De wereld Lente 2017, jaargang 62

van het poppenspel

/ / /
Mina Maher: Signalement: Recensies:
In deze editie: Egyp­tische The Carrick Ultima Thule met
poppenspeler Marionettes e.a. De Stroom

pagina 3 pagina 11 pagina 21

1
 Colofon
De wereld van het poppenspel (WP)
verschijnt vier maal per jaar en wordt
uitgegeven door de NVP-UNIMA.
Aan leden van de NVP-UNIMA, waarvan
het e-mailadres bekend is, wordt één
keer per maand een nieuwsbrief toege-
zonden. Ontvangt u die nog niet, neem
dan contact op met de webmaster.
Kopij voor WP zenden per mail naar:
redactie@poppenspelers.nl
Bestuur NVP-UNIMA:
Voorzitter: Alexander Bauwens,
E: voorzitter@poppenspelers.nl
Secretaris: Sigrid de Reus
E: secretaris@poppenspelers.nl
Penningmeester: Ron Holst
E: penningmeester@
poppenspelers.nl
Leden: Koos Wieman, Frouke van
Zomeren en Anke van Vliet.
Cia van der Steenhoven:
Ledenadministratie.
Bibliotheek: Brouwervaart 70
2013 RB Haarlem, tel. 023 - 531 77 13.
Lidmaatschap NVP-UNIMA (NL en B)
€ 56,00 per jaar (incl. WP)
Abonnement WP: € 46,00 per jaar.
Leden/abonnees overige landen:
€ 15,00 extra portokosten
Losse nummers: € 9,00, incl. por-
tokosten
Informatie/aanmelden:
www.nvp-unima.nl of mail:
ledenadministratie@poppenspelers.nl
Redactie:
Martine van Ditzhuyzen hoofd­
redacteur, Tuur Devens eindredacteur,
Ron Holst beeldredacteur
Redactieadres: Carnisselaan 44
3083 HK Rotterdam
Redactieleden: Frans Hakkemars, Freek
Neirynck, Joanne Oussoren, Ruud
Ringers, Koos Wieman.
Vormgeving: Ria Besjes.
Correspondenten: Tuur Devens,
Marla Kleine, Judith Marseille.
ISSN: 1871-4161 / Druk: Drukkerij RAD
Dordrecht Website (NL): www.nvp-uni-
ma.nl internationaal: www.unima.org
Facebook: www.facebook.com/
NVP-UNIMA
Webmaster Nieuwsbrief: Ron Holst,
E: webmaster@poppenspelers.nl
Volgende nummer verschijnt: 21 juni
Deadline kopij: 29 mei
2 Onderweg met... Koos Kneus pag. 25
Inhoud
Foto omslag:
Voorwoord
Watskeburt
Foto Raymond van Olphen
Ten afscheid van haar 32-jarige carrière
stelde Connie de la Mar een boek samen
Beste lezers, over haar werk. Tijdens een interview kijkt
zij terug op een avontuurlijke loopbaan.
Voor u ligt het eerste nummer van De Wat opvalt, zijn haar lef, doorzettingsver-
wereld van het poppenspel van 2017. mogen en grote scheppingsdrang.
We zullen in dit jaar dezelfde koers va- pagina 6
ren als vorig jaar met twee themanum-
mers: talentontwikkeling (verschijnt
eind juni) en poppen voor de camera Nergens is de ridderlijke traditie zo intens
(verschijnt eind december). verweven met de (volks)cultuur als op
Sicilië. Zij omvat niet alleen het stangpop-
Ook blijven de vaste rubrieken Ensuite,
Onderweg met... en de column van penspel, maar ook de professionele vertel-
Koos Wieman onderdelen vormen van kunst, de rijkelijk beschilderde paardenkoet-
ons aanbod. U kunt ook nieuwe ru- sen en cartelloni (theateraffiches).
brieken verwachten. Merel van Gaalen pagina 15
schrijft dit jaar voor elk nummer een
artikel over poppenmanipulatie en in
Signalement, de nieuwe boekenru- Wie op het podium staat, wordt vroeg of
briek, kunt u recensies lezen van wetenschappelijk georiënteerde poppentheater- laat op zijn uiterlijk afgerekend. Zeker in
literatuur uit Nederland en buitenland. deze tijd waarin veel TV-programma’s gaan
over talent. Op het gebied van het bakken
Afgelopen januari verwelkomde het redactieteam een nieuwe eindredacteur.
Onze Belgische correspondent Tuur Devens kwam als vervanger van Paul Custers van vaderlandse bakkerswaren of in het
het redactieteam versterken. In dit nummer stelt hij zich aan u voor. We zijn erg gebruik van ons spreek- en zangorgaan.
blij met zijn nieuwe functie binnen het team, want Tuur is met zijn veelvuldige pagina 19
schrijfervaring een eindredacteur van formaat.
Met aandacht voor kwaliteit, diversiteit en diepgang beginnen we met veel ple- Koos Kneus is geen theater met rijen vaste
zier en enthousiasme aan een nieuw journalistiek seizoen. Wij hopen dat u er, net stoelen, maar een gezellige, ietwat rom-
als wij, veel plezier aan zult beleven.
melige ruimte, waar kinderen op blauwe
Martine van Ditzhuyzen bankjes zitten. Er hangen verkleedkleren,
en voor en na de voorstelling kunnen de
kinderen geschminkt worden.
pagina 21
Inhoud:
Hoe poppen volle grote zalen trekken, dank-
Mina Maher uit Egyte pag. 4
zij stampende combinatie van beat, rap en
Interview Connie de la Mar pag. 6
dans. Het lijkt een manier om een groter
Ensuite pag. 9 publiek te laten kennismaken met poppen.
Mime en Poppenspel pag. 12
Altijd op zoek naar bijzondere verbanden
Signalement: The Chivalric Folk Tradition pag. 15 stuitte ik nu op Watskeburt?! de musical.
pagina 23
The Carrick Marionettes pag. 16
Theater der Dinge pag. 17
Column Koos Wieman pag. 19 Mijnheer Beer en de Woeste Wolven, de
Tuur stelt zich voor pag. 20 nieuwste productie van het Vlaamse Tieret,
Recensies: Watskeburt?! pag. 21 is een feestelijke poprevue geworden
Ultima Thule: De stroom pag. 22 met muziek, acteerspel, dans en figuren
Theater Tieret: Mijnheer Beer bespeeld door één of twee manipula­toren:
Vik Noens en Joost Van den Branden.
en de Woeste Wolven pag. 23
pagina 26
3
 De Arabische taal vormt in Egypte bijvoorbeeld een handicap
om toegang te krijgen tot uitgeteste voorbeelden én themati-
sche wereldliteratuur. Die zijn wel ter beschikking in het Frans,
Engels, Duits, Japans, maar niet in het Arabisch. Ook is er een
gebrek aan distributie van (hand)boeken. Dat euvel heeft men
in Latijns-Amerika wel verholpen: het Centro de Titeres van
Concha de la Casa in de Baskische stad Bilbao en de meeste
nationale UNIMA-centra in Zuid- en Midden-Amerika zorgen
voor vertalingen, publicaties en verspreiding.
In de grote soek van Luxor
Een confrontatie ter plaatse dringt zich op. Plaats van het
gebeuren: een op het vroegere bloeiende wereldtoerisme
gerichte, licht westers geïnspireerd terrasje in de grote soek
van Luxor. Hoofdrolspeler: de 23-jarige poppenspeler Mina
Maher, die zijn artistieke vaardigheden vooral aanwendt in
zijn ‘poppentheater met een missie’. Méér bepaald binnen de
tweede religieuze bevolkingsgroep van het land, de Koptische
christenen. Ze maken met hun 3.000.000 aanhangers zowat 8
procent uit van de bevolking van het land van de piramiden
en de graftomben. Ze hebben hun eigen kerken en kerkjes
met daaraan verbonden een soort parochiale culturele centra.
Daar worden vorming en ontspanning aangeboden. Er gaat
veel aandacht naar sociaal minder gesitueerde bevolkings-
groepen en naar personen met een handicap. Daar speelt
Mina Maher in het kleine stadje Qena (88 km ten noorden van
Luxor) wekelijks met zijn poppen bijbelverhalen, adaptaties
van wereldliteratuurwerken en eigen verhalen.
Hij wil dolgraag van die hobby zijn beroep maken. (Dat is iets
wat de meeste poppenspelers willen, ook in de rest van de
wereld). Hij schreef zich daarom in aan de Faculteit Kunsten
van de South Valley University in Luxor, zowat twee uur
treinen verderop. Zijn zeer aantrekkelijke lerares scenografie,
Mona Saad, vergezelt hem graag bij het openluchtgesprek
midden op de Arabische straatmarkt en is ook broodnodig als
tolk en referentiekader. Ze heeft indertijd een scriptie geschre-
ven over Peter Schumann (Duitsland/USA), het Bread and
Puppet Theatre en de impact van het politieke straattheater
met figuren. Ze loopt er creatief en kleurrijk gekleed bij, heeft
de hoofddoek modieus vervangen door een soort muts en
praat over alle onderwerpen actief mee. Bij de vraag of er op
Mina Maher, poppenspeler uit Egypte met Mona Saad, zijn lerares scenografie haar school ook naar levend model geschetst wordt, ant-
woordt ze met een bijna gecontroleerde blos. Haar talenken-
nis heeft haar toegang verleend tot buitenlandse grootmees-
ters in het genre én in de plastische kunsten in het algemeen.
Egyptische poppen-
Keizer Kuzco
Mina Maher koos als eindwerk voor het ontwerp en het
spelconcept van de Disneyproductie The Emperor’s Groove’
(2000), in het Nederlands beter bekend als Keizer Kuzco. Of
speler met een missie
hij de rechten aanvroeg en kreeg bij Disney Productions? Hij
beantwoordt de vraag met een glimlach, maar het antwoord
is er niet minder duidelijk door. Een sluitend systeem van
auteursrechten bestaat in Egypte immers niet. Men is ervan
overtuigd dat het verwijzen naar de oorspronkelijke auteurs
Freek Neirynck meer dan voldoende is, en er dus geen diefstal gepleegd
Foto’s AnneLies Rogier wordt door hun ideeën te gebruiken. Nu ja, bij het overgrote
deel van zijn ‘producties’, de op de Bijbel geënte stories, kan
hij de oorspronkelijke auteurs toch niet vergoeden. In elk ge-
val hebben Marcus, Johannes, Lucas en Mattheus de voorbije
Niet zelden zoeken (jonge) poppenspelers in Afrika naar modellen die Europa en bij uitbrei- tien jaar dat hij hun ideeën leende, nooit gereageerd. Bij zijn
afstudeerproject hoorde ook het dramaturgisch aspect, maar
ding de Westerse en Oostere Wereld al eeuwenlang verworven hebben op het vlak van daarvoor zijn in Egypte geen gespecialiseerde leraren. Hij
figurentheaterexpressie. De honger naar die wereldwijde diversiteit en ervaring kan moei- hield zich aan de basisverhaallijn en ook grotendeels aan de
originele personages, maar interpreteerde ze toch her en der.
lijk gestild worden. Hun artistieke zucht naar een zo rijk en gevarieerd mogelijk gamma aan Zo werd de heks een man “om het traditionele rollenpatroon
te doorbreken”, vertelt hij.
speeltechnieken, stijlen en innovaties is ook enorm groot. Maar daaraan kan niet meteen Keizer Kuzco is, zo lezen we op Wikipedia, het verhaal van de
4 voldaan worden. Hoe komt dat? jonge, ambitieuze en uiterst egoïstische keizer van een fictief
land binnen de Inca-beschaving. Hij wil het dorp van boer
Pacha inpalmen en slopen om er zijn zomerpaleis, Kuzcotopia,
te bouwen. Maar Yzma, de oude raadsdame van Kuzco, is uit
op macht en wil hem door vergiftiging uit de weg ruimen.
Haar hulpje Kronk verwisselt evenwel ongewild het gif met
een toverdrankje dat Kuzco verandert in een lama. Yzma geeft
het bevel om Kuzco in een zak te ontvoeren. Maar Kronk kan
het niet aan en verliest de zak met Kuzco erin in het dorp van
Pacha. Als Kuzco daar wakker wordt eist hij dat Pacha hem
terugbrengt naar het paleis. De boer wil dat alleen doen als
Kuzco zijn bouwplannen voor Kuzcotopia opgeeft. Kuzco
weigert en vlucht. Hij wordt onderweg aangevallen door een
groep jaguars, maar opnieuw wordt hij gered door Pacha.
Kuzco schijnt nu toch op het voorstel van de landbouwer in te
gaan. Hij doet het uiteindelijk alleen maar omdat Yzma - die
ondertussen de macht overnam in het paleis - bij een tweede
mislukte vergiftigingspoging zelf veranderde in een kat. Eind
goed al goed: Kuzco en Yzma besluiten samen een scouting-
groep te gaan leiden. (sic).
Leermeesters
Mina monteerde zijn versie met zelfgemaakte draadpoppen.
Enkele jaren geleden kreeg hij daarin een opleiding in de
hoofdstad Caïro bij de plaatselijke professionele poppenspe-
ler - hij noemt hem zijn ‘meester’ - Gamal El Mogy, die hem
ook in contact bracht met Bernd Ogrodnik van het IJslandse
nationaal poppentheater(centrum), artistiek globetrotter en
die voor zijn (ook pedagogisch) werk in het figurentheater
bekroond werd met internationale prijzen die onder ande-
re Michael Meschke (Marionettenteatrn Stockholm) en Jim
Henson (The Muppets) ook kregen. De jonge kunstenaar
betreurt dat hij in zijn geboorteland niet méér de kans krijgt
om met gerenommeerde en getalenteerde buitenlandse
artiesten te werken en hij kijkt uit naar de inspanningen van
zijn landgenoot Mohammed Fawzy en diens plannen voor
internationale figurentheaterfestivals in Caïro. Zelfs interes-
sante initiatieven, meestal geleid door buitenlanders op het
Afrikaanse continent, zoals de vormingsprojecten tegen aids
van Gary Friedman in Zuid-Afrika en de uitstekende trainin-
gen van poppenspelers voor ludieke informatiecampagnes in
het hinterland van het
KIPT (Kenya Institute
for Puppet Theatre)
zijn niet tot Op-
per-Egypte doorge-
drongen. Zowel Mina
als Mona noteren
vlijtig als ze dat voor
het eerst uit mijn
mond vernemen.
Wat zijn
toekomst­plannen?
Momenteel plant
hij, consequent met
zijn uitgangspunt,
met zijn eerste grote
(examen)productie,
een toernee langs
weeshuizen die in
Egypte gerund wor-
den door zijn geloofs-
gemeenschap. Het
werk in kerken en in
Koptische vormings-
centra zal er niet on-
der lijden, want, hoe
beroemd hij ook mag
worden, hij wil zijn
roots niet verraden.
 Haar lichaam protesteerde te veel, zegt Connie de la Mar, aan
het begin van ons gesprek. De fysieke inspanning die het spe-
len van haar poppenvoorstellingen vergde was niet meer op
te brengen, te vaak ‘frozen shoulders’. Daarbij veranderde in
2011 ook het cultureel klimaat drastisch. De financiële steun
van de gemeente Den Haag dreigde te eindigen.
Als zij had willen doorgaan betekende dat, dat zij op de kwali-
teit van haar voorstellingen had moeten inleveren, bekent zij
in een interview met Den Haag Centraal uit 2012. En dat wilde
zij niet. Dus stopte zij bijna vijf jaar geleden met haar passie.
Na jaren van maken en spelen liet zij maar liefst 23 poppen-
theaterproducties achter. Achteraf voelt het goed, zegt zij: “Ik
ben op mijn hoogtepunt gestopt.”
Nu pas beseft zij hoe zwaar de laatste periode van haar carriè-
re was, want pas na vier jaar krijgt zij weer energie om dingen
in het theater (advies aan jonge makers en kijken naar voor-
stellingen) te ondernemen. Zij is net verhuisd naar een mooi
appartement vlak bij Madurodam in Den Haag. Daar zitten we
in de woonkamer aan een lange tafel. Een grote glazen pui
geeft uitzicht op duin, bos en een mooie tuin met struiken en
borders waar zij graag in tuiniert. En er is een boek. De laatste
jaren heeft zij zich beziggehouden met samenstelling en pu-
blicatie in eigen beheer van een boek over haar werk: Connie
de la M Poppentheater, De la Mar Poppentheater 1980-2012.
Het is een historisch document, prachtig vormgegeven door
ontwerpers Pot & van der Velden. Een echt koffietafelboek.
Het bevat talloze mooie paginagrote foto’s van haar poppen
en voorstellingen, interviews met collega’s en betrokkenen,
krantenartikelen en recensies. De chronologische opzet geeft
een mooie indruk van de artistieke ontwikkeling van Connie
de la Mar.
Connie de la Mar: Een heer van wol.
Connie de la Mar:
“Jong publiek meenemen
in de magie van het theater,
dat is mijn passie” Martine van Ditzhuyzen
Ten afscheid van haar 32-jarige carrière stelde Connie de la Mar een boek samen over haar
werk. Tijdens een interview kijkt zij terug op een avontuurlijke loopbaan. Wat opvalt, zijn haar
lef, haar doorzettingsvermogen en haar grote scheppingsdrang.
6 Connie de la Mar In de voorstelling Muis & Co.
Van twee naar een
In 1980 begint Connie de la Mar als Poppentheater Wel-
lus-Nietus. Passend bij de tijdgeest maakt zij met collega José
van der Steen maatschappijkritische voorstellingen met hand-
poppen voor kinderen en volwassenen. De naam ‘Wellus-Nie-
tus’ is niet zomaar gekozen want de voorstellingen pogen om
thema’s als discriminatie en emancipatie van twee kanten te
belichten. In Voorschoten krijgen de twee poppenspeelsters
snel een eigen houten bouwkeet. Daar richten zij zich vooral
op het maken van familie- en jeugdvoorstellingen die goed
worden bezocht. Vijf jaar later betrekken zij het Cultureel
Centrum van Voorschoten. Door het aanhoudend succes
en het snelgroeiende aantal gespeelde voorstellingen op
tournee, barst Wellus-Nietus uit haar voegen. Inmiddels is van
der Steen gestopt en de la Mar speelt alleen. In 1995 toont de
gemeente Den Haag interesse en biedt het poppentheater
huisvesting in Theater de Regentes. Wellus-Nietus wordt De
la Mar Poppentheater. De la Mar trekt nu nieuwe spelpartners
aan. In 2008 krijgt het poppentheater landelijke erkenning
van het Fondspodiumkunsten in de vorm van een subsidie
voor de voorstelling Keetje, en daarna ook voor volgende pro-
ducties. Haar poppentheater blijft in De Regentes onderdak
houden tot het einde in 2012.
Streven naar perfectie
In de loop der jaren is de theatertaal van Connie de la Mar
flink van vorm veranderd. Omdat haar poppenkast zich bin-
nenstebuiten keert door zich steeds meer als decor te trans-
formeren, treedt De la Mar in Platvoetje (1997) als manipulator
voor het eerst de theaterwerkelijkheid binnen. Ook haar
poppen veranderen. Van handpoppen worden ze geraffineer-
de personages die zichtbaar bespeeld worden en acteurs als
tegenspelers krijgen.
7
 Vanaf het jaar 2000 komen technologische middelen de een-
voud van het poppenspel aanvullen. De laatste jaren gebruikt
de la Mar videoprojecties, live camerabeelden en augmented
reality in haar theatertaal. “Met de technologie was het vaak
vallen en opstaan. Beeldende kunst is altijd een van mijn
grote inspiratiebronnen geweest en beelden transponeren in
het digitale medium fascineert mij,” legt zij uit.

Overigens schuwde zij het niet om samenwerkingen aan te

gaan met theaterpersoonlijkheden: Erik Vos van Toneelgroep
de Appel, dramaturge van het Ro Theater Corien Baart, de
lichtontwerper van het Nederlands Danstheater Joop Caboort
en schrijver/regisseur Hans van den Boom van het voormalige
Stella Den Haag hielpen om de voorstellingen naar een steeds
hoger plan te tillen. “Ik moest altijd over mijn bescheidenheid
heen stappen om moed te krijgen om die mensen te benade-
ren. Maar mijn drang om kwalitatief steeds betere voorstellin-
gen te maken was groter.”

Verlies en afscheid
Als ik Connie vraag of zij thema’s kan benoemen die steeds in
haar voorstellingen terugkomen, zegt ze: verlies en afscheid.
Door het verlies van dierbaren vroeg in haar leven, is zij altijd
met dit onderwerp bezig geweest. Het maken van het boek
is voor Connie wellicht een manier geweest om afscheid te
nemen van haar passie. Haar scheppingsdrang kan ze nu wel
in de tuin kwijt, zegt zij glimlachend. “Daar ben ik ook met
vormen en kleuren bezig. En met het scheppen van leven...”

Het boek Connie de la M Poppentheater, De la Mar Poppentheater 1980-2012 Jupiter en Philemon door Colla Marionette Company
is te bestellen bij Conniedlm@ziggo.nl. Twee versies: De limited edition (175
euro) en de paperback (50 euro) allebei voorzien van twee dvd’s: de voorstel-
ling Zoek en een videoarchief.

Ensuite

De Poppenopera Ruud Ringers

Podium Witteman aan het begin van de zondagavond is nou zo’n programma waar ik graag
naar kijk. Zo kwam het dat op ik op 12 februari aangenaam verrast werd door een optreden
van het Amsterdams Marionettentheater dat een gedeelte uit Die Zauberflöte vertoonde,
met name de eerste ontmoeting tussen Papageno en Papagena die elk al schommelend ten
tonele werden gevoerd. Een klein ensemble muzikanten zorgde voor de muziek. Michael
Wilmering en Alexandra Flood namen de zangpartijen voor hun rekening. Het plezier spatte
ervan af! Jammer dat het betoverende fragment nog geen drie minuten mocht duren maar
het gaf in zo’n korte tijd een hele goede indruk van hoe de voorstelling er in zijn geheel uit
De voorstelling Het Verfmannetje kon zien.
8 van Connie de la Mar 9

En dan te bedenken dat ik wel in verre buitenlanden theaters
bezoek waar opera’s met marionetten worden vertoond maar
nog altijd niet in Amsterdam ben geweest. Het komt omdat je
denkt: dat komt later nog wel een keer, maar intussen weet ik
beter. Hoog tijd om naar Amsterdam te gaan om me te laten
meeslepen door Hendrik Bonneur en zijn gezelschap.
Eric Satie en Genoveva van Brabant
Bij Podium Witteman werd een bewerking van een opera
van Mozart gespeeld die niet speciaal voor marionetten is
geschreven, maar zodra je je even in het onderwerp verdiept,
blijkt dat er toch enkele andere componisten zijn geweest
die dat wel gedaan hebben. Mijn kennis reikte tot nu toe niet
verder dan de ‘opera pour marionettes’: Geneviève de Brabant
van Eric Satie. Ik heb ooit nog eens een lp gekocht waar deze
opera op staat met het vaste voornemen daar nog een keer
een mooie voorstelling van te maken. Er moeten ergens nog
schimmen liggen die ik daarvoor bestemd had, want Satie
bedoelde met zijn ‘marionettes’ eigenlijk schimmen. Gelukkig
hangt het niet alleen van mij af of deze opera nog eens wordt
vertoond en op internet zag ik tot mijn vreugde dat Theater
Toone deze ‘opera comique’ in drie bedrijven al wel eens heeft
gespeeld op een Siciliaans festival. Dat lijkt me een uitgelezen
oord voor dit verhaal daar het immers speelt in de tijd van
Karel Martel, de grootvader van Karel de Grote, die ten strijde
moest trekken tegen de Moren die vanuit Spanje het Fran-
kische Rijk binnendrongen. Het is een onderwerp bij uitstek
voor de Siciliaanse marionettentheaters waar de Karolingische
romances nog altijd populair zijn.
Paltsgraaf Siegfried wordt opgeroepen om de Saracenen een
lesje te leren en hij vertrouwt zijn vrouw Genoveva toe aan zijn
Genoveva van Brabant door Theater Toone
10
dienaar en vriend Golo die heimelijk verliefd op haar is. Genoveva
gaat echter niet op zijn avances in. Daarop schrijft Golo aan Sieg-
fried dat zijn vrouw hem ontrouw is waarop de graaf opdracht
geeft zijn vrouw en haar tweejarige zoontje te verdrinken, maar
de beul die dit moet uitvoeren laat hen achter in een grot in de
Ardennen. Daar vindt Siegfried ze zes jaar later terug, door dit
wonder gelooft hij in haar onschuld en hij neemt haar weer mee
naar huis. Dat het met Golo slecht afloopt, laat zich wel raden.
Het libretto voor deze poppenopera had Satie, naar eigen
zeggen, verloren in de bus maar werd na zijn dood in zijn huis
teruggevonden door Darius Milhaud. Zelf krijg ik niet de in-
druk dat het nog vaak op het programma staat van operage-
zelschappen. Het heeft eigenlijk ook lang geduurd voor het
voor het eerst werd opgevoerd in de oorspronkelijke vorm, op
13 april 1983 in het Teatro La Fenice in Venetië. Satie zelf heeft
het niet meer mogen meemaken.
Kapellmeister Haydn
Alweer wat langer geleden heeft ook Joseph Haydn zich met
deze muziekvorm beziggehouden en koos een keer voor het-
zelfde onderwerp als Satie. In de lijst van zijn werken worden
opera’s voor marionetten genoemd waarbij Genovevens vierter
Theil meteen in het oog springt. Helaas is de muziek daarvan
verloren gegaan door een brand in het operahuis van de
Esterházy’s waar Haydn Kapellmeister was, en dat lot heeft de
meeste van zijn poppenopera’s getroffen, zoals Der Hexensab-
bas, Didone Abbandonata en Der krumme Teufel. Dat is reuze
jammer want ik had natuurlijk graag nog eens Die bestrafte
Rachbegierde of Der neue krumme Teufel gezien want al deze
opera’s waren een groot succes aan het hof van de Esterházy’s
in Eisenstadt. In het paleis was een echte hofopera waar haast
dagelijks voorstellingen te zien waren maar bovendien vond
Caligula door Le Poème Harmonique
je er ook nog een marionettentheater, dat Prins Nikolaus Es-
terházy in 1773 bij zijn zomerpaleis liet bouwen, speciaal voor
de poppenopera’s van Haydn. Behalve deze opera’s voerden
de poppen ook komedies en sprookjes op ter vermaak van
het vorstelijk publiek.
Van historisch belang was dat keizerin Maria Theresia van
Oostenrijk in september 1773 een bezoek bracht aan Nikolaus
Esterházy bij welke gelegenheid zij de poppenopera Philemon
en Baucis bijwoonde. Na afloop zei ze dat de poppen de beste
acteurs waren die ze ooit had gezien.
Een ouderpaar rouwt om de dood van hun zoon en diens ver-
loofde. Ondanks hun verdriet bieden zij toch onderdak aan twee
vreemdelingen, Jupiter en Mercurius in vermomming (de goden
hebben een gesproken rol in de opera). Geroerd door het verdriet
en de goedheid van het ouderpaar brengen de goden de kinde-
ren weer tot leven. Het verhaal is afkomstig uit de ‘Metamorfosen’
van Ovidius, een boek dat bewezen heeft stof genoeg te bevatten
voor tal van kunstwerken.
Pagliardi in Venetië
Caligula, de zoon van Germanicus, komt aan de macht na de
dood van Tiberius. Hij geeft zich over aan wellust en wil zijn
echtgenote Césonie verstoten. Zij geeft hem tijdens een banket
een liefdesdrankje dat hem gek maakt waarna hij verliefd wordt
op de maan waaraan hij allerlei offers brengt. Zoals het een
echt melodrama betaamt, wordt hij aan het eind van het liedje
gedood door de Pretoriaanse garde.
Deze geschiedenis vormde de inspiratie voor de opera in
drie bedrijven voor marionetten van Giovanni Maria Pagliardi
(1637-1702) naar een libretto van Domenico Gisberti. Niet
meteen een componist die tot de kennissenkring behoort,
maar het Franse barokensemble Le Poème Harmonique, dat
eerder speelde op het Festival voor Oude Muziek in Utrecht,
heeft Pagliardi onder het stof vandaan gehaald om samen
met Siciliaanse poppenspelers een opvoering te geven in
Venetië waar deze opera in 1672 voor het eerst werd uitge-
voerd in het theater Santi Giovanni e Paolo. Op YouTube zijn
daarvan enkele fragmenten te zien waarbij het me stoort dat
de poppenspelers zichtbaar op het toneel staan en met hun
Ensuite
manipulaties de aandacht afleiden van de poppen. De magie
van de poppenopera schuilt voor mij in de ervaring dat de
poppen in je verbeelding levensgrote figuren worden om pas
na afloop te ontdekken dat ze amper 80 cm groot zijn. Met
die grote zwartgeklede mannen die op het kleine toneel rond
staan te dansen gaat die magie - voor mij althans - verloren.
De Falla en Don Quixote
In 1919 bestelde Winnaretta Singer, Amerikaans erfgename
van het Singer-naaimachine-fortuin, bij Manuel de Falla een
opera die in haar salon zou kunnen worden opgevoerd met
gebruikmaking van haar eigen poppentheater. Het werk met
de titel El retablo de Maese Pedro werd voltooid in 1923 en het
gegeven is een episode uit Cervantes’ Don Quixote waarin een
poppentheater een belangrijke rol speelt.
Het spel dat daarin wordt vertoond gaat over Melisendra, de
vrouw van Don Gaiferos, die is gevangen genomen door de
Moorse koning Marsilio. Ze wordt bevrijd door haar man, maar
wanneer zij door de Moren worden achtervolgd grijpt Don
Quixote, meegesleept als hij wordt door de voorstelling, persoon-
lijk in en maakt de Moren een kopje kleiner zoals het een waar
christenridder betaamt.
De Falla had de bedoeling deze opera van nog geen dertig
minuten uit te laten voeren door uitsluitend poppen en dat
de poppenkast van Maese Pedro een spel in een spel zou zijn
waarbij grote poppen de hoofdrollen van Pedro, Don Quixote
en het publiek zouden spelen. Samen zouden zij dan kijken
naar een kleinere poppenkast waarin de voorstelling met
Melisendra en Don Gaiferos zou worden vertoond. De zangers
zouden in de orkestbak blijven, onzichtbaar voor het publiek.
Later zag hij er van af en stonden de zingende hoofdrollen op
het podium voor het theatertje van Meso Pedro.
Op 23 maart 1923 was de première in Sevilla en drie maanden
later werd de opera voor het eerst opgevoerd in Parijs. Daar
ben ik dus veel te laat voor, maar Amsterdam dat lukt nog wel
een keer!
11

Raakvlakken tussen
Mime en Poppenspel
Poppen- en objecttheater en
mime (en eigenlijk ook locatie-
theater) hebben veel raakvlakken
met elkaar. Het beeld is meestal
de bepalende factor, de makers
tonen en laten de verbeelding
aan het publiek, en ook in het
werkproces zijn er veel paralel-
len te vinden. Merel van Gaalen
studeerde aan de mime-opleiding
van de Amsterdams Hogeschool
voor de Kunsten en werkte na
haar studie veelvuldig in het
beeldend jeugdtheater. Zij be-
licht in een paar artikelen enkele
raakvlakken tussen mime en het
poppen- en objecttheater.
Wat is mime?
Mime, ik durf me niet te wagen aan een definitie van wat
het is, daar zijn al zolang ik weet discussies en verschillen in
interpretatie over. Ik vond het zelf wel verhelderend om te
weten dat het ooit diende als een soort van gymnastiek voor
acteurs. Etienne Decroux, de grondlegger van de mime, zag
zoveel zeggingskracht in het lichaam en de beweging dat het
een eigen discipline is geworden.* De Mime Corporel zoals
hij dat heeft uitgevonden, is een bijna geometrische studie
van bewegingen en poses van een lichaam. In de ‘pure’ mime
lessen zoals ik ze een jaar heb mogen volgen (onder andere
van Will Spoor in samenwerking met Peter Ruiter) werd
er eindeloos gestudeerd op bewegingssequensen als
de discuswerper, la marche contre le vent en la tour
Eiffel. Allemaal etudes met mooie Franse namen die je
in zijn geheel moest leren uitvoeren, maar die beston-
den uit bouwstenen, de zogenaamde articulaties, om
zelf mee door te bouwen. Als je eenmaal begreep wat
de zeggingskracht van een lichaam of een beweging
was, maakte je er je eigen verhaal mee. Toen ik op de
opleiding zat, lag de nadruk niet zozeer op deze tech-
nieken, er werd meer gewerkt aan het theatrale instinct.
Er waren een paar mensen die dicht bij het ambacht
bleven, bij het exact uitvoeren van etudes en perfecte
bewegingen. Maar dat was niet populair, het leek te
12 veel op pantomime waarbij duidelijk gearticuleerde
Merel van Gaalen
bewegingen een anekdote of een verhaal vertellen, en dat
was voor velen niet artistiek genoeg.
Op de mimeschool wilde ik zelf graag jeugdtheater maken
met de ingrediënten slapstick, absurde humor, rauwe randjes
van het leven en poëzie. Ik raakte al snel verdwaald in het
poppen- en objecttheater en ben daar nooit meer wegge-
gaan. Sinds 2001 geef ik met regelmaat les aan professionele
en semiprofessionele acteurs en poppenspelers: lessen in spe-
len en maken vanuit beweging en beeld. Lessen gebaseerd
op elementen uit de mime en uit de commedia dell’arte.
Poppenspel en mime vullen elkaar namelijk heel goed aan. De
geometrische ontleding van beweging komt bij een acteur
soms kunstmatig over, bij poppen helpt deze studie juist om
bewegingen ‘natuurlijk’ te maken. En voor acteurs wordt de
zeggingskracht van louter beweging vaak duidelijker als ze
zien hoe dit werkt bij een pop. Vanuit deze wisselwerking
tussen spel, beeld en beweging belicht ik in deze artikelen-
reeks een aantal raakvlakken tussen mime en het poppen en
objecttheater. Als eerste kijken we naar de ruimte. De ruimte
rondom de pop.
De ruimte als medespeler
In het (tekst)toneel is de ruimte van de acteur vaak het decor
waarin een mise-en-scène aan de tekst wordt toegevoegd.
In de mime is de ruimte waarin zich de performance zich
afspeelt vaak het beginpunt. Net als bij locatietheater wordt
eerst gekeken wat een ruimte zelf al ‘doet’ en welke theatrale
beweging je daar tegenaan wilt zetten. Als je dit vergelijkt
met poppenspelers dan heb je makers die beginnen bij het
verhaal en daar de vormgeving (decor, pop en beweging) bij
zoeken en je hebt mensen die beginnen met een materiaal of
met het maken van een pop en daarmee op onderzoek gaan.
Hier zijn natuurlijk duizenden overlappingen en variaties op
mogelijk en regelmatig komen beide wegen tot een vergelijk-
baar eindresultaat, maar het beginpunt en de manier waarop
je onderzoekt is net even anders.
Om de ruimte te bepalen heeft theater een (kijk)kader nodig.
In de traditionele poppenkast is het kader onmiskenbaar
en duidelijk, de kast is de omlijsting waarbinnen de wereld
van het poppenspel zich ontvouwt. Het kader helpt bij de
Op een TV scherm is de omlijsting duidelijk, evenals bij het ouderwetse lijsttoneel.
Docent poppen-
zogenaamde ‘suspension of disbelief’. Door dit kader wordt de
rest van de wereld als het ware - tijdelijk - buitengesloten, hier en objecttheater
gelden de wetten en regels van dit spel. Bijvoorbeeld poppen
die tot leven komen, dieren die praten, Jan Klaassen die de
dood te slim af is, enzovoort. We geloven voor de tijd van de Merel van Gaalen is als docent
voorstelling dat datgene wat zich binnen het kader afspeelt verbonden aan de opleiding
‘waar’ is. poppen en objecttheater van
het Haags Theaterhuis. Zij
Maar veel poppenspelers spelen tegenwoordig zonder kast werkte als docent en regisseur
en ook andere theatervormen worden steeds minder omlijst bij poppentheater­werkplaats
zoals de vlakke vloer en het locatietheater in open ruimte. de Proeve en speelde bij onder
Het publiek wordt zodanig geplaatst dat ze de voorstelling andere Theater Terra, Virga
goed kunnen zien. De spelers maken dan wel gebruik van Lipman en Unieke Zaken.
een denkbeeldig kader. Je plaatst als speler een soort onzicht-
baar scherm tussen jou en het publiek. Als het ware je eigen
filmscherm waardoor je publiek naar je voorstelling kijkt. Dit op plekken als 3/4 van de voorrand of 5/8. Handpoppen in
denkbeeldige scherm is flexibel, het kan op locatie zo groot een kast worden vaak tegen de voorrand van de poppenkast
zijn als een huis of je kunt het heel klein maken als je een stuk- bespeeld, dit heeft meestal meer met de zichtlijn dan met de
je voor één persoon speelt. Je kunt door het kader de beste compositie te maken.
positie bepalen ten opzichte van het publiek, maar je kunt
er ook mee spelen en het scherm bijvoorbeeld ‘meenemen’. In het oude toneel was het vloeroppervlak vanwege het licht-
Groter of kleiner maken of rond: bijvoorbeeld als je naar alle plan verdeeld in twee vlakken: het eerste plan, de strook voor-
kanten tussen publiek speelt. Het gebruikmaken van heldere aan op het toneel, daar stonden de hoofdrolspelers en speel-
lijnen in dit scherm of kader ondersteunt het spel. Als je het den zich de belangrijkste scenes af. Achteraan was het tweede
podium als denkbeeldig scherm of kader ziet, kun je je waar- plan: de plaats voor de mindere goden. De uitdrukking ‘Iets of
schijnlijk ook beter voorstellen wat voor plaatje het publiek te iemand op het tweede plan stellen’ komt hier vandaan, op het
zien krijgt. En ook helpt het bij het bepalen van de zichtlijnen. tweede plan komen de mensen met minder verantwoorde-
lijkheid of zaken die minder belangrijk zijn. In een poppenkast
is er meestal weinig ruimte om in de diepte te spelen, maar bij
tafeltheater of op een vlak met grotere poppen is de diepte
ook een element om mee te componeren. Het poppen- en
objecttheater is driedimensionaal en in de Mime Corporel
worden drie (denkbeeldige) richtingen beschreven:
Het denkbeeldige scherm
Meestal gebeurt het kaderen al intuïtief, zeker bij poppenspel,
kleinere poppen worden vaak op een tafel bespeeld, waar-
door de leefwereld door het speelveld begrensd wordt. Voor
acteurs en (mens)grote poppen geldt vaak de begrenzing
van het decor. Zonder deze begrenzing ontstaat er snel een
richtingloosheid en daardoor onduidelijkheid in het spel.
de verticale richting
van boven naar beneden
van beneden van boven
De wereld binnen een kader
Richting in de ruimte
In het kader, ofwel op het speelvlak, kies je positie waar de
pop staat ten opzichte van het publiek, ten opzichte van
andere poppen, ten opzichte van de poppenspeler of ten op-
zichte van het decor. Een pop heeft meestal een favoriete plek
en pose in de kast of in het kader. Het is het rustpunt waar- de horizontale richting
vanuit de pop alles kan doen. Net als in de schilderkunst is het van rechts naar links
positioneren van de pop precies in het midden niet de meest van links naar rechts
boeiende optie. Net naast het midden is meestal spannender, 13
 The Chivalric Folk
Tradition in Sicily

Signalement
Judith Marseille

The Chivalric Folk Tradi-

En de diepterichting: van achter naar voren of van voor naar achter.
tion is in strikte zin geen
nieuw boek. Door twee
Ja, en wat heb je daar dan aan? Bij velen is het gebruiken van eerdere publicaties, res-
de grootte van een ruimte wel bekend als theatraal middel.
Een kleine pop in een grote monumentale ruimte versterkt pectievelijk uit 1999 en
de kwetsbaarheid van de pop of maakt de ruimte indrukwek- 2003, samen te voegen,
kender. Als je als een mimer nadenkt over de pop in de ruimte
en over het effect dat de ruimte op de pop of de pop op de te actualiseren en uit het
ruimte heeft, kun je met de denkbeeldige richtingen of hulp-
lijnen het spel en de beeldcompositie op meerdere manieren
Italiaans naar het Engels
versterken. Wat doet de ruimte nog voor de pop in beweging te vertalen, heeft Marcel-
komt, is het een rustig beeld of is het juist chaotisch?
la Croce haar werk nu wel
Op welke plaats is de pop het sterkst, op welke het meest voor een breder publiek
kwetsbaar? Kan ik door de pop tijdens een tekst langzaam te
verplaatsen de betrouwbaarheid van zijn woorden in twijfel toegankelijk gemaakt.
trekken? En welke richting moet de pop dan opgaan? Kan een
pop van een andere kant opkomen en verandert de betekenis Nergens is de ridderlijke
hierdoor? Kun je in je decor meer dieptelijnen gebruiken? En traditie zo intens verwe-
maak je een ruimte rustiger met horizontale lijnen of onrusti-
ger met gekruiste diagonale lijnen? Het is onmogelijk om op ven met de (volks)cultuur
dit soort vragen een eensluidend antwoord te geven, maar
dergelijke vragen kunnen je wel helpen in je onderzoek naar als op Sicilië. Zij omvat
de vormgeving. Puur het spel met lijnen kan je hele toneel- niet alleen het nog steeds
beeld veranderen. In het volgende artikel wil ik verder ingaan
op het gebruik van deze lijnen in spel en beweging. gepraktiseerde stang-
poppenspel, maar ook de
professionele vertelkunst,
* Officiële lezing uit handboek voor de mime: Etienne Decroux (1898-1991)
studeerde aan de school van Jacques Coupeau om zijn spreekvaardig- de rijkelijk beschilderde
heid te verbeteren. Jacques Coupeau zocht naar een nieuwe manier om
acteurs op te leiden. Zijn studenten leerden vakken als fysieke vorming, paardenkoetsen en car-
acrobatiek, klassieke dans, improvisatie en ontwikkeling van theaterin-
stinct. In dit klimaat raakte Etienne Decroux gefascineerd door de kracht telloni (theateraffiches).
van lichaamsexpressie en de bewegingsmogelijkheden van het menselijk
lichaam.

In haar boek brengt Croce de diverse uitingsvor- sinds 1840 door stangpoppen verbeeld worden.
men samen en probeert zij hen historisch, literair Tegenwoordig moet de traditie met veel inspan-
en antropologisch te duiden. Croce gaat de diepte ning in stand worden gehouden, en een boek
en de breedte in, en legt de complexiteit bloot als dat van Croce is een overtuigend pleidooi
achter de op het eerste gezicht zo vakkundig voor de waarde ervan.
vervaardigde, maar naïeve uitingen. Zij pro-
beert te verklaren waarom de concepten ‘eer’ en
‘ridderlijkheid’ juist op Sicilië zo zijn aangeslagen, Marcella Croce - The Chivalric Folk Tradition in Sicily
en betrekt daarbij de unieke geografische ligging Uitgever: McFarland, prijs: € 16,-
en geschiedenis van het eiland. Sicilië viel in zijn
geschiedenis ten prooi aan een schier eindeloze
reeks invasies door evenzovele volkeren en cultu-
ren. De van oorsprong oud-Franse ridderverhalen
legden een lange reis af naar het zuiden, en van de
14 koninklijke hoven naar de volkstheaters, waar zij 15
 The Carrick Marionettes Theater der Dinge
Signalement

Signalement
Tuur Devens
Judith Marseille

Martin MacGilp maak-

Je moet het onze oosterburen poppenspel: de Hochschule für Schauspielkunst ‘Ernst Busch’
te in 2012 veel indruk in Berlijn, en de Staatliche Hochschule für Musik und darstel-
nageven. Ze geven heel wat lende Kunst in Stuttgart. Naast de praktijk in allerlei vormen
met zijn overzichts-
meer geld aan cultuur en kun- krijgen de studenten ook een flink pak theorie over kunsten,
werk A Timber Idol: theater, filosofie. In het boek staan ook adressen van hoge-
sten dan Nederland en Vlaan- schoolopleidingen in het buitenland. Nederlandse en Belgi-
Mr Punch in Scotland. sche professionele opleidingen ontbreken, daarover zullen we
deren. Ook aan uitgaven van
Met de onlangs ver- het in juninummer van WP uitvoerig hebben.
boeken en tijdschriften die de
schenen monografie Deel 1 is het omvangrijkste. Objecten, maskers, vinden we
kunstuitingen theoretisch verkla- terug in religieuze rituelen, en vanuit die animistische han-
‘The Carrick Mario- delingen ontstaat naast het theater met dingen dan ook het
ren en duiden. Zo is er een paar
nettes’ zoomt hij in theater met mensen. ‘Mensen’theater gebruikt in het begin
maanden geleden een boek nog maskers, duidelijke restanten van het theater dat eraan
op een bijna vergeten vooraf ging. In de middeleeuwen had de katholieke kerk het
verschenen over wat zij noemen dan wel moeilijk met theater (dat was des duivels), maar zag
marionettentheater
Theater der Dinge. Die term toch heil in automaten, bewegende heiligenbeelden om het
uit de jaren 50, dat geloof aan de man en vrouw te brengen. In mechanische
omvat het poppenspel, het figu- kerststallen kirde het kindje, en bij zijn intocht in Jeruzalem
vooral actief was in het
rentheater, objecttheater, mas-
West-Schotse graaf-
kers, schaduw- en schimmen-
schap Ayrshire. Het is
spel, automaten, mechanische
een dun, pretentieloos
installaties, materiaaltheater. Het
boekje geworden, met
theater der dingen is de vorm
karig uitgevoerd foto-
van theater waarin de hoofdrol-
werk, maar het bevat,
len niet mensen zijn, maar din-
dankzij MacGilps gron-
gen: een pop, een knuffel, een
dige onderzoekswerk,
object, een masker, maar ook
bruikbare en soms
multimediale middelen als vi-
amusante informatie.
deo, film, of computeranimatie.

Watson Carrick, van oorsprong scheepswerktuigkundige, ver-
maakte sinds de jaren 30 zijn scheepsmaten met goocheltrucs
en poppenspel. In 1948 besloot hij, samen met zijn echtgeno-
te Maimie Peebles, beroepspoppenspeler te worden. De con-
ventie getrouw, nam Watson de constructie en de techniek
voor zijn rekening, terwijl Maimie de kostuums verzorgde.
Het genre poppenspel dat de Carricks brachten was welhaast
Victoriaans van sfeer: het omvatte variéténummers (een dan-
send skelet mocht uiteraard niet ontbreken), Sint Joris en de
draak en een interpretatie van Roberts Burns’ epische gedicht
Tam O’Shanter. Van het laatste is een filmpje bewaard geble-
ven in de nationale bibliotheek van Schotland. Het waren
schaarse tijden, maar de cultuurhonger was groot en het echt-
paar wist gedurende twee decennia een bescheiden inkomen
te verwerven met optredens in dorpshuizen, bibliotheken en
op scholen - maar nooit in reguliere theaters.
16
MacGilp heeft met The Carrick Marionettes een nostalgisch
monumentje opgericht voor een echtpaar in de periferie van
het amusementsbedrijf: geen baanbrekers of vernieuwers,
maar behept met een onverwoestbaar optimisme dat nog
steeds aanstekelijk is.
Martin MacGilp - The Carrick Marionettes
Uitgever: Gilpress, prijs: € 12,-
Ik zelf vind het een heldere term. Voor mij mag het in het
Nederlands ook Theater der Dingen zijn, met een oude
genitiefvorm, waarmee je dan aangeeft dat het al een
oude theatervorm is. In het boek Theater der Dinge wordt
het zelfs als de oudste uiting van theater gezien. (En dat is
natuurlijk altijd leuk om te lezen.) Theater der Dinge is een
uitgave van Theater der Zeit, ‘Lektion 7’ (de vorige lessen
gingen over dramaturgie, regie, toneelkunst in theorie en
in opleiding, kostuums, pedagogie).
Theater der Dinge is zo’n boek waarin eigenlijk alles staat.
Gründlich op zijn Duits. Deel 1 bevat een geschiedenis van
die vorm van theater, deel 2 geeft praktische uitleg over
opleiding, over het spel zelf met objecten, over digitale
objecten, improvisatie, over ateliers, speltechniek, zelfs
over cultuurmanagement. Ook een poppenspeler zal
moeten ‘klappern’, zal zichzelf moeten verkopen als hij
zijn kunsten aan anderen wil tonen. Het boek sluit af met
deel 3: een voorstelling van de twee hogescholen voor 17
Signalement
zat Jezus als een bewegende pop op een automatische ezel.
Klapwiekende engelen begeleidden de hemelvaart van Maria.
(In het Science-museum van London loopt op dit moment
een tentoonstelling over robotten. Een pronkstuk is een wan-
delende biddende monnik uit 1560).
De Verlichting verbiedt het theater met poppen en dingen.
Wat telt is de redenerende mens. Als reactie volgt de Roman-
tiek, die veel mythische en symbolische kracht toekent aan
poppen. En dan is er voor Duitsland in het begin van de 20ste
eeuw natuurlijk Bauhaus met Oskar Schlemmer, Kurt Schmidt,
en vele volgers. Er wordt ook ingegaan op de rol en het be-
lang van het poppentheater in de DDR, niet als artistiek doel
maar als politiek middel. Het boek beschrijft hoe het theater
der dingen zich na de eenwording artistiek verder ontwikkelt.
Het is een Duitse geschiedenis, met Duitse kunstenaars, the-
oretici, theatermensen met veel gezag en macht. Maar toch:
ook Maurice Maeterlinck (België, einde 19de eeuw) komt ter
Magie door het
niet te laten zien
Een fragmentje uit een tekst van Jörg Lehmann in Theater der Dinge. Wat volgt is de laatste
pagina van het hoofdstuk Magie, rituele maskers. Het theater der dingen in het antieke Grie-
kenland. Relevant vind ik dat er niet alleen gesproken wordt over poppen, maskers en andere
objecten, maar dat het theater der dingen ook zijn kracht ontleent aan de opgewekte sugges-
tie.
Een ander raakvlak tussen het Griekse theater en de tegen-
woordige vorm van poppen-, figuren- en objecttheater is te
vinden in een specifieke speelwijze: het attische theater dat
voor zijn scènes nog geen binnenruimte kent, gebruikt - voor-
al bij het voorstellen van extreme momenten uit het menselijk
leven en lijden - het principe van tonen door verbergen. En
dat ligt zeer dicht bij het beoogde doel van het huidige thea-
ter der dingen. Dat koning Oidipoes zijn ogen uitsteekt, wordt
ons met woorden verteld, dat wordt niet getoond. De moord
die Medea op haar kinderen uitvoert beleven wij door het
koor, dat de angstige voorgevoelens uitschreeuwt. We zien de
gruwel echter niet.
Ook het theater der dingen zet door de omkadering bewust
in op dat wat de toeschouwer niet ziet. Die maakt het verhaal
mee, in zijn eigen fantasie, hij laat door het niet-zichtbare het
verhaal in zijn fantasie ontstaan. Een alles verslindend mon-
ster dat de toeschouwer alleen hoort, wordt door die sugges-
18 tie in de fantasie nog gewelddadiger.
sprake. Er is ook een tekst van hem over zijn visie op theater.
Want elk historisch deel wordt aangevuld met bron-teksten.
Zo zijn er o.a. een uittreksel uit Totem und Tabu van Sigmund
Freud over animisme, Materlincks pleidooi voor écht theater
en dat kan alleen met poppen, en het traktaat van Oskar
Schlemmmer over de kunstmens, begin 20ste eeuw.
Theater der Dinge is een schitterend boek, dat geschiedenis,
filosofische en theaterwetenschappelijke theorie over het
poppenspel, figuren- en objecttheater enzovoorts geeft, en
ook tips voor de praktijk biedt. Het wordt tijd dat er in de Lage
Landen ook eens zo’n boek verschijnt!
Theater der Dinge (2016, Theater der Zeit, Berlin). Samengesteld door Markus
Joss en Jörg Lehmann (beide zijn professoren aan de Ernst-Busch Hoge-
school). Het is deel 7 in de reeks Lektionen. Prijs: € 19,50.
www.theaterderzeit.de
Vertaling Tuur Devens
Kapper Heinz met klant.
Foto Koos Wieman
Het niet-aanwezige lijf van een hoofd aan touwen dat tegen
zijn voeten spreekt, wordt in onze verbeelding ingevuld. Het is
misschien een gewaagde en aanmatigende vergelijking, maar
het bericht in het eerste deel van de Orestes over de dood van
Kassandra en Agamemnon in een bad (dat we niet zien), is
met lichte overdrijving te vergelijken met het gejammer van
Jan Klaasen die ons vertelt over de krokodil die hem in zijn
been gebeten heeft. Het been is niet te zien, het is er zelfs niet
onder het poppenkastkader.
Op belangrijke momenten zet het spel in het antieke theater
precies zoals onze theatervorm in op het epische middel: de
gebeurtenissen worden verteld, niet getoond. Zo ontstaat er
in het hoofd van de toeschouwer een eigen voorstelling, die
een concrete vertoning vol trucjes, inleving, bloed, zweet en
tranen ver kan overtreffen.
Harigheden
Koos Wieman
Wie op het podium staat, wordt vroeg of laat op zijn uiterlijk afgerekend. Zeker in deze tijd
waarin veel TV-programma’s gaan over talent. Op het gebied van het bakken van vader-
landse bakkerswaren of in het gebruik van ons - in het Engels aangeduide - spreek- en zang­
orgaan. Een deel van de prestatie bestaat, hoewel misschien ontkend, uit het uiterlijk van de
kandidaten. Op TV en film moeten we het vooral hebben van wat onze zintuigen, het oog en
het oor, als informatie overbrengen. Hoe alles ruikt speelt niet mee in de beoordeling. Tijdens
voorstellingen kunnen we veelvuldig gebruikmaken van illusie. Op het toneel kunnen prui­
ken en baarden, hoeden en hakken worden aangewend. Je speelt zo groot als je wilt.
Met poppen is dat wat anders. Poppen zijn hun karakter. De krullen zitten vast, de glimlach
is erop geschilderd en de tranen bungelen als het moet als pareltjes op de wangen. Je zou
kunnen volstaan met alleen datgene wat de essentie is van een karakter. Een oog, een mond
of slechts een jurk en een hoed. Het publiek vult de rest wel in als je ze de tijd geeft. Dat
invullen doen we ook bij uiterlijkheden waar we niet om gevraagd hebben. Bij een snel
TV-programma wordt meteen geoordeeld en ‘afgerekend’. Tijdens een film of een voor-
stelling krijgt het publiek de tijd om te wennen. Om de bedoeling te herkennen. Zo kan het
gebeuren dat je een artiest accepteert en zelfs in je hart sluit die je op het eerste gezicht niet
aanstond. Ik keek naar de film ‘My week with
Marilyn’ waarin Michelle Williams Marilyn Mon-
roe speelde. Het eerste kwartier zat mij dwars
dat de actrice niet op Marilyn leek maar aan
het einde van de film was ik ontroerd en was
ik bereid te geloven dat ze het was. In de film
krijg je de tijd er aan te wennen en het spel te
waarderen.
Als jongen ging ik naar een kapper in een
straat achter de grote weg. Mijn oren sloegen
dicht als ik aan de beurt was en de verlegen-
heid snoerde me de mond. Met doffe stem
en onhandige gebaren boven de cape uit gaf
ik aan hoe het haar moest. De term die mijn
moeder me had aangeleerd was bedoeld om
niet elke 5 weken weer voor dezelfde spanning
en financiële uitgave te staan: “Lekker kort”.
Meestal ging dat gepaard met een hakkend
gebaar boven de oren. Het knippen ging met
veel tussenknipjes in de lucht gepaard. Om de
schaar scherp en schoon te houden neem ik
aan. De kapper hanteerde de schaar en de kam zo dat er een schuine pony ontstond. Alleen
als je het haar met vet schuin naar achteren kamde kwam het randje recht te liggen. Dat was
dus alleen net na de knipbeurt. Het grote scheermes werd altijd nog even als toegift langs de
nek gehaald om eventuele eigenwijze haren te elimineren.
Ik bleef trouw aan de coupe omdat ik niet voor gek wilde lopen en ik was het zo gewend. Pas
later bij een andere kapper bleek dat de coupe best mee mocht groeien met de tijd. Dat was
de tijd dat je het haar over de oren moest laten groeien zodat het soms leek of ik chips in
mijn haar had hangen. Mijn haargrens is al lang geleden naar achter teruggetrokken zodat
het hoofd meer ruimte biedt voor expressie en lichtreflectie. Pas de laatste zomer liet ik mijn
baard staan. Mijn kinderen waren daar heel enthousiast over en veel vrienden zeiden er aar-
dige dingen over. Tijdens de voorstellingen paste de nieuwverworven haardracht zich moe-
iteloos aan. Op foto’s bleek alleen dat als ik verbaasd keek, en dat schijn ik in mijn spel veel te
doen, er een donkere schaduw over mijn gezicht viel die mij een stompzinnige uitdrukking
bezorgde. Mijn broer luchtte zijn hart, omdat hij als mijn tweelingbroer er mee zat dat hij
geen baard wil. Hij noemde precies die zaken die mij al bezig hielden. Expressie die je met je
gezicht kan oproepen valt weg. Ik miste inderdaad de mogelijkheid om uitdrukking in mijn
gezicht te gebruiken en daarom is het baardje er nu weer af.
Mijn kapper, zelf een fervent baarddrager vond het jammer, maar kortte ook het kapsel weer
in zodat ik er weer braaf uitzie. Op de poster van mijn nieuwe voorstelling sta ik nog met
baard. In de voorstellingen merk ik er niet veel van. Het lastige van uiterlijk­heden is dat je er
zelf aan gewend bent ook als je er eigenlijk volgens de regels der kunst niet uitziet. Misschien
dat een volgende zomer me weer verleidt tot een compensatie van het gebrek aan haar. Wat 19
ik ook beslis, op het podium word je er toch vroeg of laat op afgerekend.
 Tuur Devens stelt Onderweg met…

zich voor: Koos Kneus

Ik ben Nederlander van ge-
boorte, maar woon en werk al
meer dan tweederde van mijn
Ron Holst
leven in Vlaanderen. Jarenlang Foto’s Koos Kneus en Ron Holst
doceerde ik Nederlands, Duits
en Theater op een middelbare
school. Mijn fascinaties voor Deze keer ga ik op bezoek bij poppenspeler Dick van Schaik, die in Amsterdam onder de
beeldende kunsten en theater naam ‘Koos Kneus’ een eigen theater heeft, waar hij iedere woensdag en zondag poppenkast
vinden elkaar in ‘het theater der speelt.
dingen’. Mijn coup de foudre*
voor figurentheater geschiedde Het begin
Dick: “We zijn begonnen in 1989, vooral als reispoppenkast in en om Amsterdam. We gaven regelmatig voorstellingen in het
op de prille edities van het ver- Vondelpark en daarna in boerderij Meerzicht in het Amsterdamse Bos. In 1996 konden we terecht in een anti-kraakpand bij het
Tropenmuseum, en vanaf dat moment hadden we een eigen stek. Het anti-kraakpand werd echter interessant voor beleggers, en
maarde Internationaal Poppen- na een renovatieronde vroegen ze het vijfvoudige aan huur. Dat was niet meer te betalen.” In 2005 vestigde Dick een nieuw, eigen
festival van Dommelhof-Neer- theater aan het Iepenplein in Amsterdam-Oost, waar 49 bezoekers terechtkunnen.

pelt. Marina Coster (Utrecht) en Zondag vaste prik

Op zondag zijn er drie voorstellingen: twee voor peuters en één voor kinderen van vier tot acht jaar. Op woensdagmiddag is
ik hebben er nog de editie van er één voorstelling voor vier tot acht jaar. Op zaterdag zijn er regelmatig besloten voorstellingen, bijvoorbeeld ter gelegenheid
1997 geprogrammeerd. van een kinderverjaardag. Dick: “Ook bij de openbare voorstellingen komen er veel partijtjes. Vooral op zondag is er veel losse
aanloop, omdat er dan voor jonge kinderen in Amsterdam geen betaalbare vaste activiteiten zijn. En daar gaat het om: iedere
zondag kun je komen kijken, er is altijd een voorstelling. Dan zit het helemaal vol, en regelmatig moet je nee verkopen. Dat is
inherent aan een klein theater, maar het heeft weer als voordeel, dat als er een keer niet zoveel kinderen zijn, het toch niet zo erg
leeg is.”

Ik schreef de afgelopen veertig jaar recensies, artikelen en
essays over theater, dans en literatuur in kranten en (vak)tijd-
schriften, zoals Etcetera, Poppenpodium, Literatuurkrant-Bulk-
boeken. Tussen Pop en Theater (1991), Figuur en Theater (2002)
en De Vijfde Wand (2004) zijn tot nu toe mijn boekpublicaties
over figuren- en objecttheater. Ik zetelde twaalf jaar in de ad-
viescommissie Theater voor het ministerie van Cultuur van de
Vlaamse Gemeenschap en was de afgelopen vier jaar lid van
de theatertekstcommissie voor het Vlaams Fonds der Lette-
ren. Op dit moment geef ik gastcolleges aan hogescholen en
inleidingen bij theatervoorstellingen in cultuurcentra.
Ik schrijf als vaste freelancer voor De Bond, een uitgave van de
Gezinsbond, een grote informatieve vereniging voor gezinnen
in Vlaanderen. In het tweewekelijks blad heb ik een recensie-
rubriek over kinder- en jeugdtheater. Voor www.theaterkrant.
nl recenseer ik alle vormen en soorten van (Vlaams) theater en
dans. In De Wereld van het Poppenspel probeer ik het wezen
der dingen in het theater te doorgronden. Die zoektocht kan
zo verrassen...
Ik hoop de ontdekkingen van andere schrijvers en van mij
de komende jaren in stijl te kunnen delen met de lezers en
lezeressen van WP.
20
Nieuw publiek
Dick: “Rondreizen is een heel gedoe: alles in de auto, dan er weer uit, trap op, trap af, poppenkast klaar zetten, spelen en dan weer
terug. Daar word ik zo langzamer hand te oud voor. Ik doe het nog wel, maar ik ben wel gaan minderen. Hier in het theater staat
alles klaar. Gelukkig kan ik er heel goed van rondkomen. Je bent er iedere week, dus je hoeft geen aparte PR te maken. De lokale
kranten zetten de voorstellingen in hun uitladders en de mond-tot-mondreclame doet ook zijn werk. Vriendjes komen met een
partijtje mee, willen ook hun eigen partijtje vieren met weer nieuwe vriendjes, enzovoorts. Ik zie hier meerdere generaties. Als
kind zijn ze hier geweest en dan komen zij met hun eigen kinderen of kleinkinderen weer naar de voorstelling.”
Het spel
Koos Kneus is geen theater met rijen vaste stoelen, maar een gezellige, ietwat rommelige ruimte, waar kinderen op blauwe bank-
jes zitten. Het publiek heeft veel bewegingsvrijheid. Er hangen verkleed­kleren,
en voor en na de voorstelling kunnen de kinderen geschminkt worden. Er staan
koffie, koekjes en limonade klaar, waar iedereen gebruik van kan maken. Het
geheel komt georganiseerd-ongeorganiseerd over. Het is vooral het werken met
kinderen dat Dick boeit. “Het spelen is met name zo leuk omdat kinderen reage-
ren. Je maakt het verhaal op de interactie, je weet wanneer die gaat komen.”
‘s Zomers zijn er geen voorstellingen, dan maakt Dick zijn hoofd leeg en verzint
hij voor elke leeftijdsgroep een nieuw verhaal. Momenteel speelt hij de peuter-
voorstelling Heksje Bezemsteel en Truusje Zwabberaar, en voor oudere kinderen
Avonturen aan de Prinsengracht en De dappere ridder en de domme draak.
Ik had een prettige middag bij Koos Kneus, wat vooral kwam door de ongedwon-
gen, rommelige ambiance, en een leuk, maar ook wat rommelig verhaal, met
heel veel kinderplezier. Opvallend was dat de meeste kinderen na de voorstelling
niet meteen naar huis gingen, maar met hun ouders lekker bleven hangen.
* liefde op het eerste gezicht
Zie ook www.kooskneus.nl
 Muziek, zang en poppen
Een grote-zaal-voorstelling met poppen en muziek is natuur-
lijk geen onbekend fenomeen. Theater Terra maakt deze al
sinds jaar en dag, vaak gebaseerd op een bekend kinderboek
en gelardeerd met liedjes. Klassieke zang met poppen is ook
al gedaan, zo maakte Neville Tranter een aantal jaar geleden
een opera van Purcell met zangers in Zwitserland. Ulrike Qua-
de excelleerde onlangs in Brussel met de opera Madame But-
terfly. De combinatie zang en poppen is dus niet nieuw, maar
Watskeburt?! de musical is duidelijk van een ander kaliber. Met
deze musical is weer een nieuw pad ingeslagen. Alleen al de
naam De Jeugd van Tegenwoordig is immers goed voor een
groot publiek, en dat er poppen in meespelen lijkt dan een
bijzaak.
Op zoek naar verdwenen rapper: een queeste!
De vier rappers zijn met Manon na een concert op weg naar
huis. Het concert wordt uit en te na doorgenomen, ieders
bijdrage wordt afgemeten aan de hand van termen als hoe
vet en cool. Egotripperij van de bovenste plank die eindigt in
een ruzieachtige sfeer. Bas Bron, die de bus bestuurt, raakt af-
geleid en ze krijgen een ongeluk, veroorzaakt zoals later blijkt
door een bom. De bus overleeft het niet, de rest met gelukkig
daarbij de broodnodige pillen, wel. Alleen Bas Bron, het mu-
zikale brein, is na de crash verdwenen en moet dus worden
gezocht. De queeste die dan volgt is hilarisch. Bas is ontvoerd
door AuSchurk, de bommenlegger, een gefrustreerde zanger
die Bas los wil weken van De Jeugd van Tegenwoordig en met
een nummer van Bas de top 100 wil bereiken. De rest van De
Jeugd gaat op zoek. Zij raadplegen onder andere de goeroe
Oom Dennenboom, die in het diepst van zijn stam een palm-
boom is. Hij raadt hun aan door dezelfde deur naar buiten te
gaan, als waardoor ze binnen zijn gekomen. Uiteraard volgen
ze die raad niet op, en via de niet geplande deuren komen ze
Watskeburt?! de musical tijdens hun zoektocht naar Bron in andere werelden en paral-
lelle dimensies terecht. Willie Wartaal overleeft de zoektocht
helaas niet, maar blijft als engel tot het eind actief betrokken.
Sterk is ook de plek die Henk Poort, bekend van grote musical-
rollen, inneemt. Hij is de gefrustreerde Oom Dennenboom en
de vileine AuSchurk. In de regie van Peter van de Witte is het
een voorstelling geworden die in hoog tempo voortdendert,
en slechts een enkel inzakmoment kent. Wat deze voorstelling
weer eens laat zien, is dat er met poppen en objecten, met
relatief simpele middelen fantasiewerelden gecreëerd kunnen
worden, zonder noodzakelijke technische hoogstandjes. En
dat er over de top gegaan kan worden, juist omdat er met
poppen gespeeld wordt. Met acteurs zou deze mate van ab-
surditeit nooit bereikt kunnen worden. Omdat de personages
poppen zijn, kan het publiek moeiteloos meegaan in de idio-
tie van de zoektocht. En dat gebeurt in deze voorstelling. Het
publiek reageert in eerste instantie wat stil op het feit dat de
heren rappers niet in levende lijve aanwezig zijn, maar ‘slechts’
in de vorm van poppen. Maar al snel wordt het meegezogen
in het verhaal.
Keuze voor poppentheatervoorstelling
Na het zien van deze voorstelling komt bij mij een vraag op,
die ik mijzelf al veel vaker heb gesteld: hoe maken program-
meurs hun keuze? Waarschijnlijk op basis van het te ver-
wachten publiek, de te verwachten inkomsten. Kijk naar alle
jaarprogramma’s van schouwburgen en theaters, veelal tref
je hetzelfde aanbod aan. Er wordt op safe gespeeld. Zou een
programmeur voor deze voorstelling hebben gekozen als er
niet het naamkaartje van De Jeugd van Tegenwoordig aan
had gehangen? Ik ben bang van niet. De keuze voor een voor-
stelling met poppen, zeker voor de grote zaal ligt niet voor
de hand, en al helemaal niet als het een gezelschap betreft
dat onbekender is. Slechts een klein aantal programmeurs
kiest voor poppen- en objecttheater. Programmeurs bepalen
min of meer wat het publiek ziet. En als deze voorstelling als
poppentheater was geafficheerd, dan had er geen grote zaal
vol volwassenen, jongeren en kinderen gezeten, die naar
een voorstelling met poppen hadden gekeken. En gezien de
reacties tijdens de voorstelling, de stralende gezichten en het

Poppen, rap en hiphop:

positieve commentaar na afloop van de voorstelling, hadden
Kracht van poppen en objecten ze dan een kennismaking met een andere vorm van theater
De vier rappers zijn in de voorstelling aanwezig in de vorm gemist.
van mansgrote bekpoppen, vier goed lijkende karikaturen. De

goed voor bomvolle zalen

flexibele poppen, ontworpen door Jonathan Saville, laten zich
bijna moeiteloos manipuleren. Het decor is van een doelma- Gezien op 4 februari in Theater de Vest in Alkmaar. Te zien t/m 15 april 2017.
tige simpelheid: de bus waarmee op een cartoon-stijl wordt www.bostheaterproducties.nl
gereden, wordt beur­
telings gebruikt als rots,
Marla Kleine als onderdelen van land-
Foto’s Raymond van Olphen schappen in de parallelle
werelden. Lichtgewicht,
dus prima hanteerbaar.
Desalniettemin weet het
Hoe poppen ineens volle grote zalen trekken, dankzij een stampende combinatie van beat, simpele decor, samen
met de geraffineerde
rap en dans. Het lijkt een manier om een groter publiek te laten kennismaken met poppen. belichting, onvermoede
Zoals altijd op zoek naar bijzondere verbanden tussen poppen, objecten en andere theaterdis- werelden op te roepen.

ciplines, stuitte ik deze keer op enthousiaste verhalen over Watskeburt?! de musical. Nu is een In deze setting voelen
de zes jonge spelers zich
poppentheatervoorstelling voor mij altijd een reden om naar het theater te gaan, maar dit was als vissen in het water.
een extra uitdaging, zeker voor iemand die slechts zeer zijdelings kennis neemt van de wereld Op hen rust de zware
taak om niet alleen de
van rap en hiphop. Voor degenen bij wie de naam De Jeugd van Tegenwoordig geen belletje poppen te manipuleren,
maar ook met hen te
doet rinkelen, een korte introductie. Vier nederlandstalige rappers, Vjeze Fur, Willie Wartaal, dansen en te zingen, en
Faberyayo en Bas Bron (initiatiefnemer), maken sinds 2005 samen rapteksten. In 2005 knalden zelf de changementen te
doen. Hun poppenspel
ze de top 100 in met Watskeburt?! Het gelijknamige Amsterdams straattaalwoord leverde de is gecoacht door Jochem
titel. Sindsdien zijn ze door blijven denderen. Met hits, teksten voor ringtones en een overwel- Jalink en die samen-
werking heeft duidelijk
22 digende hoeveelheid prijzen. vruchten afgeworpen. 23
 De Stroom - of een waterkans om te worden wie ik altijd al
was - is er al heel lang, schrijft conceptcoördinator en regis-
seur Sven Ronsijn: “Lang vóór ons. Lang vóór de dinosau-
russen. Zelfs lang vóór deze aarde. De stroom kabbelt, golft,
wentelt, dreunt. De stroom glijdt, gedijt en jakkert voort. De
stroom omhult, verhult, schuurt en zalft. De stroom geeft en
neemt. De stroom verbindt ons allemaal. Of we dat nu willen
of niet. Het maakt niet uit waar we vandaan komen of naartoe
gaan. Het maakt niet uit wie we zijn of beweren te zijn. We
zitten er samen in. Al heel lang. En nog lang hierna.”
Tranches de vie
Die inhoud vertaalt de bijzonder gesmeerd lopende ploeg:
Eric Bassier (met stip!) Mareille Labohm, Geert Jonkers en
Rupert Defossez, beeldRIJK in een aaneenrijging van tranches
de vie uit het modale bestaan van het mannelijk hoofdper-
sonage - vormgegeven door Evelyne Meerschaut - dat bij
het begin van de voorstelling aanspoelt met de stroom. Die
stroom wordt gesymboliseerd door afrollende aluminiumfolie
op één van de vijf hellende vlakken: scenografie van Rupert
Defossez. De Man komt ondermeer terecht aan de lopende
band van de grootindustrie, een duidelijke reminiscentie naar
Charlie Chaplins Modern Times. Hij passeert de snelkassa van
een supermarkt, hij maakt een bergrit in een wielerwedstrijd,
hij beleeft een seksuele idylle. Ondertussen voert de stroom
onafgebroken zwerfvuil aan in de vorm van geclusterde plas-
ticzakjes uit een warenhuis.
Hoe abstract ook, elk beeld is helder en herkenbaar. En van
een esthetisch hoogstaand niveau. De schaars gebruikte
teksten bieden eigenlijk géén echte meerwaarde. Het visuele
hoeft geen verbaal commentaar. De maatschappijverwijzin-
gen zijn overduidelijk en steeds weer verrassend. Een soms
zeer hoog en dan weer lyrisch deinend ritme in de beelden-
taal is perfect getimed.
Meerwaarde in klank
Wel een meerwaarde in de voorstelling is het klankdecor.
Naast de klanken op band, produceren de spelers klanken en
geluiden met microfoons, allerlei materialen, en doe-het-zelf-
machines. Op een gepast moment neemt Eric Bassier de
saxofoon voor een stukje freejazz. Ook het lichtontwerp van
de productie is bijzonder doordacht qua schoonheid én func-
tionaliteit. Een pareltje voor het oog, zoals overigens de hele
voorstelling.
Gezien in de Minardschouwburg Gent op 24 februari 2017. Ultima Thule toert
met deze voortreffelijke productie in Vlaanderen én Nederland.
www.ultima-thule.be

Ultima Thule: De Stroom

De ultieme schoonheid
van de ‘modern times’ Freek Neirynck
Foto’s Annelies Rogier

Het Vlaams professioneel figurentheatergezelschap Ultima Thule (Gent) esthetiseert in haar

nieuwste productie De Stroom de banale werkelijkheid tot hoog niveau. Het is een bijna
woordloze voorstelling die aan een internationale carrière kan beginnen, zeker in het festival-
circuit, en heus niet alleen in dat van figurentheater. Er zijn geen technische middelen ge-
spaard en duidelijk ook geen repetitietijd om De Stroom te maken tot wat ze is: een beklijven-
de, zéér hedendaagse jongerenvoorstelling met een totaalbeeld dat je geen seconde loslaat
en een verheven figurenmanipulatie laat zien. Hier en daar is ze ook komisch, maar de humor
lijkt eerder aan volwassenen besteed. Het inventieve beeldenspel en de constante scenogra-
fische dynamiek boeien dan weer vooral de jongste toeschouwers (10+). De poëzie van het
24 spel raakt, en ontroert soms jong en oud. 25

Theater Tieret scènebeeld Mijnheer Beer en de Woeste Wolven
Theater Tieret: Mijnheer Beer
en de Woeste Wolven
In het nieuwste tieretfeestje
zijn poppen toegelaten Freek Neirynck
Foto’s Annelies Rogier
Mijnheer Beer en de Woeste Wolven is de nieuwste productie van het Vlaams professioneel
gezelschap Tieret. Het is een feestelijke poprevue (in beide betekenissen van het woord) ge-
worden met professionele muziek, acteerspel, dansjes en ook nu en dan eens met figuren die
bespeeld worden door één of twee manipulatoren: Vik Noens en Joost Van den Branden. Het
publiek van (groot)ouders en (klein)kinderen in de grote zaal was dolenthousiast. Studio 100
(Samson, Bumba, Maya de Bij) zou het gladder, commerciëler, nog inhoudslozer en ook nog
professioneler gemaakt hebben, maar met een x-maal groter budget. Jim Hensonproductions
26 (The Muppets) zouden de poppen meer gevalideerd hebben.
Maar Mijnheer Beer en de Woeste Wolven is al bij al een
boeiend avontuur geworden bij Theater Tieret, het Vlaamse
gezelschap dat in elke nieuwe voorstelling wéér geheel anders
uit de hoek komt. Soms, zoals nu, ook écht verrassend. Daar
draagt de samenwerking met de drie goede muzikanten van
de Vlaamse populaire groep WALRUS (Geert Noppe, Pieter
Peirsman en Maarten Van Mieghem) behoorlijk toe bij. In zowel
eigen nummers als internationale covers met nieuwe, boven
de middelmaat uitstijgende Nederlandstalige teksten, leggen ze
een ideale voedingsbodem voor een uurtje familie-amusement.
Of de subsidieverstrekkers daar ook zo tegenaan kijken is een
andere vraag…
Een verhaaltje en veel muziek
Een lieve beer ontsnapt met zijn ‘troostkoffer’ uit de drukte, de
mensenzee, de vervuiling in de stad en trekt naar het bos, waar
de Woeste muzikale Wolven heersen en waar zijn oude vriend
Eddy De Vos woont. Ook Staf de Uil huist er als het geweten
van het woud. Aldaar zal Meneer Beer uiteindelijk de lang
verzwegen inhoud van zijn Troostkoffer naar boven halen. Zoals
het bij het genre past, eindigt alles in een denderende finale.
De Beer van Theater Tieret met
manipulator Joost van den Branden
Theater Tieret kiest voor poppen met (reeds eerder gebruikte?)
koppen op bijna werkelijkheidsgrootte voor de personages. Ze
zijn makkelijk te dragen en te bespelen door één figurenspeler,
maar vaak zijn er ook twee per personage en in noodgevallen
komen de twee aantrekkelijke balletmeisjes (Anke Jochems en
Tine Roggeman) nog letterlijk een handje toesteken. Ze doen
dat met meer talent dan wat ze met hun danspasjes laten zien.
Qua decor koos Tieret voor een esthetisch lichtspel, met onder
andere suggestieve mist, dat smaakvol en functioneel inspeelt
op het schoonheidsgevoel van zelfs het allerjongste publiek.
Mijnheer Beer en de Woeste Wolven zal in het palmares
van Tieret wellicht nooit als de belangrijkste productie ge-
boekstaafd worden, maar beschaamd dat ze voor één keer
voor deze aanpak kozen, moeten ze zeker niet zijn. Hedendaags
professioneel figurentheater mag ook wel eens luchtiger, ont-
spannender en publieksverstrooiend zijn.
Gezien in CC Ter Vesten in Beveren op 5 februari 2017
www.tieret.be
27
28