ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

6.5.2023 Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Stephen Hawking - Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα (απόσπασμα)

O Στήβεν Γουίλιαμ Χόκινγκ (1942-2018) ήταν Βρετανός θεωρητικός φυσικός, κοσμολόγος, συγγραφέας και Διευθυ-
ντής Ερευνών στο Κέντρο Θεωρητικής Κοσμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. O Χόκινγκ ήταν ο πρώτος
που εξέθεσε μια κοσμολογία που εξηγήθηκε από μια ένωση της γενικής θεωρίας της σχετικότητας και της κβαντική ς
μηχανικής. Ήταν φανατικός υποστηρικτής της ερμηνείας πολλών κόσμων της κβαντικής μηχανικής. Ήταν επίτιμος
συνεργάτης της Βασιλικής Εταιρείας των Τεχνών, ισόβιο μέλος στην Επισκοπική Ακαδημία Επιστημών, και αποδέ-
κτης του Προεδρικού Μεταλλίου της Ελευθερίας, το υψηλότερο πολιτικό βραβείο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Χό-
κινγκ έπασχε από τη νόσο του κινητικού νευρώνα (αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση), κατάσταση που είχε εξελιχθεί
κατά τη διάρκεια των ετών. Ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου παράλυτος και επικοινωνούσε μέσω συσκευής παραγωγής
ομιλίας.
Έζησα μια εκπληκτική ζωή πάνω σε τούτο τον πλανήτη και ταυτόχρονα ταξίδεψα σε ολόκληρο το
σύμπαν χρησιμοποιώντας το μυαλό μου και τους νόμους της φυσικής. Έφτασα στα απώτατα άκρα του
γαλαξία μας, μπήκα στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας κι έφτασα μέχρι τις απαρχές του χρόνου.
Στη Γη βίωσα τα καλά και τα άσχημα, την ταραχή και τη γαλήνη, την επιτυχία και τον πό νο. Υπήρξα
πλούσιος και φτωχός, αρτιμελής και ανάπηρος. Με επαίνεσαν και με κατέκριναν, όμως ποτέ δεν με α-
γνόησαν. Μέσα από τη δουλειά μου, είχα το τεράστιο προνόμιο να συμβάλω στην κατανόηση του σύ-
μπαντος. Δίχως τους ανθρώπους που αγαπώ και με αγαπούν, όμως, θα ήταν πράγματι ένα σύμπαν κενό.
Δίχως εκείνους, δεν θα γνώριζα ποτέ πόσο θαυμαστό είναι.
Εν κατακλείδι, το γεγονός πως εμείς οι άνθρωποι, που είμαστε και οι ίδιοι απλά σύνολα από θεμε-
λιώδη σωματίδια της φύσης, καταφέραμε να κατανοήσουμε τους νόμους που διέπουν τόσο εμάς όσο και
το σύμπαν, είναι ένας αληθινός θρίαμβος. Θέλω να μοιραστώ τον ενθουσιασμό μου, τόσο για τα μεγάλα
αυτά ερωτήματα όσο και για την αναζήτηση των απαντήσεών τους.
Ελπίζω πως μια μέρα οι προσπάθειές μας θα ευοδωθούν. Υπάρχουν όμως κι άλλες προκλήσεις, άλλα
μεγάλα ερωτήματα στον πλανήτη μας που πρέπει να απαντηθούν -και εδώ θα χρειαστεί μια νέα γενιά
που να ενδιαφέρεται, να ασχολείται και να κατανοεί την επιστήμη. Πώς θα καταφέρουμε να θρέψουμε
τον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό μας; Πώς θα παρέχουμε καθαρό νερό, πώς θα παράγουμε ανανεώ-
σιμη ενέργεια, πώς θα προλαμβάνουμε και θα θεραπεύουμε ασθένειες και πώς θα επιβραδύνουμε την
κλιματική αλλαγή σε παγκόσμια κλίμακα; Ελπίζω πως η επιστήμη και η τεχνολογία θα παρέχουν απά-
ντηση σε αυτά τα ερωτήματα, όμως τις όποιες λύσεις θα πρέπει να χειριστούν ανθρώπινα όντα με γνώση
και κατανόηση. Ας παλέψουμε ώστε κάθε γυναίκα και κάθε άντρας να έχουν μια υγιή, ασφαλή ζωή, γε-
μάτη ευκαιρίες και αγάπη. Είμαστε όλοι ταξιδιώτες του χρόνου και όλοι μαζί πορευόμαστε προς το μέλ-
λον. Ας εργαστούμε λοιπόν όλοι μαζί ώστε το μέλλον αυτό να είναι άξιο επίσκεψης.
Να είστε θαρραλέοι, να είστε περίεργοι, να είστε αποφασισμένοι και να αψηφάτε τα εμπόδια. Είναι
εφικτό.
Stephen Hawking, Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα,
μτφρ.: Ανδρέας Μιχαηλίδης, εκδόσεις Πατάκη

1
ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Κωνσταντίνος Δασκαλάκης – Ένα υπέροχο μυαλό

Οι ομιλίες του γεμίζουν ολόκληρα αμφιθέατρα, οι απόψεις του απασχολούν τα πρωτοσέλιδα, όλοι θέλουν να φωτο-
γραφηθούν μαζί του και οι διαλέξεις του είναι περιζήτητες. Μιλάμε για τον Κωνσταντίνο Δασκαλάκη, ένα από τα πιο
λαμπρά μυαλά της παγκόσμιας ακαδημαϊκής κοινότητας. Ο Έλληνας σταρ των Μαθηματικών και της Τεχνητής Νοη-
μοσύνης, πολυβραβευμένος επιστήμονας-φαινόμενο, έφυγε για τις ΗΠΑ με πτυχίο Πολυτεχνείου και είναι σήμερα
καθηγητής του ΜΙΤ. Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο διακεκριμένος καθηγητής μιλά για τον κόσμο της τεχνητής
νοημοσύνης, τα προβλήματα της ελληνικής παιδείας, τα πλεονεκτήματα και τους κινδύνους της τεχνολογίας, τις προ-
οπτικές της απασχόλησης. Ευγενής, οικείος, εκφραστικός, ευδιάθετος, μια προσωπικότητα στην οποία δεν διακρίνεις
κανένα ίχνος εγωισμού ή έπαρσης.

— Από πού ξεκινά η επανάσταση σε μια χώρα;

Η επανάσταση ξεκινά από τα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Στους χώρους τους δ ιαμορφώνονται και ε-
ξελίσσονται οι πολίτες και δημιουργοί του μέλλοντος. Οποιαδήποτε θετική αλλαγή στην παιδεία αποτε-
λεί επένδυση για το μέλλον μιας χώρας.
— Γιατί στη χώρα μας χάθηκε τόσος χρόνος σε αλλεπάλληλες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, οι
οποίες τελικά δεν οδήγησαν σε κάποιο θετικό αποτέλεσμα;
Αν δεν προωθήσουμε την αριστεία, την ευρυθμία και την αξιοκρατία και στις τρεις εκπαιδευτικές βαθ-
μίδες το παιχνίδι είναι χαμένο… Οι άνθρωποι είναι πολυδιάστατες υπάρξεις. Δεν συγκρίνονται και δεν
κατατάσσονται από το καλύτερο στο χειρότερο. Μπορούμε όλοι να είμαστε άριστοι σε κάτι. Το εκπαι-
δευτικό σύστημα οφείλει να σου δίνει τη δυνατότητα να ανακαλύψεις αυτό που σε έλκει και να το καλ-
λιεργήσεις.
— Τι μας επιφυλάσσει η τεχνητή νοημοσύνη;
Πολλά, αλλά δεν έχουμε ακόμα ξεκάθαρη εικόνα για το πότε θα προκύψουν. Τα τελευταία χρόνια έχει
γίνει αλματώδης πρόοδος σε συγκεκριμένους τομείς της τεχνητής νοημοσύνης. Συγκεκριμένα, έχει
πραγματοποιηθεί εκπληκτική πρόοδος στην αναγνώριση φωνής και εικόνας, εξού και οι πάμπολλες
πρόσφατες εφαρμογές αυτής της τεχνολογίας, όπως η φωνητική αναζήτηση στο κινητό και στον υπολο-
γιστή μας, οι κάμερες που αναγνωρίζουν αν π.χ. μπήκε κάποιος στο σπίτι μας και τα αυτο -οδηγούμενα
αυτοκίνητα που χάρη στην αναγνώριση εικόνας είναι πλέον σε θέση να κατανοούν τις συνθήκες του
δρόμου και το περιβάλλον τους. Επίσης, η τεχνητή νοημοσύνη έχει κάνει άλματα στην κατασκευή αλ-
γορίθμων που κερδίζουν τον άνθρωπο σε περίπλοκα παιχνίδια όπως το σκάκι, το Go, το πόκερ και πολύ
πρόσφατα το Starcraft. Στο άμεσο μέλλον θα δούμε να αλλάζουν σημαντικά τον κόσμο γύρω μας οι ε-
φαρμογές της «ειδικής τεχνητής νοημοσύνης», αντικαθιστώντας ή συμπληρώνοντας τον άνθρωπο σε
κάποια επαγγέλματα.
— Τα παραδοσιακά μοντέλα εργασίας θα καταργηθούν;
Ασφαλώς. Όπως συνέβη και στις άλλες βιομηχανικές επαναστάσεις, θα υπάρξει ένας σημαντικός μετα-
σχηματισμός στην αγορά εργασίας. Μια γεύση μόνο για τον βαθμό και την ταχύτητα που οι καινούργιες
τεχνολογίες μπορούν να φέρουν αλλαγές δίνουν τα πρόσφατα παραδείγματα εφαρμογών όπως οι Uber,
Lyft και Taxibeat, που έχουν αλλάξει εντελώς τον τομέα των μεταφορών, και του Airbnb, που έχει αλ-
λάξει την ενοικίαση ακινήτων και τον τουρισμό. Στο μέλλον, οι εξελίξεις θα είναι πιο ραγδαίες. Ελπί-

2
ζουμε ότι ο άνθρωπος θα αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από μηχανές στις λιγότερο δημιουργικές ερ-
γασίες και θα αποδεσμευτεί έτσι προς δημιουργικότερες εργασίες που οι μηχανές δεν μπορούν να κά-
νουν. Η μετατόπιση του εργατικού δυναμικού που θα προκύψει θα επιβάλει προσαρμοστικότητα. Οφεί-
λουμε να φροντίσουμε για την επανεκπαίδευση και την προστασία αυτών που θα χάσουν τη δουλειά
τους. Τα οφέλη που θα προκύψουν από τη χρήση νέων τεχνολογιών πρέπει να μοιραστούν δίκαια και
ορθολογικά, αντί να ωφεληθούν μόνο τα τεχνολογικά μονοπώλια. Χρειαζόμαστε ένα καινούργιο κοινω-
νικό συμβόλαιο.
Γιάννης Πανταζόπουλος, Lifo, 07/07/2019, Συνέντευξη σε απόσπασμα ελαφρώς διασκευασμένο

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Στο συνέδριο του Σύμπαντος (συντομευμένο)

Ήμουν φρέσκος στο εργαστήριο του Στάνφορντ. Δύο μόλις μήνες και κάτι. Μεταπτυχιακός φοιτητής
της Πυρηνικής Φυσικής. Βρισκόμουν εκεί με τα όνειρα του νέου που κυνηγάει το μεγάλο, το εξεζητημέ-
νο, το θαυμαστό. Μέχρις εκεί ο δρόμος δύσκολος, αλλά όχι αδιάβατος. […]
Δυο μήνες μετά πατούσα πιο γερά στα πόδια μου, εντυπωσιαζόμουν δυσκολότερα, ήξερα περισσότε-
ρα, η ευφορία που προκαλούσε ο χώρος όμως συνέχιζε να μεγαλώνει. Ώσπου μια μέρα πήγα κάπως νω-
ρίτερα για μεσημεριανό στο εστιατόριο του εργαστηρίου. Ήταν γεμάτο . Βρήκα το τελευταίο, θαρρώ,
άδειο τραπέζι και κάθισα. Είχα δεν είχα φάει τρεις μπουκιές και τους είδα. Ήταν μαζί. Νομπελίστες. Και
οι δυο τους. Και οι δυο είχαν ονομάσει με γράμματα από το ελληνικό αλφάβητο τα σωματίδια που ανα-
κάλυψαν. Ο ένας, ήταν ο διευθυντής ολόκληρου του εργαστηρίου. Τους είδα να ψάχνουν για τραπέζι.
[…]
Μπορούμε να καθίσουμε;
Κάθισαν. Μου συστήθηκαν. Μου έσφιξαν το χέρι. Λες και χρειάζονταν να μου πουν τα ονόματά
τους. Λες και δεν τους ήξερα. Τους είπα το δικό μου. Πόσο ασήμαντο έμοιαζε μπροστά στα δικά τους. Ο
διευθυντής με ρώτησε για το γκρουπ μου, για το πείραμά μου, στις απαντήσεις μου κουνούσε το κεφάλι
σαν να με ενθάρρυνε. Θυμάμαι κάτι σαν «εξαιρετικός» για τον καθηγητή μου και κάτι σαν «πολύ σημα-
ντικό» για το πείραμά μου, ήταν πάντως τόση η ταραχή μου που δεν μπορούσα να το ταξινομήσω σω-
στά. Περίμενα να με αγνοήσουν και να πουν τα δικά τους. Γιατί άλλωστε είχαν διαλέξει το μοναχ ικό
τραπέζι; Την σκυτάλη πήρε ο άλλος. Το Νόμπελ πρόσφατο, η ανακοίνωση απ’ τη Σουηδική Ακαδημία
είχε γίνει πριν από δυο εβδομάδες.
«Από πού είσαι;»
«Απ’ την Ελλάδα».
Το πρόσωπό του φωτίστηκε, «βαριά κληρονομιά» μου είπε πριν μου μιλήσει για τις ομορφ ιές των
νησιών. Δεν κατάλαβα πώς πέρασε η ώρα. Έτρωγα αργά. Όταν βρίσκεσαι σε υπερένταση το στομάχι
σφίγγεται, μου είπε κάποιος μετά. Είδα τον διευθυντή να σηκώνεται.
«Χάρηκα για τη γνωριμία, καλή τύχη», μου είπε.
Ο άλλος, προς μεγάλη μου έκπληξη, παρέμεινε. Μου χαμογέλασε. Ξανά για την Ελλάδα, για την οι-
κογένειά μου. Η κουβέντα απλή, ζεστή, όχι όμως για τη Φυσική. Αυτό μου άρεσε, αλλά και δεν μου ά-
ρεσε. Μου άρεσε γιατί μπορούσα να συμμετέχω, να καταλάβω, δεν μου άρεσε γιατί είχα την ανασφά-
λεια ότι απαξοιεί. Με είχε καταλάβει ένα κύμα παραλογισμού και επιθυμούσα ο Νομπελίστας να κατε-
3
βάσει το επίπεδό του και να μιλήσει μαζί μου επιστημονικά. Ή τουλάχιστον, αν όχι για Φυσική αυτή κα-
θαυτή, για τα συμπαρομαρτούντα της.
«Τι σου αρέσει να κάνεις τον ελεύθερο χρόνο σου», με ρώτησε. Με ξάφνιασε. Τι να εννοούσε; Τι
έπρεπε να απαντήσω; Τι θα ήθελε να ακούσει; Σκέφτηκα να πω ότι δεν είχα ελεύθερο χρόνο, να πω ότι
δεν ήθελα να έχω ελεύθερο χρόνο, ότι βρισκόμουν εκεί για να γίνω σαν κι αυτόν, μου έφτανε που εγώ το
παιδί απ’ τα Γιάννενα βρισκόμουν στο Στάνφορντ και μιλούσα μαζί του και…
«Μου αρέσει η λογοτεχνία», μου βγήκε χωρίς να καταλάβω πώς, «μου αρέσει να γράφω…κάπου-
κάπου δηλαδή …ίσως». Μια βλακεία. Ποτέ δεν το είχα σκεφτεί σοβαρά. Το ποδόσφαιρο μου άρεσε, μά-
λιστα, αλλά πώς το λες σε ολόκληρο … Νομπελίστα, ότι σου αρέσει το ποδόσφαιρο. Η λογοτεχνία λοι-
πόν, διαχρονική αξία, ήρεμα νερά, αν και ήμουν σίγουρος ότι απείχε πολύ απ’ αυτό που θα ήθελε να α-
κούσει.
«Α!», τον άκουσα να λέει, «ένας επίδοξος συγγραφέας».
«Και εγώ γράφω ξέρεις, προσπαθώ …δηλαδή, το σίγουρο είναι ότι διαβάζω πολύ».
Δεν θυμάμαι τι είπα παρακάτω, αλλά θυμάμαι πολύ καλά τι είπε εκείνος.
«Την προηγούμενη εβδομάδα ένιωσα μια απέραντη ευτυχία», μου είπε.
Βέβαια, είπα στον εαυτό μου, πήρες το Νόμπελ, αλλά…νόμιζα ότι ήταν πριν από δύο…μάλλον λάθος
έκανα…τέλος πάντων τι σημασία είχε.
«…έγινα παππούς», συνέχισε. «Την άλλη μέρα διάβασα σε ένα βιβλίο κάτι που θεωρώ ότι με εκφράζει
απόλυτα». Πήρε ανάσα, τελείωσε το νερό του και μου είπε. «Στην αίθουσα του συνεδρίου του σύμπα-
ντος βρίσκονται ισότιμα μια παιδική ζωγραφιά και η μεγάλη και μοιραία εξίσωση της μάζας με την ε-
νέργεια». […]
Οι περιστάσεις με οδήγησαν αργότερα να αφήσω την πυρηνική Φυσική. Σήμερα αυτό που προσπαθώ
να κάνω είναι μερικές παιδικές ζωγραφιές.
Αφιερώνεται σε όσους βρήκαν το κουράγιο να αλλάξουν.
Μιχάλης Σπέγγος, «Μπίλη ο Τίγρης», Διηγήματα (σελ. 135-139).

ΘΕΜΑ Α
Α1. Ποιες σκέψεις καταθέτει για την επιστήμη ο Stephen Hawking στο κείμενο 1; Να τις αποτυπώσετε,
πυκνώνοντας τα αντίστοιχα σημεία του κειμένου σε 70-90 λέξεις.
Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β
Β1. Να γράψετε δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή τη λέξη Λάθος,
τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με αναφορές στα μη λογοτεχνικά κείμενα:

α. Στην 1η παράγραφο στο κείμενο 1, ο Stephen Hawking χρησιμοποιεί τη γλώσσα κυρίως με τη μετα-
φορική της σημασία.
β. Στο κείμενο 1, ο Stephen Hawking δεν παραγνωρίζει τη σημασία των ανθρώπινων δεσμών παράλλη-
λα με την αγάπη για την επιστημονική πρόοδο.
γ. Ο λόγος του Stephen Hawking στο κείμενο 1 έχει στοιχεία προφορικότητας.

4
δ. Ο Stephen Hawking έκανε πράξη στη ζωή του το μήνυμα που στέλνει στην τελευταία παράγραφο
στο κείμενο 1.
ε. Ο Κ. Δασκαλάκης στο κείμενο 2 είναι κοινωνικά αποστασιοποιημένος μπροστά στις αλλαγές που
φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη.
Μονάδες 10

Β2. α) Διαβάζοντας συγκριτικά τα κείμενα 1 και 2, ποιο από τα δύο έχει μεγαλύτερο βαθμό βεβαιότητας
σχετικά με όσα μας επιφυλάσσουν η επιστήμη και η τεχνολογία; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με
αναφορά σε δύο (2) διαφορετικούς δείκτες, τους οποίους θα επιλέξετε από το κείμενο που χαρακτηρίζε-
ται, κατά τη γνώμη σας, με ισχυρότερη βεβαιότητα. (μονάδες 4) Να εξηγήσετε τη χρήση τους στα ση-
μεία όπου αυτοί εντοπίζονται. (μονάδες 6)
Μονάδες 10

Β2. β) Στο κείμενο 1, ο Stephen Hawking επιδιώκει να επικοινωνήσει στους αναγνώστες ορισμένα ζη-
τήματα της προσωπικής του ζωής. Να βρείτε δύο (2) διαφορετικά εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί
για τον σκοπό αυτό (μονάδες 2) και να εξηγήσετε τη λειτουργία τους μέσα στο κείμενο. (μονάδες 6)

Μονάδες 8

Β3. Ο Κ. Δασκαλάκης (κείμενο 2), απαντώντας στη δεύτερη ερώτηση («Αν δεν προωθήσουμε… να το
καλλιεργήσεις»), χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό, το γ’ πληθυντικό και το β’ ενικό πρόσωπο. Σε ποιους
λόγους οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαφοροποίηση του προσώπου των ρημάτων στη συγκεκριμένη
απάντηση;
Μονάδες 7

ΘΕΜΑ Γ
Γ1. Πώς αισθάνεται ο ήρωας του διηγήματος μπροστά στους δύο Νομπελίστες; Να στηρίξετε την απά-
ντησή σας σε τρεις (3) κειμενικούς δείκτες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο αφηγητής σημειώνει στο τέλος
του κειμένου ότι το αφιερώνει σε αυτούς που βρήκαν το κουράγιο να αλλάξουν δρόμο στη ζωή τους,
όπως έκανε ο ίδιος, πιστεύετε ότι είναι σημαντικό να μπορεί κάποιος να αλλάξει προσανατολισμό στη
ζωή του; Να γράψετε ένα κείμενο 150-200 λέξεων.
Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ
Δ1. Σε συζήτηση που είχατε στην τάξη με αφορμή τα μη λογοτεχνικά κείμενα που μελετήσατε, διαπι-
στώσατε πως πολλοί από τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας κρατούν επιφυλακτική στάση απέ-
ναντι στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής
νοημοσύνης. Απευθύνεστε στην ολομέλεια της τάξης και θέλετε να τους/τις ενημερώσετε και να τους/τις
πείσετε για τη σημασία των εξελίξεων αυτών, αναφερόμενοι σε περιπτώσεις από την καθημερινή ζωή
που βρίσκουν εφαρμογή. (300-350 λέξεις)
Μονάδες 30