ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Α’ έτος, Β’ εξάμηνο

Διδάσκουσα: Δέσποινα Καταπότη

Πανεπιστημιο Αιγαιου

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

 Ως νομικός όρος, η κληρονομιά προϋποθέτει έναν

κληροδότη (Α) και έναν κληρονόμο (Β), με τον (Α) να
αποφασίζει και να επιλέγει τι κληροδοτεί στον (Β).
 Στην περίπτωση της πολιτισμικής κληρονομιάς ο (Β) (δηλ. οι
επόμενες γενιές) αποφασίζουν ποια θα είναι η κληρονομιά
και ποιοι οι κληροδότες/πρόγονοι τους.
 Η πολιτισμική κληρονομιά είναι μία επιλογή του παρόντος
που αφορά το παρελθόν. Οι άνθρωποι του σήμερα
αποφασίζουν τι θέλουν να θυμούνται και τι να ξεχάσουν.
 Καθώς οι κοσμοαντιλήψεις των κοινωνιών αλλάζουν, με τον
ίδιο ακριβώς τρόπο αλλάζει και το περιεχόμενο αλλά και η
ερμηνεία του όρου «πολιτισμική κληρονομιά».
Πολιτισμική κληρονομιά:
Από τη Νεωτερικότητα στη Μετανεωτερικότητα

 Προκειμένου να κατανοήσουμε πώς χρησιμοποιείται

ο όρος «πολιτισμική κληρονομιά» σήμερα, θα
επιχειρήσουμε τη σύνδεση του με την
Μετανεωτερικότητα (Postmodernity), την κυρίαρχη
κοσμοαντίληψη της εποχής μας.
 Για να καταστεί σαφέστερη η εννοιολόγηση της
«μετανεωτερικότητας» είναι σκόπιμο να ανατρέξουμε
και στο προηγούμενο Παράδειγμα που κυριάρχησε
στο Δυτικό κόσμο για περισσότερους από πέντε
αιώνες, τη λεγόμενη Νεωτερικότητα.

Τι εννοούμε με τον όρο «κοσμοαντίληψη»?

 Η κοσμοαντίληψη είναι ο τρόπος με τον οποίο

αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, μιλάμε για αυτόν,
γράφουμε για αυτόν, επικοινωνούμε οτιδήποτε σχετικό με
αυτόν.
 Παρά τις διαφορετικές απόψεις και θεωρίες που
υποστηρίζουν διαφορετικοί άνθρωποι και ομάδες, στη
βάση, στον πυρήνα των διατυπώσεων τους, υπάρχει
κοινός τόπος, κοινές παραδοχές.
 Η κοσμοαντίληψη είναι ένα δίκτυο περιορισμών αλλά και
δυνατοτήτων καθώς επίσης και το είδος της θεωρητικής
πρακτικής που επιβάλλουν οι συγκεκριμένοι περιορισμοί
και οι συγκεκριμένες δυνατότητες.
 Τι είναι το “Παράδειγμα” (Paradigm)?
Thomas Kuhn, Η δομή των Επιστημονικών
Επαναστάσεων, 1962

Το Παράδειγμα (Paradigm)
αποτελεί το σύνολο των
παραδοχών και γενικών
νόμων, που για μεγάλα
χρονικά διαστήματα,
παρέχουν στους
επιστήμονες –αλλά και
την κοινωνία, στο σύνολο
της- μία συνεκτική εικόνα
του κόσμου.

Σκέψεις πάνω στην έννοια του Παραδείγματος

 «Στη ρίζα όλων των κρίσεων μας υπάρχει ένας

ορισμένος αριθμός θεμελιωδών ιδεών που κυριαρχούν
στην πνευματική μας ζωή» (E. Durkeim, The Elementary
forms of Religious Life, 1912).
 “Η αλήθεια είναι ένα πράγμα αυτού του κόσμου... Κάθε
κοινωνία έχει το δικό της καθεστώς αλήθειας, τη δική
της «γενική πολιτική αλήθειας» (M. Foucault,
Power/Knowldge, 1980).
 Το «Παράδειγμα» σκιαγραφεί τα εννοιολογικά όρια τα
οποία καθορίζουν τα είδη των ερωτημάτων και των
προβλημάτων που τίθενται καθώς και το είδος των
λύσεων τους (Γαβρόγλου 1997, 39).
 Ο Μισέλ Φουκώ περιγράφει την έννοια της
«κοσμοαντίληψης» στο βιβλίο του
Power/Knowledge, 1980

«Κάθε κοινωνία έχει δικό της καθεστώς αλήθειας, τη

δική της «γενική πολιτική» αλήθειας.
Δηλαδή τους τύπους λόγου που αποδέχεται και κάνει
να λειτουργούν ως «αληθείς». Τους μηχανισμούς
και τα κίνητρα που καθιστούν κάποιον ικανό να
διακρίνει τις «αληθείς» και τις «ψευδείς»
δηλώσεις. Τα μέσα και το κύρος εκείνων που είναι
επιφορτισμένοι με το να λένε τι μετράει
ως αληθές».

Η γένεση του Νεωτερικού Παραδείγματος

 Μία ριζική αλλαγή παρατηρείται στην Ευρώπη από το

18ο αιώνα και εξής. Οι ρίζες της αλλαγής αυτής
εντοπίζονται πολύ νωρίτερα. Συγκεκριμένα,
τοποθετούνται στην περίοδο της Αναγέννησης (15ος-17ος
αιώνας). Από την περίοδο του Διαφωτισμού (18ος
αιώνας) σημειώνεται ξεκάθαρα πλέον, η μετάβαση στο
Νεωτερικό Παράδειγμα, με άλλα λόγια, η μετάβαση από
τη Θεο-κρατία στη Λογο-κρατία.
 Λόγος και Φως = Νεωτερικό Παράδειγμα (Ο Λόγος είναι
το Φως που φέρνει την Αλήθεια στην επιφάνεια).
Alexander Pope(ποιητής του 18ου αιώνα)
Επιστολή, Δοκίμιο για τον άνθρωπο

«Γνώθι σ΄αυτόν λοιπόν,

μη θεωρήσεις πως ερευνάς το Θεό,
αυτή καθ’ εαυτή
η μελέτη της ανθρωπότητας
είναι ο άνθρωπος»

Το δέντρο της Γνώσης

Η ιστορία των Πρωτόπλαστων

 Ο άνθρωπος συνδέεται με τον Παράδεισο, ένα περιβάλλον ά-χωρο (χωρίς

χωρικά όρια) και ά-χρονο (χωρίς χρονιά όρια).
 Μόνη απαγόρευση το δέντρο της Γνώσης (ο άνθρωπος μπορεί να κάνει τα
πάντα στον Παράδεισο αλλά δεν πρέπει να τολμήσει να γευτεί τους καρπούς
της Γνώσης).
 Ο άνθρωπος δοκιμάζει τον καρπό του Δέντρου της Γνώσης και «αμαρτάνει»
(που στα αρχαία σημαίνει «χάνει τον προορισμό του»).
 Ο άνθρωπος υφίσταται Πτώση. Κατεβαίνει στη γη, γίνεται επίγειος, γίνεται
θνητός, το σώμα του εγκλωβίζεται στο χώρο και στο χρόνο.
 Στην περίοδο του Μεσαίωνα, ο Αδάμ και η Εύα συνδέονται με την αμαρτία,
το Προπατορικό Αμάρτημα, το αμάρτημα που εξακολουθεί να φέρει ως
βάρος ολόκληρη η ανθρωπότητα. Στην περίοδο της Νεωτερικότητας ωστόσο,
ο Αδάμ και η Εύα μετατρέπονται (υπό μίαν έννοια) σε ήρωες. Σηματοδοτούν
την αρχή της Γνώσης, την ανάγκη του Ανθρώπου για Γνώση.

Λόγος, Φως, Γνώση

Βασικές παραδειγματικές μετατοπίσεις

 Διάκριση «νου» και σώματος (Descartes, «Σκέφτομαι άρα

Υπάρχω»)

 Διάκριση «ανθρώπου» και «φύσης» (ο άνθρωπος ως

«έλλογο» ον)

 Ο άνθρωπος κατα-νοεί (επιστήμη) και προ-νοεί (τεχνολογία).

Η θεοποίηση της Επιστήμης

 Επίσταμαι-Κοιτάω από ψηλά

 Επιβλέπω-Βλέπω
 Έχω πλήρη/σφαιρική γνώση των πραγμάτων και του κόσμου.
 Στην περίοδο της Νεωτερικότητας, ο «επιστήμονας» είναι ο νέος θεός.
Κοιτάζει από ψηλά, επίσταται, έχει εποπτεία του κόσμου.
 Ο επιστήμονας παρατηρεί, μελετά τον κόσμο μέσα από την παρατήρηση, η
παρατήρηση θεωρείται η πλέον συστηματική μελέτη, ο δρόμος προς την
αντικειμενική αλήθεια.
 Ο επιστήμονας παρατηρεί ό,τι φαίνεται, τα φαινόμενα, τη φύση, ό,τι είναι
ορατό, ό,τι γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις και όχι πλέον το αόρατο, το
μεταφυσικό, το «θεόσταλτο».
 Στην επιστήμη, τεράστια σημασία έχει η αίσθηση της όρασης (ό,τι βλέπω
είναι πραγματικό και αληθινό άρα αντικειμενικό). Το ορατό θεωρείται
αληθές, έγκυρο, πραγματικό. Την περίοδο της Νεωτερικότητας, η
επιστημονική αλήθεια βασίζεται στο «ορατό», στο τεκμήριο, την απόδειξη.
Φύση και Τεχνολογία

 Από τον κόσμο του Θεού (μεταφυσική) στον κόσμο της φύσης
(φυσική).
 Από το άγνωστο στο γνωστό.
 Από το αόρατο στο ορατό/φανερό.
 Μπορούμε να μελετήσουμε & να κατανοήσουμε το φυσικό κόσμο.
 Η εξήγηση του κόσμου βρίσκεται εντός αυτού (στη φύση) και όχι
εκτός αυτού (μεταφυσική)
 Μέσα από τη συστηματική μελέτη μπορούμε να κατανοούμε αλλά και
ελέγχουμε το φυσικό κόσμο.
 Με ποιόν τρόπο ελέγχεται η φύση? Μέσω της Επιστήμης και της
Τεχνολογίας.
 Η Επιστήμη και η Τεχνολογία είναι οι πυλώνες του νεωτερικού
Παραδείγματος

Λόγος/Επιστήμη/Τεχνολογία

 Ο Δαρβίνος υποστηρίζει ότι όλα τα έμβια όντα στοχεύουν στην επιβίωση

 Προκειμένου να εξασφαλίσουν την επιβίωση, όλα τα έμβια όντα προσπαθούν να
προσαρμοστούν στις περιβαλλοντικές συνθήκες
 Ο άνθρωπος επιστρατεύει το Νου προκειμένου να επιβιώσει

 Ο άνθρωπος είναι ανώτερο βιολογικό ον

 Ο άνθρωπος κατά-νοεί και προ-νοεί.

 Ο ανθρώπινος λόγος εκφράζεται μέσα από την επιστήμη και την τεχνολογία

 Η επιστήμη και η τεχνολογία αποκτούν κεντρική σημασία την περίοδο της

Νεωτερικότητας
 Η «αγία τριάδα» της νεωτερικότητας είναι το τρίπτυχο Λόγος-Επιστήμη-
Τεχνολογία
 Η αποθέωση (αν όχι θεοποίηση) της τεχνολογίας οδηγεί τελικά στη Βιομηχανική
Επανάσταση
Charles Darwin/Κάρολος Δαρβίνος
Η καταγωγή των ειδών (1859)

Η Βιομηχανική Επανάσταση
Από τη Βιολογία στην Κοινωνία

 Ο κοινωνιολόγος Herbert Spencer υιοθετεί τις ιδέες του Δαρβίνου και τις εφαρμόζει στην
κοινωνιολογία.
 Υποστηρίζει ότι, με τον ίδιο τρόπο που λειτουργεί το βιολογικό σώμα (υπακούοντας στους
νόμους της φύσης) με τον ίδιο ακριβώς τρόπος λειτουργεί και η κοινωνία. Η κοινωνία είναι
ένα «σώμα» όπως και το βιολογικό σώμα. Λειτουργεί και αυτή σύμφωνα με τους νόμους
της φύσης.
 Η έννοια της κοινωνικής «οργάνωσης» προκύπτει από τον βιολογικό όρο «οργανισμός»
 Όπως το βιολογικό σώμα έχει ένα κύκλο ζωής (Γέννηση, Ανάπτυξη, Παρακμή, Θάνατος) έτσι
και οι ανθρώπινες κοινωνίες έχουν ένα κύκλο ζωής (Γέννηση, Ανάπτυξη, Παρακμή,
Θάνατος).
 Όπως κάποια βιολογικά όντα μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα στο φυσικό περιβάλλον,
έτσι και κάποιες ανθρώπινες κοινωνίες μπορούν να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον
από ό,τι κάποιες άλλες κοινωνίες. Θεωρεί λοιπόν ο Spencer ότι δεν είναι όλες οι ανθρώπινες
κοινωνίες ίδιες. Κάποιες είναι ανώτερες από κάποιες άλλες.
 Με ποιο κριτήρια διακρίνει ο Spencer ποιες κοινωνίες είναι ανώτερες? Υποστηρίζει ότι οι
κοινωνίες που έχουν αναπτύξει τεχνολογία και επιστήμη είναι ανώτερες από αυτές που δεν έχουν
«εξελιχθεί» επιστημονικά και τεχνολογικά. Αυτομάτως, οι Δυτικές κοινωνίες της περιόδου της
Νεωτερικότητας (και πάντα σύμφωνα με τον Spencer) θεωρούνται «ανώτερες» από τις κοινωνίες
που δεν έχουν αναπτύξει τεχνολογία και επιστήμη.

Άνοδος της αστικής τάξης- Η γένεση του

καπιταλισμού

 Η μετάβαση από το Μεσαίωνα στη Νεωτερικότητα

σηματοδοτεί (σε επίπεδο κοινωνικής οργάνωσης) τη
μετάδοση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό.
 Αναπτύσσονται το εμπόριο, η ναυτιλία, η βιομηχανία
 Η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου.
 Νέες μορφές πλούτου. Από το κληρονομικό status στο
επίκτητο status.
 Κίνηση ανθρώπων, χρημάτων και αγαθών.
 Ιδεολογία του χρήματος. Όλα αγοράζονται (και η
δύναμη και η γνώση).
 Πολυτέλεια. Αφθονία. Πίνακες «νεκρής φύσης».
Άνοδος της αστικής τάξης- Η γένεση του
καπιταλισμού (συνέχεια)

 Ήδη από το 15ο αιώνα, διαμορφώνεται μία ξεχωριστή

σφαίρα της οικονομικής ζωής, η οποία κυριαρχείται από νέες
οικονομικές σχέσεις και ρυθμίζεται/αντιπροσωπεύεται από
νέες οικονομικές ιδέες.
 Εξάπλωση του εμπορίου και της ανταλλαγής, επέκταση των
αγορών, κατακερματισμός εργασίας, αύξηση του υλικού
πλούτου και της κατανάλωσης.
 Η «πολυτέλεια» της βρετανικής κοινωνίας (18ος αιώνας) είναι
επακόλουθο της ανόδου του καπιταλισμού στην Ευρώπη και
της σταδιακής μεταμόρφωσης της παραδοσιακής
οικονομίας.

«Πολυτέλεια» και «αφθονία»

στην Τέχνη
Άνοδος της αστικής τάξης- Η γένεση του
καπιταλισμού (συνέχεια)

 Για μεγάλο διάστημα, ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε υπό την προστασία

των κρατικών μονοπωλίων στην έδρα τους και της υπερπόντιας
εμποροκρατίας.
 Ωστόσο, από το 18ο αιώνα, το δόγμα «laissez-faire» (λεσέ φερ) και οι
δυνάμεις αγοράς της ιδιωτικής οικονομίας άρχισαν να αποδεσμεύουν τις
παραγωγικές ενέργειες του καπιταλιστικού συστήματος.
 Από την προ-νεωτερική αγροτική κοινωνία μεταφερόμαστε στο αστικό
περιβάλλον, το βιομηχανικό περιβάλλον.
 Ανάπτυξη καινούργιων κοινωνικών τάξεων, που είναι οργανωμένες γύρω
από το κεφάλαιο και τη μισθωτή εργασία, τις δομές εργασίας που
συνδέονται με τις νέες μορφές της βιομηχανικής παραγωγής, τις νέες
σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών που οργανώθηκαν γύρω από τους
μεταβαλλόμενους διαχωρισμούς ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό,
στην εργασία και στο σπίτι, στο δημόσιο βίο και στην οικογένεια και το
σπιτικό.

Τι είναι η «πόλη»?

 Τεχνητό περιβάλλον (εκτός φύσης)

 Διάκριση «πόλης» και «υπαίθρου»
 Από το χρόνο της φύσης (καιρολογικός χρόνο) στο χρόνο του
ρολογιού (ωρολογιακός χρόνος)
 Από την παραγωγή στην μεταποίηση και τις υπηρεσίες
 Καταμερισμός εργασίας
 Διάκριση ιδιωτικού και δημόσιου χώρου
Αστική Τάξη και Πολιτισμός

 Πόλη και Πολιτισμός είναι λέξεις με ίδια ρίζα.

Ουσιαστικά η λέξη «πολιτισμός» στη νεωτερικότητα
περιγράφει τον αστικό τρόπο ζωής.
 Ο αστικός τρόπος ζωής συγκροτείται πάνω στην
εκμετάλλευση της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Εργοστάσια, βιοτεχνίες, υπηρεσίες, εκπαιδευτικά
ιδρύματα, πολιτιστικά ιδρύματα διαμορφώνουν τον
αστικό χώρο.
 Όπου δεν απαντούν στοιχεία που παραπέμπουν στον
αστικό τρόπο ζωής, οι αστοί μιλούν για βάρβαρους,
απολίτιστους, πρωτόγονους κλπ.

Διάκριση «πόλης» και «χωριού»

 Ο «αστός» διαχωρίζεται από τη φύση ενώ ο κάτοικος ενός

«χωριού» έχει συμβιωτική σχέση με τη φύση.
 Ο «αστός» δε λερώνει τα χέρια του, ο «χωρικός»
πραγματοποιεί «χειρωνακτική» εργασία
 Ο «αστός» αντιλαμβάνεται και καλλιεργεί την έννοια της
«απόστασης» (λειτουργεί με γνώμονα την όραση) ενώ ο
«χωρικός» είναι πιο κοντά στο «ζωώδες» και το
«ενστικτώδες» (αφή και όσφρηση).
 Το «αστικό» σπίτι κατανέμει με συγκεκριμένο τρόπο τις
βιολογικές ανάγκες και οργανώνει με συγκεκριμένο τρόπο
τις αισθήσεις.
 Ο «αστός» πειθαρχεί επί του σώματος ενώ ο «χωρικός»
όχι (βλ «καλοί τρόποι»).
Αστική τάξη και πολιτισμός (συνέχεια)

 Η Ευρώπη ανακάλυψε και παρουσίασε τη νέα της

ταυτότητα μόνο κατά την εμφάνιση της ως
ξεχωριστού, μοναδικού και επικρατούντος
πολιτισμού, ενώ την ίδια στιγμή τόνιζε τη διαφορά της
από τους άλλους πολιτισμούς και λαούς.
 Οι «Άλλοι» ήταν ενσωματωμένοι στην εικόνα της
Δύσης για τον εαυτό της. Αυτή η συνάντηση με το
διαφορετικό συνδέεται με την ευρωπαϊκή εξερεύνηση
και την κατάκτηση της Αμερικής, της Ασίας, της
Αφρικής και του Ειρηνικού Ωκεανού μεταξύ του 15ου
και 19ου αιώνα.

«Παλιός» και «Νέος Κόσμος»

Γνωριμία με το «Νέο Κόσμο»

 Από το 15ο αιώνα (Κολόμβος, 1492) αλλά κυρίως

στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα.
 Αμερική, Ινδία, Ινδονησία.
 Ισπανικές, Πορτογαλικές, Γαλλικές και Βρετανικές
αποστολές.

Είναι «άνθρωποι» σαν εμάς?

 Η συμβολή του «άλλου»
διαμόρφωση της ιστορίας

Οι μύθοι των πρώτων ταξιδευτών

Κείμενο του 15ου μ.Χ. αιώνα

«Στη χώρα των Ινδών υπάρχουν άνδρες με κεφάλια σκύλων που

μιλούν γαβγίζοντας και τρέφονται πιάνοντας πουλιά. Άλλοι
πάλι, έχουν μόνο ένα μάτι στο μέτωπο. Στη Λιβύη πολλοί
γεννιούνται χωρίς κεφάλι και έχουν στόμα και μάτια. Πολλοί
είναι και από τα δύο φύλα. Κοντά στον Γάγγη ποταμό, ζουν
άνθρωποι που δεν τρώνε τίποτα. Στην Αιθιοπία πολλοί έχουν
τέσσερα μάτια και στη Εριπία ζουν άνθρωποι με λαιμούς και
ράμφη πελαργού».
 Η συμβολή του «άλλου»
στη διαμόρφωση της ιστορίας

 Αρχικά (18ος αι.), σημειώνεται διάκριση στο ΧΩΡΟ.

Αντιπαραβολή «παλιού» και «νέου» κόσμου.
 Στη συνέχεια (19ος αι.), η διάκριση αυτή γίνεται με βάση
το ΧΡΟΝΟ. Αντιπαραβολή ενός «πρωτόγονου»
παρελθόντος και ενός «πολιτισμένου» παρόντος.
 Η ιστορία του ανθρώπινου είδους ως «εξέλιξη»

John Lock:
«Στην αρχή, όλος ο κόσμος ήταν Αμερική»

Η εξελικτική πορεία προς τον πολιτισμό:

Σημαντικοί σταθμοί.
Η εξελικτική πορεία προς τον πολιτισμό:
Σημαντικοί σταθμοί.
First baby in Britain designed cancer-free
 1. Αρχές 20ου αιώνα

2. Παγκόσμιοι Πόλεμοι

3. Ανάπτυξη Γενετικής

4. Ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση
περιβαλλοντικών πόρων
 «Ο μεταμοντερνισμός, αν ο όρος σημαίνει
κάτι, αναφέρεται στο απλό γεγονός ότι οι
υποσχέσεις της νεωτερικής εποχής δεν είναι
πλέον αξιόπιστες, γιατί είναι φανερό ότι οι
περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο
δεν μπορούν πια να ελπίζουν ότι ο κόσμος
είναι καλός ή ότι μπορεί να γίνει καλύτερος»
(Philip Smith, Πολιτισμική Θεωρία, 356).

«Ο μεταμοντερνισμός είναι ένα

Παράδειγμα που χαρακτηρίζεται από την
άποψη ότι δεν υπάρχει αντικειμενική
αλήθεια καθώς αυτή [η αλήθεια]
κατασκευάζεται, δεν ανακαλύπτεται»
(ομιλία του Ευαγγελιστή συγγραφέα Josh
McDowell).
 «Ο μεταμοντέρνος κόσμος είναι ένας
κόσμος όπου όλα είναι πιθανά και σχεδόν
τίποτα βέβαιο»
(ομιλία του πρώην προέδρου της Τσεχίας,
Vaclav Havel, 1994).

•Έντονος προβληματισμός & απαισιοδοξία

•Από το «αντικειμενικό» στο «υποκειμενικό»

•Από το «απλό» στο «σύνθετο»

•Από το «ενιαίο» στο «πολλαπλό»

•Από τη «σταθερότητα» στην «αστάθεια»

•Από τη «συνέχεια» στην «ασυνέχεια»

•Από το «διαρκές» στο «στιγμιαίο»

 •Δεν υπάρχει σχέση μεταξύ γλώσσας και νοήματος.

•Οι λέξεις δεν έχουν καθορισμένο σημείο αναφοράς ούτε

συγκεκριμένο νόημα.

•Υπάρχουν πολλά επίπεδα νοήματος στη γλώσσα.

• Σημαντικοί εκπρόσωποι:
Derrida, Lyotard, Wittgenstein

 Στόχοςδεν είναι η αντικειμενική γνώση καθώς

πλέον δεν τίθεται θέμα αλήθειας.
 Απότην αναζήτηση της αλήθειας & της
γνώσης, στην αναζήτηση και αξιολόγηση των
τρόπων με των οποίο μπορούν να
κατασκευαστούν πολλές διαφορετικές
αλήθειες και πολλά, διαφορετικά είδη γνώσης.
 Απότον επιστήμονα νομοθέτη, στον
επιστήμονα ερμηνευτή (Smith 1997, 359).
 «Όλες οι θεωρίες και μεθοδολογίες έχουν
τους περιορισμούς τους και ο μοναδικός (ας
πούμε) κανόνας που ισχύει είναι πως
όλα επιτρέπονται»
(Feyerabend, Against Method, 1975).

Η μεταμοντέρνα
στροφή στη
θεωρία της
επιστήμης
 Ένα παράδειγμα: Η Κβαντική Θεωρία

Αφήνοντας πίσω μας τις βεβαιότητες της κλασσικής

φυσικής, περνάμε πλέον στην κβαντική θεωρία,
«έναν περίεργο κόσμο, έναν κόσμο απροσδιόριστο,
του οποίου οι (σχεδόν ενοχλητικοί) νόμοι φαίνεται
όχι μόνο να αναιρούν αλλά και να χλευάζουν τα
παραδοσιακά όρια του χώρου,
του χρόνου και της ύλης»
(Zohar & Marshall, The Quantum Society, 1994) .

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

•Υποκειμενικότητα

•Πολυπλοκότητα

•Διαφορετικότητα
 Δεν υπάρχει (μία και μόνο) επιστημονική
αλήθεια για τον άνθρωπο και τη ζωή του.
Αντίθετα, υπάρχουν πολλές δυνατότητες
ερμηνείας του ανθρώπου και της ζωής του.

Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ξεκάθαρη εικόνα

για τον άνθρωπο και τη ζωή του
γιατί και οι δύο αυτές έννοιες είναι σύνθετες
και πολύπλοκες.
 Χρειάζεται σεβασμός προς το διαφορετιικό,
καθώς δεν υπάρχει ανώτερο και κατώτερο,
καλύτερο και χειρότερο, σωστό και λάθος,
κανονικό και ανώμαλο.

«Διάλυση της ουσίας του Εγώ.

Δεν μπορεί να υπάρξει ολοκλήρωση
της προσωπικότητας,
δεν μπορεί να διαμορφωθεί
ένα πάγιο αίσθημα ταυτότητας.
Το εγώ εμπεριέχει διάφορες ταυτότητες, είναι
κατακερματισμένο όπως κατακερματισμένος είναι
και ο κόσμος γύρω του»
(Κονδύλης 2000, 129)
 ΠΟΙΗΣΗ

•Στίχος δίχως όριο

•Πρότυπο του ποιήματος γίνεται ο ελεύθερος
συνειρμός
•Χαλάρωση της σύνταξης
•Αποσπασματικές και παραμορφωμένες προτάσεις
•Συμπαράταξη λέξεων που δεν ταιριάζουν ούτε
γραμματικά ούτε λογικά

Ανδρέας Εμπειρίκος, Υψικάμινος, 1928

ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΑΓΓΕΛΩΝ ΕΝΤΟΣ ΑΤΜΟΜΗΧΑΝΗΣ

«Όταν με την βαρύτητα του ανέμου που συναρπάζει τα φρόκαλα μέσ’

απ’ τα πόδια των μανάδων εσάλπησε το πεφταστέρι τις τελευταίες
εντολές των θεανθρώπων σηκώθηκε υπερήφανος ο φθόγγος και μ’
ευκαμψία τελείου μηχανικού λεπτολογήματος παρέσυρε την ευτυχία
προς τα πελάγη μιας παμμεγίστης παλιρροίας. Τότε συνέβη να
φτερνισθούν οι φυσητήρες και όλα τα κήτη ανέστρεψαν την κοιλιά τους
και κατεποντίσθησαν αύτανδρα τα περασμένα κουφάρια υπέρ της
αναγεννήσεως της ευτυχίας υπέρ της εκπληρώσεως των εσχατιών
υπέρ της ειρήνης υπέρ της αμαυρώσεως υπέρ της εκλάμψεως της
αληθείας υπέρ της κατισχύσεως των ρόδων και της μαγικής αράχνης
εν έτει χαράς για τον αιώνα των μεγάλων ολισθημάτων των κυμάτων
επάνω στα στεκούμενα καράβια».
 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

•Έμφαση στην ασυνέχεια και στο τυχαίο

•Στροφή προς τον εσωτερικό κόσμο

•Στροφή προς την ψυχολογία και το «υπαρξιακό»

Walter Benjamin, Μονόδρομος, 1928

«Σαν το ρολόϊ της ζωής που πάνω του τρέχουν

γοργά τα δευτερόλεπτα, κρέμεται πάνω από τα
πρόσωπα του μυθιστορήματος ο αριθμός της
σελίδας. Ποιός αναγνώστης, δεν του’χει ρίξει
κάποτε, μια φευγαλέα, φοβισμένη ματιά?»
 «Καθώς η πλοκή ως παράγοντας της
μυθιστορηματικής σύνθεσης υποβιβάζεται ή
εκλείπει, ξεθωριάζει ή χάνεται και η περιγραφή του
κοινωνικού και ιστορικού περίγυρου, μέσα στον
οποίο διαδραματιζόταν η πλοκή.
Το μυθιστόρημα στρέφεται κυρίως ή αποκλειστικά
στον εσωτερικό κόσμο, γίνεται ψυχολογικό με έννοια
άκρως υποκειμενική»
(Κονδύλης 2000, 132).

•Από το «πρακτικό/λειτουργικό» στο «αισθητικό»

•Από το «αναγκαίο» στο «περιττό»

•Από τη «συμμετρία» στην «ασυμμετρία»

•Από το «καθαρό» στο «υβριδικό»

«Η σύνθεση είναι ανοικτή, μπορεί να συνεχίζεται επ’
άπειρον ή να σταματάει απότομα, δεν υπάρχουν
μέρη που εντάσσονται σε ένα καλά συγκερασμένο
Όλο, παρά μόνο κομμάτια συνδεόμενα μεταξύ τους
αυθαίρετα. Παρεκβάσεις, αυτοσχεδιασμοί και
απροσδόκητες κορυφώσεις είναι εξίσου
χαρακτηριστικά και ουσιώδη στοιχεία όσο και οι
ρυθμικές ενότητες».
(Κονδύλης 2000, 165).
 «Αντικείμενο της ζωγραφικής γίνεται η ίδια η
ζωγραφική. Έμφαση δίνεται στο δικαίωμα του
καλλιτέχνη να συνδυάσει, απελευθερωμένος από
καθαρές τεχνικές, αντικειμενικές εικόνες και
συγκεκριμένα νοήματα/μηνύματα.
Υπάρχει πλέον η πεποίθηση ότι τα πάντα μπορούν
να συνδυαστούν με τα πάντα»
(Κονδύλης 2000, 147).
 Το
μεταμοντέρνο
στην
τέχνη

Marc Quinn,
Self

Το
μεταμοντέρνο
στην
τέχνη

Jackson
Pollock,
Untitled
Νεωτερικότητα Μεταμοντερνισμός

Παρελθόν Παρόν
Αλήθεια Ερμηνεία
Ιστορία Ιστορίες

Εξέλιξη Ασυνέχεια

Μονόλογος Διάλογος
 Παραδειγματικοί μετασχηματισμοί
του μουσείου

Πολιτισμική Κληρονομιά
A΄ Έτος

Βασική προβληματική
• Τα μουσεία δε διαφοροποιούνται μόνο ως προς
το περιεχόμενο τους (π.χ. λαογραφίας, φυσικής
ιστορίας, αρχαιολογίας) αλλά και ως προς το
«πώς επιλέγουν να το εκθέτουν».
• Η εκθεσιακή λογική συνδέεται με μία σειρά
ευρύτερων επιστημολογικών, ιστορικών και
κοινωνικοπολιτικών παραμέτρων. Η εκθεσιακή
λογική αποτελεί επομένως θέμα
παραδειγματικής προοπτικής. Το Παράδειγμα
επηρεάζει και τη μουσειακή πράξη.
 Παραδειγματικοί μετασχηματισμοί
του μουσείου

• Φάση 1η : πρώιμη Νεωτερικότητα

• Φάση 2η : ύστερη Νεωτερικότητα

• Φάση 3η : Μετανεωτερικότητα

Α΄Φάση
Πρώιμη Νεωτερικότητα
• 18ος-19ος αιώνας
• Τα μουσεία ως χώροι προσανατολισμένοι στη φύλαξη,
μελέτη και προστασία των μουσειακών αντικειμένων.
• Άρρηκτη σύνδεση με το κοινωνικο-πολιτικό πλαίσιο
της εποχής.
• 19ος αι.: Τα αντικείμενα ως εθνική/κρατική
κληρονομιά/εθνικό/κρατικό κεφάλαιο. Και οι
αποικιοκρατικές χώρες του 19ου (πχ Βρετανία, Γαλλία)
και οι νεοσύστατες χώρες (πχ Ελλάδα) συνδέονται με
τον υλικό πολιτισμό του παρελθόντος
 Μουσείο και Έθνος
• Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, τα περισσότερα
μουσεία μετατρέπονται σε εθνικά μουσεία.
• Ταξινομούν και εκθέτουν τις συλλογές τους
βασιζόμενα σε αυστηρά
επιστημονικά/ακαδημαϊκά κριτήρια που
προβάλλουν την αναμφισβήτητη, δεδομένη και
μοναδική πραγματικότητα, που δεν είναι άλλη
από την ύπαρξη του έθνους.
• Τα μουσεία λειτουργούν ως φύλακες της εθνικής
κληρονομιάς και δημιουργοί εθνικής
ταυτότητας.

Βρετανικό Μουσείο:
Σε ποιόν ανήκει η αρχαιότητα?
 [1] Ασιατική Συλλογή
Βρετανικού Μουσείου

[2] Αιγυπτιακή Συλλογή

Βρετανικού Μουσείου
[3] Μάρμαρα Παρθενώνα
Βρετανικό Μουσείο

Μουσείο Λούβρου
 Το αποικιοκρατικό μουσείο
α. Αγγλία

Ένα μουσείο όπως το Βρετανικό, συγκροτεί τη

συλλογή του μέσα από αρχαιότητες και υλικά
κατάλοιπα που προέρχονται από άλλες
περιοχές. Ωστόσο, υπάρχει η αίσθηση ότι
αυτές οι υλικότητες «ανήκουν» στο Μουσείο
και το Βρετανικό λαό, διότι μόνο αυτοί
αναγνωρίζουν την αξία των αντικειμένων και
θα φροντίσουν για την προστασία τους.

The Past is a Foreign Country, CUP.

Lowenthal 1985, 287
Η κατάτμηση μιας μεγάλης συλλογής ελληνικών
αγγείων, που είχαν συγκεντρωθεί στο Castle
Ashby στη δεκαετία του 1820, θεωρήθηκε ότι
διέσπασε «μέρος της συλλογικής μνήμης ενός
έθνους»: το αναφερόμενο έθνος δεν ήταν η
Ελλάδα αλλά η Βρετανία, η μνήμη δεν
αφορούσε τα ίδια τα αγγεία αλλά το πάθος
των αρχών του 19ου αιώνα για τη συλλογή
τους».
 Το αποικιοκρατικό μουσείο
β. Γαλλία
Η συγκέντρωση στο Μουσείο του Λούβρου
έργων τέχνης και άλλων αντικειμένων από
μακρινές περιοχές υποστηρίχθηκε με το
επιχείρημα ότι η φύλαξη των έργων του
πολιτισμού στη «Χώρα της Ελευθερίας» θα
συνέβαλε στην εξέλιξη της ανθρώπινης
γνώσης και ευτυχίας και στην τελειοποίηση
του πολιτισμού.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο:

H «ελληνικότητα» ως ιστορικό
συνεχές
 Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
• Ιδρύεται στα τέλη του 19ου αιώνα.
• Η συγκέντρωση των αρχαιολογικών ευρημάτων
συνδεόταν με την προβολή της εθνικής ιστορίας.
Εθνικός σκοπός: η αναγνώριση ανεξάρτητου
ελληνικού έθνους και κράτους, η αναγνώριση της
συνέχειας του ελληνικού έθνους
• Μετά το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μουσείο
ανασυγκροτείται «με αντίστοιχη εθνική συγκίνηση,
προσοχή και εργασία».
• Μέχρι σήμερα το Μουσείο δεν παρουσιάζει τάσεις
ανανέωσης της εκθεσιακής λογικής του.

Βασικές αρχές
πρώιμης Νεωτερικότητας
• Σύνδεση με την επιστημολογική άποψη ότι η
πραγματικότητα είναι ενιαία, μονοσήμαντη &
μονοδιάστατη.
• Τα εκθέματα αποτελούν αντικειμενικές
μαρτυρίες της πραγματικότητας.
• Μουσείο & αντικείμενα νοούνται ως
παραγωγοί & παράγοντες «καθαρής» &
απόλυτης γνώσης.
 Βασικές αρχές
πρώιμης Νεωτερικότητας
(συνέχεια)

• Το μουσείο είναι προσανατολισμένο προς τα

αντικείμενα και όχι το κοινό.
• Γραμμική παρουσίαση των αντικειμένων:
κατάταξη σε κλειστά σύνολα & ενότητας,
διαμόρφωση ακολουθίας με αυστήρη
χρονολογική σειρά, προβολή ενός ενιαίου
φάσματος εξέλιξης της ιστορίας.

«Γραμμική» παρουσίαση εκθεμάτων

(κατηγοριοποίηση βάσει πρώτης
ύλης)
 «Γραμμική» παρουσίαση εκθεμάτων
(κατηγοριοποίηση βάσει πρώτης ύλης, γεωγραφικής εγγύτητας
και χρονολογικού πλαισίου)

Β΄Φάση
Ύστερη Νεωτερικότητα

• Αρχές-μέσα 20ου αιώνα.

• Από το αντικείμενο στην επεξήγηση.
• Μεγαλύτερη έμφαση στο κοινό.
• Ανάδειξη των εκθεμάτων μέσα από πιο
διευρυμένα αφηγηματικά μοντέλα.
• Αντικείμενο=τμήμα της Ιστορίας.
 Βασικές αρχές
• Η κοινωνία είναι ένας οργανισμός (βλ. σύνδεση
βιολογικού & κοινωνικού σώματος).
• Η κοινωνία, ως οργανισμός, απαρτίζεται από
μέλη/τμήματα /λειτουργικά όργανα. Η
συντονισμένη λειτουργία των μελών εξασφαλίζει
την (ομαλή) λειτουργία της κοινωνίας.
• Τα λειτουργικά μέλη έχουν υλική υπόσταση
(=αντικείμενα).
• Μέσα από τη μελέτη των αντικειμένων,
εντοπίζουμε & αξιολογούμε τα λειτουργικά μέλη
της κοινωνίας, & κατ’ επέκτασιν, αντιλαμβανόμαστε
(και εξηγούμε) το χαρακτήρα & τη σημασία της
κοινωνίας.

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης-

Ν.Π. Γουλανδρή
Θεματικές μουσείου:
[1] Οικισμοί
[2] Νεκροταφεία
[3] Ανθρώπινη μορφή/Εικονογραφία
[4] Τέχνη
[5] Τεχνολογία
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης-
Ν.Π. Γουλανδρή
Θεματικές

Η κοινωνία ως
«σύστημα»/«λειτουργικό όλο»
Υποσύστημα: Θάνατος/Ταφικά Έθιμα
(Η προθήκη ως «σύνολο»)
 Γ΄Φάση
Μετα-νεωτερικότητα
• Το κοινό αρχίζει πλέον να συμβάλλει
αποφασιστικά στη διαμόρφωση της
μουσειακής πραγματικότητας.
• Από τη δεκαετία του 70, έχουν γίνει πολλές
έρευνες κοινού με σκοπό την καλύτερη
προσαρμογή των μουσείων στο προφίλ και
τις προσδοκίες ενός κοινού, που νοείται
πλέον ως ποικιλόμορφο και σύνθετο.

Το μετανεωτερικό μουσείο
• Τα μεταμοντέρνα μουσεία επικεντρώνουν το
ενδιαφέρον τους στην εξυπηρέτηση πολλαπλών
ατομικών, ομαδικών, κοινωνικών και
πολιτισμικών αναγκών.
• Τα αντικείμενα παρουσιάζονται με τρόπους που
επιτρέπουν πολλαπλές εναλλακτικές χρήσεις και
ερμηνείες.
• Ακόμα και χώροι παραδοσιακά κλειστοί στο
κοινό (αποθήκες, εργαστήρια), συχνά πλέον
καθίστανται προσβάσιμοι στον κόσμο.
 Το μετα-νεωτερικό μουσείο
(συνέχεια)

• Οργάνωση διαδραστικών εκθέσεων που απαιτούν την

ενεργή συμμετοχή του κοινού για να λειτουργήσουν.
• Ένα ευρύ φάσμα διδακτικών μέσων τίθεται στη
διάθεση του κοινού (CD ROM, προβολές διαφανειών,
ηχητικό υλικό, έντυπες πηγές, ηλεκτρονικοί
υπολογιστές).
• Η ηλεκτρονική τεχνολογία καθιστά δυνατή τη
σύνδεση ενός μουσείου με άλλα μουσεία/
πολιτιστικά ιδρύματα. Έτσι, το μουσείο «διευρύνει»
τα εκθέματα του αλλά και τον γενικότερο ρόλο &
χαρακτήρα του.

Το μετανεωτερικό μουσείο
(συνέχεια)
• Τα μουσεία δεν αναμένουν παθητικά το κοινό
και «σπάνε» τους τοίχους τους: π.χ.
περιοδεύουσες εκθέσεις, εκπαιδευτικά
προγράμματα, εκπαιδευτικό & διαφημιστικό
υλικό.
• Χρήση των μουσείων και για άλλες πολιτιστικές
εκδηλώσεις, π.χ. προβολές, συνέδρια, ομιλίες,
συναυλίες.
• Διαμόρφωση νέου τύπου «επισκέπτη»: Ο
επισκέπτης-καταναλωτής. Στα μουσεία πλέον
υπάρχουν χώροι εστίασης (εστιατόρια,
καφετέριες) και διάφορα
καταστήματα/πωλητήρια.
Μεταμοντέρνο μουσείο & Εκπαίδευση
Οι μεταμοντέρνες μουσειολογικές τάσεις
συνδέονται με αντίστοιχες εκπαιδευτικές
απόψεις που θεωρούν ότι η εκπαίδευση
πρέπει να διευκολύνει τα υποκείμενα να
συγκροτούν γνώμη αρθρώνοντας τον δικό
τους προσωπικό λόγο σε σχέση με το
ιδιαίτερο ατομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό
τους πλαίσιο, ώστε να έχει νόημα για τα ίδια
και να συμφωνεί με το δικαίωμα τους στον
αυτοπροσδιορισμό.

Εθνικό Μουσείο Δανίας

Το Μουσείο των Παιδιών

• Ιστορία των Βίκινγκς

• Μεσαιωνική Ιστορία
• «Το σχολείο του παππού»
Εθνικό Μουσείο Δανίας
Ιστορία των Βίκινγκς

Εθνικό Μουσείο Δανίας

Μεσαιωνική Ιστορία
 Εθνικό Μουσείο Δανίας
«Το σχολείο του παππού»

Τι είναι η ανάδειξη και διαχείριση της

πολιτιστικής κληρονομιάς σήμερα?
 πληροφόρηση, εκπαίδευση και ενημέρωση του κοινού σχετικά
με την αρχαιολογική πολιτιστική κληρονομιά αλλά και την
εκλαϊκευση της εικόνας και παρουσίαση των αρχαιολογικών
χώρων και μνημείων, στόχος που επιτυγχάνεται τόσο με συμβατικά
μέσα, όπως η διδακτική διευθέτηση και παρουσίαση των
αρχαιολογικών χώρων όσο και τολμηρότερες εκπαιδευτικές και
διδακτικές ανακατασκευές των μνημείων”
(Μαλούχου 2004, 9).

Παραδοσιακά
μοντέλα πολιτιστικής
διαχείρισης

1. Αντικειμενική αξία. Ουσιοκρατική προσέγγιση του παρελθόντος.

2. Οριοθέτηση στο φυσικό χώρο-Μνημειοποίηση
3. Συμβολική οριοθέτηση-Κυρίαρχη ιστορική αφήγηση
Σύγχρονα μοντέλα διαχείρισης
αρχαιολογικών χώρων και τόπων ιστορικής μνήμης

 έντονος προβληματισμός γύρω από τον κυρίαρχο

ρόλο και την προνομιακή θέση των ειδικών στη
μελέτη του παρελθόντος

 ερμηνευτική πολυφωνία

 το παρελθόν ως δυνητικό περιβάλλον

 το παρελθόν ως μνήμη σε διαρκή ανακατασκευή

[1] Το παρελθόν δεν “είναι»,
δημιουργείται

[2] Το παρελθόν ανοίγει τις «πύλες»

του

[3] Εναλλακτικές αφηγήσεις περί

παρελθόντος
[1] Το παρελθόν δεν “είναι»,
δημιουργείται

[2] Το παρελθόν ανοίγει τις «πύλες»

του

[3] Εναλλακτικές αφηγήσεις περί

παρελθόντος
Μουσείο και Ψηφιακή Επικοινωνία

Νεωτερικό Μουσείο

 Συλλογή

 Ειδικός

 Κοινό
 -Ι-
Η «ερμηνευτική στροφή» στη μουσειολογία
 -ΙΙ-

Μουσείο > Συλλογή

Το μουσείο δεν είναι πλέον

αποκλειστικά και μόνον
η συλλογή του
 -ΙΙΙ-
Δεν υπάρχει «ευρύ κοινό»

-IV-
Συν-επιμέλεια
Social Media: Μορφολογία & λειτουργία
[1] «Κοινωνική δικτύωση» ονομάζεται (α) η συγκέντρωση ή
η συμμετοχή υποκειμένων (ατόμων-μέσω-προφίλ) σε
συγκεκριμένες ομάδες και (β) οι σχέσεις που
αναπτύσσονται ανάμεσα στα προφίλ.
[2] Ο όρος «προφίλ» περιγράφει τη διαδικασία
τροφοδότησης με δεδομένα (data) μίας σελίδας (profile
page), η οποία μπορεί να συνδέεται με ένα άτομο, μία
ομάδα (με δύο ή περισσότερα άτομα) ή και ένα φορέα
(εταιρία, οργανισμό κλπ).
[3] Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) υποστηρίζουν
ποικιλία μορφών περιεχομένου, όπως κείμενο, βίντεο ,
φωτογραφίες , ήχο κτλ και είναι προσβάσιμα από μία
πληθώρα ηλεκτρονικών συσκευών, από κινητά έως
ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Social Media: Κύρια χαρακτηριστικά

Υβριδικότητα
Συνδεσιμότητα
Διαμεσικότητα
Ρευστότητα
Προφορικότητα
Παιγνιοποίηση
Αλληλοεπιτήρηση
Social Media:
Προς μία νέα ανάγνωση της σημασίας τους

 Τα social media αποτελούν περιβάλλοντα διάδρασης

και όχι απλά εργαλεία επικοινωνίας.
 Από την εικονική πραγματικότητα (virtual reality) στην
πραγματική εικονικότητα (real virtuality).
 Από την επίσκεψη (visiting) στην κατοίκηση (dwelling)