w9 Fizyka Wbmiz Mech PG

Fizyka - wykład IX
dr inż. Przemysław Głowacki
Wydział Fizyki Technicznej

Instytut Badań Materiałowych i Inżynierii Kwantowej
Zakład Inżynierii i Metrologii Kwantowej
ul. Piotrowo 3, BM pokój 539, tel. 665 3222

e-mail : przemyslaw.glowacki@put.poznan.pl
Rok akademicki 2021/22

Plan wykładów
1 Wykład I
Pomiar
Wektory
Kinematyka (ruch 1D, 2D i 3D)
2 Wykład II
Dynamika
Energia i Praca
3 Wykład III
Zasada Zachowania Energii
Zasada Zachowania Pędu
Zderzenia
4 Wykład IV
Kinematyka ruchu obrotowego
Dynamika ruchu obrotowego
Równowaga ciał sztywnych
Plan wykładów
5 Wykład V
Grawitacja (opis skalarny i wektorowy)
Statyka i dynamika płynów
6 Wykład VI
Drgania
Ruch harmoniczny prosty
Ruch harmoniczny tłumiony
Ruch harmoniczny wymuszony
7 Wykład VII
Fale i cząstki
Elementy akustyki
Efekt Dopplera
8 Wykład VIII
Temperatura, ciepło i I Zasada Termodynamiki
Kinetyczna Teoria Gazów
Entropia i II Zasada Termodynamiki
Plan wykładów
9 Wykład IX
Ładunek elektryczny
Pole elektryczne
Prawo Gaussa
10 Wykład X
Potencjał i pojemność elektryczna
Prąd elektryczny
Obwody elektryczne
11 Wykład XI
Pole magnetyczne
Magnetyzm materii
Siła Lorentza
Zjawisko indukcji i indukcyjności
12 Wykład XII
Drgania elektromagnetyczne
Prąd zmienny
Równania Maxwella
Plan wykładów
13 Wykład XIII
Fale elektromagnetyczne
Optyka geometryczna
14 Wykład XIV
Optyka falowa
Interferencja
Dyfrakcja
15 Wykład XV
Teoria względności
Fotony i fale materii
Spis treści
1 Ładunek elektryczny
Kwantowanie i zachowanie ładunku
Prawo Coulomba
2 Pole elektryczne
Natężenie pola elektrycznego
Wytwarzanie
Działanie na ładunki elektryczne
3 Prawo Gaussa
Strumień natężenia pola elektrycznego
Prawo Gaussa - forma globalna
Prawo Gaussa - forma lokalna
Ładunek elektryczny Ładunek elektryczny
Pole elektryczne Kwantowanie i zachowanie ładunku
Prawo Gaussa Prawo Coulomba
Budowa materii:
Przykład: atom helu
Ciało naładowane elektrycznie – zakłócenie równowagi pomiędzy

liczbą ładunków dodatnich i ujemnych
znak ładunku (dodatni, ujemny) – wprowadzony umownie
(Benjamin Franklin [1706-1790] ojciec założyciel USA)
Fizyka - wykład IX 7 / 87
Oddziaływanie izolatorów naładowanych elektrycznie
ładunki równoimienne ładunki różnoimienne

- odpychanie - przyciąganie
Oddziaływanie izolatora naładowanego elektrycznie i obojętnego
przewodnika
w przewodnikach występują
ładunki swobodne (w izolatorach
brak ładunków swobodnych)
usunięcie ładunku ujemnego z
przewodnika → naładowanie
pręta
Ustanowienie przewodzącego połączenia między ciałem i

powierzchnią Ziemi nazywamy uziemieniem ciała, a zobojętnienie
ciała nazywamy r ozładowaniem ciała.
Podział materiałów ze wzg. na właściwości elektryczne:
Przewodniki - posiadają ładunki swobodne (przeważnie
elektrony przewodnictwa).
I zolatory - nie posiadają ładunków swobodnych.
Półprzewodniki - materiały pośrednie między przewodnikami
i izolatorami. Posiadają przerwę energetyczną (pasmo
wzbronione) między pasmem walencyjnym a pasmem
przewodnictwa (w Temp.= 0 K nie ma elektronów w paśmie
przewodnictwa, w Temp.< 0 powstają pary elektron-dziura).
Występują półprzewodniki samoistne i domieszkowane.
Nadprzewodniki - brak oporu przy przepływie w nich
ładunku elektrycznego czyli prądu elektrycznego (nawet w
“wysokich temperaturach” np. Tl2 Ba2 Ca2 Cu3 O10 , T=125 K)
Do wykrywanie ładunku elektrycznego służy elektroskop
odpychanie listków
elektroskopu po
wprowadzeniu
ładunku
Elektryzowanie przewodnika przez indukcję:
Elektryzowanie przewodnika przez indukcje
Elektryzowanie przewodnika przez indukcje
Jednostką ładunku elektrycznego w układzie SI jest kulomb
(C), który jest pochodna jednostki natężenia prądu elektrycznego,
którą jest amper (A).
Kulomb (C): jeden kulomb to ilość ładunku, przepływającego
przez przekrój poprzeczny przewodnika w ciągu 1 sekundy, jeśli
przez przewodnik płynie prąd o natężeniu 1 ampera
1 C= 1 A · 1 s
Kwantowanie ładunku
Kwantowanie ładunku elektrycznego
doświadczenie Millikana ładunek elektryczny
(1910-1913, nagroda Nobla 1923) jest skwantowany
q = ne
e - ładunek
elementarny
e = 1, 602 · 10−19 C
doświadczenie Millikana ładunek elektryczny
(1910-1913, nagroda Nobla 1923) jest skwantowany
q = ne
e - ładunek
elementarny
e = 1, 602 · 10−19 C
Kwarki mają
ładunki ±1/3e i
±2/3e ale nie mogą
być indywidualnie
obserwowane.
1e jest ładunkiem 1
elektronu lub
protonu.
doświadczenie Millikana
(1910-1913, nagroda Nobla 1923)
Zasada zachowania ładunku
W dowolnym układzie zamkniętym całkowity ładunek elektryczny
(algebraiczna suma ładunków dodatnich i ujemnych) nie ulega
zmianie
X
qi = const
i
obowiązuje również w układach mikroskopowych
Proces Z.Z. Ładunku Opis

γ - kwant
prom. E-M
e− - elektron,
e+ - pozyton,
e -ładunek
elementarny
zmianie
X
qi = const
i

(rozpad) 238 U→ 234 Th + 4 He 92e → 90e + 2e γ - kwant
prom. E-M
e− - elektron,
e+ - pozyton,
e -ładunek
elementarny
zmianie
X
qi = const
i

(rozpad) 238 U → 234 Th + 4 He 92e → 90e + 2e γ - kwant
(anihilacja) e− + e+ → γ + γ (−e+e) = 0e → 0e prom. E-M
e− - elektron,
e+ - pozyton,
e -ładunek
elementarny
zmianie
X
qi = const
i

(rozpad) 238 U → 234 Th + 4 He 92e → 90e + 2e γ - kwant
(anihilacja) e− + e+ → γ + γ (−e+e) = 0e → 0e prom. E-M
(kreacja) γ → e− + e+ 0e → (−e+e) = 0e e− - elektron,
e+ - pozyton,
e -ładunek
elementarny
Prawo Coulomba (1785)

Prawo Coulomba (1785) Siła oddziaływania elektrostatycznego
dwóch ładunków punktowych jest siłą centralną (działającą wzdłuż
prostej łączącej te ładunki), proporcjonalną do iloczynu ładunków i
odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości między nimi,
przyciągającą dla ładunków różnoimiennych a odpychającą dla
ładunków równoimiennych.
1 |q1 ||q2 |
w próżni: Fe =
4πε0 r2
gdzie k - stała elektrostatyczna
1 N m2
k= = 8, 99 · 109 2
4πε0 C
ε0 - przenikalność elektryczna próżni
C2 Charles Augustin de Coulomb
ε0 = 8, 85 · 10−12
N m2 1736 - 1806
Prawo Coulomba
prawo Coulomba obowiązuje

również dla sferycznych
rozkładów ładunku pod
warunkiem, że rozkład się nie
zmienia pod wpływem
oddziaływania
Prawo Coulomba
W przypadku ciągłych rozkładów ładunku należy podzielić ciało na
małe fragmenty i zsumować przyczynki
Podstawowe rozkłady ładunku:
wzdłuż linii - gęstość liniowa ładunku
dq
Z
λ≡ →q= λdl
dl
l
na powierzchni - gęstość powierzchniowa ładunku
dq
Z
σ≡ →q= σdS
dS
S
w objętości - gęstość objętościowa ładunku
dq
Z
ρ≡ →q= ρdV
dV
V
Ładunek elektryczny Natężenie pola elektrycznego
Pole elektryczne Wytwarzanie
Prawo Gaussa Działanie na ładunki elektryczne
Pole elektryczne
Podstawowa wielkość charakteryzująca pole elektryczne (pole
⃗
⃗ = Fe
wektorowe) - natężenie pola elektrycznego . E
q0
Pole elektryczne w punkcie P definiujemy następująco: najpierw wprowadzamy

⃗ , która
ładunek próbny q0 w tym punkcie, a następnie mierzymy siłę elektrostatyczną F
działa na ładunek q0
Pole elektryczne
Pole elektryczne
Natężenie pola elektrycznego można graficznie przedstawić za
pomocą linii pola elektrycznego
Linie sił pola elektrycznego

wychodzą od ładunku dodatniego
(gdzie się zaczynają) i są skierowane
ku ładunkowi ujemnemu (gdzie się
kończą)
orientacja linii pola elektrycznego –

kierunek i zwrot E ⃗
lokalna gęstość linii – wartość E⃗
linie pola elektrycznego w otoczeniu
ładunków punktowych (lub
sferycznych)
Pole elektryczne - wytwarzanie

Silne pola elektryczne mogą powstawać naturalnie:
dla E > 3 · 106 N/C mamy jonizacje powietrza i naturalne
wyładowanie elektryczne

Lub możemy wytwarzać pole przez generatory elektrostatyczne:
maszyna elektrostatyczna Whimshursta

generator van de
Graaffa

zgromadzony na kulistej czaszy generatora van de Graaffa ładunek
wytwarza silne pole elektryczne (E > 3 · 106 N/C) – wyładowanie
elektryczne w powietrzu
Ładunek przepływa do włókien - silne pole elektryczne w pobliżu

odpychanie zakrzywionych powierzchni -
wiatr elektryczny
Pole elektryczne - wiatr elektryczny
Wiatr elektryczny - silne pole

elektryczne w pobliżu
zakrzywionych powierzchni (mały
promień, duża gęstość ładunku
powierzchniowego) powoduje
jonizacje obojętnych elektrycznie
cząstek gazu. Cząstki są
jonizowane i mają taki sam
ładunek jaki ma ostrze. Ładunki
równo imienne odpychają się -
skoro ostrze jest nieruchome to
poruszają się cząstki gazu -
powstaje wiatr
Pole elektryczne
Wyładowanie w powietrzu Wyładowanie w powietrzu -

izolator plexia
Pole elektryczne
Tablica: Podstawowe wielkości charakteryzujące pole elektryczne
ładunku punktowego (w próżni)
Qq
F⃗e = k 2 r̂
)
siła wielkości
r
⃗
natężenia pola ⃗ = dFe →
E E
Q
⃗ = k r̂ wektorowe
dq r2
Qq )
energia potencjalna EP = k wielkości
r
dEP Q
potencjał V = → V =k skalarne
dq r
1
gdzie k = - stała elektrostatyczna
4πε0
postać matematyczne identyczna jak dla analogicznych wielkości
charakteryzujących pole grawitacyjne (wykład V)
pole dla większej liczby ładunków punktowych → sumowanie

Wzory na podstawowe wielkości (F⃗e , E,E
⃗ P , V ) obowiązują nie
tylko dla ładunków nieruchomych, ale również dla ładunków
poruszających się z niewielką prędkością
ładunek dodatni ładunek ujemny

Pole elektryczne układów ładunków
dwa ładunki
równoimienne o tej
samej wartości
dwa ładunki
różnoimienne o tej
samej wartości - dipol

dipol elektryczny – układ dwóch ładunków różnoimiennych o tej
samej wartości

Pole elektryczne dipola
kierunek równoległy do osi

1 p
E∥ (r → ∞) =
2πε0 r3
kierunek prostopadły do osi
1 p
E⊥ (r → ∞) =
4πε0 r3
E∥ = 2 E⊥
p=q·d
dipolowy moment elektryczny

Pole elektryczne ciągłych rozkładów ładunku
nieskończenie cienki pierścień
1 qz
E=
4πε0 (z + R2 )3/2
2
1 q
gdy z << R to E =
4πε0 z 2
pole ładunku punktowego

Pole elektryczne ciągłych rozkładów ładunku
∞ długi ∞ cieni prostoliniowy
pręt
1 λ
E=
2πε0 R
Ładunki w polu elektrycznym

ładunki w jednorodnym polu elektrycznym
pole jednorodne - E(x, y, z) = const
ładunek dodatni, pole jednorodne skierowane do góry
widok z boku widok z góry

ładunki w jednorodnym polu elektrycznym

Przykłady:
drukarka atramentowa lampa oscyloskopowa
• - kropla atramentu,
G - generator
C - jednostka ładująca (dostarcza
ładunek q)
Do wydruku 1 znaku potrzeba 100
kropek

Dipol elektryczny w jednorodnym polu elektrycznym
siła F :
F+ = F− = qE
momenty siły τ :
τ+ = τ− = qE(d/2) sin θ
τ = τ+ + τ− = qEd sin θ
τ = pE sin θ
⃗
⃗τ = p⃗ × E

Dipol elektryczny w jednorodnym polu elektrycznym
Energia potencjalna: punkt odniesienia (EP = 0) przyjmujemy
dla prostopadłego ustawienia osi dipola do kierunku pola
elektrycznego (θ = 90◦ )
Rθ ustawienie równoległe (θ = 0◦ )
EP = − τ dθ
90◦ EPmin = −pE
EP = −pE cos θ ustawienie antyrównoległe
wektorowo: (θ = 180◦ )
EP = −p · E EPmax = pE

Dipol w jednorodnym polu elektrycznym
Ładunek elektryczny Strumień natężenia pola elektrycznego
Pole elektryczne Prawo Gaussa - forma globalna
Prawo Gaussa Prawo Gaussa - forma lokalna
Prawo Gaussa
Prawo Coulomba jest podstawowym prawem elektrostatyki, ale nie
jest wyrażone w postaci, która pozwalałaby w prostszy sposób
wykonać obliczenia w przypadku występowania symetrii.
Dla prawa Gaussa istotne jest wprowadzenie umownej zamkniętej
powierzchni zwanej powierzchnią Gaussa. Najbardziej użyteczny
jest wybór powierzchni naśladującej symetrię rozważanego
zagadnienia.
Prawo Gaussa
określa związek między natężeniem pola elektrycznego w punktach
na (zamkniętej) powierzchni Gaussa i całkowitym ładunkiem
objętym tą powierzchnią.
ΦE Strumień pola elektrycznego

Strumień wielkości wektorowej przez powierzchnię (np. wektor
natężenia pola elektrycznego)
strumień natężenia pola elektrycznego przez powierzchnię
ΦE = E · S cos θ
⃗
wektor powierzchni S
wartość powierzchni
w każdym punkcie prostopadły
do powierzchni
zwrot - dwie możliwości dla
powierzchni zamkniętych
zawsze na zewnątrz

wielkość wektorowa B, pole powierzchni A

jeżeli powierzchnia nie jest płaska i E⃗ ̸= const, należny lokalnie
obliczyć przyczynki do strumienia ...
dΦE = E · dS = EdS cos θ
... i zsumować
Z Z
ΦE = dΦE = E · dS
S S

Strumień natężenia pola elektrycznego przez dowolną powierzchnię
zamkniętą jest proporcjonalny do całkowitego ładunku zawartego
wewnątrz tej powierzchni.
1 ε0 ΦE = q w próżni
ΦE = q
ε0 Z Z
Z
1
Z ε0 EdS = ρdV
ε0 EdS = ρdV S V
ε0
S V ρ - gęstość objętościowa ładunku
Praktyczne zastosowania prawa

Gaussa – sytuacje fizyczne o
wysokiej symetrii

Praktyczne zastosowania prawa Gaussa

Powierzchnie Gaussa
małe czerwone kwadraty ∆S
Wartości przyczynków od strumienia się
dodająXalgebraicznie zatem
ΦE = ⃗ · ∆S
E ⃗
zmniejszamy
I nasze pola do powierzchni dS
ΦE = E ⃗ · dS⃗
otrzymujemy strumień elektryczny przez
powierzchnię Gaussa

Stwierdzenie
Strumień elektryczny ΦE przenikający przez powierzchnię Gaussa
jest proporcjonalny do całkowitej liczby linii pola elektrycznego,
przechodzących przez tę powierzchnię.
Strumień natężenia pola elektrycznego jest niezależny od kształtu i

wielkości powierzchni Gaussa

Izolowany przewodnik naładowany

Izolowany przewodnik naładowany
Stwierdzenie
Jeśli nadmiarowy ładunek zostaje umieszczony na izolowanym
przewodniku, to ten ładunek przesuwa się całkowicie na
powierzchnię przewodnika. We wnętrzu przewodnika nie ma
żadnego nadmiarowego ładunku.

Rozkład ładunku o symetrii sferycznej (punktowej)
A. rozkład powierzchniowy B. rozkład jednorodny
(przewodnik) (izolator)
powierzchnia Gaussa:
powierzchnie kul współśrodkowych z rozkładem ładunku
1. r > R oraz 2. r < R ▷ E(r) i V (r)

Dla dowolnej powierzchni Gaussa:
⃗ iE
• wektory dS ⃗ są skierowane radialnie na zewnątrz

⃗ = dS r̂
dS
⃗ ∥ dS
E ⃗
⃗ = E r̂ 
E
⃗ jest skierowany do środka ⇒ E < 0)

(jeżeli wektor E
•I wartość wektora ⃗ jest stała (E = const)
E
I I I
E⃗ · dS
⃗ = E r̂ · dS r̂ = EdS = E dS = ES (r̂ · r̂ = 1)
S S S S
q(r)
dla kuli o powierzchni S = 4πr2 z prawa Gaussa: E4πr2 =
ε0
q(r) - ładunek zawarty w kuli o promieniu r

1. r > R ⇒ q1 = q (na zewnątrz rozkładu ładunku)
q 1 q
E1 4πr2 = → E1 = (jak dla ładunku punktowego)
ε0 4πε0 r2
2A. r < R ⇒ q2A = 0 (wewnątrz powierzchniowego rozkładu
ładunku - przewodnik)
E2A 4πr2 = 0 → E2A = 0
2B. r < R ⇒ q2B = ... (wewnątrz jednorodnego rozkładu
ładunku - izolator)
4
Vr πr3 r3
q2B = q = q 43 3 = q 3
VR 3 πR
R
q r3 1 r
E2B 4πr2 = 3
→ E2B = q 3 ▷
ε0 R 4πε0 R

Sprawdzenie ciągłości natężenia pola elektrycznego na granicy
rozkładu ładunku: r = R
1 R 1 q )
E2B (r = R) = q =
4πε0 R3 4πε0 R2 E1 (r = R) = E2B (r = R)
1 q
E1 (r = R) =
4πε0 R2

1 q )
E1 (r = R) =
4πε0 R2 E1 (r = R) ̸= E2A (r = R)
E2A (r = R) = 0

1 R 1 q )
E2B (r = R) = q =
4πε0 R3 4πε0 R2 E1 (r = R) = E2B (r = R)
1 q
E1 (r = R) =
4πε0 R2
)
E2A (r = R) = 0 E1 (r = R) ̸= E2A (r = R)
na granicy jednorodnego rozkładu ładunku natężenie pola

elektrycznego jest ciągłe
na granicy powierzchniowego rozkładu ładunku natężenie pola
elektrycznego jest nieciągłe

Zastosowanie prawa Gaussa - symetria sferyczna ▷
natężenie pola elektrycznego potencjał

Z prawa Gaussa dla ładunku punktowego można otrzymać prawo
Coulomba
prawo Gaussa
⇓
q
I
⃗ ⃗
E · dS = = E4πr2
ε0
S

E =
 1 q
4πε0 r2

F = q E
e 0
1 qq0
Fe =
4πε0 r2
⇓
prawo Coulomba

Przykład 24.4, str. 57, tom III, Jaki jest rozkład pola
elektrycznego?
wewnątrz powłoki, na zewnątrz jak ładunek punktowy

q
E=0 E=k 2
r

Rozkład ładunku o symetrii liniowej E(r) i V (r)
cienki nieskończenie długi naładowany powierzchniowo lub

jednorodnie pręt (λ - gęstość liniowa ładunku)
powierzchnie Gaussa:
powierzchnie walców
współosiowych z
rozkładem ładunku
1. r > R
2. r < R

Występują dwa rodzaje powierzchni:
podstawy walców (Sp ) prostopadłe do osi pręta
powierzchnia boczna (Sb ) równoległa do osi pręta
I I I I
⃗ · dS
E ⃗=2 ⃗ · dS
E ⃗+ ⃗ · dS
E ⃗ =0+ ⃗ · dS
E ⃗
S Sp Sb Sb
I I I I
⃗ · dS
E ⃗= E r̂ · dS r̂ = E · dS = E dS = ESb
Sb Sb Sb Sb
gdzie Sb = 2πrl

Sprawdzenie ciągłości natężenia pola
ciągłość natężenia pola
na zewnątrz rozkładu ładunku elektrycznego na granicy
1 λ jednorodnego rozkładu ładunku
E1 =
2πε0 r
wewnątrz rozkładu ładunku
E2A = 0
1 r
E2B = λ 2
2πε0 R

Zastosowanie prawa Gaussa - symetria walcowa ▷
Symetria liniowa Symetria liniowa
Przykład: powierzchnie Gaussa dla przewodów koncentrycznych

Przykład: wyładowanie atmosferyczne
Jaki jest rozmiar strumienia elektrycznego (promień błyskawicy r)?
liniowa gęstość ładunku
|λ| ≈ 1 · 10−3 C/m
minimalne natężenie pola
elektrycznego (jonizacja
powietrza) E = 3 · 106 N/C
1 λ
r=
2πε0 E
1 C/m
[r] = 2 =m
C /(N·m2 ) N/C
r ≈ 6 m (ok. r∗ =0,5 m)
ε0 = 8, 85 × 10−12 F/m, r∗ - promień świecącego obszaru błyskawicy

Rozkład ładunku o symetrii płaskiej E(r) i V (r)
cienka nieskończenie duża naładowana powierzchniowo lub

jednorodnie płyta (σ - powierzchniowa gęstość ładunku)
powierzchnie Gaussa:
np. powierzchnie walców o
podstawach równoległych
do rozkładu ładunku i
jednakowo odległych od
płaszczyzny symetrii
1. r > R
2. r < R
(mogą być inne bryły np.
prostopadłościany)

Występują dwa rodzaje powierzchni:
podstawy walców (Sp ) równoległe do płyty
powierzchnia boczna (Sb ) prostopadła do płyty
I I I I
⃗ · dS
E ⃗=2 ⃗ · dS
E ⃗+ ⃗ · dS
E ⃗=2 ⃗ · dS
E ⃗ +0
S Sp Sb Sp
I I I I
⃗ · dS
E ⃗= E r̂ · dS r̂ = E · dS = E dS = ESp
Sp Sp Sp Sp

Sprawdzenie ciągłości natężenia pola (płyta nieprzewodząca)
E1 niezależne od odległości -
na zewnątrz rozkładu ładunku pole jednorodne
1
E1 = σ ciągłość natężenia pola
2πε0
elektrycznego na granicy
wewnątrz rozkładu ładunku
jednorodnego rozkładu ładunku
E2A = 0
1 r
E2B = σ
2ε0 R

Zastosowanie prawa Gaussa - symetria płaszczyznowa ▷

Jeżeli powierzchnia przewodnika
nie jest płaska, lokalnie natężenie
pola elektrycznego wynosi:
1
E= σ
ε0
natężenie pola elektrycznego jest

proporcjonalne do gęstości
powierzchniowej ładunku →
większe przy fragmentach
bardziej zakrzywionych

Rozkład ładunku o symetrii płaskiej
→ kondensator
płaski

Dywergencja (źródłowość) pola wektorowego
brak źródła źródło dodatnie źródło ujemne

⃗
Matematycznie źródła funkcji wektorowej f = [fx , fy , fz ]
wykrywamy licząc tzw. dywergencję funkcji zdefiniowana
następująco:
∂fx (x, y, z) ∂fz (x, y, z) ∂fz (x, y, z)

⃗ ⃗
divf (x, y, z) = ∇f = + +
∂x ∂z ∂z
Dywergencja jest skalarem, którego wartość mówi nam o
“intensywności” źródła.

Dywergencja funkcji wektorowej
wielkość skalarna !
f - funkcja skalarna
źródło
F - funkcja wektorowa
ładunek
f = divF⃗ ≡ ∇F⃗ = dodatni
∂Fx ∂Fz ∂Fz ∇·E ⃗ >0
=( + + )
∂x ∂z ∂z
∇F⃗ ̸= 0 - pole źródłowe
Prawo Gaussa (forma lokalna) źródło
dotyczy konkretnego punktu ładunek
przestrzeni ujemny
1 ∇·E ⃗ <0
∇E = ρ
ε0

Dywergencja (źródłowość) pola wektorowego
Sens fizyczny dywergencji dobrze oddaje przykład pola prędkości
⃗v (x, y, z) płynącej wody. Jeśli w pewnym miejscu div⃗v > 0 , to
oznacza, że mamy źródło wody, a wartość dywergencji informuje
nas o masie wody wypływającej w tym miejscu w jednostce czasu.
Twierdzenie Gaussa-Ostrogradskiego
pozwala zapisać dla zadanej w pewnym obszarze funkcji wektorowej
f⃗(x, y, z) relację pomiędzy całkowitym strumieniem tej funkcji
przechodzącym przez pewne powierzchnię zamkniętą S i źródłami
tej funkcji znajdującymi się wewnątrz wybranej powierzchni
I Z
f⃗dS
⃗= divf⃗dV
S V
gdzie V oznacza objętość znajdującą się wewnątrz powierzchni
zamkniętej S

Prawo Gaussa w postaci różniczkowej

Jeśli wewnątrz powierzchni zamkniętej znajduje się ładunek o
gęstości przestrzennej (objętościowej)
Z ρ(x, y, z) to ładunek
całkowity jest równy Q = ρdV .
V

V
⃗= Q = 1
I Z
Wówczas prawo Gaussa ma postać: ⃗ S
Ed ρdV
ε0 ε0
S V

V
⃗= Q = 1
I Z
Ed ρdV
ε0 ε0
S V
Stosują następnieIdla wektora
Z natężenia pola Tw. Gaussa-
Ostrogradskiego: Ed ⃗ S⃗ = divEdV
⃗ otrzymujemy równanie:
ZS V
1
Z
⃗
divEdV = ρdV , które będzie prawdziwe dla dowolnej
ε0
V V
objętości V wtedy i tylko wtedy gdy:

V
⃗= Q = 1
I Z
Ed ρdV
ε0 ε0
S V
Stosują następnieIdla wektora
Z natężenia pola Tw. Gaussa-
Ostrogradskiego: Ed ⃗ S⃗ = divEdV
⃗ otrzymujemy równanie:
ZS V
1
Z
⃗
divEdV = ρdV , które będzie prawdziwe dla dowolnej
ε0
V V
⃗ 1
objętości V wtedy i tylko wtedy gdy: divE(x, y, z) = ρ(x, y, z)
ε0
Prawo Gaussa
Prawo Gaussa w postaci całkowej
⃗= 1Q
I
⃗ S
Ed
ε0
S
gdzie Q - całkowity ładunek znajdujący się wewnątrz powierzchni S
⃗ 1
divE(x, y, z) = ρ(x, y, z)
ε0
dQ
gdzie ρ = stosunek ładunku dQ do objętości dV zawierającej
dV
ten ładunek
Przykładowe zadanie na teście - W9

Dwie nienaładowane, metalowe kule L i M , ustawione na
izolujących podstawach, stykają się z sobą. Do kuli L zbliżamy
dodatnio naładowany pręt, nie dotykając jej prętem. Kule
odsuwamy od siebie a następnie odsuwamy naładowany pręt. W
rezultacie :
A obie kule są nienaładowane

B obie kule są naładowane dodatnio
C obie kule są naładowane ujemnie
D kula L jest naładowana ujemnie a
kula M dodatnio
E kula L jest naładowana dodatnio a
kula M ujemnie
Przykładowe zadanie na teście - W9

Dwie nienaładowane, metalowe kule L i M , ustawione na
izolujących podstawach, stykają się z sobą. Do kuli L zbliżamy
dodatnio naładowany pręt, nie dotykając jej prętem. Kule
odsuwamy od siebie a następnie odsuwamy naładowany pręt. W
rezultacie :
A obie kule są nienaładowane

B obie kule są naładowane dodatnio
C obie kule są naładowane ujemnie
D kula L jest naładowana ujemnie
a kula M dodatnio
E kula L jest naładowana dodatnio a
kula M ujemnie
ZALICZENIE
ZALICZENIE
I-wszy termin:
2022.02.10 , godz. 11.45-13.15, sala CW7,
II-gi termin (poprawa):

2022.02.24 , godz. 9.45-11.15, sala BM430
Źródła materiałów i rysunków

wykorzystano materiały pochodzące z następujących źródeł
D. Halliday, R. Resnick, J. Walker, Podstawy fizyki, tom 1 i 2,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
www.texample.net/tikz/examples/
physics-animations.com
www.physicslab.co.uk
http://home.agh.edu.pl/˜kakol/programy pl.htm
http://www.scar.utoronto.ca/˜pat/fun/
phys23p.sl.psu.edu
www.glenbrook.k12.il.us
en.wikipedia.org
Uniwersytet Würzburg
wykłady z FIZYKI dr hab. D. Stefańskiej z PUT
KONIEC
Dziękuję za Uwagę
Życzenia świąteczne od Fizyka (ENG)
Życzenia na Nowy Rok od Fizyka (PL)

w9 Fizyka Wbmiz Mech PG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

w9 Fizyka Wbmiz Mech PG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fizyka - wykład IX

dr inż. Przemysław Głowacki

Wydział Fizyki Technicznej

ul. Piotrowo 3, BM pokój 539, tel. 665 3222

Rok akademicki 2021/22

Ciało naładowane elektrycznie – zakłócenie równowagi pomiędzy

ładunki równoimienne ładunki różnoimienne

Ustanowienie przewodzącego połączenia między ciałem i

Proces Z.Z. Ładunku Opis

Proces Z.Z. Ładunku Opis

Proces Z.Z. Ładunku Opis

Proces Z.Z. Ładunku Opis

Prawo Coulomba (1785)

prawo Coulomba obowiązuje

Pole elektryczne w punkcie P definiujemy następująco: najpierw wprowadzamy

Linie sił pola elektrycznego

orientacja linii pola elektrycznego –

Pole elektryczne - wytwarzanie

Pole elektryczne - wytwarzanie

maszyna elektrostatyczna Whimshursta

Pole elektryczne - wytwarzanie

Pole elektryczne - wytwarzanie

Ładunek przepływa do włókien - silne pole elektryczne w pobliżu

Pole elektryczne - wiatr elektryczny

Wiatr elektryczny - silne pole

Wyładowanie w powietrzu Wyładowanie w powietrzu -

Pole elektryczne - wytwarzanie

ładunek dodatni ładunek ujemny

Pole elektryczne - wytwarzanie

Pole elektryczne - wytwarzanie

Pole elektryczne - wytwarzanie

kierunek równoległy do osi

Pole elektryczne - wytwarzanie

Pole elektryczne - wytwarzanie

Ładunki w polu elektrycznym

widok z boku widok z góry

Ładunki w polu elektrycznym

Ładunki w polu elektrycznym

Ładunki w polu elektrycznym

Ładunki w polu elektrycznym

Ładunki w polu elektrycznym

ΦE Strumień pola elektrycznego

ΦE Strumień pola elektrycznego

ΦE Strumień pola elektrycznego

Prawo Gaussa - forma globalna

Praktyczne zastosowania prawa

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Strumień natężenia pola elektrycznego jest niezależny od kształtu i

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

⃗ jest skierowany do środka ⇒ E < 0)

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

Prawo Gaussa - forma globalna

na granicy jednorodnego rozkładu ładunku natężenie pola

Prawo Gaussa - forma globalna

natężenie pola elektrycznego potencjał