‫امیحرلا نمحرلا هلل‬ ‫بسم‬

‫تاریخ‬
‫ې‬ ‫درس نصابونو‬
‫ي‬ ‫روزن‬
‫ې‬ ‫صوون او‬
‫ې‬ ‫په افغانستان ېک د‬
‫شالید(پس منظر)‪،‬نیمګړتیاوي او وړاندیزونه!‬

‫قش و مغولو نه خوصوله چ دغه ر‬

‫قش او کتله خپله جغرافیه‪،‬تاری خ‪،‬هویت‪،‬ارزصتونه او‬ ‫مال او یا مولوي چې د افغان ټولې روڼ انده ر‬
‫ې‬ ‫ې‬ ‫ې‬ ‫ېې‬
‫وپی ېن‪(...‬دمت له منده)‬‫ویاړل اسالف ر‬
‫ي‬

‫تحلیل‪،‬لیکنه او ترتیب‪:‬احمدزاهد(عمر)‬

‫نېټه‪8/5/0202:‬‬
 ‫تاریخ شالید(پس منظر)‪،‬نیمګړتیاوي او وړاندیزونه!‬
‫ې‬ ‫درس نصابونو‬
‫ي‬ ‫روزن‬
‫ې‬ ‫صوون او‬
‫ې‬ ‫په افغانستان ېک د‬

‫ټولې د پرمختیا او‬

‫ې‬ ‫دهغ‬
‫ې‬ ‫پرته له شکه صوونه او روزنه په مختلفو الرو چارو‪،‬خیونو او مرحلو باندې مشتمله ده‪،‬په هره ټولنه ېک‬
‫حیان وسیله ده‪،‬ټولنه وررسه موافقه‬
‫ي‬ ‫موچ ته درسېدلو لپاره مهمه‬
‫ې‬ ‫کیی؛نو په دې اساس صوونه او روزنه‬
‫لوړتیا بنسټ او اساس ګڼل ږ‬
‫رسیي‪.‬‬
‫ږ‬ ‫او بریال وي او خپلو هیلو‪،‬ارمانونو او امیدونو ته پرې‬
‫برعکس که چیې صوونه او روزنه ناکاره او ضعیفه وي؛ نو ټولنه به هم ناکاره او ضعیفه وي؛ نو په همدې اساس صوونه او روزنه‬
‫س او همدارنګه د‬‫ر‬ ‫ر‬
‫هغ په وسیله خپل شخصیت او هویت جوړول او پیندل ي‬ ‫اسالم ټولنه د ې‬
‫ي‬ ‫چ‬‫یوادیې اساس‪،‬بنسټ او پایګاه ده ې‬
‫وسیل او‬
‫ې‬ ‫ټول‬
‫خپل ې‬
‫ې‬ ‫کیي؛ له همدې امله سیکولرانو‬
‫متدینو‪،‬مومنو‪،‬پوهانو‪،‬عالمانو‪،‬مبلغینو او فداکاره نسل د رامندته کیدولو المل ږ‬
‫واخل‪،‬خپلو شومو موخو او اهدافو ته پري دان‬
‫ي‬ ‫اسالم هیوادونو صوونه او روزنه په خپل الس ېک‬
‫ي‬ ‫چ‬
‫واچول ې‬
‫ې‬ ‫دسیس په الره‬
‫ي‬
‫بشی سیکولر وي‪،‬یوازی نوم ي ېن د مسلمان وي‪،‬نه ورته دین کوم‬
‫ړ‬ ‫چ له فکري پلوه‬ ‫داس نسل رامندته کړي ې‬ ‫ې‬ ‫ورسوي او په پای يک‬
‫اسالم ارزصتونه‪،‬باورونه او اعتقادونه کوم ارزصت ولري‪.‬‬
‫ي‬ ‫ارزصته ولری او نه هم ورته‬
‫دیې مدارسو څخه عبارت دي‪:‬‬
‫چ له عرصي صووندیو او ې‬
‫روزن دوه مرکزونه شتون لري ې‬
‫ې‬ ‫صوون او‬
‫ې‬ ‫په افغانتسان يک د‬
‫تاریخ شالید یا پس منظر‪:‬‬
‫ي‬ ‫درس نصاب‬
‫ي‬ ‫دیې مدارسو‬
‫‪)1‬د ي‬
‫درس‬
‫ي‬ ‫رسیي او زمونږ د ګران هیواد په شمول د هندوستان او پاکستان هیوادونو‬
‫ږ‬ ‫دیې مدارسو تاری خ څه د پاسه ‪ 1022‬کلونو ته‬
‫د ي‬
‫چ تراوسه پوري دوام لري او د تطبیق وړ‬
‫نصاب د مغولو حاکمیت پرمهال د اخوند درویزه په هڅو او کوصښ جوړ شوی دی ې‬
‫اغل خلک ول او دلته ي ېن د افغانانو له ین اتفاق په استفادې خپل حکومت کاوه‪.‬‬
‫فرغان ر ي‬
‫ې‬ ‫سیم د ازبکستان له‬
‫ې‬ ‫بل‬
‫دی‪،‬مغول له ې‬
‫قش و مغولو نه خوصوله چ دغه ر‬
‫قش او کتله خپله جغرافیه‪،‬تاری خ‪،‬هویت‪،‬ارزصتونه او‬ ‫مال او یا مولوي چې د افغان ټولې روڼ انده ر‬
‫ې‬ ‫ې‬ ‫ې‬ ‫ېې‬
‫چ پرمټ‬ ‫ر‬
‫ویاړل اسالف وپی ېن ‪،‬لومړی مونږ هغوی ته جاهله صه و خو که چیي مو بیا زده کړي کول باید مو هغه څه زده کړي وای ې‬‫ي‬
‫نیونک کتله ده او یوادیې‬ ‫رهیه او تصمیم‬
‫افغان ټولنه ېک ی‬ ‫چ مال په‬ ‫ر‬
‫ي‬ ‫ي‬ ‫ي ېن خپل مل ارزصتونه او باورونه وپینو‪ ،‬مغول پردي پوهیدل ې‬
‫بشی ډول تر خپل‬ ‫درس نصاب په‬ ‫دیې مدارسو‬ ‫ر‬
‫ړ‬ ‫ي‬ ‫اټولیی‪،‬نو همدې اصل په پام ېک نیولو رسه مغولو د ي‬
‫چ افغانان پري ر ږ‬ ‫واحد قش دی ې‬
‫چ د مغلو حاکمیت‪،‬مل ګټو او باورونو ته ګواښ‬
‫درس نصاب تدوین او ترتیب کړي ې‬
‫ي‬ ‫داس‬
‫ې‬ ‫تسلط‪،‬سلط او اغی الندي راوسته ترڅو‬
‫ي‬
‫نه وي؛نصاب ي ين خپلو مل مصالحو او اوږده مهاله استعماري موخو په رڼا ېک په خپل مزاج ترتیب‪،‬تدوین او برابر کړ‪.‬‬
‫چ زمونږ‬
‫کیي نو همدا ي ېن المل دی ې‬
‫اساس ټولنی مضامت دی نه لوستل ږ‬
‫ي‬ ‫چ دوه مهم او‬
‫دیې مدارسو ېک تاری خ او جغرافیه ې‬
‫زمونږ په ي‬
‫مالیان(دیې علما) د خپل هیواد جغرافیوی موقعیت‪،‬ارزصت‪،‬ګټو او ګواصونو په اړه هیڅ ډول معلومات نه لري او ددې رسبیه د ګران‬
‫ي‬
‫اساس عواملو‬
‫ي‬ ‫چ دغه دوو‬
‫کاق ډول معلومات نه لري ې‬
‫تاریخ شهکارانو‪،‬اتالنو‪،‬غاریانو او نورو اسالفو په اړه هم په ي‬
‫ي‬ ‫هېواد ویاړلیو‬
‫دیې‬
‫علما(دیې پوهان) تل په مل تصمیم نیولو ېک له ستونزو‪،‬خنډونو او چلنجونو رسه مخامخ کړیدي؛که چیي زمونږ په ي‬
‫ي‬ ‫زمونږ‬
‫علما(مالیان‪،‬دیې پوهان) به هیڅکله هم په تاری خ ېک‬
‫ي‬ ‫دیې‬
‫حیان مضامت تدریس کیدل نو زمونږ ي‬
‫ي‬ ‫اساس او‬
‫ي‬ ‫مدارسو يک دغه دوه مهم‬
‫چ د خپل هیواد موقعیت‪،‬جیو اکنوامیک او جیوپولیټیک په نظر يک نیولو‬ ‫د تکراری اشتباهاتو نه مرتکب کیدل او دوی به کوالی شو ې‬
‫ناپیل پالیس غور او فکر کړی وای؛که تاری خ ين لوسې‬ ‫متوازن‪،‬ن پرې او‬ ‫رسه د نړۍ د ر‬
‫هیمونیکو قدرتونو او قوتونو په وړاندي په یو‬
‫ې‬ ‫یي‬
‫ندل وای او ترڅنګ به ي ېن له‬ ‫ر‬ ‫وای نو د خپل ګران هېواد اتالن‪،‬شهکاران‪،‬فداکاران او ویاړل ر‬
‫رهیان به ي ېن په صحیح ډول پی ي‬
‫مشان او ی‬ ‫ي‬
‫تاریخ تکراری اشتباهاتو څخه ډډه کړای وای؛د هېواد پال يې په دود او دستور به ملبس او سمبال ول او د وجود په رګ‪،‬رګ يک به ي ېن د‬
‫ي‬
‫داس څه تررسه نه شول او ال هم دغه چاره او لړۍ روانه ده‪.‬‬
‫ې‬ ‫پالې په شور او ولولو مستو ګرمو وینو دوران کوالی خو‬
‫هېواد ي‬
‫تاریخ شالید یا پس منظر‪:‬‬
‫ي‬ ‫درس نصاب‬
‫ي‬ ‫‪ )0‬د عرصي صووندیو‬
‫حیان اړتیا ده‬
‫ي‬ ‫مهمه‪،‬اساس او‬
‫ي‬ ‫اوسې(مډرن) نړۍ تر ټولو‬
‫ي‬ ‫تاریخ شالید(پس منظر) لري د‬
‫ي‬ ‫چ څه د پاسه ‪ 102‬کاله‬
‫صوونخ ي‬
‫ي‬ ‫عرصي‬
‫چ ساینس او ټيکنالوژۍ ته الس ر ۍ‬
‫س پیدا‬ ‫پرمختلل ساینس او ټیکنالوژي سمبال ده او چیي ې‬
‫ې‬ ‫چ نن ورځ کروي نړۍ په‬‫دکه ې‬
‫صوونخ دي‪.‬‬
‫ي‬ ‫کیي‪،‬هغه بیا عرصي‬
‫ږ‬
‫واکمې پرمهال د نوموړي علمدوسته پاچا او امی لخوا د‬
‫ۍ‬ ‫زمونږ په ګران هېواد ېک د عرصي صووندیو بنسټ ډبره د امی ررسعل خان د‬
‫چ دغه دوره د افغانستان په معارص تاری خ يک د علم او ادب زرینه او‬
‫نظام) په تاسیس کولو رسه کيصودل شو ي‬
‫ي‬ ‫صووندیو(ملک او‬
‫ي‬ ‫دوو‬
‫کیي‪.‬‬
‫تاریخ دوره بلل ږ‬
‫ي‬
‫عبدالغې ړ‬
‫‪،‬ډاکی‬ ‫ي‬ ‫ړ‬
‫ډاکی‬ ‫واکمې پرمهال د هندي استادانو لکه‪:‬‬
‫ۍ‬ ‫درس نصاب د امی عبدالرحمن خان د‬
‫ي‬ ‫د عرصي صووندیو‬
‫عبدالعل‪،‬مولوی نجف عل‪،‬دمحم چراغ‪،‬چودری عبدالعزیز‪،‬چودری اسماعیل او نورو استادانو لخوا د انګلستان هیواد پرمزاجونو‬
‫ډاکی عبدالغې چ ددغه ډل ر‬
‫مش و په انګلستان هیواد يک لوړې زده کړي کړي وي؛ وروسته د امی امان هللا‬ ‫چ ړ‬
‫ي‬ ‫ي ي‬ ‫استوار جوړ شو دکه ې‬
‫درس نصاب کول تجدید نظر وشو او په دغه وخت يک د هندی استادانو ترڅنګ د ترکې د‬
‫ي‬ ‫خان د سلطنت او امارت پرمهال په‬
‫تعلیم نصاب راچمتو کړي؛ نو‬
‫ي‬ ‫سیکولر مصطف کمال اتاترک د سیکولور ریفورمونو په استفاده ماهرین راوغوصتل شول ترڅو زمونږ‬
‫غرن سیکولر تمدن تر تاثی(اغی) الندی و‪/‬دی؛نو په همدي اساس‬
‫په همدي اساس زمونږ د صووندیو روح او روان تر ډیره بریده د ی‬
‫غرن فرهنګ او کلتور ته مایل دی‪.‬‬
‫زمونږ د عرصي صووندیو زده کوونک تر ډیره بریده ی ي‬
‫وړاندیزونه‪:‬‬
‫)دریې مدارسو درس نصاب په اړه‪:‬‬
‫ي‬ ‫‪1‬‬
‫بیادل د مجربو‪،‬متخصصو او ماهرو جیدو علما پرمټ د اسالم ررسیعت په‬ ‫ي‬ ‫بشی ډول‬
‫ړ‬ ‫دیې مدارسو درس نصاب باید په‬ ‫‪ .1‬د ي‬
‫س؛که چیي دغه چاره یا‬‫ر‬
‫اوسې عرص غوصتونو په رڼا يک جوړ‪،‬تدوین‪،‬ترتیب او اماده ي‬‫ي‬ ‫چوګاټ يک د مل ګټو‪،‬باورونو‪،‬اعتقادونو او‬
‫بشی ډول د خپل هېواد چاپییال او د نړۍ له حاالتو رسه آشنا وي‪.‬‬
‫ړ‬ ‫کړنه تررسه رس نو زمونږ علما به په‬
‫اوسې نصاب‬
‫ي‬ ‫نیس له‬
‫ي‬ ‫چ ترټولو مضامنیو ډیر وخت‬
‫بشی د نصاب بدلون زمان ګیه وی نو باید منطق او حکمت ي‬
‫ړ‬ ‫‪ .0‬که چیي په‬
‫چ پدی رسه به زمونږ علما(دیې‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫وګرچ ي‬
‫ي‬ ‫س یا د نصاب برخه‬
‫س او پردای ين تاری خ او جغرافیه تدریس ي‬ ‫څخه وویستل ي‬
‫پوهان‪،‬دیې زده کړو زده کړیاالن) د خپل هیواد جغرافیوی ارزصت‪،‬ګټو او موقعیت رسه په صحیح ډول اشنا وی او لدی رسه‬
‫جوغت به د خپل هیواد تاریخ قدامت‪،‬شالید‪،‬واقعاتو او واکمنانو په اړه معلومات ولري‪.‬‬
‫چ ډیری مسایل لکه‪ :‬میاث‪ ، ، ،‬او نور ریاضیک محاسبو ته اړتیا‬ ‫ر‬
‫ریاض هم شامل س دکه ي‬ ‫ي‬ ‫اوسې نصاب يک باید ‪52‬فیصده‬
‫ي‬ ‫‪ .2‬په‬
‫لري‪.‬‬
‫ژن کامل تکلم وړتیا‬
‫عرن ی‬
‫چ له همدی امله زمونږ د مدرسو فارغ علما په ی‬
‫کیي ې‬‫تیوريک بڼه لوستل ږ‬
‫ي‬ ‫عرن په‬
‫اوسې نصاب يک ی‬
‫ي‬ ‫‪ .0‬په‬
‫ژن ته‬ ‫ر‬
‫عرن ی‬
‫ژن ته خاصه پاملرنه وس ترڅو علما مو په مستقیم ډول ی‬ ‫عرن ی‬
‫نلري نو ددغم ستونزي د حل پخ موخه باید ی‬
‫الرسس ولری‪.‬‬
‫‪)0‬عرصي صوسوندیو درس نصاب په اړه‪:‬‬
‫اسالم اصولو‪،‬مل‬
‫ي‬ ‫مسلک اشخاصو له لوري د‬
‫ي‬ ‫بیادل د مجربو‪،‬متخصوصو او‬ ‫ي‬ ‫درس نصاب هم باید‬
‫ي‬ ‫‪ .1‬د عرصي صووندیو‬
‫اوسې عرص اړتیاو او غوصتونو په رڼا ېک دی باید بیا تدوین‪،‬ترتیب او جوړ رس‪.‬‬
‫ي‬ ‫ارزصتونو‪،‬افغان چاپییال او‬
‫ي‬
‫وس؛ د افغانستان رصتیې تاری خ باید په همغه شکل‬ ‫ر‬
‫درس نصاب په تاری خ برخه يک باید له ډیر دقت او جرات څخه استفاده ي‬ ‫ي‬ ‫د‬ ‫‪.0‬‬
‫اتلونک نسلونه مو د نیکونو تاری خ د خپل ژوندانه منشور په‬ ‫س ترڅو ر‬‫ر‬
‫ي‬ ‫درس نصاب يک دای پردای ي‬ ‫ي‬ ‫چ تی شوی کټ مټ په‬ ‫ي‬
‫توګه ر‬
‫وپی ين‪.‬‬
‫چ هم دین په صحیح‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫س ي‬ ‫وس ترڅو زده کوونک مو وکوالی ي‬ ‫انګلیس ژبو ته دانګړي پاملرنه ي‬
‫ي‬ ‫عرن او‬
‫درس نصاب يک باید ی ي‬
‫ي‬ ‫په‬ ‫‪.2‬‬
‫رتلونک يک د یو باایمان او په ساینس سمبال مسلمان افغان نسل شاهدان واوسو‪.‬‬
‫ي‬ ‫ډول زده کړي او هم ساینس ترڅو په‬
‫س تر څو دوان نسل مو د غرب له شومو‪،‬موخو او توطیو څخه‬ ‫ر‬
‫په درس نصاب يک باید فکري پوهنه مضمون دای پردای ي‬ ‫‪.0‬‬
‫نس‪.‬‬ ‫ر‬
‫خی وي او دهغوی فکري جګړی صکار ي‬ ‫ی‬
‫هیوادپالې په روحیه او معیار سمبال او ملبس وی‪.‬‬
‫ي‬ ‫وګرچ؛ ترڅو زده کوونک مو باید د‬
‫ي‬ ‫هیواد پالنه مو باید د درس نصاب برخه‬ ‫‪.5‬‬
‫بشی ډول د افغانستان له امکاناتو‪،‬اړتیاوو او‬
‫ړ‬ ‫درس کتابونه باید په‬
‫ي‬ ‫‪ .6‬د مهمو کلیدي مضامینو لکه‪(:‬ریاض‪،‬کیمیا‪،‬فزیک او بیولوژي)‬
‫وړتیا رسه برابر وي‪.‬‬
‫س‪.‬‬‫ر‬
‫بلک کیفیت ته لومړیتوب ورکړل ي‬
‫درس نصاب يک مو باید د کتابونو کمیت ته نه ې‬
‫ي‬ ‫‪ .7‬په‬

‫د یوسوکاله‪،‬رسلوړي او په سیاالنو يک سیال افغانستان په هیله‬

‫تحلیل‪،‬لیکنه او ترتیب‪:‬احمدزاهد(عمر)‬