Κείμενο 1

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί άρθρο του Κώστα Μαρούντα που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα
efsyn.gr στις 11/20/2022

Επιστήμη από τον άνθρωπο, για τους ανθρώπους

H επιστήμη εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικότατο και πρωτεύοντα ρόλο
στα ανθρώπινα δρώμενα. Και όχι μόνο στα ανθρώπινα, αλλά και σε ευρύτερες προεκτάσεις
θα λέγαμε...
Κάποιοι πιστεύουν πως η επιστήμη είναι ο νούμερο ένα συντελεστής καθορισμού
των «όρων του παιχνιδιού». Με αυτήν ο νέος κόσμος παρασκευάζεται έγκαιρα και πριν
γίνει αντιληπτός από τους περισσότερους. Αυτό μπορεί να γίνει μονάχα από εκείνους που
έρχονται πρώτοι σε επαφή με τις ανακαλύψεις και τα πορίσματά της σύγχρονης εκδοχής
της εκάστοτε πολύπλευρης επιστημονικής διεργασίας.
Όμως, η επιστήμη δεν μπορεί να ξεφύγει από το βασικό κανόνα που διέπει τα
ανθρώπινα. Δίπλα στους υπηρέτες και στους υμνητές της, υπάρχουν και οι πολέμιοί της.
Παρεξηγημένη, συκοφαντημένη, εξορισμένη από αυτούς που «όσα δεν φτάνει η
αλεπού...», αλλά μονίμως «παραβιασμένη». Δεν είναι λίγες οι φορές που ο άνθρωπος στις
καλύτερες πτυχές της νόησής του στρέφεται εναντίον των ανθρώπων. Κάθε τι ορίζεται από
τους όρους χρήσης του. Και αυτοί είναι σε άμεση εξάρτηση από τα κίνητρα των
ηνιοκρατών* του κάθε τομέα.
Δεν είναι θέμα μόνο το ποιοι βάζουν τα κυρίαρχα παραδείγματα κάθε εποχής, αλλά
και πώς εφαρμόζονται όλα εκείνα που αποδεικνύονται βέβαιη γνώση μετά από
πειραματικές επαληθεύσεις. Ακόμα και μέσα στους κόλπους της επιστημονικής κοινότητας
διεξάγονται μάχες απέναντι σε διαφορετικές σχολές σκέψης. Το τελικό αποτέλεσμα μοιάζει
να είναι η βασική παράμετρος επηρεασμού του μέλλοντος. Το ποια επιστήμη θέλουν οι
κρατούντες δεν πρέπει να αφεθεί μονάχα σε αυτούς και στους βασικούς τους σχεδιασμούς.
Το είδος της επιστήμης και των επιδιώξεών της (πρέπει να) είναι πρωτίστως ζήτημα της
κοινωνίας και των ανθρώπων.
Πώς μπορεί η επιστήμη να γίνει όπλο συνολικά της ανθρωπότητας; Μονάχα με ένα
διαφορετικό πολιτισμικό μοντέλο, που περιλαμβάνει και διαφορετικές πολιτικές
προτεραιότητες. Σίγουρα κάτι τέτοιο είναι σταδιακό και θέλει πολλή υπομονή και πολλές
θυσίες. Πρώτα πρέπει να ενυπάρχει πραγματικό και γνήσιο ενδιαφέρον. Για επαφή, για
μελέτη, για κατοχή της γνώσης. Σε ατομικό επίπεδο, στη βάση της ατομικής κατάρτισης και
βελτίωσης, που, όμως, θα αναζητάει τη συνεργασία και τη συλλογική ευδοκίμηση. Η
επιστήμη δεν μπορεί να είναι άλλο ένα ελιτίστικο υπο-προϊόν, αλλά ένα βασικό μέσο
αναβάθμισης της ζωής της πλειοψηφίας.
Το βασικό πρόταγμα* του μέλλοντος πρέπει να είναι η λειτουργική και αποδοτική
επιστήμη «για όλους» και όχι η επιστήμη «των λίγων εις βάρος των πολλών». Επιστήμη σαν
οδηγός και σαν προπομπός, λοιπόν, αλλά και σαν φωτοδότρια* δύναμη. Επιστήμη ως
αναλυτής του παρελθόντος, μηχανή παραγωγής του απαραίτητου έργου στο σήμερα,
σκαπανέας* του αύριο. Επιστήμη ως όπλο επίλυσης μικρών και μεγάλων προβλημάτων και
όχι ως τακτική δημιουργίας διαχωρισμών και «αόρατων αφανισμών».
Επιστήμη που τοποθετεί τη θεωρία στη σωστή της βάση, αλλά και που κατανοεί την
αξία της. Επιστήμη που έχει αποφασίσει να συγκρουστεί με τα τρωτά* του ανθρώπου για
να εξασφαλίσει ένα βιώσιμο μέλλον για τους ανθρώπους. Επιστήμη που θα επιλύει
πρακτικά θέματα έχοντας στο βάθος του νου της το μπόλιασμα* με τη διεύρυνση της
αισθητικής.
Επιστήμη από τον άνθρωπο, για τους ανθρώπους...

*ηνιοκρατών = αυτοί που κρατούν τα ηνία, τα χαλινάρια

*πρόταγμα = ένα γεγονός ή μια ιδέα που προτάσσεται χρονικά ή αξιολογικά
* φωτοδότρια = (μεταφορικά) που δίνει το φως της
* σκαπανέας = (μεταφορικά) πρωτοπόρος, αυτός που ανοίγει δρόμους σε έναν τομέα
*τρωτά = ευάλωτα
*μπόλιασμα = (μεταφορικά) ταίριασμα, συνδυασμό

Κείμενο 2
Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα της συνέντευξης που παραχώρησαν στον Σάκη Ιωαννίδη οι
καθηγητές Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου της Αριζόνα, Δημήτρης Ψάλτης και Φεργιάλ Εζέλ, λίγες
ώρες πριν αποκαλυφθεί η πρώτη φωτογραφία της μαύρης τρύπας («Τοξότης Α») στην καρδιά του
γαλαξία μας. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στις 16/5/2022.

Πώς νιώσατε όταν είδατε τις πρώτες εικόνες της μαύρης τρύπας, του Τοξότη Α, του
γαλαξία μας; Δέος; Φόβο;
Αυτή τη φορά ήταν περισσότερο ανακούφιση. Υπήρχε πάντα η περίπτωση η φωτογραφία
του Μ87 να ήταν απλά μια σύμπτωση. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να δημιουργήσει η φύση
δαχτυλίδια στον ουρανό που να μην έχουν καμία σχέση με τη σκιά μιας μαύρης τρύπας. Και
βρέθηκαν κάποιοι, όχι πολλοί, στην επιστημονική κοινότητα που είπαν ότι δεν πιστεύουν
τίποτα αν δεν το επαληθεύσουμε. Αν η δική μας μαύρη τρύπα έμοιαζε πολύ διαφορετική,
τότε θα είχαμε μεγάλο πρόβλημα να εξηγήσουμε τι βλέπουμε. Ευτυχώς, δεν χρειάστηκε.
Γνωρίζαμε ήδη το μέγεθος (δηλαδή τη μάζα) της μαύρης τρύπας στο κέντρο του γαλαξία
μας από μελέτες δύο δεκαετιών των τροχιών που διαγράφουν κάποια αστέρια σε πολύ
μικρή απόσταση από τη μαύρη τρύπα. Με βάση αυτή τη γνώση και χρησιμοποιώντας τη
θεωρία της Γενικής Σχετικότητας περιμέναμε ότι το μέγεθος της σκιάς της μαύρης τρύπας
θα ήταν περίπου 50 εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου της μοίρας. Ήταν σαν να
προσπαθούμε να πάρουμε τη φωτογραφία ενός ντόνατ ή ενός CD αν βρίσκεται στην
επιφάνεια της Σελήνης. Με μεγάλη ανακούφιση και έκπληξη βρήκαμε αυτό ακριβώς. […]

Τι είναι αυτό που σας συναρπάζει στη μελέτη των μελανών οπών;
Το γεγονός ότι ξεκίνησαν ως κατασκευάσματα μιας θεωρίας, κατασκευάσματα του μυαλού.
Πολλά άλλα κοσμικά φαινόμενα, πρώτα τα παρατηρήσαμε και μετά προσπαθήσαμε να τα
εξηγήσουμε, όπως τον ήλιο, τους πλανήτες, τους γαλαξίες κτλ. Με τις μαύρες τρύπες ήταν
το αντίθετο. Η θεωρία τις προέβλεψε αλλά ήταν τόσο περίεργες που ακόμη και ο ίδιος ο
Αϊνστάιν δεν πίστεψε ότι υπάρχουν. Κι όμως, όχι μόνο υπάρχουν αλλά με το EHT 1 μπορούμε
και να τις απεικονίζουμε. […]

Τι μας δείχνουν αυτά τα μυστηριώδη φαινόμενα του σύμπαντος; Υπάρχει κάποιο

μάθημα για την ανθρωπότητα;
Νομίζω ότι το σημαντικότερο μάθημα δεν έχει να κάνει με την αστρονομία αλλά με τα
γεγονότα στη Γη μας. Αυτό που σας περιέγραψα παραπάνω επαληθεύει, κατά τη γνώμη
μου, πως η επιστήμη έχει εξελιχθεί τόσο που μπορεί να μας δώσει όχι μόνο υλικά οφέλη,
όπως επικοινωνίες, μέσα μεταφοράς κ.ά., αλλά και απαντήσεις σε πολύ σημαντικά
ερωτήματα. Ως ανθρωπότητα είμαστε σε ένα στάδιο που αν δεν ακούσουμε την επιστήμη
θα καταστρέψουμε τον πλανήτη μας. Η πανδημία, επίσης, μας έδειξε και πάλι πως η
επιστήμη μας βοηθάει να ξεπεράσουμε δύσκολες στιγμές. Εύχομαι το γεγονός ότι ένα
τέτοιο κατασκεύασμα του μυαλού, σαν τις μαύρες τρύπες, κατέληξε να είναι
πραγματικότητα, να παρακινήσει όλους να δείξουν εμπιστοσύνη στην επιστήμη για το
μέλλον.

1
Διεθνής επιστημονική κοινοπραξία Event Horizon Telescope (EHT).
Κείμενο 3

Στο έργο του Μπρεχτ « Η ζωή του Γαλιλαίου» , ο Γαλιλαίος( 1546-1642), καταδικασμένος σε θάνατο
από την Ιερά Εξέταση για τις επιστημονικές του θέσεις, συνομιλώντας με τον μαθητή του Σάρτι,
παρουσιάζεται να ανατρέχει αυτοκριτικά στη διαδρομή του. Μέσα στο μονόλογο του Γαλιλαίου που
παραθέτουμε, γίνεται λόγος για το σκοπό της επιστήμης

ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ: (...) «Αγαπητέ μου Σάρτι, και στην παρούσα μου κατάσταση αισθάνομαι ακόμη
ικανός να σας κάνω μερικές υποδείξεις για το τι ενδιαφέρει την επιστήμη, στην οποία έχετε
αφιερωθεί. Στις ελεύθερες ώρες μου, κι έχω πολλές, μελέτησα την περίπτωσή μου και
σκέφτηκα πώς θα την κρίνει ο κόσμος της επιστήμης, στον οποίον εγώ πια δεν
συγκαταλέγομαι. Ακόμα κι ένας έμπορος μαλλιού πρέπει να ενδιαφέρεται, πέρα από το ν’
αγοράσει φτηνά και να πουλά ακριβά, επίσης και για την ανεμπόδιστη διεξαγωγή του
εμπορίου του μαλλιού.
Η παρακολούθηση της επιστήμης, μου φαίνεται, σε σχέση με αυτό, πως απαιτεί ιδιαίτερη
γενναιότητα.
Ασχολείται με τη γνώση, που κερδίζεται από την αμφιβολία. Να κερδίσει γνώση πάνω από
όλα για όλους, νοιάζεται, να γεννήσει την αμφιβολία σ’ όλους. Όμως το μεγάλο μέρος του
πληθυσμού κρατιέται από τους πρίγκιπες, τους γαιοκτήμονες και τους ιερωμένους μέσα σε
μια μαργαριταρένια ομίχλη δεισιδαιμονίας και αρχαίων λόγων που αποκρύπτει τις
μηχανορραφίες των ανθρώπων.
[...]Όμως, μπορούμε να αρνηθούμε τον εαυτό μας στο πλήθος και εντούτοις να
παραμείνουμε επιστήμονες; Αποκτήσαμε κάποια εποπτεία πάνω στις κινήσεις των
ουράνιων σωμάτων, όμως έξω από κάθε υπολογισμό είναι ακόμα οι κινήσεις των
Κυρίαρχων πάνω στους λαούς.
[...]Όταν επιστήμονες τρομοκρατημένοι από ιδιοτελείς δυνάμεις αρκούνται να
συγκεντρώνουν γνώσεις χάριν της γνώσεως, μπορεί η επιστήμη να καταντήσει σακάτης και
οι καινούριες σας μηχανές να σημάνουν μονάχα καινούριες δυστυχίες.
Μπορεί να ανακαλύψετε με τον καιρό όλα όσα είναι δυνατόν να ανακαλυφθούν και η
πρόοδός σας θα είναι μονάχα μια πορεία απομάκρυνσης από την ανθρωπότητα. Το χάσμα
ανάμεσα σε σας και σε αυτήν θα είναι τόσο μεγάλο, που η κραυγή του θριάμβου σας για
μια καινούρια κατάκτηση να δεχτεί σαν απάντηση μια παγκόσμια κραυγή φρίκης.
Είχα σαν επιστήμονας μια μοναδική δυνατότητα. Στην εποχή μου κατάκτησε η αστρονομία
τις αγορές. Κάτω από αυτές τις εντελώς ξεχωριστές συνθήκες, η σταθερότητα ενός άντρα
θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλα τραντάγματα. Αν είχα αντισταθεί θα μπορούσαν οι
φυσικοί επιστήμονες να φτάσουν σε κάτι ανάλογο με τον όρκο του Ιπποκράτη, των γιατρών,
στην πανηγυρική υπόσχεση να χρησιμοποιούν τη γνώση τους μονάχα για το καλό της
ανθρωπότητας!
Όπως είναι τώρα, το πιο πολύ που μπορεί κανείς να ελπίζει, είναι ένα γένος εφευρετικών
νάνων, πρόθυμων να εκμισθώνονται για τα πάντα. Έφτασα ακόμα στην πεποίθηση πως
ποτέ δε βρέθηκα σε πραγματικό κίνδυνο. Για μερικά χρόνια ήμουνα το ίδιο ισχυρός όσο και
η εξουσία. Και παράδωσα τη γνώση μου στους δυνάστες, να τη χρησιμοποιήσουν, να μην
τη χρησιμοποιήσουν, να της κάνουν κακή χρήση εντελώς σύμφωνα με το πώς υπηρετούσε
τους σκοπούς τους».
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Α1. Με ποιους τρόπους , σύμφωνα με το συντάκτη του Κειμένου 1 μπορεί να γίνει η

επιστήμη όπλο της ανθρωπότητας; (70-80 λέξεις)
(Μονάδες 20)

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενα 1 και 2, τις παρακάτω

προτάσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή
Λάθος.
(Μονάδες 10)

α. Ο ρόλος της επιστήμης περιορίζεται στα ανθρώπινα δρώμενα και δεν έχει περαιτέρω
προεκτάσεις. (Κείμενο 1)

β. Η επιστήμη χαίρει εκτίμησης και επιδοκιμασίας από όλους τους ανθρώπους. (Κείμενο 1)

γ. Τα επιστημονικά επιτεύγματα πρέπει να στοχεύουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής

των περισσότερων ανθρώπων. (Κείμενο 1)

δ. Αυτό που γοήτευσε τους συνεντευξιαζόμενους στη μελέτη των μελανών οπών ήταν ότι
από την αρχή όλοι πίστευαν στην ύπαρξή τους. (Κείμενο 2)

ε. Αν η ανθρωπότητα αγνοήσει την επιστήμη τότε οδηγείται στην καταστροφή. (Κείμενο 2)

Β2. Να δώσετε τρεις γλωσσικούς, κειμενικούς δείκτες με τους οποίους ο συντάκτης

προσπαθεί να εκλαϊκεύσει την πρώτη του απάντηση στο Κείμενο 2. (Αυτή τη φορά . . .
βρήκαμε αυτό ακριβώς.)
(Μονάδες 9)

Β3. «Ως ανθρωπότητα είμαστε σε ένα στάδιο που αν δεν ακούσουμε την επιστήμη θα
καταστρέψουμε τον πλανήτη μας» υποθέτουν σε συνέντευξή τους ο Δ. Ψάλτης και ο
Φεργιάλ Εζέλ.
α) Τι εξυπηρετεί αυτή η επιλογή; (Μονάδες 7)
β) Να κάνετε όλες τις απαραίτητες αλλαγές ώστε η περίοδος να δηλώνει βεβαιότητα.
(Μονάδες 4)
(Μονάδες 11)

Γ. Ποιες προβλέψεις κάνει ο πρωταγωνιστής για το μέλλον της επιστημονικής κοινότητας;

Να παρουσιάσεις την άποψη σου βασιζόμενος σε τρεις κειμενικούς δείκτες. Κατά πόσο
έχουν , κατά τη γνώμη σου, επιβεβαιωθεί οι προβλέψεις αυτές σήμερα ;
(Μονάδες 15)

Δ. Αξιοποιώντας δημιουργικά ιδέες από τα Κείμενα 1 και 2, να αναπτύξετε τις απόψεις σας
σχετικά με
α) τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι σήμερα δυσπιστούν απέναντι στους
επιστήμονες και στα επιστημονικά επιτεύγματα και
β) να αναφερθείτε στις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί το επιστημονικό έργο ώστε να
είναι ωφέλιμο για την ανθρωπότητα.
(άρθρο στη σχολική εφημερίδα – 400 λέξεις)
(Μονάδες 30)