynnika w rurach parownika. Moe wystpi wrzenie bonowe. Trzeba
wwczas stosowa w parowniku obieg wspomagany. Przetaczany przez pomp duy strumie
masy zrywa powstajc na ciance rur bon parow, zapewniajc ich odpowiednie chodzenie.
Stopie suchoci pary x na wylocie z rur wznoszcych wynosi ok. 0,25. Nie liczc pojedynczych
mniejszych kotw przemysowych, w Polsce s zainstalowane dwa koty walczakowe z obiegiem
wspomaganym typu AP1650 (bloki 500 MW w Elektrowni Kozienice).
W zakresie cinie krytycznych, ju dla niewielkich zmian cinienia, zmiany gstoci wody s tak
due, e warunki pracy pomp obiegowych s bardzo trudne i dlatego obieg z pomp cyrkulacyjn
moe by stosowany do cinie mniejszych ni 21 MPa.

3.11. Koty bezwalczakowe

Obieg naturalny jest najprostszym i najtaszym sposobem zapewnienia przepywu czynnika w
parowniku. Jednak przy cinieniach wyszych jest on niewystarczajcy do zabezpieczenia ekranw
parownika przed uszkodzeniem na skutek wystpienia miejscowego odparowania. Co prawda
wprowadzenie wspomagania obiegu pomp przewaow usuwa t wad, ale pozostaje grubocienny
element kota, jakim jest walczak, ktry z uwagi na powstajce w nim naprenia zdecydowanie
zmniejsza dopuszczalne szybkoci rozruchu i zmian obcienia bloku energetycznego. Te wzgldy
m.in. zadecydoway o rozwoju kotw bezwalczakowych, w ktrych nie ma tak grubociennych
elementw jak walczak. Koty te s budowane na cinienie pod- i nadkrytyczne.
W przypadku cinie nadkrytycznych w kotle nie ma parownika - ciepo parowania r = 0. Kocio
taki skada si z podgrzewacza wody i przegrzewacza pary, wic zbdny jest walczak
(wodooddzielacz), ktry nie speniaby swojej funkcji osuszania pary, poniewa przy cinieniach
nadkrytycznych nie wystpuje pojcie mieszaniny parowo-wodnej (gstoci waciwe wody i pary
s jednakowe). Woda o cinieniu nadkrytycznym po podgrzaniu w podgrzewaczach do temperatury
tk = 374,15C natychmiast zamienia si na par o stopniu suchoci x = l.
Grup kotw bezwalczakowych obejmuj: czysto przepywowe koty bez wodooddzielaczy
(separatorw) - pierwsze koty systemu Bensona i Ramzina, koty z wodooddzielaczami oraz tzw.
koty z wymuszonym obiegiem w parowniku.

Systemy parownikw kotw przepywowych

Koty czysto przepywowe pracuj na zasadzie jednokrotnego przepywu wody przez ukad
wodno-parowy kota - podgrzewanie wody, odparowanie i przegrzanie pary (krotno cyrkulacji
k = 1) - czyli zachodzi peny cig technologiczny jak na rysunku 3.16. Od pocztku lat
dwudziestych XX wieku rozpowszechniy si trzy rozwizania konstrukcyjne kotw
przepywowych: Bensona, Sulzera i Ramzina .
Kocio Bensona by najbardziej rozpowszechnionym kotem przepywowym. Cech
charakterystyczn jego obecnej wersji jest pionowy ukad opromieniowanych rur parownika w
postaci podzielonych na sekcje ekranw, przez ktre woda przepywa kolejno, zawsze od dolnej
komory do komory grnej (rys. 3.20). Doprowadzenie wody z komory grnej do komory dolnej
nastpnej sekcji odbywa si rurami opadowymi 7. Z ostatniej sekcji rur para o wilgotnoci 10-20%
przechodzi do tzw. strefy przejciowej 5, umieszczonej w obszarze niszych temperatur spalin,
gdzie nastpuje cakowite odparowanie i wydzielenie si soli - poniewa brak walczaka (separatora)
uniemoliwia przeprowadzanie cigego odsalania. Rury z odoonymi w nich solami s mniej
naraone na ich szkodliwe dziaanie w obszarze niszych temperatur spalin ni w komorze
paleniskowej.

Rys. 3.20. Schematy kota przepywowego Bensona

l - podgrzewacz wody; 2 - ekrany parownika; 3,4 - przegrzewacz pary; 5 - strefa przejciowa; 6 wodooddzielacz; 7 - rury opadowe;

Z analizy zalenoci opisujcych krotno cyrkulacji kota wynika, e przy wydajnociach kotw
ponad 500 kg/s (1800 t/h) komora moe by wyoona rurami pionowymi bez nawrotw. Celem
uniknicia uciliwych nawrotw stosuje si ukad rur nawinitych spiralnie wok cian komory
paleniskowej (kocio Ramzina).
W przedstawionej postaci kocio Bensona jest kotem z nieustalon stref odparowania, co
powoduje, e nie mona ich odsala w sposb cigy. Wymaga to zasilania kotw wod wysokiej
jakoci, a przede wszystkim podczas rozruchu kota nie ma moliwoci zasilania przegrzewacza
par such, co jest cenn zalet kota walczakowego. Dlatego w kotle Sulzera (rys. 3.18ef) na kocu
parownika, gdzie para jest jeszcze wilgotna, znajduje si wodooddzielacz (separator) typu
cyklonowego, ktrego zadanie jest podobne do zadania walczaka. Poniewa sucho pary na
wyjciu parownika jest bardzo dua, wic pojemno wodooddzielacza jest niewielka.
Wodooddzielacz stanowi rura o rednicy wewntrznej 800 mm i wysokoci 18-30 m. Wysoko

mniejsza jest stosowana w ukadzie z rysunku 3.18e, a wiksza w przypadku wystpowania obiegu
wymuszonego w parowniku w caym zakresie obcie (rys. 3.18f). Mieszanina parowo-wodna
wprowadzona stycznie do tworzcej ciany bocznej wykonuje ruch wirowy - odseparowana para
przechodzi do gry, a krople wody na d. Wytrcona z pary woda jest doprowadzana z
wodooddzielacza do zbiornika wody zasilajcej lub pomp obiegowych rozruchowych. Moe by
odsalana. Zastosowanie wodooddzielacza pozwala na prowadzenie rozruchu z suchym
przegrzewaczem, co uatwia czste i szybkie rozruchy kota.
W obecnie budowanych kotach przepywowych s wykorzystywane najlepsze cechy omwionych
wyej typw kotw. Stosuje si systemy ekranowania Bensona i Ramzina z wodooddzielaczami,
system Sulzera z wodooddzielaczem i nieustalon stref odparowania itp.
Kocio z wymuszonym obiegiem parownika
Idea jest podobna jak w kotle walczakowym ze wspomagan cyrkulacj, przy czym inny jest
wzajemny ukad pompy zasilajcej i pompy obiegowej. Stopie suchoci mieszaniny parowowodnej na wylocie z rur parownika x = 0,6-0,9 (krotno cyrkulacji 1,7-1,1), wic objto
wodooddzielacza jest zdecydowanie mniejsza od objtoci walczaka.
Kocio z wymuszonym obiegiem w parowniku ma zalety kota walczakowego i kota
przepywowego. Zasadnicz wad jest istnienie w ukadzie parownika pompy obiegowej
(cyrkulacyjnej), ktra pracuje w bardzo niekorzystnych warunkach - zesp pomp oraz
napdzajce je silniki elektryczne s cakowicie zalane wod kotow. Kocio ten moe by
budowany o sylwetce dwucigowej oraz jednocigowej. Sylwetk jednocigow zastosowano w
kotach BB-1150 i BP-11501 o wydajnoci 320 kg/s (1150 t/h) w Elektrowni Bechatw i w
Elektrowni Opole dla bloku 360 MW. Koty te powinny si nazywa koty bezwalczakowe z
dodatkowym obiegiem w parowniku", jednak biorc pod uwag tradycje firmy kotowej (Sulzer),
ktra ten typ kota opracowaa, koty te nazywa si tradycyjnie kotami przepywowymi z
dodatkowym obiegiem w parowniku (rys. 3.21).

Rys. 3.21. Schemat obiegu wody i pary w kotle bezwalczakowym z wymuszonym obiegiem w
parowniku
1 - podgrzewacz wody; 2 - ekrany parownika; 3, 4 - przegrzewacz pary; 5 - wodooddzielacz; 6 - pompa wody
zasilajcej; 7 - pompa obiegowa; 8 - mieszalnik; Fg, Fw - siy dziaajce na czstki popiou

3.12. Powierzchnie ogrzewalne

Ekrany
W kotach z naturalnym obiegiem wody ekrany s zbudowane z pionowych rur umieszczonych na
cianach komory paleniskowej (rys. 3.22). W celu zapewnienia prawidowego obiegu wody
stosunek przekroju rur opadowych do przekroju rur wznoszcych wynosi od 1:2 do 1:5; im wysze
cinienie wody, tym ten stosunek jest wikszy. Dlatego dla kotw duych stosuje si tzw. centralne
rury opadowe o duej rednicy 300-500 mm, w liczbie od 2 do kilku sztuk. rednica wewntrzna
rur ekranowych wynosi 48-78 mm. W kotach z obiegiem wymuszonym lub w kotach
przepywowych rury ekranowe o rednicy wewntrznej 20-32 mm s uoone pionowo, poziomo
lub ukonie.
W starszych rozwizaniach luno uoone rury ekranowe byy izolowane z zewntrz materiaami
ceramicznymi (rys. 3.23), tworzcymi obmurze kota - majce za zadanie zmniejszenie do
minimum strat ciepa do otoczenia. Obmurze takie (szamota) byo cikie i kocio waciwy by
usadowiony na fundamencie. Cikie obmurze szamotowe charakteryzuje si du pojemnoci
ciepln, powodujc wyduenie okresu rozruchowego kota.
Obecnie wszystkie zespoy kota waciwego (parownik, przegrzewacze, podgrzewacze wody) s
zawieszone na konstrukcji nonej opartej na fundamentowanych supach. W ten sposb powstaje
konstrukcja wiszca - mogca si swobodnie wydua pod wpywem zmian temperatury - przy
czym cz dolna kota jest zawieszona na rurach ekranowanych. Rury ekranowane tworz ciany
szczelne (ciany membranowe). Mog by stosowane rne wykonania: rury przylegajce do
siebie (rys. 3.23b), na ktrych jest pooona blacha 4, rury czone midzy sob paskownikiem lub
rury opetwione (rys. 3.40c). Rury s izolowane lekkimi materiaami izolacyjnymi, na zewntrz
pokrytymi blachami ochronnymi, tworzcymi pancerz. Cao tworzy lekk konstrukcj kota. Rury
musz tworzy szczelne ciany, aby zabezpieczy przed wysok temperatur materia izolacyjny
pokrywajcy rury, ktry nie jest tak odporny na dziaanie temperatury jak wczeniej uywane
materiay ceramiczne. Dlatego w takim kotle cianami membranowymi s pokryte nie tylko ciany
komory paleniskowej, lecz rwnie ciany tzw. przewau kota (midzycigu) i ciany II cigu.
Lekka izolacja cieplna nowoczesnych kotw ma ma akumulacj ciepln, pozwalajc
zdecydowanie skrci czasy rozruchw kotw.

Rys. 3.22. Ekrany kota pyowego z obiegiem naturalnym: a) uproszczony schemat; b) fragment
ekranu tworzcego tzw. feston
l - walczak; 2 - rury nieogrzewane opadowe; 3 - ekran przedni; 4 - ekran boczny lewy (podobnie boczny
prawy); 5 - ekran tylny; 6 - rury odprowadzajce tylnego ekranu; 7 - kolektory dolne; 8 - kolektory grne; 9 trjniki

Rys. 3.23. Schemat rur ekranowanych z obmurzem (przekrj poprzeczny):

a) obmurze starszego rozwizania;
b) i c) ukady rur ekranowych stosowane w nowoczesnych rozwizaniach
l - rury ekranowane; 2,3- izolacja ceramiczna; 4 - blacha; 5 - izolacja z weny ulowej; 6 - blacha
opancerzenia; 7 paskownik lub petwy rur

Fot. Parownik kota pyowego

Przegrzewacze pary
Zadaniem przegrzewacza pary jest osuszenie i przegrzanie pary do wymaganej temperatury.
Powierzchnia ogrzewalna przegrzewacza jest utworzona przez du liczb wownic wykonanych
z rur stalowych bez szwu o rednicy 25-44 mm.
Materiay stosowane na przegrzewacze pary:
- w temperaturze do 420C stosuje si na rury stale wglowe,
- w temperaturach 420-540 (550)C - stale niskostopowe,
- powyej - do 650C - kosztowne i trudne do obrbki stale austenityczne/martenzytyczne.
Przekraczanie tych poziomw temperatur powoduje zmniejszenie wytrzymaoci czasowej stali.
Koce wownic s przyczone do komr zbiorczych o przekroju koowym, w maych kotach
rwnie kwadratowych.
Wownice mog tworzy:
- ukad wiszcy lub
- ukad lecy (rys. 3.24).
Prowadzenie pary i spalin moe by wspprdowe, przeciwprdowe lub mieszane.
Po odstawieniu kota, na skutek wentylacji kanaw spalinowych chodnym powietrzem, para w
przegrzewaczach ulega skropleniu. W wownicach gromadz si skropliny, tworzc korki wodne
utrudniajce rozruch.
W przypadku przegrzewaczy lecych atwo je odwodni (grawitacyjny spyw skroplin), natomiast
wiszcych nie mona w czasie eksploatacji odwodni i trzeba je przy uruchomieniu kota
przedmucha. Ta zaleta przegrzewaczy lecych jest wykorzystywana w kotle jednocigowym.

Powierzchnie lece 3 musz by zawieszone na rurach wieszakowych 4, chodzonych wewntrz

par bd wod, wczon w ukad parowo-wodny kota (rys. 3.24b).
Ze wzrostem cinienia ciepo parowania maleje, a przyrost entalpii przegrzania pary wzrasta, std
powierzchnia parownika maleje, a ronie powierzchnia przegrzewacza. Przegrzewacz jest
umieszczony wwczas w obszarze wyszych temperatur spalin. W przypadku kota na cinienie
powyej 18 MPa niezbdny udzia strumienia przejmowanego przez parownik tak si zmniejszy, e
do przyjcia pozostaego w komorze paleniskowej strumienia ciepa konieczne jest zabudowanie w
niej czci powierzchni przegrzewacza pary.
Przegrzewacze s dzielone na stopnie, midzy ktrymi s zainstalowane schadzacze pary 11.
Doprowadzona do nich woda schadzajca 14 jest rozbryzgiwana za pomoc specjalnych dysz i
wtryskiwana do pary. Odparowujca woda obnia temperatur pary. Schadzacze su do regulacji
temperatury pary. Celem zapewnienia poprawnej jakoci regulacji temperatury pary cay
przegrzewacz od wlotu pary nasyconej do wylotu do turbiny jest dzielony na tak liczb stopni
(3-4), aby przyrost temperatury w kadym z nich nie przekroczy 50-80 K.

Rys. 3.24. Przykad: a) rozmieszczenia przegrzewaczy pary w kotle dwucigowym; b) zawieszenia

przegrzewacza lecego na rurach wieszakowych
l - walczak; 2 - przegrzewacz stropowy; 3 - przegrzewacz konwekcyjny lecy; 4 - rury wieszakowe; 5 przegrzewacz opromieniowany (grodziowy); 6 - wylotowy stopie przegrzewacza pary pierwotnej
(konwekcyjny); 7 - I stopie przegrzewacza wtrnego (przegrzewacz nacienny); 8-11 stopie przegrzewacza
wtrnego (przegrzewacz opromieniowano-konwekcyjny); 9, 10 - wyloty pary pierwotnej i wtrnej; 11 schadzacze wtryskowe; 12 - wlot pary wtrnej; 13 - komora paleniskowa; 14 - woda schadzajca

Ze wzgldu na umieszczenie poszczeglnych stopni przegrzewacza w kotle rozrnia si:

- przegrzewacze opromieniowane, przejmujce ciepo na drodze promieniowania pomienia z
komory paleniskowej; mog by one umieszczone na cianach lub stropie komory paleniskowej

jako przegrzewacze nacienne 7 (rys. 3.24) lub stropowe 2, w tzw. komorze grodziowej przegrzewacze grodziowe 5 albo w komorze paleniskowej (w przypadku wysokich cinie
pary);
- przegrzewacze konwekcyjne, przejmujce ciepo gwnie przez konwekcj oraz przez
promieniowanie gazw bezporednio omywajcych powierzchnie 3 i 6 (rys. 3.24).
Ze wzrostem obcienia kota temperatura pary przegrzanej w stopniu przegrzewacza
opromieniowanego zmniejsza si, a w stopniu przegrzewacza konwekcyjnego ronie (rys. 3.25).
Aby otrzyma pask charakterystyk przegrzewacza - mao wraliw na zmiany obcienia czy
si te stopnie szeregowo, przy czym temperatura pary na wyjciu z ostatniego stopnia (stopnia
wylotowego) powinna by o 20-30 K wysza od znamionowej (nadwyk redukuje si przez
wtrysk wody do schadzaczy).

Rys. 3.25. Charakterystyki przegrzewacza

i kombinowanego (3)

konwekcyjnego

{1),

opromieniowanego

(2)

Ze wzgldw eksploatacyjnych, tzn. bezpiecznej oraz ekonomicznej pracy, kolejno i ukad

przegrzewaczy dobiera si tak, aby:
- powierzchnie ogrzewalne przegrzewaczy znajdoway si w strefach zapewniajcych osignicie
wymaganej temperatury przegrzania oraz utrzymanie jej staej wartoci;
- temperatura cianek w adnym punkcie nie przekroczya dopuszczalnej dla danego materiau
rur;
- zuycie materiau na wykonanie caego przegrzewacza byo jak najmniejsze.
Podgrzewacze wody
Gwnym zadaniem podgrzewaczy wody jest:
- podgrzewanie wody zasilajcej kocio ciepem spalin uchodzcych z kota i przez to
zwikszenie sprawnoci kota;
- podgrzewanie wody zasilajcej parownik do temperatury zblionej do temperatury wrzenia,
przy danym cinieniu, przez co moe by zmniejszona powierzchnia ogrzewalna parownika,
ktrej koszt jest zdecydowanie wyszy ni podgrzewacza (zmniejszenie kosztw budowy
kota).
Podgrzewacze wody wykonuje si z:
- rur eliwnych oebrowanych
Podgrzewacze eliwne s stosowane w kotach o maej wydajnoci (cinienia do 4 MPa),
w ktrych woda jest podgrzewana do temperatury o 30-50 K niszej od temperatury
nasycenia. Rury oebrowane podgrzewaczy eliwnych, dziki rozwinitej powierzchni
wymiany ciepa po stronie spalin, ktra decyduje o wypadkowej wymianie ciepa midzy
spalinami i wod, chtnie s stosowane w maych kotach jako podgrzewacze zasadnicze lub

jako stopnie wstpne. Nastpnym stopniem, umieszczonym w wyszej temperaturze spalin,

jest podgrzewacz stalowy, w ktrym woda moe by rwnie w stanie wrzenia.
- rur stalowych gadkich
Podgrzewacze stalowe s stosowane do wszystkich cinie. Wykonuje si je jako wownice
z rur o rednicach 25-40 mm. Podgrzewacz, w ktrym woda jest podgrzewana nie tylko do
temperatury wrzenia, lecz i cz jej odparowuje (do 15%), nazywa si podgrzewaczem
parujcym. Temperatura spalin na wejciu do obszaru podgrzewacza wody zawiera si w
granicach od 380C (mae koty) do 570C i po przejciu przez podgrzewacz zmniejsza si o
ok. 200 K. Podgrzewacze stalowe stosowane w strefie niskich temperatur spalin s naraone
na korozj zewntrzn rur na wlocie wody oraz na korozj tlenow wewntrzn. Mona tego
unikn przez utrzymywanie takiej temperatury wody zasilajcej (co najmniej 100C) i spalin
opuszczajcych podgrzewacz, aby temperatura cianek rur bya wysza od temperatury
rosienia dla zwizkw SOX w spalinach.
Podgrzewacze wody w kotach dwucigowych s naraone zwaszcza na erozj popioow
(wskutek dziaania popiou zawartego w spalinach), poniewa na czstk popiou dziaaj tu w
zgodnym kierunku siy cikoci Fg i siy wynikajce z prdkoci spalin Fw. Siy te s przeciwnie
skierowane w przypadku podgrzewacza zainstalowanego w kotle jednocigowym i czstki popiou
doznaj mniejszych przyspiesze. Dlatego w kotle o sylwetce jednocigowej podgrzewacz wody
jest mniej naraony na erozj popioow.
Podgrzewacze powietrza
Zastosowanie regeneracyjnego podgrzewania wody spowodowao, e temperatura wody zasilajcej
kocio wynosi 170-270C. Temperatura spalin opuszczajcych stref podgrzewacza wody jest
zawsze wysza od temperatury wody zasilajcej kocio, co powoduje zwikszenie straty wylotowej
w spalinach. Aby temu zapobiec, wprowadzono dodatkow kocow powierzchni ogrzewaln, w
ktrej odbiera si ciepo spalinom wylotowym (przez obnienie ich temperatury) - podgrzewacz
powietrza.
Zastosowanie podgrzewaczy powietrza:
- zmniejsza strat wylotow (zwiksza sprawno) kota - dziki stosowaniu podgrzewacza
powietrza zwiksza si sprawno o 1% na kade 15-25 K przyrostu temperatury powietrza,
- poprawia warunki zaponu i spalania paliwa w palenisku.
Maksymalne temperatury podgrzewania powietrza wynosz:
- dla palenisk rusztowych: 150-180C;
- dla palenisk pyowych: 300-380C.
Wartoci wysze wystpuj w przypadku wgli brunatnych.
Podgrzewacze powietrza dziel si na:
- rekuperacyjne
W podgrzewaczach rekuperacyjnych nie ma czci ruchomych, a wymiana ciepa odbywa si
poprzez powierzchnie metalowe (rury i pyty) - z jednej strony omywane spalinami, z drugiej
strony powietrzem. W podgrzewaczach z rur stalowych gadkich spaliny pyn wewntrz
pionowych rur o rednicach 25-51 mm, zamocowanych na kocach w poziomych cianach
sitowych (rys. 3.26). Powietrze przepywa na zewntrz rur, poprzecznie do ich osi.
Podgrzewacze rekuperacyjne pytowe wykonuje si z blach o krawdziach powyginanych
tworzcych kieszenie (szczeliny), w ktrych na przemian pyn spaliny (pionowo) oraz
powietrze (poziomo). Pytowe podgrzewacze s o 20% drosze od rurowych i dlatego s
spotykane rzadko.
Podgrzewacze rekuperacyjne rurowe s spotykane przede wszystkim w kotach rusztowych.
Mog by stosowane rwnie w kotach pyowych jako dodatkowy stopie podgrzewania

powietrza do wyszych temperatur, np. powietrze pierwotne do suszenia wgla w mynie.

Wwczas cz powietrza podgrzanego w obrotowym podgrzewaczu Ljungstrma jest
podgrzewana dalej w podgrzewaczu rurowym.
- regeneracyjne
Obrotowy podgrzewacz regeneracyjny Ljungstrma, ze wzgldu na zwart budow i
stosunkowo ma wraliwo na korozj, jest stosowany we wszystkich kotach pyowych.
Segmentowy wirnik jest wypeniony pakietami falistej blachy o gruboci 0,5 mm akumulujcej
ciepo (rys. 3.27). W wyniku obrotu wirnika (2-4 min-1) kolejne segmenty przechodz ze strefy
spalin, gdzie zostay nagrzane, do strefy powietrza, gdzie zakumulowane ciepo jest
przejmowane przez powietrze (blachy ozibiaj si). Spotykane s rwnie rozwizania z
poziomym wirnikiem. Cinienie powietrza toczonego przez wentylator powietrza do
podgrzewacza wynosi l -3 kPa, a podcinienie spalin jest wiksze ni l kPa. Przy tak duej
rnicy cinie jest trudno uszczelni obrotowy wirnik i nieruchomy kadub - powietrze dostaje
si do spalin, powodujc obnienie sprawnoci kota.

Rys. 3.26. Segment rurowego podgrzewacza powietrza

1, 1' - wlot i wylot powietrza; 2, 2' wlot i wylot spalin

Rys. 3.27 Regeneracyjny obrotowy podgrzewacz powietrza typu Ljungstrma:

a) schemat podgrzewacza; b) widok oddzielnych blach w pakiecie
1 - wirnik; 2, 3, 4 - blachy; 5, 6 - uszczelnienia

Do jakiej temperatury wolno schodzi spaliny w podgrzewaczu? Dopuszczalna temperatura

spalin - cile zwizana z temperatur punktu rosy - zaley od zawartoci zwizkw siarki w
spalinach. Warunki wymiany ciepa po stronie spalin (sp) i po stronie powietrza (pow) s prawie
jednakowe, czyli temperatura cianek rozdzielajcych oba czynniki

Mona przyj, e temperatura cianki ma wynosi 100C. Jeeli temperatury powietrza na wlocie
do podgrzewacza bd wynosiy: -20, 20 i 60C, to wwczas odpowiadajce im temperatury spalin
wylotowych wynosz: 220, 180 i 140C. Czyli w przypadku niskich temperatur powietrza naley
zapewni wysokie temperatury spalin, co powoduje zwikszenie straty wylotowej. Aby temu
zapobiec, podwysza si temperatur powietrza poprzez: zasysanie powietrza w okresie
letnim z przestrzeni nad kotem, a zim - wstpne podgrzewanie powietrza do 60-70C w
podgrzewaczach powietrza ogrzewanych par pobieran z najniszych upustw turbiny (rys.
3.28) itp. Istnieje moliwo obnienia dopuszczalnej temperatury cianek podgrzewaczy przez
wprowadzenie elementw emaliowanych ceramicznych, a nawet szklanych - mniej wraliwych na
korozj.

Rys. 3.28. Schemat technologicznego powizania urzdze kota na wgiel kamienny

1 - kocio; 2 - obrotowy podgrzewacz powietrza; 3 - parowy podgrzewacz powietrza; 4 - wentylator powietrza;
5,6- ujcia powietrza; 7 - wentylator spalin; 8 - elektrofiltr; 9 - wentylator recyrkulacyjny spalin; 10 - powietrze
gorce; 11 - powietrze zimne; 12 - powietrze wtrne; 13- wentylator mynowy; 14- myn wglowy; 15 - zasobnik
wgla; 16 - podajnik wgla; 17 - wentylator powietrza uszczelniajcego; 18 - palniki; 19 - klapy; 20 - komin

3.13. Krajowe koty parowe - przykady

Parametry krajowych kotw energetycznych
symbol wydajno
Moc
paliwo
para
kota
[t/h]
bloku
pierwotna
[MW]
[MPa/C]

para
wtrna
[MPa/C]

woda
zasilajca
[C]

sprawno
[%]

Koty pyowe z naturaln cyrkulacj

OP - 380

380

120

OP-650k

650

200

OP-650b

650

200

wgiel
kamienny
wgiel
kamienny
wgiel
brunatny

13,9/540

2,65/540

227

91

13,5/540

2,3/540

242

91,5

13,8/540

2,5/540

240

88

248

91,4

Koty pyowe ze wspomagan cyrkulacj

AP-1650

1650

500

wgiel
kamienny

17,2/540

4,3/540

Koty pyowe przepywowe

BB-1150

1150

360

BP-1150

1150

360

wgiel
brunatny
wgiel
kamienny

18,3/540

4,2/540

255

88

18,3/540

4,2/540

255

91,7

90,3

Koty pyowe na nadkrytyczne parametry pary

BB-1345

1345

460

BB-2400

2400

858

wgiel
brunatny
wgiel
brunatny

26,7/540

5,1/568

273

26,1/554

7,3/582

278

Kocio walczakowy rusztowy OR-32

Kocio OR-32 (rys. 3.29) jest kotem dwucigowym stosowanym w energetyce przemysowej.
Woda zasilajca 1 po podgrzaniu w dwustopniowych podgrzewaczach oebrowanych 2 i stalowych
3 jest doprowadzona do walczaka 4. Obieg parownika tworz rury opadowe 5, kolektory (komory)
dolne 6 i rury wznoszce 7. Para z walczaka jest doprowadzona do I czci przegrzewacza 8,
nastpnie poprzez schadzacz powierzchniowy 9 do II czci przegrzewacza 10 i do kolektora
(komory) wylotowego 11.
Schadzacz powierzchniowy pary tworz rury omywane z zewntrz par, w ktrych pynie woda
schadzajca - cz strumienia wody zasilajcej 1. Obmurze kota jest wykonane z materiaw
ceramicznych. Na rysunku pokazano rwnie doprowadzenie powietrza wtrnego 12.

Rys. 3.29. Kocio rusztowy OR-32 o wydajnoci 7,8 kg/s (32 t/h) i parametrach pary: p = 4 MPa
(cinienie w walczaku), t = 400C
1 - woda zasilajca, 2 - podgrzewacze wody oebrowane, 3 - podgrzewacze wody stalowe, 4 walczak, 5 rury opadowe, 6 - kolektory (komory) dolne, 7 - rury wznoszce, 8 przegrzewacz pary I, 9 - schadzacz
powierzchniowy, 10 przegrzewacz pary II, 11- kolektor wylotowy, 12 - doprowadzenie powietrza

wtrnego
Kocio walczakowy pyowy OP-650
Na rysunku 3.30 przedstawiono kocio parowy walczakowy OP-650-040 (Elektrownia Kozienice) o
wydajnoci 180 kg/s (650 t/h), sylwetce dwucigowej ze cianami membranowymi i naturalnym
obiegiem wody. Py z wgla kamiennego jest przygotowywany w 4 mynach kulowo-misowych (w
tym jeden myn rezerwowy). Cztery rzdy palnikw wirowych s umieszczone na cianie przedniej
komory paleniskowej. Kocio jest typu wiszcego.
Walczak ma konstrukcj spawan o rednicy wewntrznej 1800 mm, gruboci cianki 100 mm,
dugoci 16,4 m. Woda z podgrzewacza wody 1 jest doprowadzona do walczaka 2, skd przepywa
szecioma centralnymi rurami opadowymi 3 do kolektorw (komr) dolnych ekranw 4.
Mieszanina parowo--wodna z rur ekranowych wchodzi do grnych komr ekranowych 5 i nastpnie
rurami 6 do walczaka.

Rys. 3.30. Kocio OP-650k o wydajnoci 180 kg/s (650 t/h) opromieniowany pyowy na wgiel
kamienny z wtrnym przegrzewaczem pary i parametrach p =15,2 MPa (cinienie w
walczaku), t = 540C/540C, produkcji Rafko
1 - podgrzewacz wody, 2 walczak, 3 - centralne rury opadowe (6 szt.), 4 - kolektory (komory) dolne ekranw, 5 grne komory ekranw, 6 rury do walczaka, 7 komory zbiorcze ekranw bocznych, 8 - komory zbiorcze dolne
ekranw bocznych, 9 do dolnej komory ciany przedniej, 10 rury ciany przedniej, 11 komora, -12 - komora
stropowa, 13 rury w stropie, 14 ciana tylna, 15 komora dolna, 16 - wownice lece, 17 - rury wieszakowe, 18 komory wylotowej przegrzewacza P1, 19 komora przegrzewacza naciennego M1; 20 - komora wylotowa, P1, P2, P3
- przegrzewaczy pary pierwotnej, M1, M2, M3 - przegrzewacze pary wtrnej, S1, S2 - schadzacze wtryskowe, SM1,
SM2 - schadzacze pary wtrnej.

Przegrzewacze pary skadaj si z 3 stopni przegrzewaczy pary pierwotnej P1, P2, P3 i 3 stopni
przegrzewaczy pary wtrnej M1, M2, M3. Pierwszy stopie przegrzewacza pary pierwotnej jest
bardzo rozbudowany. Skada si z powierzchni gwnej oraz wielu powierzchni dodatkowych,
ktre s zainstalowane w tzw. przewale (midzycigu), w drugim cigu, na stropie oraz jako rury
wieszakowe.
Para z walczaka jest doprowadzona do grnych komr zbiorczych 7 ekranw bocznych i II cigu,
przechodzi do komr dolnych 8 tych ekranw, a stamtd do dolnej komory ciany przedniej II cigu
9, nastpnie rurami 10 ciany przedniej II cigu oraz rurami wieszakowymi 17 kolejno do komory
11 oraz komory stropowej 12 i dalej rurami po stropie 13 i cianie tylnej 14 do komory dolnej 15. Z
komory tej przechodzi do gwnej powierzchni I stopnia (P1), utworzonej z wownic lecych 16
zawieszonych na rurach wieszakowych 17. Z komory wylotowej 18 przegrzewacza I stopnia (P1)
para dwoma rurocigami bocznymi, w ktrych s zabudowane schadzacze wtryskowe S1,
przepywa do II stopnia przegrzewacza P2 (przegrzewacz opromieniowany). Po wyjciu z tego

stopnia para jest prowadzona dwoma rurocigami, w ktrych s zabudowane schadzacze

wtryskowe S2, do III stopnia przegrzewacza P3, a std do czci wysokoprnej WP turbiny.
Powracajca z turbiny para wtrna jest wprowadzona do komory 19 przegrzewacza naciennego
M1, tworzcego I stopie przegrzewacza wtrnego, nastpnie z komory wylotowej 20 para
przepywa dwoma rurocigami, w ktrych s umieszczone schadzacze pary wtrnej SM1, do
przegrzewacza opromieniowanego M2 (II stopie przegrzewacza wtrnego). Std rurocigami 21,
w ktrych s zabudowane schadzacze SM2, do przegrzewacza konwekcyjnego M3 (III stopie
przegrzewacza wtrnego) i dalej do czci rednioprnej SP turbiny.
Kocio bezwalczakowy BB-1150

Rys. 3.31. Kocio BB-1150 jednocigowy o wydajnoci 180 kg/s (l 150 t/h) i parametrach p = 20,8
MPa (cinienie w wodooddzielaczu), t = 540/540C, zaprojektowany i zbudowany w
Rafako Racibrz przy wsppracy licencyjnej z firm Sulzer
1 -komora wlotowa podgrzewacza wody, 2- rura syfonowa, 3 mieszalnika, 4 wodooddzielacz, 5 - filtr, 6 pompa cyrkulacyjna, 7 - kolektor i komory dolne parownika. 8 rurocigi, 9- grne kolektory rur wieszakowych,
.10 - zewntrzne rury wieszakowe 11 - dolne kolektory rur wieszakowych, 12 - wewntrzne rury wieszakowe, 13 kolektory wylotowe rur wieszakowych. 14 -kolektory wlotowe przegrzewacza Pl, 15 - kolektory wylotowe, P1, P2,
P3 - przegrzewaczy pary pierwotnej, M1, M2 - przegrzewacze pary wtrnej, S0, S1, S2, S3 - schadzacze
wtryskowe, SM1, SM2 - schadzacze pary wtrnej.

Kocio BB-1150 (rys. 3.31) jest kotem bezwalczakowym o sylwetce jednocigowej z

wymuszonym obiegiem wody w parowniku w caym zakresie obcie. ciany membranowe rur
parownika tworz w dolnej czci kota komor paleniskow, a w grnej czci cig konwekcyjny,
odpowiadajcy II cigowi w kotle o sylwetce dwucigowej. Przegrzewacze pary pierwotnej i
wtrnej oraz podgrzewacz wody s wykonane w ukadzie lecym. Rury tworzce te powierzchnie
s zawieszone na 6 rzdach wewntrznych rur wieszakowych 12, tworzcych powierzchni
dodatkow I stopnia przegrzewacza pary pierwotnej. Caa konstrukcja kota jest podwieszona na
ruszcie nonym, ktry wspiera si na supach konstrukcji nonej.
Py z wgla brunatnego jest przygotowywany w 8 mynach wentylatorowych (w tym jeden myn
rezerwowy). Kady z mynw zasila pyem jeden rzd pionowych palnikw szczelinowych, ktre
s umieszczone blisko naroy komory.

Rys. 3.32. Porwnanie gabarytw kotw na wgiel brunatny (po lewo) i na wgiel kamienny (po
prawo) o takiej samej wydajnoci.
Woda zasilajca jest doprowadzona do komory wlotowej 1 podgrzewacza wody, tworzcego ukad
przeciwprdowy i przepywa przez niego w d. Nastpnie woda przepywa rur syfonow 2 do
mieszalnika 3. W mieszalniku podgrzana woda zasilajca miesza si z wod spywajc z
wodooddzielacza 4 i przez filtr 5 przepywa do pompy cyrkulacyjnej 6, ktra toczy wod do
kolektora i komr dolnych 7 parownika. Mieszanka parowo-wodna odprowadzana jest z parownika
czterema rurocigami 8 do wodooddzielacza 4, z ktrego para jest odprowadzana do grnych
kolektorw 9 rur wieszakowych. Z grnych kolektorw para przepywa zewntrznymi rurami
wieszakowymi 10 do dolnych kolektorw rur wieszakowych 11, a nastpnie wewntrznymi rurami
wieszakowymi 12 do kolektorw wylotowych 13 rur wieszakowych. Std para przepywa dwoma

rurocigami poprzez schadzacze S0 do kolektorw wlotowych 14 przegrzewacza konwekcyjnego

przeciwprdowego, tworzcego gwn powierzchni / stopnia przegrzewacza pary pierwotnej P1.
Z kolektorw wylotowych 15, za ktrymi s zabudowane dwa szeregowo poczone schadzacze
wtryskowe S1 i S2, para jest doprowadzana do wspprdowego przegrzewacza grodziowego,
tworzcego II stopie przegrzewacza pary pierwotnej P2. Po przejciu przez ten stopie
przegrzewacza i schadzacze wtryskowe S3 oraz wylotowy stopie P3 para jest doprowadzana do
czci wysokoprnej WP turbiny. Powracajca z turbiny para wtrna jest wprowadzana poprzez
schadzacz wtryskowy SM1 do I stopnia przegrzewacza wtrnego M1 i nastpnie poprzez
schadzacz wtryskowy SM2 do II stopnia przegrzewacza pary wtrnej M2 i dalej kolektorem do
czci rednioprnej SP turbiny.
Rys. 3.32. pozwala porwna gabaryty kotw BB-1150 wgiel brunatny i BP-1150 na wgiel
kamienny o takiej samej wydajnoci.

3.14. Porwnanie cech kotw o sylwetce jedno- i dwucigowej

Kocio o sylwetce jednocigowej
ZALETY
- zwarto budowy i dogodno montau
WADY
- due zapotrzebowanie na powierzchni pod zabudow,
- trudniejsze warunki ustawienia mynw wglowych.
Kocio o sylwetce jednocigowej
WADY
- utrudniony monta, poniewa poszczeglne powierzchnie przegrzewaczy mog by tylko
montowane kolejno jedna za drug, natomiast w przypadku kota dwucigowego
jednoczenie;
- podgrzewacz wody umieszczony na szczycie piramidy powierzchni ogrzewalnych stwarza
due trudnoci konstrukcyjne i eksploatacyjne - zwaszcza podczas rozruchu kota;
- dua wysoko, przekraczajca nawet 100 m, powoduje zagroenie wynikajce z si parcia
wiatru, si sejsmicznych itp.
ZALETY
- lece powierzchnie ogrzewalne przegrzewaczy pary jest atwo odwadnia w czasie rozruchu
kota;
- zdecydowanie zmniejsza si erozyjne oddziaywanie popiou przepywajcego ze spalinami na
powierzchnie ogrzewalne, zwaszcza podgrzewacza wody;
- atwo stosowania cian szczelnych typu membranowego,
- unika si w tym rozwizaniu bardzo trudnego ekranowania midzycigu i cian drugiego
cigu, a zwaszcza skomplikowanych pocze rurami nad stropem kota.