Analiza matematyczna 2.

Kolokwium 2

Uprzejmie prosz¦ rozwi¡zania zapisywa¢ czytelnie na wªasnych kartkach.

Zadanie 1. Znajd¹ i wyznacz wszystkie ekstrema lokalne funkcji

 
f (x, y) = ln x2 + y 2 + 1 .

Rozwi¡zanie:

Dziedzin¡ funkcji f (x, y) s¡ oczywi±cie wszystkie x i y rzeczywiste, bo x2 + y 2 + 1 jest

zawsze dodatnie.
Liczymy pochodne pierwszego rz¦du:

1 1
fx0 (x, y) = · 2x, fy0 (x, y) = · 2y.
x2 + y2 + 1 x2 + y2 + 1
Musimy teraz rozwi¡za¢ ukªad równa«

f 0 =0
x
f 0 = 0,
y

co okazuje si¦ dziecinne proste, poniewa» mianownik wyst¦puj¡cy w pochodnych nigdy si¦
nie zeruje! Zatem mamy ukªad równa«

2x =0
,
2y = 0,

którego rozwi¡zaniem jest punkt P = (0, 0). Jest to punkt podejrzany o bycie ekstremum.
Liczymy pochodne drugiego rz¦du (dowolnym sposobem) i otrzymujemy

0 −2x2 + 2y 2 + 2
fxx (x, y) = ,
(x2 + y 2 + 1)2
0 2x2 − 2y 2 + 2
fyy (x, y) = 2 ,
(x + y 2 + 1)2
0 − − 4xy
fxy (x, y) = 2 .
(x + y 2 + 1)2

Oczywi±cie fyx = fxy .

Liczymy wyznacznik w punkcie (0, 0):
fxx (0, 0) fxy (0, 0) 2 0
= = 4.
fyx (0, 0) fxx (0, 0) 0 2
0
Poniewa» wyznacznik wyszedª dodatni, to jest ekstremum. Poniewa» fxx (0, 0) > 0, to jest to
minimum. Liczymy na koniec jego warto±¢

f (0, 0) = ln(02 + 02 + 1) = ln 1 = 0.

1
Zadanie 2. Niech D b¦dzie obszarem ograniczonym krzywymi y = ln x, y = ln x1 , y = 2.
Narysuj obszar caªkowania. Rozpisz na caªki iterowane nast¦puj¡ce dwie caªki:
ZZ ZZ
f (x, y)dxdy = ?, f (x, y)dydx = ?.
D D

Wskazówki: ln x1 mo»na z wªasno±ci logarytmu zamieni¢ na prostszy do narysowania.

Rozwi¡zanie:

Rysujemy obszar D i obliczamy punkty przeci¦cia krzywych:

1
2 = ln x, 2 = ln = − ln x,
x
e2 = x, e−2 = x.

Rysunek 1: Rysunek w standardowym ukªadzie wspóªrz¦dnych (x  o± pozioma).

Obszar D potraktujemy jako normalny wzgl¦dem osi x. Widzimy, »e musimy go podzieli¢

na dwa mniejsze podobszary, bo mamy inne funkcje od doªu (najpierw zielona, potem
czerwona). Funkcja od doªu zmienia kolor w punkcie x = 1, zatem mamy:

ZZ Z1 Z2 Ze2 Z2
f (x, y) dydx = dx f (x, y) dy + dx f (x, y) dy.
D e−2 − ln x 1 ln x

Chcemy teraz zmieni¢ kolejno±¢ caªkowania w powy»szej caªce. Czyli potraktowa¢ obszar
D jako normalny wzgl¦dem osi y. Widzimy z rysunku, »e 0 ¬ y ¬ 2. Z kolei iksy od góry

2
ograniczone s¡ funkcj¡ czerwon¡, a od doªu funkcj¡ zielon¡ (nie trzeba nic ci¡¢!). Musimy
jednak zamieni¢ funkcje zielone i czerwone z postaci y = . . . na posta¢ x = . . . i otrzymujemy:

y = ln x, y = − ln x,
ey = x, e−y = x.

Zatem e−y ¬ x ¬ ey . Czyli mamy ostatecznie:

ZZ Z2 Zey
f (x, y) dxdy = dy f (x, y) dx.
D 0 e−y

Mo»na te» zrobi¢ rysunek w ukªadzie wspóªrz¦dnych, w którym osi¡ poziom¡ jest o± y
(wtedy mamy funkcje x = g(y)) i odczyta¢ z niego jak zmieniaj¡ si¦ wspóªrz¦dne:

Rysunek 2: Rysunek w niestandardowym ukªadzie wspóªrz¦dnych (y  o± pozioma).

3
Informacja do zada« 3 i 4: Bryªa przestrzenna ograniczona powierzchniami o równaniach
q q
z= 4 − x2 − y 2 oraz z= 3x2 + 3y 2
1
przypomina swoim ksztaªtem ro»ek lodowy (patrz rysunek poni»ej).

Zadanie 3. Oblicz pole powierzchni mo»li-

wej do polizania na pocz¡tku konsumpcji loda
(zakªadamy, »e li»emy tylko to, co jest ponad
wafelkiem).

Zadanie 4. Oblicz ±rodek masy tego loda

przy zaªo»eniu, »e lód jest jednorodny. Ob-
8
√ 
j¦to±¢ loda wynosi π 2 − 3 . Lód jest sy-
3
metryczny wzgl¦dem osi x i y , dlatego xs =
ys = 0. Oblicz zs (wzór poni»ej).

Rozwi¡zanie:

Szukamy obszaru caªkowania D, czyli rzutu loda na pªaszczyzn¦ x0y :

q q
4 − x2 − y 2 = 3x2 + 3y 2 ,
4 − x2 − y 2 = 3x3 + 3y 2 ,
4 = 4x2 + 4y 2 ,
1 = x2 + y 2 .

Poniewa» D to koªo, to u»yjemy zapewne wspóªrz¦dnych biegunowych.

Naszym celem jest obliczy¢ powierzchni¦ mo»liw¡ do polizania, czyli mamy obliczy¢ pole
pªata sfery, który le»y wewn¡trz ro»ka, czyli sto»ka. Zatem mamy
q
f (x, y) = 4 − x2 − y 2

i liczymy pochodne:

−2x −2y
fx0 (x, y) = √ , fy0 (x, y) = √ .
2 4 − x2 − y 2 2 4 − x2 − y 2
Obliczamy i upraszczamy wyra»enie pod pierwiastkiem:

h i2 h i2 x2 y2 4
1 + fx0 (x, y) + fy0 (x, y) =1+ + = .
4−x −y
2 2 4−x −y
2 2 4 − x2 − y 2
Pole pªata, b¦dzie zatem równe

ZZ s
4
|S| = dxdy.
4 − (x2 + y 2 )
D
1 Rysunek wygenerowany na stronie www.geogebra.org

4
Zamieniamy na wspóªrz¦dne biegunowe (D  koªo o promieniu 1 i ±rodku w pocz¡tku ukªadu)
i obliczamy
Z2π Z1 s 1
4 Z
r
|S| = dα · r dr = 2π · 2 √ dr,
4−r 2
4 − r 2
0 0 0

dokonujemy podstawienia t = 4−r2 . Wtedy dt = −2r dr oraz zmieniamy granice caªkowania:

0 → 4, 1 → 3 i mamy caªk¦

 3 √ 3 √
1 Z 1

|S| = 4π · − √ dt = −2π · 2 t = −4π( 3 − 2).
2 t 4
4

Informacja do zada« 3 i 4: Bryªa przestrzenna ograniczona powierzchniami o równaniach

q q
z= 4 − x2 − y 2 oraz z= 3x2 + 3y 2
2
przypomina swoim ksztaªtem ro»ek lodowy (patrz rysunek poni»ej).

Zadanie 5. Oblicz pole powierzchni mo»li-

wej do polizania na pocz¡tku konsumpcji loda
(zakªadamy, »e li»emy tylko to, co jest ponad
wafelkiem).

Zadanie 4. Oblicz ±rodek masy tego loda

przy zaªo»eniu, »e lód jest jednorodny. Ob-
8
√ 
j¦to±¢ loda wynosi π 2 − 3 . Lód jest sy-
3
metryczny wzgl¦dem osi x i y , dlatego xs =
ys = 0. Oblicz zs (wzór poni»ej).

Rozwi¡zanie:

Rzut loda na pªaszczyzn¦ x0y jest taki sam jak w poprzednim zadaniu: koªo o promieniu
1 i ±rodku w pocz¡tku ukªadu. Zastosujemy wi¦c wspóªrz¦dne walcowe. Mamy

0 ¬ r ¬ 1,
0 ¬ α < 2π,
q q
3x3 + 3y 2 ¬ z ¬ 4 − x2 − y 2 ,

pami¦tamy jednak, »e x2 + y 2 = r2 , wi¦c wysoko±¢ walca h zmienia si¦ w zakresie

√ √
3r2 ¬ h ¬ 4 − r2 .
2 Rysunek wygenerowany na stronie www.geogebra.org

5
 Mamy zatem
√
ZZZ Z1 Z2π Z4−r2
z dxdydz = dr dα h · r dh = ♥.
√
U 0 0 3r2

Zauwa»amy, »e funkcja podcaªkowa nie ma nigdzie zmiennej α, zatem t¦ caªk¦ liczymy w pa-
mi¦ci i b¦dzie ona równa 2π . Caªka z h po dh to oczywi±cie h2 /2, otrzymujemy wi¦c
1 1
1Z Z
♥ = 2π · (4 − r − 3r ) · r dr = π (4r − 4r3 ) dr
2 2
2
0 0
!
r2 r4 1 1 1 1
 
= 4π − = 4π − = 4π · = π.
2 4 0 2 4 4

Na koniec liczymy wspóªrz¦dn¡ ±rodka masy

√ √
1 3 3(2 + 3) 6+3 3
zs = 8 √ ·π = √ = = .
3
π(2 − 3) 8(2 − 3) 8 8

Mo»na te» zastosowa¢ wspóªrz¦dne sferyczne. Wtedy promie« sfery to 2, musimy te»
wyznaczy¢ k¡t mi¦dzy pªaszczyzn¡ x0y a wafelkiem. Šatwo obliczy¢, »e wynosi on 60 stopni,
czyli π/3 (po narysowaniu trójk¡ta). Zatem we wspóªrz¦dnych sferycznych otrzymamy:

0 ¬ % ¬ 2,
0 ¬ α < 2π,
π π
¬β¬ .
3 2