Analiza matematyczna II.

Pula jawnych zadaÒ na kolokwia.

Wydzia≥ MIiM UW, 2011/12

18 maja 2012
ostatnie poprawki (literówka w zadaniu 53): 10 stycznia 2014

Szanowni PaÒstwo,

na koÒcu listy jest trochÍ nowych zadaÒ, obejmujπcych teoriÍ miary i ca≥ki. Na
kolokwium co najmniej 3-4 zadania bÍdπ zbliøone treúciπ i poziomem trudnoúci do
przedstawionych na tej liúcie.

Ostatnie tegoroczne zadania mogπ pojawiÊ siÍ jeszcze do 23 maja w≥πcznie.

1 Struktura liniowa i topologiczna przestrzeni Rn

1. W R2 dana jest norma k · k; kula jednostkowa w tej normie, B = {(x, y) 2 R2 :
k(x, y)k  1}, ma kszta≥t szeúciokπta foremnego o boku d≥ugoúci 1 i jednym z wierz-
cho≥ków w punkcie (1, 0).

(a) UdowodniÊ, øe norma k · k nie pochodzi od iloczynu skalarnego.

p p
(b) ObliczyÊ normy: k(5, 0)k, k(0, 5)k, k(3, 3)k, k(1, 3)k.
p
2. W R2 dany jest pewien iloczyn skalarny h·, ·i. Definiujemy normÍ kx k = hx , x i.
Wiadomo, øe

kx k2 kx k2
sup = 3, inf 2 =1
x 2R2 kx k x 2R kx k
p
5 p
oraz k(1, 2)k = i k( 2, 1)k = 5 .
3
WyznaczyÊ wzór opisujπcy normÍ k(x, y)k.

1
2 Rachunek róøniczkowy
3. Czy funkcja 8
< 1 cos((x + y)2 )
, (x, y) 6= (0, 0)
f (x, y) = x2 + y 2
:
0, (x, y) = (0, 0)
jest ciπg≥a w punkcie (0, 0)? ProszÍ uzasadniÊ odpowiedü.

4. ObliczyÊ granicÍ
ln(x + ey ) x y
lim p .
(x,y)!(0,0) x2 + y 2

5. Niech f (x) = x/(1 + x2 ). Dla danych g, h : R2 ! R definiujemy F : R2 ! R wzorem

F (x, y) = h(x, y)f (g(x, y)) .

ZbadaÊ istnienie granicy lim(x,y)!(0,0) F (x, y) w nastÍpujπcych przypadkach:

⇢ ⇢
x·y 2
dla y =
6 0 y · |x| 1/2
dla x 6= 0,
(a) g(x, y) = h(x, y) =
0 dla y = 0, 0 dla x = 0,
p
x |x|y 3
tzn. F (x, y) = dla (x, y) 6= (0, 0) i F (0, 0) = 0;
|x|(y 4 + x2 )
⇢
x/y dla y =
6 0
(b) g(x, y) = oraz h(x, y) = x ,
0 dla y = 0

x2 y
tzn. F (x, y) = dla (x, y) 6= (0, 0) i (x, y) = (0, 0)
y 2 + x2
⇢
1/(x y) dla x 6= y
(c) g(x, y) = x y oraz h(x, y) = ,
0 dla x = y

1
tzn. F (x, y) = dla x 6= y i F (x, x) = 0.
1 + (x y)2
6. PodaÊ przyk≥ad funkcji f : R2 ! R, która ma pochodne czπstkowe w kaødym
punkcie p≥aszczyzny, ale limt!0 f (t, t2 ) = 1.

7. PodaÊ przyk≥ad funkcji dwu zmiennych f (x, y) takiej, øe lim(x,y)!(0,0) f (x, y) = 0

oraz
0 = lim lim f (x, y) 6= lim lim f (x, y).
x!0 y!0 y!0 x!0

2
8. Czy funkcja
⇡
f (x, y) = sin
1 (x2 + y 2 )
jest jednostajnie ciπg≥a na kole {(x, y) 2 R2 : x2 + y 2 < 1}? ProszÍ uzasadniÊ odpo-
wiedü.
9. ZnaleüÊ wszystkie punkty ciπg≥oúci funkcji f : R2 ! Rdanej wzorem
(
xy exp( y/x2 ) , x =
6 0,
f (x, y) =
0, x = 0.
10. Niech f bÍdzie funkcjπ ciπg≥π okreúlonπ na
A = {x 2 R2 : kx k = 1} [ {x 2 R2 : kx (2, 0)k1  1}
takπ, øe f ( 1, 0) = 1 i f (3, 0) = 17. UdowodniÊ, øe istnieje a 2 A takie, øe f (a) = 0.
Czy istnieje funkcja spe≥niajπca warunki zadania, dla której jest tylko jeden taki
punkt?
P
Uwaga: przyjmujemy kyk1 = |yi |.
11. ObliczyÊ pochodne czπstkowe funkcji f : Rn ! R w otoczeniu punktu 0 i zbadaÊ
róøniczkowalnoúÊ f w punkcie 0 2 Rn , dla f danej wzorem
(a) f (x ) = kx k2 cos(kx k 1 ) dla x 6= 0 oraz f (0) = 0,
(b) f (x ) = (1 cos(kx k 1 )) sin(kx k 1 ) dla x 6= 0 oraz f (0) = 0.
(c) f (x ) = (1 cos(kx k)) sin(kx k 1 ) dla x 6= 0 oraz f (0) = 0.
12. Niech
f (x, y) = x2 sin(y/x) cos(1/x2 ) ln(1 + y), (x, y) 2 R2 , x 6= 0.
ProszÍ dookreúliÊ wartoúÊ f w (0, 0) tak, aby w tym punkcie istnia≥a pochodna kie-
runkowa f wzglÍdem wektora (1, 1). ObliczyÊ tÍ pochodnπ.
13. Czy funkcja 8 4 4
< sin(x + y )
, (x, y) 6= (0, 0)
f (x, y) = x2 + y 2
:
0, (x, y) = (0, 0)
jest róøniczkowalna w (0, 0)? ProszÍ uzasadniÊ odpowiedü.
14. Niech f bÍdzie funkcjπ okreúlonπ na R3 wzorem
(
x + y z 2 gdy z 2 Q,
f (x, y, z) =
x + y + z 4 gdy z 62 Q.

UdowodniÊ, øe f ma w punkcie a 2 R3 róøniczkÍ Df (a) wtedy i tylko wtedy, gdy f

jest ciπg≥a w a.

3
15. WyznaczyÊ zbiór wszystkich punktów (x, y) p≥aszczyzny R2 , w których funkcja

f (x, y) = |ex ey | · (x + y 2)

jest róøniczkowalna.

16. Funkcja f : Rn ! R jest róøniczkowalna. ObliczyÊ pochodnπ funkcji jednej zmien-

nej
2
F (t) = f (t, t2 , . . . , tn ) , t 2 R.

17. Niech f : R2 ! R bÍdzie dana wzorem

f (x, y) = 3x4 y 2 + 4yx2 .

WykazaÊ, øe dla kaødego wektora v = (v1 , v2 ) d≥ugoúci 1 funkcja

h v (t) = f (tv1 , tv2 )

ma maksimum lokalne w punkcie t = 0. Czy moøna stπd wnioskowaÊ, øe f ma mak-

simum lokalne w (0, 0)? Odpowiedü proszÍ uzasadniÊ.

18. WyznaczyÊ równanie p≥aszczyzny przechodzπcej przez punkt (1, 1, 3) i stycznej do

powierzchni z = 2x2 + y 2 w R3 .

19. WykazaÊ, øe funkcja

8
< x3
, (x, y) 6= (0, 0)
f (x, y) = x2 + y 2
:
0, (x, y) = (0, 0)

jest ciπg≥a w (0, 0) i ma w tym punkcie pochodne kierunkowe we wszystkich kierun-

kach, ale nie jest róøniczkowalna w (0, 0).

20. Funkcja f jest okreúlona na zbiorze A = {(x, y) 2 R2 : xy > 1} wzorem

8 p
< 1 + xy 1
dla y 6= 0,
f (x, y) = y
:
x/2 dla y = 0.

(a WykazaÊ róøniczkowalnoúÊ f w (0, 0). Czy róøniczka funkcji f jest ciπg≥a w tym
punkcie?

(b Czy funkcja f jest róøniczkowalna w punkcie (1, 0)?

Odpowiedzi proszÍ uzasadniÊ.

4
21. Niech ( p
(x2 + y 2 )↵ sin 1/ x2 + y 2 , (x, y) 6= 0,
f↵ (x, y) =
0, (x, y) = 0.

(a) WykazaÊ, øe f1/2 jest ciπg≥a w (0, 0), ale nie jest róøniczkowalna w (0, 0).

(b) WykazaÊ, øe f1 jest róøniczkowalna w kaødym otoczeniu (0, 0), ale nie jest klasy
C 1 w øadnym otoczeniu zera.

(c) WykazaÊ, øe f3/2 jest klasy C 1 na ca≥ej p≥aszczyünie R2

22. WyznaczyÊ wszystkie wartoúci p, q > 0, dla których funkcja f : Rn ! R dana

wzorem ✓X ◆1/q
n
p
f (x ) = |xi |
i=1

jest róøniczkowalna w 0 2 Rn .

23. ObliczyÊ kres górny funkcji f na zbiorze A:

x ln(1 + y)
f (x, y) = , A = {(x, y) : 0 < x  y  1}.
2x2 + y 2
24. ObliczyÊ kres górny funkcji f na zbiorze A:
y
f (x, y) = x(y x 1)e , A = {(x, y) : 0  x  y} .

25. UdowodniÊ, øe funkcja f : Rn ! R, która jest klasy C 1 , spe≥nia warunek Lip-

schitza na kaødym zbiorze zwartym K ⇢ Rn .

26. Zbiór ⌦ ✓ Rn jest otwarty i spójny. Wiadomo, øe dla wszystkich x , y 2 ⌦ istnieje

zawarta w ⌦ ≥amana d≥ugoúci co najwyøej kx yk exp(kx yk), ≥πczπca punkty x , y.
Funkcja f 2 C 1 (⌦, R) ma wszystkie pochodne czπstkowe ograniczone przez liczbÍ
M > 0. WykazaÊ, øe
p
|f (x ) f (y)|  M n · kx yk exp(kx yk) , x , y 2 ⌦.

27. Niech A ⇢ Rn bÍdzie zbiorem zwartym, wypuk≥ym i niech f : A ! R bÍdzie funk-

cjπ ciπg≥π na A, róøniczkowalnπ w punktach wewnÍtrznych zbioru A. Zak≥adamy po-
nadto, øe istniejπ liczby a1 , . . . , an , nie wszystkie równe zeru, takie, øe
n
X @f
ai · (x ) 0 dla kaødego x 2 int A.
i=1
@xi

UdowodniÊ, øe funkcja f osiπga swojπ wartoúÊ maksymalnπ i wartoúÊ minimalnπ

w pewnych punktach brzegu zbioru A.

5
28. Niech f : R3+ ! R bÍdzie funkcjπ róøniczkowalnπ (R+ = (0, 1)), spe≥niajπcπ w kaø-
dym punkcie równania x1 p fx = y 1 p fy = z 1 p fz (p > 1 jest sta≥π). DowieúÊ, øe ist-
nieje funkcja róøniczkowalna ' : R+ ! R taka, øe f (x, y, z) = '(xp + y p + z p ).
29. Dana jest funkcja f 2 C 2 (R2 ) taka, øe
f (x, y) tg(x) sin(y)
lim = 0.
(x,y)!0 x2 + y2
ObliczyÊ fxy (0, 0).
30. Niech f (x, y) = (x3 x y)(2x y 2) dla x, y 2 R.
(a) WyznaczyÊ wszystkie punkty krytyczne funkcji f .
(b) Dla kaødego z tych punktów rozpoznaÊ, czy f ma w tym punkcie lokalne
ekstremum.
31. Niech f (x, y) = x3 y 3x2 y + y 2 dla x, y 2 R.
(a) WyznaczyÊ wszystkie punkty krytyczne funkcji f .
(b) Dla kaødego z tych punktów rozpoznaÊ, czy f ma w tym punkcie lokalne
ekstremum.
32. Niech f (x, y, z) = x4 + y 4 2x2 (1 y 2 ) + z 2 dla x, y, z 2 R.
(a) WyznaczyÊ wszystkie punkty krytyczne funkcji f .
(b) Dla kaødego z tych punktów rozpoznaÊ, czy f ma w tym punkcie lokalne
ekstremum.
33. Funkcja f : R2 ! R jest dwukrotnie róøniczkowalna i spe≥nia w kaødym punk-
cie nierównoúÊ fxx + fyy 0. PrzypuúÊmy, øe f ma tylko niezdegenerowane punkty
krytyczne (tzn. w kaødym punkcie krytycznym macierz hesjanu f jest nieosobliwa).
WykazaÊ, øe f nie moøe mieÊ maksimów lokalnych.
34. Niech ⌦ ⇢ Rn bÍdzie otwarty i wypuk≥y. Niech f : ⌦ ! R bÍdzie funkcjπ wypuk≥π
klasy C 2 . WykazaÊ, øe
(a) f nie ma lokalnych maksimów w≥aúciwych w ⌦;
(b) f moøe mieÊ co najwyøej jedno minimum lokalne w≥aúciwe;
(c) jeúli f jest úciúle wypuk≥a, to f moøe mieÊ co najwyøej jeden punkt krytyczny.
35. Niech U = R2 \(( 1, 0]⇥{0}[{(x, y) : x2 +y 2  1}). Okreúlamy f : U ! R wzorem
8 x
>
> arc tg , y > 0,
>
> y
< x
f (x, y) = ⇡ + arc tg , y < 0,
>
> y
>
> ⇡
: , y = 0.
2
WykazaÊ, øe d≥ugoúÊ gradientu funkcji f jest ograniczona z góry na ca≥ym zbiorze U ,
ale mimo to f nie spe≥nia warunku Lipschitza na U .

6
36. Rozwaøamy odwzorowanie F : R2 ! R2 dane wzorami

F (x, y) = (u, v), u = 4xy 2x2 , v = 2x2 + xy y2.

Punktem lokalnej odwracalnoúci F bÍdziemy nazywaÊ kaødy punkt (x0 , y0 ) taki, øe

odwzorowanie F , zawÍøone do pewnego otoczenia punktu (x0 , y0 ), przekszta≥ca to oto-
czenie bijektywnie na pewne otoczenie punktu (u0 , v0 ) = F (x0 , y0 ).
(a) WyznaczyÊ wszystkie punkty lokalnej odwracalnoúci odwzorowania F .
(b) Jednym z takich punktów jest (1, 1); zatem w pewnym otoczeniu punktu
F (1, 1) = (2, 2) jest okreúlone odwzorowanie odwrotne x = x(u, v), y = y(u, v). Ob-
@y
liczyÊ (2, 2).
@u
37. (a) UzasadniÊ, øe równanie x ln w + w ln y = 0 wyznacza w otoczeniu punktu
(x0 , y0 ) = (1, 1) zmiennπ w jako funkcjÍ pozosta≥ych zmiennych: w = g(x, y) i øe jest
to funkcja klasy C 1 .
(b) NapisaÊ wielomian Taylora stopnia 2 funkcji g w otoczeniu punktu (1, 1).
38. (a) UdowodniÊ, øe równanie xez = y(z + x) definiuje z jako funkcjȩ (x, y) w oto-
czeniu punktu (x0 , y0 , z0 ) = (2, 1, 0).
(b) NapisaÊ wielomian Taylora stopnia 2 funkcji z = z(x, y) w punkcie (2, 1).
39. DaÊ przyk≥ad przekszta≥cenia, bÍdπcego dyfeomorfizmem zbioru U na zbiór V :

U = {(x, y) : x > y > 0}, V = {(u, v) : u2 + 3v 2 < 1, 2v > u + |u|}.

Znalezione odwzorowanie naleøy wyraziÊ albo wprost wzorem, albo jako z≥oøenie (np.
F = F3 F2 F1 ) kilku dyfeomorfizmów, z których kaødy jest wyraøony wzorem.
40. Niech ⌦ ⇢ R2 bÍdzie obszarem ograniczonym górnπ ga≥Íziπ hiperboli {xy = 1}, tj.
⌦ = R2 \ {(x, y) : x > 0, xy 1}. ZnaleüÊ jawny (tzn. wyraøony konkretnym wzorem)
dyfeomorfizm zbiorów ⌦ i R ⇥ R+ .
41. W przestrzeni R3 rozwaøamy zbiory
p
P = {(x, y, z) : |z x| = x + y 2 }, M = {(x, y, z) 2 P : 0 < x < z}.

(a) UzasadniÊ, øe M jest rozmaitoúciπ dwuwymiarowπ.

(b) NapisaÊ równanie p≥aszczyzny stycznej do M w punkcie (3, 1, 5).
(c) WyjaúniÊ, czy zbiór P jest rozmaitoúciπ dwuwymiarowπ.
42. ZnaleüÊ funkcjÍ f 2 C 1 (R, R2 ) takπ, øe

(4) f (R) = (x, y) 2 R2 : |x| + |y| = 1 .

UdowodniÊ, øe jeúli funkcja f 2 C 1 (R, R2 ) spe≥nia warunek (4), to musi istnieÊ takie
t 2 R, øe Df (t) = 0.

7
43. Dane sπ dwa równania:

x2 y2 u3 + v 2 + 4 = 0 oraz 2xy + y 2 2u2 + 3v 4 = 0.

Czy moøna wyznaczyÊ u i v jako funkcje róøniczkowalne zmiennych x i y w otoczeniu

punktu (x, y, u, v) = (2, 1, 2, 1)? ProszÍ uzasadniÊ odpowiedü.

44. NaszkicowaÊ poziomice funkcji

f (x, y) = y 2 x2 y 2x4 + "x

dla ma≥ego " > 0.

45. Niech A = {z 2 = x2 + y 2 + 1, z > 0} . NaszkicowaÊ poziomice funkcji f (x, y, z) =

x + 2y + 3z ograniczonej do A.

46. Niech

Mt = (x, y, z) 2 R3 : x2 + y 2 + z 2 = 1, x2 y 2 + tz 3 = 0 .

WyjaúniÊ, dla jakich t 2 R zbiór Mt jest rozmaitoúciπ klasy C 1 .

47. Niech f : R2 U ! R bȩdzie klasy C 1 na zbiorze otwartym U . Za≥óømy, øe

(x0 , y0 ) 2 U i fy (x0 , y0 ) 6= 0. WykazaÊ, øe istnieje dyfeomorfizm, powiedzmy (u, v, w) =
(x, y, z), zdefiniowany w pewnym otoczeniu U 0 ✓ R3 punktu (x0 , y0 , f (x0 , y0 )) 2 R3 ,
który przeprowadza powierzchniÍ {z = f (x, y)} \ U 0 na powierzchniȩ {w = v} \ (U 0 ).

48. WykazaÊ, øe zbiór M = {(x, y, z) : x2 + 5y 2 + z 2 = 1, 2x2 + 3y 2 + 7z 2 = 1} jest

rozmaitoúciπ zanurzonπ klasy C 1 w R3 . Jaki jest wymiar M ?

49. WyznaczyÊ kres górny i dolny funkcji f (x, y, z) = 15x + 6z na zbiorze M z Zada-
nia 48.

50. UdowodniÊ, øe zbiór macierzy

SO(3) = {A 2 M3⇥3 (R) : A AT = Id, det A = 1}

jest rozmaitoúciπ g≥adkπ w M3⇥3 (R) ⌘ R9 . Jaki jest wymiar tej rozmaitoúci?

51. Niech n 3 oraz

⇢ n
Y n
X
M = (x1 , . . . , xn ) 2 R :
n
xi = 1 , xi = 0 .
i=1 i=1

WykazaÊ, øe M jest rozmaitoúciπ zanurzonπ klasy C 1 . ObliczyÊ wymiar M .

8
52. Niech g : R ! R bÍdzie funkcjπ klasy C 1 . Zdefiniujmy funkcjÍ z(x, y) wzorem
x2 + y 2 + z 2 = g(ax + by + cz),
gdzie a, b, c sπ sta≥ymi i sπ spe≥nione za≥oøenia twierdzenia o funkcjach uwik≥anych.
WykazaÊ, øe
@z @z
(cy bz) + (az cx) = bx ay.
@x @y
53. Rozwaømy równanie
x3 + y 3 + z 6 + xyz = 8
w otoczeniu punktu (1, 2, 1) .
(a) ObliczyÊ pochodne czπstkowe rzÍdu  2 w (1, 2) funkcji z(x, y) zadanej tym
równaniem.
(b) WyznaczyÊ przestrzeÒ stycznπ w (1, 2, 1) do powierzchni M , zadanej tym rów-
naniem.
54. ZnaleüÊ kres dolny i górny funkcji f (x, y, z) = 10x + 6z na zbiorze
A = (x, y, z) 2 R3 : x2 + 4y 2 + z 2 = 1, 3x2 + 2y 2 + 2z 2 = 1 .
55. Niech K = {(x, y, z) : x + y + z  4, xyz 2; x, y, z > 0}. ObliczyÊ kres dolny
oraz kres górny odleg≥oúci punktu (0, 0, 0) od punktów zbioru K.
56. Niech U ⇢ Rn , gdzie n 2, bÍdzie zbiorem otwartym i spójnym i niech F : U ! Rn
bÍdzie odwzorowaniem klasy C 1 takim, øe det DF (x) 6= 0 dla x 2 U. WykazaÊ, øe zbiór
F (U ) jest otwarty. Czy przekszta≥cenie F musi byÊ wzajemnie jednoznaczne?
p p p
57. Niech K = {(x, y, z) : x + y + z = xyz = 4}. WyznaczyÊ zbiór wszystkich
wartoúci, przyjmowanych przez sumÍ x + y + z na zbiorze K.
58. Dana jest liczba naturalna n > 2 oraz dodatnie liczby rzeczywiste a, b takie, øe
a2 < nb. Niech x1 , . . . , xn bÍdπ liczbami rzeczywistymi, spe≥niajπcymi warunki
x1 + · · · + xn = a, x21 + · · · + x2n = b.
Dla ustalonych wartoúci n, a, b wyznaczyÊ maksymalnπ moøliwπ wartoúÊ róønicy miÍ-
dzy najwiÍkszπ a najmniejszπ z liczb x1 , . . . , xn .
P P 2
Wskazówka: f (x1 , . . . , xn ) = x1 x2 ; M = {(x1 , . . . , xn ) : xi = a, xi = b}.
59. ZnaleüÊ kres górny funkcji f (x, y, z) = z 4 (x2 xy+y 2 )+z 2 (x4 +y 4 ) na czworoúcianie
o wierzcho≥kach (1, 0, 0), (0, 2, 0), (0, 0, 3) i (4, 4, 0).
60. Funkcja entropii na (0, 1)n jest zdefiniowana wzorem
n
X
E(x1 , .., xn ) = xi ln(1/xi ).
i=1

WykazaÊ, øe E przed≥uøa siÍ do funkcji ciπg≥ej Ẽ na kostce domkniÍtej [0, 1]n . ZnaleüÊ
kres górny funkcji Ẽ na zbiorze
K = {x 2 [0, 1]n : x1 + x2 + · · · + xn = 1} .

9
3 Teoria miary i ca≥ki
Uwaga. Symbol n oznacza n-wymiarowπ miarÍ Lebesgue’a na -ciele L (Rn ) zbio-
rów mierzalnych w sensie Lebesgue’a. Wszystkie ca≥ki sπ wzglÍdem miary Lebes-
gue’a (tzn. przyjmujemy konwencjÍ dx = d 1 (x), dx dy = d 2 (x, y) itp.)
61. P jest przedzia≥em domkniÍtym w Rn , a zbiór A ⇢ P jest domkniÍty. UdowodniÊ,
øe jeúli n (A) = n (P ), to A = P .
62. Niech A bÍdzie zbiorem tych liczb z przedzia≥u [0, 1], które majπ rozwiniÍcie dwój-
kowe postaci 0, c1 c2 c3 . . . (cyfry ci 2 {0, 1}), spe≥niajπce warunek: ci 1 ci+1 = 0 dla i pa-
rzystych. DowieúÊ, øe A jest zbiorem miary zero.
63. Dany jest zbiór A ⇢ Rn , dodatniej miary Lebesgue’a. WykazaÊ, øe w zbiorze A
istnieje punkt, leøπcy w odleg≥oúci niewymiernej od kaødego punktu przestrzeni Rn ,
majπcego wszystkie wspó≥rzÍdne wymierne.
64. Niech A ⇢ Rk , k (A) > 0 WykazaÊ, øe dla kaødego 0 < c < 1 istnieje przedzia≥
k-wymiarowy P taki, øe k (P ) > 0 oraz k (A \ P ) c k (P ).
65. Niech {fn }1n=1 bÍdzie ciπgiem funkcji ciπg≥ych na [0, 1]. UdowodniÊ, øe zbiór punk-
tów x 2 [0, 1] takich, øe ciπg liczbowy fn (x) jest zbieøny, jest zbiorem mierzalnym w
sensie Lebesgue’a.
66. Niech f bÍdzie funkcjπ mierzalnπ na [1, 1) i ograniczonπ na zbiorach ograniczo-
nych. Po≥óømy Z n+1
an = f (x) d 1 (x), n = 1, 2, . . .
n

(a) P
Czy jest prawdπ, øe f jest ca≥kowalna na [1, 1) wtedy i tylko wtedy, gdy szereg
n=1 an jest zbieøny?
1

(b) P
Czy jest prawdπ, øe f jest ca≥kowalna na [1, 1) wtedy i tylko wtedy, gdy szereg
n=1 an jest bezwzglÍdnie zbieøny?
1

Odpowiedzi proszÍ uzasadniÊ.

67. Dana jest przestrzeÒ z miarπp(X, F , µ) oraz funkcja f : X ! [0, 1), ca≥kowalna
wzglÍdem miary µ. Niech g(x) = f (x). Czy funkcja g musi byÊ ca≥kowalna: (a) przy
za≥oøeniu, øe µ(X) < 1; (b) bez tego za≥oøenia?
W zadaniach 68–74 proszÍ dok≥adnie uzasadniÊ wszystkie elementy rozumowa-
nia (wolno powo≥ywaÊ siÍ na twierdzenia z wyk≥adu, sprawdziwszy uprzednio, øe
spe≥nione sπ ich za≥oøenia).
68. ObliczyÊ
Z 2n 2n
(xn + 1) sin(x2 e x + x 1 e x
)
lim dx .
n!1 R+ xn+2 + x 1

10
69. ObliczyÊ Z 1
n sin(x/n)
lim dx .
n!1 0 x(1 + x2 )
70. ObliczyÊ Z 1
xn + 2 x
lim e dx.
n!1 0 xn + 1
71. ObliczyÊ

X1 Z ✓ ◆n 2
1 2x2 + y 2
lim 1 x2m dx dy .
m=0
m! n!1 {(x,y) : 2x2 +y 2 <n2 } n2

72. ObliczyÊ
Z p
n
|x|(1 |x|)arc tg (ny)
lim dx dy ,
n!1 A 1 + x2 + y 2
gdzie
A = w 2 R2 : |w|  sin 3 · ^(w, e 1 ) oraz e 1 = (0, 1) 2 R2 .

73. ObliczyÊ
R 2 granice:
a) limn!1 0 1+xxn
n dx
Rn
b) limn!1 0 1 + nx e
n 2x
dx

74. Rozwaømy funkcje zmiennej t > 0, okreúlone wzorami

Z pt !2 Z 1 t(1+x2 )
x 2 e
f (t) = e dx oraz g(t) = dx.
0 0 1 + x2

(a) WykazaÊ, øe f, g sπ róøniczkowalne i f 0 (t) + g 0 (t) = 0 dla wszystkich t > 0.

(b) WykazaÊ, øe f (t) + g(t) = ⇡/4 dla wszystkich t > 0.

R1 p
(c) WywnioskowaÊ stπd, øe 0 e x dx = 2⇡ .
2

ProszÍ starannie uzasadniÊ wszystkie obliczenia.

75. UdowodniÊ nastÍpujπcπ wersjÍ lematu Fatou: niech fnR : X ! R bÍdzie ciπgiem
funkcji mierzalnych nieujemnych, fn ! f punktowo na X, X fn dµ  M dla pewnego
M > 0. R
Wówczas X f dµ  M .

76. Niech A ⇢ Rd bÍdzie zbiorem wypuk≥ym i takim, øe jeúli a 2 A, to równieø a 2 A.

WykazaÊ, øe jeúli d (A) > 2d , to istnieje element b 2 A \ {0} taki, øe b 2 Zd .
Uwaga: kaødy wypuk≥y podzbiór Rd jest mierzalny.

11
77. Niech A ⇢ Rd bÍdzie zbiorem wypuk≥ym i takim, øe jeúli a 2 A, to równieø
a⇥ 2 A. WykazaÊ,
⇤ øe jeúli N 2 N jest takπ liczbπ naturalnπ, øe d (A) > N 2d , to
# A \ Zd \ {0} 2N .
Uwaga: kaødy wypuk≥y podzbiór Rd jest mierzalny.
78. Dana jest funkcja f : R ! R mierzalna i taka, øe f ( 12 (x + y))  12 (f (x) + f (y)) dla
dowolnych x, y 2 R. WykazaÊ, øe f jest wypuk≥a.
79. Niech S bÍdzie obszarem ograniczonym krzywymi

xy = 1, xy = 2, xy 3/2 = 3 oraz xy 3/2 = 4.

ObliczyÊ ZZ
p
y d 2 (x, y).
S

80. Niech V = {(x, y) 2 R2 : x2 + y 2 > 1, 1/2 < x < 1/2, y > 0}. ObliczyÊ
ZZ
y 2 d 2 (x, y) .
V

81. Niech A bÍdzie mierzalnym podzbioremRodcinka [0, 1], dodatniej miary Lebes-
gue’a. Po≥óømy f (x) = 1 (A \ [0, x]). ObliczyÊ A f (x) d 1 (x).
82. ObliczyÊ trójwymiarowπ miarÍ Lebesgue’a zbioru

D := {(x, y, z) 2 R3 | x2 + z 2 < 2 , x > |z| > y > 0}.

83. ObliczyÊ ZZ
(x + y)2 sin2 (x y) d 2 (x, y),
K
gdzie K oznacza kwadrat o wierzcho≥kach (0, 1), (1, 2), (2, 1) i (1, 0).
84. ObiczyÊ ZZ
y 2 x d 2 (x, y),
D

gdzie D jest obszarem ograniczonym, zawartym miÍdzy parabolami x = 1 y2 i

x = 3(1 y 2 ).
85. ObliczyÊ ✓ ◆3
ZZ
x
x2 <8y<8x2 ,
d 2 (x, y)
y
y 2 <x<8y 2

86. ObliczyÊ
ZZZ
z ⇣ 2 n n
⌘
lim ln x + y 2 2
+ x +y 2
d 3 (x, y, z)
n!1 x2 +y 2 +z 2 <4, n
z>0

12
87. WykazaÊ, øe Z 2 ✓Z ◆
1
x2
e d 1 (x) d 1 (y) = 1 e 1.
0 y/2

88. WykazaÊ, øe funkcja

f (x, y) = 2xy exp( x2 y) cos log(2 + sin(arc tg (xy))) [0,1]

(y)

jest ca≥kowalna na R2 .

89. Zbiór D otrzymujemy poprzez wyciÍcie z kuli jednostkowej (w R3 ) walca

⇣ 1 ⌘2 1
x + y2 < .
2 4
ObliczyÊ 3 (D).
Wskazówka. OpisaÊ okrπg o úrodku (0, a) i promieniu a we wspó≥rzÍdnych bieguno-
wych.

90. MiarÍ µ definiujemy nastÍpujπco: dla zbioru mierzalnego E ⇢ R3 niech

Z p
µ(E) = x2 + y 2 + z 2 d 3 (x, y, z).
E\B(0,1)

ObliczyÊ Z
xy 2 + y 2 z dµ(x, y, z).
B(0,2)

91. ObliczyÊ ZZZ

|xyz|
q d 3 (x, y, z),
x2 z2
E
4
+ y2 + 25

gdzie E oznacza obszar ograniczony elipsoidπ o równaniu x2

4
+ y2 + z2
25
= 1.

92. ObliczyÊ granicÍ Z Z

x x
x eu ev
lim e dudv.
x!1 0 0 u v
Wskazówka: spróbowaÊ uøyÊ regu≥y de l’Hospitala.

93. Niech D oznacza zbiór {(x, y) 2 R2 : x2 + y 2 < 1, x > 0, y > 0}. Funkcja f : R2 ! R
jest ciπg≥a, f (0, 0) = 1. Dla jakich ↵ 2 R ciπg
Z
↵
n (1 x y)n f (x, y) d 2 (x, y)
D

jest zbieøny? Odpowiedü proszÍ uzasadniÊ.

13
94. Niech A 2 Rn bÍdzie ograniczonym zbiorem otwartym takim, øe 0 2 A. Dla jakich
parametrów ↵ funkcja f (x ) = kx k↵ jest ca≥kowalna wzglÍdem miary Lebesgue’a n
na Rn \ A? Odpowiedü proszÍ uzasadniÊ.
95. Funkcje f, g, h sπ ca≥kowalne wzglÍdem n-wymiarowej miary Lebesgue’a na prze-
strzeni Rn . WykazaÊ, øe (f ⇤ g) ⇤ h = f ⇤ (g ⇤ h).
96. Niech fn : Rk ! R,
⇣ 1 + nkx k↵ ⌘
fn (x ) := B(0,1)\B(0,1/n)
(x ) · n ln .
nkx k↵

Dla jakich parametrów ↵ 2 R ciπg fn jest zbieøny w przestrzeni L1 (B(0, 1)) (z miarπ
Lebesgue’a)?
97. Niech
|x|
f (x) := e .
2
WykazaÊ, øe jeúli g 2 L1 (R), to

lim kf ⇤ g gkL1 (R) = 0.

!1

98. ObliczyÊ powierzchniÍ elipsoidy E = {(x, y, z) 2 R3 : 9x2 + 9y 2 + z 2 = 9}.

99. Na elipsoidzie E = {(x, y, z) 2 R3 : x2 + y 2 + 4z 2 = 4} rozwaøamy zbiór A =
E \ {(x, y, z) : y > x i y > 0}. ObliczyÊ ca≥kÍ wzglÍdem miary powierzchniowej 2 :
ZZ
xy
p d 2.
A 3z 2 + 1

4 Formy róøniczkowe i okolice

Uwaga: forma ! 2 ⌦k (U ) nazywa siÍ zamkniÍta wtedy i tylko wtedy, gdy d! = 0.
Forma ! 2 ⌦k (U ) nazywa siÍ dok≥adna wtedy i tylko wtedy, gdy ! = d⌘ dla pewnego
⌘ 2 ⌦k 1 (U ).
100. Niech = {(x, y) : xy = 1, x 1
2
, y 1
2
} ⇢ R2 . ObliczyÊ ca≥kÍ z formy

(3x + 4y) dx + (x + 2y) dy

(x + y)3/2
wzd≥uø ≥uku , zorientowanego w kierunku wzrastania zmiennej x.
101. WykazaÊ, øe zbiór {(x, y) 2 R2 | x > 0, y < 0, x4 xy 2 y 3 = 0} [ {(0, 0)} jest
krzywπ zamkniÍtπ; obliczyÊ pole obszaru ograniczonego przez tÍ krzywπ.
Wskazówka: PodstawiÊ y = tx i spróbowaÊ zastosowaÊ twierdzenie Greena.

14
102. Niech ! 2 ⌦n 1 (Rn \ {0}) bÍdzie dana wzorem
⇣
n/2
! = x21 + · · · + x2n · x1 dx2 ^ dx3 ^ . . . ^ dxn
+ ( 1)n 1 x2 dx3 ^ dx4 ^ . . . ^ dxn ^ dx1
+ · · · + ( 1)(j 1)(n 1) xj dxj+1 ^ . . . ^ dxn ^ dx1 ^ . . . ^ dxj 1
2
⌘
+ · · · + ( 1)(n 1) xn dx1 ^ . . . ^ dxn 1 .

Niech f : Rn \ {0} ! R bÍdzie funkcjπ klasy C 1 . WykazaÊ, øe forma f ! jest zamkniÍta

wtedy i tylko wtedy, gdy f jest jednorodna stopnia 0 (tzn. f (r x ) = f (x ) dla wszystkich
r > 0 i x 2 Rn \ {0}).
103. Niech ! = ( 2y +x2 y +x2 ) dx+(2x xy 2 +y 2 ) dy. ZnaleüÊ taki obszar ograniczony
⌦ ⇢ R2 o brzegu kawa≥kami g≥adkim, øeby ca≥ka
Z
!
@⌦

by≥a moøliwie najwiÍksza. (Brzeg obszaru ma naturalnπ orientacjÍ).

104. Niech
(x 1) dy y dx (x + 1) dy y dx
!= .
(x 1)2 + y 2 (x + 1)2 + y 2
Niech ⌦ bÍdzie dowolnym obszarem ograniczonym zRbrzegiem klasy C 1 ; za≥óømy, øe
punkty ( 1, 0) i (1, 0) nie naleøπ do @⌦ WykazaÊ, øe @⌦ ! jest (ca≥kowitπ) wielokrot-
noúciπ 2⇡.
105. Niech ! 2 ⌦1 (R3 ) we wspó≥rzÍdnych (x, y, z) bÍdzie dana wzorem

! = dz 2y dx + 2x dy.

Wprowadümy operatory róøniczkowe X = @

@x
@
+ 2y @z oraz Y = @
@y
@
2x @z , tzn. niech

@' @' @' @'

X' = + 2y , Y'= 2x
@x @z @y @z

dla funkcji ' 2 C 1 (R3 , R).

(a) WykazaÊ, øe f = (f1 , f2 , f3 ) : R3 ! R3 spe≥nia warunek f ⇤ ! = ! wtedy i tylko

wtedy, gdy

Xf3 2f2 Xf1 + 2f1 Xf2 = 0

Y f3 2f2 Y f1 + 2f1 Y f2 = 0
@f3 @f1 @f2
= 2f2 + 2f1 .
@z @z @z

15
 (b) WykazaÊ, øe gdy f ⇤ ! = !, to
✓ ◆
Xf1 Y f1
= det .
Xf2 Y f2

Wskazówka: obliczyÊ d! ^ ! i skorzystaÊ ze wzoru f ⇤ d! = df ⇤ !.

106. UdowodniÊ, øe forma
x dy (y 1) dx x dy (y + 1) dx
!= .
x2 + (y 1)2 x2 + (y + 1)2

jest zamkniÍta, nie jest dok≥adna w R2 \ {(0, 1), (0, 1)}, natomiast jest dok≥adna na
zbiorze U = R2 \ {(0, t) : t 2 [ 1, 1]}.
107. ObliczyÊ ca≥kÍ
Z
x 3/4
p d 2,
⌦ 4 1 x1/2
gdzie ⌦ jest obszarem ograniczonym krzywπ r = cos3 , 2 [ ⇡/2, ⇡/2].
Wskazówka: przypomnieÊ sobie wzór na pochodnπ arcusa sinusa.
108. Niech v = (v1 , . . . , v4 ) i w = (w1 , . . . , w4 ) bÍdπ wektorami w R4 . Wspó≥rzÍdne
punktu p 2 R4 oznaczamy (x, y, z, u). WykazaÊ, øe przyporzπdkowanie
0 1
v1 v2 v3 v4
B w1 w2 w3 w4 C
R4 ⇥ R4 ⇥ R4 3 (p, v, w) 7 ! det B @
C2R
zu u2 x + 1 y + x + x2 A
zu + 1 + u z 2 + z y 1 x+2

okreúla pewnπ 2-formÍ róøniczkowπ na R4 . ProszÍ obliczyÊ ca≥kÍ z tej formy po zbiorze
M = {(x, y, z, u) : x2 + y 2 = 4x, z 2 + u2 = 1} (z dowolnie wybranπ orientacjπ).
109. Niech
4(x2 + y 2 1)x dx + 4(x2 + y 2 1)y dy + 2z dz
!= .
(x2 + y 2 1)2 + z 2
WykazaÊ, øe forma ! jest zamkniÍta w R3 \ {x2 + y 2 = 1, z = 0}. Czy ! jest dok≥adna?
110. Oblicz ca≥kÍ z formy ! = x3 dy ^ dz po po≥ówce torusa, zadanej za pomocπ
parametryzacji

x = (4 + cos ) cos ✓
y = (4 + cos ) sin ✓
z = sin ,

gdzie ✓ 2 [0, ⇡], zaú 2 [0, 2⇡].

16
111. Niech 2 ⌦2 (R3 ) we wspó≥rzÍdnych (x, y, z) bÍdzie dana wzorem

= (x y 2 + z 3 )(dy ^ dz + dx ^ dz + dx ^ dy).

ObliczyÊ ca≥kÍ z formy po brzegu kostki Ca = {(x, y, z) | 0  x, y, z  a}.

112. Niech 2 ⌦n 1 (Rn ),

n
X i+1
= xi dx1 ^ . . . ^ dxi 1 ^ dxi+1 ^ . . . ^ dxn .
i=1

ObliczyÊ ca≥kÍ z formy po brzegu kostki Ca = {(x1 , . . . , xn ) | 0  xi  a}.

113. W przestrzeni R3 dane sπ punkty A = (1, 0, 0), B = (0, 1, 0), C = (0, 0, 1),
D = (1, 1, 0), E = (1, 1, 1). Rozpatrzmy powierzchniÍ wieloúciennπ M – “rozmaitoúÊ
z kantami” – utworzonπ przez trójkπty ADE, DBE, BCE i CAE. Dane jest pole wek-
torowe ⇣ ⌘
xyz
v = xz, yz, p .
x2 + y 2 + z 2
ObliczyÊ przep≥yw (strumieÒ) pola wektorowego rot v przez M , ze strony ujemnej –
“widocznej” z punktu ( 12 , 12 , 12 ) – na dodatniπ.

114. Za≥óømy, øe f : R2 ! R2 jest odwzorowaniem klasy C 1 o zwartym noúniku (tzn.

f ⌘ 0 poza pewnπ kulπ B(0, R) ⇢ R2 ). WykazaÊ, øe
Z
det Df d 2 = 0.
R2

Czy teza pozostanie prawdziwa, gdy liczbÍ 2 zastπpimy wszÍdzie innπ liczbπ natu-
ralnπ n?

115. Za≥óømy, øe f : R2 ! R2 jest odwzorowaniem klasy C 1 o zwartym noúniku (tzn.

f ⌘ 0 poza pewnπ kulπ B(0, R) ⇢ R2 ). WykazaÊ, øe dla kaødej funkcji ciπg≥ej, ogra-
niczonej h : R2 ! R zachodzi nierównoúÊ
Z ⇣ ⌘
h det Df d 2  inf sup |h(x ) c| · k det Df kL1 (R2 )
R2 c2R x 2R2

116.
R Niech ! 2 ⌦ (R ) bÍdzie n-formπ róøniczkowπ o zwartym noúniku. WykazaÊ,
n n

øe Rn ! = 0 wtedy i tylko wtedy, gdy ! = d⌘ dla pewnej (n 1)-formy ⌘ 2 ⌦n 1 (Rn ),

majπcej zwarty noúnik.

17