03 2022 Stephen Hawking

STEPHEN
POPULAR SCIENCE KİTAPLARI • STEPHEN HAWKING
HAWKING
• HAYAT HIKÂYESI • SON TAHMINI NEYDI?

• HAWKING VE INSANLIĞIN GELECEĞI • BIZE NE ÖĞRETTI?
• ZAMANIN KISA TARIHI • KENDI SÖZLERIYLE HAWKING
MERAKLI ZIHINLERIN EFSANE DERGISI
BİLİM VE TEKNOLOJİNİN
DÜNÜ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ
BİLİM TEKNOLOJİ UZAY ÇEVRE TARİH
TAKİP EDİN howitworks.com.tr howitworksturkiye @howitworksturkiye
Dergilerimizi aşağıdaki sitelerden bedava kargo fırsatıyla satın alabilirsiniz:

dergiburda.com · n11.com · gittigidiyor.com · hepsiburada.com · amazon.com.tr
052-068AHB1415.sport_art_entertainTR.indd 67 12/15/21 12:08 PM

STEPHEN
HAWKING
Teorileriyle 20. ve 21. yüzyıla damgasını vuran Stephen Hawking
“başarı” kelimesinin son dönemlerdeki en iyi karşılığı sayılabilir.
Kariyerine hızlı bir şekilde başlayan ve astrofizikte insan zihnini
en fazla zorlayan konuların üzerine durmaksızın giden bu dâhiyi
bir başarı abidesi yapan şey sadece çığır açan çalışmaları değil. 21.
yüzyılın son dehası, hayatını ALS hastalığının pençesinde, hare-
ket ve konuşma kabiliyetleri kısıtlı bir şekilde geçirmesine rağmen
bilime yaptığı katkılara ek olarak muhteşem öğrenciler yetiştirdi
ve bilimi geniş kitlelere duyuran popüler bilim kitapları yazdı.
Bu kitapta Stephen Hawking’i başarıya taşıyan hayat tarzını,
çalışmalarını, hayat görüşünü ve hastalığıyla mücadelesini bula-
caksınız.
POPUL AR SCIENCE »3
HER AY
R E
D
BAYİLE
ONLINE SATIN ALMAK IÇIN:

www.dergiburda.com
PopularScienceTR
4 « P O P U L A R S C I E N C E/PopularScienceTurkiye
www.popsci.com.tr @PopSciT @PopularScienceTurkiye
İÇİNDEKİLER
HAWKING’İN HAYAT HİKÂYESİ .......................06 BİZE NE ÖĞRETTİ?......................................36

TEKİLLİKLER..................................................13 BİR BİLİM İNSANINDAN FAZLASI.................44
KARA DELİKLER.............................................16 ZAMANIN KISA TARİHİ................................50
SINIRLARI OLMAYAN EVREN...........................24 HAWKING’İN SESİNİ KAYDETMEK................56
HAWKING’İN SON TAHMİNİ..............................26 ALS İLE YAŞAMAK......................................62
HAWKING VE İNSANLIĞIN GELECEĞİ................28 KENDİ SÖZLERİYLE HAWKING ..................66
HAWKING’İN HAYAT HİKAYESİ
Dünya’nın en büyük bilim insanlarından birinin kişisel
hayatına ve kariyerine kısa bir bakış.
YAZAN: MARCUS CHOWN
6 « POPUL AR SCIENCE
İ S
tephen Hawking, çağımızın hayal
gücü en güçlü ve en etkili
fizikçilerinden biriydi. Ancak
kademeli olarak bozulmasına neden
oluyordu. Hasta ilk önce istemli
kaslarını kontrol edemez hale geliyor,
buna rağmen Nobel Ödülü alamadı. ardından temel refleksleri kontrol eden
dünyanın en çok satan kitapları istemsiz kasların kontrolü de kaybo-
listesine giren popüler bir bilim kitabı luyor ve sonunda da kaçınılmaz olarak
yazdı ancak bu kitap belki de dünyanın ölüm geliyordu. Normalde bu hastalık,
en az okunan best-seller’ı oldu. insanı iki yıl içinde öldürüyordu.
Kademeli olarak bedenini felç eden Hawking, 21 yaşında ölüm cezasına
acımasız bir hastalığın pençesine çarptırılmış olduğunu anladı. Sıra dışı
düşmüş olmasına rağmen zihni evrenin bir şekilde, depresyona girmesine
sonsuzluğunda dolaştı. Bunlar, rağmen ümitsizliğe kapılmadı. Burada
gerçekten sıra dışı bir hayat yaşamış ona en büyük desteği, bir öğrenci
olan bir insanın hayatındaki paradoks- partisinde karşılaşıp aşık olduğu Jane
lardan sadece birkaçı. Wilde verdi. Hawking, Jane’in sınırsız
Hawking 8 Ocak 1942’de, Galileo’dan desteği ile, hayatının kalan kısa
tam olarak 300 yıl sonra, Londra’da bölümünü en iyi şekilde değerlen-
dünyaya geldi. Babası onun bir doktor dirmeye karar verdi. Zihnini odakladı
olmasını istiyordu ancak o bir öğretme- ve bu tembel öğrenci bir anda doktora
ninden aldığı ilhamla Oxford Üniversi- tezini hızla tamamlamaya başladı.
tesinde fizik okumak istedi. Üniver- Araştırması ikinci yılına girdiğinde bir
sitede kendi deyimiyle tembel bir mucize oldu ve hastalığının ilerlemesi
öğrenciydi. Oxford’dan sonra dokto- yavaşlamaya başladı. Ona biçilen iki yıl
rasını yapmak için Cambridge Üniversi- ömür, uzamış gibi görünüyordu.
tesine gitti. Burada Albert Einstein’ın
dört boyutlu uzay-zamanı büken, DALGALAR YARATMAK
görünmez bir kuvvet olan kütle çekimi Hawking, ilk önemli çalışmasını Oxford
teorisi üzerine çalıştı. Üniversitesinden Roger Penrose ile
gerçekleştirdi. İkili, 1965 ile 1970
HAYATININ DEĞİŞTİĞİ AN arasında bir dizi güçlü teoremi kanıtladı
1962 Noel’i, Hawking’in hayatında çok ve kanıtlanan bu teoremlerle Einste-
önemli bir kilometre taşı oldu. in’ın kütle çekimi teorisine göre, 13,82
Oxford’daki son senesinde, yaşadığı milyar yıl önce gerçekleşen ve evrenin
ufak tefek sakarlıkların artmaya ortaya çıkmasını sağlayan Büyük
başladığını fark etmişti. Cambridge’de Patlama’nın başlangıcında bir tekillik
geçirdiği ilk dönemin sonunda eve olması gerektiğini gösterdiler. Tekillik
döndüğünde, annesi onu bir doktora söz konusu olduğunda tüm fiziksel
görünmesi için ikna etti. 1963 başla- değerler sonsuza ıraksandığından (ve
rında iki hafta boyunca hastanede bunun mümkün olamayacağından)
kalan Hawking’e yapılan testler, motor dolayı, Einstein’ın teorisi çökmüş gibi
nöron hastalığına yakalandığını görünüyordu. Bu yüzden, evrenin
gösterdi. Bu hastalık, hareketten doğumunu anlamak için Einstein’ın-
sorumlu olan beyin hücrelerinin kinden daha iyi bir teori geliştirmek
gerekiyordu. Çoğu bilim insanı bu Amerikalı fizikçi James Hartle ile
teorinin kuantum kütle çekimi teorisi beraber tüm evreni tanımlayacak bir
olduğunu düşündü. Bu teori, en iyi kuantum dalga fonksiyonu (matema-
fizikçilerin tüm çalışmalarına rağmen tiksel bir denklem) yazmayı hedefle-
hala kendini gizlemeyi başarmış diler. Hawking ve Hartle, Einstein’ın
durumda. kütle çekimi teorisinin formüllerini
Hawking’in çok ses getiren ikinci değiştirerek üç boyut ve bir zaman
çalışması, 1974’te kara deliklerin boyutu yerine üç boyut ve bir sanal
aslında kara olmadığını gösterdiği zaman boyutu kullanabileceklerini fark
çalışma oldu. Her ne kadar elinin ettiler. Bu, şu anda uzay ve zaman
altında bir kuantum kütle çekimi teorisi içinde yer alan evreni tanımlayan dalga
olmasa da kuantum teorisini (atomlar fonksiyonunun, sadece uzayda
ve atom altı bileşenlerin mikroskobik başlayabilmesine izin veriyordu. Böyle
dünyasındaki kurallarını tanımlayan olunca da “Büyük Patlama’dan önce ne
teori) alıp, bir kara deliğin çevresinde oldu?” sorusu anlamını yitiriyordu.
bulunan ve geri dönüşü olmayan sınırı
belirleyen olay ufkuna uygulamayı
HER ŞEYİ DEĞİŞTİREN KİTAP
başardı.
Hawking, Hartle ile çalışırken hayatını
Hawking, olay ufkunun kuantum
sonsuza dek değiştirecek (ancak
süreçler sonucunda salınan parçacıklar
bilimsel keşiflerle ilgisi olmayan) bir
nedeniyle parladığını gösterdi. Bu
şey oldu. 1982’de yazmaya başladığı bir
parlamaya Hawking Işınımı adı verildi.
popüler bilim kitabı, 1988’de “Zamanın
Hawking, 1990’da Hawking’in
Cambridge fizik dünyasına
Üniversitesinde, üçüncü büyük
onu büyük üne katkısı,
kavuşturan “Zamanın 1980’lerde,
Kısa Tarihi” kitabının sınırsız evren
yayınlanmasından iki
yıl sonra. teorisi ile geldi.
8 « POPUL AR SCIENCE
Kısa Tarihi” adı ile yayınlandı. Kısa Hawking’in toplumu etkileyen bir
sürede büyük başarı kazanan kitap, başka özelliği de sınırsız cesareti ve
1995’in Mayıs ayında Sunday Times’ın tüm zorluklara karşın yılmaz kararlılı-
en çok satan kitaplar listesinde tam 237 ğıydı. İngiltere’de motor nöron
hafta kalarak bir rekor kırmış oldu ve hastalığına yakalanıp da en uzun süre
1998’de Guinness Rekorlar Kitabı’na hayatta kalmış kişiydi ve hayatı
girdi. mümkün olabilecek en normal şekilde
Hawking bir anda küresel bir üne yaşıyordu. Üç çocuğu oldu. Eşinden
kavuştu. Bir anda gezegendeki en iyi boşandıktan sonra, 1995’te hemşiresi
bilinen ve tanınan bilim insanı Elaine Mason ile evlendi daha sonra
olmuştu. Elbette bunda bir tekerlekli ondan da boşandı. 2007’de Vomit
sandalyeye mahkum olmuş felçli bir Comet uçağı ile yerçekimsiz ortamı
adam ile zihni kara deliklerin deneyimledi. Onlarca yıl sonra ilk defa
doğasından zamanda yolculuğa ve tekerlekli sandalyesinden kalktığında
evrenin kökenlerine kadar tüm yüzündeki gülümseme, milyonlarca
zamanların en büyük gizemlerini insana ilham verdi.
çözmek için uzayda dolaşan bir adamın Hawking, 1985’de geçirdiği acil bir
yarattığı kontrast da büyük rol oynadı. trakeotomi nedeniyle, sesini de
Hawking 1979’da, Cambridge Üniversi- kaybetti. Daha sonra evleneceği Elaine
tesinde Lucasian Matematik Profesörü Mason’un o dönemdeki eşi tarafından
oldu. Bu koltukta daha önce Isaac sandalyesine eklenen dijital ses sistemi
Newton ve Charles Babbage oturmuştu. ile konuşmaya başladı. Bu ses,
dünyanın her tarafından duyulur ve
fark edilir oldu.
SIRA DIŞI BİR HAYAT

Hawking, ününün sağladığı fırsatları da
değerlendirdi. 1993’te, bilim kurgu
dizisi Star Trek: The Next Generation’ın
bir bölümünde kendisinin bir
hologramı olarak göründü ve Isaac
Newton ve Albert Einstein’ın hologram-
larıyla poker oynadı (Hawking, bu
dizide kendini oynayan tek kişiydi). 29
Ekim 1995’te komedi dizisi The
Simpsons’da yer aldı ve Homer
Simpson, “Astrofizik hakkında
bilmediğim çok şey var. Keşke o
tekerlekli sandalyede oturan adamın
yazdığı kitabı okusaydım” dedi. Son
dönemde, 2012’de Big Bang Theory
dizisinde rol aldı ve Sheldon’ın
tezindeki bir hatayı ortaya çıkardı.
Hawking’in son 2014’de Brian Cox sözcükleri seçtiği imleci kontrol etmek
araştırmaları, tek ile bir Monty için kullanabileceği kas sayısı hızla
bir evren yerine, Python skecinde azaldı. Birkaç yıl önce, sadece tek bir
milyonlarca evren
içeren bir çoklu oynadı. yanak kası ile konuşmaya çalışıyordu. Bu
evrende yaşıyor Hawking’i kasın da eninde sonunda duracağını
olabileceğimiz hayata bağlayan bildiği için, beyin dalgalarını okuyup
olasılığına çok güçlü bir mizah yazıya dönüştürebilecek bir cihazın
odaklanmıştı.
duygusu vardı. denemelerinde gönüllü oldu.
2015’te David Hawking’in yüksek enerjisi, zaman
Walliams ile bir Comic Relief skecinde zaman meslektaşları için yorucu
oynadı. Skeçte Matt Lucas’ın çizdiği, olabiliyordu. Caltech’te bir gün, havuzda
tekerlekli sandalyeye mahkum bir yüzerken onu görenler oldukça
karakter olan Andy’yi canlandırdı. şaşırmıştı. Küçük oğlu ve bir arkadaşı
Hatta dijital sesi ile Andy’nin ünlü havuzun sığ kısmında su fışkırtarak
deyişleri “Yeah, I know” ve “Don’t like oynuyordu. O zamanlarda bile (sene
it”i de seslendirdi. 1983) Hawking çok hasta görünüyordu.
Hawking’in hayata pozitif yaklaşımı, Fakat bu durum Hawking’i durdurmaya
insanın en zor görünen güçlükleri bile yetmedi. 70 yaşına kadar son derece
aşma potansiyeline sahip olduğunun yoğun bir çalışma ve seyahat
en açık kanıtıydı. Hawking 2017’de programına devam etti. Şaşırtıcı
Royal Institution’da yaptığı bir olmayacak bir şekilde (son yüzyılın en
konuşmada, “En büyük talihsizliğim büyük küresel figürlerinden biri olarak
motor nöron hastalığına yakalanmaktı” hatırlanacağı kesin olan) Hawking sık sık
demişti. “Bunun dışında her şeyde onurlandırıldı. Fizikçi ve bilim yazarı
şansım yaver gitti.” Bunu, hastalığı Graham Farmelo, “Stephen Hawking ile
amansız bir şekilde ilerlerken bile üç kez yemek yeme ayrıcalığına sahip
söylüyordu. Konuşma programında oldum ancak onunla hiç konuşamadım,
10 « P O P U L A R SCIENCE
huşû içinde dinledim” demişti. “Ancak
onunla bir kez etkileşime girdim. 1970’te
bir Rutherford Laboratuvarı toplantı-
sında karşılaştık. Yanlışlıkla sandalye-
sindeki bir düğmeye bastım ve havaya
fırladı!” Hawking ölmeden bir yıl
öncesine kadar Leuven Üniversitesinden
Thomas Hertog ile “sınırsız bir evrende
genişleme” üzerine çalışıyordu.
Bureadaki “genişleme”, Büyük Patla-
ma’dan önce geldiği düşünülen ve sadece fizik ile Hawking,
kaçınılmaz olarak çok sayıda paralel uğraşmadı. İngilte- Kudüs’teki
evren yaratan uzayın süper hızlı re’deki ulusal sağlık Hebrew
hizmetlerinin iyileşti- Üniversitesinde
genişlemesini tanımlıyor. Hawking ve
konferans
Hertog, çoklu evrenin insanların rilmesi üzerine de kafa
veriyor, 2006.
düşündüğünden daha küçük olabile- yoruyordu. Ulusal
ceğini göstermeyi başardı. Daha da Sağlık Servisine yapılan kesintilere
önemlisi, böyle bir evren, bilimsel olarak karşı kampanya yürüten Dr. Louise
test edilebilir görünüyor. Irvine, Hawking’in ölümünden sonra,
“Ulusal Sağlık Servisi harika bir
ULUSAL SAĞLIK SİSTEMİ İÇİN dostunu ve destekçisini kaybetti”
MÜCADELE demişti. Hawking, hayatının bu kadar
Hawking, hayatının son dönemlerinde uzun sürmesini Ulusal Sağlık Servisine
MUTLAKA İZLEMELİ
TELEVİZYONDA HAWKING
Hawking biyografilerinin kısa bir tarihi
2014’de vizyona giren Theory of Everything (Her Şeyin Teorisi)

filminde Hawking’i Eddie Redmayne (sağda) canlandırdı. Film
büyük bir ticari başarı kazandı, eleştirmenlerden tam not aldı. 5
dalda Oscar, 10 dalda BAFTA adayı oldu. Bir Oscar ve üç BAFTA ödülü kazandı. Film,
Jane Hawking’in 2007 tarihli “Travelling to Infinity: My Life with Stephen” adlı
kitabını temel alıyordu. Bu kitap, 1999’da yayınladığı “Music to Move the Stars” adlı
kitabının güncellemesiydi. İkinci kitap, Jane ve Stephen ayrıyken yazılmıştı.
Hawking’in ikinci evliliği boşanmayla sonuçlanıp Jane ile tekrar bir araya geldi-
ğinde, Jane kitabını baştan yazdı.
Theory of Everything, Hawking’in yaşamını anlatan ilk film değil. İlk film, 1991’de
vizyona giren Steven Spielberg imzalı A Brief History of Time (Zamanın Kısa Tarihi)
idi. Filmde kitapta yazılanlardan çok, yazarın hayatı anlatılıyordu.

borçlu olduğunu hep söylüyordu ve Hawking ve JR4NHS adli inceleme-
sağlık hizmetlerinin özelleştirilmesine sindeki diğer dört davacı, hükümetin
şiddetle karşıydı. Ulusal Sağlık Servisi’ne ABD tarzı
2012’de, “Ulusal Sağlık Servisi, onu “sorumlu bakım kuruluşları” dayatma
özelleştirmeye çalışan ticari firma- planlarına meydan okudu. Davaya
lardan uzak tutulmalı” demişti. “Ulusal
katkıları, hem haklılığını göstermesi
Sağlık Servisinin sağladığı hastane
hem de geniş toplum kesimlerinin
bakımı olmasa, çoktan ölmüştüm. Çok
hayati bir önem taşıyan bu kamu durumdan haberdar olmasını sağladı.
hizmetini korumalı ve iki başlı bir Örneğin 29 Ocak 2018’de The
sistemin kurulmasını engellemeliyiz.” Independent gazetesinde birinci sayfa
Hawking, 19 Ağustos 2017’de bir haberinin başlığı, “Stephen Hawking ve
Royal Society of Medicine toplantısında önde gelen doktorlar Jeremy Hunt’ı
Ulusal Sağlık Servisi hakkında ateşli bir mahkemeye veriyor” şeklindeydi.
konuşma yaptı. İngiliz hükümetinin
yaklaşımını eleştirdi, özelleştirmenin SON BİR ZAFER Mİ?
tehlikelerini anlattı ve Sağlık Bakanı Sosyal meseleler için savaşan, fiziğin
Jeremy Hunt’ın istatistikleri eğip
sınırlarını zorlayan Hawking’in aynı
büktüğünü ortaya koydu. Hunt ile
zamanda dolu dolu ve zengin bir hayat
tartışmaya girdi.
Hawking, Birçok doktor The yaşadığına şüphe yok. Sıra dışı kariyeri
1980’lerde Guardian’a Hawking’i boyunca almadığı tek ödül Nobel Fizik
gerçekleştirilen desteklediklerini Ödülü oldu. Bunun nedeni büyük
bir ALS
söyleyen mesajlar ölçüde Nobel Komitesinin, teorilerini
konferanssında.
gönderdi. destekleyecek gözlemsel veya deneysel
veriler görmek istemesiydi. Her ne
kadar evrenin kara deliklerle dolu
olduğunu biliyorsak da hatta bir
tanesini fotoğraflamayı başarmış olsak
bile,şu ana kadar kimse Hawking
radyasyonunu tespit edebilmiş değil.
Yine de insanlar, dünyanın dört bir
yanındaki laboratuvarlarda kara
delikler üretmeye çalışıyorlar ve kara
deliklerin olay ufkunun bir benzerini
oluşturmakla uğraşıyorlar. Bu tür
araştırmalar geliştikçe, Hawking
radyasyonunu Dünya’da bir süre sonra
görebileceğimizi düşünüyoruz. Bu
başarıldığında, belki de tarihinde ilk
defa olmak üzere Nobel ödülü, hayatta
olmayan bir bilim insanına verilebilir.
TEKİLLİKLER
California’daki
2,5 metrelik
Hooker Teleskobu.
Edwin Hubble
1920’lerde,
bu teleskobu
Bir denklemde bir tekillik ortaya çıkarsa, 1960’ların başla- kullanarak
o denklemde bir problem var demektir. rında, Stephen evrenin
Stephen Hawking, erken dönem Hawking adında genç genişlemekte
çalışmalarında Einstein’ın denklemle- bir Cambridge doktora olduğunu
kanıtladı.
rindeki tekillik problemini ele aldığında, öğrencisi, bu konuyla
bazı şaşırtıcı atılımlar ortaya çıktı. ilgileniyordu ve
Tekillik, bir canavar gibidir. Bir endişeleniyordu. Evrenin doğumu,
matematiksel denklemde ortaya çıkarsa, evrimi ve sonu ile ilgilenen bir bilim dalı
temsil ettiği değeri bir anda sonsuza olan kozmoloji, Hawking’i büyülemişti.
ıraksayabilir ve denklem bir anda Asla küçük düşünen biri olmayan Albert
anlamsız hale gelir. Burada en büyük Einstein 1917 yılında, henüz iki yıl önce
sorun, evrenin nasıl doğduğunu ortaya attığı, Genel Görelilik Kuramı
açıklamaya çalışan Einstein’in kütle olarak da bilinen kütle çekimi teorisini,
çekimi teorisinde bir tekilliğin ortaya düşünebildiği en büyük kütle çekimi
çıkmış olması. sistemine uygulamıştı: Tüm evrene!

Bununla birlikte, öncülü Isaac Newton
gibi, o da yıldızların ve galaksilerin
uzayda her zaman değişmeden sabit
kaldığı statik bir evren fikrine bağlıydı.
Einstein bu nedenle aslında kendi
denklemlerinde apaçık ortaya çıkan,
evrenin doğası gereği sürekli hareket
halinde olması gerektiği mesajını
kaçırmıştı.
EINSTEIN’DAN HAWKING’E George Abbé teorisine inanmadı ve

Aslında bu problem, 1920’de Rus fizikçi Lemaître ve büyük Patlama teorisi
Aleksandr Friedmann ve Belçikalı fizikçi Albert Einstein. olmadan evreni
Lemaître’nin açıklamaya çalıştılar. Eğer
ve Katolik rahip George Abbé Lemaître fikirleri Büyük
tarafından da fark edilmişti. Einstein’ın Patlama galaksiler birbirinden
denklemlerine bakıp keşfettikleri evrim teorisinin uzaklaşıyorsa, aralarda
geçiren evren modeli, Friedmann-Le- gelişmesinde oluşan boşlukları
maître evrenleri olarak adlandırıldı. hayati bir rol doldurmak için yeni
oynadı. madde oluşuyor ve bunlar
Ancak günümüzde hemen hemen
herkes, bu isim yerine Büyük Patlama yeni galaksiler oluştu-
evrenleri ismini kullanmayı tercih ruyor olabilirdi. Evren genişliyor
ediyor. 1929’da, evrim geçiren bir olmasına rağmen tüm zamanlarda aynı
evrende yaşadığımız gözlemlerle de şekilde görünürdü. Yani sonsuz yaşında
kanıtlandı. O dönemde Dünya’nın en olabilirdi. Bu düşünce, “Büyük Patla-
büyük teleskobu olan, Los Angeles ma’dan önce ne oldu?” sorusunu
yakınlarındaki Wilson dağında bulunan yanıtlamak zorunda kalmamamızı da
2,5 metrelik Hooker Teleskobu ile sağlıyordu. Ancak İngiliz astronom Sir
çalışan Amerikalı astronom Edwin Fred Hoyle tarafından ateşli bir şekilde
Hubble, evrenin genişlediğini, yapı desteklenen bu “sabit durum” teorisi,
taşları olan galaksilerin birbirinden 1965’te Büyük Patlama’dan arta kalan
büyük bir patlama sonucu oluşan ışınım olan kozmik mikrodalga arka plan
kozmik şarapneller gibi uzaklaştığını ışımının keşfedilmesi ile büyük bir darbe
keşfetti. aldı.
Evrenin genişlemesini bir film gibi geri Hawking, doktora sonrası çalışmala-
saracak olursak, 13,82 milyar yıl önce tüm rında bu alt yapıyı kullandı. Evrenin
maddenin küçücük bir noktaya sıkıştığı genişlemesini geriye doğru takip ettiğini
bir an karşımıza çıkıyor. İşte bu an, evreni hayal etti. Evren iyice küçüldükçe, madde
doğuran Büyük Patlama’nın gerçekleştiği daha çok sıkışıyordu. Bir bisiklet lastiğini
ana karşılık geliyor. şişiren herkesin bileceği gibi, sıkıştırılan
Bir anda pat diye ortaya çıkan bir evren maddeler ısınır. Büyük Patlama, diğer
fikri çok fazla ilgi çekmedi. 1960’larda bilim insanlarının da tahmin ettiği gibi,
çoğu bilim insanı, Büyük Patlama çok sıcak bir olaydı. Ancak, Einstein’ın
teorisine göre, bu sürecin sınırı yoktu. Hawking ile
Evren tek bir noktaya sıkıştığında, bazı önemli
buluşlarında
sıcaklığı ve yoğunluğu sonsuza ıraksı- beraber
yordu. Böyle bir tekilliği içeren Einstein’ın çalışan İngiliz
teorisi, bize evrenin kökenini açıkla- matematikçi
maktan uzak olmalıydı. Roger
Penrose.
FELAKETTEN KURTULMAK
Problem apaçık ortadaydı. Şimdi şu tekilliğiyle pek çok ortak
soruyu sormak gerekliydi: Zamanın yana sahip.
başlangıcında olduğu düşünülen Hawking, Penrose ile
tekillikten kaçınmanın bir yolu var mı? temasa geçti. Böylece, 20. yüzyıl
Evet, bir ihtimal vardı. Eğer evrendeki fiziğindeki en verimli işbirliklerinden biri
maddeler eşit olarak dağılmamışsa, bu başladı. İki bilim insanı, 1965 ile 1970
düzensizlik, filmi geri sardığımızda daha yılları arasında bir dizi tekillik teoremini
da büyük olmalıydı. Çökmekte olan kanıtladı. En önemlisi, geniş bir
evrenin farklı bölgeleri, tek bir noktada genelleme ve son derece makul koşullar
birleşmek yerine birbirinden bağımsız altında, Büyük Patlama’daki tekilliğin
noktalarda birleşiyor olabilirdi. Durum kaçınılmaz olduğunun kanıtlanmasıydı.
böyle olunca, tekillik de söz konusu Evrenin filmini geriye doğru nasıl
olmuyordu. oynatırsak oynatalım, bu tekilliğin ortaya
Einstein’ın kütle çekimi teorisini çıkacağını kanıtladılar.
bozmadan evreni geçmişine doğru takip
etmek ve Büyük Patlama’dan öncesine GERİYE KALAN SORULAR…
bakmak böylece kısmen mümkün oldu. Tekillik anlamsız olduğu için, Hawking
Belki de evren, Büyük Patlama’dan önce ve Penrose, Einstein’ın teorisinin kendi
“büyük çöküş” adı verilen bir süreçle tek yıkımının tohumlarını içerdiğini
bir noktaya sıkışmış, ardından Büyük göstermiş oldular. Tıpkı Newton’un
Patlama gerçekleşmişti. Hawking bu yerçekimi teorisinin daha derin bir teori
konulara kafa yorarken, meslektaşı olan Einstein’ın kütle çekimi teorisini
Brandon Carter ona Londra’da genç bir etkilemesi gibi, Einstein’ın teorisi de daha
matematikçi olan Roger Penrose’un derin bir teorinin ortaya çıkmasını
yaptığı bir konuşmayı anlattı. sağladı. Kuantum kütle çekimi olarak
Penrose, bir kara deliğin (ölen bir adlandırılan bu derin teori, fizikçilerden
yıldızın kendi kütle çekimi altında saklanmaya devam ediyor.
çökerek uzay-zamanda oluşturduğu bir Tam olarak bulunduğunda, tüm
gedik) merkezinde oluşan başka bir zamanların en büyük sorusunun yanıtını
tekillik türünün oluşumunu araştırmak bulacağız: İçinde yaşadığımız bu evren,
için yeni topolojik yöntemler kullanı- nereden geldi?
yordu. Kara deliklerde oluşan tekillik, Doğru olarak bildiğimiz her şeyin yanlış
zamandan ziyade uzayda meydana olduğunu gösteren ve doğrusunun ne
geliyor fakat Büyük Patlama’nın olduğunu öneren herkes, tarihe geçiyor.

KARA
söylüyor.” Uzay-zamanın eğriliğini
algılayamıyoruz çünkü bu, dört boyutlu
bir şey ve bizler üç boyutlu varlıklarız.
Bunun farkına varmamız için Einstein
gibi bir dâhinin ortaya çıkması gereki-
DELİKLER
yordu.
Einstein’ın teorisi, Newton’un
evrensel kütle çekimi teorisinin yerine
10 yeni denklem getirdi. Bu yüzden bu
Hawking’in tekillikler denklemlerin çözümü, yani madde
üzerine yaptığı çalışmalar, dağılımına bakarak ortaya çıkan
zamanla evrenin dört bir uzay-zaman dağılımının şeklini bulmak,
son derece zordu. Aslında o kadar zordu
yanına dağılmış bu gizemli ki, eğer biri çözümü bulursa, bundan
ve yıkıcı nesnelerin araştı- sonra bu çözüm onun adıyla anılacaktı.
rılmasına yardımcı oldu. İlginç bir şekilde, Genel Görelilik
Kuramı’nın yayımlanmasından birkaç
YAZAN: MARCUS CHOWN
ay sonra bu çözüm bulundu.
Karl Schwarzschild, Yahudi aleyhtar-
İşte 1974’te Stephen Hawking’in yaptığı larına Yahudilerin de vatansever
tam olarak da buydu. Bize genel inanışın olduklarını göstermek isteyen bir Alman
aksine, kara deliklerin aslında kara Yahudisiydi. Bu amaçla, 40 yaşında
olmasına rağmen, Birinci Dünya Savaşı
olmadığını gösterdi.
başladığı anda orduya kaydoldu. Alman
Kara delikler, Einstein’ın Berlin’de
ordusunda geçirdiği 18 ayda, Belçika’da
1915’in Kasım ayında verdiği bir dizi
bir meteoroloji istasyonu işletti,
dersle dünyaya açıkladığı Genel Görelilik
Fransa’da topçu bataryalarının mermi
Kuramı’nın bir sonucu. Isaac Newton,
yörüngelerini hesapladı ve Rusya’da
Dünya’yı Güneş’e bağlayan ve Dünya’yı
savaşa katıldı. Bu sırada, bağışıklık
yörüngede tutan görünmez bir ip gibi bir sisteminin derisine saldırdığı ve
kütle çekimi kuvveti hayal etmişti. bedeninin ağrılı şişliklerle kaplandığı,
Ancak Einstein bunun yanlış olduğunu ağır bir hastalık olan pemfigus vulgaris’e
gösterdi. Bunun yerine, Güneş gibi yakalandı. Hastalığa yakalandıktan
büyük bir kütle, çevresindeki uzay-za- birkaç ay sonra da hayatını kaybetti.
manda bir çöküntü yaratıyor ve Dünya Ancak, Doğu Cephesinde bir hastanede
ise doğal bir şekilde, bir rulet çarkında yatarken, sürekli uzaklarda patlayan
dönen minik top gibi çukur bölümün üst silahların sesini dinlerken, Einstein’ın
yamaçlarında dolanıyor. yeni teorisini iyice sindirdi ve üzerinde
Amerikalı fizikçi John Wheeler, derin düşünmeler yaptı.
Einstein’ın teorisini basit bir ifadeye
indirgedi: “Madde, uzay-zamana nasıl EINSTEIN’IN ÖTESİNDE
büküleceğini, bükülmüş uzay-zaman Schwarzschild, yıldız gibi küresel
ise, maddeye nasıl hareket edeceğini simetrik bir kütle düşündü. Einstein’ın
Goddard Uçuş
Merkezinde
NASA’nın
Uhuru X-ışını
uydusunun
(SAS-1 olarak
da biliniyor)
uçuş öncesi
son kontrolleri
yapılıyor, 1970.

Alman fizikçi ve yaşındaki Hintli matematik dâhisi, çok
astronom Karl büyük bir yıldızın yakıtı tükendiğinde
Schwarzschild artık kendisini ezmeye çalışan kütle
(1873-1916), belli çekimine karşı koymak için yeterli
bir nesne için
Genel Görelilik
ışınım basıncı üretemeyeceğini ve
denklemlerini bilinen hiçbir gücün onun kendi içine
çözmeyi başaran çöküp bir kara delik oluşturmasını
ilk kişi oldu. engelleyemeyeceğini gösterdi.
Yıldız bu aşamadan sonra, aslında
sonsuz yoğunluğa ulaşacağı, tekillik
olarak adlandırılan bir noktaya dek
küçülmeye devam ediyor. Tekillik işin
denklemlerinin sayısını büyük ölçüde içine girdiğinde fizik kuralları uygulana-
azaltan bir dizi basitleştirici varsayımda bilirliğini yitiriyor. Bu yüzden de
bulundu ve uzay-zamanın böyle bir doğanın böyle bir canavarın ortaya
kütlenin yakınında nasıl büküldüğünü çıkmasına izin vermeyeceği düşünülü-
ne kadar kesin olarak bulabildiğine yordu. Ancak, 1971’de, astronom Paul
şaşırdı. Ancak asıl şaşıran, Berlin’de, Murdin ve meslektaşları, NASA’nın
Doğu Cephesi’nden gelen bir mektubu Uhuru X-ışını uydusunu kullanarak ilk
açan Einstein oldu. Mektupta, ileride yıldız kütleli kara delik olan Cygnus X-1’i
Schwarzschild çözümü olarak adlandırı- keşfettiler. Sonradan, aslında 1963’lerde
lacak hesaplamalar bulunuyordu. Hem de farklı türlerdeki kara deliklerin tespit
Schwarzschild hem de Einstein, bir kütle edilmiş olduğu ortaya çıktı.
ne kadar küçük bir hacme sıkıştırılırsa,
uzay-zamandaki çöküntünün o kadar SCHMIDT HAKKINDA
dikleşeceğini, sonunda hiçbir şeyin, Hollanda kökenli Amerikalı astronom
hatta ışığın bile kaçamayacağı dipsiz bir Maarten Schmidt tarafından keşfedilen
kuyuya dönüşeceğini fark etmişti. Böyle kuasarlar, yeni doğan galaksilerin süper
bir şeyin olabilmesi için örneğin Güneş’i parlak çekirdekleri. Genelde bir
yalnızca 3 kilometre çapında bir hacme galaksideki yıldızların tüm enerjisinin
sıkıştırmak gerekliydi ve iki bilim insanı 100 katını yayıyorlar ancak hacimleri
da bunu gülünç buldu. Bu yüzden de Güneş Sistemi’nden daha küçük. Bu tür
kara delikleri keşfetme fırsatını olağanüstü parlaklığın tek olası kaynağı,
kaçırdılar. Kara delikler, 1967’de John bir girdap gibi dönerek kara deliğin içine
Wheeler tarafından tanıtıldı. düşerken akkor hale gelene kadar ısınan
Diğer fizikçiler, bir kütlenin Schwarzs- madde olmalı. Ancak burada Güneş’in
child yarıçapına düşecek kadar sıkışıp 50 milyar katı kadar bir kütleye sahip,
bir kara deliğe dönüşmeden önce, başka çok büyük bir kara delikten söz ediyoruz.
bir doğa gücünün böyle bir felaketi İlk başta bu süper kütleli kara
önlemek için kesinlikle müdahale deliklerin sadece aktif galaksilere güç
etmesi gerektiği konusunda fikir verdiği düşünülüyordu. Kuasarlar, tüm
birliğine varmıştı. Ancak 1930’da galaksilerin yaklaşık yüzde birini
Subrahmanyan Chandrasekhar adlı 19 oluşturan aktif galaksilerin en iyi
bir kara deliğe dönüşen yıldızın yapısı
nasıl olursa olsun, sonuçta ortaya çıkan
kara deliğin özelliklerinin, sadece iki
faktörle (kütlesi ve dönüş hızı ile),
belirlendiğini tespit etmesi oldu.
Aslında kara delikler son derece basit
yapılardı.
1983 Nobel Fizik Ödülü’nü kazanan
Chandrasekhar, “Doğadaki kara delikler,
Evrendeki en mükemmel makroskobik
nesnelerdir: Yapılarındaki tek unsur,
uzay ve zaman kavramlarımızdır”
tanınan örnekleri. Ancak John Wheeler diyordu. Hawking dünyada büyük ses
astronomlar 1990’da, (sağda) ve
getirecek bir sonraki çalışmasını,
Albert Einstein,
NASA’nın Hubble Uzay Penrose ile birlikte Büyük Patlama
Nobel Ödülü
Teleskobu’nu kullanarak alan ilk Japon hakkında edindikleri içgörü üzerine
hemen hemen her bilim insanı inşa etti. Einstein’ın teorisinin bir
galaksinin kalbinde bir Hideki Yukawa tekillik söz konusu olduğunda
süper kütleli kara delik ile birlikte, bozuluyor olması, evrenin gizemlerini
olduğunu keşfettiler. 1954.
sonsuza dek çözemeyecek olmamız
Bizim galaksimiz olan anlamına gelmiyordu. Sadece, Einste-
Samanyolu’nun kalbinde Sagittarius A* in’ın teorisinden daha iyi bir teori
olarak adlandırılan, kütlesi Güneş’in geliştirmek gerekliydi. Bu teorinin
kütlesinin 4,1 milyon katı bir kara delik anahtarının da bize ayaklarımızın
yer alıyor. Her galakside neden bir süper altındaki zeminin neden katı olduğunu,
kütleli kara delik olduğu sorusu ise Güneş’in neden parladığını anlatan,
kozmolojinin yanıtlanmamış gizemli lazerler, bilgisayarlar ve nükleer
soruları arasında varlığını sürdürüyor. reaktörler üretmemize imkân veren
Astronomlar tarafından keşfedilen kuantum teorisinde olduğu düşünülü-
kara delikler, her ne kadar şok edici olsa yordu. Ancak problem, Einstein’ın
da, bu kara deliklerin teorik fizikçiler teorisi ile kuantum teorisini birleştir-
tarafından ortaya çıkarılan özellikleri, mekte yatıyordu. Aslında bugün hâlâ
çok daha büyük bir şok dalgasına neden fizikte en büyük mücadele, bu iki teoriyi
oldu. İşte tam bu sırada, sahneye birleştiren bir birleşik teori üretmek.
Hawking çıktı. Hawking, Büyük Patlama ve kara
deliklerin merkezinde yer alan tekil-
HAWKING’İN KATKILARI liklere kuantum teorisini kullanarak
Roger Penrose ile beraber Büyük saldırmak ve tekilliklerin bu kavram-
Patlama tekilliği üzerinde çalışan ların üzerine örttüğü sis perdesini
Hawking, dikkatini kara deliklere verdi. kaldırmak istiyordu. Ancak bunu
Diğer fizikçilerle beraber, bu kozmik yapmak oldukça zordu ve bu yüzden
uzay-zaman canvarları hakkındaki bir Hawking çözülmesi daha kolay görünen
dizi teoremi kanıtladı. En büyük keşfi, bir probleme odaklandı.

OLAY UFKU
Kara deliğin kalbindeki tekillik, aslında
Schwarzschild yarıçapı ile karakterize
edilen olay ufku tarafından gizleniyor.
Olay ufku, bir kara deliğe düşen madde
için geri dönüşü olmayan noktayı
gösteriyor: Olay ufkunun ötesine geçen
hiçbir şey bir daha geri çıkamaz.
Astronomlar bir kara deliğin boyutu
hakkında fikir yürütürken bu olay
ufkunu düşünüyorlar. Hawking’in ortaya John Archibald
Hawking 1974’de, olay ufku hakkında attığı kara delik Wheeler
teoremlerinden biri (1911-2008)
çok önemli (ancak fizikçilerin zar zor
Princeton’daki
inandığı) bir şeyi keşfetti. Bu keşfi de, iki kara delik
ofisinde. Einstein’ın
anlamak için önce kuantum teorisinin birleştiğinde ortaya teorilerini
“boşluk” hakkında ne dediğine bakmak çıkacak olan yeni kara anlayan ilk bilim
gerek. Bizim boşluk diye tanımladığımız deliğin olay ufkunun insanlarından
şey aslında boş değil, enerji ile dolu. yüzey alanının her olan Wheeler,
zaman birleşen kara daha sonra hem
Atom altı parçacıklar ve onların
nükleer güç hem de
antiparçacıkları, çiftler halinde sürekli deliklerinin yüzey atom bombasının
olarak doğup ölüyorlar. Heisenberg’in alanının toplamından üretiminde rol
Belirsizlik İlkesi gereği, böyle bir şeyin daha büyük oynayacak ve
olması mümkün. Doğa, bu parçacıkları olduğuydu. İsrailli “solucan deliği”
göz ardı ediyor, karşı karşıya gelip fizikçi Jacob teriminin isim
babası olacaktı.
birbirlerini yok ettikleri sürece onları Bekenstein, yüzey
yaratan enerjinin nereden geldiğini alanının kara deliğin
umursamıyor. Bu biraz da bir gencin entropisini simgelediğini öne sürmüştü.
babasının arabasını kaçırıp gece boyu Sürekli artan bir değer olan entropi, ısı ve
eğlendikten sonra kimseye fark hareket bağıntısını belirleyen termodi-
ettirmeden tekrar kapının önüne namik teorisinde ortaya çıkan bir
bırakmasına benziyor. Ancak Hawking, özellik. Ancak sadece sıcak maddeler
olay ufkunun yanında bir yerlerde ilginç için geçerli. Bir kara deliğe uygulanması
bir şeyler meydana geldiğini fark etti. Bu mümkün olabilir miydi? Hawking bu
parçacık çiftlerinden birisi, olay ufkunu sorunun yanıtını buldu: Termodinamik
aşıp kara deliğin içine düşebiliyor. kara deliklere de uygulanabilir. Çünkü
Geride kalan diğer parçacık, kendisini kara delikler de sıcaktır! Sıcak oldukla-
yok edecek bir anti parçacığı olmadı- rından dolayı da parlıyorlar ve bu
ğından dolayı kara delikten uzaklaşıyor. parlamaya Hawking Işınımı adı veriliyor.
Tüm beklentilerin aksine, bu da kara Hawking’in keşfinin önemi, olay
deliklerin aslında tamamen kara ufkunda fiziğin üç büyük teorisinin
olmadığını kanıtlıyor. Dışarı salınan birleşiyor olmasıydı: Einstein’ın kütle
parçacıklar nedeniyle parlıyorlar. Buna çekimi teorisi, kuantum teorisi ve
da Hawking Işınımı adı veriliyor. termodinamik. Fiziğin en büyük hedefi
olan, birleşik bir teoriye giden ilk adım “Bu, en büyük hatamdı.”
böylece atılmış oldu. 1993 yılında, Hollanda’daki Utrecht
Hawking Işınımı aynı zamanda ciddi Üniversitesinden Nobel Ödüllü fizikçi
bir problemi de beraberinde getirdi. Gerard t’Hooft, bir kara deliğin ufkunun,
Ortaya attığı bu bulmacayı çözmek, pürüzsüz ve özelliksiz olmaktan çok,
fizikçilerin de bundan sonra atacağı mikroskobik ölçekte kaba ve düzensiz
adımları da belirleyecekti. olduğunu, kara deliği doğuran yıldızı
Hawking Işınımı’ndaki parçacıklar tanımlayan bilgilerin ise bu düzensiz
kara deliğin içinden gelmiyor çünkü bir bölgedeki girinti ve çıkıntıların arasında
kara deliğin kütle çekiminden hiçbir şey saklandığını öne sürdü.
kaçamaz. Bu parçacıklar, olay ufkunun T’Hoof’un, kayıp bilgilerin kara
hemen dışında ortaya çıkıyorlar. Bu deliğin olay ufkunda kodlanmış olarak
yüzden kara delik, Hawking Işınımı depolandığını öne sürmesinden kısa bir
üretirken, kademeli olarak da küçülüyor. süre sonra, Stanford Üniversitesinden
Yıldız kütleli kara deliklerde Hawking Leonard Susskind, bu bilginin sicim
Işınımı oldukça zayıf. Ancak bir kara teorisine uyarlanabilir olduğunu
delik küçüldükçe yaydığı ışınım daha da gösterdi. Sicim teorisi, her şeyin yapı
artıyor ve sonunda kara deliğin bir taşının küçük parçacıklar değil,
parlamanın ardından patlama ile karşı kütle-enerjiden oluşan ve titreşen sicim
karşıya gelmesi gerekiyor. Ancak bu benzeri yapılar olduğunu öne sürüyor.
“buharlaşmanın” gerçekleşmesi için Şimdiye kadar üretilmiş teoriler
evrenin şu andaki yaşından daha uzun arasında, Einstein’ın görelilik teorisi ve
bir zaman geçmesi gerektiğinden, kuantum teorisi ile uyumlu olan tek
patlamanın herhangi bir yan etkisi teori, sicim teorisi. Susskind, bir kara
olmayacağı düşünülüyordu. Oysa bu, deliğin olay ufkunu titreşen sicimlerden
yanlış bir düşünceydi. oluşan bir kütle olarak hayal etti. Bu
Bilginin yok edilemeyeceği, fiziğin düşüncenin ışığında, 1997’de, California
temel taşlarından biri. Çökmesi ile kara Üniversitesinden Andrew Strominger ve
deliği oluşturan yıldızın tam tanımı, onu Harvard Üniversitesinden Cumrun Vafa,
oluşturan atom altı parçacıkların Bekenstein tarafından hesaplanmış olan
tamamının tipini ve konumunu kara delik entropisini tam olarak tahmin
kaydetmek anlamına geliyor. Ancak edebildiler.
yıldız yok olduğunda, geriye hiçbir şey Hawking Işınımı, kara deliğin olay
kalmıyor. Peki bu bilgi, nereye gidiyor? ufkunun hemen dışında oluştuğundan,
olay ufkunun zarındaki mikroskobik
HAWKING NEREDE HATA YAPTI? girinti çıkıntılardan etkileniyor olmalı.
Kara delik bilgi paradoksu olarak Kara deliği oluşturan yıldızı tanımlayan
adlandırılan bu sorunun yanıtını bilgiler, Hawking Işınımı ile evrene
bulmaya çalışan Hawking, birçok teori salınıyor. Sonuçta, bilgi kaybolmuyor ve
ürettiyse de daha sonra bu teorilerin bir böylece fiziğin en temel kurallarından
kısmından utanç duyduğunu açıkladı. biri sarsılmamış oluyor.
Hawking, “Bilginin kara deliğin içinde Kara delik paradoksundan kaçın-
yok olduğunu düşünüyordum” diyor. manın bu yolu üzerinde görüş ayrılıkları

bulunuyor. Elimizde hâlâ Einstein’ın Fransa’daki CNRS’den Germain
kütle çekimi teorisi ile kuantum teorisini Rousseaux, “Hawking Işınımı astrofiziğe
birleştirecek bir birleşik teori yok. Ancak, özgü değil” diyor. “Ancak hem astrofi-
eğer doğruysa, ortaya çok sıra dışı bir şey ziksel kara delik olay ufukları hem de
çıkıyor. Bir yıldızı, yani 3 boyutlu bir analog ufuklar için eşit derecede geçerli
nesneyi tam olarak tanımlayan bilgiler, olan genel bir tahmin. Bu nedenle,
iki boyutlu bir nesne olan olay ufkunda laboratuvarda test edilebilme
mükemmel bir şekilde korunmuş oluyor. konusunda büyük bir avantaja sahip.”
Bu, olay ufkunu asında bir kredi kartının 2016’da Rousseaux’nun da dahil olduğu
üzerindeki holograma benzer bir şeye bir ekip, bir su tankında Hawking
dönüştürüyor. Bir kurbağanın üzerine, etkisini başarılı bir şekilde doğruladı.
iribaş iken nasıl olduğunu gösteren bir (“Observation of Noise Correlated by the
hologramın yapıştırılmış olduğunu Hawking Effect in a Water Tank”
düşünün. Aynen bu şekilde, bir kara Léo-Paul Euvé et al, Physical Review
delik de, bir önceki hayatında, yani Letters, Eylül 2016).
yıldızken neye benzediği hakkındaki
tüm bilgileri yanında taşıyor. İLK KARA DELİK FOTOĞRAFI
2019 yazında astronomlar bir kara
GELECEKTEKİ GÖZLEMLER deliğin fotoğrafını ilk kez elde ettikle-
Hawking Işınımı, yıldız kütleli kara rinde, on yıllar süren bir çabanın
deliklerde çok zayıf olduğundan henüz dramatik şekilde sonuçlandığına şahit
Evrendeki tüm tespit edilemedi ve olduk ve böylece bilim kurgunun
maddenin yakın dönemde de sembollerinden biri daha görsel olarak
uzun, titreşen tespit edilecek gibi kanıtlandı.
sicimlerden görünmüyor. Ancak Bu olayı müjdeleyen Olay Ufku
oluştuğunu Teleskobu (OUT) kurucu başkanı Shep
son yıllarda fizikçiler,
öne süren sicim
Dünya’daki laboratu- Doeleman sözlerine, “Bugün sizlere,
teorisi, her şeyi
tek bir teoride varlarda yapay olay daha önce görülmesinin mümkün
birleştirmek için ufukları yaratma olmadığını düşündüğümüz bir olayı
tek şansımız gibi konusunda epey göstermekten mutluluk duyuyoruz”
görünüyor. ilerleme kaydetti. diye başlamıştı. 7 farklı ülkeden bilim
insanı da eş zamanlı olarak kendi
belgeleri ile duyurularını yaptılar. Bu
fotoğrafların konusu, komşu galaksimiz
M87’deki, bizim güneşimizden 6,5
milyar kat daha kütleli olan süper kütleli
kara delik idi. Boyutuna rağmen kara
delik Dünya’dan o kadar (55 milyon ışık
yılı) uzakta ki, onu görüntülemek için
gezegenimizin boyutunda bir teleskop
gerekiyor. Dünya çapında, bir düzineye
yakın gözlem noktasından oluşan ağı ile
tek bir dev dedektör görevi gören OUT,
ışık, çevredeki gaz ve tozun kara deliğin
merkezine doğru çekilirken inanılmaz
bir hıza kavuşarak ısınmaları ile ortaya
çıkıyor: “Teleskoplarımız bu ışığı kara
deliğin içinde değil, ancak hemen
dışında görüntüleyebiliyor… Işığın, olay
ufkuna ulaştığı anda ise karanlık
başlıyor”. Bu görüntü ve veri, astronom-
ların kara delikler hakkında genel
anlamda bilgi sahibi olmalarını sağladı.
Gecikmenin sebeplerinden biri, bu
kadar fazla sayıda gözlemden elde edilen
verinin bir araya getirilmesindeki lojistik
bu tarife tam olarak Yukarıdaki süreç oldu. Her gözlem noktası, dar bir
uyuyor (görüntü verileri görüntü, kara dalga boyunda veri topluyor ve bu, son
ilk alınmaya başlandığı deliğin olay
derece büyük bir bilgi yığını demek
ufkunda, yani
2017 yılında yalnızca 8 maddenin (karşılaştırmak gerekirse; 5000 yıl
gözlem noktası sonsuza dek yok boyunca dinleyebileceğiniz kadar MP3
mevcuttu). Bilim olduğu sınırda dosyası düşünün).
insanlarının gördü- dönmekte Bunun yerine bilim insanları verileri
ğümüz bu fotoğrafı elde olan gaz ve fiziksel olarak taşımanın yollarını
edebilmek için 2 yıl toz yığınını
gösteriyor. bulmak zorunda kaldılar. Örneğin
boyunca verileri analiz Antarktika’daki Güney Kutbu Telesko-
edip uyumlandırmaları bundan bilgi almak için, uçuşların
gerekti. başladığı bahar aylarını beklemek
gerekiyordu. Veriler alındığında ise 8
KARA DELİĞİN GÖLGESİ farklı gözlem noktasından gelen
Bir kara deliğin fotoğrafını çekmek ilk parçaları birbirine “dikmeye” (interfero-
bakışta imkansız görünebilir; bu nesne o metri ) başladılar.
kadar büyük ve yoğun ki çekiminden Her gözlem noktasından gelen ham
ışık bile kurtulamıyor. Bu da; bir kara dosyalar, gökyüzünde farklı açılara,
deliğin gerçek anlamda “kara” olması farklı dalga boylarına ve farklı zamanlara
anlamına geliyor –ne ışık saçıyor, ne de ait olduğu için interferometri süreci de
yansıtıyor- ve dolayısıyla OUT’nin uzun sürdü. “Kalibrasyon yapmak ve
çektiği fotoğrafın ortasında koca bir bunun üzerinde çalışmak aylar aldı”
delik görüyoruz. Astronomlar buna kara diyor Özel: “Ve sonunda bunları tek bir
deliğin “gölgesi” adını veriyorlar. Ancak görüntüye sentezledik…” Ancak iş bu
fotoğraf bundan çok daha fazlasını kadarla kalmıyordu. “Yanlış yapmış
gösteriyor: gölgenin çevresinde güçlü ve olabileceğiniz şeyler üzerinde endişele-
parlak bir ışık çemberi mevcut. nerek bir 6 ay kadar daha harcıyorsunuz
Arizona Üniversitesi astrofizikçile- ve kendinize sürekli sorular soruyor-
rinden Feryal Özel aynı zamanda OUT sunuz; ta ki elinizdeki şeyin gerçek
araştırmacılarından biri. Özel’e göre bu olduğundan emin olana dek.”

SINIRLARI
sarılmış gibi görünüyor ve bunun neden
böyle olduğunu anlamak oldukça kolay.
Diğer yandan Büyük Patlama’yı kabul
etmek, aynı zamanda rahatsız edici bir
soruyu da beraberinde getiriyor: Büyük
OLMAYAN
Patlama’dan önce ne vardı?
Son yıllarda pek çok kozmolog, Büyük
Patlama ile ortaya çıkan evrenimizin,
“genişleyen boşluk” olarak adlandırılan bir
EVREN
boşluğun içinde, aynen okyanuslardaki
kabarcıklar gibi beliren ve sonra yok olan
sayısız evrenden biri olduğuna inanıyor.
Genişleyen boşluk, sürekli olarak
hızlanarak genişleyen garip bir şey ve
sonsuza kadar Büyük Patlama’lar ile
Büyük Patlama, beraberinde evrenler yaratılmaya devam edecek.
yanıtı olmayan bir soruyu da Teorisyenler, bu düşünceden çok ümitli
getiriyor: Patlamadan önce ne görünüyordu. Eğer genişleme hiçbir
vardı? Hawking bu sorunun zaman son bulmayacaksa, bu durumda bir
başlangıcı da olmayabilir. Ne yazık ki,
yanıtını bulamamış olabilir teorisyenlerin ümitleri suya düştü.
ancak kabul edilebilir denebi- Genişleme sonsuza kadar süremeyecek
lecek “geçici” bir çözüm gibi görünüyor. Dolayısıyla “öncesinde ne
üretmeyi başardı. vardı?” sorusu, bir kere daha çirkin yüzünü
gösterdi.
Evren sonsuz yaşında değil. O da her şey Stephen Hawking bu probleme,
gibi doğdu. 13,82 milyar yıl önce tüm “Zamanın Kısa Tarihi” isimli kitabının
madde, enerji, uzay hatta zaman; Büyük girişinde bir anekdotla değiniyor.
Patlama adı verilen bir olay ile ortaya çıktı. Tanınmış bir bilim insanı (Hawking onun
Büyük Patlama tekilliği genişlemeye Bertrand Russell olabileceğini söylüyor)
başladı ve soğurken, etrafa saçılan enkaz, evrenin şu anki durumu hakkında bir
galaksileri oluşturdu. Bizim de içinde konuşma yapıyordu. Dünya’nın Güneş’in
bulunduğumuz Samanyolu gibi galaksi- çevresinde nasıl dolandığını, Güneş’in de
lerden evrende yaklaşık iki trilyon tane galaksimizin merkezinin çevresinde nasıl
olduğu düşünülüyor. Büyük Patlama dolandığını anlatıyordu. Konuşmanın
teorisi, basitçe söylemek gerekirse bundan sonunda ihtiyar bir kadın ayağa kalktı ve,
ibaret. “Profesör, anlattıklarınız tek kelime ile
Evrenin bir anda ortaya çıkmış saçmalık. Herkes Dünya’nın dev bir
olduğuna dair birçok kanıt bulunuyor. kaplumbağanın kabuğunun üzerinde
Kanıtlar olmasa, bilim insanlarının çoğu durduğunu biliyor” dedi. Russel, sakince,
bu düşünceyi “saçma” olarak nitelendirip “Peki” dedi. “Kaplumbağa neyin üzerinde
bir kenara atardı. Ancak bu kanıtlar duruyor?”
nedeniyle herkes Büyük Patlama’ya sıkıca İhtiyar kadın, “Beni şaşırtamazsınız
Hawking ve Hartle
profesör” dedi. “Onun da altında bir dalga fonksiyonu yazmaya giriştiler.

kaplumbağa var, onun da altında başka bir Çalışmaları, çok çarpıcı bir keşif
kaplumbağa ve bu böyle aşağı doğru yapmalarını sağladı. Einstein’ın kütle
gidiyor!” çekimi teorisinin formülü üç boyutlu
Ardı arkası gelmeyen, “Daha önce ne uzayı ve bir zaman boyutunu tanımlamak
oldu” sorularından kaçınmak imkansız yerine, üç boyutlu uzay ve bir “sanal
gibi görünebilir. Ancak, 1980’lerin başında zaman” tanımlayabilecek şekilde
Stephen Hawking bunu yapmanın bir değiştirilebilirdi. Sanal zaman, garip bir
yolunu buldu. matematiksel kavram, ancak önemli olan
O dönemde California Üniversitesinde tarafı, uzay gibi davranıyor olması.
fizikçi arkadaşı Jim Hartle ile birlikte Hawking ve Hartle, şu anda uzay ve
çalışıyordu. Hawking ve Hartle, Einstein’ın zaman içinde yer alan evrenin dalga
kütle çekimi teorisinin evrenin başladığı fonksiyonunun sadece uzayla başlayabile-
noktada anlamsız bir tekillik olduğunu ceğini keşfettiler. Bu keşfin önemi,
varsaydığını biliyordu. Zaten Hawking’in Einstein’ın tahmin ettiği Büyük Patlama
kendisi, Roger Penrose ile birlikte bu tekilliğinin sadece zamanda yer
tekilliğin kaçınılmaz olduğunu ve Genel almasından dolayı, zamanı devreden
Görelilik Kuramı’nın burada çalışmadığını çıkardığımızda tekilliğin de ortadan
ortaya koymuştu. kalkıyor olmasında yatıyor. Böylece bu
Evren, Büyük Patlama’nın ilk anlarında teori, Einstein’ın kütle çekimi teorisini
bir atomdan daha küçüktü ve bu atomaltı ortadan kaldırmıyor. Ancak, “Büyük
dünyayı en iyi şekilde, sadece kuantum Patlama’dan önce ne vardı?” sorusunu,
teorisi açıklıyor. Çoğu fizikçi bu yüzden “Kuzey Kutbunun kuzeyinde ne var” gibi
evrenin nereden geldiğini ve nasıl bir soruya dönüştürüyor ve doğal olarak da
doğduğunu anlamak istiyorsak, bir soru anlamsızlaşıyor. Sınırsızlık durumu
kuantum kütle çekimi teorisi geliştir- olarak adlandırılan bu durum sayesinde
memiz gerektiğini söylüyor. Kuantum Hawking ve Hartle “Öncesinde ne oldu?”
teorisinde, bir atom gibi herhangi bir varlık sorusundan uzak durmayı başarabili-
hakkında bilinebilecek her şey, dalga yorlar. Zira, “önce” kelimesi sadece zaman
fonksiyonu olarak adlandırılan bir söz konusu olduğunda anlam kazanıyor.
matematiksel fonksiyonun içinde Bir başka deyişle, kaplumbağanın neyin
tanımlanabiliyor. Hawking ve Hartle, bu üzerinde durduğu sorusu, bilimsel olarak
yüzden tüm evreni tanımlayabilecek bir sorulabilecek bir soru olmuyor.

HAWKING’İN SON TAHMİNİ:
BİR ŞEY DAHA VAR…
Hawking, hayatının sonuna kadar evrenin sırlarını çözmeye
çalıştı. Son aylarını çoklu evren konseptinin ortaya attığı
problemleri çözmeye çalışmakla geçirdi.
Einstein’ın kütle çekimi teorisi, bir kara

deliğin kalbinde bulunan tekillikte ve
Büyük Patlama’da çalışmaz hale geliyor.
Bu yüzden bu teorinin her şeyi açıklaya-
bilecek daha derin bir teoriye giden yolda
bir kilometre taşı olduğunu düşünü-
yoruz. Fizikçiler, bu “her şeyin teorisi” ile
büyük ölçekte olanları (Einstein’ın kütle
çekimi teorisi) ve küçük ölçekte olanları
(kuantum teorisi) birleştirilebileceğini Hertog ve Hawking
ümit ediyor. Stephen Hawking 1974’te, bir
kara deliğin olay ufkunda, her ne kadar
bugün Büyük Patlama modelinin
her şeyin teorisi olmasa da, evren
anahtar konsepti olarak kullanılıyor.
hakkında tahminler yürütebileceği bir
şey buldu: Hawking Işınımı.
EŞDAĞILIMLI SICAKLIK
Yaşamının son yıllarında, mantıklı bir
Genişleme, Büyük Patlama sırasında en
tahmin yapılabilecek bir başka konu
uzaktaki noktaların birbiri ile temas
daha bulduğunu açıkladı: Büyük
Patlama’nın kendisi. Hawking ve Leuven halinde olmaması nedeniyle sıcaklık-
Üniversitesinden meslektaşı Thomas larını eşitlemek için ısı transferi yapacak
Hertog, Hawking ve Hartle’ın 1980’de olamamalarına rağmen günümüzde
ortaya koyduğu sınırsız evren konseptini evrenin her yerinde sıcaklığın neden
daha güçlü bir teorik temele oturtmak aşağı yukarı aynı olduğunu açıklıyor.
için çalışmaya başlamıştı. Harika bir Beklenenden daha hızlı genişleyen bir
şekilde ortaya koydukları modelin; evren, daha küçük başlamış (ve ısı değiş
evrenin ortaya çıkışının, evreninin tokuşuna izin vermiş) olabilir. Şu anki
ortaya çıktığı anda gerçekleşen süper haline erişmesi için aradan 13,82 milyar
kozmik bir genişleme süreci ile gerçekleş- yıl geçtiğini de unutmayalım.
tiğine işaret ettiğini gördüler. Bu konsept, Genişleme, itici etkiye sahip bir tür
kütle çekimi nedeniyle genişlemesine ve kalabalığı, çoklu evrenler ve sonsuza
büyümesine neden olan yüksek enerji kadar süren genişleme ile açıklamaya
durumundaki uzay tarafından yönlendi- çalıştılar. Ancak bu yöntem, kozmolojiyi
rilmiş olmalı. Evren genişledikçe, kozmik hem son derece karmaşık hem de test
itiş ve buna bağlı olarak genişlemenin edilemez hale getiriyordu. Hertog, “Bu
hızı arttı. Ancak genişleyen uzay, yüzden, çoklu evreni evcilleştirmeye
kuantum seviyesinde çalıştığından çalıştık” diyor.
temelde tahmin edilemez bir şey ve
rastgele noktalarda sönümlenmerek şu GERİDE KALANLAR
anda deneyimlediğimiz uzaya Hawking ve Hertog, bunu yapabilmek
dönüşmesi mümkün. için Einstein’ın 4 boyutlu uzay-zamanda
Sürekli olarak genişleyen bir geçerli olan kütle çekimi teorisinin, 3
okyanusta su yüzüne çıkan kabarcıkları boyutlu sicim teorisine denk olduğunu
düşünün. Her kabarcığın içinde bulunan göstermeye çalıştılar. Bu “holografik
genişleme enerjisinin bir yerlere gitmesi ikiliği” kullanarak problemi biraz daha
gerekiyor. Evrenimizin ilk anlarında bu elle tutulabilir hale getirmeyi başardılar.
enerji, maddeyi oluşturmak ve onu Bu şekilde, çok vahşi olan evrenleri göz
inanılmaz derecelere ısıtmak için ardı edebiliyor, geriye sadece bizim
kullanıldı. Böylece ortaya, Büyük evrenimize benzer olan evrenleri
Patlama çıktı. Bu senaryoda, genişleyen bırakabiliyorlardı. Sonuçta, çoklu
uzayın içindeki Büyük Patlama’lar havai evrendeki evrenlerin sayısını büyük
fişekler gibi meydana geliyordu. Biz, ölçüde düşürebildiler.
bunlardan sadece bir tanesinin içinde Teorisyenler şimdiye kadar, çoklu
yaşıyoruz. evrenin en yaygın evrenlerinden birinde,
Genişleyen uzay, yok olmasından daha elektron için en yaygın kütleye ve kütle
hızlı bir şekilde oluştuğundan, bir kere çekiminin gücüne sahip olan evren-
genişlemeye başladığında durması lerden birinde yaşadığımızı göstererek,
mümkün değil. Bu nedenle bir sürü evrenimizde gördüklerimizi istatistiksel
evren oluşuyor, buna da çoklu evren adı olarak açıklama sorunuyla karşı
veriliyor. karşıyaydı. Bu açıklama, çoklu evrendeki
Şimdilik, kuantum teorisi ile görelilik çok sayıda evren göz önüne alındığında,
kuramını birleştiren tek çerçeve, sicim imkansız değilse de korkutucu bir
teorisi. Bu teori, maddenin yapı taşlarını görevdi. Ancak Hawking ve Hertog,
sürekli titreyen, kütle-enerjiden küçültülmüş çoklu evren modelleri ile
meydana gelen ultra küçük sicimler gibi bunu yapmanın daha kolay olduğunu
modelliyor. Sicim teorisinin günün söylüyordu. Hertog, “Çoklu evrendeki
birinde bizi her şeyin teorisine götüreceği diğer bölgeleri gözlemleme imkanımız
ümit ediliyordu, ancak bu ümitler, olmasa da bu teoriyi kullanarak kendi
sicimleri düzenlemenin sadece bir tane evrenimizi açıklayabiliriz” diyor.
değil, her biri farklı temel parçacıklar ve “Makalemizde Büyük Patlama’nın
farklı temel kuvvetler içeren en az 10.500 sınırsız modelini kozmoloji için tahmin
yolu olduğu keşfedildiğinde büyük bir edilebilir bir çerçeveye dönüştürmek için
darbe yedi. Hawking ve Hertog, bu bir adım atmış olduk.”

Hawking, insan ırkının elde Albert Einstein’ı ayrı tutarsak, Dünya
edeceği zaferleri ve tarihinde hiçbir fizikçi Stephen
Hawking kadar çok tanınmıyor.
felaketleri tahmin etmek Hawking, hayatının son dönemlerinde
umuduyla her zaman bir popülerliğini insan ırkının karşısına
gözüyle geleceğe bakıyordu. çıkacak olan tehditleri ve fırsatları
YAZAN: BRIAN CLEGG anlatmak için kullandı.
HAWKING VE
İNSANLIĞIN
GELECEĞİ
Basında Hawking’in uzaylıların, yıldızlara ulaşmayı hedefleyen
yapay zekânın, kontrolden çıkacak Breakthrough Initiatives programının
bilgisayar virüslerinin ve küresel ilk üyelerinden biri olmuştu. Ancak
ısınmanın oluşturduğu riskler yine de, uyarılarını göz ardı etmek
hakkındaki görüşlerini mutlaka oldukça zor.
okumuşsunuzdur. Geleceğe bakışı her Hawking’in görüşlerini daha iyi
zaman da kötümser değildi. Örneğin, anlamak için, onun garip mizah

görülüyor. Bu da Dünya’da yaşamın
erken dönemde başlamasının nadir
bir olay olabileceğini düşündürüyor.
Hawking, zeki yaşamın evrimleşme
sonucu ortaya çıkma olasılığının
kesinlikle düşük göründüğünü
söylüyor. Buna ek olarak, ortaya çıkmış
olan birçok yaşam formunun asteroit
veya kuyrukluyıldız çarpmaları ile yok
olmuş, veya gezegeni terk etmelerini
sağlayacak teknolojiyi geliştiremeden
kendi kendilerini yok etmiş
olabileceğini de söylüyordu.
SETI’den Seth duygusunu da Zeki yaşam evrende ister nadir ister
Shostak, şimdiye hesaba katmamız yaygın olsun, Hawking; “Görelilik
kadar uzaya gerekiyor. Uyarıları kuramına göre, hiçbir şey ışıktan
yaymış olduğumuz daha hızlı gidemez. Bu yüzden, en
çok ciddi konular
sinyaller göz önüne
alındığında, Dünya olabilir ama yakınımızdaki yıldıza gidip gelmek
dışı zeki varlıkları biraz da hınzırlık en az sekiz yıl sürecek. Galaksimizin
kendi varlığımızdan içerdiğini de merkezine gitmek istesek, 25.000
haberdar etme düşünmeden yıllık bir yolculuğu göze almamız
tehlikesinin büyük edemiyoruz. Ne gerekli. Bilim kurgu filmlerinde bu
ölçüde akademik bir
de olsa, basının zorluğu uzayı bükerek veya farklı
tartışma olduğunu
söylüyor. söyleyeceği boyutlarda yolculuk ederek aşıyorlar.
her şeye tepki Ancak bunların gelecekte mümkün
vereceğini ve ortalığı karıştıracağını olabileceğini düşünmüyorum” diyor.
biliyordu. Her ne olursa olsun, Hawking’e göre, yıldızlararası
Hawking’in öne sürdüğü fikirler, her keşifleri mümkün kılacak şey, kendi
zaman ilgi çekici oldu. kendini üretebilen, mekanik yaşam
formları kullanmak olacak.
UZAYLILAR GELİYOR! Adlarını Macar kökenli Amerikalı
Uzaylıların Dünya için risk oluşturup fizikçi John von Neumann’dan alan
oluşturmadığını belirlemek için, ilk Neumann sondaları, uzun uzay
önce Dünya dışı zeki yaşamın varlığını yolculuklarına dayanabilecek yapıda.
kabul etmek gerekiyor. Hawking’in Neumann bu sondaları 1940’larda
1996 yılındaki bir dersinde belirttiği hayal etmişti. Eğer evrende yaşam
gibi, 4,5 milyar yaşındaki Dünya’da, varsa, bu sondalardan evrenin her
yaşam, gezegenin oluşumundan yerine gönderilmiş olması gerekli,
500 milyon yıl sonra ortaya çıkmış bizim Dünyamız da defalarca
olabilir. Bu, aslında bir yerde yaşamın ziyaret edilmiş olmalı. Ancak böyle
başlamasının kolay olduğunu bir ziyarete dair herhangi bir kanıt
gösterebilir. Ancak bilinen tüm yaşam bulunmuyor. Hawking, Dünya dışı
formlarının aynı kaynaktan geldiği zeki varlıklardan gelen sinyalleri
araştıran girişimleri desteklemenin
önemli olduğunu düşünüyordu. Üyesi
olduğu Breakthrough Initiatives de
bu tür girişimlerden biri. Ancak, bir
sinyal tespit edildiğinde, cevap vermek
için teknolojik açıdan yeteri kadar
gelişene kadar beklememiz gerektiğini
YAPAY ZEKÂ TEHDİDİ

Otomobiller ve tost makineleri bilinçlendiğinde
başımıza neler gelecek?
Bilişim teknolojilerinin ne hayatını kaybediyor. Tüm insanlığın zararına olabilir.
kadar büyük faydaları araçların sürücüsüz Hawking en çok bu
olduğunu Stephen olduğunu, yapay zekâ üçüncü tehdide dikkat
Hawking’den daha fazla tarafından kontrol çekiyordu. Bunun en
takdir edecek çok az insan edildiğini, bu sayede de basiti, yapay zekânın
vardır. Buna rağmen bu rakamın yarı yarıya çalışmaktan vazgeçip
Hawking, yapay zekânın düştüğünü düşünün. Bu bütün gün hiçbir şey
kontrol dışına çıktığında durumda, yarım milyon yapmadan durması
ortaya koyabileceği insanın hayatını olabilir. En büyük felaket
tehlikelere karşı insanlığı kurtarmış mı olacağız senaryosunda ise yapay
uyarmayı bir görev bildi. yoksa yapay zekâ eliyle zekânın amacına ulaşmak
Tehlike, bilgisayar yarım milyon insanı için gittiği yolda insanları
yazılımlarına hayatımızı öldürmüş mü olacağız? bir engel olarak
doğrudan etkileyebilecek Sürücüsüz bir otomobilin algılaması. Yiyecek
kararlar verme yetkisi çarpması nedeniyle dağıtımından güç
verdiğimizde ortaya yaşanan ilk ölüm vakası santrallerine ve savunma
çıkıyor. 2018 Mart ayında sistemlerine kadar tüm
Genel olarak baktığı- gerçekleşti. yaşam destek sistemle-
mızda, yapay zekânın İkinci endişe, yapay rimize erişimi olan bir
getirdiği riskin üç farklı zekâ sistemlerinin yapay zekâ, böyle çılgınca
türü bulunuyor. Birincisi, hacker’lar tarafından bir fikre kapılırsa,
basit hatalar. Yapay zekâ, kontrol altına alınabilme amacına ulaşmak için
bazı görevleri insanlardan ihtimali olması. Üçüncü insanlığın büyük bir
çok daha iyi yapabilir, olarak da yapay zekânın kısmını yok edebilir. Bu
ancak yine de hata yapma yeteri kadar akıllanıp size bir bilim kurgu
potansiyeline sahip. kendi kendine düşünme senaryosu gibi gelebilir
Burada tehdit, algılama ve karar alma imkânına ancak Hawking kendimizi
sistemlerinden gelebilir. sahip olmasının bir tehdit garantiye almak için bu
Şu anda Dünya’da her yıl olarak karşımıza çıkma ihtimalleri mutlaka
yol kazalarında bir ihtimali. Aldığı kararlar düşünmemiz gerektiğini
milyondan fazla insan kendi yararına, ancak söylüyordu.

de söylüyordu. “Şu anki halimizle, yoktu.” Bir küresel
daha gelişmiş bir medeniyet ile karşı Bu sinyaller yıldızlara nükleer
karşıya gelirsek, Colombus Amerika’ya eriştiğinde, son derece savaş veya
geldiğinde orada yaşayan yerlilerin zayıflamış olacak. Diğer iklim felaketi
sonrası insan
durumuna düşeriz. Biliyorsunuz, sonuç yandan Shostak’ın
ırkının hayatta
onlar için hiç iyi olmadı.” da dikkat çektiği gibi, kalması için
Tüm çekincelere rağmen Hawking, uzayda birkaç ışık yılı Dünya dışında
Breakthrough Initiatives programı uzaktan buraya gelmek, kurulacak
ile ilişkilendirilmekten memnundu. buradan gönderilmiş koloniler işe
zayıf bir radyo veya TV yarayabilir.
Kurumun yıldızlara bir mesaj ışınlama
girişimini de destekledi. SETI sinyalini çözmekten çok daha zor.
Enstitüsünden Seth Shostak, 2016’da “Yıllar boyunca uzay okyanusunu kendi
The Guardian’a yaptığı bir açıklamada varlığımızı ifşa eden binlerce mesaj
uzaylılara mesaj göndermeyip şişesi ile doldurduk. Bundan sonra, bu
saklanmanın anlamsız olduğunu şişelere yeni şişeler ekleyeceğiz diye
söylemişti: “İkinci Dünya Savaşı’ndan endişelenmemize gerek yok.”
beri uzaya televizyon, yüksek frekanslı
radyo ve radar sinyalleri yayıyoruz. KAT BE KAT DAHA ZEKİ
Bunları uzaylıların ilgisini çekmek İnsanlığı tehdit edecek tehlikelerin
için yapmadık fakat bu sinyallerin uzaydan değil, kendimizden, yani
uzaya kaçmasını engellemenin bir yolu Dünya’dan gelme olasılığı çok daha
yüksek. Yapay zekânın pek çok belirten bir açık mektuba Eğer küresel
potansiyel yararı varsa da kontrolden imza atmıştı. bir felaket
çıkma olasılığı da bulunuyor. nedeniyle
Hawking’in evrim ile
Dünya,
Hawking’in 2014’te BBC’ye verdiği kurduğu paralellik çok yaşanamaz
bir röportajda da dediği gibi, gelişmiş önemli. Zeki yaşamın bir yer haline
yapay zekâ yazılımlarının öğrenme biyolojik evrim ile gelirse
ve kendini geliştirme kapasitesi, gelişmesi binlerce yıl insanlık,
insanlardan kat be kat daha fazla. sürdü. Ancak yapay zekâ sadece uzayda
yaşayacak
Bunu dünyanın en büyük satranç ve insanlardan çok daha başka bir
Go dâhilerini yenen bilgisayarlarda hızlı bir şekilde evrim yer bulursa
gördük. Video oyunlarında da bizlere geçirebiliyor. Hawking, hayatta
göre çok daha başarılılar, insanların “Sonunda kendi kalabilir.
eriştiği en yüksek rekorları kırmayı kontrolünü ele alacak
öğrenebiliyorlar hatta zaman zaman ve kendini, daha yüksek
hile bile yapıyorlar. hızla gelişecek şekilde
Hawking, “İnsanlar olarak bizler, tasarlayabilecek” demişti.
yavaş biyolojik evrimle sınırlıyız” Bilim kurgu
diyordu. “Onlarla rekabet edemeyiz filmlerinde kötü niyetli makinelerin
ve yenilmemiz kaçınılmaz.” Hawking, insanlara saldırdığını defalarca gördük.
2015’te Elon Musk ve yapay zekâ Hawking bu tehlikeyi, “Yapay zekânın
uzmanları ile beraber yapay zekânın ortaya koyduğu tehdit kötülük değil,
tehditlerini ortaya koyan ve kontrol insanların yetersiz kalması şeklinde
altında geliştirilmesi gerektiğini ortaya çıkacak. Süper zeki bir yapay

zekâ, hedeflerine ulaşmakta çok
başarılı olacak. Eğer bu hedefler
insanlığın hedeflerine ters düşerse,
başımız derde girecek demektir.”
sözleriyle açıklamıştı.
ŞİMDİ NEREYE GİDECEĞİZ?

Hawking karşımıza çıkacak olan hem
insani hem de kozmik düzeydeki
risklerden endişeleniyordu. Aynen
dinozorların başına geldiği gibi,
Dünya’ya çarpacak bir asteroidin
çevremizi yaşanmaz hale
getirebileceğini belirtmişti. 2016
yılında BBC’de yaptığı konuşmalardan
sonraki soru cevap oturumlarında
nükleer savaş, iklim değişikliği ve
genetik mühendisliği ile üretilmiş
virüslere de dikkat çekmişti. Bir yıl
sonra, BBC’ye verdiği bir röportajda,
“İklim değişikliğinin geri dönülemez
bir noktaya geleceği aşamaya çok
yakınız. Trump’ın hareketleri
(Paris iklim anlaşmasından geri
çekilmesinden söz ediyor), Dünya’yı felaket gerçekleşmeden Eğer iklim
uçurumun kıyısından aşağı itebilir. önce uzaya ve diğer değişikliği
Gelecekte Venüs gibi, sıcaklıkların 250 yıldızlara yayılmış Dünyamızı,
dereceyi bulduğu ve gökten sülfürik olmalıyız. Böylece, insan kavurucu
asit yağdığı bir Dünya’ya uyanabiliriz” sıcaklıklar ve asit
neslinin tükenmemesini
yağmurlarıyla
dedi. sağlayabiliriz.” dedi. dolu bir gezegene
Hawking’in Breakthrough Initiatives Hawking bu tarihi çevirirse başka
gibi girişimlere sıcak bakmasının 2017’de revize etti ve gezegenlere
nedeni, Dünya’nın başına bir şeyler BBC’de yayınlanan The yolculuk yapmak
gelme ihtimaline karşı Dünya Search For A New Earth tek çare olabilir.
dışında koloniler kurma imkânının belgeselinde, koloniler
sağlanmasını istemesi. 2016’da verdiği kurmak için elimizi daha
bir röportajda bunun için zaman bile çabuk tutmamız gerektiğini söyledi.
verdi, “Dünya’nın başına bir felaketin ne “Yıldızlara ulaşmak için merakımızı
zaman geleceğini tam olarak söylemek ve zekamızı kullanmamız gerekli.
mümkün olmasa da bu olasılık İnsan neslinin hayatta kalabilmesi için
sürekli artıyor. Önümüzdeki 1.000 ila bence önümüzdeki 100 yıl içinde bu
10.000 yıl içinde gerçekleşme olasılığı hazırlıkları tamamlamamız gerekiyor.”
olduğunu düşünüyorum. Böyle bir Hawking’in geleceğimiz hakkında
kötümser görüşleri Hawking ve
olduğunu söyleyebiliriz. Rus milyarder
Ancak onun bilim ve Yuri Milner,
teknoloji sayesinde Breakthrough
Initiatives
herhangi bir felaket programının
olasılığına karşı yönetim
kurtulma ihtimalimiz kurulunun
olduğunu düşünen üçte ikisini
oluşturuyordu.
bir iyimser olduğunu
söylemek daha gerçekçi
bir yaklaşım olacaktır. Hawking’in
insanlığa olan mesajı, uyarılar
içermesine rağmen, ümit dolu…
BREAKTHROUGH INITIATIVES
Bu girişimde Güneş Sistemimizin ötesindeki uygarlıkları bulma, iletişim kurma ve
hatta onlara ulaşma planları yapılıyor.
Stephen Hawking, uzaylıları varlığımızdan haberdar etmenin potansiyel tehlikeler

içerdiğini söylemesine rağmen Breakthrough Initiatives’in en büyük destekçile-
rinden biriydi. Bu programın bir parçası, SETI girişiminin kurduğu temel üzerine
yükselen Breakthrough Listen (BL) girişimi. BL, uzaydaki kaynaklardan yayılması
mümkün elektromanyetik sinyalleri yakalamayı hedefliyor.
Programın diğer parçası ise Breakthrough Message adını taşıyor. Breakthrough
Message, amacı Dünya’dan uzaydaki diğer medeniyetlere mesaj gönderecek bir
teknoloji bulmak olan bir yarışma. Breakthrough Watch, uzaklardaki yıldızların
çevresindeki gezegenleri bulmak için yapılan araştırmalara destek sağlıyor.
Breakthrough Starshot ise derin uzaydaki yıldızlara, ışık hızının yüzde 20’si ile yol
alacak küçük, insansız sondalar yollamayı hedefliyor.
Hawking, Breakthrough Starshot projesinde, Facebook’tan Mark Zuckerberg ve
DST Global’den Yuri Milner ile birlikte aktif rol oynadı. Starshot’ın hedefi binlerce
nano boyutlu uzay aracı üretmek. Bu küçücük araçların üzerinde kameralar, itici
motorlar, güç birimleri ve iletişim cihazları olacak. Uzayda Güneş yelkeni kullanarak
yol alacaklar. Önce yüksek Dünya yörüngesine çıkartılacaklar, ardından güçlü lazer
ışınları ile hızlandırılarak uzayın derinliklerine yapacakları yolculuklara yollana-
caklar. Eğer bu araçların hızı, ışık hızının yüzde 20’sine erişebilirse, Dünya’ya en
yakın yıldız olan Alpha Centauri’ye yaklaşık 20 yıl içinde erişebilirler.
Bu araçların çoğu uzayda yolculuk ederken toz ve kozmik ışınlar nedeni ile yok
olacaklar; ancak yine de yıldızlararası bir keşif gezisini gerçekleştirmeye yetecek
kadarının hayatta kalacağı düşünülüyor.

STEPHEN HAWKING BİZE
NE ÖĞRETTİ?
Hawking, çağdaşı bilim insanları, öğrencileri ve hayranları
üzerinde çok büyük bir etkiye sahipti.
DR. LEONARD söylediğimde o, “Hayır. Önemli olan

MLODINOW ne zaman biteceği değil, önemli olan
iyi olması” derdi. Kitabı kelimenin tam
Fizikçi ve yazar.
manasıyla son gün saat sekizde, yani
Stephen Hawking
son anda bitirdik. Son bir iki saatte
ile beraber kitaplar
bile bir bölüm üzerinde tartışmakta
yazdı.
olduğumuzu hatırlıyorum. Ancak o bir
Stephen’ın hiçbir
şekilde, usta bir kaptan gibi son anda
şeyin peşini
gemiyi kıyıya yanaştırmayı başardı.
bırakmayışını görmek çok etkileyiciydi.
Çok rahatlamıştım, bittiğine hala
Tek tek kelimeler üzerinde tartışırdık.
inanamıyordum. Sonra bana döndü
Kendi görüşlerini açıklamak ve
ve, “İyi ki bir son tarih vermişler,
desteklemek için çok çalışması yoksa bu kitap üzerinde çalışmayı hiç
gerekiyordu ama hiçbir zaman pes bitiremeyebilirdim.” dedi.
etmiyordu. En iyi ve en kötü özelliğinin Bir diğer özelliği ise mizah
inatçılığı olduğunu söylerdi. Bu kadar duygusuydu. Çok hoş bir gülümsemesi
inatçı olmasaydı bu kadar uzun süre vardı ve yüz ifadesi her şeyi anlatırdı.
hayatta kalamazdı diye düşünüyorum. Evet ve hayır için mimikleri vardı.
The Grand Design kitabını Ayrıca, eğer söyledikleriniz hoşuna
bitirdiğimiz günü hatırlıyorum. gitmezse, “çelik gibi bir küçümseme”
Üzerinde dört yıldır çalışıyorduk. diye adlandırdığımız bir bakışı da
Bitmesini istemiyor gibi görünüyordu, vardı. Bazen bilgisayarında yanlış bir
sürekli erteleyip durduk. En son, bir noktaya dokunduğunda rastgele bir
buçuk yıllık bir uzatma istediğimizde cümle çıkıyordu. Belki de bilgisayarda
yayıncımız artık dayanamayarak, bir sorun oluyordu. Ama örneğin
“Kitabın tanıtımlarına başlıyoruz. Bitse “Bu akşam yemeğe nereye gidelim?”
de bitmese de yayınlayacağız” dedi. diye sorduğumuzda aldığımız yanıt,
Aldığımız avansı geri ödemek zorunda “Süpernova’nın kurbağası Aristo’da
kalacağımı düşünmeye başlamıştım. patladı.” gibi olabiliyordu.
Bir bölümü artık bitirmemiz gerektiğini Bir keresinde bakıcılarından biri
beni balık tutmaya davet etmişti. attığı Hawking radyasyonu fikri beni
Stephen’a gelmek isteyip istemediğini rahatsız eden fikirlerinden biriydi.
sordum,” Elbette gelirim” dedi. Deniz Bunun üzerinde aylarca, yıllarca çalıştı
kıyısına geldiğimizde, teknelerin bağlı ve zaman zaman depresyona girdiğini
olduğu rıhtıma basamaklarla inildiğini de biliyordum. Ancak filmde bu süreç,
gördük. Onu sandalyesinden kaldırıp Hawking’in fikri bir anda oluşturduğu
aşağı taşımamız gerekiyordu. Ben ve arkasından herkesin onu alkışladığı
taşırken, bakıcıları onu tutuş şeklimi şeklinde yansıtılmıştı. Aslında gerçek
beğenmediler. Sanırım kafasını yanlış böyle değildi. Hawking radyasyonu,
yerleştirmiştim. Bu yüzden bu iki ufak onun inatçılığı sayesinde ortaya çıktı.
tefek bakıcı onu elimden aldılar, benim
elime çantalarını tutuşturdular ve aşağı
taşıdılar. Bense arkalarından elimde
sadece iki kadın çantası olduğu halde
iniyordum. Rıhtıma indiğimizde ben
tekneye geçtim, bakıcılar çok dikkatli
olmamı, yoksa teknenin devrileceğini
söylediler. Tek düşündüğüm şey, eğer
tekneyi alabora edersem, Stephen
Hawking’i öldürecek olduğumdu.
Oysa Hawking orada öylece durup
gülümsüyordu. Ne kadar da cesurdu.
Fizik çok güzel olduğu için, fizik
hakkında yazıyorduk. Konuştuğumuz
şeyi anlayan herkesin de fiziği
seveceğini düşünüyordum. Bence
Stephen da benim gibi düşünüyordu.
Stephen, Zamanın Kısa Tarihi kitabını
çok fazla açık bulmuyordu. Bu yüzden, LORD MARTIN REES
daha sonra beraberce, Zamanın Daha Kraliyet Astronomu, kozmolog ve
Kısa Tarihi (A Briefer History of Time) astrofizikçi
kitabını yazdık. Kitabının, dünyanın Stephen’ın iki sınıf altındaydım ve o
en çok satan ancak en az okunan doktorasını yaparken Cambridge’deki
kitabı olduğunu söylüyordu. Stephen, bir araştırma grubuna katılmıştım.
The Theory of Everything filminin Onunla, motor nöron hastalığına
“çok net olduğunu” söylemişti, bu da yakalandığını öğrendiği dönemde
herkesin gözünde filmi onayladığı tanıştım. O zaman bile baston
anlamına geliyordu. Ama ben Stephen’ı kullanarak, yavaş yavaş yürüyordu.
tanıyordum. Böyle söylediğinde, Stephen’a o dönem çok kısa bir
aslında detaylarda bazı eksiklikler ömür biçildi. Çoğu insan doktorasını
olduğunu da göz ardı etmiyor bile bitiremeyeceğini düşünüyordu.
olmalıydı. Bu tam olarak da benim Stephen’ın kendisi de daha sonra,
Stephencılık dediğim şeydi. Ortaya doktorasını bitirip evlendiğinde,
zihnine çöken kasvetin kalktığını Stephen, sıra dışı hayatı boyunca,
söylemişti. Kısacası, umutları özellikle iletişim kurmada zorluk
olduğunu fark etmişti. yaratan son derece sinir bozucu
Matematikte çok yetenekli sakatlıklarına rağmen olağanüstü
olduğu çok açıktı, çok iyi bir derecede normal kaldı. Müzik ve
içgörüye sahipti ve çok kararlıydı. tiyatroya ilgisi vardı. Dünya’nın en
Bilimsel açıdan, son yarım yüzyılda egzotik yerlerine gitti, silahsızlanma,
kütle çekimi anlayışımızı ileriye Filistinliler ve özellikle Ulusal Sağlık
taşıyan kilit insanlardan biri olarak Hizmetleri ile ilgili kampanyalarda
değerlendirileceğini düşünüyorum. aktif rol oynadı.
Özellikle kara delikleri daha iyi Stephen ve ben, çalışmaya çok
anlamamıza yardımcı oldu. ilham verici bir yönetici olan Dennis
1974’te yazdığı, “Kara Delik Sciama’nın altında başladığımız
Patlamaları” makalesi, Einstein’ın için özellikle çok şanslıyız. Konu
Genel Kütle Çekimi Teorisini hakkında hem gözlemsel hem de
kuantum teorisinin mikro dünyası ile teorik açıdan çok geniş bir anlayışa
ilişkilendirmeye yönelik ilk girişim sahipti ve ikimize de çok iyi tavsiyeler
olması açısından önemliydi. Bu verdi.
makalenin neden olduğu sonuçlar, Dennis Stephen’a, özel bir
bugün hala tartışılıyor. simetrinin olmadığı durumlarda
1988’de yayınlanan Zamanın Kısa kütle çekimi çöküşünün dikkate
Tarihi adlı kitabı ve bu kitabın en alınmasına izin veren yeni
çok satan kitaplar listesine girmesi matematiksel teknikler geliştiren
kendisi dahil herkesi şaşkınlık Roger Penrose’un bir dersini
içinde bıraktı. Hawking bu kitapla dinlemek için Londra’ya gitmesi
beraber küresel bir yıldız oldu ve gerektiğini söyledi. Stephen bu
toplum onu insan olarak da merak derslere gitti ve Roger Penrose ile
etmeye başladı. Hareket kabiliyetini ortaklaşa yazdığı ilk makalelerinde
yitirmiş bir bedenin içine hapsolmuş bu teknikleri kullandı. Bu yüzden,
bir adam, zihnini kullanarak tüm bu alanda büyük bir isim olan Roger
evreni geziyordu. Bu durum, onu aynı Penrose ile çalıştığı için şanslıydı
zamanda sosyal yardım etkinliklerine ve aynı zamanda bu çalışmaların
katılması için daha fazla teşvik etti. gözlemlerle Büyük Patlama’nın
Bence herkes Stephen’a bakarak ve kara deliklerin ilk kanıtlarının
bilim yaparak büyük şeyler elde bulunduğu döneme denk gelmesi
edilebileceğini, onun kadar onun için çok iyi oldu. Kısacası,
çok dezavantajları olan birinin bu genç adam için zamanlama da
bile eksiksiz ve renkli bir hayat mükemmeldi.
sürebileceğini öğrenebilir. Çalışmayı Stephen ayrıca, yeni yeni başlayan
seçtiği konu, onu takip eden ve bir konuda çalışmaya başladığı
teorileri üzerine bilim inşa etmeye ve sahip olduğu yeteneklere tam
çalışan genç bir nesil için hâlâ son anlamıyla uygun bir alan seçtiği için
derece zorlu ve büyüleyici. de şanslıydı.

nefesini tutmuş onu dinliyordu,
yere bir iğne düşse, sesi duyulurdu.
İstese, konuşmayı önceden kaydedip
dinleyebilirdi, ancak bunu yapmadı.
Her paragrafa başlamak için ses
sentezleyicisini etkinleştirmesi
gerekiyordu, böylece orada, sahnede
hareketsiz oturmak yerine canlı bir
performans sergilemiş oldu.
Onunla ikinci kez, bana Stephen
Hawking Madalyası verdiğinde
karşılaştım. Çok onur duydum. O
gün orada bilim dünyasından birçok
büyük isim vardı. Oldukça önemli
bir andı. Anlaşılan, kuantum fiziği
üzerine yaptığım televizyon dizisini
beğendiği için beni seçmişti.
Aslında düşünürseniz, durum
JIM AL-KHALILI çok tuhaftı. Bilim iletişimi temalı
Stephen Hawking Bilim İletişimi bir madalya, aslında Stephen
Madalyası sahibi Hawking’e verilmeliydi. Zamanın
Sanırım Stephen ile ilk defa 2010 Kısa Tarihi kitabının İncil’den
veya 2011’de konuştum. Royal Albert daha fazla basıldığı söyleniyor.
Hall’da bir konuşma yapacaktı Halen Surrey Üniversitesi fizik
ve benden onu sunmam istendi. bölümünde kabul öğretmeni olarak
Onunla konuşmaya başladığımda çalışıyorum, bu yüzden tüm kişisel
yanak hareketlerinin hayır, kaş başvuruları okudum. Fiziği seçen
hareketlerinin ise evet anlamına öğrencilerin tamamı bunda Zamanın
geldiğini bilmiyordum. Karşınızda Kısa Tarihi’ni okumalarının etkili
yanıt veren biri olmayınca, aralardaki olduğunu söylüyor. Başarılı bir TV
boşlukları saçmalayarak doldurmak belgeseli yapmış olabilirim; ancak
zorunda kalıyorsunuz. Konuşmamız Hawking kadar insana ulaşmam veya
bittikten sonra hemşiresi bana, “Daha onun kadar ilham vermem mümkün
önce Stephen ile konuşmuş muydun? değil. Sadece The Simpsons dizisine
Ne dediğini biliyor musun?” diye çıkarak, bu dünyada kimsenin
sordu. Hayır dediğimde de, “Bol ulaşamayacağı sosyal kesimlere
miktarda evet ve hayır dedi ama sen ulaştı. Bu yüzden bu ödülü almak,
durmadan konuştuğun için bunları hele hele Stephen Hawking’in elinden
kaçırmış olmalısın” diye uyardı. almak, benim için çok özel bir anlama
O gece inanılmaz bir konuşma sahip.
yaptı. Yaklaşık 6.000 dinleyici vardı. Bence Stephen, bilimi daha geniş
Kozmoloji ve hayatı hakkında bir kitlelere ulaştırmayı başararak
buçuk saat boyunca konuştu, herkes oyunun kurallarını değiştirdi.
1980’lerde ben henüz bir üniversite
öğrencisiyken, Zamanın Kısa Tarihi
henüz yayınlanmamışken, bilimi
popüler hale getirmeye çalışan
insanlar vardı. John Gribbin, Frank
Close, Paul Davies, John Barrow gibi.
Ancak popüler bilim kitapları henüz
çok yeni bir alandı. Bu tür kitaplar
bilime zaten ilgisi olan insanlara
yönelik hazırlanıyor ve onlar
tarafından alınıp okunuyordu.
Zamanın Kısa Tarihi çıktığında,
herkes bu kitaptan bir tane almak
istedi. Okumasalar bile, masalarının
üstünde olmasını istiyorlardı. O
zamandan beri de bilim iletişimi
alanında hem bir patlama yaşandı
hem de popüler bilimin saygınlığı DR. CHRISTOPHE GALFARD
arttı. Eskiden ya araştırma yapıp Yazar, bilim iletişimcisi ve Stephen
Nobel Ödülü alan bir bilim insanı Hawking’in eski doktora öğrencisi
oluyordunuz ya da bilim iletişimcisi. 2000 – 2006 yılları arasında Profesör
İkisini birden yapabilen çok az insan Hawking’in doktora öğrencisiydim.
vardı. Aklıma gelen ilk isim, Richard Onun şöhretinden korkmuyordum,
Feynman. Hawking hem çok büyük akademik dünyada bu pek önemli
bir düşünür, hem de çok iyi bir değildi. Asıl ürkütücü olan, onunla
anlatıcıydı. İnsanların, “Bilim yapmak çalışmanın son derece zor olmasıydı.
istiyorum, ama yaptıklarımı diğer Hawking sadece büyük soruları, teorik
insanlara açıklamak da istiyorum.” fizikteki en zor problemleri ele almak
demelerini sağladı. O zamana istiyordu.
kadar çok zekiyseniz, araştırma ve Her yüzyılda sadece bir avuç
deney gibi zekice şeyler yapmanız bilim insanına nasip olduğunu
beklenirdi. İletişim bölümünü, düşündüğüm nadir bir sezgiye sahipti:
zeki işleri yapamayan insanlara Matematiğin ötesine bakıp daha
bırakırdınız, çünkü bu o kadar da büyük resmi görebiliyordu. Onunla
makbul bir şey gibi görünmezdi. beraber M-teorisi olarak adlandırılan
Stephen, işte bunu değiştirdi. İletişim bir tür sicim teorisi ve kara deliklerin
açısından oyunu değiştirdi, Albert evrenden bilgi aktardıklarını öne
Einstein’dan bu yana en popüler bilim süren kara delik bilgi paradoksu
insanı haline geldi. Hangi yayıncıya üzerine çalıştım. Ona ne zaman yeni
gitseniz, Zamanın Kısa Tarihi’nin sonuçlar göstersem, tam olarak nereye
oyunu değiştirdiğini söyler. Bu kitap, dikkat etmem gerektiğine hemen
uzay ve zaman hakkındaki kitapları işaret ederdi. Felsefesi, meslektaşları
“havalı” hale getirdi. ve öğrencileri ile mümkün olan

en çok zamanı geçirmek üzerine geliştirilmesine yardımcı olurduk.
kuruluydu. Bilim üzerine gevezelik Stephen ile çalışırken, kendimizi her
etmezdi ama çevresine neşe saçardı. zaman araştırmanın en ön cephesinde
Filmler hakkında şakalar yapar, bulduk.
iyi restoranlar hakkında konuşur, Yemeklerde konuşulan konular
doğum günlerimizde bizleri yemeğe politika, sinema ve müzik arasında
götürürdü. Hem düşüncelerini hem dolaşıp dururdu. Çok geniş bir ilgi alanı
zamanını hem de yaşama sevincini vardı. Sanat filmlerini severdi ancak bir
cömertçe paylaşırdı. seferinde konuşan bir domuzu konu alan
En tatmin edici duyguları yeni bir Babe filminden de övgü ile söz ettiğini
şeye başlarken yaşarız. Bir şeyleri duymuştum. Harika bir gülüşü vardı. Ses
yeni yeni anlamaya başladığınızda o sentezleyicisi ile konuştuğundan dolayı
aşamada elinizi tutacak ve size yolu tek satırlık cümleleri ustaca kullanırdı.
gösterecek biri olması harikadır. Benim Bir seferinde, bir barda otururken,
için Hawking işte bu kişiydi. Onunla bilgisayarının sesini açtı ve “dışarı
beraber geçirdiğim altı yılın hayatımın çıkıyorum” diye bağırdı. Aslında kara delik
en zengin ve en tatmin edici yılları paradoksu üzerine bir fikir aydınlanması
olduğunu söyleyebilirim. yaşamıştı fakat bunu ifade ederken
bardaki herkesi heyecanlandırmak da
PROF. MARIKA hoşuna gitmişti. Sıcaklığını ve mizah
TAYLOR duygusunu çok özleyeceğim.
Southampton
Üniversitesinde DR. HELEN
teorik fizikçi ve CZERSKI
Profesör Stephen Fizikçi ve BBC
Hawking’in eski Focus’ta köşe
doktora öğrencisi. yazarı. En son TV
Stephen ile ilk belgeseli, Colour:
defa 1995’te doktora seçeneklerimi the Spectrum
değerlendirmek için görüştüm. Çok of Science adını
tedirgindim ancak o hemen fizik taşıyor.
hakkında konuşmaya başladı ve bana Zamanın Kısa Tarihi’ni çok genç yaşta
okumam için bir dizi sicim teorisi okudum. En ilginç bulduğum şey
makalesi gönderdi. O dönemde artık Stephen’ın tüm bu karmaşık ve zor
dünyaca ünlü biriydi. Ben lisans bilimsel fikirleri son derece anlaşılır kılan
öğrencisiyken, yurt odamızın altındaki anlatım biçimiydi. Sanırım büyürken
bir dairede kalıyordu. Arkadaşlarım zaman genişlemesi ve genel görelilikteki
sadece onu kısa süreliğine de olsa kütle çekimsel tuhaflıklar gibi şeyler
görmek için beni ziyarete gelirdi. Sağlık bana hiç zor gelmemişti, çünkü onlara
sorunları yüzünden problemleri kâğıt ilk rastladığımda çok net bir şekilde
üzerinde çözemezdi. Bu nedenle, doktora açıklanmışlardı. Benim için harika bir
öğrencileri onun için gerçekten önemliydi. başlangıçtı.
Hesaplamaları yapar ve fikirlerinin Tabii ki bu konularda mevcut olan tek
kitap Hawking’in kitabı değildi ancak görmüyorum. Garip bir dünyadan gelip
çok kısaydı ve her şeyi kolaylaştıran bu topluma bilgi veren bir elçi değilim.
basit geometrik argümanlar ortaya Sadece dünyayı nasıl gördüğümü ve elde
koyuyordu. Eğer doğru ve düzgün bir ettiğimiz kanıtlara bakarak bu dünyanın
şekilde açıklanırsa her şeyi anlamak nasıl çalıştığını anladığımızı anlatmaya
kolaydır. Temeli sağlam aldıktan sonra, çalışıyorum.
üzerine inşa etmek daha kolay hale Bilim, muhtemelen insanlığın en
geliyor. Tüm iyi bilim insanları iyi bilim büyük kolektif çabası. Dünya hakkında
iletişimcisi olacak diye bir kural yok. bildiğimiz şeyler, her biri bir çok nesil
Ancak Royal Institution gibi yerlerde boyunca daha öncekiler üzerine bir şeyler
ayağa kalkıp fikirlerini açıklayan bilim inşa eden binlerce bilim insanı sayesinde
insanları bulunuyor. Hawking, Richard birikti. Bu bilginin üzerine bir şeyler
Feynmann, Carl Sagan gibi insanlar bu inşa edip devam ediyoruz. Sistem böyle
geleneği devam ettirdi. Çok net bir şekilde çalışıyor. Burada problem, insanların
iletişim kurabildiklerini düşünen birçok aslında ortada olmayan bir bariyer inşa
kişi bulunuyor. Bence iyi bilim ile iyi ediyor olması. Stephen Hawking bu
iletişimin anahtarı aynı: Ne yaptığınız bariyerin varlığını kabul etmedi ve bildiği
hakkında net düşünmek ve fikirlerinizi her şeyi paylaştı.
öncelik sırasına dizebilmek. Bu ikisi bir Hayatı boyunca farklı rollere
araya geldiğinde çok güçlü oluyorsunuz. büründü. Bir hümanistti, öbür dünyaya
Aslında bilim iletişimi terimini inanmıyordu, sosyal yardımlaşmanın
çok sevmiyorum. Kulağa yabancı bir ve Ulusal Sağlık Hizmetlerinin güçlü bir
dil konuşuyor ve bunu dinleyicilerin savunucusuydu. Bilim dışında birçok
anlayacağı bir dile çeviriyormuşsunuz alana da katkılarda bulundu. Bilimin
gibi geliyor. İletişim yanlış kelime. Bunun toplumdan ayrı olduğuna dair yaygın bir
yerine “paylaşım” demek gerekli belki de. inanış vardı ve Hawking bize bunun böyle
Fikirlerinizi ve coşkunuzu paylaşmak. olmadığını açıkça gösterdi.
İletişim deyince bir tepenin üzerine Stephen çok farklı bir sesti. Bugün
çıkıp aşağıdaki toplanmış insanlara dünyada herhangi bir insandan bir bilim
çok karmaşık bir şeyleri anlatmaya insanının adını söylemesini istesek, onun
çalışıyorsunuz gibi bir sahne canlanıyor adı her zaman en ön sıralarda yer alır. Onu
gözümde. bu kadar harika yapan şey, sadece tek bir
Bilim, paylaşım demek. Bilim insanları şeye odaklanmamış olmasıydı. Harika
sürekli fikirlerini paylaşırlar. Bu, bilimin bilimsel çalışmaları vardı, çok iyi iletişim
doğasında var. Fikirlerini toplumla kuruyordu ve tüm kişisel zorluklarına
paylaşma alışkanlığı son birkaç on yıldır rağmen daha birçok başka şey de yapıyor.
unutulmuş gibi. Aslında zamanında Stephen Hawking, elbette mükemmel
çok yaygındı. Victoria dönemine bir insan değildi, her şeyden önce bir
bakarsanız, bilimin halkla sürekli olarak insandı ve diğer tüm insanlar gibi
paylaşıldığını görürsünüz. Bunun kusurları vardı. Ancak bizlere bir insanın
nedeni büyük ölçüde bilim insanlarının birçok şey olabileceğini gösterdi ve
paralarını bu yolla kazanmasıydı. belki de en önemlisi içinden geçip
Kendimi bir bilim iletişimcisi olarak yürüyebileceğimiz birçok kapı açtı.

BİR BİLİM İNSANINDAN
FAZLASI
21 yaşında sadece iki yıl ömrünün kaldığını öğrenen
Hawking, bundan çok daha fazlasını, dolu dolu yaşadı. Bu
bölümde bilimin en parlak yıldızının hayatına fotoğraflarla
göz atacağız.
YAZAN: RUSSELL DEEKS
BAŞLANGIÇ
8 Ocak 1942’de Oxford’da
dünyaya gelen Stephen
Hawking, burada kardeşi
Mary ile beraber.
4 KARDEŞ
Kardeşleri Mary ve Phillipa
ile poz veren Hawking, dört
kardeşin en büyüğüydü.
Ailesi 1955 yılında dördüncü
kardeşlerini evlat edindi.
OKUL YILLARI, 1958
Özel St. Albans okuluna
giden Hawking (solda),
buradaki arkadaşları
ile eski saat ve telefon
parçalarından bir
bilgisayar yaptı.
MEZUNIYET, 1963
Hawking, Oxford
Üniversitesi Doğa
Bilimleri Bölümünden
1962 yılında birincilikle
mezun oldu. 1963 yılında
lisansüstü eğitimi için
Cambridge’e giden
Hawking’in sağlığı,
motor nöron hastalığının
en yaygın şekli olan
amyotrofik lateral skleroz
(ALS) teşhisi konmasının
ardından kademeli olarak
kötüye gitti.

AILE BABASI, 1978
Hawking bu fotoğrafta
ilk eşi Jane ve çocukları
Orbert ve Lucy ile birlikte.
Çiftin üçüncü çocuğu, bu
fotoğraftan 1 yıl sonra
dünyaya geldi.
BÜYÜK ZİHİNLER
BİR ARADA, 1988
Hawking, fizikçi,
astronom ve
yazar Arthur C.
Clarke (solda)
ve Mastermind
ALTIN MADALYA, 1979 sunucusu Magnus
Hawking, Einstein’ın çalışmalarından ilham Magnusson ile
alarak çığır açan çalışmalar ortaya koyan beraber Masters
bilim insanlarına verilen Albert Einstein Of The Universe TV
Madalyası’nın ilk sahibi oldu. şovunun setinde.
ÖĞRETMEN, 1984
Colin P. Williams, Hawking’e
asistanlık yapmış yüksek
lisans öğrencilerinden
biriydi. Williams şimdi
kuantum hesaplama
alanında Dünya’nın önde
gelen isimlerinden biri.

SESE VEDA
1985’te bir zatürre nöbeti
nedeniyle trakeotomi
geçiren Hawking sesini
kaybetti. O andan itibaren,
giderek daha karmaşık
hale gelen bir dizi bi
bilgisayar cihazı aracılığıyla v
iletişim kurdu. İlerleyen
zamanlarda bilgisayarlar
artık daha gerçekçi insan
sesleri çıkarıyor olmasına
rağmen, herkesin alıştığı
Amerikan aksanlı robotik
sesi kullanmakta ısrar etti.
KISA VE ÖZ, 1988

Hawking, akademik gelirini
desteklemek amacıyla
1982’de popüler bir bilim
kitabı üzerinde çalışmaya
başladı. Yıllar süren
düzenleme ve yeniden PROFESÖR, 1988
yazmalardan sonra, Hawking, 1979-2009 yılları arasında
Zamanın Kısa Tarihi isimli Lucasian Matematik Profesörü olduğu
kitabı 1988’de yayınlandı. Cambridge Üniversitesinde. Bu unvana
Kitap, Dünya’nın en çok daha önce Isaac Newton ve Charles
satan kitaplarından biri Babbage sahipti.
haline geldi ve yazarını
büyük üne kavuşturdu.
DÂHİNİN ÇALIŞMA
ODASI
Hawking, 1980’lerin
sonlarında
Cambridge
Üniversitesindeki
ofisinde.
BAŞKANLA, 1998
Hawking, 6 Mart
1998’de Beyaz
Saray’da. ABD
Başkanı Bill
Clinton ile bilimin
geleceği hakkında
konuşuyor.
UZAY YOLU, 1993

Hawking, Star Trek: The Next Generation’ın
bir bölümünde kendi hologramını canlandırdı
ve burada android karakter Data, Einstein ve
Newton’un hologramları ile poker oynadı.
BAZINGA!, 2012
Dünyaca ünlü TV dizisi The Big Bang
Theory’de Sheldon Cooper’ı oynayan Jim
Parsons ile birlikte. Hawking bu dizinin altı
bölümünde yer aldı.

ÇOK ŞIK, 1997
Microsoft’un
kurucusu Bill Gates
ile birlikte, Cambridge
Üniversitesinde. Gates,
üniversiteye yeni bir
araştırma merkezi
kurulması için 80
milyon dolar bağışladı. JOHANNESBURG, 2008
Hawking, eski Güney Afrika
başkanı Nelson Mandela ile
beraber. Teknoloji devleri
tarafından bağışlanan 75
milyon dolarla ülkede yeni
araştırma merkezlerinin
kurulmasına yardımcı oldu.
UÇUŞ, 2007
26 Nisan 2007’de Hawking, Zero Gravity Corporation
tarafından işletilen bir jetle yerçekimsiz ortam deneyimi
yaşadı. Yüzündeki ifadeden ne kadar mutlu olduğu
görülüyor…
TEŞVİK EDİCİ,
2016
Hawking 2016’da
çalışmaları
halkın bilim
anlayışını
geliştirmeye
yardımcı olan
sanatçılara
verilen Stephen
Hawking
Madalyası’nı
tanıttı.
SON, 2018
Hawking’in ölüm haberi, 1967’den beri görev yaptığı
Cambridge’deki Gonville and Caius Colllege’deki öğrencilere resmi
olarak böyle duyuruldu.

ZAMANIN KISA TARİHİ
Hawking, ünlü kitabını yazarken birçok engeli aştı ancak
yolculuğu, kitabın yayınlanması ile sona ermedi.
YAZAN: MARCUS CHOWN
Takvimler 1988’i gösteriyordu. Eski Hawking, sonunda editörün haklı

dizi oyuncusu Kylie Minogue “I Should olduğunu fark etti. Aslında bu
be so Lucky” şarkısı ile müzik geribildirim, ona daha önce söylenmiş
listelerinin tepesinde yer alıyordu. olan bir şeyi de doğruluyordu: Bir kitaba
Kuzey Buz Denizi’nde yaşanan Piper yazılan her denklem okuyucu sayısını
Alpha petrol platformu kazasında 167 yarıya indirir. Hawking sonunda
kişi hayatını kaybetmiş, İskoçya kitabında sadece tek bir denklem
göklerinde 103 sefer sayılı Pan Am bıraktı: E=mc 2
uçağında bir bomba patlamıştı. Eylül Ancak Hawking’in kitabının
ayının sonlarında, Discovery uzay revizyonunu tamamlarken üstesinden
mekiği 1986’da yaşanan Challenger gelmek zorunda olduğu en büyük
faciasından sonra yapılacak ilk uzay engel, hastalığıydı. 1985 yazında
yolculuğu olacak olan STS-26 görevine Cenevre’deyken zatürreye yakalanmış
hazırlanıyordu. Ancak bu yıl bilim ve acilen trakeotomi ameliyatı
dünyasında yaşanan en önemli olay, bir geçirmesi gerekmişti. Ancak ameliyatta
bilimsel keşif değil, yayınlanan bir ses tellerinin sinirleri kesilmek zorunda
kitap oldu: Zamanın Kısa Tarihi. kalındı. Sesi zaten uzun yıllardır
Her şey 1982 yılında, kara delikler kademeli olarak bozuluyordu ve
teorisi üzerine yaptığı çalışmalarla bilimsel konuşmalarını bir yüksek
tanınan, motor nöron hastalığı lisans öğrencisinin dinleyicilere
nedeniyle tekerlekli sandalyeye yorumlaması gerekiyordu. Maalesef
mahkum kalmış ünlü bilim insanı artık geri dönüş yoktu. Hawking, sesini
Stephen Hawking’in, uzmanlık sonsuza kadar kaybetmişti.
alanındaki popüler kitaplardan Hawking için, daha sonra evleneceği
memnun kalmaması ve kendi kitabını (sonra da boşanacağı) hemşiresinin eski
yazmaya karar vermesiyle başladı. kocası David Mason tarafından
Zamanın Kısa Tarihi’nin yazılma süreci tekerlekli sandalyesine bağlı taşınabilir
epey uzun sürdü. Hawking Bantam bir bilgisayarda çalışan Equalizer adlı
yayınevine kitabın taslağını teslim bir yazılım ve Speech Plus tarafından
ettiğinde, editörü ona açıklaması geliştirilmiş bir donanım konuşma
gereken birçok nokta olduğunu söyledi. sentezleyici hazırlandı. Bunları
Başlangıçta bundan rahatsız olan kullanarak, sesini duyurabiliyordu. Bu
dijital ses, yıllar boyunca Hawking’in kadar başarılı Stephen
alamet-i farikası haline geldi ve ses olduğunu Hawking’in kitabı,
sentezi alanında yaşanan tüm açıklayabilmiş değil. yıllarca süren
düzeltmelerden
teknolojik gelişmelere rağmen bu sesi Zira bu sorunun yanıtı sonra piyasaya
kullanmaya devam etti. bulunsa, yayıncılar çıktı.
Hawking tüm bu aksiliklere rağmen aynı taktiği diğer
Zamanın Kısa Tarihi’nin revizyonlarını kitapları için de
bitirdi ve kitap yayınlandı. Kitabın kullanacaklardı. Belki de adının ilham
önsözünü, Cosmos TV dizisinin verici olması ve çağrışımlar yaptırması
sunucusu ve o sırada popüler bilim olabilir. Belki de bu başarı yazarın
dünyasının en başarılı isimlerinden biri kendisinden ileri geliyordu: Düzgün
olan Carl Sagan yazmıştı. Zamanın Kısa çalışmayan bir bedenin içine
Tarihi 1 Nisan 1988’de yayınlandı. Kısa hapsolmuş muhteşem bir zekâ, ama
sürede muhteşem bir başarı kazandı. tüm bu engellere rağmen bu adam
The Sunday Times’ın en çok satan evrenin her yerinde dolaşabiliyor.
kitaplar listesinde 237 hafta kaldı ve Elbette, konusunun da insanın aklını
1998’de Guinness Rekorlar Kitabı’na başından aldığını unutmamak gerekli.
girdi. Şimdiye kadar 10 milyon Hawking, kitabın başlangıç
kopyadan fazlası satıldı ve düzinelerce bölümünde “Evren nereden geldi?” diye
dile çevrildi. soruyordu. “Nasıl ve neden başladı?
Hâlâ kimse bu kitabın neden bu Sonu gelecek mi, gelecekse, nasıl

ÜSTTE: Hawking, gelecek?” Bunlar, ve Hawking’in sorduğu büyük soruları
Cambridge bilimdeki en büyük yanıtlamak için daha derin bir fizik
Üniversitesi sorulardı ve eski teorisi gerekiyor. “Her şeyin teorisi”
kampüsündeki
odasında. zamanlarda, dinlerin olarak adlandırılan bu teorinin
Burada evren koruması Einstein’in kütle çekimi teorisi (Genel
anlayışını dünya altındaydılar. Ama Görelilik Kuramı) ile kuantum teorisini
ile paylaşma 1988’de fizikçilerin bu birleştireceği düşünülüyor.
imkânına sahip
oldu. soruları sorması Hawking Zamanın Kısa Tarihi’nde
mümkün oldu. Belki Einstein’ın teorisini, yani kütle
ÜSTTE SAĞDA: de birkaç nesil içinde çekiminin uzay-zamanın madde
TV dizisi cevapları bulma tarafından bükülmesi ile nasıl ortaya
Cosmos’un
yazarı ve şansına sahip çıktığını anlatıyor. Aynı zamanda
sunucusu olacaklar. günlük dünyamızda gördüğümüz
Amerikalı hemen hemen her şeyi inanılmaz bir
bilim insanı KÜÇÜK BIR netlik ile açıklayan kuantum teorisini
Carl Sagan,
Hawking’in
BAŞLANGIÇ, BÜYÜK de anlatıyor. Kitabının sonunda, her
Zamanın Kısa BIR SONUÇ şeyin teorisine giden yolda bir
Tarihi kitabının Yıldızlar, galaksiler ve kilometre taşı olabileceği düşünülen
önsözünü yazdı. evren gibi büyük sicim teorisini de tanıtıyor. Evrendeki
şeylerin teorisi, her şeyin yapı taşlarının 10 boyutlu
Einstein’ın kütle çekimi teorisi; küçük uzayda titreşen ultra küçük boyutlu
şeylerin teorisi ise kuantum teorisi. kütle-enerji sicimleri olduğunu öne
İkisi de kendi alanlarında büyük bir süren sicim teorisi şu anda hem
başarıya sahip. Ancak, evren ilk görelilik hem de kuantum teorisi ile
zamanlarında bir atomdan daha uyumlu olan tek çerçeve.
küçüktü. Evrenin doğuşunu anlamak Zamanın Kısa Tarihi’nin
yayınlanmasından sonra bilim anlayışımızda, bir yerlerde bir şeylerin
dünyasında çok şey değişti. Belki de en fena halde yanlış olduğunu gösteriyor.
büyük değişim, kozmolojinin (evrenin İronik bir şekilde, karanlık enerjinin
doğuşu, evrimi ve sonunu araştıran keşfinden hemen önce, Hawking,
bilim dalı) teorik bir bilimden elle fizikçilerin, tüm fiziksel fenomenleri
tutulur verilerle pratik uygulama düzgün bir denklemler dizisinde
imkanları da olan bir bilime dönüşmesi birleştirecek her şeyin teorisini
oldu. NASA 1989’da, Büyük Patlama’dan bulmaya yakın olduklarını iddia
arta kalan ve evrenin doğumundan etmişti. Benzer tahminlerde bulunarak
380.000 yıl sonrasına ait izler içeren yanılan fizikçiler dizisine o da eklenmiş
ışınımı araştıracak Cosmic Background ve yanılmaz olmadığını kendi kendine
Explorer (COBE) uydusunu fırlattı. kanıtlamıştı. Karanlık enerji, evrenin
COBE, evrenin farklı yerlerinde farklı yüzde 68,3’ünü oluşturuyor. İnanılmaz
sıcaklıkların hüküm sürdüğünü bir şekilde, 20 yıl öncesine kadar
keşfetti. Bu tür kozmik dalgalanmalar, evrenin en büyük bileşenini gözden
günümüz evrenindeki dev galaksilerin kaçırmışız!
uzun zamandır aranan “tohumları”
olarak kabul ediliyor. Bu tohumlar, bir BOŞA ÇIKAN ÜMITLER
ateş topunun pürüzsüzlüğünden Her şeyin teorisi arayışının Hawking’in
günümüzün galaksilerle dolu evrenine beklediğinden daha zor olduğu belli
nasıl geçildiğini anlamak için oldu. Zamanın Kısa Tarihi’ndeki
baktığımız bulmacanın son parçaları. coşkusunun nedeni, 1984’te
COBE ve arkasından gelen Wilkinson Londra’daki Queen Mary
Mikroldalga Anizotropi Sondası Üniversitesinden Michael Green ve
(WMAS), kozmolojinin altın çağını Pasadena’daki California Teknoloji
başlattı. Ancak, bu ışınıma ilişkin Enstitüsünden John Schwarz’ın sicim
gözlemler, Büyük Patlama modelinin teorisinin mantıklı tahminler
tahminlerini büyük ölçüde verebileceğini ilk kez göstermiş
doğrularken, başka bir keşif, olmasıydı. Hawking ve diğerleri, bu
kozmolojinin kalbine bir bomba gibi teorinin doğanın temel parçacıklarının
düştü. 1998’de keşfedilen görünmez, ve kuvvetlerinin kütlelerini ve
uzayın tamamını dolduran karanlık güçlerini tespit edeceğini umuyordu.
enerjinin, itici gücü ile evrenin Ne yazık ki, son yıllarda bu umut,
genişlemesine neden olduğu ortaya teorisyenler tarafından, her biri farklı
kondu. Ama kimse onun ne olduğunu parçacıklara ve kuvvetlere sahip en az
bilmiyor. Aslında, en iyi fizik teorimiz 10.500 sicim teorisi olduğu
olan kuantum teorisi bile enerjisinin 1 keşfedildiğinde, buharlaştı.
ve ardından 120 sıfırlı bir rakam Sicim teorisinin sağladığı alan, en
olduğunu öne sürüyor. Bu, bilim azından 1988’den beri fizikçiler
tarihindeki bir gözlem ile bir tahmin tarafından giderek daha fazla
arasındaki en büyük fark. Evren desteklenen geniş bir paralel evrenler

Sicim topluluğu olan kanıtlar olduğunu kabul ediyor.
teorisindeki “çokluevren” için olası 1988’den bu yana önemli hale gelen
gelişmeler, bir konum sağlıyor. diğer şeyler arasında, artık normal bir
çokluevrenin Bazı fizikçiler süpernovadan milyon kat daha fazla
varlığının
uzay-zaman enerjiye sahip oldukları bilinen gama
mümkün
olabileceğini alanlarının gözlenemez ışını patlamaları ve karanlık madde
öne sürüyor olduğu fikrinden sayılabilir. 1988’den beri zaten
ancak sonsuza kadar nefret bilinmesine rağmen, karanlık madde
Hawking’in
etseler de diğerleri şimdi karanlık enerji ile birlikte Büyük
her şeyin
teorisini bulma evrenimizin tek Patlama modellerinin merkezinde
umutlarını boşa olmadığına dair birkaç kendine bir yer edindi. Hiç kimse
çıkarıyor. farklı yönden gelen karanlık maddenin ne olduğunu
bilmiyor. Henüz keşfedilmemiş atom bu birleşme kütle çekimi dalgaları
altı parçacıklar veya Jüpiter’in kütlesine yerine ışık yaysaydı, parlama, tüm
sahip ama buzdolabı büyüklüğünde evrenden 50 kat daha fazla olacaktı. Bu,
kara delikler olabilirler. Ancak insanoğlunun tanık olduğu en güçlü
görülebilir yıldız ve galaksilerden altı kozmik olaydı.
kat daha fazla olduğu düşünülüyor. Bir 1,3 milyar yıl boyunca uzayda
bilim insanı karanlık maddenin ne dalgalandıklarından dolayı neredeyse
olduğunu tanımlayabilirse, doğrudan sonsuz küçüklüğe kadar indirgenmiş
Nobel Ödülü kazanacağından eminiz. kütle çekimi dalgaları, tam olarak
Zamanın Kısa Tarihi’nin Einstein’ın teorisinin iki kara deliğin
yayınlanmasından bu yana, kara delik birleşmesi için öngördüğü şekilde
bilimi de büyük ilerleme kat etti. hareket etti. Kara deliklerin varlığı,
1988’de Samanyolu’nda sadece 10 kara sonunda, kesinlikle kanıtlandı.
delik adayı vardı; şimdi bu adayların Bu birleşmeden sonra, günümüze
sayısı 100’e yaklaşıyor. Daha da kadar 50 birleşme tespit edildi. bazıları
önemlisi, 1990’larda NASA’nın Hubble kara delik birleşmesi, bazıları ise nötron
Uzay Teleskobu her galaksinin kalbinde yıldızı olarak bilinen süper kompakt
devasa bir süper kütleli kara delik yıldızların birleşmesiydi. Bu keşifler,
bulunduğunu keşfetti. Ancak, her ne çok önemli. Doğuştan sağır olduğunuzu
kadar kara deliklerin varlığına işaret ve bir anda duymaya başladığınızı
eden kanıtlar bol miktarda olsa da, bu hayal edin. İşte astronomların ve
kanıtların tamamı dolaylıydı: Büyük fizikçilerin yaşadığı olay, tam olarak
kompakt bir cismin çevresinde çok böyle bir şeydi. İnsanlık tarihi boyunca
yüksek hızlarda dönen cisimler. Her şey evreni görebildik. Onu önce
14 Eylül 2015’te kütle çekimi dalgaları gözlerimizle, sonra teleskoplarla
(Einstein tarafından yüz yıl önce varlığı inceledik. Şimdi, tarihte ilk kez olmak
tahmin edilen uzay-zaman üzere, onu duyabiliyoruz. Kütle çekimi
dokusundaki dalgalanmalar) tespit dalgaları “uzayın sesi” olarak görülüyor.
edildiğinde değişti. Şu anda bir kulaklıkla duyma
Çok uzak bir galakside, Dünya’daki sınırının tam üstünde, uzaklarda
en karmaşık canlı organizmanın oluşan bir gök gürültüsünün sesini
bakteriler olduğu bir zamanda iki dinliyor durumdayız. Kütle çekimi
büyük kara delik ölümcül bir sarmala dalgası dedektörlerimizin yetenekleri
yakalanmış halde birbirlerinin arttıkça, bu kozmik senfoninin kim bilir
çevresinde dolanıyordu. Sonunda başka hangi notalarını duyacağız.
çarpıştılar ve birleştiler. O anda, büyük Kozmoloji ve kütle çekimi
bir enerji açığa çıktı ve uzay-zamanı astronomisinin altın çağını yaşıyoruz.
dağıttı. Her yöne doğru yayılan kütle Neyse ki kütle çekimi fiziğinin büyük
çekimi dalgalarının gücü evrendeki ustası Stephen Hawking bu çağın
tüm yıldızların toplam çekim gücünün doğuşunu görebilecek kadar uzun
50 katı kadardı. Bir başka deyişle, eğer yaşadı.

HAWKING’İN
SESİNİ
KAYDETMEK
Stephen Hawking, teorik fizik ve ailesinden, öğrencilerinden ve

kozmolojide bir öncüydü. Bilimsel asistanlarından yardım alarak çalışmaya
ilerlemeleri ona ün kazandırmıştı ve devam edebildi.
görüşlerini her türlü medya kanalında 1985’te her şey değişti. Hawking,
özgürce ifade etmekten çekinmiyordu. CERN’e yaptığı bir iş gezisinde zatürreye
Yine de bu kadar güçlü kelimelere sahip yakalandı ve neredeyse ölüyordu.
olmasına rağmen, hayatının neredeyse Doktorları, nefes alması için boynundan
yarısı boyunca bizlerle kendi sesi ile bir tüp sokmak zorunda kaldılar.
değil, bilgisayar tarafından oluşturulmuş Trakeotomi olarak adlandırılan bu
bir sesle iletişim kurdu. ameliyat sırasında ses telleri kesildi ve
Hawking ümit vaat eden genç bir konuşma yetisini tamamen kaybetti.
fizikçiydi, ancak 1963’te, henüz 21 Bu olay Hawking’i intiharı düşünmeye
yaşındayken motor nöron hastalığının yöneltti. Akademisyen olarak tüm
çok nadir görülen ve yavaş ilerleyen bir kariyeri, iletişim kurabilmesi üzerine
formuna yakalandı. Bu hastalık kuruluydu. Öğrencilerine ders vermesi,
bedendeki kasları kontrol eden sinirleri bilimsel bulgularını konferanslarda
öldürüyor. Hawking bu hastalığı, sunması, bilimsel makaleler ve kitaplar
doktorasını bitirmek ve evrenin erken yazması gerekiyordu. Tekerlekli
dönemlerini anlamak için bir sandalyeye mahkum, sesi çıkmayan biri
motivasyon kaynağı olarak kullandı olarak bunların hiçbirini yapamıyordu.
ancak kısa bir süre sonra bedenini ve
sesini kontrol edemez hale geldi. YENİLMEDİ
Konuşmasının anlaşılabilmesi için Ancak Hawking pes etmedi ve kazanmak
için teknolojiyi kullanmaya kadar verdi. tarafından yapılan konuşma
Her harfi bir kaşını kaldırarak sentezleyicisine bağlı bir Apple II
yazabileceği kartlar kullanarak kelimeler bilgisayarda çalışıyordu. Sistem
oluşturabiliyordu. Bunu, bir bilgisayar taşınabilir hale getirildi ve
kullanarak daha hızlı yapabileciğine hemşirelerinden birinin mühendis
karar verdi. Doktoru Martin King, kocası David Mason tarafından
muhtemel bir çözüm önerisi geliştiren Hawking’in tekerlekli sandalyesine
California’dan Words+ şirketi ile iletişim bağlandı. Yazılım kısa bir süre sonra aynı
kurdu. Şirketin sahibi, motor nöron şirket tarafından üretilen ve o dönemin
hastalığı olan kayın validesinin standartlarına göre çok gelişmiş olan EZ
konuşabilmesi için Equalizer adlı bir Keys adlı yeni bir sürüme yükseltildi.
sistem geliştirmişti. Bu sistem, Hawking önce ekranda alfabeyi görüyor,
kullanıcının tek tıklama ile kelimeler belli bir harfle başlayan kelimeleri
arasında gezinmesine ve söyleyeceği seçebiliyor, hatta bir sonraki kelime için
kelimeyi seçmesine imkân veriyordu. yaygın olarak kullanılan kelimeleri ve sık
Hawking, “ekranın üst tarafında bir kullandığı kelimeleri içeren bir listeden
imleç geziniyor” diye açıklıyordu. “Onu, seçim yapabiliyordu. Program Hawking’e
elime bağlı bir düğmeye basarak yaklaşık 4.000 kelimelik bir hazne
istediğim noktada durdurabiliyorum. Bu sunuyordu.
şekilde seçtiğim kelimeler ekranın alt Hawking bu yeni sistem sayesinde
tarafına diziliyor. Cümleyi bu şekilde dakikada 15 kelime yazabiliyordu. Bu
bitirdikten sonra ses sentezleyicisine teknolojiyi mükemmel bir şekilde
gönderiyorum. Kullandığım ses kullandı. 1988’de Zamanın Kısa Tarihi
sentezleyici program, Sentagram kitabını bu cihazı kullanarak yazdı.
Communications Corporation tarafından Kitap, 10 milyondan fazla sattı. Teknoloji
üretilen Speech Plus. Yazdığım her şeyi aynı zamanda özel hayatında da çok
diske kaydedebiliyorum. Kelimeler faydalı oldu. Üç çocuğuyla, özellikle en
kullanarak denklemler yazabiliyorum, küçükleri Tim ile bu yolla iletişim
program bu kelimeleri sembollere kuruyordu.
dönüştürüyor ve doğru bir şekilde kağıda Timothy Hawking, “Hayatımın ilk beş
döküyor. yılı boyunca, sırf ne dediğini
Bu sistemi kullanarak ders de anlayamadığım için onu bir insan olarak
verebiliyorum. Vereceğim dersi önceden gerçekten tanıyamadım” diyor. “Onun
yazıp hazırlıyorum, derste cümle cümle babam olduğunu biliyordum, ama
öğrencilere okuyorum. Oldukça iyi onunla hiçbir zaman gerçekten bağ
çalışıyor, hatta bir dersi vermeden önce kuramadım. Ses kutusu geldiğinde
anlatacaklarımı rafine etme imkanım da onunla gerçekten konuşmaya
oluyor. Benzer bir şekilde, başlayabildim ve o andan itibaren bir
arkadaşlarımdan yardım alarak bir ilişki kurmayı başardık. Bana dondurma
CD-ROM da oluşturabilirim.” alıyordu ve beraber Monopoly
Equalizer ilk başta Speech Plus oynuyorduk. Onunla bir ilişki kurmamı

sağlayan şeyin başka birinin sesi olması,
oldukça ironik.”
Hawking’in hastalığı ilerlemeye
devam etti. 2005’te artık elindeki
düğmeye basacak gücü kalmamıştı,
asistanlarından buna bir çözüm
bulmalarını istedi. Çözüm, gözlüklerine
takılan ve yanak kaslarının hareketini
algılayan bir kızılötesi LED sensör ile
geldi. Bu sensör Hawking’in onlarca
yıldır kullandığı yazılım ve ses
sentezleyicisine bağlandı. Hawking
muhteşem bilim kariyerine sadece bir
yanak hareketi kullanarak devam etti,
birkaç kitap daha yazdı.
YENİ YÖNTEMLER
Hawking’in iletişim yeteneği, kas
kontrolünü kaybettiği için giderek
bozuldu. 2011’e geldiğinde dakikada
sadece iki veya üç kelime yazabiliyordu.
O dönemde, Intel’in kurucularından biri
olan Gordon Moore’a bir e-posta
gönderdi. 1997’de bir konferansta
tanıştığı Moore, Intel’in CEO’su Justin
Rattner’dan yardım istedi.
Rattner, Intel Laboratuvarlarında
çalışan insan-bilgisayar etkileşimi
uzmanlarından oluşan bir ekip topladı ve
birkaç hafta sonra nasıl yardımcı
olabileceklerini konuşmak için
EN ÜSTTE: Hawking
Hawking’in ofisinde buluştular. yaşamının son yıllarında
Konuşmanın başında, 20 dakika yanağındaki tek bir
boyunca Hawking’e burada olmaktan ne kası oynatarak iletişim
kadar mutlu olduklarını ve ellerinden kuruyordu. Bu kasın
hareketiyle ekrandaki
geleni yapacaklarını anlattılar. 20 dakika imleci hareket ettirerek
sonra Hawking’in bilgisayardan çıkan kelimeleri seçiyordu.
sesi duyuldu. Intel araştırmacılarından
biri, “Bizi selamladı ve orada olduğumuz ÜSTTE ve SAĞDA:
Hawking’in iletişim sistemi
için ne kadar mutlu olduğunu ifade etti” yıllar, içinde birkaç kez
diyor. “Biz farkında değildik, ancak odaya ayarlandı ve yenilendi.
girdiğimiz andan itibaren yazıyormuş. kilitlenemiyordu.
Yaklaşık 30 kelimelik bir selamlama Bir başka yaklaşım olarak
yazması 20 dakikasını almıştı. O an, Elektroensefalogram (EEG) denendi.
düşündüğümüzden çok daha büyük bir Beyin dalgalarını ölçmek ve sözcükleri
sorunla karşı karşıya kaldığımızı yalnızca düşünerek seçmesi için bir EEG
anladık.” başlığı geliştirdiler. Bu şekilde Hawking
Araştırmacılar Hawking’in mevcut bakmadan bile iletişim kurabilecekti. Ne
iletişim yöntemini derinlemesine yazık ki, bu teknoloji de Hawking’de işe
incelediler. Birçok yeni arayüz biçimi yaramadı.
denediler. Bilgisayarın gözbebeklerinin Geriye kalan tek seçenek, kullandığı
veya korneaların konumunu algılamak giriş yazılımını geliştirmekti.
için kızılötesi sensörler ile birlikte video Araştırmacıları kısa bir sürede Hawking’in
kameralar kullanarak kullanıcının tam mükemmeliyetçi biri olduğunu
olarak nereye baktığını hesapladığı bakış öğrendiler. Son derece zahmetli bir arayüz
izleme teknolojisi mükemmel bir çözüm kullanıyor olmasına rağmen, her
gibi görünüyordu. Ancak bu teknoloji kelimenin mükemmel yazılmasını ve her
Hawking’de işe yaramadı. Göz noktalama işaretinin doğru olmasını
kapaklarındaki sarkma nedeniyle istiyordu. Bir harfi kaçırırsa, geri dönüp
sensörler gözlerine tam olarak tekrar tekrar seçmeye çalışıyordu.
Ekip sonunda Hawking’in asistanı
Jonathan Wood’un da yardımıyla gelişmiş
bir sistem oluşturmayı başardı. Hawking
hiçbir zaman geri düğmelerini
kullanmadı, ancak Swiftkey tarafından
hazırlanan ve şimdiye kadar yazmış
olduğu tüm yazılardan topladığı bilgileri
kullanarak metin tahmini yapan sistem
büyük ölçüde işe yaradı. Hawking’e ve
onun kendine özgü stiline göre
uyarlanmış olan sistem, bir sonraki
kelimeyi tahmin etmek için sinir ağlarını
(bir tür makine öğrenimi) kullandı. Sistem
bazen Hawking’in tek bir karakter
yazmasına bile gerek bırakmıyordu.
Arayüz ayrıca ona konuşması, arama
yapması, e-posta kısayolları oluşturması
ve derslerini daha kontrollü vermesi için
de iyileştirildi. Önemli bir eklenti, yemek
yerken veya seyahat ederken yanlışlıkla
yazmasını önlemek için sessize alma
seçeneği oldu. Hawking, hayatının sonuna

kadar bu yeni sistemi kullandı. ÜSTTE: Hawking, 2016’da Starmus Festivalinde ses
Hawking’in sesi robotik ve yazılımının en son sürümünü kullanarak “Benim Kısa
yapaydı. Ama arkasındaki yenilikçi Tarihim” başlıklı konuşmasını yaparken.
donanım ve yazılım ona gerçekten
SOLDA: Hawking, 12 Nisan 2016’da New York’taki
olağanüstü bir hayat yaşama One World Gözlemevinde Breakthrough Starshot
özgürlüğü vermişti. girişiminin başladığını duyuruyor.
BEYİN-BİLGİSAYAR ARAYÜZLERİ
Hawking, iletişim kurmak için kullanıcının bilgisayarı yalnızca zihniyle kontrol
etmesine izin veren cihazlar denedi.
Bilgisayarlarla doğrudan beynimizi kullanarak iletişim kurmamıza imkân verecek

teknolojiler geliştiriliyor. Bazıları, sesi koklear siniri uyaran ve beyne ses sinyalleri
gönderen elektrik sinyallerine dönüştüren koklea implantı gibi cihazlar. Beynin
yüzeyinden sinyal alan implantlar (elektrokortikografi) o kadar iyi sonuçlar veriyor ki,
bazı araştırmacılar insanların konuşmayı hayal ettiği kelimeleri algılamanın bile
mümkün olabileceğini düşünüyor. Bu, neredeyse bilgisayar telepatisi gibi bir şey.
İmplant gerektirmeyen yöntemlerde ise genellikle elektroensefalogram elektrotları
kullanılıyor. Bunlar, beyindeki elektriksel aktiviteyi ölçmek ve bunu kontrol sinyal-
lerine dönüştürmek için kafatasının üst kısmına bağlanıyor. Bu yaklaşım şu anda
uzuvlarını kaybetmiş olan insanlarda deneniyor ve düşünce yolu ile protez kol ve
bacakları hareket ettirme konusunda epey mesafe kat edildi.
Ancak tüm beyin-bilgisayar arayüzleri bu kadar da karmaşık değil. Yakın tarihli bir
araştırma, her harfin parlaklığını farklı frekanslarda titreştiren sanal bir klavyenin,
aynı zamanda, o harfe bakarken kullanıcının göz bebeklerinin senkronize olarak
titreşmesine neden olduğunu gösterdi. Bu teknoloji kullanıcıların elektrotlar veya
bakış takibi kullanmadan sadece bakarak bir şeyler yazmalarını sağlıyor. Tüm bu
yöntemler, motor nöron hastalığı veya iletişim veya hareket yeteneklerini kısıtlayan
diğer engelleri olan hastaların hayatını kolaylaştırmak için büyük bir potansiyele
sahip.
ALS İLE YAŞAMAK
HAWKING, HASTALIĞINA
NASIL MEYDAN OKUDU?
Stephen Hawking’i tekerlekli sandalyeye mahkum eden
ve konuşma yeteneğini alan hastalığı teşhis etmek, tedavi
etmek kadar zor
YAZAN: HAYLEY BENNETT
Euan MacDonald, Edinburgh’daki sağlıyordu.

evinden “2003 yılında bana motor nöron Motor nöron hastalarının bazılarında,
hastalığı teşhisi konduğunda, doktorum konuşma yeteneği en başlarda etkileniyor
Stephen Hawking örneğini pozitif bir vaka ve dil sürçmeleri hastalığın ilk belirtileri
olarak karşıma koydu” diye yazıyor. “Şunu olarak ortaya çıkıyor. Bazılarında ise el ve
söylemem gerekir ki, içimi hiç de ayaklarda seğirmeler oluşuyor. İki
rahatlatmamıştı.” durumda da, konuşma, yutma ve zamanla
MacDonald, Hawking’in başarılarına da nefes alma güçlüğü çekilmeye
hayran olsa da onun gibi yaşayacak başlanıyor. Bunun nedeni yüz, gırtlak, dil
olmasını “bir kabus gibi” görmüştü. Her ve diyaframımızın motor nöronlar
ikisine de alışılmadık bir şekilde yirmili tarafından kontrol ediliyor olması. Motor
yaşlarında teşhis konulmuştu. Alışılmadık nöron hastalığında bu nöronlar
diyoruz, çünkü insanlar genelde motor bozulduğundan, bedenin bu bölümleri
nöron hastalığı ile ellili yaşlarında işlev göremez hale geliyor. Hastalığın en
karşılaşıyorlar. Hastalığı 15 yıl boyunca yaygın formu olarak bilinen amyotrophic
ilerlerken, MacDonald’ın hareket yeteneği lateral sclerosis (ALS) vakalarında tüm
ve konuşması kötüleşti. Zamanla, nefes motor nöronlar etkileniyor. Bazı vakalarda
alabilmek için boğazındaki bir delikten ise bazı kaslar bozulmadan kalabiliyor.
bağlanan bir solunum cihazı kullanmak MND Derneği araştırma geliştirme
zorunda kaldı. Geleneksel şekilde direktörü Brian Dickie, bu durumu “orman
yazamıyor veya konuşamıyordu, ancak yangınında yanan ağaçlar” şeklinde
göz hareketlerini takip eden bir cihaz tanımlıyor. Yangın ilerlerken sinirler hasar
yardımıyla ekranda yazı yazması görüyor ve onlara bağlı çalışan kasların
mümkün oluyordu. Bu cihaz aynı çalışması duruyor. Süreç hızlı ilerliyor ve
zamanda yazarak konuşmasını da hastalar kısa sürede hızla tekerlekli

Bir konuşma
patoloğu, motor
nöron hastalığı
nedeni ile konuşma
yeteneğini kaybeden
Jocelyn Odom’u
iletişim kurmasını
sağlayacak
teknolojileri
kullanması için
eğitiyor.
sandalyeye bağlı hale geliyor. Motor nöron

hastalığına yakalanan insanların çoğu, TAKIM ÇALIŞMASI VE TEKNOLOJI
hastalık teşhis edildiği andan itibaren üç Yaşamı birkaç ay uzatabilen bir ilacın
yıldan fazla yaşamıyor. Hawking’in dışında, hastalığın ilerlemesi üzerinde
hastalığı, ona on yıllarca yaşamasına izin kanıtlanmış bir tedavi mevcut değil. Bu
vermesi bakımından tuhaftı ve nedenle MNH hastalarının tedavisinde
MacDonald da artık kendini “şanslılardan sadece yaşam kalitelerinin iyileştirilmesi
biri” olarak sayıyor. hedefleniyor. İngiltere’de, hastalık teşhisi
Doktorların motor nöron hastalığına konduktan sonra hastalara fiziksel ve
erken teşhis koyabilmeleri oldukça zor. zihinsel sağlıklarını değerlendirecek bir
Hastalık şüphesi ile nöroloğa sevk edilen grup uzman hemşire veya ergoterapist
birinde, hastalık motor nöronlarının atanıyor. Sinirbilimi ve palyatif bakım
yarısını çoktan harap etmiş olabiliyor. konusunda eğitimli bu ekip, hasta ve
Dickie, semptomların hemen ortaya ailesini tüm süreç boyunca destekliyor ve
çıkmadığını söylüyor, zira sinirler onlarla birlikte çalışıyor, hastaların günlük
çalışmayı bırakan komşularının ihtiyaçları bakıcılarla karşılanıyor.
eksikliğini telafi etmede çok iyidir. Ancak Edinburgh Üniversitesindeki MNH
zamanla geride kalanlar da aşırı ulusal hemşirelik ekip lideri Judith
yüklendiğinde işler ters gitmeye başlıyor. Newton, “Ekibimiz, nörodejeneratif
Motor nöron hastalığını teşhis edecek hastalıklarla yaşayan insanları
kesin bir test olmadığından, bu değerlendirme, uzman ve teşhislerinden
semptomlara neden olabileceği diğer sıkıntı duyabilecek hastalar ve ailelerle
hastalıkların dışlanması gerekiyor. ilgilenme konusunda son derece uzman.”
Dickie, “Hastalar çok, ama çok sayıda diyor. Ekip ayrıca, MacDonald’ın göz takip
teste tabi tutuluyor, ancak en sonunda cihazı da dahil olmak üzere tekerlekli
listenin en altında kalan motor nöron sandalyeler ve iletişim yardımcıları gibi
hastalığı kendini gösterebiliyor” diyor. “Bu ekipman gereksinimleri için önceden
da hastalık teşhis edildiğinde, hastanın planlar yapıyor. Semptomlarında hızlı
aslında kötüye giden yolun bir kısmını ilerleme yaşayanlar için önceden
yürümüş olması anlamına geliyor.” planlama yapmak çok önemli, ancak
Buz kovası mücadelesi
kampanyası sırasında toplanan
bağışlar, ALS’de rol oynayan
genetik varyasyonlar üzerine
bir araştırma projesini finanse
etmek için kullanıldı.
motor nöron hastalığı yavaş da başarılarını etkileyen bir veya bir dizi
ilerleyebiliyor. Bu durumlarda özel genetik faktör olup olmadığını bulmaya
ekipmanlar hastaların hayatının bir çalışmamız gerektiğini düşünüyorlar.
parçası haline geliyor. Çünkü bu faktörleri tanımlamak bize
Uzun yaşayan hastalar için dünyayla potansiyel tedavi yolları bulmak için daha
bağlantıda kalmak, ruh hallerini doğrudan bir yol sağlayabilir.”
iyileştirebilir. MacDonald, mücadele ettiği Yüzyılın son çeyreğinde, genetikçiler
ve zor zamanlar geçirdiği halde beklediği 1993 yılında keşfettikleri SOD1 adlı bir
kabusu yaşamadığını yazıyor ve bunu genle işe başladılar ve MNH’nin genetik
kısmen de dünyaya bağlı kalma imkanına yapısını karakterize etmede büyük
sahip olmasına bağlıyor. MacDonald, “Bu, adımlar attılar. O zamandan beri hastalıkla
teknolojinin kesinlikle hayatları daha iyiye ilişkili 120’den fazla genetik varyasyon
doğru değiştirdiği durumlardan biri.” keşfedildi. ALS Buz Kovası Mücadelesi ile
diyor. toplanan para sayesinde, araştırmacılar
MNH tanısı konmasından bu yana 15.000 hastanın genomlarını sıralamayı
geçen 15 yıl içinde MacDonald hiç boş başardı.
durmadı. Edinburgh Üniversitesi’nde Şaşırtıcı olan, MNH’ye yakalanan
MNH araştırmaları için bir merkez kurdu herkesin aynı genetik faktörleri
ve beş yıl önce engelliler için erişim ve taşımaması ve aynı genetik faktörlere
tesisler hakkında bilgi sağlayan bir sahip kişilerin oldukça farklı semptomlara
inceleme sitesi olan euansguide.com’u ve hatta tamamen farklı hastalıklara sahip
açtı. Ayrıca, MNH nedeniyle seslerini olabilmesi. Örneğin, C9ORF72 gen
kaybeden hastaların kendi seslerini varyantına sahip bazı kişilerin bir
gelecekte ses sentezleyicileri ile kısmında MNH, diğerlerinde Parkinson
kullanabilmeleri için kaydeden hastalığı teşhis edildi. Bilim insanları,
Speak:Unique Voicebank araştırma yaşam tarzı faktörlerinin de muhtemelen
projesinde çalışıyor. önemli bir etkisi olduğunu düşünüyor.
King’s College London’dan danışman
GENETIK VE VIRAL FAKTÖRLER nörolog Ammar Al-Chalabi, MNH’nin çok
Dickie; Hawking ve MacDonald gibi aşamalı bir biyolojik yoldan ortaya
hastalıkla uzun süre yaşayan insanların çıkabileceğini ve yoldaki her adımın
giderek genetikçilerin dikkatini daha fazla sinirlerin bir kısmının bozulmaya
çektiğini söylüyor. “Uzun süre boyunca başlamadan önce atılması gerektiğini öne
hayatta kalan hastaları incelememiz ve sürüyor. 2014’te Al-Chalabi ve Dünya’nın

dört bir yanından meslektaşları, bu yolun birkaç ay uzatan riluzol ve yalnızca ABD
kaç adımı olabileceğini belirlemek için ve Japonya’da MNH tedavisi için
6.000’den fazla MNH hastasından alınan onaylanmış edaravone adlı bir ilaç var.
25 yıllık veri ile bazı karmaşık Son zamanlarda beklenmedik sonuçlar
matematiksel modellemeler elde edildiğinden riluzolün nasıl işe
gerçekleştirdi. yaradığı da artık net değil.
Al-Chalabi, “Gelişmeden önce atılması Etkili ilaçların yokluğu göz önüne
gereken altı moleküler adım bulunuyor.” alındığında, Hawking’in almış olduğu
diyor. Bu, MNH ile ilişkili olduğu herhangi ilacın onun bu kadar uzun
belirlenen gen varyantlarının neden bazı yaşamasını sağlamış olma olasılığı da pek
insanlarda hastalığa neden olurken yüksek değil. Dickie, “Hastalığın belirli
diğerlerinde olmadığını açıklayabilir. Belki bir şekline yakalanmış olması daha
de sadece yoldaki diğer adımlar da doğru muhtemel” diyor. “MNH hastalarının
zamanda devreye girerse sorun çıkartıyor yüzde beş ile on arasında bir kesiminin 10
olabilirler. Bu fikir ilgi çekici, hastalığın yıl veya daha uzun süre yaşayacağını
önlenebileceği anlamına geliyor. biliyoruz. Açıkça görülüyor ki Hawking
Elbette burada asıl zorluk, olası tüm yelpazenin en uç noktalarından
adımları saptamak. Ortaya çıkan birindeydi.” Hawking’in belki de
teorilerden biri, endojen retrovirüsleri MNH’nin en iyi ve en kötü örneği
temel alıyor. Bunlar, binlerce yıl önce bize olabileceğini de sözlerine ekliyor. En iyisi,
bulaşan ve hâlâ insan genomunda başardığı her şey, en kötüsü ise çok sıra
gizlenen virüs kalıntıları. HIV ile ilişkili dışı bir vaka olması.
retrovirüslerden kalma DNA aslında Dickie, Hawking gibi vakalarda,
oldukça yaygın, insan genomunun yüzde hastada semptomların baskılanmasına
beş ila sekizini oluşturuyor. Teoriye göre, yardımcı olan ve daha uzun süre hayatta
uzun süredir uykuda olan bu virüslerin kalmasını sağlayan “iyi genler” olduğunu
yeniden etkinleşmesi, hastalıktan öne sürüyor. MacDonald’da da bu tür
sorumlu moleküler olaylar zincirindeki genler olabilir. Onun için bir başka avantaj
bağlantılardan biri olabilir. da dünyayla etkileşime girmesine
yardımcı olmak için kullandığı
UMUTLAR VE HAWKING’IN ETKISI teknolojilerde yaşanan gelişmeler.
MNH’ye neden olan şeyin kökenine Kendisinin ve kardeşinin sesinin bir
inmek, araştırmaları potansiyel yeni karşımı ile sentezlenmiş bir sese sahip ve
tedavi yöntemleri bulmaya yöneltiyor. Bir her an internete erişimi var.
kişide MNH’yi tetikleyen faktörlerin daha MacDonald’a bugün Hawking
net anlaşılması, hastalara daha hakkında ne düşündüğünü
kişiselleştirilmiş tedaviler sunmayı sorduğumuzda, “Stephen Hawking motor
mümkün hale getirebilir. Al-Chalabi, nöron hastalığı ile birlikte yaşarken
bunu, bir hastaya kan vermeden önce kan muhteşem şeyler başarılabileceğine en
grubunu tespit etmeye benzetiyor. iyi örneklerden biri.” diyor. Aslında
Ancak şimdilik elimizde sadece ömrü MacDonald’ın kendisi de öyle…
KENDİ SÖZLERİYLE STEPHEN HAWKING
“Sevdiğiniz insanlara ev sahipliği yapmıyor olsaydı, evren
çok da matah bir şey olmazdı.”
“TANRI VAR OLABILIR, AMA BILIM, EVRENI BIR

YARATICI OLMADAN DA AÇIKLAYABILIR.”
“Hedefim çok basit: Evreni tamamen anlamak istiyorum, neden
böyle oldu ve neden ortaya çıktı?”
“İnsanlara ruhları sakatlanmadıkça fiziksel

engeller nedeniyle sınırlanamayacaklarını
göstermek istiyorum.”
“Erkenden öleceğiniz
söylendiğinde
hayatın yaşamaya
değer olduğunu,
yapmak istediğiniz
birçok şeyin
bulunduğunu
anlıyorsunuz.”
1. SAYI
BAYİLERDE
çoc uk
POPULAR SCIENCE EKİBİNDEN
7-11 YAŞ ARASI ÇOCUKLAR İÇİN
BİLİM DERGİSİ
HEDİYE
BİRLİKTE
TÜM AİLENİN
Ğİ
OYNAYABİLECE
İK LARI”
A
“BİLİMİN HAR
KART OYUNU
FARKIYLA
CA , D EN EY VE ŞAŞIRTICI BİLGİLERLE
ONLARCA BULMA A BİLİMİ SEVDİREN DERGİ
ÇOCUKLAR
Online satın almak için: www.dergiburda.com
PSCilan - Kitap.indd 3 2/18/22 12:10 PM

03 2022 Stephen Hawking

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

03 2022 Stephen Hawking

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STEPHEN

POPULAR SCIENCE KİTAPLARI • STEPHEN HAWKING

• HAYAT HIKÂYESI • SON TAHMINI NEYDI?

TAKİP EDİN howitworks.com.tr howitworksturkiye @howitworksturkiye

Dergilerimizi aşağıdaki sitelerden bedava kargo fırsatıyla satın alabilirsiniz:

052-068AHB1415.sport_art_entertainTR.indd 67 12/15/21 12:08 PM

ONLINE SATIN ALMAK IÇIN:

HAWKING’İN HAYAT HİKÂYESİ .......................06 BİZE NE ÖĞRETTİ?......................................36

SIRA DIŞI BİR HAYAT

2014’de vizyona giren Theory of Everything (Her Şeyin Teorisi)

POPUL AR SCIENCE »11

POPUL AR SCIENCE »13

EINSTEIN’DAN HAWKING’E George Abbé teorisine inanmadı ve

POPUL AR SCIENCE »15

POPUL AR SCIENCE »17

POPUL AR SCIENCE »19

POPUL AR SCIENCE »21

POPUL AR SCIENCE »23

profesör” dedi. “Onun da altında bir dalga fonksiyonu yazmaya giriştiler.

POPUL AR SCIENCE »25

Einstein’ın kütle çekimi teorisi, bir kara

POPUL AR SCIENCE »27

POPUL AR SCIENCE »29

YAPAY ZEKÂ TEHDİDİ

POPUL AR SCIENCE »31

POPUL AR SCIENCE »33

ŞİMDİ NEREYE GİDECEĞİZ?

Stephen Hawking, uzaylıları varlığımızdan haberdar etmenin potansiyel tehlikeler

POPUL AR SCIENCE »35

DR. LEONARD söylediğimde o, “Hayır. Önemli olan

POPUL AR SCIENCE »39

POPUL AR SCIENCE »41

POPUL AR SCIENCE »43

POPUL AR SCIENCE »45

POPUL AR SCIENCE »47

KISA VE ÖZ, 1988

UZAY YOLU, 1993

POPUL AR SCIENCE »49

POPUL AR SCIENCE »51

Takvimler 1988’i gösteriyordu. Eski Hawking, sonunda editörün haklı

POPUL AR SCIENCE »53

POPUL AR SCIENCE »55

POPUL AR SCIENCE »57

Stephen Hawking, teorik fizik ve ailesinden, öğrencilerinden ve

POPUL AR SCIENCE »59

POPUL AR SCIENCE »61

Bilgisayarlarla doğrudan beynimizi kullanarak iletişim kurmamıza imkân verecek

Euan MacDonald, Edinburgh’daki sağlıyordu.

POPUL AR SCIENCE »63

sandalyeye bağlı hale geliyor. Motor nöron

POPUL AR SCIENCE »65

“TANRI VAR OLABILIR, AMA BILIM, EVRENI BIR

“İnsanlara ruhları sakatlanmadıkça fiziksel

Online satın almak için: www.dergiburda.com

PSCilan - Kitap.indd 3 2/18/22 12:10 PM

You might also like