Professional Documents
Culture Documents
Wydział Elektryczny
Katedr Elektrotechniki
Laboratorium WZET
Częstochowa 2019
Siatkowe modelowanie pól
1. Cel ćwiczenia
Celem ćwiczenia jest poznanie sposobu rozwiązywania zagadnień polowych za pomocą
metody różnic skończonych i jej analogowej implementacji.
2. Wiadomości podstawowe
2.1. Pola i metody ich wyznaczana
Pole elektromagnetyczne charakteryzuje się ciągłością jego rozkładu w przestrzeni. Jednym
z problemów jest wyznaczenie tego rozkładu, tj. danie odpowiedzi na pytanie: jaka jest wartość
natężenia pola (indukcji, potencjału itp.) w konkretnych punktach przestrzeni i konkretnych
chwilach czasu w zadanej konfiguracji. Zadanie to sprowadza się do rozwiązania równania
różniczkowego cząstkowego przy zadanych warunkach brzegowych i początkowych.
W wielu przypadkach występujących w zagadnieniach technicznych kształt obszaru działania
pola jest dość złożony, a parametry materiałowe tego obszaru są różne w różnych miejscach (np.
silnik elektryczny, transformator, antena itp.). Takiego problemu nie można w sposób dokładny
rozwiązać metodami analitycznymi, tzn. nie można podać wzoru, do którego podstawia się
współrzędne przestrzenne i czas. Wtedy stosuje się metody przybliżone. Należą do nich metody
numeryczne i analogowe. Metody numeryczne polegają na sprowadzeniu zagadnienia do
rozwiązania wielu równań liniowych na maszynach cyfrowych. Do metod numerycznych należą
m.in. metoda różnic skończonych, metoda elementów skończonych czy metoda elementów
brzegowych. Z kolei w metodach analogowych wykorzystuje się analogie pomiędzy różnymi
zjawiskami fizycznymi, a ściślej - to, że dwa różne zjawiska mogą być opisane równaniem
cząstkowym tego samego typu, co pozwala uzyskać informacje o obydwu zjawiskach poprzez
badanie tylko jednego z nich. Do metod analogowych należą m.in. modelowanie pól statycznych na
tkaninie przewodzącej, w wannie elektrolitycznej czy na modelu siatkowym.
ϕ ( x, y )=
1
0!
1
[ ∂ϕ ∂ϕ
ϕ ( x 0 , y 0 ) + ( x−x0 ) |x , y + ( y− y 0 ) |x , y +
1! ∂x 0 0 ∂y 0 0 ]
[ ]
2 2 2
1 2∂ ϕ ∂ϕ ∂ϕ
+ ( x−x 0 ) 2 |x , y +2 ( x−x 0 )( y− y 0 ) |x , y +( y− y 0 )2 2 |x , y +... .
2! ∂x 0 0 ∂x∂ y 0 0 ∂y 0 0
Weźmy pod uwagę dowolny węzeł (i, j). Z szeregu Taylora dla węzłów sąsiednich otrzymuje się
2
∂ϕ 1 ∂ϕ
ϕ i+1 , j =ϕ ( x i+1 , y j ) =ϕ i, j +h x |i, j + h2x 2 |i, j +...
∂x 2 ∂x
2
∂ϕ 1 ∂ ϕ
ϕ i−1 , j =ϕ ( x i−1 , y j ) =ϕ i , j −h x |i , j + h 2x 2 |i , j +...
∂x 2 ∂x
2
∂ϕ 1 ∂ϕ
ϕ i, j+1 =ϕ ( x i , y j+1 ) =ϕ i, j +h y |i , j + h 2y 2 |i, j +...
∂y 2 ∂y
2
∂ϕ 1 ∂ϕ
ϕ i, j−1 =ϕ ( x i , y j−1 ) =ϕ i , j −h y |i , j + h2y 2 |i, j +...
∂y 2 ∂y
Dodając stronami pierwszą i drugą oraz trzecią i czwartą zależność, otrzymujemy odpowiednio
∂2 ϕ ϕ i−1, j +ϕ i+1, j −2 ϕ i, j ∂2 ϕ ϕ i , j−1 +ϕ i, j+1 −2 ϕ i, j
| ≈ , | ≈
∂ x 2 ij h 2x ∂ y 2 ij h2y
Wstawiając to do równania Lapalce’a, otrzymujemy jego różnicową postać w punkcie (i, j)
Rozważmy jeden węzeł takiej siatki, powiedzmy węzeł (i, j) Z metody potencjałów
węzłowych wynika następujące równanie
V i, j ( 1R + R1 + R1 + 1R )−V i−1, j
1
R
1 1 1
−V i+1 , j −V i, j−1 −V i , j+1 =0
R R R
a ponieważ wszystkie rezystory są jednakowe, to otrzymujemy
V i−1 , j +V i+1, j +V i , j−1 +V i, j+1 −4V i , j =0
Równanie to ma identyczną strukturę jak postać różnicowa równania Laplace’a dla siatki
kwadratowej. Wobec tego rozpatrywany model siatkowy opisuje to samo zjawisko, to układ równań
wynikający z metody różnic skończonych. Węzły obliczeniowe w metodzie różnic skończonych
odpowiadają węzłom fizycznym w modelu siatkowym, a gniazdom pomiarowym na tablicy
modelu. Pomiędzy węzły można włączać nie tylko rezystory, ale również cewki czy kondensatory,
co pozwala na modelowanie szerokiej gamy zjawisk. Przykładem modelowania analogowego jest
też rozwiązywanie równań telegrafistów w linii długiej za pomocą łańcuchowo połączonych
czwórników zawierających m.in. cewki i kondensatory. Można również modelować zjawiska
opisane równaniem Poissona, ale w tym celu model siatkowy należy nieco zmodyfikować.
Szukanie rozwiązania zagadnienia brzegowego polega na zamodelowaniu równania
opisującego pole, dokonaniu pomiarów wartości potencjałów Vi,j w poszczególnych węzłach
modelu, a następnie przeliczeniu ich na wartości i,j wg wzoru
ϕ i, j=kV i, j
gdzie k - współczynnik podobieństwa, którego wartość wynika z parametrów oryginalnego
zagadnienia i z parametrów modelu siatkowego. Modelowanie równania sprowadza się do
przeniesienia geometrii obszaru działania pola na tablicę pomiarową modelu siatkowego
(przyjmując odpowiednie wartości hx i hy), a następnie na wprowadzeniu warunków brzegowych.
Warunki brzegowe pierwszego rodzaju, tzn. zadane wartości brzegowe funkcji , realizuje się przez
przyłożenie do odpowiednich węzłów modelu siatkowego potencjałów V odpowiadających
wartościom funkcji w tych punktach brzegowych.
Metoda modelowania siatkowego należy do przybliżonych metod rozwiązywania zagadnień
brzegowych. Występujące w niej błędy wynikają przede wszystkim z dwóch powodów: po
pierwsze - modeluje się nie oryginalne równanie, lecz równanie różnicowe, a po drugie - występuje
problem polegający na rozrzucie parametrów modelu (np. rezystory nie mają rzeczywiście
dokładnie takiej samej rezystancji, rezystancja ta zależy także od temperatury itp.). Pierwszy błąd
można zmniejszyć przez dobór odpowiedniej siatki (kwadratowa, prostokątna, biegunowa), przez
zagęszczenie siatki oraz przez zastosowanie różnic wyższych rzędów. To ostatnie komplikuje
jednak zarówno równania, jak i sam model siatkowy.
Podsumowując, modele analogowe, a w szczególności modele siatkowe, stosuje się tam,
gdzie nie jest wymagana wysoka dokładność. Zasady modelowania są dość proste, wprowadzanie
warunków brzegowych oraz pomiary potencjałów w węzłach są stosunkowo dokładne i łatwe do
zrealizowania. Wadą jest natomiast rozrzut parametrów modelu.
3. Przebieg ćwiczenia
3.1. Opis układu pomiarowego
W ćwiczeniu można zastosować jeden z dwóch dostępnych modeli - siatkowy oraz ciągły.
Obydwa modele przeznaczone są do rozwiązywania równania dwuwymiarowego równania
Laplace’a w układzie (x, y).
Model siatkowy zbudowany jest z rezystorów o wartości 10 k rozmieszczonych
w równomiernej siatce o wymiarach 2525. Zatem siatka składa się z 625 węzłów pomiarowych.
Odległość między węzłami jest stała i wynosi 2,5 cm. Model posiada wbudowany zasilacz
stabilizowany, z wyprowadzonymi punktami o różnych potencjałach. Potencjały te można
przenosić na tablicę pomiarową za pomocą przewodów stanowiących wyposażenie modelu.
Pomiary potencjału dokonuje się woltomierzem cyfrowym.
Model ciągły wykorzystuje tkaninę przewodzącą, co pozwala rozwiązywać bezpośrednio
równanie Laplace’a, a nie jego postać dyskretną, jak ma to miejsce w modelu siatkowym. Również
ten model zawiera 2525 węzłów rozmieszczonych w kwadratowej siatce. Potencjały z zasilacza
przenosi się na elektrody za pomocą przewodów, a same elektrody układa się z blach będących na
wyposażeniu modelu. Pomiaru dokonuje się sondą sprzężoną z komputerem, który automatycznie
zapisuje wyniki do pliku tekstowego.
a) b) c)
a) b) c)
a) b)
4. Opracowanie sprawozdania
1. Cel ćwiczenia.
2. Schematy pomiarowe i tabele wyników.
3. Parametry i dane znamionowe zastosowanych przyrządów.
4. Krótkie omówienie metody różnic skończonych i metody analogowej stosowanej w ćwiczeniu.
5. Na podstawie przeprowadzonych pomiarów nanieść linie ekwipotencjalne opisując na nich
rzeczywistą, a nie modelową wartość napięcia.
6. Skomentować uzyskane wyniki.
7. Wnioski.
5. Pytania sprawdzające
1. Podać podział metod rozwiązywania zagadnień polowych i wymienić przykładowe metody.
2. Dlaczego stosuje się metody modelowania pola?
3. Omówić krótko metodę różnic skończonych.
4. Wyprowadzić postać różnicową równania Laplace’a.
5. Podać zalety i wady metody różnic skończonych.
6. Jakie błędy towarzyszą metodzie różnic skończonych.
7. Omówić krótko metodę modelowania analogowego.
8. Jakimi elementami należy uzupełnić siatkowy model rezystancyjny, aby można było na nim
rozwiązywać równanie Poissona?
9. Jakie równanie rozwiązuje czwórnikowy model linii długiej?
10. Czy na modelu zastosowanym w ćwiczeniu można rozwiązywać pola trójwymiarowe?
Literatura
[1] Grzymkowski R., Kapusta A., Nowak I., Słota D.: Metody numeryczne - zagadnienia
brzegowe, Wydawnictwo Pracowni Komputerowej Jacka Skalmierskiego, Gliwice 2003.
[2] Kącki E.: Równania różniczkowe cząstkowe w zagadnieniach fizyki i elektrotechniki, WNT,
W-wa 1992, ss. 383-399, ss. 440-473.
[3] Krakowski M.: Elektrotechnika teoretyczna, tom II - pole elektromagnetyczne, PWN, 1991.
[4] Matusiak R.: Elektrotechnika teoretyczna, tom II - teoria pola elektromagnetycznego, WNT,
W-wa 1982, ss. 163-193.
[5] Wiak S., Zwoliński G.: Wybrane problemy obliczeniowe z elektrodynamiki technicznej,
Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 1997.