Κοινωνιολογία Της Υγείας Μαίρη Γκούβα ΤΕΙ Ηπείρου

Ελληνική
Δημοκρατία
Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό
Ίδρυμα Ηπείρου
Κοινωνιολογία της Υγείας
Μαίρη Γκούβα
Ενότητα 1: Βασικές κοινωνιολογικές έννοιες
Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
Σκοποί ενότητας
• Εισαγωγή στον εννοιολογικό ορισμό της
Κοινωνιολογίας, στο αντικείμενο μελέτης και
στους κλάδους της Κοινωνιολογίας.
• Εξοικείωση με τις έννοιες Κοινωνία, τους
διαφόρους τύπους και στρώματά της .
• Εκμάθηση των αιτιών που οδήγησαν στην
γέννηση της Κοινωνιολογίας.
5
5
Περιεχόμενα ενότητας 1/2
• Κοινωνικο‐ιστορικό περιβάλλον της γέννησης της
Κοινωνιολογίας.
• Προέλευση του όρου.
• Αντικείμενο μελέτης της Κοινωνιολογίας.
• Κλάδοι της Κοινωνιολογίας.
• Κοινωνία.
• Κοινωνιολογικός ορισμός.
• Τύποι κοινωνιών.
6
6
• Κοινωνικά στρώματα.
• Κοινωνική διαστρωμάτωση.
• Κυριότερες σχολές κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
• Κοινωνική κινητικότητα.
• Η χρησιμότητα της Κοινωνιολογίας.
• Η Κοινωνιολογία στην Ελλάδα.
7
7
Κοινωνικο‐ιστορικό περιβάλλον της
γέννηση της Κοινωνιολογίας 1/5
• Η Κοινωνιολογία συγκροτήθηκε ως επιστήμη
μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, την εποχή
της αστικής ολοκλήρωσης, δηλαδή το πρώτο
μισό του 19ου αιώνα.
8
8
• Τα αίτια της γέννησης της Κοινωνιολογίας σχετίζονται με τη
Γαλλική Επανάσταση (1789) και τη βιομηχανική επανάστα‐
ση στην Αγγλία το 18ο αιώνα, οι οποίες προκάλεσαν
αλλαγές στην κοινωνική πραγματικότητα της εποχής.
– Η εισαγωγή της μηχανής στους χώρους εργασίας.
– Η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου.
– Η έξοδος των αγροτών από την ύπαιθρο.
– Η εμφάνιση της εργατικής τάξης.
– Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων στις πόλεις.
9
9
• Αυτές οι αλλαγές προκαλούν ανασφάλεια
στους ανθρώπους καθώς:
– Διαλύονται οι παραδοσιακοί κοινωνικοί δεσμοί.
– Επηρεάζονται οι λειτουργίες της οικογένειας.
– Δημιουργούνται νέες τεχνικές παραγωγής.
– Αναδύονται νέες κοινωνικές τάξεις.
– Εμφανίζονται νέα ήθη.
– Προκύπτουν δυσεπίλυτα προβλήματα.
10
1
• Η Κοινωνιολογία υπόσχεται να επιλύσει τα
διογκωμένα κοινωνικά προβλήματα της εποχής
– (Παγκόσμιος Πόλεμος, μαζική μετανάστευση,
φτώχεια, ανεργία, εγκληματικότητα κ.λ.π.)
• Έτσι αρχίζει να ασχολείται με την επιστημονική
διερεύνηση των κοινωνικών μετασχηματισμών
και των αιτίων τους.
11
1
• Οι μέθοδοι των θετικών επιστημών αποτέλεσαν το εργαλείο για
την προσέγγιση των κοινωνικών φαινομένων και για την ερμηνεία
της κοινωνικής πραγματικότητας.
– Όπως τα φυσικά φαινόμενα ακολουθούν ορισμένους νόμους έτσι και
η ανθρώπινη συμβίωση ακολουθεί ορισμένους νόμους σύμφωνα με
τους στοχαστές της εποχής.
– Ανακαλύπτοντας αυτούς τους νόμους θα μπορούμε να δίνουμε
λύσεις σε κάθε κοινωνικό πρόβλημα.
• Από αυτή τη βάση ξεκίνησε και ο πατέρας της Κοινωνιολογίας
Auguste Comte (1798‐1857), ο οποίος προβληματιζόταν αν θα
πρέπει η νέα επιστήμη να ονομαστεί Κοινωνιολογία ή Κοινωνική
Φυσική.
12
1
Προέλευση του όρου 1/2
• Ο όρος Κοινωνιολογία δημιουργήθηκε από τον
Emmanuel Joseph Sieyès (1748 ‐1836) στην
προσπάθειά του ν' αποδώσει τον όρο για την
επιστήμη των κοινωνικών σχέσεων :
– Από το πρόθεμα "socio" της λατινικής λέξης "socius"
που σημαίνει σύντροφος.
– Και από την αρχαία ελληνική κατάληξη "λόγος" που
σημαίνει ομιλία.
13
1
Προέλευση του όρου 2/2
• Ο όρος έγινε γνωστός από τον Auguste Comte.
– Γραμματέας του Κόμη του Saint‐Simon.
– Έθεσε την έννοια της «κοινωνικής φυσικής» από το 1839
και μετά.
• Ο πρώτος που πρότεινε μια επιστημονική θεωρία των
κοινωνικών φαινομένων ήταν ο Κόμης του Saint‐
Simon(1760‐1825).
– «Κοινωνική φυσιολογία», που αφορά τα άτομα, τους
οργανισμούς, τις κοινωνίες και την οργάνωσή τους.
14
1
Αντικείμενο της Κοινωνιολογίας 1/4
• Η Κοινωνιολογία δεν εστιάζει στο άτομο αλλά
ασχολείται με το κοινωνικό σύνολο
(κοινωνία+λόγος).
– Κοινωνιολογία είναι η επιστήμη που μελετά την
κοινωνική συμπεριφορά.
15
1
• Η Κοινωνιολογία έχει ως αντικείμενο μελέτης
– Τα κοινωνικά φαινόμενα.
– Την κοινωνική συμπεριφορά.
– Την προέλευση‐ανάπτυξη‐οργάνωση της κοινωνίας και των θεσμών της.
– Τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και ομάδων.
– Τις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων.
– Τις κοινωνικές διαδικασίες.
– Τους κοινωνικούς κανόνες που συνδέουν και διαχωρίζουν τους ανθρώπους
όχι μόνον ως άτομα αλλά ως μέλη ομάδων, οργανώσεων και θεσμών.
– Το μετασχηματισμό των κοινωνιών.
16
1
• Ως επιστήμη ανήκει στο πεδίο των
κοινωνικών επιστημών.
– Κοινωνικές επιστήμες ονομάζονται οι επιστήμες
που μελετούν πτυχές της κοινωνικής ζωής των
ανθρώπινων ομάδων.
17
1
• Τα πεδία των κοινωνικών επιστημών είναι τα εξής:
– Ψυχολογία.
– Παιδαγωγική ή Επιστήμη της Αγωγής και της
Εκπαίδευσης.
– Ιστορία.
– Κοινωνιολογία.
– Νομική.
– Πολιτική επιστήμη ή Πολιτικές επιστήμες.
– Οικονομικά ή Οικονομικές Επιστήμες.
18
1
Κλάδοι της Κοινωνιολογίας 1/2
• Η επιστήμη της Κοινωνιολογίας υποδιαιρείται
σε επιμέρους κλάδους ανάλογα με την
περιοχή μελέτης:
– Κοινωνιολογία της Οικογένειας.
– Της Εκπαίδευσης.
– Της Τέχνης.
– Της Υγείας και της Ασθένειας κ.λ.π.
19
1
Κλάδοι της Κοινωνιολογίας 2/2
• Αρκετοί από τους κλάδους της κοινωνιολογίας
συνδέονται με το γνωστικό πεδίο συναφών επιστημών
– Κοινωνική ανθρωπολογία, κοινωνική ψυχολογία,
εγκληματολογία, κοινωνική ιστορία, Οικονομικά, πολιτική
επιστήμη.
• Ευρύτερα γνωστοί στην Ελλάδα είναι οι ακόλουθοι
κλάδοι:
 Κοινωνιολογία της οικογένειας.
 Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης.
20
2
Κοινωνία 1/1
• 1. Το σύνολο των ανθρώπων που συμβιώνουν σε
κάποιον τόπο ή σε μία ιστορική περίοδο.
– Έχει ευρεία (ανθρωπότητα) ή στενή εφαρμογή
(ομάδες ανθρώπων στο χώρο και το χρόνο) ως
έννοια.
• 2. Η διαρκής στο χρόνο συνεργατική ομάδα.
– Τα μέλη της ανέπτυξαν οργανωμένα πρότυπα
σχέσεων μέσω της διαρκούς αλληλεπίδρασης.
21
2
Κοινωνιολογικός ορισμός 1/3
• Η κοινωνία αντιπροσωπεύει ένα σύνολο
συνειδητών ανθρώπινων σχέσεων που
βασίζονται σε κοινές πολιτισμικές
παραστάσεις.
– Εδώ ο όρος εξετάζεται επιστημονικά υπό τη στενή του έννοια.
– Αναφέρεται στην ύπαρξη πολλών κοινωνιών με κριτήριο τον
ιδιαίτερο χρόνο και χώρο στον οποίο εμφανίζονται.
22
2
• Συνεπώς, η έννοια κοινωνία στην ειδική
μορφή της συσχετίζεται με ιδιαίτερες δομές
που υπόκεινται σε διαρκή μεταβολή.
– Η μεταβολή μπορεί να είναι γραμμική ή κυκλική.
23
2
• Γραμμική μεταβολή:
– Διαρκής ευθύγραμμη εξέλιξη της κοινωνίας μέσα στο χρόνο με σχέσεις αιτίου
αιτιατού.
– Η ιδέα θεμελιώθηκε κυρίως από τους Auguste Comte και Herbert Spencer.
– Η κοινωνική εξέλιξη σε ιδανικές μορφές κοινωνίας είναι αποτέλεσμα της
ανθρώπινης επιλογής.
• Κυκλική μεταβολή:
– Το μεγαλύτερο τμήμα της συνήθους κοινωνικής ζωής οργανώνεται βάσει
κυκλικών εναλλαγών (εβδομάδα, μήνας, έτος).
– Οι κυκλικές εναλλαγές θεωρούνται αναγκαίες συνθήκες σταθερότητας της
κοινωνικής δομής.
24
2
Τύποι κοινωνιών 1/2
• Οι κοινωνίες είναι κοινωνικές ομάδες που διαφέρουν ως προς τις
στρατηγικές επιβίωσης:
– Οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την
τεχνολογία για να καλύπτουν τις ανάγκες τους.
• Οι ανθρωπολόγοι ταξινομούν τις διαφορετικές κοινωνίες σύμφωνα
με το βαθμό στον οποίο οι διαφορετικές ομάδες μέσα σε μια
κοινωνία έχουν άνιση πρόσβαση σe πλεονεκτήματα:
 Οι πόροι.
 Το γόητρο.
 Τη δύναμη.
25
2
Τύποι κοινωνιών 2/2
• Όλες οι κοινωνίες έχουν αναπτύξει κάποιο βαθμό
ανισότητας μεταξύ των μελών τους μέσω της διαδικασίας
της κοινωνικής διαστρωμάτωσης:
– Ο διαχωρισμός των μελών μιας κοινωνίας σε επίπεδα με βάση
τον άνισο πλούτο, το γόητρο ή τη δύναμη.
• Οι κοινωνιολόγοι τοποθετούν τις κοινωνίες σε τρεις
ευρείες κατηγορίες:
 Προβιομηχανικές.
 Βιομηχανικές.
 Μεταβιομηχανικές.
26
2
Κοινωνικά στρώματα 1/2
• Τα άτομα που απαρτίζουν την εκάστοτε κοινωνία δεν
έχουν όλα τους ίδιους ρόλους καθώς διαφέρουν ως προς:
 Τα δικαιώματα.
 Τις υποχρεώσεις.
 Την κοινωνική δύναμη.
 Τον πλούτο.
 Τα προνόμια.
 Την εξουσία.
 Την επιρροή.
27
2
Κοινωνικά στρώματα 2/2
• Όσα άτομα έχουν στον ίδιο βαθμό τα
παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν ένα
Κοινωνικό στρώμα ή Κοινωνική τάξη.
• Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν περισσότερα από
ένα κοινωνικά στρώματα.
28
2
Κοινωνική διαστρωμάτωση 1/2
• Η έννοια της κοινωνικής διαστρωμάτωσης
αναφέρεται στην κατάταξη των ατόμων σε
μία κοινωνία με βάση την κοινωνική θέση ή
τάξη ή στρώμα.
29
2
Κοινωνική διαστρωμάτωση 2/2
• Τα συστήματα κοινωνικής διαστρωμάτωσης
διακρίνονται για τα εξής χαρακτηριστικά:
– Τις κοινωνικές ανισότητες.
– Την κοινωνική ιεράρχηση.
30
3
Κυριότερες σχολές κοινωνικής
διαστρωμάτωσης 1/1
• Η σχολή των συγκρούσεων (Marx).
Η κοινωνία δεν είναι στατική αλλά δυναμική.
 Μεταβάλλεται/εξελίσσεται μέσα από τις πιέσεις που
προκαλούν οι κοινωνικές αντιθέσεις.
(Αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο κυρίαρχες κοινωνικές
τάξεις: αστική και εργατική).
• Η σχολή της ισορροπίας (λειτουργισμός).
Θεωρεί την κοινωνία στατική.
Θεωρεί τις κοινωνικές ανισότητες αναπόφευκτες.
31
3
Κοινωνική κινητικότητα 1/4
• Τα κοινωνικά στρώματα χαρακτηρίζονται από
κινητικότητα και διαπερατότητα.
– Άτομα μπορούν να μετακινηθούν από ένα κοινωνικό
στρώμα σε ένα άλλο.
– Εκτός από τις κλειστές κοινωνίες (κάστες).
• Σήμερα, η κοινωνική κινητικότητα ταυτίζεται με την
επαγγελματική κινητικότητα.
– Το επάγγελμα εκφράζει έως ένα βαθμό το επίπεδο
εκπαίδευσης και την οικονομική κατάσταση.
32
3
• Η κοινωνική κινητικότητα αντανακλά συγκρίσεις
στο χρόνο ή το χώρο όπως:
• Η γενεά (ενδογενεακή ‐ διαγενεακή κινητικότητα).
• Ο γεωγραφικός χώρος (εσωτερική ‐ εξωτερική
μετανάστευση).
• Η υφή των μετακινήσεων (δομική ‐ γνήσια ή καθαρή
κινητικότητα).
• Η κατεύθυνση (ανοδική ‐ καθοδική ‐ οριζόντια
κινητικότητα).
33
3
• Η κοινωνική κινητικότητα μπορεί να έχει
αρνητικές επιπτώσεις:
• Στην οικογενειακή συνοχή.
• Στην ψυχική υγεία των μετακινούμενων.
• Στην ιδεολογία τους.
• Στην επαγγελματική τους αξιολόγηση.
34
3
• Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι από τους
βασικότερους παράγοντες κοινωνικής
κινητικότητας.
– Σπουδές υψηλού κύρους και γοήτρου (π.χ. ιατρικές,
πολυτεχνικές) από άτομα χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων
τους επιτρέπουν να κινηθούν από το χαμηλό στρώμα στο
ανώτερο.
– Άτομα που ακολουθούν τη Γενική Εκπαίδευση προορίζονται
για τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα ενώ την Επαγγελματική
Εκπαίδευση για τα κατώτερα.
35
3
Η χρησιμότητα της Κοινωνιολογίας
1/2
1. Η Κοινωνιολογία «φωτίζει» τις κοινωνικές παραμέτρους
ζητημάτων ή φαινομένων.
– [Π.χ. Η οικογενειακή ζωή των εργαζόμενων γυναικών].
– Η αναζήτηση των κοινωνικών παραμέτρων γίνεται με την
αξιοποίηση εργαλείων και μεθόδων της κοινωνιολογικής
έρευνας.
2. Τα άτομα απελευθερώνονται από τη μοιρολατρία με τη
βοήθεια της Κοινωνιολογίας.
– Προσανατολίζονται προς ρεαλιστικές δράσεις και ελέγχουν έτσι
περισσότερο τη συλλογική τους μοίρα.
36
3
Η χρησιμότητα της Κοινωνιολογίας
2/2
3. Η κοινωνιολογική έρευνα έχει μεγάλο αριθμό
πρακτικών εφαρμογών στη ζωή των
ανθρώπων.
4. Οι υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες
χρησιμοποιούν εκτενώς τις μεθόδους και τα
ερευνητικά πορίσματα της Κοινωνιολογίας.
37
3
Η Κοινωνιολογία στην Ελλάδα 1/1
• Η εμφάνιση της Κοινωνιολογίας στην Ελλάδα γίνεται στις αρχές του 20ου
αιώνα.
• Τότε ιδρύεται η Κοινωνιολογική Εταιρεία, που στόχευε στη διάδοση των
κοινωνικών επιστημών και στη μεταρρύθμιση της ελληνικής κοινωνίας.
• Θεωρήθηκε περισσότερο ένα πολιτικό κίνημα.
• Ιδρυτής της Κοινωνιολογικής Εταιρείας υπήρξε ο Αλ. Παπαναστασίου
(1908).
• Το 1983 ιδρύθηκε στην Αθήνα ο Σύλλογος Ελλήνων Κοινωνιολόγων.
• Η Κοινωνιολογία θεσμοθετήθηκε ερευνητικά το 1960 και ακαδημαϊκά στις
αρχές της δεκαετίας του ’80.
38
3
Βιβλιογραφία
Καστρινού‐Πιτιλάκη, Ε. (2004). Πηγές πληροφόρησης : Κοινωνικές επιστήμες. Θεσσαλονίκη: ΑΤΕΙΘ.
Ραϋμόν, Αρόν. (1984). Η εξέλιξη της κοινωνιολογικής σκέψης: Μοντεσκιέ, Κοντ, Μαρξ, Τοκβίλ. Αθήνα: Γνώση.
Bain, R. & Kolb, W. (1992). Λεξικό κοινωνικών επιστημών (Τόμος Β΄, σσ. 452). Αθήνα:UNESCO.
Bottomore, T.B. (2000). Κοινωνιολογία: Κεντρικά προβλήματα και βασική βιβλιογραφία. Αθήνα: Gutenberg.
Freyer, H. (1990). Κοινωνιολογία καὶ ἱστορικὴ ἐπιστήμη. Θεωρία καὶ Κοινωνία, Τεύχος 2, σσ. 175‐184.
Giddens A. (2002). Κοινωνιολογία Τόμος Ι και ΙΙ. Αθήνα: Gutenberg.
Hughes, M. & Kroehler, C. (2007). Κοινωνιολογία: Οι βασικές έννοιες. Αθήνα: Κριτική.
Ενότητα 2: Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας ‐ Μέρος Α΄

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Εισαγωγή και πρώτη επαφή με τις θεωρίες των
Ευρωπαίων πρωτεργατών της Κοινωνιολογίας.
• Σύντομη και περιεκτική αντιπαραβολή των
πρωταρχικών Ευρωπαϊκών θεωριών της
Κοινωνιολογίας.
5
5
Περιεχόμενα ενότητας
• Ευρωπαϊκή Κοινωνιολογία.
– Auguste Compte.
– Harriet Martineau.
– Herbert Spencer.
– Carl Marx.
– Emile Durkheim.
– Max Weber.
6
6
Ευρωπαϊκή Κοινωνιολογία 1/1
• Οι σημαντικότεροι ευρωπαίοι κοινωνιολόγοι που
συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της επιστήμης της
Κοινωνιολογίας:
– Auguste Compte, 1798‐1857.
– Harriet Martineau, 1802‐1876.
– Herbert Spencer, 1820‐1903.
– Carl Marx, 1818‐1883.
– Emile Durkheim, 1858‐1916.
– Max Weber, 1864‐1920.
8
8
Auguste Compte 1/2
• Ο Compte θεωρείται ο «πατέρας» της Κοινωνιολογίας.
• Ήταν ο στοχαστής που «βάφτισε» την επιστήμη αυτή.
• Ήταν υποστηρικτής του φιλοσοφικού συστήματος του θετικισμού:
– Η χρήση εμπειρικών δεδομένων επιτρέπει την εξακρίβωση των
αφηρημένων νόμων που διέπουν τις σχέσεις ανάμεσα στα φυσικά και
τα κοινωνικά φαινόμενα.
• Πρότεινε, η μελέτη της κοινωνίας να γίνεται με επιστημονικό
τρόπο:
– Χρήση μεθόδων όπως συστηματική παρατήρηση, πείραμα και
συγκριτική ιστορική ανάλυση.
9
9
Auguste Compte 2/2
• Συνέλαβε τις εξής έννοιες για τη μελέτη της κοινωνίας:
– Κοινωνική στατική:
• Η μελέτη των πτυχών της κοινωνικής ζωής που αφορούν τη δομή, τη
σταθερότητα και την κοινωνική οργάνωση.
• Με τον τρόπο αυτό κοινωνίες και κοινωνικές ομάδες διατηρούν την ενότητά
τους και επιβιώνουν.
– Κοινωνική δυναμική:
• Οι διαδικασίες της κοινωνικής ζωής που διαμορφώνουν τη εξέλιξη των
θεσμών και σχετίζονται με την κοινωνική μεταβολή.
• Άσκησε επιρροή στη σκέψη κοινωνιολόγων όπως ο Herbert
Spencer, Harriet Martineau και Emile Durkheim.
10
1
Harriet Martineau 1/4
• Η αγγλίδα κοινωνιολόγος πραγματοποίησε
παρατηρήσεις που αφορούσαν την κοινωνική
συμπεριφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην
Αγγλία.
• Υποστήριξε ότι η μελέτη της κοινωνίας αποτελεί
ξεχωριστό επιστημονικό πεδίο.
• Με το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο How to Observe
Manners and Morals, που αφορούσε τη μεθοδολογία
της κοινωνικής έρευνας, συνέβαλε σημαντικά στην
επιστήμη της Κοινωνιολογίας.
11
1
• Πραγματοποίησε μια συγκριτική μελέτη για
τα συστήματα κοινωνικής διαστρωμάτωσης
της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών.
– Ανέδειξε το πώς οι θεμελιώδεις ηθικές αξίες του
νεαρού αμερικανικού έθνους συνέβαλαν στη
διαμόρφωση των βασικών θεσμικών του
διευθετήσεων.
12
1
• Υπήρξε υποστηρίκτρια των δικαιωμάτων των
γυναικών.
– Ανέδειξε τις ομοιότητες της θέσης των γυναικών
στις δυτικές κοινωνίες με τη θέση των δούλων
στις ΗΠΑ.
– Τα αγαθά της καθολικής ελευθερίας και της
δικαιοσύνης τα απολάμβαναν αποκλειστικά οι
λευκοί εκπρόσωποι του ανδρικού φύλου.
13
1
• Ο ρόλος της στα πρώτα στάδια ανάπτυξης της
κοινωνιολογίας μόνο πρόσφατα άρχισε να
αναγνωρίζεται πλήρως, καθώς
περιθωριοποιήθηκε από το ανδροκρατούμενο
κατεστημένο της εποχής.
14
1
Herbert Spencer 1/4
• Ο άγγλος κοινωνιολόγος παρομοίαζε την κοινωνία με βιολογικό
οργανισμό ή σύστημα (σύνολο αποτελούμενο από
αλληλοσχετιζόμενα μέρη).
– Όπως το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από όργανα, έτσι και η
κοινωνία αποτελείται από θεσμούς (όπως η οικογένεια, η θρησκεία,
το εκπαιδευτικό σύστημα, το κράτος και η οικονομία).
• Επικεντρώθηκε στις δομές της κοινωνίας και στη λειτουργική
συμβολή των δομών αυτών στην επιβίωσή της.
• Αυτή η εικόνα της κοινωνίας συνάδει με τη δομολειτουργική
θεωρία.
15
1
Herbert Spencer 2/4
• Ενδιαφερόταν περισσότερο για την κοινωνική
δυναμική.
• Έχοντας ως έμπνευση τη δαρβινική θεωρία της
φυσικής επιλογής, πρότεινε την προσέγγιση που
ονομάστηκε κοινωνικός δαρβινισμός.
– Στην πρωτοποριακή θεωρία του για την ιστορική
εξέλιξη πρότεινε ότι ο κόσμος προοδεύει σταθερά
προς το καλύτερο (Εφάρμοσε την έννοια της
επιβίωσης του ισχυροτέρου στον κοινωνικό κόσμο).
16
1
Herbert Spencer 3/4
• Θέλησε να δείξει ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει
να παρεμβαίνει στις φυσικές διεργασίες της
κοινωνίας.
– Έτσι θα επιβιώσουν μόνο οι «ισχυρότεροι»
άνθρωποι και κοινωνικές δομές καθώς θα
προσαρμόζονται στο περιβάλλον τους και θα
φτάνουν σε όλο και υψηλότερα επίπεδα
ιστορικής εξέλιξης.
17
1
Herbert Spencer 4/4
• Η θεωρία του κοινωνικού δαρβινισμού
χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην Αγγλία και στις
Ηνωμένες Πολιτείες ως πηγή νομιμοποίησης του
άκρατου καπιταλισμού.
– Ο Τζον Ντ. Ροκφέλερ, ο αμερικανός μεγιστάνας του
πετρελαίου παρατηρούσε: «Η ανάδειξη των
επιχειρηματικών κολοσσών είναι απλώς το
αποτέλεσμα της επιβίωσης του ικανοτέρου. Είναι η
εφαρμογή ενός νόμου της φύσης».
18
1
Carl Marx 1/9
• Αυτοπροσδιοριζόταν ως πολιτικός ακτιβιστής.
Στην πραγματικότητα ήταν και κοινωνιολόγος.
• Πρέσβευε ότι η επιστήμη είναι το μέσο για την
κατανόηση της κοινωνίας αλλά και το εργαλείο
για τη μεταμόρφωσή της.
• Στόχευε στην αντικατάσταση των θεσμών του
καπιταλισμού από καινούριους, που θα ήταν
στην υπηρεσία της ανθρωπότητας.
19
1
Carl Marx 2/9
• Θέλησε να ανακαλύψει τις θεμελιώδεις αρχές της ιστορίας.
• Μελέτησε την τεχνολογική ανάπτυξη των κοινωνιών και
τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής (θηρευτικός,
συλλεκτικός, γεωργικός ή βιομηχανικός).
• Πίστευε ότι η κοινωνία χωρίζεται ανάμεσα σε αυτούς που
κατέχουν και σε αυτούς που δεν κατέχουν τα μέσα
παραγωγής.
– Αυτό καθορίζει ποια κοινωνική ομάδα είναι επικυρίαρχη και
ποιες υποτελείς.
– Έτσι δημιουργείται η πάλη των τάξεων.
20
2
Carl Marx 3/9
• Υποστήριζε ότι η ιστορία όλων των ανθρώπινων
κοινωνιών είναι ιστορία ταξικών αγώνων.
– Στην αρχαία Ρώμη, πρωταγωνιστές της σύγκρουσης ήταν
οι αφέντες και οι δούλοι.
– Κατά τον Μεσαίωνα, πρωταγωνιστές της σύγκρουσης
ήταν οι άρχοντες και οι υποτελείς τους.
– Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, πρωταγωνιστές της
σύγκρουσης ήταν η καταπιεστική καπιταλιστική (αστική)
τάξη και η καταπιεσμένη εργατική τάξη (το
προλεταριάτο).
21
2
Carl Marx 4/9
• Τα μέλη της αστικής τάξης αντλούν το εισόδημά τους
από την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής
(εργοστασίων).
– Έτσι, εκμεταλλεύονται την εργασία των εργατών.
• Τα μέλη της εργατικής τάξης διαθέτουν μόνο την
εργατική τους δύναμη.
– Η επιβίωσή τους εξαρτάται από τις δουλειές που
προσφέρουν οι καπιταλιστές.
– Πουλάνε την εργατική τους δύναμη για να ζήσουν.
22
2
Carl Marx 5/9
• Η προσέγγιση αυτή ονομάζεται διαλεκτικός υλισμός:
– Ο κόσμος μεταβάλλεται, δεν είναι σταθερός.
– Η σύγκρουση των δυνάμεων της κοινωνίας που έχουν
αντίθετα συμφέροντα και δημιουργούν νέες, πιο
αναπτυγμένες δομές καθορίζει την ιστορική εξέλιξη.
– Π.χ. Η δουλεία αντικαταστάθηκε από το φεουδαλισμό, ο
φεουδαλισμός από τον καπιταλισμό, ο οποίος θα δώσει
τη θέση του στο σοσιαλισμό και ο σοσιαλισμός θα
αντικατασταθεί από τον κομμουνισμό.
23
2
Carl Marx 6/9
• Εισήγαγε τον όρο κοινωνικό εποικοδόμημα:
– Οι πολιτικές ιδεολογίες, η θρησκεία, η οργάνωση της
οικογένειας, το εκπαιδευτικό σύστημα και η κυβέρνηση.
– Η οικονομική βάση της κοινωνίας (τρόπος παραγωγής των
αγαθών και ταξική δομή της) επηρεάζει το εποικοδόμημα.
– Όταν μια τάξη ελέγχει τα σημαντικότερα μέσα
βιοπορισμού των ανθρώπων, τότε αποκτά τη δύναμη να
διαμορφώσει το εποικοδόμημα με τρόπους που να
ευνοούν τα ταξικά της συμφέροντα.
24
2
Carl Marx 7/9
• Πίστευε ότι μέσα από την ανάδειξη μιας
επαναστατικής ιδεολογίας η εργατική τάξη θα
επιδιώξει το ταξικό της συμφέρον.
– Θα ανατρέψει την υφιστάμενη κοινωνική τάξη και θα την
αντικαταστήσει από μια άλλη, η οποία θα επιδιώκει πιο
ανθρωπιστικούς στόχους.
• Οι κυρίαρχοι είναι οι οικονομικοί παράγοντες (το
ποιος ελέγχει τα μέσα παραγωγής).
– Γι’ αυτόν το λόγο, θεωρείται ένας οικονομικός
ντετερμινιστής.
25
2
Carl Marx 8/9
• Ήταν ένας ουτοπιστής.
– Εστίασε στον καπιταλισμό, υποθέτοντας ότι η
αντικατάστασή του από το σοσιαλισμό θα έλυνε
αυτομάτως πολλά από τα προβλήματα του
κόσμου.
– Στην πραγματικότητα είπε ελάχιστα πράγματα για
τον κομμουνισμό και το σοσιαλισμό.
26
2
Carl Marx 9/9
• Σήμερα μελετάμε τον Marx περισσότερο από
κάθε άλλη εποχή.
– Οι περισσότερες θέσεις του έχουν πλέον
ενσωματωθεί στο γενικό ρεύμα της
κοινωνιολογίας, κυρίως από τη σχολή των
συγκρούσεων.
27
2
Emile Durkheim 1/11
• Ο γάλλος κοινωνιολόγος, ασχολήθηκε με το
ερώτημα:
– Πώς καταφέρνουν οι κοινωνίες να διατηρούν την
ενότητά τους.
– Πώς καταφέρνουν να επιβιώνουν.
28
2
Emile Durkheim 2/11
• Κεντρική θέση στη θεωρία του κατέχει η έννοια της
κοινωνικής ολοκλήρωσης:
– Είναι η πυκνότητα των κοινωνικών σχέσεων δλδ, το σύνολο των
σχέσεων που αναπτύσσονται στο εσωτερικό μιας ομάδας
ανθρώπων.
• Τα συναισθήματα που παράγουν αυτές οι σχέσεις ισχυροποιούνται
όσο περισσότερο συνδέονται τα άτομα μεταξύ τους.
– Αποτελεί προϋπόθεση για τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης
και για την ευτυχία των ατόμων.
• Η αίσθηση σκοπού και νοήματος πέρα από τον εαυτό τους αυξάνει
την ευτυχία και αυτό επιτυγχάνεται με την ένταξη σε ομάδες.
29
2
Emile Durkheim 3/11
• Υποστήριξε ότι η καταστροφή των κοινωνικών
δεσμών (π.χ. διαζύγιο) έχει αρνητικές
συνέπειες για τον άνθρωπο.
– Υπό ορισμένες συνθήκες, μπορεί να αυξήσει την
πιθανότητα αυτοκτονίας.
30
3
Emile Durkheim 4/11
• Μίλησε για την κοινωνική αλληλεγγύη:
– Είναι η τάση των ανθρώπων να αναπτύσσουν
κοινωνικές σχέσεις.
• Η αλληλεγγύη διακρίνεται σε αυτή:
Α) Των πρωτόγονων κοινωνιών.
Β) Των σύγχρονων κοινωνιών.
31
3
Emile Durkheim 5/11
• Χαρακτηριστικά των πρωτόγονων κοινωνιών
(θηρευτικές, συλλεκτικές, αγροτικές):
– Κοινωνική δομή σχετικά απλή.
– Περιορισμένος καταμερισμός εργασίας.
– Ανάπτυξη δεσμών μέσω της ενασχόλησής με
παρόμοιες εργασίες.
– Ανάπτυξη της αίσθησης του ανήκειν λόγω ομοιότητας
(μηχανική αλληλεγγύη).
32
3
Emile Durkheim 6/11
• Χαρακτηριστικά των σύγχρονων κοινωνιών:
– Περίπλοκες κοινωνικές δομές.
– Εξελιγμένος και περίπλοκος τρόπος καταμερισμού της εργασίας.
– Εκτέλεση ειδικευμένων εργασιών στα εργοστάσια, στα γραφεία και
στα σχολεία.
– Έλλειψη αυτάρκειας (όλοι εξαρτώνται από τους άλλους για την
επιβίωσή τους).
– Διατήρηση της ενότητας της κοινωνίας χάρη στην αλληλεξάρτηση,
λόγω των μεταξύ τους διαφορών (οργανική αλληλεγγύη).
33
3
Emile Durkheim 7/11
• Εστίασε την προσοχή του στην ομάδα και όχι στο άτομο.
• Πρότεινε ως αντικείμενο της κοινωνιολογίας τη μελέτη των
κοινωνικών γεγονότων.
– Δεν μπορούν να ερμηνευθούν με βάση τα βιολογικά και
πνευματικά χαρακτηριστικά του ατόμου.
– Βιώνονται ως εξωγενή (έχουν μια ανεξάρτητη υπόσταση και
αποτελούν μέρος του αντικειμενικού περιβάλλοντος).
– Περιλαμβάνουν νομικούς και ηθικούς κοινωνικούς κανόνες
καθώς επίσης σχέσεις και πρότυπα συμπεριφοράς που
επηρεάζουν την καθημερινή ζωή.
34
3
Emile Durkheim 8/11
• Τα κοινωνικά γεγονότα διακρίνονται σε:
Α) Υλικά
– Κοινωνία.
– Μείζονες θεσμοί (κράτος, θρησκεία, οικογένεια, εκπαιδευτικό σύστημα κτλ.).
– Δομές που αποτελούν το θεμέλιο της κοινωνίας (οικιστικά πρότυπα, εγκληματικότητα,
κατανομή του πληθυσμού κτλ.).
Β) Άυλα:
– Κοινωνικοί κανόνες.
– Ηθικές αρχές.
– Νοήματα συμβόλων.
– Κοινή συνείδηση που παράγεται από αυτά.
35
3
Emile Durkheim 9/11
• Επέμενε ότι η ερμηνεία της κοινωνικής ζωής
πρέπει να θεμελιώνεται μέσα στην ίδια την
κοινωνία.
– Η κοινωνία είναι κάτι περισσότερο από το σύνολο των
μερών της:
• Σύστημα που διαμορφώνεται μέσα από την ένωση ατόμων.
• Αποτελεί μια ξέχωρη πραγματικότητα, με τα δικά της
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.
36
3
Emile Durkheim 10/11
• Στο βιβλίο του Suicide ανέδειξε το ρόλο που παίζουν τα κοινωνικά
γεγονότα στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
– Βρήκε μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονίας στους προτεστάντες, στους
ανύπαντρους, στους στρατιωτικούς, σε καιρό ειρήνης και σε
περιόδους οικονομικής ευημερίας ή ύφεσης.
– Οι διαφορές οφείλονται στις διαφορές στην κοινωνική αλληλεγγύη.
– Η ένταξη σε ένα δίκτυο κοινωνικών δεσμών μειώνει τις πιθανότητες
αυτοκτονίας.
– Η αυτοκτονία δεν είναι αποτέλεσμα ατομικών, καθαρά, παραγόντων
αλλά κοινωνικό γεγονός και μπορεί να ερμηνευτεί με βάση
κοινωνικούς παράγοντες.
37
3
Emile Durkheim 11/11
• Ήταν ο πρώτος που ανταποκρίθηκε στις
υψηλές απαιτήσεις της πειθαρχημένης και
σχολαστικής εμπειρικής μελέτης της
κοινωνικής ζωής.
• Εξακολουθεί να ασκεί επιρροή στη σύγχρονη
κοινωνιολογία.
38
3
Max Weber 1/6
• Αν εξαιρέσει κανείς τον Μαρξ, κανένας
κοινωνιολόγος δεν άσκησε μεγαλύτερη
επιρροή από τον γερμανό κοινωνιολόγο
Weber.
• Το έργο του επηρέασε μέχρι και τα
οικονομικά, την πολιτική επιστήμη και την
ιστορία.
39
3
Max Weber 2/6
• Έννοιες όπως γραφειοκρατία, τρόπος ζωής,
προτεσταντική ηθική, χάρισμα, που μας βοηθούν
σήμερα να αντιληφθούμε την κοινωνική ζωή,
προέρχονται από το έργο του.
• Καλύπτει πλήθος θεμάτων (πολιτική, οργανισμοί,
κοινωνική διαστρωμάτωση, δίκαιο, θρησκεία,
καπιταλισμός, μουσική, αστικά κέντρα,
διαπολιτισμικές συγκρίσεις).
40
4
Max Weber 3/6
• Ασχολήθηκε με την μελέτη της ανθρώπινης
υποκειμενικότητας:
– Προθέσεις, αξίες, πεποιθήσεις, στάσεις που
κρύβονται πίσω από την ανθρώπινη συμπεριφορά.
– «Κατανόηση» ή «ενόραση» είναι η μέθοδος μάθησης
των υποκειμενικών νοημάτων που αποδίδουν οι
άνθρωποι στις πράξεις τους.
– Έτσι, βάζει τον εαυτό του στη θέση των άλλων για να
διαπιστώσει πώς σκέφτονται και αισθάνονται εκείνοι.
41
4
Max Weber 4/6
• Πρότεινε την έννοια του ιδεατού τύπου (ιδεότυπου).
– Τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του αντικειμένου που θέλει
να μελετήσει.
– Επιτρέπει τη γενίκευση και απλοποίηση των δεδομένων,
αγνοώντας τις μικρές διαφορές, προκειμένου να
υπογραμμιστούν οι μεγάλες ομοιότητες.
– Π.χ. Ένα αστυνομικό τμήμα και ένα νοσοκομείο έχουν
διαφορές, έχουν όμως και ομοιότητες, που επιτρέπουν
την ένταξή τους στην κοινή κατηγορία της
«γραφειοκρατίας».
42
4
Max Weber 5/6
• Άλλη έννοια που ανέλυσε είναι η αξιολογικά
ελεύθερη κοινωνιολογία:
– Οι κοινωνιολόγοι δεν πρέπει να αφήνουν τις
προσωπικές τους προκαταλήψεις να επηρεάζουν
τη διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας.
– Πρέπει να βλέπουν τα γεγονότα όπως πραγματικά
είναι και όχι όπως θα ήθελαν οι ίδιοι να είναι.
43
4
Max Weber 6/6
• Αναγνώριζε, ωστόσο, ότι αντικειμενικότητα:
– Δε σημαίνει ουδετερότητα ή ηθική αδιαφορία:
• Η ουδετερότητα υποδηλώνει ότι κάποιος δεν παίρνει το μέρος της
μιας ή της άλλης πλευράς σε ένα ζήτημα, και η ηθική αδιαφορία ότι
δεν ενδιαφέρεται καν.
– Σημαίνει αναζήτηση της επιστημονικά επαληθεύσιμης γνώσης.
• Ο ίδιος βέβαια δεν τήρησε ουδέτερη στάση ούτε ως
διανοούμενος ούτε ως πολίτης:
– Διατύπωνε αξιακές κρίσεις και έπαιρνε θέση στα σημαντικά
ζητήματα της εποχής του.
44
4
Ενότητα 3: Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Εισαγωγή και πρώτη επαφή με τις θεωρίες των
Αμερικανών πρωτεργατών και σύγχρονων
θεωρητικών της Κοινωνιολογίας.
• Σύντομη και περιεκτική αντιπαραβολή των
διαφόρων θεωριών της Κοινωνιολογίας που
παρουσιάζονται σε αυτή την ενότητα.
5
5
• Αμερικανική Κοινωνιολογία.
• Σύγχρονη Κοινωνιολογία.
– Η κριτική θεωρία.
– Ο φεμινισμός.
– Ο μεταμοντερνισμός.
6
6
Αμερικανική Κοινωνιολογία 1/8
• Με την έλευση του 20ού αιώνα, διάφοροι παράγοντες
δημιούργησαν ευνοϊκό κλίμα για την ανάπτυξη της
κοινωνιολογίας στις Ηνωμένες Πολιτείες:
– Η βιομηχανική επανάσταση και η αστικοποίηση έδωσαν
μεγάλη ώθηση στην κοινωνιολογική έρευνα.
– Η μαζική μετανάστευση αλλοδαπών στις Ηνωμένες
Πολιτείες δημιούργησε προβλήματα απορρόφησης και
αφομοίωσης.
– Η κοινωνιολογία και το σύγχρονο πανεπιστημιακό
σύστημα αναδείχθηκαν ταυτόχρονα στις ΗΠΑ.
8
8
• Αρχικά, η αμερικανική κοινωνιολογία είχε
αισιόδοξο χαρακτήρα.
– Παρά τα όποια ελαττώματά της, η αμερικανική
κοινωνία ήταν κατά βάση υγιής.
9
9
• Ο Lester Ward (1841‐1918) πίστευε ότι έργο των
κοινωνιολόγων ήταν να διατυπώσουν τους
βασικούς νόμους του κοινωνικού βίου με σκοπό
να μεταρρυθμίσουν την κοινωνία.
• Ο William Graham Sumner (1840‐1910)
υιοθέτησε την προσέγγιση της επιβίωσης του
ικανοτέρου.
– Τα προβλήματα της κοινωνίας θα λυθούν από μόνα
τους αν αφήνονταν στην τύχη τους.
10
1
• Εξαίρεση στο κλίμα αισιοδοξίας αποτελεί το έργο του Αφροαμερικανού
W.E.B. Du Bois (1868‐1963):
– Ένας από τους ιδρυτές της National Association for the Advancement
of Colored People.
– Ανέλυσε τη φυλετική ανισότητα και εισηγήθηκε ριζικές τομές για την
εξάλειψή της.
– Διεξήγαγε για πρώτη φορά επιτόπιες έρευνες στην κοινότητα των
αφροαμερικανών της Φιλαδέλφειας.
– Ως πρόεδρος των ετήσιων Διασκέψεων του Πανεπιστημίου της
Ατλάντα για τα Προβλήματα των Νέγρων για 20 έτη, συνέβαλε στην
πραγματοποίηση των πρώτων αξιόπιστων κοινωνιολογικών ερευνών
για τον αμερικανικό Νότο.
11
1
• Το 1893 ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο του Chicago το πρώτο
τμήμα κοινωνιολογίας στις ΗΠΑ.
• Εκεί πραγματοποιήθηκαν μελέτες για τις συμμορίες των
εφήβων, τα γκέτο των μεταναστών, την πλούσια Χρυσή
Ακτή, τη ζωή στις φτωχογειτονιές, τα κακόφημα καταγώγια
της πόλης, την πορνεία και τις νοητικές διαταραχές.
• Mεγάλο μέρος από τους ικανότερους κοινωνικούς
επιστήμονες διεθνώς αποφοίτησαν από το συγκεκριμένο
πανεπιστήμιο.
• Το τμήμα κοινωνιολογίας ανδροκρατούνταν.
12
1
• Ο γυναικείος κόσμος της κοινωνιολογίας είχε ως
βάση του το ίδρυμα Hull House στο Chicago.
– Φιλανθρωπικό ίδρυμα που λειτουργούσε σε φτωχικές
συνοικίες και παρείχε υπηρεσίες στους απόρους των
πόλεων και κυρίως στους μετανάστες.
– Έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης φεμινιστικής
κοινωνιολογίας.
13
1
• Ακολούθησαν οι κοινωνιολόγοι των πανεπιστημίων
Κολούμπια, Χάρβαρντ και Μπέρκλεϊ (’40‐’60):
– Θεμελίωσαν τις βασικές κατευθύνσεις της
κοινωνιολογικής έρευνας και θεωρίας.
– Δημιούργησαν τεχνικές για την καταγραφή των στάσεων
της κοινής γνώμης.
– Εξέλιξαν τα μοντέλα που απεικονίζουν την κοινωνία ως
σύστημα από μέρη με αλληλοεξαρτώμενες λειτουργίες.
14
1
• Αντικείμενο των κοινωνιολόγων της εποχής ήταν:
– Η αναζήτηση της γνώσης ως αυτοσκοπού.
(Όχι η επίλυση των υπαρκτών κοινωνικών προβλημάτων).
– Ακτιβιστές φοιτητές που συμμετείχαν ενεργά στα
κινήματα υπέρ των πολιτικών δικαιωμάτων, της
φοιτητικής δύναμης και της ειρήνης στράφηκαν στην
κοινωνιολογία.
(Απέρριψαν την εδραιωμένη κοινωνιολογική θεωρία και
στράφηκαν στο έργο του Μαρξ και του Μιλς).
15
1
Σύγχρονη Κοινωνιολογία
Σύγχρονη Κοινωνιολογία 1/1
• Ξεχωρίζουν τρεις σχολές:
– Α) Η κριτική θεωρία.
– Β) Ο φεμινισμός.
– Γ) Ο μεταμοντερνισμός.
17
1
Κριτική θεωρία 1/4
• Ο μαρξισμός απογοήτευσε την πλειοψηφία
των κοινωνιολόγων.
– Υποβάθμισε τη σημασία του πολιτισμού, τον
οποίο θεωρούσε μέρος του «εποικοδομήματος»
που καθορίζεται από τις οικονομικές δυνάμεις.
• Έτσι γεννήθηκε η κριτική θεωρία.
18
1
• Οι πρώτοι θεωρητικοί της ήταν γερμανοί κοινωνιολόγοι.
• Κυνηγημένοι από το ναζιστικό καθεστώς, μετανάστευσαν
τη δεκαετία του ’30 στις Ηνωμένες Πολιτείες.
• Άσκησαν διπλή κριτική στην κοινωνιολογία:
– Είχε υιοθετήσει μια επιστημονική προσέγγιση που έβλεπε τα
άτομα ως παθητικές και αβοήθητες οντότητες, φυλακισμένες
στις κοινωνικές δομές.
– Ανέλυε τις κοινωνίες χωρίς να ανιχνεύει τα κοινωνικά
προβλήματα και χωρίς να διατυπώνει κάποιο κανονιστικό
όραμα.
19
1
• Υποστήριξαν τα εξής για τη μαζική κουλτούρα (τηλεόραση,
κινηματογράφος και ποπ μουσική):
– Είναι προϊόν της καπιταλιστικής βιομηχανίας των Μ.Μ.Ε.
– Δεν αποτελεί γνήσια αντανάκλαση των πεποιθήσεων, του γούστου,
των αξιών, των ιδεών και του τρόπου ζωής των ανθρώπων.
– Παρουσιάζει το πολιτικό σύστημα ως μια καλοπροαίρετη οντότητα
που στηρίζει την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.
(Άρα ωφελεί το σύνολο).
– Κατευνάζει, καταπιέζει και ελέγχει τους ανθρώπους,
(Θα αναγνώριζαν διαφορετικά τις σημαντικές αντιφάσεις και ανισότητες της
κοινωνικής ζωής).
20
2
• Η κριτική θεωρία αποτελεί προέκταση αλλά
και συνιστώσα της θεωρίας των
συγκρούσεων.
• Άσκησε μεγάλη επιρροή σε δύο άλλα
σύγχρονα κινήματα της κοινωνιολογίας:
– Φεμινισμό.
– Μεταμοντέρνα κοινωνική θεωρία.
21
2
Φεμινισμός 1/5
• Πνευματικό κίνημα που ανήκει στις ανθρωπιστικές και
κοινωνικές επιστήμες.
• Ασκεί σήμερα μεγάλη επιρροή στη μορφή και την
κατεύθυνση της κοινωνιολογίας.
• Ξεκινά από την παρατήρηση ότι οι γυναίκες είναι απούσες
από το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνιολογικής θεωρίας και
έρευνας.
• Ακόμα κι όταν οι γυναίκες αποτέλεσαν αντικείμενο
μελέτης, χρησιμοποιήθηκαν ως νοικοκυρές, εργάτριες ή
ασχολούμενες με άλλα χαμηλού κύρους επαγγέλματα.
22
2
• Μελετά τους ρόλους και τις εμπειρίες των
γυναικών στην κοινωνία.
– Αναδεικνύει τη συμβολή των γυναικών στην
κοινωνική ζωή.
– Φωτίζει τις δομές και τις διαδικασίες που
διαιωνίζουν την ανισότητα των δύο φύλων.
– Ασκεί κριτική στις καταπιεστικές κοινωνικές
σχέσεις.
23
2
• Ο φεμινισμός δεν είναι μια ενιαία θεωρία αλλά
ένα εξελισσόμενο σύνολο θεωρητικών
προσεγγίσεων:
(Φιλελεύθερος φεμινισμός, μαρξιστικός φεμινισμός,
ψυχαναλυτικός φεμινισμός, ριζοσπαστικός
φεμινισμός, σοσιαλιστικός φεμινισμός).
• Οι προσεγγίσεις αυτές ενδιαφέρονται για τις
εμπειρίες των γυναικών και για την ανισότητα
των δύο φύλων.
24
2
• Από τη φεμινιστική θεωρία και έρευνα προέκυψε ότι η κοινωνική
εμπειρία και των δύο φύλων δεν είναι καθολική αλλά επηρεάζεται από:
– Την κοινωνική τάξη.
– Τη φυλή.
– Την εθνότητα.
– Την εθνικότητα.
– Την ηλικία.
– Τη σεξουαλική τους προτίμηση.
– Την κοινωνική θέση στην οικογένεια, στην αγορά εργασίας και στο παγκόσμιο
οικονομικό σύστημα.
25
2
• Ο κοινωνιολογικός φεμινισμός δίνει ιδιαίτερη
έμφαση:
– Στις διάφορες μορφές καταπίεσης.
– Στο πώς αυτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με τον
παράγοντα φύλο.
– Στη συνεπακόλουθη ποικιλία εμπειριών.
– Στις συνέπειες που έχει αυτός ο προσανατολισμός για
την εξάλειψη κάθε μορφής εκμετάλλευσης και
καταπίεσης.
26
2
Μεταμοντερνισμός 1/5
• Πνευματικό κίνημα.
• Έχει επηρεάσει την ακαδημαϊκή θεωρία και έρευνα στη λογοτεχνία, την
τέχνη, την πολιτική, την επικοινωνία αλλά και την ίδια την κοινωνιολογία.
• Αμφισβητεί την επιστήμη και την αρχή της αντικειμενικότητας.
• Υποστηρίζει ότι η επιστημονική γνώση:
– Είναι προϊόν των κοινωνικά καθορισμένων συμφερόντων των ερευνητών.
– Είναι επίσης προϊόν των ίδιων των γεγονότων (παράγωγα των κοινωνικών
διαδικασιών).
– Απέτυχε να επιλύσει τα κοινωνικά προβλήματα.
– Απέτυχε να αποτρέψει τον πόλεμο και τη γενοκτονία.
27
2
• Πρεσβεύει ότι αναδύεται μια νέα εποχή:
– Δεν κυριαρχείται από τις οικονομίες του
μοντερνισμού (που βασίζονταν στην παραγωγή
αγαθών).
– Κυριαρχείται από την παραγωγή και διάδοση εικόνων
και πληροφοριών μέσω των Μ.Μ.Ε. και των
υπολογιστών.
– Οι κοινωνίες έχουν πάψει να διαθέτουν κάποια
βασική δομή και οι αφηρημένες κοινωνικές θεωρίες
του Marx, του Durkheim, του Weber είναι άχρηστες.
28
2
• Θεωρεί ότι ο πολιτισμός δεν μεταφέρει κανένα
ουσιαστικό και διαρκές νόημα.
(Αμάλγαμα εικόνων, συμβόλων και ιδεών που προέρχονται
από τα τηλεοπτικά προγράμματα, τις διαφημίσεις, τα
περιοδικά).
• Τονίζει ότι οι κοινωνικές διαιρέσεις δεν είναι νόμιμες.
(Θα πρέπει να καταργηθούν οι φραγμοί ανάμεσα στις
φυλές, τις εθνοτικές ομάδες, τα δύο φύλα, τους
πολιτισμούς, τα έθνη και τα επιστημονικά πεδία).
29
2
• Υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία
αντικειμενική και αξιόπιστη γνώση για την
κοινωνική ζωή:
– Ακραία, απαισιόδοξη μορφή του μεταμοντερνισμού.
– Δεν υπάρχουν κοινωνικές και ηθικές αρχές που να
προσδίδουν νόημα στη ζωή των ανθρώπων.
– Οι άνθρωποι αδυνατούν να ελέγξουν τις διαδικασίες
που τους καταπιέζουν.
30
3
• Η συμβολή του μεταμοντερνισμού:
– Εντόπισε τους τρόπους περιορισμού και ελέγχου του σύγχρονου ανθρώπου
(Μ.Μ.Ε., διαφήμιση, υπολογιστές).
– Πρότεινε τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να
απελευθερωθούν.
– Διεύρυνε την οπτική της κοινωνιολογίας χάρη στην έμφαση στη
διεπιστημονική φύση της κοινωνικής έρευνας.
– Ανέδειξε την κοινωνιολογία ως μηχανισμό απομυθοποίησης χάρη στη μέθοδο
της αποδόμησης κειμένων για την ανάδειξη του κρυφού νοήματός τους.
– Ενθάρρυνε τη διαρκή επανεξέταση των βασικών θεωρητικών της υποθέσεων.
31
3
Ενότητα 4: Θεωρητικές προσεγγίσεις στην Κοινωνιολογία
Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Αναφορά στις κυριότερες θεωρητικές
προσεγγίσεις στην Κοινωνιολογία.
• Εξοικείωση με τα βασικά χαρακτηριστικά
τους.
5
5
• Εισαγωγή.
• Η προσέγγιση του λειτουργισμού.
– Εισαγωγή.
– Η κοινωνία ως κοινωνικό σύστημα.
– Λειτουργίες και δυσλειτουργίες.
– Έκδηλες και λανθάνουσες λειτουργίες.
– Κοινωνική συναίνεση.
– Αξιολόγηση της προσέγγισης του λειτουργισμού.
6
6
• Η προσέγγιση της κοινωνικής σύγκρουσης.
– Ομοιότητες λειτουργισμού και κοινωνικής σύγκρουσης.
– Διαφορές λειτουργισμού και κοινωνικής σύγκρουσης.
– Ποικιλία προσεγγίσεων.
– Πηγές συγκρούσεων.
– Πώς είναι δυνατή η ύπαρξη της κοινωνίας;
– Αξιολόγηση της προσέγγισης της κοινωνικής σύγκρουσης.
7
7
• Η προσέγγιση της κοινωνικής διαντίδρασης.
– Εισαγωγή.
– Σύμβολα.
– Νόημα.
– Διαμόρφωση της συμπεριφοράς.
– Αξιολόγηση της προσέγγισης της διαντίδρασης.
8
8
Θεωρητικές προσεγγίσεις στην
Κοινωνιολογία
9
Εισαγωγή 1/6
• Οι κοινωνιολόγοι έδωσαν απαντήσεις σε
πολλά ερωτήματα μέσα από την ανάπτυξη
κοινωνικών θεωριών.
• Καμία κοινωνική θεωρία δεν γνώρισε, όμως,
τέτοια καθολική επιτυχία, ώστε να
κυριαρχήσει στον κλάδο.
10
1
• Ο συνδυασμός των συγγενών θεωριών και η
ένταξή τους σε ενιαίες θεωρητικές
προσεγγίσεις διευκολύνουν τη μελέτη.
– Θεωρητική προσέγγιση:
• Σύνολο υποθέσεων, αλληλοσυνδεόμενων εννοιών και
θέσεων για το πώς σχετίζονται μεταξύ τους τα διάφορα
κοινωνικά φαινόμενα.
11
1
• Η κοινωνιολογία του 20ού αιώνα επηρεάστηκε
έντονα από τρεις γενικές θεωρητικές
προσεγγίσεις.
– Θέτουν διαφορετικά ερωτήματα για την κοινωνία.
– Υιοθετούν διαφορετικές αντιλήψεις για την κοινωνική
ζωή.
– Παρέχουν κανόνες ώστε να ανακαλύψουμε νέες
προτάσεις για το πώς θα διευρυνθεί το πεδίο μιας
θεωρίας.
12
1
• Οι κοινωνιολόγοι συστηματοποίησαν τη
σκέψη τους ταξινομώντας τις θεωρίες των
θεμελιωτών και των σύγχρονων
κοινωνιολόγων σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.
13
1
• Οι τρεις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις
της κοινωνιολογίας είναι:
– Ο λειτουργισμός:
• Δίνει έμφαση στην τάξη και τη σταθερότητα.
– Η θεωρία της σύγκρουσης.
• Εστιάζει στην ανισότητα, την εκμετάλλευση, την
καταπίεση, την κοινωνική ένταση και την κοινωνική
αλλαγή.
14
1
– Η συμβολική διαντίδραση:
• Υποστηρίζει ότι η κοινωνία αναδεικνύεται από τη
διαδικασία διαντίδρασης των ανθρώπων με τη χρήση
συμβόλων που βασίζονται σε κοινά νοήματα και αλλάζει
μέσω αυτής.
• Οι τρεις προσεγγίσεις σχηματίζουν το θεωρητικό
υπόβαθρο του μεγαλύτερου μέρους του
σημερινού κοινωνιολογικού έργου.
15
1
Η προσέγγιση του λειτουργισμού
• Λειτουργική ή δομολειτουργική ή φονξιοναλιστική
προσέγγιση.
• Αντλεί στοιχεία από τις ιδέες των Compte, Spencer και
Durkheim.
• Προσεγγίζει την κοινωνιολογία μακροσκοπικά
εστιάζοντας στις μακροπτυχές της κοινωνικής ζωής.
• Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι: Parsons, Davis, Merton
(τις δεκαετίες του 1950 και του 1960).
17
1
Η κοινωνία ως κοινωνικό σύστημα 1/3
• Η κοινωνία είναι ένα σύστημα:
– Σύνολο στοιχείων ή μερών που αλληλεπιδρούν με λίγο ως πολύ
σταθερό τρόπο σε κάθε δεδομένη χρονική περίοδο.
• Οι φονξιοναλιστές δίνουν έμφαση στα μέρη της κοινωνίας και
κυρίως στους βασικούς θεσμούς της.
(Οικογένεια, θρησκεία, οικονομία, κράτος, εκπαίδευση).
• Προσδιορίζουν τα δομικά χαρακτηριστικά κάθε μέρους όπως
ακριβώς και οι βιολόγοι τα κύρια γνωρίσματα των σωματικών
οργάνων.
– Στη συνέχεια καθορίζουν ποιες είναι οι λειτουργίες που επιτελεί το
κάθε μέρος.
18
1
• Χαρακτηριστικά του συστήματος:
– Η τάση να επιτυγχάνει την ισορροπία μεταξύ των μερών
του και των εσωτερικών του δυνάμεων.
– Οι αλλαγές στο ένα μέρος έχουν συνέπειες στα υπόλοιπα
αλλά και στο σύνολο της κοινότητας ή της κοινωνίας.
– Η αλλαγή και η προσαρμογή αποτελούν συνεχή
διαδικασία.
– Ορισμένα μέρη μπορεί να αλλάζουν ταχύτερα από κάποια
άλλα, με αποτέλεσμα να προκαλούνται κοινωνικές
εξαρθρώσεις.
19
1
• Π.χ. Με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής στις
ΗΠΑ:
– Οι Αμερικανοί της μεταπολεμικής γενιάς συγκροτούν
μια ταχύτατα διευρυνόμενη ομάδα εργαζομένων άνω
των 55 ετών.
– Αυξάνεται ο πληθυσμός των αδύναμων και σωματικά
ευάλωτων ηλικιωμένων ατόμων.
– Μειώνεται ο πληθυσμός των ατόμων που θα
μπορούσαν να φροντίσουν τους ηλικιωμένους.
20
2
Λειτουργίες και δυσλειτουργίες 1/4
• Οι φονξιοναλιστές δίνουν σημασία στις λειτουργίες των
μερών του συστήματος (οργανισμοί, ομάδες , πολιτιστικά
πρότυπα).
• Για να επιβιώσει ένα σύστημα, πρέπει να επιτελούνται
ορισμένες λειτουργίες.
• Διαφορετικά το σύστημα δεν καταφέρνει να
αυτοσυντηρηθεί και καταστρέφεται.
• Για να υπάρξει κοινωνία, τα μέλη της πρέπει να
φροντίσουν για την κάλυψη ορισμένων λειτουργικών
προϋποθέσεων.
21
2
• Αυτές οι λειτουργίες οργανώνονται,
διευθύνονται και εκτελούνται μέσα από τους
θεσμούς (εκπαίδευση, οικονομία, οικογένεια).
• Κάθε θεσμός οικοδομείται στη βάση μιας
τυποποιημένης απάντησης σε ένα σύνολο
προβλημάτων.
• Οι λειτουργίες αποτελούν τις συνέπειες της
ύπαρξης των θεσμών, που επιτρέπουν την
προσαρμογή ή τη ρύθμιση του συστήματος.
22
2
• Σύμφωνα με τον Merton (1968), οι θεσμοί
μπορεί να έχουν θετικές αλλά και αρνητικές
συνέπειες στο σύστημα.
– Δυσλειτουργίες είναι οι παρατηρημένες
συνέπειες που εξασθενίζουν την προσαρμογή ή
τη ρύθμιση ενός συστήματος.
23
2
Π.χ. Η φτώχεια:
– Α) Είναι λειτουργική:
• Εξασφαλίζει στο έθνος το εργατικό δυναμικό που θα
αναλάβει τις βρώμικες, επικίνδυνες, προσωρινές,
αδιέξοδες, κακοπληρωμένες εργασίες ή όσες
απευθύνονται σε ανειδίκευτους εργάτες.
– Β) Είναι δυσλειτουργική:
• Εντείνει κοινωνικά προβλήματα, που σχετίζονται με την
υγεία, την εκπαίδευση, την εγκληματικότητα και τη χρήση
ναρκωτικών.
24
2
Έκδηλες και λανθάνουσες λειτουργίες 1/2
• Ο Merton (1968) εισήγαγε επίσης τη διάκριση
ανάμεσα στις έκδηλες και τις λανθάνουσες
λειτουργίες.
– Έκδηλες είναι επιδιωκόμενες και γίνονται
αντιληπτές από τα μέλη ενός κοινωνικού
συστήματος.
– Οι λανθάνουσες δεν είναι επιδιωκόμενες ούτε
γίνονται αντιληπτές.
25
2
Έκδηλες και λανθάνουσες λειτουργίες 2/2
• Π.χ. Η ινδιάνικη φυλή των Χόπι νότια των Η.Π.Α.
κάνει τελετουργίες για να προκαλέσει βροχή.
– Οι τελετουργίες δεν πετυχαίνουν το σκοπό τους,
ωστόσο, έχουν και μια λανθάνουσα λειτουργία.
• Μέσο συλλογικής έκφρασης, με σκοπό την αίσθηση της
κοινωνικής αλληλεγγύης.
• Παράλογο για τους ξένους, με τη δική του λειτουργία για
την ομάδα.
26
2
Κοινωνική συναίνεση 1/2
• Μέσα από τη διαδικασία της κοινωνικής
μάθησης τα μέλη της κοινωνίας συναινούν σε
βασικές αξίες και πεποιθήσεις:
– Ως προς το τι είναι επιθυμητό, αξιόλογο και ηθικό.
– Ως προς το τι είναι ανεπιθύμητο, μη αξιόλογο και
ανήθικο.
27
2
Κοινωνική συναίνεση 2/2
• Στην περίπτωση της αμερικανικής κοινωνίας,
είναι εμφανής αυτή η βαθιά συναίνεση πάνω
στις κεντρικές αξίες.
– Π.χ. Οι περισσότεροι αμερικανοί αποδέχονται:
• Τις δημοκρατικές αξίες και πεποιθήσεις,
• Το δόγμα των ίσων ευκαιριών και
• Την έννοια της προσωπικής καταξίωσης και επιτυχίας.
28
2
Αξιολόγηση της προσέγγισης του
λειτουργισμού 1/4
• Αποτελεί εργαλείο για:
– Την περιγραφή της κοινωνίας.
– Τον προσδιορισμό των δομικών της στοιχείων.
– Τον προσδιορισμό των λειτουργιών των στοιχείων
αυτών σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.
29
2
• Μας δίνει τη «γενική εικόνα» του κοινωνικού
βίου.
– Το πώς αυτή αποτυπώνεται σε τυποποιημένες και
επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και θεσμούς.
• Περιγράφει τα μέρη που συνθέτουν την
κοινωνία και τον τρόπο αλληλεπίδρασής της.
30
3
• Δεν καλύπτει τη δυναμική του κοινωνικού
βίου.
– Δυσκολεύεται να εξηγήσει την ιστορική εξέλιξη
και τις διαδικασίες της κοινωνικής αλλαγής.
• Δεν εξηγεί επαρκώς την αδιάκοπη ροή των
σχέσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ των
ανθρώπων.
31
3
• Υπερτιμά τους παράγοντες της συναίνεσης, της
ολοκλήρωσης και της σταθερότητας.
• Αγνοεί τα στοιχεία της σύγκρουσης, της διαφωνίας και
της αστάθειας.
• Δυσκολεύεται στην ερμηνεία της αλλαγής, της
ιστορικής εξέλιξης και των συγκρούσεων.
• Ρέπει προς το συντηρητισμό.
• Υποστηρίζει τις υφιστάμενες κοινωνικές διευθετήσεις.
32
3
Η προσέγγιση της κοινωνικής
σύγκρουσης
3
Ομοιότητες λειτουργισμού και
κοινωνικής σύγκρουσης 1/1
• Και οι δύο προσεγγίσεις:
– Εστιάζουν την προσοχή τους στην κοινωνία ως
σύνολο.
– Μελετούν τους θεσμούς της κοινωνίας.
– Μελετούν της δομικές διευθετήσεις της
κοινωνίας.
34
3
Διαφορές λειτουργισμού και
• Οι οπαδοί του λειτουργισμού περιέγραφαν την
κοινωνία με σχετικά στατικούς όρους.
– Οι οπαδοί της κοινωνικής σύγκρουσης έδιναν έμφαση στις
διαδικασίες της αλλαγής, που μεταμορφώνουν διαρκώς
την κοινωνική ζωή.
• Οι οπαδοί του λειτουργισμού υπογράμμιζαν την τάξη
και τη σταθερότητα που χαρακτηρίζουν την κοινωνία.
– Οι οπαδοί της κοινωνικής σύγκρουσης αναδείκνυαν την
αταξία και την αστάθεια.
35
3
• Οι οπαδοί του λειτουργισμού έβλεπαν τα κοινά
συμφέροντα που ενώνουν τα μέλη της κοινωνίας.
– Οι οπαδοί της κοινωνικής σύγκρουσης εστίαζαν στα
αντικρουόμενα συμφέροντα που τα χωρίζουν.
• Οι οπαδοί του λειτουργισμού θεωρούσαν τη
συναίνεση ως βάση της κοινωνικής ενότητας.
– Οι οπαδοί της κοινωνικής σύγκρουσης επέμεναν ότι η
κοινωνική ενότητα είναι μια ψευδαίσθηση που εδράζεται
στον εξαναγκασμό.
36
3
• Οι οπαδοί του λειτουργισμού συχνά εκλάμβαναν
τις υφιστάμενες κοινωνικές διευθετήσεις ως
αναγκαίες και δικαιολογημένες από τις ανάγκες
του συλλογικού βίου.
– Οι οπαδοί της κοινωνικής σύγκρουσης θεωρούσαν ότι
πολλές από τις διευθετήσεις αυτές δεν είναι ούτε
αναγκαίες ούτε δικαιολογημένες.
37
3
Ποικιλία προσεγγίσεων 1/2
• Η θεωρία της κοινωνικής σύγκρουσης
εμπνέεται σε μεγάλο βαθμό από το έργο του
Μαρξ.
• Άλλες πηγές αποτελούν τα έργα των
κοινωνιολόγων Simmel, Coser, Collins και
Wright.
38
3
Ποικιλία προσεγγίσεων 2/2
• Η θεωρία του Μαρξ επικεντρώνεται στην πάλη των
τάξεων.
• Πολλοί σύγχρονοι κοινωνιολόγοι θεωρούν ότι οι
συγκρούσεις δεν περιορίζονται στις κοινωνικές τάξεις.
– Υπάρχουν ανάμεσα σε πλήθος ομάδων και συμφερόντων.
• Θρησκείες, φυλές, καταναλωτές‐παραγωγοί, φορολογούμενοι‐
δικαιούχοι επιδομάτων, νότιες‐βόρειες πολιτείες των ΗΠΑ,
κάτοικοι των κεντρικών περιοχών των πόλεων‐κάτοικοι των
προαστίων, νέοι‐ηλικιωμένοι κτλ.
39
3
Πηγές συγκρούσεων 1/2
• Βασική πηγή σύγκρουσης στις ανθρώπινες
κοινωνίες είναι η ανεπάρκεια των κοινωνικών
και υλικών πόρων.
– Ο πλούτος, το κύρος και η ισχύς είναι μονίμως
αγαθά σε ανεπάρκεια.
– Το κέρδος του ενός ατόμου ή της μιας ομάδας
συνεπάγεται συχνά ζημία για τους άλλους.
40
4
Πηγές συγκρούσεων 2/2
• Οι υποστηρικτές της θεωρίας ενδιαφέρονται για
το πώς κατορθώνουν ορισμένες ομάδες να
αποκτούν δύναμη:
– Είναι η δυνατότητα της άσκησης ελέγχου στη
συμπεριφορά των άλλων, ακόμα και ενάντια στη
θέλησή τους.
– Αναδεικνύει τους κερδισμένους και τους χαμένους.
– Καθορίζει ποια ομάδα θα κατορθώσει να επιβάλει τα
δικά της πρότυπα συμπεριφοράς (τις αξίες της).
41
4
Πώς είναι δυνατή η ύπαρξη της
κοινωνίας; 1/5
• Εάν η κοινωνική ζωή είναι κατακερματισμένη
εξαιτίας των συγκρούσεων ανάμεσα στα
άτομα και τις ομάδες, πώς είναι δυνατή η
ύπαρξη της κοινωνίας;
42
4
• Οι θεωρητικοί του λειτουργισμού
υποστήριξαν ότι η ύπαρξη της κοινωνίας
οφείλεται στη συναίνεση των μελών της πάνω
στις βασικές νόρμες και αξίες.
• Αντίθετα οι θεωρητικοί της κοινωνικής
σύγκρουσης υποστήριξαν ότι πολλές φορές η
κοινωνία διατηρείται σε πείσμα των
συγκρουόμενων συμφερόντων.
43
4
• Η ομάδα που έχει τη δύναμη:
– Ορίζει και επιβάλλει τους κανόνες.
– Διαμορφώνει τη θεσμική ζωή με τέτοιο τρόπο
ώστε να εξυπηρετεί τα συμφέροντά της.
44
4
• Το κράτος είναι όργανο στην υπηρεσία του
κοινωνικού συνόλου (φονξιοναλιστές).
– Αποστολή του η εξασφάλιση του κοινωνικού
ελέγχου και της κοινωνικής σταθερότητας.
• Το κράτος είναι ένα όργανο καταπίεσης, που
χρησιμοποιούν προς ίδιον όφελος οι
άρχουσες ελίτ (κοινωνική σύγκρουση).
45
4
• Διασταυρούμενες συγκρούσεις
δημιουργούνται λόγω της ύπαρξης ομάδων
με τα ίδια συμφέροντα.
– Οι αντίπαλοι σε μια διαμάχη μετατρέπονται σε
συμμάχους σε κάποια άλλη.
– Η κοινωνία διατηρείται διότι καμία από τις
συγκρούσεις δεν προσλαμβάνει τόσο μεγάλες
διαστάσεις, ώστε να επιφέρει την κατάλυσή της.
46
4
Αξιολόγηση της προσέγγισης της
• Η θεωρία των συγκρούσεων συμπληρώνει τη θεωρία του
λειτουργισμού.
• Η λειτουργική προσέγγιση δυσκολεύεται να εξηγήσει την ιστορία
και την κοινωνική αλλαγή.
– Αντίθετα αυτά αποτελούν τα δύο ισχυρά στοιχεία της συγκρουσιακής
προσέγγισης.
• Η προσέγγιση των συγκρούσεων δυσκολεύεται να ερμηνεύσει
ορισμένες πτυχές της συναίνεσης, της ενσωμάτωσης και της
σταθερότητας.
– Αντίθετα, η λειτουργική προσέγγιση διαθέτει διορατικές θέσεις
αναφορικά με αυτά τα ζητήματα.
47
4
• Ορισμένοι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι:
– Οι φονξιοναλιστές και οι οπαδοί της θεωρίας των
συγκρούσεων μελετούν απλώς δύο πτυχές της ίδιας
πραγματικότητας.
– Η συναίνεση και η σύγκρουση αποτελούν θεμελιώδη
γνωρίσματα της κοινωνικής ζωής.
– Υιοθετούν παραδοσιακά μια ολιστική προσέγγιση της
κοινωνικής ζωής.
• Περιγράφουν τις κοινωνίες ως συστήματα αλληλοσυνδεόμενων
μερών.
48
4
• Άλλοι κοινωνιολόγοι, υποστήριξαν ότι, υπό
ορισμένες προϋποθέσεις, η σύγκρουση παίζει
λειτουργικό ρόλο στην κοινωνία.
– Αποτρέπει τον κίνδυνο της στασιμότητας και της
ακαμψίας των κοινωνικών συστημάτων.
– Ασκεί πίεση προς την κατεύθυνση της αλλαγής
και της καινοτομίας.
49
4
• Η σύγκρουση μπορεί να έχει και δυσλειτουργικές
συνέπειες για ένα υφιστάμενο σύστημα.
– Π.χ. Το πλήθος των καταστροφικών συγκρούσεων σε
ολόκληρο τον κόσμο, δεν επιτρέπουν στις κοινωνίες
και τα έθνη να αναπτυχθούν πλήρως κοινωνικά και
οικονομικά.
• Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους Ισραηλινούς και τους
Παλαιστινίους στη Μέση Ανατολή.
50
5
διαντίδρασης
5
• Κοινωνική διαντίδραση ή συμβολική αλληλεπίδραση.
• Ενδιαφέρεται περισσότερο για τις μικρο‐ ή μικρής
κλίμακας πτυχές του κοινωνικού βίου.
– Οι άλλες δύο θεωρίες υιοθέτησαν μια συνολική, ευρεία
προσέγγιση της κοινωνιολογίας, εστιάζοντας σε μακρο‐ ή
μεγάλης κλίμακας δομές της κοινωνίας.
• Ο Cooley, ο Mead, ο Kuhn και ο Blumer έστρεψαν την
προσοχή τους στα άτομα που συγκροτούν την
κοινωνία και στο πώς επιτυγχάνεται η κοινωνική
διαντίδραση.
52
5
Σύμβολα 1/4
• Η συγκεκριμένη προσέγγιση εστιάζει στις
υποκειμενικές εμπειρίες και αντιλήψεις των
ατόμων.
– Οι κοινές αντιλήψεις για τον κόσμο προκύπτουν
μέσα από την κοινωνική διαντίδραση,
αποτελώντας τη βάση της κοινωνικής ζωής.
53
5
Σύμβολα 2/4
• Οι θεωρητικοί της διαντίδρασης τονίζουν ότι
είμαστε κοινωνικά όντα, που ζουν ομαδικά.
– Όμως οι εγγενείς ικανότητες που μας επιτρέπουν
να συμβιώνουμε είναι ελάχιστες έως ανύπαρκτες.
– Όποιες κι αν είναι οι φυσικές μας ικανότητες, για
να αναπτυχθούμε πλήρως, χρειάζεται να έρθουμε
σε επαφή με άλλους ανθρώπους.
54
5
Σύμβολα 3/4
• Εφόσον δεν έχουμε κανέναν τέτοιο εγγενή
μηχανισμό, πώς είναι δυνατή η ύπαρξη των
κοινωνιών;
– Η απάντηση βρίσκεται στην ικανότητα των
ανθρώπων να επικοινωνούν χρησιμοποιώντας
σύμβολα.
55
5
Σύμβολα 4/4
• Σύμβολο είναι κάτι που αντιπροσωπεύει κάτι άλλο.
– Αυτό το «κάτι άλλο» είναι το νόημα.
– Η κοινωνική διαντίδραση –και κατά συνέπεια η ίδια η
κοινωνία– είναι εφικτή διότι οι άνθρωποι μοιράζονται
κοινά νοήματα.
• Η προσέγγιση της συμβολικής διαντίδρασης πήρε
λοιπόν το όνομά της από την έμφαση που δίνει στα
δύο αυτά στοιχεία, στα σύμβολα και στη διαντίδραση.
56
5
Νόημα 1/6
• Η συγκεκριμένη προσέγγιση βασίζεται σε τρεις
θέσεις:
– Α) Ανταποκρινόμαστε στα πράγματα του
περιβάλλοντός μας ανάλογα με το νόημα που έχει το
καθένα.
• Ανάλογα με την αντίληψή μας γι’ αυτά.
– Π.χ. Αλλιώς θα αντιδράσουμε όταν κάποιος κραδαίνει
ένα μπαστούνι του μπέιζμπολ για να παίξει κι αλλιώς
αν ετοιμάζεται να μας χτυπήσει.
57
5
Νόημα 2/6
– Β) Τα νοήματα δεν είναι εγγενή στα πράγματα, αλλά
προκύπτουν από την κοινωνική διαντίδραση.
– Π.χ. Το να γίνει κανείς 16 χρόνων δεν έχει μεγαλύτερο
νόημα από τα προηγούμενα γενέθλιά του.
– Όμως ορισμένες κοινωνικές συμβάσεις (π.χ. ότι τα 16
χρόνια είναι η ηλικία έκδοσης διπλώματος οδήγησης
στην Αμερική) δίνουν ιδιαίτερο νόημα σε αυτά τα
συγκεκριμένα γενέθλια.
58
5
Νόημα 3/6
• Γ) Καθώς διαντιδρούμε διαρκώς με τους άλλους, τα
κοινά νοήματα του πολιτισμού μας αλλάζουν συνεχώς.
– Ο κόσμος μας είναι μια κοινωνική πραγματικότητα που
κατασκεύασαν οι άνθρωποι μέσα από την επέμβασή τους
σε αυτόν.
– Οι άνθρωποι ερμηνεύουμε τα γεγονότα χρησιμοποιώντας
τα σύμβολα και τα νοήματα που διαθέτουμε.
– Βιώνουμε τον κόσμο ως μια κατασκευασμένη
πραγματικότητα.
59
5
Νόημα 4/6
– Π.χ. Η μόδα στην ένδυση.
– Όταν συναντάμε κάποιον ντυμένο με έναν
συγκεκριμένο τρόπο, η αντίδρασή μας δεν είναι
απέναντι στα ρούχα του καθαυτά, αλλά στα
νοήματα που αυτά συμβολίζουν.
60
6
Νόημα 5/6
• Τα σύμβολα και τα νοήματα χρησιμεύουν στο να δίνουν απτή
υπόσταση σε πράγματα αφηρημένα και ασύλληπτα, όπως οι
κοινωνίες και τα έθνη.
– Π.χ. Δίνουμε στις κοινωνίες μας ονόματα: «Καναδάς».
– Χαράσσουμε σύνορα ανάμεσα στη δική μας κοινωνία και τις άλλες.
– Καταλήγουμε να θεωρούμε τον Καναδά ως κάτι υπαρκτό.
– Ενεργώντας και αλληλεπιδρώντας με τους άλλους σαν να ήταν ο
Καναδάς πραγματικός, κάνουμε τον Καναδά να υπάρχει στην
• Αντιμετωπίζοντας την κοινωνία και τα μέρη της ως «πράγματα»,
τους χαρίζουμε ύπαρξη και συνέχεια.
61
6
Νόημα 6/6
• Επομένως, οι κοινωνιολόγοι, αν θέλουν να
κατανοήσουν την κοινωνική ζωή, θα πρέπει
να καταλάβουν όσα λένε και κάνουν οι
άνθρωποι.
– Να «μπουν στο μυαλό των ανθρώπων» και να
δουν τον «κόσμο» όπως τον βλέπουν, τον
ερμηνεύουν, τον διαμορφώνουν και ενεργούν σε
αυτόν οι ίδιοι οι άνθρωποι.
62
6
Διαμόρφωση της συμπεριφοράς 1/4
• Ενεργούμε ανάλογα με τα νοήματα που αποδίδουμε στην
εκάστοτε κατάσταση.
• Δηλαδή χρησιμοποιούμε σύμβολα με τα οποία:
– Ορίζουμε τα όσα αντιλαμβανόμαστε με το νου.
– Σταθμίζουμε τις εναλλακτικές αποκρίσεις.
– Φανταζόμαστε τις συνέπειες των εναλλακτικών ενεργειών.
– Απορρίπτουμε τις πιο απίθανες.
– Επιλέγουμε την καλύτερη από αυτές.
– Προτού αναλάβουμε δράση, «προβάρουμε» νοητικά τις ενέργειές
μας, και την ώρα που ενεργούμε γινόμαστε θεατές των πράξεών μας.
63
6
• Κατά συνέπεια, η συμπεριφορά μας είναι
αυτοσχέδια και απρόβλεπτη.
• Πρέπει διαρκώς να δημιουργούμε νοήματα
και να ανακαλύπτουμε τρόπους που να
διέπουν τις ενέργειές μας.
64
6
• Έχουμε τουλάχιστον ίσες πιθανότητες να διαμορφώσουμε
εμείς την «κοινωνική δομή» με όσες έχει εκείνη να
διαμορφώσει εμάς.
– Π.χ. Αναλογιστείτε την κοινωνική δομή που συνιστά η σχέση
σας με τον συγκάτοικο.
– Μάλλον αποκλείεται να σας έδωσαν κάποια λίστα με κανόνες
συγκατοίκησης.
– Το πιθανότερο είναι ότι διαπραγματευτήκατε τους ρητούς και
άρρητους κανόνες της συμβίωσής σας.
– Η σχέση αλλάζει καθώς ανακύπτουν προβλήματα τα οποία
καλείστε να επιλύσετε.
65
6
• Επομένως, πρόκειται για μια κυκλική
διαδικασία, κατά την οποία η κοινωνική δομή
επηρεάζει τα άτομα και τα άτομα επηρεάζουν
την κοινωνική δομή.
66
6
διαντίδρασης 1/5
• Περιγράφει τους ανθρώπους ως ενεργούς
δρώντες που διαμορφώνουν οι ίδιοι τη
συμπεριφορά τους.
• Στρέφει την προσοχή μας στην
καθημερινότητα των ανθρώπων.
67
6
• Μέσω της διαντίδρασης, οι άνθρωποι
υιοθετούν σύμβολα και νοήματα ώστε:
– Να ερμηνεύουν καταστάσεις.
– Να αξιολογούν τα πλεονεκτήματα και τα
μειονεκτήματα κάθε εναλλακτικής κατάστασης.
– Να επιλέγουν αυτή που θεωρούν καλύτερη.
68
6
• Περιορισμοί της προσέγγισης:
– 1. Επειδή η κοινωνική πραγματικότητα είναι ανθρώπινη
κατασκευή, δεν υπάρχει καμία πραγματικότητα
ανεξάρτητη από τις κοινωνικές κατασκευές.
• Π.χ. Επειδή η έννοια της ψυχικής ασθένειας είναι μια
κατασκευή, δεν είναι «πραγματική».
• Ωστόσο, μπορούμε να θεωρήσουμε την κοινωνική
πραγματικότητα ως κατασκευή χωρίς να απορρίψουμε
την ιδέα ότι υπάρχει μια πραγματικότητα ανεξάρτητη
από τις κοινωνικές κατασκευές μας.
69
6
– 2. Στην καθημερινή τους ζωή οι άνθρωποι δεν
έχουν την πολυτέλεια της απόλυτης ευελιξίας
στον καθορισμό των πράξεών τους.
– 3. Οι έρευνες επικεντρώνονται σε περιορισμένες
πτυχές της κοινωνικής ζωής (π.χ. οι παραλίες των
γυμνιστών).
70
7
• Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το συγκεκριμένο
πρόβλημα, πολλοί κοινωνιολόγοι:
– Ενέταξαν δομικά στοιχεία και μακροσκοπικές δομές
στην αλληλεπιδραστική σκέψη.
– Συνέδεσαν την κοινωνική δομή με το άτομο.
– Έδειξαν ότι τα περισσότερα πρότυπα της δράσης και
της διαντίδρασης αποτελούν τα θεμέλια των ομάδων
και των κοινωνιών.
71
7
Ενότητα 5: Τα πεδία της Κοινωνιολογίας της Υγείας και της
Ασθένειας
Κοινωνιολογ. της Υγείας ‐ Τα πεδία της Κοινων. της Υγείας και της Ασθέν., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Επαφή με το βιοϊατρικό μοντέλο και τα
χαρακτηριστικά του και τους λόγους
αμφισβήτησής του.
• Γνωριμία με το αντικείμενο της
Κοινωνιολογίας της Υγείας και της Ασθένειας.
5
5
• Ιατρική και βιοϊατρικό μοντέλο.
• Η αμφισβήτηση του βιοϊατρικού μοντέλου.
• Το αντικείμενο της Κοινωνιολογίας της Υγείας και της
Ασθένειας.
• Το ανθρώπινο σώμα και η Κοινωνιολογία της Υγείας και της
Ασθένειας.
• Ομοιότητες ιατρικής και κοινωνιολογίας της υγείας και της
ασθένειας.
6
6
Εισαγωγή (1/2)
• Η αναφορά στην υγεία ή την πάθηση:
– Θα μας παρέπεμπε παλαιότερα (έως το 1980 περίπου) σε
εικόνες νοσοκομείων, ιατρών, φαρμάκων κ.τ.λ.
– Σήμερα παραπέμπει σε μεγαλύτερο εύρος παραστάσεων
(υγιεινές τροφές, βιταμίνες κ.τ.λ.).
• Η υγεία έχει πλέον γίνει αντικείμενο ευρύτερης
προσοχής και μελέτης (Μ.Μ.Ε. ) και όχι μονοπώλιο
ορισμένων επαγγελμάτων (ιατρών).
7
7
Εισαγωγή (2/2)
• Η Κοινωνιολογία της Υγείας και της
Ασθένειας:
– Δεν αφορά μόνο τις ιατρικές επιστήμες.
– Αφορά όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής που
μπορεί να επιδρούν θετικά σε ένα άτομο.
– Έχει άμεση σχέση με το κυρίαρχο υπόδειγμα
(paradigm) της δυτικής ιατρικής που ονομάζεται
βιοιατρική.
8
8
Ιατρική και βιοϊατρικό μοντέλο 1/2
• Το βιοϊατρικό μοντέλο βασίζεται σε πέντε αρχές:
1. Δυισμός πνεύματος σώματος της ιατρικής (το πνεύμα και το σώμα είναι
ξεχωριστές οντότητες).
2. Η επισκευή του σώματος μπορεί να γίνει με τον ίδιο τρόπο που επισκευάζεται
μια μηχανή.
3. Επιτακτική αναγκαιότητα της τεχνολογίας (λόγω υπερτίμησης της
τεχνολογίας).
4. Είναι αναγωγικό (εστιάζει μόνο σε βιολογικά αίτια και όχι σε κοινωνικά ή
ψυχολογικά αίτια μιας ασθένειας).
5. «Δόγμα της συγκεκριμένης αιτιολογίας» ( η ασθένεια προκαλείται από
«παθογόνους» οργανισμούς – υιοθέτηση της «θεωρίας των
μικροοργανισμών»).
9
9
Ιατρική και βιοϊατρικό μοντέλο 2/2
• Υπάρχουν περιοριστικά όρια σε σχέση με την υγεία, την ασθένεια, τη νόσο και τη
θεραπεία:
– Γίνεται διαχωρισμός του προσώπου από το σώμα.
– Οι υλικές και οι κοινωνικές αιτίες της πάθησης δε λαμβάνονται υπόψη.
– Κάθε υποκειμενική προσπάθεια κατανόησης της πάθησης χαρακτηρίζεται ως «ήσσονος
σημασίας».
• Οι προηγούμενες εκτιμήσεις είναι συντηρητικές και έχουν γραμμικό χαρακτήρα.
• Η κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας έρχεται να ασκήσει κριτική στο
βιοϊατρικό μοντέλο.
(Προσφέρει εναλλακτικούς τρόπους μελέτης της ιατρικής, της υγείας και της θεραπείας).
10
1
Η αμφισβήτηση του βιοϊατρικού
μοντέλου 1/1
• Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τόσο η ιατρική
όσο και το βιοϊατρικό μοντέλο τέθηκαν υπό
αμφισβήτηση:
– Από το ευρύ κοινό.
– Από την ακαδημαϊκή κοινότητα.
11
1
Πρώτο σημείο κριτικής 1/3
• Α) Οι διαρκώς αυξανόμενες δαπάνες για παροχή
υπηρεσιών υγείας.
• Β) Το ζήτημα της αποδοτικότητας:
– Υπερτίμηση των δυνατοτήτων της ιατρικής.
Π.χ. Βρέθηκε ότι οι δείκτες θνησιμότητας στις δυτικές
κοινωνίες μειώθηκαν λόγω:
• Κοινωνικών παραγόντων (διατροφή, συνθήκες υγιεινής, ρυθμοί
αναπαραγωγής).
• Όχι ιατρικών μεθόδων παρέμβασης (εμβολιασμοί, ειδικές
θεραπείες).
12
1
• Γ) Η βιοϊατρική έχει κοστίσει περισσότερο από
ότι έχει προσφέρει:
– Η αφθονία των παροχών προς τη σχετική έρευνα και
την ιατρική τεχνολογία απέδωσε ελάχιστα κέρδη.
– Η βιοϊατρική δε θεραπεύει ή αποθεραπεύει αλλά
συμβάλλει στη διατήρηση της ασθένειας:
• Επιπτώσεις των παρεμβάσεων (παρενέργειες φαρμάκων,
αρνητικά κλινικά αποτελέσματα της χειρουργικής).
13
1
• Δ) Τα άτομα βασίζονται εξ ολοκλήρου στους
«ειδικούς» της ιατρικής.
– Η φροντίδα για την υγεία του ίδιου του ατόμου,
της οικογένειας και των φίλων του θεωρείται
υποδεέστερη από εκείνη του εξειδικευμένου
ιατρικού προσωπικού.
– Προσπάθεια επανάκτησης του ελέγχου πάνω στα
θέματα υγείας.
14
1
Δεύτερο σημείο κριτικής 1/1
• Δεν τοποθετεί το σώμα στο γενικό κοινωνικό‐περιβαλλοντικό πλαίσιο στο
οποίο ανήκει.
– Επικεντρώνεται στις βιολογικές διαδικασίες που συμβαίνουν μέσα στο σώμα.
– Παραβλέπει τη σχέση πραγματικών συνθηκών διαβίωσης και ασθενειών.
Π.χ. Η βιωσιμότητα ενός ατόμου:
– Σχετίζεται με τις κοινωνικές δομές.
– Ποικίλλει ανάλογα με το φύλο, την κοινωνική τάξη, τη φυλή, την ηλικία.
• Επομένως, το βιοϊατρικό μοντέλο αδυνατεί να εξετάσει το ρόλο των
κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία.
15
1
Τρίτο σημείο κριτικής 1/2
• Αντιμετωπίζει τους ασθενείς ως παθητικά αντικείμενα
και όχι ως ολοκληρωμένες οντότητες.
– Π.χ. Η κατάτμηση ενός ανθρώπινου σώματος στο
ανατομείο από τους νεοεισαχθέντες φοιτητές της
ιατρικής.
• Έτσι, το αντικείμενο σπουδών του γίνεται το σώμα και όχι ο
άνθρωπος.
• Τα πρόσφατα προγράμματα σπουδών περιλαμβάνουν στοιχεία
των επιστημών της συμπεριφοράς και των επικοινωνιακών
δεξιοτήτων.
16
1
Τρίτο σημείο κριτικής 2/2
• Για να είναι αποτελεσματικές οι θεραπείες
πρέπει να λαμβάνονται υπόψη:
– Οι ερμηνείες και οι αξιολογήσεις των εμπειριών των
ανθρώπων σχετικά με την υγεία και την ασθένεια.
• Επηρεάζονται από κοινωνικο‐πολιτιστικούς παράγοντες.
• Δεν είναι αποτέλεσμα φυσικών σωματικών αλλαγών λόγω
κάποιας ασθένειας.
17
1
Τέταρτο σημείο κριτικής 1/5
• Οι ιατρικοί θεσμοί απέσπασαν σταδιακά τον
έλεγχο του τοκετού από τις γυναίκες κατά το
19ο αιώνα.
– Η κριτική ασκήθηκε από τις γυναίκες.
• Κίνημα για την υγεία των γυναικών.
18
1
• Α) Από τη δεκαετία του 1970, όλες οι γεννήσεις
λαμβάνουν χώρα στο νοσοκομείο.
– Παρά την απουσία ισχυρών αποδείξεων για τα
ευεργετικά αποτελέσματα αυτής της πρακτικής.
– Μια αποκλειστικά γυναικεία εμπειρία από το χώρο
του σπιτιού στο χώρο του νοσοκομείου.
– Εκεί ο έλεγχος ασκείται από μια ανδροκρατούμενη
ιατρική ειδικότητα, τη γυναικολογία.
19
1
• Β) Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός άρχισαν να
αντιμετωπίζονται ως «ασθένειες» και
χρειάζεται να αντιμετωπίζονται με
τεχνολογικά μέσα.
– Η εμπειρία της τεκνοποίησης «ιατρικοποιήθηκε».
– Ένα φυσιολογικό γεγονός της ζωής
αντιμετωπίζεται ως ιατρικό πρόβλημα, που χρήζει
ιατρικής παρακολούθησης και παρεμβάσεων.
20
2
• Ο ιατρικός λόγος «μιλά» για ένα εύθραυστο
γυναικείο σώμα.
– Ένα παθητικό περίβλημα που χρήζει περιοδικής
ιατρικής παρακολούθησης και παρέμβασης.
• Οι γιατροί απορρίπτουν τις ερμηνείες των
γυναικών για την εμπειρία του σώματός τους
θεωρώντας τις υποκειμενικές και ανάξιες
προσοχής.
21
2
• Για τους παραπάνω λόγους, οι γυναίκες
οργάνωσαν μια βιβλιογραφία της υγείας, από
γυναίκες για γυναίκες.
22
2
Πέμπτο σημείο κριτικής 1/2
• Η αλήθεια για την ασθένεια ανακαλύπτεται
από την επιστημονική μέθοδο (η επιστη‐
μονική βάση της ιατρικής).
– Οι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν από την άλλη ότι
η ασθένεια μορφοποιείται κοινωνικά.
23
2
Πέμπτο σημείο κριτικής 2/2
• Οι κατηγορίες των ασθενειών δεν αποτελούν
ακριβείς περιγραφές ανατομικών
δυσλειτουργιών αλλά κοινωνικές επινοήσεις.
– Επομένως, ένα σύστημα αξιών μετατράπηκε σε
απόλυτη επιστημονική αλήθεια.
• Π.χ. Το 19ο αιώνα, ιατρικά δεδομένα στήριξαν την
άποψη ότι οι γυναίκες είναι ακατάλληλες για την
εκπαίδευση.
24
2
Έκτο σημείο κριτικής 1/1
• Η ανωτερότητα της Ιατρικής σε σχέση με άλλους
τρόπους θεραπείας.
– Η Ιατρική αμφισβητεί τις εναλλακτικές θεραπείες:
• «Μη επιστημονικές».
• Λανθασμένες.
• Η βιοϊατρική δεν αμφισβητείται μόνο από
κοινωνιολόγους αλλά και από πολίτες που
θεραπεύονται από εναλλακτικούς ιατρούς.
25
2
Έβδομο σημείο κριτικής 1/3
• Τα όρια του ιατρικού επαγγέλματος:
– Είναι αποτελέσματα κοινωνικο‐πολιτικών
αγώνων.
– Δεν είναι συνέπειες της οριοθέτησης των πεδίων
της επιστημονικής γνώσης.
• Η επίσημη ιατρική γνώση και πράξη εκπορεύονται από
κοινωνικές διεργασίες και όχι από φυσικές οντότητες.
26
2
• Αντίστοιχα, η κατανομή της εργασίας στα
επαγγέλματα υγείας:
– Είναι κοινωνικά διαπραγματεύσιμη.
– Διευθετείται με βάση το φύλο, τη φυλή και την
κοινωνική τάξη.
27
2
• Η κυριαρχία της επαγγελματικής ιατρικής:
– Διατηρείται χάρη στις κοινωνικο‐πολιτικές διεργασίες,
βασισμένες στις κοινωνικές δομές.
– Συνέβαλε στη διαιώνιση των καπιταλιστικών και
πατριαρχικών δομών.
– Επισκίασε τις θεραπευτικές δραστηριότητες που
πραγματοποιούνται στις παρυφές της
θεσμοθετημένης φροντίδας υγείας.
28
2
Το αντικείμενο της Κοινωνιολογίας
της Υγείας και της Ασθένειας 1/9
• Η μελέτη της υγείας, της ασθένειας και της
κοινωνίας περιλαμβάνει ποικίλα θέματα:
– Ανάλυση της ιατρικής γνώσης.
– Αντιλήψεις του γενικού πληθυσμού για την υγεία
και την ασθένεια.
– Κοινωνικές και πολιτιστικές απόψεις για το σώμα.
29
2
– Η εμπειρία της υγείας και της ασθένειας.
– Ανάλυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ ασθενών
και επαγγελματιών υγείας.
– Οριοθέτηση της φύσης της υγείας και της
ασθένειας σε σχέση με τις ευρύτερες κοινωνικές
δομές.
– Κοινωνική οργάνωση της επίσημης και
ανεπίσημης φροντίδας υγείας.
30
3
• Ο Turner πρότεινε μια προσέγγιση επιπέδων
ανάλυσης για τη μελέτη της υγείας και της ασθένειας:
– «Ατομικό» (εξετάζει τις αντιλήψεις για την υγεία και την
ασθένεια).
– «Κοινωνικό»(εξετάζει την κοινωνική επεξεργασία της
κατηγοριοποίησης των ασθενειών και τους οργανισμούς
παροχής υπηρεσιών φροντίδας υγείας).
– «Κοινωνιακό» ( εξετάζει τα συστήματα υγείας μέσα στο
πολιτικό τους πλαίσιο).
31
3
• Άλλοι συγγραφείς (Clarke, White, Gerhardt)
δομούν το περιεχόμενο της κοινωνιολογίας
της υγείας και της ασθένειας με βάση:
– Διάφορες κοινωνιολογικές προσεγγίσεις.
– Υποδείγματα (paradigms).
32
3
• Το 1981 ο Clarke, έκανε τη διάκριση ανάμεσα
στους:
– «Θετικιστές» (στοχεύουν στον εντοπισμό αιτιωδών
νόμων).
– «Ακτιβιστές» (στοχεύουν στη διάγνωση των
κοινωνικά κακώς κειμένων και προτείνουν λύσεις).
– «Νατουραλιστές» (επιδιώκοντας την κατανόηση σε
συναισθηματικό επίπεδο, στοχεύουν στην ερμηνεία
του νοήματος των διαφόρων καταστάσεων).
33
3
• Το 1991, ο White βασίστηκε στις
προσεγγίσεις:
– Του Parsons.
– Του Marx.
– Του Foucault.
– Του Fleck.
34
3
• Η πιο εκτεταμένη προσπάθεια έγινε από την
Gerhardt (1989), που βασίστηκε σε τέσσερις
θεωρητικές προσεγγίσεις:
– Δομικός λειτουργισμός.
– Συμβολικές αλληλοδράσεις.
– Φαινομενολογία.
– Θεωρία των συγκρούσεων.
35
3
• Πολλά από τα κύρια ενδιαφέροντα της
κοινωνιολογίας της υγείας και της ασθένειας
προέκυψαν από την αντιπαράθεση με τη
βιοϊατρική.
• Σύμφωνα με μια διαφορετική εκδοχή για την
προέλευση του κλάδου:
– Κοινωνιολογία και Ιατρική έχουν κοινή προέλευση.
36
3
• Επομένως, και οι δύο κλάδοι ασχολούνται με
την εμπειρική μελέτη του ανθρώπινου
σώματος.
– Η συγκεκριμένη θεώρηση αναβαθμίζει το κύρος
τω εμπειρικών μελετών γιατί επικυρώνουν:
• Την ύπαρξη αντικειμένου μελέτης (ανθρώπινο σώμα).
• Τις ίδιες της επιστήμες (ιατρική και κοινωνιολογία).
37
3
Το ανθρώπινο σώμα και η Κοινωνιολογία
• Σύμφωνα με τον Turner, η κοινωνιολογία της υγείας
και της ασθένειας είναι ο καταλληλότερος χώρος για
την ανάπτυξη μιας κοινωνιολογίας του σώματος:
– Θέτοντας ερωτήματα για την ιδιοσυστασία των
νοσημάτων, επανεξετάζει θεμελιώδεις παραδοχές για την
οντολογία του σώματος.
– Μελετά τις ερμηνείες των ατόμων για τις σωματικές τους
εμπειρίες.
– Εξετάζει τις κοινωνικές παραμέτρους των κανονισμών και
των ρυθμίσεων που αφορούν το σώμα.
38
3
Το ανθρώπινο σώμα και η κοινωνιολογία
της υγείας και της ασθένειας 2/2
• Μέσα από το πλήθος των ερευνών τα
τελευταία χρόνια φαίνεται ότι:
– Το σώμα αποτελεί σταδιακά μια σημαντική
παράμετρο του κοινωνιολογικού λόγου.
39
3
Ομοιότητες ιατρικής και κοινωνιολογίας
• Αλλαγές στην ιατρική που ερμηνεύουν το λόγο
που ιατρική και κοινωνιολογία «επικαλύπτουν»
πλέον η μια την άλλη:
– Α) Μεταβολή στο χαρακτήρα των ασθενειών
(δεύτερο μισό του 20ου αιώνα):
• Οι σοβαρότερες ασθένειες δεν είναι πλέον οξείες,
καταληκτικές και μεταδοτικές.
• Είναι χρόνιες (νοσήματα του κυκλοφορικού, καρδιακές
παθήσεις, σακχαρώδης διαβήτης, τύποι καρκίνου).
40
4
– Β) Αύξηση του προσδόκιμου ζωής:
• Οι χρόνιες ασθένειες παρουσιάζονται συχνότερα στους
γηραιότερους πληθυσμούς.
• Δίνεται έμφαση όχι μόνο στη θεραπεία αλλά και στη
φροντίδα υγείας.
41
4
– Γ) Διαφοροποίηση των αιτιών των χρόνιων
ασθενειών (αρκετές από αυτές μπορούν να
αποφευχθούν μέσω της πρόληψης).
• Κάπνισμα, άγχος, φυσική άσκηση (παράγοντες που
σχετίζονται με τη συμπεριφορά ή τον τρόπο ζωής).
• Περιβάλλον διαμονής, εισόδημα, ανεργία, φτώχεια.
42
4
– Δ) Πολλαπλασιασμός των εξειδικευμένων και
εκτεταμένων προγραμμάτων προαγωγής της
σωματικής και ψυχικής υγείας.
• Επικέντρωση όχι μόνο στην ασθένεια και τη νόσο αλλά
και στην υγεία.
• Ενίσχυση του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης και όχι
περιορισμός στα στενά όρια της νοσοκομειακής
περίθαλψης.
43
4
• Οι παραπάνω αλλαγές οδήγησαν στον
επανακαθορισμό των αντικειμένων μελέτης
των δύο κλάδων.
– Η ιατρική αναγνώρισε στον ασθενή ένα
σκεπτόμενο άτομο που ζει σε ένα συγκεκριμένο
κοινωνικό πλαίσιο.
– Η κοινωνιολογία άρχισε να μελετά τη φυσική και
εμπειρική διάσταση του σώματος.
44
4
Nettleton, S. (1995). Κοινωνιολογία της Υγείας και της Ασθένειας. (Μετάφρ. Ανθή Βακάκη, 2002). Αθήνα:
Τυπωθήτω‐ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ.
4
Ενότητα 6: Η κοινωνική μορφοποίηση της Ιατρικής Γνώσης
Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η κοινωνική μορφοποίηση της Ιατρικής Γνώσης, ΤΜΗΜΑ Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Παρουσίαση των απαρχών, των παραμέτρων
και των παραλλαγών της θεωρίας της
κοινωνικής μορφοποίησης (social
constructionism) και των ενστάσεων που τη
συνοδεύουν.
• Εξέταση των συνεπειών της προσέγγισης στην
ιατρική πρακτική και τη φροντίδα υγείας στις
μεταμοντέρνες (postmodern) κοινωνίες.
5
5
• Το παράδειγμα της κοινωνικής μορφοποίησης
του σώματος.
• Η προσέγγιση της κοινωνικής μορφοποίησης.
6
6
• Εσωτερικές διαμάχες της προσέγγισης.
– Το «προβληματικόν» της πραγματικότητας.
– Η κοινωνική διαμόρφωση των ιατρικών «δεδομένων».
– Η διαμεσολάβηση της ιατρικής γνώσης στις κοινωνικές σχέσεις.
– Η εφαρμογή της τεχνικής γνώσης στην ιατρική.
– Η ιατρικοποίηση.
• Κριτική για την κοινωνική μορφοποίηση.
• Κοινωνική μορφοποίηση και μεταμοντερνισμός.
7
7
• «Νόσος»:
– Παθολογικές μεταβολές που συμβαίνουν στο ανθρώπινο
σώμα.
– Εκδηλώνονται με ποικίλες φυσικές ενδείξεις και
συμπτώματα.
8
8
• «Ασθένεια»:
– Η υποκειμενική ερμηνεία του ατόμου σε αυτές τις
ενδείξεις και τα συμπτώματα.
– Η αντίδραση του ατόμου απέναντι σε αυτές τις ενδείξεις
και τα συμπτώματα.
9
9
• Παλαιότερα, η νόσος ήταν αποκλειστική
αρμοδιότητα των επαγγελματιών υγείας.
– Η ασθένεια (η εμπειρία της ασθένειας) μπορούσε να
προσεγγιστεί και από τους κοινωνιολόγους.
• Σήμερα, αυτός ο διαχωρισμός αμφισβητείται.
– Έννοιες που θεωρούνταν «φυσικές» (νόσος, σώμα),
εξετάζονται πλέον και από την κοινωνιολογία της
υγείας και της ασθένειας.
10
1
• Αυτές οι «φυσικές» έννοιες:
– Θεωρούνται από τους κοινωνιολόγους προϊόντα κοινωνικής
δραστηριότητας.
– Δεν περιγράφουν απλώς αμετάβλητα βιολογικά δεδομένα.
• Αυτό δε σημαίνει ότι αμφισβητούν βιώματα όπως ο πόνος
και η δυσφορία που συνοδεύουν τις διαταραχές.
– Υποστηρίζουν ότι οποιαδήποτε γνώση είναι κοινωνικά
προσδιοριζόμενη.
11
1
Το παράδειγμα της κοινωνικής
μορφοποίησης του σώματος 1/2
• Η Duden (1990) υποστηρίζει ότι η περιγραφή του
σώματος από τους κατοίκους μιας γερμανικής
κωμόπολης του 1700 διαφέρει από τη σημερινή.
– Η κατανόηση των λειτουργιών του σώματος ήταν
διαφορετική από τη σημερινή.
– Ο τρόπος που εκείνοι βίωναν την εμπειρία του
σώματος ήταν διαφορετικός από το σημερινό.
– Το σώμα του τότε διαφέρει από το σημερινό.
12
1
Το παράδειγμα της κοινωνικής
μορφοποίησης του σώματος 2/2
• Το σώμα είναι μια κοινωνική σύμβαση.
– Ο τρόπος με τον οποίο βιώνεται, συνδέεται με την
ιστορική περίοδο όπου τοποθετείται.
• Η ιστορία της ιατρικής γνώσης δεν περιλαμβάνει τη
σταδιακή αποκάλυψη της «αλήθειας» για το σώμα και
τις νόσους.
– Αυτές οι έννοιες εξαρτώνται από το κοινωνικό, πολιτιστικό
και ιστορικό τους πλαίσιο.
– Είναι κοινωνικά μορφοποιημένες.
13
1
μορφοποίησης 1/6
• Η προσέγγιση αυτή προήλθε από την άσκηση
κριτικής απέναντι στο βιοϊατρικό μοντέλο
(δεκαετία του 1970):
– Οι αξίες του ιατρικού επαγγέλματος θεωρήθηκαν
συνώνυμες της πατριαρχικής και καπιταλιστικής
κοινωνίας.
14
1
• Π.χ. Η ψυχιατρική και ο νοσοκομειακός εγκλεισμός
των ψυχικά πασχόντων τέθηκαν στο στόχαστρο.
• Αναπτύχθηκε το κίνημα της αντι‐ψυχιατρικής.
– Η ψυχική νόσος είναι μια κοινωνική σύλληψη.
– Δημιουργείται από ψυχίατρους.
– Οι ψυχίατροι ενεργούν ως ισχυροί παράγοντες κοινωνικού
ελέγχου.
– Η εφαρμογή της ιατρικής γνώσης αναγνωρίστηκε ως
πολιτικό εγχείρημα.
15
1
• Π.χ. Η κοινωνική μορφοποίηση της ιατρικής
πράξης.
– Ο Freidson (1970) αμφισβήτησε την αυτόνομη και
ισχυρή θέση των ιατρών στην κοινωνία.
16
1
• Κεντρικό ζήτημα, κατά το Freidson, είναι η
εφαρμογή της ιατρικής γνώσης.
– Δε βασίζεται στην αντικειμενική επιστήμη.
– Π.χ. Ο γιατρός μπορεί να γνωρίζει πώς να
αντιμετωπίζει τη νεφρική ανεπάρκεια αλλά δεν
μπορεί να αποφασίζει για τη χρήση του
τεχνολογικού εξοπλισμού.
17
1
• Οι γνώσεις των ιατρών καθορίζονται από τις
κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες.
– Το ότι μπορούσαν να καθορίσουν τι θεωρείται
ασθένεια, τους τοποθέτησε σε θέση μεγάλης
ισχύος.
18
1
• Η φαινομενολογική κοινωνιολογία ασχολήθηκε με την
κοινωνική μορφοποίηση της καθημερινής γνώσης (Berger
and Luckmann, 1960).
– Η καθημερινή γνώση είναι μια ενεργητική παραγωγή των
ατόμων.
– Εξετάζει συγκεκριμένα πρακτικά ζητήματα.
– Τα «δεδομένα» δημιουργούνται από τις κοινωνικές
αλληλεπιδράσεις και τις ερμηνείες των ατόμων.
– Π.χ. Η εξέταση των αντιλήψεων της «κοινής λογικής» επιτρέπει
την κατανόηση των πεποιθήσεων για τις παθήσεις.
19
1
Εσωτερικές διαμάχες της
προσέγγισης 1/1
• Η βιβλιογραφία της κοινωνικής μορφοποίησης
κατατάσσεται σε πέντε μεγάλες κατηγορίες:
– Το «προβληματικόν» της πραγματικότητας.
– Η κοινωνική διαμόρφωση των ιατρικών «δεδομένων».
– Η διαμεσολάβηση της ιατρικής γνώσης στις κοινωνικές
σχέσεις.
– Η εφαρμογή της τεχνικής γνώσης στην ιατρική.
– Η ιατρικοποίηση.
20
2
Α) Το «προβληματικόν» της
πραγματικότητας 1/1
• Οι οντότητες των ασθενειών δεν είναι απλώς υπαρκτές
αλλά προϊόντα των κοινωνικών πρακτικών.
– Π.χ. Το να αποκαλούνται κάποια συμπτώματα «βρογχίτιδα»:
– Δε σημαίνει και ότι υφίσταται η νόσος ως ξεχωριστή οντότητα,
ανεξάρτητα από το κοινωνικό πλαίσιο.
– Σημαίνει ότι η ιατρική, σε καθορισμένο τόπο και χρόνο, με τη
βοήθεια της θεωρίας και των εργαστηριακών εξετάσεων, όρισε
τη νόσο.
– Αυτός που πάσχει από βρογχίτιδα υποφέρει από πόνους αλλά
η ερμηνεία των συμπτωμάτων διαφέρει ανάλογα με τον τόπο
και το χρόνο.
21
2
Β) Η κοινωνική διαμόρφωση των
ιατρικών «δεδομένων» 1/1
• Αν τα βασικά αντικείμενα της ιατρικής (πάθηση,
σώμα) δεν είναι «σταθερές πραγματικότητες», τότε
πώς δημιουργούνται οι ιδέες σχετικά με αυτά;
• Α) Τα επιστημονικά «δεδομένα» για τον κόσμο είναι
προϊόντα της επιστημονικής κοινότητας από την οποία
προέρχονται (κοινωνιολογία της επιστήμης).
• Β) Η υποτιθέμενη σταθερή πραγματικότητα
διαμορφώνεται μέσα σε συναρτήσεις λόγου και
λογισμού (Foucault).
22
2
Γ) Η διαμεσολάβηση της ιατρικής
γνώσης στις κοινωνικές σχέσεις 1/1
• Οι κατηγορίες των παθήσεων:
– Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχύσουν τις
υπάρχουσες κοινωνικές δομές.
– Η χρήση αυτή μπορεί να δώσει στις κοινωνικές σχέσεις
την εντύπωση της «φυσικότητας».
– Η γλώσσα της πάθησης θεωρείται αντικειμενική.
– Η κοινωνική της προέλευση παραμένει αφανής.
• Π.χ. Το 19ο αιώνα, οι γυναίκες που ήθελαν να
διευρύνουν τη μόρφωσή τους θεωρούνταν υστερικές.
23
2
Δ) Η εφαρμογή της τεχνικής γνώσης
στην ιατρική 1/1
• Το ιατρικό επάγγελμα κατέλαβε την κυρίαρχη
θέση μεταξύ των επαγγελμάτων υγείας:
– Όχι λόγω των εξαιρετικών δεξιοτήτων του.
– Λόγω της απόκτησης του ελέγχου ορισμένων
τεχνολογικών διαδικασιών και πρακτικών.
• Π.χ. Η μαιευτική.
– Με την εφεύρεση του εμβρυουλκού (1720) το
ιατρικό επάγγελμα πήρε «το πάνω χέρι» από τις
μαίες.
24
2
Ε) Η ιατρικοποίηση 1/1
• Η ιατρική λειτουργεί ως θεσμός κοινωνικού
ελέγχου.
– Αξιώνει τη θέση του εμπειρογνώμονα σε τομείς
της ζωής που παλαιότερα δε θεωρούνταν ιατρικά
προβλήματα.
• Π.χ. Γήρας, τοκετός, κατανάλωση αλκοόλ,
συμπεριφορά κατά την παιδική ηλικία.
25
2
Κριτική για την κοινωνική
μορφοποίηση 1/4
• Α) Η κοινωνική μορφοποίηση είναι αντίθετη με τον
εμπειρισμό ( η βάση της ιατρικής επιστήμης).
– Οι πρώτοι ισχυρίζονται ότι αντιλαμβανόμαστε την
πραγματικότητα μέσα από ιδέες και θεωρητικά
υποδείγματα.
• Οι δεύτεροι ισχυρίζονται ότι παρατηρούμε πραγματικά
αντικείμενα και ακολούθως τα περιγράφουμε.
– Οι πρώτοι, για να κατανοήσουν σε τι συνίσταται μια
νόσος, εξετάζουν το είδος του λόγου που την περιγράφει.
• Οι δεύτεροι, παρατηρούν τη βιολογική εκδήλωση της νόσου.
26
2
• Β) Η κοινωνική μορφοποίηση δεν αναγνωρίζει
τις πραγματικές και απτές επιδράσεις των
βιολογικών, κοινωνικών και φυσικών
μηχανισμών.
27
2
• Γ) Η κοινωνική μορφοποίηση υπονομεύει την
πιθανότητα προόδου.
– Αν δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια για την
αποτίμηση της προόδου της ιατρικής, τότε πώς
μπορούμε να κρίνουμε τα οφέλη των διαφόρων
μεθόδων θεραπείας;
28
2
• Δ) Οι διαδικασίες της ιατρικοποίησης έχουν
υπερτονιστεί και έχουν δοθεί προεκτάσεις
συνομωσίας στις εξαιρέσεις.
– Π.χ. Εμπειρικές μελέτες έδειξαν ότι οι γυναίκες
δεν εξαπατήθηκαν από το ιατρικό επάγγελμα
ώστε να εξαρτώνται από την ιατρική τεχνολογία.
29
2
Κοινωνική μορφοποίηση και
μεταμοντερνισμός 1/6
• Στη μεταμοντέρνα κοινωνία, η αναζήτηση της
απόλυτης αλήθειας θεωρείται ως επίπλαστη
διαδικασία.
30
3
• Α) Ο μεταμοντερνισμός αντιπροσωπεύει μια
ρήξη με το μοντερνισμό.
– Αρνείται την ύπαρξη μιας μόνης αλήθειας ή
πραγματικότητας.
• Β) Χαρακτηρίζεται από έλλειψη πίστης σε μια
μοναδική, γραμμική και εξελικτική περιγραφή
του παρελθόντος.
31
3
• Γ) Οι ιεραρχίες της γνώσης καταρρέουν:
– Το γόητρο του «ειδικού» υποσκελίζεται.
– Οι εκτιμήσεις του μη ειδικού αντιμετωπίζονται ως
έγκυρες.
32
3
• Η κοινωνική μορφοποίηση χαρακτηρίζεται ως
μεταμοντέρνα για τρεις λόγους:
– 1. Αρνείται την ύπαρξη μιας αλήθειας για το
σώμα και τις παθήσεις.
33
3
– 2. Εξετάζει την παραδοσιακή ιστορία της ιατρικής.
• Η ιατρική σημείωσε πρόοδο που οδήγησε σε όλο και
πιο έγκυρες γνώσεις για τις παθήσεις.
• Αντίθετα, η κοινωνική μορφοποίηση δεν προσφέρει
μια ενοποιημένη καταγραφή της γνώσης.
34
3
– 3. Έχει επιπτώσεις στη σχέση μεταξύ των
«ειδικών» της ιατρικής και του «κοινού».
• Όλες οι εκτιμήσεις θεωρούνται έγκυρες (είτε
βασίζονται στην εμπειρία είτε στον επιστημονικό
ορθολογισμό).
35
3
Ενότητα 7: Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία
Κοινωνιολογία της Υγείας – Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Επαφή με τους κοινωνικοοικονομικούς
παράγοντες που επιδρούν στην υγεία.
• Εκμάθηση του τρόπου με τον οποίο οι
κοινωνικές ανισότητες έχουν αρνητικό
αντίκτυπο στην υγεία.
5
5
• Κοινωνικό περιβάλλον και υγεία.
‐Οικονομία και υγεία.
‐Κοινωνικοοικονομική κατάσταση και υγεία.
• Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία.
6
6
Κοινωνικό περιβάλλον και υγεία
Οικονομία και υγεία
7
Οικονομία και υγεία 1/13
• Η οικονομία κάθε χώρας επηρεάζει την υγεία του
πληθυσμού της και αυτό έχει τεκμηριωθεί με
έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Η φτώχια γεννά την αρρώστια, ενώ ο πλούτος
προάγει την υγεία.
• Οικονομικοί λόγοι ευθύνονται για τα 2/3 των
διαφορών ανάμεσα στους δείκτες υγείας από
πληθυσμό σε πληθυσμό.
8
8
• Η αύξηση του εισοδήματος μπορεί να
επιφέρει
Βελτίωση της υγείας λόγω της πρόσβασης σε καλύτερη
κατοικία, πιο ασφαλές και υγιεινό περιβάλλον και
επαρκή τροφή.
Περισσότερους πόρους για πρόληψη, περίθαλψη και
άλλες κοινωνικές υπηρεσίες.
9
9
• Η υγεία από την άλλη συμβάλλει στην ανάπτυξη
της οικονομίας ενός κράτους γιατί ένας υγιής
πληθυσμός είναι και πιο παραγωγικός.
 Αυτό αποτέλεσε το βασικό κριτήριο για τη δημιουργία του
Εθνικού Συστήματος Υγείας και την παροχή δωρεάν περίθαλψης
στη Μ.Βρετανία πριν από 50 περίπου χρόνια.
 Το 8,3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) στις ΗΠΑ
είναι πλούτος χάρη στη μείωση της θνησιμότητας από το 1940
και μετά.
10
1
• Ωστόσο οι οικονομικές ανισότητες μεταξύ των χωρών είναι
υπαρκτές.
 Το 1999 περισσότερα από 900 εκατομμύρια άτομα στον πλανήτη
ζούσαν σε απόλυτη φτώχια.
• Η αύξηση του ΑΕΠ των βιομηχανοποιημένων κρατών

οφείλεται κατά κύριο λόγο στην εκμετάλλευση των πιο
φτωχών χωρών.
 Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στις πλούσιες χώρες, σύμφωνα με την
Παγκόσμια Τράπεζα, είναι περισσότερο από 40 φορές μεγαλύτερο
από αυτό των φτωχών χωρών.
11
1
• Οι διαφορές ως προς τα εθνικά εισοδήματα
εκφράζουν τις οικονομικές ανισότητες μεταξύ
των χωρών.
Το 1998 το εισόδημα των 200 πιο πλούσιων κατοίκων
της Γης ξεπερνούσε το εισόδημα των 2,5
δισεκατομμυρίων πιο φτωχών κατοίκων της.
12
1
• Το 1988, σε μια προσπάθεια μείωσης του χρέους του Τρίτου Κόσμου, που
ανέρχεται στα 1,3 τρισ. δολάρια, πολλές φτωχές χώρες προχώρησαν στην
εξαγωγή αγροτικών προϊόντων σε πλούσιες χώρες με αποτέλεσμα
– Τη μείωση της επάρκειας τροφών.
– Την αύξηση της ανεργίας.
– Τη μείωση των εισοδημάτων.
– Την υποβάθμιση των συνθηκών διαβίωσης.
– Την ελλιπή ιατρική φροντίδα.
– Την υποβαθμισμένη εκπαίδευση.
– Το θάνατο 500.000 βρεφών.
13
1
• Έχει βρεθεί ότι η αύξηση του ΑΕΠ, μειώνει τη βρεφική και
νεογνική θνησιμότητα.
 Σύμφωνα με διεθνείς εκτιμήσεις, αύξηση κατά 10% του κατά κεφαλήν
ΑΕΠ θα επιφέρει μείωση της βρεφικής θνησιμότητας κατά 1,7%, της
νεογνικής κατά 2,0% και της όψιμης βρεφικής κατά 6,4%.
• Σύμφωνα με εκτιμήσεις το πιο πλούσιο 1/5 του
πληθυσμού της Γης ζει κατά μέσον όρο 22 χρόνια
περισσότερο από το πιο φτωχό 1/5.
 Το 1992 το προσδόκιμο επιβίωσης στην Ιαπωνία ήταν 78,6 χρόνια και
το κατά κεφαλήν ΑΕΠ $19.400. Τον ίδιο χρόνο, το προσδόκιμο
επιβίωσης στο Αφγανιστάν και στη Γουϊνέα‐Μπισάου ήταν 43 χρόνια
και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ $700‐750.
14
1
• Ωστόσο το επιχείρημα ότι η συνεχής οικονομική
ανάπτυξη αποτελεί από μόνη της εγγύηση για τη
βελτίωση του επιπέδου υγείας δεν ευσταθεί απόλυτα.
• Οι οικονομολόγοι της υγείας έχουν υπολογίσει ότι
όταν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μιας χώρας δεν υπερβαίνει
τα $5.000 τότε εξασφαλίζεται η υγεία του
μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της χώρας.
 Το όριο των $5.000 κατά κεφαλήν χαρακτηρίζεται συνήθως από
την επιδημιολογική μετάβαση από τη νοσηρότητα των λοιμωδών
νοσημάτων στη νοσηρότητα της ‘αφθονίας’ (καρδιαγγειακά,
καρκίνοι, άλλα χρόνια εκφυλιστικά νοσήματα).
15
1
• Πάνω από το όριο αυτό παρατηρείται χαμηλή
συσχέτιση μεταξύ ΑΕΠ και υγείας.
– Γιατί το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δεν απεικονίζει όλους αυτούς τους
κοινωνικούς παράγοντες που σχετίζονται με
• Τη διάρθρωση της οικονομίας.
• Το πώς το εισόδημα ή ο πλούτος παράγεται από την
οικονομία μιας χώρας.
• Το πώς αυτός ο πλούτος κατανέμεται στον
πληθυσμό.
16
1
• Η σχέση οικονομίας‐υγείας εκτιμάται σωστά
μέσα από τη μελέτη
Του τρόπου οργάνωσης της οικονομίας.
Της κοινωνικής διαστρωμάτωσης σε σχέση με την
παραγωγή.
Της δίκαιης κατανομής του πλούτου και της ύπαρξης
κοινωνικής συνοχής (για τις πιο πλούσιες χώρες, που
έχουν εξασφαλίσει τους απαραίτητους υλικούς
πόρους).
17
1
• Τι ποσοστό του ΑΕΠ πρέπει να ξοδεύεται για την
υγεία;
 Μέχρι το 1980, η απάντηση στο ερώτημα θα ήταν ‘όσο γίνεται
μεγαλύτερο’.
 Από το 1980 όμως, το ποσοστό του ΑΕΠ που ξοδεύεται για την
υγεία στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες κυμαίνεται μεταξύ 7 και 10%.
 Αντίθετα, στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες το αντίστοιχο
ποσοστό κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα (από 2 έως 4%) με
προσπάθειες για αύξησή του.
 Στην Ελλάδα, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 9,3% το 2002 (5,1%
δημόσιες δαπάνες και 4,2% ιδιωτικές).
18
1
• Οι πλούσιες χώρες μπορούν και δαπανούν
περισσότερα χρήματα για την υγεία ώστε να
εξασφαλίζουν επαρκείς και αποτελεσματικές
υπηρεσίες υγείας.
• Οι χαμηλές δαπάνες έχουν αρνητικές επιπτώσεις
Στην επάρκεια των υπηρεσιών υγείας.
Στην πρόσβαση,
Στη φροντίδα.
Στην ελευθερία επιλογής.
19
1
• Η υγεία δεν βελτιώνεται όταν οι δαπάνες
υγείας βρίσκονται πάνω από ένα
συγκεκριμένο επίπεδο αλλά όταν βρίσκονται
κάτω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο.
– Π.χ. Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν βρεφική
θνησιμότητα κατά 30‐40% χαμηλότερη από αυτή των
Ηνωμένων Πολιτειών, παρόλο που οι δαπάνες για την υγεία
στις Η.Π.Α. είναι περισσότερες από των ευρωπαϊκών χωρών
(ανέρχονται στο 15% περίπου του ΑΕΠ) .
20
2
Κοινωνικό περιβάλλον και υγεία
Κοινωνικοοικονομική κατάσταση και υγεία
2
Κοινωνικοοικονομική κατάσταση και
υγεία 1/5
• Τα τελευταία χρόνια η σχέση οικονομίας και
υγείας εξετάζεται όχι υπό το πρίσμα του κατά
κεφαλήν ΑΕΠ (λόγω των περιορισμών που
παρουσιάζει αυτό το κριτήριο) αλλά μέσω του
δείκτη της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης
(Socio‐Economic Status, SES).
Η σχέση του ατόμου με την οικονομία προσδιορίζεται
πολύπλευρα καθώς το SES αξιολογεί εισόδημα, επάγγελμα
και εκπαίδευση.
22
2
υγεία 2/5
• Η Ιαπωνία και η Σουηδία παρουσιάζουν τους
καλύτερους δείκτες υγείας τα τελευταία χρόνια.
Η Ελλάδα, η Ισλανδία και η Ιταλία έχουν μεγαλύτερο
προσδόκιμο ζωής απ' ό,τι πλουσιότερες χώρες όπως οι ΗΠΑ
και η Γερμανία.
Στην Κίνα, η οποία σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα
έχει μέσο εισόδημα που μετά βίας φτάνει το 2% του
αντίστοιχου των ΗΠΑ, το προσδόκιμο ζωής ήταν το 1990
σχεδόν ίσο με αυτό των ΗΠΑ το 1970.
23
2
υγεία 3/5
• Οι ΗΠΑ, παρουσιάζουν τους χειρότερους δείκτες
υγείας μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ , ενώ έχουν το
μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
– Τα τελευταία χρόνια, 25 εκατ. άνθρωποι ζουν στις ΗΠΑ κάτω από το
όριο της φτώχιας.
• Η αύξηση των οικονομικών ανισοτήτων μετά την

κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων
οδήγησε σε μείωση του προσδόκιμου ζωής κατά 5
χρόνια στις 7 από τις 18 νεοϊδρυθείσες Δημοκρατίες
της πρώην Σοβιετικής Ένωσης την περίοδο 1989‐95.
24
2
υγεία 4/5
• Η Ελλάδα, ενώ έχει μικρότερο ΑΕΠ από άλλες
αναπτυγμένες χώρες, παρουσιάζει πολύ
καλύτερους δείκτες υγείας (μακροβιότητα,
χαμηλή παιδική θνησιμότητα) χάρη
• στο κλίμα, τη μεσογειακή διατροφή, τη ζωή στην
ύπαιθρο, κ.τ.λ.
25
2
υγεία 5/5
• Οι δείκτες υγείας επομένως δεν παρουσιάζουν ισχυρή συσχέτιση
με το ΑΕΠ των πλούσιων χωρών, σχετίζονται όμως σημαντικά με
τις οικονομικές διαφορές που παρατηρούνται στον πληθυσμό της
ίδιας χώρας.
• Σε έρευνα το 1984‐85 στη Μ. Βρετανία διαπιστώθηκαν σημαντικές διαφορές
ως προς όλες τις διαστάσεις της υγείας (σωματική, ψυχική, κοινωνική)
ανάλογα με το εισόδημα.
• Οι διαφορές στην υγεία επηρεάζονταν περισσότερο από το εισόδημα στους
άνδρες παρά στις γυναίκες, και ιδιαίτερα στις ηλικίες 40‐59 ετών.
• Για τους πολύ πλούσιους, οι δείκτες υγείας παρουσίαζαν επιδείνωση όσο
αύξανε το εισόδημα. Το γεγονός αυτό σχετίζεται με την επίδραση που ασκούν
διάφορες ανθυγιεινές συνήθειες στην υγεία.
26
2
Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία
2
Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία 1/13
• Το κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στην υγεία με διάφορους
τρόπους.
– Οι οικονομικές δυνατότητες κάθε ατόμου ή κάθε ομάδας ατόμων.
– Η μορφή της κοινωνικής οργάνωσης.
– Η οικογένεια.
– Η εκπαίδευση.
– Η εργασία.
– Οι υπηρεσίες υγείας.
– Ο πολιτισμός κάθε κοινωνίας.
28
2
• Οι ανθρώπινες κοινωνίες χαρακτηρίζονται από
ανισότητες, με αποτέλεσμα οι κοινωνικοί
παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία να είναι
επίσης άνισα κατανεμημένοι σε κάθε πληθυσμό.
– Παρατηρούνται σοβαρές διαφοροποιήσεις στην υγεία, όχι μόνο
από κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και μεταξύ των μελών κάθε
κοινωνίας, ανάλογα με τη θέση που κατέχουν σε αυτήν.
– Οι διαφοροποιήσεις είναι λιγότερο έντονες στα πρώτα χρόνια
της ζωής, ενώ αυξάνονται με το πέρασμα των χρόνων.
29
2
• Η δυναμική σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό περιβάλλον
και την υγεία επιδρά στην εκδήλωση της αρρώστιας
και τροποποιεί την κοινωνική κατανομή της.
• Όσο το κοινωνικό περιβάλλον διαφοροποιείται, έτσι και οι
νοσογόνοι παράγοντες μεταβάλλονται.
• Οι κοινωνικές ανισότητες στην υγεία επηρεάζονται και
από την κοινωνική κινητικότητα.
• Τα άτομα που ανέρχονται την κοινωνική κλίμακα έχουν
επιβαρημένη υγεία λόγω της κοινωνικής τους προέλευσης, ενώ το
αντίθετο συμβαίνει με τα άτομα που κατέρχονται την κοινωνική
κλίμακα.
30
3
• Κοινωνικές τάξεις και κοινωνικά στρώματα με
διαφορές ως προς την υγεία διαμορφώνονται
από
• Την κοινωνική θέση του ατόμου.
• Τη σχέση του προς τα μέσα παραγωγής.
• Τον τρόπο ένταξής του στην παραγωγική διαδικασία.
• Τις υλικές συνθήκες ύπαρξης.
• Τις κοινωνικές αξίες.
• Τις κυρίαρχες ιδεολογίες.
31
3
• Στην Αγγλία, αν και πρόκειται για ευημερούσα
κοινωνία, οι κοινωνικές ανισότητες σε
ζητήματα υγείας παρουσιάζουν συνεχή
αύξηση από τα μέσα του 20ού αιώνα.
32
3
• Το Βρετανικό Υπουργείο Εργασίας δημοσίευσε το 1980 τη γνωστή
έκθεση ‘Black Report’ για τις κοινωνικές ανισότητες στην υγεία.
• Σύμφωνα με την έκθεση, η θνησιμότητα για τις ηλικίες 15‐64 ετών ήταν
διπλάσια στα άτομα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων απ’ ό,τι στα άτομα
της ανώτερης κοινωνικής τάξης στην πλειονότητα των αιτιών θανάτου.
• Αιτίες θανάτου που συσχετίζονται περισσότερο με την κοινωνικοοικονομική
τάξη ήταν
» Τα λοιμώδη νοσήματα.
» Τα ατυχήματα.
» Οι δηλητηριάσεις.
» Η βία.
» Οι αναπνευστικές παθήσεις.
33
3
• Σε ευρωπαϊκή μελέτη που περιλάμβανε στοιχεία
θνησιμότητας για την περίοδο 1980‐90 σε 16 χώρες
 Οι χειρώνακτες εργαζόμενοι παρουσίαζαν σε σχέση με τους μη
χειρώνακτες 33% έως 71% περισσότερες πιθανότητες πρόωρου
θανάτου.
 Οι ανισότητες στις Σκανδιναβικές χώρες, στην Ιρλανδία και στην
Αγγλία/Ουαλία οφείλονταν κυρίως στη μεγαλύτερη συχνότητα των
καρδιαγγειακών νοσημάτων στα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα.
 Στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, τα φτωχότερα
κοινωνικά στρώματα παρουσίαζαν μεγαλύτερη συχνότητα θανάτων
από κακοήθη νεοπλάσματα (πλην του καρκίνου του πνεύμονα) και
από νοσήματα του πεπτικού συστήματος (κυρίως κίρρωση του
ήπατος).
34
3
• Στις ΗΠΑ οι διαφορές είναι ανάλογες με αυτές
της δυτικής Ευρώπης.
– Περιθωριακά στρώματα, όπως οι μαύροι στο Χάρλεμ της
Νέας Υόρκης, έχουν μεγαλύτερη θνησιμότητα απ' ό,τι οι
αγρότες στο Μπανγκλαντές.
35
3
• Οι ανισότητες στην υγεία είναι πιο έντονες σε ό,τι αφορά τη
νοσηρότητα απ’ ό,τι τη θνησιμότητα σύμφωνα με την
προαναφερθείσα ευρωπαϊκή έρευνα.
– Σε περιοχές όπου οι βασικές αιτίες νοσηρότητας και θνησιμότητας είναι τα λοιμώδη
νοσήματα, ο ρόλος των κοινωνικών παραγόντων που επιδρούν στην υγεία είναι
εμφανής.
• Παράγοντες που ευθύνονται για τη διασπορά των λοιμωδών

νοσημάτων στις χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις είναι
– Η κακή διατροφή.
– Η έλλειψη καθαρού πόσιμου νερού, θέρμανσης, αποχέτευσης, στέγης.
– Οι ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας.
36
3
• Η κοινωνική θέση επηρεάζει και τη συχνότητα
υιοθέτησης επικίνδυνων για την υγεία στάσεων
και συμπεριφορών.
• Σύμφωνα με έρευνα στους δημόσιους υπαλλήλους της
Αγγλίας, οι άντρες των κατώτερων δημοσιοϋπαλληλικών
κατηγοριών, εμφάνιζαν πιο αυξημένους παράγοντες
κινδύνου για την ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου
(κάπνισμα, αυξημένη αρτηριακή πίεση, αυξημένα επίπεδα
χοληστερόλης) απ' ό,τι τα ανώτερα διοικητικά στελέχη.
37
3
• Οι αιτίες θανάτου που παρουσιάζουν αυξημένη
συχνότητα σε κάθε χώρα, όπως τα
καρδιαγγειακά νοσήματα στη Μ. Βρετανία, η βία
στις ΗΠΑ και τα κακοήθη νεοπλάσματα στη
Γαλλία, εμφανίζουν και τις μεγαλύτερες
κοινωνικές διαφοροποιήσεις.
– Γιατί τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα είναι πιο εκτεθειμένα
στις ιδιαίτερες παθογόνες επιδράσεις που ασκεί το κοινωνικό
περιβάλλον κάθε χώρας.
38
3
• Σε ελληνικό δείγμα έχει καταγραφεί μειωμένη θμησιμότητα στις
ανώτερες τάξεις και στα υψηλότερα εισοδήματα, ενώ σε περιοχές
με χαμηλό κατά κεφαλή εισόδημα αυξημένη θνησιμότητα από
λοιμώδη νοσήματα και αυξημένη η παιδική θνησιμότητα.
• Η Θράκη, η οποία παρουσίαζε το χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο, είχε κατά το
παρελθόν και τους υψηλότερους δείκτες γενικής και βρεφικής θνησιμότητας.
• Τα αποτελέσματα άλλων μελετών δείχνουν ότι στις γυναίκες
υπάρχει θετική συσχέτιση του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου με
τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού και καρκίνου του
πνεύμονα.
39
3
• Συμπερασματικά, πρέπει να σημειωθεί ότι,
παρόλο που η υγεία του συνολικού πληθυσμού
στις περισσότερες χώρες του κόσμου
βελτιώνεται, ο ρυθμός βελτίωσης δεν είναι ο
ίδιος για όλες τις κοινωνικές ομάδες.
• Το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς
συνεχίζει να αυξάνει.
• H αντιστροφή αυτών των τάσεων αποτελεί μια από τις
μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας.
40
4
Τούντας, I. (2008, Φεβρουάριος 7). Πώς επηρεάζει η οικονομία την υγεία; Ανακτήθηκε Ιούλιος 10, 2015, από
http://www.iatronet.gr/ygeia/perivallon‐ygeia/article/3981/pws‐epireazei‐i‐oikonomia‐tin‐ygeia.html
Τούντας, I. (2008, Φεβρουάριος 18). Κοινωνικές ανισότητες στην υγεία. Ανακτήθηκε Ιούλιος 10, 2015, από
http://www.iatronet.gr/ygeia/perivallon‐ygeia/article/4065/koinwnikes‐anisotites‐stin‐ygeia.html
Τούντας, I. (2008, Μάιος 13). Κοινωνικοοικονομική κατάσταση και υγεία. Ανακτήθηκε Ιούλιος 10, 2015, από
http://www.iatronet.gr/ygeia/perivallon‐ygeia/article/4876/koinwnikooikonomiki‐katastasi‐kai‐
ygeia.html
4
Ενότητα 8: Κοινωνιολογία του σώματος‐Μέρος Α΄
Κοινωνιολογία της Υγείας – Κοινων. του Σώματος‐Μέρος Α΄, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Γνωριμία με έναν πρόσφατο κλάδο της
Κοινωνιολογίας της Υγείας και Ασθένειας, που
ονομάζεται Κοινωνιολογία του Σώματος.
• Εξοικείωση με τις τρεις κύριες θεωρητικές
προσεγγίσεις της Κοινωνιολογίας του Σώματος.
5
5
• Η σημασία του Σώματος για την Κοινωνιολογία
της Υγείας.
• Η «γέννηση» της Κοινωνιολογίας του Σώματος.
• Κοινωνικές αλλαγές που συνέβαλαν στο ρητό
ενδιαφέρον για το Σώμα.
• Οδεύοντας προς έναν νέο τύπο κοινωνίας
(«σωματική»).
6
6
• Κύριες προσεγγίσεις του Σώματος.
– Η νατουραλιστική προσέγγιση.
– Η προσέγγιση της κοινωνικής μορφοποίησης.
– Η φαινομενολογική προσέγγιση.
7
7
Κοινωνιολογία του Σώματος‐Μέρος
Α΄
Η σημασία του Σώματος για την
Κοινωνιολογία της Υγείας 1/5
1.Η «φυσιολογική» λειτουργία του σώματος
μπορεί να περιοριστεί από την ασθένεια με
επακόλουθο:
– Ψυχολογικές συνέπειες.
– Κοινωνικές συνέπειες.
– Πολιτικές συνέπειες.
9
9
2.Η υγεία, στο πλαίσιο της σύγχρονης,
προσανατολισμένης στον καταναλωτή,
κοινωνίας, νοείται με όρους δραστηριοτήτων
διατήρησης του σώματος:
– Άσκηση.
– Δίαιτα.
– Αποφυγή ανθυγιεινών προϊόντων (τσιγάρο,αλκοόλ).
10
1
3.Η ιατρική επιστήμη επινοώντας συνεχώς μέσα
διαφοροποίησης του φυσικού σώματος
συνέβαλε στην αλλαγή των περιορισμών και
των ορίων του φυσικού σώματος.
11
1
– Μέσα διαφοροποίησης του φυσικού σώματος:
» Επανακατασκευή μερών του σώματος με την πλαστική
χειρουργική.
» Μεταφορά εσωτερικών οργάνων από το ένα σώμα στο
άλλο (μεταμόσχευση).
» Παρέμβαση στη γενετική δομή του εμβρύου και συμβολή
στην αναπαραγωγή.
12
1
– Τα όρια μεταξύ φυσικού σώματος και κοινωνίας
γίνονται δυσδιάκριτα.
• Όσο περισσότερα γνωρίσουμε για το σώμα και όσο
περισσότερο μπορούμε να το ελέγξουμε, να
παρέμβουμε σε αυτό και να το διαφοροποιήσουμε
τόσο περισσότερο δυσκολευόμαστε να
προσδιορίσουμε τι είναι πραγματικά το σώμα.
13
1
Η «γέννηση» της Κοινωνιολογίας του
Σώματος 1/6
• Ο Shilling αναφέρεται στην απούσα παρουσία
του σώματος από την Κοινωνιολογία.
– Παρότι παλαιότερα δεν υπήρχε η απαραίτητη
βιβλιογραφία, ωστόσο η Κοινωνιολογία ασχολήθηκε
με:
– Το σώμα, τις λειτουργίες, τις προθέσεις, τη γλώσσα και τις
εκφράσεις του, την επίδραση των υλικών συνθηκών στην
κατάσταση της υγείας του σώματος.
– Την επίδραση των ασθενειών που προκαλούν αναπηρίες στις
κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τον εαυτό και τη ατομική
ταυτότητα.
14
1
Σώματος 2/6
• Σχετικά πρόσφατα μπορούμε να μιλάμε για
ξεχωριστό κλάδο της Κοινωνιολογίας της Υγείας με
το όνομα Κοινωνιολογία του Σώματος χάρη στην
ανθούσα βιβλιογραφία που προέκυψε τις
τελευταίες δεκαετίες.
15
1
Σώματος 3/6
• Το Σώμα απουσίαζε από την Κοινωνιολογία
της Υγείας έως τα μέσα της δεκαετίας του ’80,
παρόλο που ζητήματα υγείας, ασθένειας και
ιατρικής σχετίζονται άμεσα με το σώμα.
16
1
Σώματος 4/6
• Οι άνδρες κοινωνικοί θεωρητικοί άσκησαν
σημαντική επιρροή στην Κοινωνιολογία του
Σώματος.
– Ωστόσο, οι φεμινίστριες κοινωνιολόγοι ήταν οι
πρώτες που αναγνώρισαν και κατέστησαν σαφή
τη σημασία του σώματος για την κοινωνική
θεωρία.
17
1
Σώματος 5/6
• Οι φεμινιστικές θεωρίες για το γυναικείο σώμα
αποκάλυψαν
1) Ότι οι ιατρικές και επιστημονικές περιγραφές της
βιολογικής βάσης του σώματος είναι κοινωνικά
κατασκευασμένες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
ιδεολογικούς σκοπούς (διατήρηση των διαφυλικών
ανισοτήτων).
2) Τους τρόπους με τους οποίους το γυναικείο σώμα
διακανονιζόταν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από ένα
ανδροκρατούμενο ιατρικό επάγγελμα.
18
1
Σώματος 6/6
• Οι εξελίξεις στον τομέα των νέων τεχνικών
αναπαραγωγής αποτελούν παράδειγμα
αυτού του διακανονισμού και ελέγχου.
19
1
Κοινωνικές αλλαγές που συνέβαλαν στο
ρητό ενδιαφέρον για το Σώμα 1/7
1.Οι φεμινίστριες συγγραφείς:
– «Φώτισαν» την πολιτική θέση του φυσικού
σώματος που λειτούργησε ως μέσο
εκμετάλλευσης των γυναικών από τους άνδρες.
– Προσπάθησαν να επανακτήσουν τον έλεγχο πάνω
στο σώμα τους μέσα σε ένα ανδροκρατούμενο
ιατρικό επάγγελμα.
20
2
• Our bodies, our selves (1974).
Βιβλίο που κυκλοφόρησε η Κολεκτίβα Βιβλίων Υγείας
των Γυναικών της Βοστόνης και σημείωσε μεγάλη
επιτυχία.
21
2
2.Οι πρόσφατες εξελίξεις σε τεχνολογικές
καινοτομίες που σχετίζονται κυρίως με την
ανθρώπινη αναπαραγωγή:
– Τόνισαν την ποικίλη φύση των ορίων μεταξύ φυσικού
και κοινωνικού σώματος.
– Προκάλεσαν συζητήσεις περί ηθικής σχετικά με την
υπόσταση του εμβρύου και του πότε θα πρέπει
τελικά να αρχίζει και να τελειώνει η ανθρώπινη ζωή.
22
2
3.Δημογραφικοί παράγοντες (το «γκριζάρισμα
των πληθυσμών») ανέδειξαν τη
μεταβαλλόμενη φύση των ανθρώπινων
σωμάτων αναδεικνύοντας:
– Ζητήματα σχετικά τη μακροβιότητα.
– Ερωτήματα σχετικά με την κυριότητα του
σώματος (ευθανασία).
23
2
4.Η λατρεία του σώματος επηρέασε τις
μετανεοτερικές κοινωνίες:
• Εμπορικό και αισθητικό ενδιαφέρον για το σώμα.
– Να διατηρείται κανείς σε «φόρμα», λεπτός, νέος.
• Τα σώματα από παραγωγοί πραγμάτων σε
καταναλωτές πραγμάτων.
– ‘Fitness industry’ = αεροβική, υγιεινές τροφές,
βιντεοκασέτες με γυμναστική.
24
2
5.Η εμφάνιση του Aids:
• Μας υπενθύμισε τους περιορισμούς της ιατρικής
τεχνολογίας.
 Δύσκολα συμβιβάζεται κάποιος με το θάνατο νέων ανθρώπων σε
μία κοινωνία που η πλειοψηφία του πληθυσμού αποτελείται από
ηλικιωμένους.
• Οδήγησε τους ανθρώπους με Aids, ακολουθώντας τις
πρακτικές του γυναικείου κινήματος, να ενωθούν
ώστε να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους από τον
ιατρικό έλεγχο.
25
2
6.Η αυξανόμενη ανησυχία γύρω από ζητήματα ηθικής που αφορούν
το σώμα προκάλεσε την προσοχή των Μ.Μ.Ε.:
• Υπάρχει ηθικό κομμάτι στις έρευνες σε έμβρυα;
• Η άρνηση παροχής θεραπείας σε όσους «κακοποιούν» το σώμα
τους με το κάπνισμα είναι επιτρεπτή;
• Ποιος δικαιούται να έχει άποψη γύρω από τη μοίρα του σώματός
μας;
• Ποια είναι τα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου;
• Είναι θεμιτό αυτά τα ζητήματα να αποφασίζονται από τους
ιατρούς;
26
2
Οδεύοντας προς έναν νέο τύπο
κοινωνίας («σωματική») 1/4
• Έχουν επικρατήσει διάφοροι όροι που
περιγράφουν την μεταβολή που έχει
συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες στον
τύπο της σύγχρονης κοινωνίας:
– Μετανεοτερική κοινωνία (postmodern).
– Όψιμη νεοτερική κοινωνία (late modern).
– Mετα‐Φοντ κοινωνία (post‐Fordist).
27
2
– «Σωματική κοινωνία» (‘somatic society’)
σύμφωνα με τον Turner:
• Κινούμαστε προς μία κοινωνία όπου το σώμα κατέχει
την κεντρική θέση στην πολιτική και πολιτιστική
δραστηριότητα.
• Η κοινωνία ενδιαφέρεται περισσότερο για τη ρύθμιση
του σώματος παρά για την αύξηση της παραγωγής,
όπως συνέβαινε στο βιομηχανικό καπιταλισμό.
28
2
• Η πολιτική μέριμνα αφορά τη ρύθμιση των
αποστάσεων μεταξύ των σωμάτων, των κοινωνιών και
των πολιτιστικών προτύπων.
– Π.χ. Ασφαλές σεξ, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, δωρεάν
προφυλακτικά, καθαρές σύριγγες.
29
2
• Τα σύγχρονα πολιτικά κινήματα καταδεικνύουν τις
ανησυχίες της σωματικής κοινωνίας.
– Π.χ. Φεμινιστικές ομαδοποιήσεις, εκστρατείες υπέρ και κατά
των εκτρώσεων, συζητήσεις περί γονιμότητας και
στειρότητας, το κίνημα των Πρασίνων.
30
3
Κύριες προσεγγίσεις του Σώματος 1/2
– Η νατουραλιστική προσέγγιση.
– Η προσέγγιση της κοινωνικής μορφοποίησης.
– Η φαινομενολογική προσέγγιση.
31
3
Κύριες προσεγγίσεις του Σώματος 2/2
• Οι νατουραλιστική προσέγγιση και η
προσέγγιση της κοινωνικής μορφοποίησης
συνιστούν τα άκρα των δύο πόλων.
• Η φαινομενολογική προσέγγιση συνιστά τη
γέφυρα μεταξύ των δύο άκρων.
32
3
Η νατουραλιστική προσέγγιση 1/13
• Η νατουραλιστική προσέγγιση πρεσβεύει ότι
το σώμα είναι μια πραγματική βιολογική
οντότητα, που υπάρχει ως καθολικό
φαινόμενο, ανεξάρτητα από το εκάστοτε
κοινωνικό πλαίσιο.
33
3
• Παρουσιάστηκε το 18ο αιώνα στους κόλπους
της Κοινωνιολογίας της Υγείας.
• Υποστηρίζει ότι όλες οι ανθρώπινες
συμπεριφορές και κοινωνικές σχέσεις
ερμηνεύονται με βάση το βιολογικό τους
υπόβαθρο.
34
3
• Η Κοινωνιοβιολογία προσέφερε το έδαφος για την
ανάπτυξη της συγκεκριμένης προσέγγισης.
– Οι ανθρώπινες συμπεριφορές και κοινωνικές σχέσεις είναι
βιολογικά, γενετικά και εξελικτικά καθορισμένες.
– Η ανθρώπινη δραστηριότητα και οι κοινωνικές διαφορές
ερμηνεύονται βάσει των βιολογικών τους προδιαθέσεων.
• Π.χ. Χαρακτηριστικά προσωπικότητας όπως επιθετικότητα,
ευφυΐα, ομοφυλοφιλία εξετάζονται υπό το πρίσμα της γενετικής
προδιάθεσης.
35
3
• Οι θεωρίες που αφορούν τις βιολογικές βάσεις των
διαφορών αναπτύσσονται συνήθως σε περιόδους
πολιτικών αλλαγών.
– Π.χ. Η Κοινωνιοβιολογία του Wilson αναπτύχθηκε στα
μέσα της δεκαετίας του ’70 για να αντιταχθεί στο δεύτερο
φεμινιστικό κίνημα.
– Π.χ. Η προσπάθεια εντοπισμού ενός γονιδίου
ομοφυλοφιλίας από την επιστημονική κοινότητα και η
λαϊκή ανησυχία για τον τρόπο ζωής των ομοφυλοφίλων
τυγχάνουν της ίδιας προσοχής των Μ.Μ.Ε.
36
3
• Η πλειοψηφία των κοινωνιολόγων απορρίπτει
την ιδέα ότι η βιολογική βάση του σώματος
καθορίζει κάθε μορφή της ανθρώπινης και
κοινωνικής ζωής και ότι η φύση του φυσικού
σώματος δεν επηρεάζεται από το κοινωνικό
πλαίσιο.
– Απόψεις περιοριστικές, ντετερμινιστικές και
επιστημονικά ατελείς.
37
3
• Ωστόσο, ο τρόπος που έχει γίνει αντιληπτό το
σώμα παρουσιάζει κοινωνιολογικό
ενδιαφέρον καθώς:
– Οι βιολογικές, φυσιολογικές και ανατομικές
θεωρίες δεν ερμηνεύουν μόνο το σώμα αλλά και
τις επικρατούσες πολιτικές ιδεολογίες.
38
3
• Η νατουραλιστική ερμηνεία του σώματος έχει
χρησιμοποιηθεί για να ερμηνευτούν και να
δικαιολογηθούν οι ανισότητες μεταξύ των
δύο φύλων.
• Είναι «φυσικό» τα δύο φύλα να ζουν διαφορετικές
ζωές και ασχολούνται με διαφορετικές δραστηριότητες
λόγω των σωματικών τους διαφορών.
39
3
• Η ιδέα της διαφορετικότητας αναδείχθηκε μετά το
1800.
– Έως τότε, άνδρες και γυναίκες ανήκαν στο ίδιο φύλο (sex)
αλλά σε διαφορετικά γένη (gender).
– Τα γυναικεία αναπαραγωγικά όργανα θεωρούνταν όμοια
με τα αντρικά, μόνο που βρίσκονταν εσωτερικά.
– Επίσης, είχαν τα ίδια ονόματα (ωοθήκες =γυναικείοι
όρχεις, μήτρα =όσχεο, κόλπος =πέος).
– Το αρσενικό θεωρούνταν το πρότυπο ενώ το θηλυκό μια
υποδεέστερη εκδοχή του.
40
4
– Οι άνδρες ήταν πιο «θερμοί» από τις γυναίκες για
αυτό είχαν εξωτερικά αναπαραγωγικά όργανα.
Αντίθετα, οι γυναίκες ως ψυχρότερες ήταν πιο
κοντά στα ζώα, που θεωρούνταν ακόμα
ψυχρότερα από τους ανθρώπους.
– Αν και τα δύο φύλα είχαν παρόμοια δομή, το
ανδρικό σώμα θεωρούνταν ως η τέλεια μορφή
του είδους.
41
4
• Κατά το τέλος του 17ου αιώνα, άρχισαν να
διαφοροποιούνται σωματικά και ανατομικά.
• Οι γυναίκες θεωρούνταν αναβολικές και οι
άνδρες καταβολικοί.
– Αναβολισμός =δομικές, δημιουργικές, συνθετικές
διαδικασίες.
– Καταβολισμός = αποδιοργανωτικές, διαλυτικές
χημικές αλλαγές.
42
4
• Οι άνδρες θεωρούνταν πιο δραστήριοι, ενεργητικοί,
ενθουσιώδεις, παθιασμένοι και ευμετάβλητοι.
Αντίθετα οι πιο παθητικές, συντηρητικές, νωθρές και
σταθερές.
• Οι πιο ενεργητικοί άνδρες είχαν μεγαλύτερους
εγκεφάλους και υψηλότερη ευφυΐα ενώ οι γυναίκες,
κυρίως οι μητέρες, έχουν περισσότερα αλτρουιστικά
συναισθήματα.
• Οι άνδρες υπερείχαν σε ανεξαρτησία και θάρρος ενώ
οι γυναίκες σε αγάπη και συμπόνια.
43
4
• Προκύπτει ότι οι αντιλήψεις για τη βιολογική
βάση του σώματος έχουν βασιστεί και
ταυτόχρονα συμβάλλει στις κυρίαρχες
πολιτιστικές θεωρήσεις για τα δύο φύλα.
44
4
• Η ιατρική εννοιολόγηση του σώματος (που
κυριαρχεί στις δυτικές κοινωνίες)
καταδεικνύει μέσα από τα ιατρικά εγχειρίδια
ανατομίας ότι η ανδρική ανατομία συνιστά
το βασικό μοντέλο του ανθρώπινου σώματος.
– Η γυναικεία ανατομία παρουσιάζεται ως
αποκλίνουσα από το πρότυπο.
45
4
• Η προσέγγιση της κοινωνικής μορφοποίησης, σε
αντίθεση με τη νατουραλιστική προσέγγιση,
υποστηρίζει ότι το σώμα δημιουργείται
κοινωνικά ή εφευρίσκεται και άρα επηρεάζεται
από τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες.
– Η πραγματικότητα του σώματος σε κάθε δεδομένη
στιγμή είναι συνέπεια του πώς το βλέπουμε και πώς
το εξετάζουμε.
46
4
• Η συγκεκριμένη προσέγγιση διακρίνεται σε
επιμέρους θεωρίες:
– Α) Το σώμα και οι παθήσεις του είναι συνέπειες του
λόγου που τα περιγράφει («βλέμμα»/΄gaze΄ κατά το
Foucault).
– Β) Το σώμα έχει μια υλική βάση που διαμορφώνεται
και διαφοροποιείται από τις κοινωνικές πρακτικές και
το κοινωνικό του πλαίσιο.
47
4
• Π.χ. Στις δυτικές κοινωνίες οι άνδρες έχουν
δυνατότερα σώματα από τις γυναίκες:
– Οι άνδρες ενθαρρύνονται από μικρή ηλικία να
ασχολούνται με αθλήματα και παιχνίδια που
ευνοούν την ανάπτυξη των μυών του σώματος.
» Επομένως, οι κοινωνικές προσδοκίες μπορεί να έχουν μια
«πραγματική» επίπτωση στο σωματικό σχήμα.
48
4
– Γ) Η πρόσληψη του φυσικού σώματος
διαμεσολαβείται από το κοινωνικό σώμα ( Mary
Douglas).
• Το σώμα παρέχει μια βάση ταξινόμησης και αντίστοιχα
η οργάνωση του κοινωνικού συστήματος
αντικατοπτρίζεται στο πώς προσλαμβάνεται το σώμα.
49
4
• Το κοινωνικό σώμα περιορίζει τον τρόπο πρόσληψης
του φυσικού σώματος με αποτέλεσμα το ίδιο το σώμα
να είναι ένα περιορισμένο μέσο έκφρασης.
• Οι κοινωνίες απαντούν στην αταξία, αναπτύσσοντας
συστήματα ταξινόμησης.
50
5
• Ό,τι διαπερνά τα κοινωνικά ή σωματικά όρια θεωρείται
μόλυνση.
– Π.χ. Οι ιδέες για τη σωματική υγιεινή μας ενημερώνουν τόσο
για τις πολιτιστικές μας παραδοχές όσο και για το
«πραγματικό» σώμα και τις ιατρικές μας γνώσεις για αυτό.
51
5
Η φαινομενολογική προσέγγιση 1/4
• Η φαινομενολογική προσέγγιση δέχεται ότι
για την κατανόηση του ανθρώπινου σώματος
είναι απαραίτητος ο νους/«βιωμένη
εμπειρία».
– Οι άνθρωποι ερμηνεύουν και για αυτό το λόγο
δημιουργούν το σύμπαν με τρόπο που να έχει
νόημα και σκοπό για τους ίδιους.
52
5
• Το «βιωμένο σώμα» αποτελεί τον κεντρικό
κορμό της συγκεκριμένης προσέγγισης.
• Βασικό χαρακτηριστικό του η προθετικότητα.
• Το σώμα δεν είναι απλώς ένα πράγμα που
βρίσκεται στον κόσμο αλλά που δημιουργεί
έναν κόσμο.
53
5
• Αυτή η προσέγγιση αναπτύχθηκε στην
κοινωνιολογία της εμπειρίας του σώματος.
– Γίνεται ανάλυση της σχέσης ανάμεσα στον εαυτό,
την ταυτότητα και το σώμα.
– Η βιοϊατρική εστιάστηκε στο «σώμα ως μηχανή»,
δηλαδή στις φυσικές όψεις του σώματος και όχι
στο νου και το άτομο.
54
5
• Π.χ. Όταν σηκωνόμαστε το πρωί από το
κρεβάτι για να πάμε στη δουλειά δε
σκεφτόμαστε το πώς θα μεταφέρουμε το
σώμα μας.
– Όταν το σώμα μας λειτουργεί όπως θέλουμε να
λειτουργεί, το θεωρούμε δεδομένο ενώ στην
αντίθετη περίπτωση το σκεφτόμαστε.
– Αγνοείται η ενσώματη φύση των πράξεων.
55
5
Ενότητα 9: Κοινωνιολογία του Σώματος‐Μέρος Β΄
Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ <Κοινων. Του Σώματος‐Μέρος Β΄, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Εξοικείωση με τις πρόσφατες θεωρητικές
προσεγγίσεις της Κοινωνιολογίας του
Σώματος (Shilling, Turner).
• Πρώτη επαφή με το έργο των Foucault, Elias
και Bourdieu (οι θεωρητικοί που επηρέασαν
τις θεωρίες του Shilling και του Turner).
5
5
• Πρόσφατες θεωρητικές προσεγγίσεις.
– Η θεωρία του Shilling.
– Η θεωρία του Turner.
– Η θεωρία του Foucault.
– Η θεωρία του Elias.
– Η θεωρία του Bourdieu.
6
6
Πρόσφατες θεωρητικές προσεγγίσεις
1/1
• Η νατουραλιστική προσέγγιση εστιάζει στη βιολογική
βάση του σώματος, η κοινωνική μορφοποίηση στην
κοινωνία και η φαινομενολογία στην προθετικότητα
του δρώντος υποκειμένου.
– Πρόσφατες θεωρητικές προσεγγίσεις (Shilling, Turner):
• Θέλησαν να συνθέσουν τις 3 παλαιότερες.
• Επηρεάστηκαν από το έργο του Foucault, του Elias και του
Bourdieu.
8
8
Η θεωρία του Shilling 1/6
• Ο Shilling αντιλαμβάνεται το σώμα ως ένα
ημιτελές, βιολογικό και κοινωνικό φαινόμενο,
που μετασχηματίζεται μέσα σε
μεταβαλλόμενα όρια, ως αποτέλεσμα της
συμμετοχής του στην κοινωνία.
• Π.χ. Το στυλ ομιλίας, βαδίσματος, χειρονομιών
επηρεάζεται από τον τρόπο που μεγαλώνουμε.
9
9
• Ο Shilling επηρεάστηκε από τον Bourdieu:
– Τα σώματα χρησιμοποιούνται ως διακριτά
χαρακτηριστικά και ο εαυτός και η ταυτότητα
συνδέονται με το σώμα.
10
1
• Επίσης, επηρεάστηκε από τον Elias:
– Κατέγραψε τον τρόπο διαφοροποίησης των
σωματικών δραστηριοτήτων και των φυσικών
λειτουργιών στη διάρκεια του χρόνου σύμφωνα
με τις κοινωνικές επιταγές.
11
1
• Κεντρική θέση στη θεωρία του Shilling κατέχει η
έννοια του σώματος ως πρόταγμα (body as a
project).
– Το σώμα νοείται ως μια οντότητα που βρίσκεται
μονίμως σε μια κατάσταση ανολοκλήρωσης, στη
διαδικασία του γίγνεσθαι.
• Π.χ. Ο πιο κοινός τύπος σωματικού προτάγματος είναι η
δημιουργία και διατήρηση ενός υγιούς και αρμονικού
σώματος.
12
1
• Η έννοια του σώματος ως πρόταγμα βασίζεται σε
δύο θέσεις:
– Α) Μπορούμε να παρέμβουμε και να
τροποποιήσουμε το σώμα χρησιμοποιώντας τις
τεχνολογικές γνώσεις και δυνατότητες.
– Β) Αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των ανθρώπων που
αντιλαμβάνονται το σώμα ως μια ανολοκλήρωτη
οντότητα, που διαμορφώνεται εν μέρη από τον τρόπο
ζωής.
13
1
• Σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από
αβεβαιότητα, η επένδυση στο σώμα
(επενεργώντας στο σχήμα, το μέγεθος και την
εμφάνιση) προσφέρει έναν ασφαλή χώρο όπου
το άτομο έχει τον έλεγχο.
• Έτσι ο θάνατος αποκτά διαφορετικό νόημα.
– Δεδομένου ότι ο εαυτός συνδέεται με τον έλεγχο του
σώματος, ο θάνατος αντιπροσωπεύει το τέλος αυτού
του ελέγχου.
14
1
Η θεωρία του Turner 1/11
• Ο Turner προσπάθησε να συγκεράσει την
άποψη ότι το σώμα είναι μια κοινωνική
κατασκευή με την άποψη ότι η μελέτη της
φύσης του σώματος έχει μεγάλη αξία.
• Π.χ. Ο υποστηρικτής της κοινωνικής μορφοποίησης
μελετά την κοινωνική αναπαράσταση του σώματος στα
ιατρικά εγχειρίδια ενώ ο φαινομενολόγος μελετά την
εμπειρία της χρόνιας ασθένειας.
15
1
• Διαφωνεί με τη δυϊστική άποψη που
σχετίζεται με:
– Το οντολογικό καθεστώς του σώματος (είναι
πραγματικό ή όχι).
– Το επιστημολογικό καθεστώς ( η σχετική με αυτό
γνώση μας είναι έγκυρη ή όχι).
16
1
• Ο Turner υιοθετεί τον όρο «Επιστημολογικός»
και/ή «Μεθοδολογικός πραγματισμός»:
– Το σώμα είναι συγχρόνως, κοινωνικά
μορφοποιούμενο και οργανικά θεμελιωμένο.
17
1
• Υποστηρίζει την ταυτόχρονη θεώρηση του
σώματος ως:
– Διατυπωμένο μέσω του λόγου και έμψυχο.
– Αντικειμενικό/οργανικό και υποκειμενικό/έμψυχο.
– Κοινωνικά μορφοποιημένο και αντικειμενικά
υπαρκτό.
– Φυσική οντότητα και υπαρκτό.
18
1
• Η αντίδραση της κοινωνίας απέναντι στο
φυσικό σώμα επιδρά πάνω στο βιωμένο
σώμα και αντίστοιχα οι δραστηριότητες του
δεύτερου επηρεάζουν το πρώτο.
• Αυτές οι έννοιες επιτρέπουν την κατανόηση
του σώματος ως αντικειμένου και του
σώματος όπως αυτό βιώνεται.
19
1
• Η ρύθμιση των σωμάτων:
– Τα σώματα ελέγχονται στο πλαίσιο της κοινωνίας από
τους νόμους, τη θρησκεία και την ιατρική επιστήμη.
– Χαρακτηριστικοί τομείς ελέγχου είναι η γέννηση και ο
θάνατος.
– Η Εκκλησία έχει περιορίσει τον έλεγχο των σωμάτων
ενώ το ιατρικό επάγγελμα συνεχώς τον αυξάνει.
20
2
• Η εκκοσμίκευση της κοινωνίας οδήγησε στην
ιατρικοποίησή της.
• Η ιατρική δεν έχει πλέον μόνο κλινική αποστολή αλλά
και ηθική αντικαθιστώντας το ρόλο της θρησκείας.
– Π.χ. Στα προγράμματα πρόληψης του Aids, που
απευθύνονται σε ανύπαντρες μητέρες, η ηθική αποστολή
της ιατρικής συγκαλύπτεται και νομιμοποιείται υπό τις
εντολές της επιστημονικής εξουσίας αντί της
θρησκευτικής.
21
2
• Υπάρχουν δύο επίπεδα:
– Το άτομο.
– Ο πληθυσμός.
• Επομένως μιλάμε για:
• Τα σώματα των ατόμων.
• Τα σώματα των πληθυσμών.
22
2
• Βασικά καθήκοντα απαραίτητα για την
κοινωνική ομαλότητα:
– Α) Η αναπαραγωγή.
• Η δημιουργία θεσμών που συγκρατούν πληθυσμούς
ώστε να εξασφαλιστεί η ικανοποίηση φυσικών
αναγκών όπως ο έλεγχος της σεξουαλικότητας.
23
2
– Β) Η ανάγκη για ρύθμιση των σωμάτων.
• Η ιατρική επιτήρηση και ο έλεγχος του εγκλήματος.
– Γ) Η αναστολή.
• Ο έλεγχος των επιθυμιών και των παθών για το
συμφέρον της κοινωνικής οργάνωσης.
– Δ) Η αναπαράσταση του σώματος.
• Η φυσική του παρουσίαση στον κόσμο.
24
2
• Είναι εμφανής η επιρροή που δέχτηκε ο
Shilling από το Foucault (οριοθέτηση του
φυσιολογικού, επιτήρηση).
– Αυτές οι δύο έννοιες ερμηνεύουν τον τρόπο με
τον οποίο τα σώματα παρακολουθούνται,
αξιολογούνται και σωφρονίζονται από τους
σύγχρονους θεσμούς.
25
2
Η θεωρία του Foucault 1/22
• Η αλλαγή των κοινωνιών από προ‐νεοτερικές
σε νεοτερικές είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή
στους φορείς της εξουσίας:
– Η ηγεμονική ισχύς (η ισχύς ενυπήρχε στο σώμα
του ηγεμόνα).
– Η πειθαρχική ισχύς (η ισχύς ενυπάρχει στα
σώματα του ευρύτερου πληθυσμού).
26
2
• Πειθαρχική ισχύς =
Ο τρόπος με τον οποίο τα σώματα ρυθμίζονται,
εκπαιδεύονται, διαφυλάσσονται και γίνονται
αντιληπτά.
Είναι εμφανής σε κοινωνικούς θεσμούς
(σχολεία, φυλακές, νοσοκομεία).
27
2
• Η γνώση για τα σώματα παράγεται στο
πλαίσιο αυτών των θεσμών.
– Π.χ. Η παρατήρηση των σωμάτων στις φυλακές
παρήγαγε την εγκληματολογία και η παρατήρηση
των σωμάτων στα νοσοκομεία την ιατρική
επιστήμη.
– Ο Foucault ονομάζει αυτή τη διαδικασία
εξουσία/γνώση.
28
2
• Τα επίπεδα λειτουργίας της πειθαρχικής
ισχύς:
– Α) Τα σώματα των ατόμων εκπαιδεύονται και
παρατηρούνται (η ανατομο‐πολιτική του
σώματος).
– Β) Οι πληθυσμοί παρατηρούνται (οι ρυθμιστικοί
έλεγχοι :η βιο‐πολιτική του πληθυσμού).
29
2
• Αιτία της μεταστροφής της ισχύος:
– Η δημογραφική έκρηξη του 18ου αιώνα που
οδήγησε στην ανάγκη ρύθμισης του πληθυσμού.
• Η σημασία της στατιστικής επιστήμης αυξήθηκε λόγω
της χρήσης σταθμίσεων και εκτιμήσεων σχετικά με τον
πληθυσμό.
30
3
• Το σώμα (των ατόμων και του πληθυσμού)
γίνεται ο φορέας νέων μεταβλητών.
– Τα σώματα εξετάζονται μέσα σε θεσμικά πλαίσια
(σχολεία, φυλακές, νοσοκομεία, κέντρα υγείας)
και οι πληροφορίες που προκύπτουν, ακολούθως
επεξεργάζονται.
31
3
• Οι λεπτομέρειες του σώματος γίνονται
αντικείμενο εξονυχιστικής εξέτασης.
• Η γνώση του σώματος συμβάλλει στην ανάπτυξη
κοινωνικής πολιτικής με στόχο την αλλαγή του
σώματος.
– Π.χ. Τα μωρά ζυγίζονται συνεχώς, ορθό θεωρείται
ένα συγκεκριμένο βάρος όταν η διατροφή των μωρών
που παρεκκλίνουν από το βάρος αυτό πρέπει να
ελέγχεται.
32
3
• Η σχέση μεταξύ εξουσίας και γνώσης γίνεται
περισσότερο κατανοητή μέσα από την
ανάλυση των βασικών εργαλείων της
πειθαρχικής ισχύς:
– Ιεραρχική παρατήρηση.
– Κανονικοποιούσα κρίση.
– Εξέταση.
33
3
• Α) Η ιεραρχική παρατήρηση.
– Τα μέρη όπου τα άτομα μπορούν να
παρατηρηθούν (σχολεία, φυλακές).
– Ο σχεδιασμός αυτών των κτιρίων είναι τέτοιος
ώστε να διευκολύνεται η παρατήρηση.
34
3
• Π.χ. Το Πανοπτικόν =Μια φυλακή
σχεδιασμένη σε «πανοπτικό» σχήμα.
– Το σχήμα της φυλακής επιτρέπει στους
δεσμοφύλακες να έχουν οπτική επαφή με όλους
τους κρατούμενους.
35
3
– Η πηγή της ισχύος βρίσκεται στη δυνατότητα των
δεσμοφυλάκων για πλήρη επιτήρηση.
• Ως αποτέλεσμα οι κρατούμενοι να φρουρούν οι ίδιοι
τον εαυτό τους προσέχοντας τη συμπεριφορά τους.
– Χρησιμεύει ως εργαστήριο ανθρώπων.
• Συγκεντρώνει και ταξινομεί πληροφορίες για τους
κρατουμένους.
36
3
– Φανερώνει την πειθαρχική φύση της κοινωνίας.
• Μέσα από το συσχετισμό τεχνολογίας, εξουσίας και
γνώσης συγκεντρώνονται πληροφορίες για άτομα και
σώματα ενώ τα άτομα παρακινούνται να φρουρούν τη
συμπεριφορά τους (η εξουσία εξασκείται συνεχώς και
με το ελάχιστο κόστος).
37
3
• Β) Η κανονικοποιούσα κρίση.
– Οι πράξεις ή οι ιδιότητες κάθε ατόμου συγκρίνονται
με τις πράξεις των άλλων.
– Τα άτομα περνούν από μία διαδικασία στάθμισης και
μέτρησης, που επιτρέπει τη δημιουργία ενός
γνώμονα.
– Δάσκαλοι, γιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί,
εργαζόμενοι στην προαγωγή υγείας αποτελούν της
κριτές της κανονικότητας.
38
3
• Γ) Η εξέταση.
– Το άτομο μπορεί συγχρόνως να σταθμιστεί και να
σωφρονιστεί (συνδυασμός των 2 προηγούμενων
εργαλείων).
39
3
• Π.χ. Η οδοντιατρική.
– Από τα μέσα του 19ου αιώνα, στόχος της οδοντιατρικής
ήταν η παρακολούθηση στομάτων και δοντιών.
– Εντάχθηκε στα προγράμματα πρόληψης σε σχολεία,
κλινικές υγείας και πρόνοιας, σπίτια (εκπαίδευση στο
σωστό βούρτσισμα των δοντιών).
– Μητέρες και παιδιά ενθαρρύνονταν να συμμετέχουν, τα
στόματά τους εξετάζονταν και σημειώνονταν
επιδημιολογικά δεδομένα, τα οποία παρείχαν το γνώμονα
για τη στάθμιση κάθε ατόμου.
40
4
• Από τη δεκαετία του ’60 έχει αλλάξει η φύση
της πειθαρχικής ισχύος:
– Από το 18ο αιώνα έως τις αρχές του 20ου η
εξουσία πάνω στο σώμα σε νοσοκομεία,
στρατώνες, εργοστάσια και οικογένειες ήταν
σθεναρή, βαρυσήμαντη, σχολαστική και διαρκής.
41
4
• Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πραγματοποιήθηκε μια
«ιατρική επανάσταση».
– Η ανατομική προσέγγιση στην ιατρική αντικαταστάθηκε
από την κοινωνικο‐οικολογική προσέγγιση.
– Η ιατρική εξασκείται όχι σε υλικά‐φυσικά σώματα αλλά σε
σκεπτόμενα άτομα.
– Καθώς η κοινωνιολογία άρχισε να αναγνωρίζει το σώμα, η
ιατρική άρχισε να αναγνωρίζει την κοινωνική διάσταση.
42
4
• Πανοπτικόν =το κατάλληλο μοντέλο της
ιατρικής πρακτικής του 19ου αιώνα.
• Θεραπευτήριο (Armstrong) =το κατάλληλο
μοντέλο της ιατρικής πρακτικής του 20ου
αιώνα.
43
4
– Θεραπευτήριο:
• Ένα κτίριο όπου διανέμονταν φάρμακα και οι
άρρωστοι της τοπικής κοινωνίας λάμβαναν φροντίδα.
44
4
• Χαρακτηριστικά του Θεραπευτηρίου:
– Ο περιφραγμένος χώρος του Πανοπτικού
(σχολείο, νοσοκομείο, φυλακή) αντικαταστάθηκε
από μια ανοιχτή κοινωνική επικράτεια μέσω της
αντιπαράθεσης παρατήρησης και κοινότητας.
45
4
– Η κλινική ματιά που διερευνούσε την
εντοπισμένη παθολογία αντικαταστάθηκε από
την παρατήρηση των κοινωνικών σχέσεων και
δικτύων (τα συμπτώματα περνούσαν μέσω ενός
κοινωνικού και όχι απλώς φυσικού χώρου).
• Μεταστροφή της ανατομίας του σώματος από
βιολογική σε πολιτική.
46
4
– Τα σώματα τοποθετούνταν σε ένα συνεχές και όχι
στη μια ή την άλλη πλευρά των δυαδικών
διαχωριστικών γραμμών.
• Π.χ. Υγιής‐ασθενής, πνευματικά υγιής‐φρενοβλαβής,
νέος‐ηλικιωμένος, φυσιολογικός‐διαταραγμένος.
47
4
Η θεωρία του Elias 1/27
• Ασχολήθηκε με το κράτος, τους κρατικούς
σχηματισμούς και τις συμπεριφορές/τρόπους
των ατόμων.
• Πρότεινε μια «Σχηματιστική‐απεικονιστική
κοινωνιολογία»:
[Έμφαση στο επίπεδο των κοινωνικών σχηματισμών και όχι
των κοινωνιών].
[Οι κοινωνίες είναι παράγωγα των αλληλεπιδράσεων των
ατόμων[.
48
4
• Μελέτησε τις αλλαγές που σχετίζονται με το
σώμα ως προς:
– [Τους τρόπους, την εθιμοτυπία, τους κώδικες
συμπεριφοράς, τους τρόπους ένδυσης, τις
συνήθειες ύπνου, τους τρόπους διατροφής, την
αιδώ και την ευπρέπεια].
49
4
• Η διαδικασία εκπολιτισμού πραγματοποιήθηκε
στο Μεσαίωνα στις αυλικές κοινότητες.
– Ρευστή κοινωνική κινητικότητα.
– Το μέλλον των ατόμων καθοριζόταν όχι μόνο από τα
ανθρώπινα δικαιώματα (φεουδαρχικό σύστημα),αλλά
από το βαθμό εύνοιας του ηγεμόνα.
{Τα άτομα υιοθετούσαν την καλύτερη συμπεριφορά
τους}.
50
5
• Οι κοινότητες των αυλικών ανέπτυξαν
κώδικες/οδηγούς για:
– Τη διαχείριση του σώματος.
– Τους κατάλληλους τρόπους αφόδευσης.
– Το πώς‐πού και με ποιον να κοιμάται κάποιος.
– Το πώς να φέρεται στο τραπέζι.
51
5
• Οι αλλαγές στη συμπεριφορά επηρέασαν τις
κοινωνικές σχέσεις:
– Οι παρορμήσεις προς τους άλλους εσωτερικεύονταν.
– Αυξήθηκε ο αυτοέλεγχος πάνω στις συμπεριφορές
που σχετίζονται με το σώμα (αυτοκαταναγκασμός).
– Κυριάρχησε μια έντονη αίσθηση αιδούς και
λεπτότητας.
52
5
• Βασικές διαδοχικές διαδικασίες της
διεργασίας του εκπολιτισμού:
– Κοινωνικοποίηση.
– Εξορθολογισμός.
– Εξατομίκευση.
53
5
• 1. Κοινωνικοποίηση:
– Ο τρόπος με τον οποίο το άτομο ενθαρρύνεται να
κρύβει τις φυσιολογικές του λειτουργίες.
– Το σώμα καταλήγει να εκτιμάται με όρους
περισσότερο κοινωνικούς παρά φυσικούς.
– Πολλές φυσιολογικές λειτουργίες θεωρούνται
προσβλητικές και κακόγουστες.
• Π.χ. Το να ουρήσει κάποιος σε «ακατάλληλο» μέρος του
σπιτιού.
54
5
• 2. Εξορθολογισμός:
– Τα άτομα έχουν γίνει πιο ορθολογικά με
μεγαλύτερη ικανότητα ελέγχου πάνω στα
συναισθήματα.
55
5
• 3. Εξατομίκευση:
– Το να βλέπει κάποιος το σώμα του ως περικλείον
τον εαυτό του, ως ξεχωριστό από τους άλλους.
• Πρέπει επομένως να διατηρεί μια κοινωνικά αποδεκτή
απόσταση του ίδιου και των άλλων.
56
5
• Αυτές οι διαδικασίες οδήγησαν στο λεγόμενο
«εκπολιτισμένο σώμα»:
– Όσοι δουλεύουν με σώματα και παραβιάζουν
αυτές τις συμβάσεις που έχουν καθιερωθεί στις
δυτικές κοινωνίες μπορεί να αντιμετωπίζουν
προβλήματα.
• Π.χ. Το επάγγελμα του Νοσηλευτή.
57
5
• Οι ευαισθησίες που δημιούργησε η διεργασία
του εκπολιτισμού μπορεί να επηρεάσουν τη
φροντίδα υγείας του σώματος.
– Π.χ. Αμηχανία, ντροπή ή αηδία στην επαφή με
αντικείμενα που ήρθαν σε επαφή με το στόμα ή
τα χέρια κάποιου άλλου.
58
5
• Αυτό είναι εμφανές στη νοσηλευτική
φροντίδα:
– Η νοσηλεύτρια φροντίζει σώματα.
• Παροχή βοήθειας στη βασική σωματική φροντίδα
(ύπνος, φαγητό, περιποίηση της εμφάνισης,
αφόδευση).
59
5
– Η νοσηλεύτρια επιμελείται άμεσα τις σωματικές
λειτουργίες που στην «πολιτισμένη» κοινωνία
θεωρούνται ταμπού.
• Η νοσηλεύτρια εκτελεί δημοσίως αυτές τις
δραστηριότητες που έχουν «εκπολιτιστεί» και για το
λόγο αυτό «ιδιωτικοποιηθεί».
60
6
• Η νοσηλεύτρια διαπραγματεύεται με
επιδεξιότητα τα κοινωνικά όρια και τον
προσωπικό χώρο του ασθενή, ώστε
αμφότεροι να αποφεύγουν αισθήματα
ντροπής και αμηχανίας.
61
6
• Βασικοί κανόνες σύμφωνα με το Lawler:
– Ο κανόνας της «συμμόρφωσης».
– Ο κανόνας της «εξάρτησης».
– Ο κανόνας της «σεμνότητας».
– Ο κανόνας της «προστασίας».
62
6
• Οι δύο πρώτοι κανόνες τηρούνται ευκολότερα
όταν ο ασθενής είναι σε καταστολή ή πολύ
άρρωστος σε αντίθεση με το στάδιο της
ανάρρωσης.
– Αναμένεται ο ασθενής να «συμμορφώνεται» στις
οδηγίες της νοσηλεύτριας γιατί «εξαρτάται» από
εκείνη.
63
6
• Ο κανόνας της «σεμνότητας» παραβιάζεται
συχνά.
– Αναμένεται ο ασθενής να μην είναι ιδιαίτερα
σεμνός και να μην ενοχλείται όταν εκτελούνται οι
διαδικασίες σωματικής φροντίδας.
64
6
• Ο κανόνας της «προστασίας»:
– Η αναγνώριση της πιθανότητας ενόχλησης και η
εξασφάλιση του ιδιωτικού χώρου του ασθενή.
65
6
• Η εξασφάλιση της τήρησης των κανόνων
επιτυγχάνεται με συγκεκριμένες
συνοδευτικές συνάφειες, που «ορίζουν την
κατάσταση»:
– Το να φορά στολή.
• Απαραίτητο προκειμένου οι πράξεις της να είναι
επιτρεπτές.
66
6
– Το να φέρεται με τον αρμόζοντα τρόπο.
• Η ανάγκη να είναι επαγγελματίας, κατηγορηματική και
να έχει τον έλεγχο.
– Το να μη δίνει έμφαση σε ατυχή συμβάντα.
• Π.χ. Αν ο ασθενής έκανε εμετό πάνω της ή στο κρεβάτι
του.
67
6
– Το να ζητά από τους συγγενείς να αποχωρήσουν
πριν ασχοληθεί με τη φροντίδα του σώματος του
ασθενή.
• Εξασφαλίζεται ο κανόνας της προστασίας.
– Το να διατηρεί την ιδιωτικότητα των συνομιλιών.
• Ορισμένες σωματικές λειτουργίες συζητούνται ως
προσωπικό ζήτημα μεταξύ νοσηλεύτριας‐ασθενούς.
68
6
• Η πιο προβληματική περιοχή του σώματος για
τη νοσηλεύτρια είναι τα γεννητικά όργανα:
– Οι ανατομικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα
αντικατοπτρίζουν την πατριαρχία και τα
πολιτιστικά πρότυπα.
– Οι κανόνες παραβιάζονται ή εύκολα στην περιοχή
της σεξουαλικότητας, ιδιαίτερα από τους άνδρες
ασθενείς.
69
6
Οι περισσότερες νοσηλεύτριες είναι γυναίκες.
Η αρρενωπότητα και η ισχύς των ανδρών
πάνω στις γυναίκες ορίζονται πολύ συχνά
μέσω του σώματος (στύση ενώ πλένονται).
70
7
Η νοσηλευτική δραστηριότητα περιλαμβάνει
ένα επίπεδο οικειότητας που συναντάται στις
ερωτικές σχέσεις.
Οι νοσηλεύτριες υφίστανται σεξουαλική
παρενόχληση στο χώρο εργασίας όπως και σε
οπουδήποτε αλλού.
71
7
• Ο τρόπος που παρουσιάζεται το σώμα στους
άλλους αντικατοπτρίζει τις σχέσεις εξουσίας
και τις κοινωνικές ανισότητες.
– Ο τρόπος που εκπαιδεύονται και
κοινωνικοποιούνται τα σώματα συμβάλλει στο
σχήμα, το μέγεθος και τη στάση τους, τα οποία
αναφέρονται ως δείκτες των κοινωνικών
διαφορών.
72
7
• Οι βιολογικές διαφορές των δύο φύλων δεν
είναι στην πραγματικότητα και τόσο μεγάλες.
– Οι εθνομεθοδολογικές έρευνες ότι τα δύο φύλα
πρέπει να εργάζονται συνεχώς πάνω στις μεταξύ
τους διαφορές.
• Ως αποτέλεσμα οι διαφορές αυτές τείνουν αν
παρουσιάζονται ως φυσικές.
73
7
• Ο κοινωνικός ορισμός των ανδρών
μεταφράζεται π.χ. σε πρόταξη μυών.
– Έτσι η ισχύς και η ανωτερότητα των ανδρών
καθίσταται «φυσική».
• Επομένως, οι σωματικές διαστάσεις συμβάλλουν στην
αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων.
74
7
Η θεωρία του Bourdieu 1/6
• Το σώμα μπορεί να επηρεάσει την κοινωνική
τοποθέτηση.
• Τα σώματα διαφέρουν ως προς το λεγόμενο
«σωματικό κεφάλαιο».
75
7
• Ανέλυσε τις κοινωνικές ανισότητες με όρους
κεφαλαίων:
– Οικονομικό κεφάλαιο [χρήματα, πλούτος, φτώχεια].
– Πολιτιστικό κεφάλαιο [παιδεία, γνώση των τεχνών και
της υψηλής κουλτούρας].
– Συμβολικό κεφάλαιο [παρουσίαση του εαυτού,
τρόποι συμπεριφοράς].
– Σωματικό κεφάλαιο [σχήμα του σώματος, τρόπος
ομιλίας, τρόπος βαδίσματος, γλωσσικό ιδίωμα].
76
7
• Π.χ. Τα σπορ και το σωματικό κεφάλαιο.
– Η παραγωγή σωματικού κεφαλαίου (η
διαμόρφωση του σώματος μέσω των σπορ, του
φαγητού, των τρόπων συμπεριφοράς) ποικίλλει
ανάλογα με την κοινωνική τάξη.
77
7
Εργατική τάξη:
• Πρακτικός προσανατολισμός απέναντι στο σώμα.
• {Λειτουργική άποψη για την ασθένεια και άρα το σώμα
αντιμετωπίζεται ως μέσο για ένα σκοπό}.
Μεσαία τάξη:
• Το σώμα ως αυτοσκοπός.
• Ασχολούνται με διάφορα σπορ όχι για να είναι σε
«φόρμα» αλλά για την αξία της συμμετοχής.
78
7
– Η παραγωγή σωματικού κεφαλαίου εξαρτάται
από τις συνθήκες διαβίωσης:
• Οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό να συμμετέχουν σε
αθλητικές δραστηριότητες
[λιγότερος ελεύθερος χρόνος, προτεραιότητα στη
φροντίδα των σωμάτων των άλλων].
79
7
• Η μετατροπή τους φυσικού κεφαλαίου από σωματικό
σε κοινωνικό ή οικονομικό ή πολιτιστικό εξετάζεται με
βάση την κοινωνική τάξη και το φύλο:
– Π.χ. Μέσο μετατροπής σωματικού κεφαλαίου σε
οικονομικό για άνδρες εργατικής τάξης αποτελούν τα
σπορ.
[Θα μπορούσαν να γίνουν ποδοσφαιριστές.
Ωστόσο, είναι επισφαλές λόγω του κινδύνου
τραυματισμού].
80
8
Ενότητα 10 : Κοινωνιολογία του Σώματος‐Μέρος Γ΄
Κοινωνιολογία της Υγείας – Κοινων. Του Σώματος‐Μέρος Γ΄, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Γνωριμία με τις φεμινιστικές θεωρίες που
ανήκουν στην Κοινωνιολογία του Σώματος.
• Καλύτερη κατανόηση των φεμινιστικών
θεωριών μέσα από το παράδειγμα των νέων
τεχνολογιών αναπαραγωγής.
5
5
• Φεμινιστικές θεωρίες.
• Οι νέες τεχνολογίες αναπαραγωγής.
6
6
Φεμινιστικές θεωρίες 1/18
• Τα ιατρικά κείμενα του 19ου αιώνα περιέγραφαν
τα σώματα με τρόπους που αντικατοπτρίζουν το
κοινωνικό και οικονομικό σύστημα (Emily
Martin).
– Τους τρόπους με τους οποίους το σώμα διαμόρφωσε
το μοντέλο της βιομηχανικής κοινωνίας.
• Το σώμα προσομοίωνε εργοστάσια και συστήματα
επικοινωνίας και ορισμένα μέρη του εκτελούσαν
εξειδικευμένες λειτουργίες.
7
7
• Τον 20ο αιώνα, η μοριακή βιολογία
χρησιμοποίησε μεταφορές από την επιστήμη
της πληροφορίας και το management.
– Π.χ. Το κεντρικό νευρικό σύστημα αποτελεί το
συντονιστικό κέντρο.
8
8
– Π.χ. Το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα και οι
ενδοκρινείς αδένες παρομοιάζονται με το
ραδιοφωνικό πομπό.
– Π.χ. Το νευρικό σύστημα παρομοιάζεται με το
τηλεφωνικό δίκτυο.
9
9
• Το γυναικείο σύστημα εγκεφάλου‐ορμονών‐
ωοθηκών περιγράφεται ως μια ιεραρχία στην
οποία δίνονται κατευθύνσεις.
– Προσομοιάζει στη μορφή οργάνωσης των
δυτικών κοινωνιών.
10
1
• Ως αποτέλεσμα, οι «φυσιολογικές»
βιολογικές λειτουργίες ορίζονται με
αρνητικούς όρους.
– Π.χ. Η εμμηνόπαυση ως κατάρρευση ενός
συστήματος εξουσίας.
– Π.χ. Η εμμηνόρροια ως η αποτυχία του
αναπαραγωγικού συστήματος να παράγει.
11
1
• Οι μεταφορές που χρησιμοποιούνται
ενισχύουν τους παραδοσιακούς ρόλους που
αποδίδονται στις γυναίκες.
– Π.χ. Όταν μια γυναίκα έχει εμμηνόρροια ,
σημαίνει ότι έχει αποτύχει για ακόμα μια φορά να
μείνει έγκυος.
– Π.χ. Η εμμηνόπαυση την καθιστά μη παραγωγική
και άχρηστη για την κοινωνία.
12
1
• Η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για
να εννοιοδοτήσουν τον εαυτό τους
επηρεάζεται από τον ισχύοντα ιατρικό,
κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό λόγο.
– Η εικόνα που οι γυναίκες έχουν για το σώμα τους
αντικατοπτρίζει την εικόνα των γιατρών.
13
1
• Κεντρική εικόνα των γυναικών:
– «Ο εαυτός σου είναι διαφορετικός από το σώμα
σου».
14
1
• Άλλες εννοιοδοτήσεις:
– 1. «Το σώμα είναι κάτι στο οποίο ο εαυτός σου
πρέπει να προσαρμοστεί ή το οποίο πρέπει να
αντιμετωπίσει».
[Οι γυναίκες νιώθουν άβολα με το σώμα τους και
«δυσάρεστες» βιολογικές λειτουργίες πρέπει να
«αντιμετωπιστούν»].
15
1
– 2. «Το σώμα σου χρειάζεται να ελέγχεται από τον
εαυτό σου».
[Αναγκαίος ο έλεγχος πάνω στο σώμα γιατί μπορεί
ξαφνικά το σώμα να βρεθεί εκτός αυτοελέγχου].
– 3. «Το σώμα σου σού στέλνει σήματα».
[Οι γυναίκες δρουν σύμφωνα με τα μηνύματα που
στέλνει το «ξέχωρο» σώμα στον εαυτό].
16
1
– 4. «Η εμμηνόρροια, η εμμηνόπαυση, η
εγκυμοσύνη κα ο τοκετός είναι φάσεις που
περνάς ή πράγματα που σου συμβαίνουν (και όχι
πράγματα που κάνεις)».
[Απλά συμβαίνουν αυτές οι διαδικασίες και δε
βιώνονται ως εμπειρία που ενοποιεί το φυσικό με
το βιωμένο σώμα].
17
1
– 5. «Η εμμηνόρροια, η εμμηνόπαυση και οι ωδίνες
του τοκετού είναι ξέχωρες από τον εαυτό».
[Είναι «οι ωδίνες» και όχι «οι δικές μου ωδίνες».
«Συμβαίνουν», «τις παθαίνουν» ξέχωρα από τον
εαυτό].
18
1
• Οι γυναίκες της εργατικής τάξης, σε αντίθεση
με της μεσαίας, δε χρησιμοποιούν τις ιατρικές
μεταφορές π.χ. της αποτυχημένης
αναπαραγωγής.
– Θεωρούν την εμμηνόπαυση, την εμμηνόρροια
και την τεκνοποίηση ως μέρος της ζωής.
19
1
• Οι γυναίκες έχουν μια διαφορετική από την
επικρατούσα άποψη για τον κόσμο γιατί
βιώνουν το σώμα τους με διαφορετικό τρόπο.
– Οι σωματικές τους λειτουργίες τις ακολουθούν
παντού και ξεπερνούν τα όρια των διχοτομήσεων
που πρεσβεύουν οι καπιταλιστικές κοινωνίες.
• Σπίτι/εργασία, γυναίκες/άνδρες, ιδιωτικό/δημόσιο,
φυσικό/πολιτιστικό.
20
2
• Χαρακτηριστικά της θεωρίας της Martin:
– Ενσωματώνει το βιολογικό με το κοινωνικό.
– Υπερβαίνει τις διχοτομήσεις μεταξύ φύλου και
γένους, βιολογικού και κοινωνικού.
21
2
– Συνδυάζει τη νατουραλιστική, τη φαινομενολογική
και την προσέγγιση της κοινωνικής μορφοποίησης.
– Τονίζει τη σημαντικότητα της ενσωματωμένης
κοινωνικής πράξης.
– Επισημαίνει ότι η εμπειρία των γυναικών για το
σώμα, μέσα από εμπειρικές μελέτες, συμβάλλει στην
κατανόηση και τη θεωρητική ανάπτυξη του θέματος.
22
2
• Χάρη στη φεμινιστική βιβλιογραφία
αναδείχτηκε η σημασία του σώματος και η
κοινωνιολογία άρχισε να βλέπει το σώμα με
διαφορετικό βλέμμα.
23
2
• Στόχος του δεύτερου φεμινιστικού κινήματος
ήταν να διεκδικήσει τον έλεγχο του γυναικείου
σώματος που έχει έντονα ιατρικοποιηθεί.
– Θα χρειαστεί αρκετή προσπάθεια για την
επανάκτηση του ελέγχου καθώς οι καινοτομίες στην
ιατρική τεχνολογία επιτρέπουν περισσότερους και
διάφορους τρόπους ελέγχου πάνω στο σώμα των
γυναικών.
[Π.χ. Οι νέες τεχνολογίες αναπαραγωγής].
24
2
Οι νέες τεχνολογίες αναπαραγωγής 1/16
• Δύο από τα βασικά θέματα που
πραγματεύεται η κοινωνιολογία του σώματος
είναι:
– Η ρύθμιση των σωμάτων.
– Ο έλεγχος της αναπαραγωγής.
25
2
• Υπάρχει άμεση σύνδεση με τον έλεγχο της
γυναικείας σεξουαλικότητας.
– Η γυναικεία σεξουαλικότητα αποτελούσε
ανέκαθεν μέριμνα των θρησκευτικών και
κοσμικών δυτικών πατριαρχικών κοινωνικών.
26
2
• Η αναπαραγωγική τεχνολογία
χρησιμοποιήθηκε με διττό σκοπό:
– Ρύθμιση πληθυσμών.
– Έλεγχος της αναπαραγωγικής δραστηριότητας
των γυναικών με βάση το κοινωνικό, οικονομικό
και θρησκευτικό τους πλαίσιο.
27
2
• Οι τεχνολογίες αναπαραγωγής τροποποίησαν τις
αντιλήψεις για τα όρια μεταξύ κοινωνικού και
φυσικού σώματος.
– Ωστόσο, από μόνες δε διαμορφώνουν τις ζωές των
ανθρώπων.
– Είναι η νοηματοδότηση που δίνεται στο πλαίσιο του
εκάστοτε κοινωνικού και πολιτικού συστήματος.
– Είναι η εφαρμογή τους που αποτελεί κοινωνικό
ζήτημα.
28
2
• Κατηγορίες τεχνολογιών αναπαραγωγής:
– 1. Τεχνολογίες ελέγχου της γονιμότητας.
[Χάπι, διάφραγμα, ενδομητρικές συσκευές,
προφυλακτικό].
– 2. Τεχνολογίες διαχείρισης του τοκετού και της
τεκνοποίησης.
[Μηχανήματα παρακολούθησης του εμβρύου,
επισιοτομή, καισαρική, εμβρυουλκός].
29
2
• 3. Τεχνικές εξέτασης που «παρακολουθούν» το
έμβρυο για την περίπτωση «ελαττωμάτων».
[Υπέρηχοι, αμνιοκέντηση].
• 4. Τεχνολογίες σύλληψης, που σχεδιάστηκαν για να
ξεπεραστεί η στειρότητα (Νέες Τεχνολογίες
Αναπαραγωγής).
[Τεχνητή γονιμοποίηση από σπέρμα δότη, φάρμακα
γονιμότητας, εργαστηριακή γονιμοποίηση, δωρεά
εμβρύου, διατήρηση γαμετών και εμβρύων σε χαμηλή
θερμοκρασία].
30
3
• Τεχνολογίες αναπαραγωγής που μπορεί να
πραγματοποιηθούν από τον καθένα στο σπίτι
του είναι:
– Η τεχνητή γονιμοποίηση από σπέρμα δότη (που
χρησιμοποιείται στη Βρετανία από το ’30).
– Η γονεϊκή αντικατάσταση με αυτογονιμοποίηση
(Φεμινιστική Ομάδα Αυτο‐Γονιμοποίησης, στη
Βρετανία).
31
3
• Το 1982 συστάθηκε η Επιτροπή Warnock, για να
υπερασπιστεί την πεποίθηση ότι κάθε είδος τεχνητής
αναπαραγωγής πρέπει να υπόκειται μόνο σε ιατρικές
και νομικές ρυθμίσεις, αμφισβητώντας την αξιοπιστία
και εγκυρότητα των πράξεων των γυναικών και για να
μετριαστούν οι φόβοι του κοινού απέναντι στους
νέους τρόπους σύλληψης.
– Αν οι απλοί άνθρωποι έκαναν τους δικούς τους
διακανονισμούς, θα απειλούνταν η κοινωνική διευθέτηση.
32
3
• Η γονιμοποίηση στο εργαστήριο είναι μια πιο
σύνθετη τεχνική.
– Αίρει μια σειρά νομικών και ηθικών ζητημάτων.
– Προβάλλει τη γυναικείου σώματος στις δυτικές
κοινωνίες.
33
3
• 1. Το ζήτημα της πατρότητας και της
μητρότητας.
– Στα δύο είδη μητέρας (βιολογική, κοινωνική)
προστίθεται η αντικαταστάτρια/κυοφορούσα.
– Προκύπτει το δίλημμα: Είναι βέβαιο ποια είναι η
μητέρα ή όχι;
34
3
• Οι αντιδράσεις στα διλήμματα αυτά:
– Ενισχύουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις για την
κοινωνική οργάνωση της σεξουαλικότητας και της
αναπαραγωγής.
– Ενισχύουν την ιδεολογία της μητρότητας.
– Αναδεικνύουν την η πατριαρχική οικογενειακή
ζωή.
35
3
• 2. Το ζήτημα της θέσης της εγκυμοσύνης.
– Είναι τεχνολογικά δυνατό να αγνοείται η θέση της
εγκύου ως ανθρώπινου όντος.
[Π.χ. Η γέννηση παιδιών με καισαρική τομή από
εγκεφαλικά νεκρές γυναίκες].
36
3
• Οι αντιδράσεις απέναντι στις νέες τεχνολογίες
αναπαραγωγής διαφέρουν.
– Υπάρχουν γιατροί που απορρίπτουν το «ευγονικό
μοντέλο» και υιοθετούν το «θεραπευτικό
μοντέλο».
• Π.χ. Η στειρότητα αντιμετωπίζεται θεραπευτικά ως
νόσος.
37
3
– Για κάποιους, η δημιουργία των νέων
τεχνολογιών αναπαραγωγής αντιπροσωπεύει τη
διάθεση των ανδρών να ελέγχουν τις γυναίκες
καθώς η επιθυμία τους είναι η αποτελεσματική
αναπαραγωγική ισχύ.
38
3
– Σύμφωνα με άλλους, δεν είναι οι νέες
τεχνολογίες προβληματικές αλλά το κοινωνικό
πλαίσιο στο οποίο εφαρμόζονται.
– Άλλες φεμινίστριες, έδειξαν ότι οι νέες
τεχνολογίες αναπαραγωγής συμβάλλουν στις
κοινωνικές ανισότητες.
[Π.χ. Όλο και συχνότερα, κλινικές στειρότητας
απαντώνται μόνο στον ιδιωτικό τομέα].
39
3
• Η αναγνώριση του σώματος ως πεδίο πολιτικής διαμάχης
επηρέασε σημαντικά το κίνημα για την υγεία των
γυναικών.
– Η γνώση του γυναικείου σώματος επανακτάται από τις
γυναίκες.
– Οι γυναίκες δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως παθητικά
αντικείμενα που δεν έχουν λόγο στις επεμβάσεις που θέλουν
πάνω στο σώμα τους.
– Τα σώματα συνιστούν κεντρικό σημείο πολιτικής
αντιπαράθεσης και αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στον τομέα
της υγείας.
40
4
Ενότητα 11: Η εμπειρία της χρόνιας ασθένειας‐Μέρος Α΄
Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Η εμπειρία της χρόνιας ασθέν.‐Μέρος Α΄, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Επαφή με την έννοια της χρόνιας ασθένειας
και των βασικών θεωρητικών προσεγγίσεών της.
• Εξοικείωση με το ρόλο του αρρώστου κατά
Parsons καθώς και με τη νοηματοδότηση της
ασθένειας από το άτομο που ασθενεί και τους
γύρω του.
5
5
• Τι σημαίνει χρόνια ασθένεια.
• Προσεγγίσεις στην Κοινωνιολογία της
Ασθένειας.
– Α) Η λειτουργική προσέγγιση.
• Ο ρόλος του αρρώστου.
– Β) Η ερμηνευτική προσέγγιση.
• Το νόημα της ασθένειας.
6
6
Τι σημαίνει χρόνια ασθένεια 1/9
• Η εμφάνιση μιας ασθένειας έχει ως αποτέλεσμα:
– Τη διαταραχή των καθημερινών συνηθειών.
• Π.χ. Το να πηγαίνει το άτομο στη δουλειά του, να μαγειρεύει, να
παρακολουθεί τα μαθήματα του σχολείου.
– Το να μην αισθάνεται καλά ο πάσχων, σωματικά
και ψυχολογικά, για ένα χρονικό διάστημα.
8
8
• Στις δυτικές κοινωνίες, ο συχνότερος τύπος
ασθένειας είναι το κοινό κρυολόγημα.
– Πιο συνηθισμένη τακτική που ακολουθείται:
• Ο άρρωστος δεν πηγαίνει στη δουλειά του αλλά μένει στο
σπίτι, παίρνει μια ασπιρίνη και περιμένει από την υπόλοιπη
οικογένεια να δείξουν κατανόηση για την κατάστασή του
και να τον φροντίσουν.
• Γνωρίζοντας ότι τα συμπτώματα θα σταματήσουν σε λίγες
μέρες, ο άρρωστος περιμένει ότι σύντομα θα αισθάνεται
καλύτερα.
9
9
• Αντίθετα στη χρόνια ασθένεια δεν ισχύουν τα
παραπάνω.
– Οι συνέπειες στη ζωή του ασθενή και των οικείων
του είναι πιο σοβαρές.
• Καρδιοπάθειες, ορισμένες μορφές καρκίνου, άσθμα,
σκλήρυνση κατά πλάκας, Aids, ρευματοειδής
αρθρίτιδα, διαβήτης, νόσος του Parkinson, επιληψία,
ψωρίαση, ελκώδης κολίτιδα, γεροντική άνοια.
10
1
• Ο αριθμός των πασχόντων από χρόνιες
ασθένειες στις δυτικές κοινωνίες αυξάνεται
συνεχώς.
– Οι συνέπειες των χρόνιων ασθενειών εκτείνονται
πέρα από τις βιο‐φυσιολογικές ανάγκες.
• Π.χ. Αν το μέλος μιας οικογένειας πάσχει από γεροντική
άνοια, αυτό θα έχει αντίκτυπο και στην υπόλοιπη
οικογένεια (οικονομικές συνέπειες, ανάληψη ευθυνών για
τη φροντίδα του).
[Εντάσεις μεταξύ των συγγενών].
11
1
• Οι βιο‐φυσιολογικές αλλαγές έχουν σοβαρές
κοινωνικές συνέπειες:
– Η ασθένεια θυμίζει στον πάσχοντα ότι η
«φυσιολογική» λειτουργία πνεύματος και
σώματος βρίσκεται στο επίκεντρο της κοινωνικής
διάδρασης (αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμου‐
σώματος‐κοινωνίας).
12
1
• Όταν ο ασθενής δεν μπορεί να βασιστεί στο
σώμα του, τότε η αλληλεπίδραση με την
κοινωνία γίνεται επικίνδυνη.
– Η εξάρτηση από τους άλλους αυξάνεται με
αποτέλεσμα να απειλείται η αίσθηση του εαυτού.
• Π.χ. Ο πάσχων από ρευματοειδή αρθρίτιδα έχει
περιορισμένο αριθμό σωματικών κινήσεων, που σημαίνει
ότι εξαρτάται από άλλους προκειμένου να φέρει εις πέρας
ότι προηγουμένως διεκπεραίωνε μόνος του.
13
1
• Στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που δίνει έμφαση
στην ανεξαρτησία, μια τέτοια κατάσταση
πιθανόν:
– Να απειλήσει την αυτοεκτίμηση του ασθενούς.
– Να κάνει τις κοινωνικές του σχέσεις, που στις δυτικές
κοινωνίες βασίζονται στην αμοιβαιότητα, επισφαλείς.
• Ένας χρόνιος ασθενής που έχει πολλές απαιτήσεις από τους
άλλους ενδέχεται να βιώσει την απόρριψη.
14
1
• Η χρόνια ασθένεια έχει επιπτώσεις:
– Στη ζωή των πασχόντων.
– Στις κοινωνικές τους σχέσεις.
– Στην ταυτότητά τους (η άποψη που άλλοι έχουν για
εκείνους).
– Στην αίσθηση του εαυτού (η άποψη που έχουν οι
ίδιοι για εκείνους).
• Με μία φράση: Οι εμπειρίες της ασθένειας.
15
1
• Η απαντητικότητα στην ασθένεια
διαμορφώνεται από το κοινωνικό, πολιτιστικό
και ιδεολογικό περιβάλλον.
[Όχι από τη φύση των βιο‐φυσιολογικών συμπτωμάτων
και τα κίνητρα του ατόμου].
• Η ασθένεια αποτελεί ταυτόχρονα ένα πολύ
ιδιωτικό και ένα πολύ δημόσιο φαινόμενο.
16
1
Προσεγγίσεις στην Κοινωνιολογία της
Ασθένειας 1/1
• Οι προσεγγίσεις που κυριάρχησαν στην
Κοινωνιολογία της Ασθένειας είναι:
– Η λειτουργική προσέγγιση.
– Η ερμηνευτική προσέγγιση.
17
1
Η λειτουργική προσέγγιση 1/1
• Η παρουσία της ασθένειας συμπεριλαμβάνει
την υιοθέτηση του ανάλογου κοινωνικού
ρόλου (του ρόλου του αρρώστου).
18
1
Ο ρόλος του αρρώστου 1/33
• Σύμφωνα με τον Parsons, ο ρόλος του
αρρώστου έγκειται στα εξής:
– Η ασθένεια συνδέεται με την ικανότητα για
εργασία και την εκπλήρωση των κοινωνικών
υποχρεώσεων.
– Ωστόσο, η παρουσία της ασθένειας πρέπει να
επικυρωθεί από το ιατρικό επάγγελμα.
19
1
• Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στη βιολογική και
την κοινωνική βάση της ασθένειας.
– Επομένως, το τι συνιστά ασθένεια σε κάθε
πολιτισμό, σχετίζεται με τις επικρατούσες νόρμες
και αξίες.
20
2
• Ο Parsons, μιλώντας για το ρόλο του ασθενή,
επηρεάστηκε από τις θεωρίες της
ψυχανάλυσης και την έννοια της διαβάθμισης
των αναγκών.
21
2
• Στη θεωρία της κοινωνικής δράσης, ο Parsons
κάνει λόγο για τη διαβάθμιση των αναγκών,
που αποτελούν τη βάση της δράσης.
– Η κοινωνικοποίηση συμπεριλαμβάνει την
απώθηση των αναγκών εξάρτησης και την
κατάκτηση της ανεξαρτησίας.
22
2
• Έτσι, η ασθένεια συνιστά ένα ασυνείδητο
κίνητρο να απελευθερωθεί κανείς από τις
διδαγμένες ιδιότητες του ενηλίκου.
– Η ασθένεια είναι μια μορφή παρέκκλισης.
23
2
• Ωστόσο, ο ασθενής δε θεωρείται κατακριτέος.
– Ο ρόλος του ασθενή περιλαμβάνει μια σειρά
δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.
24
2
• Αφενός, ο ασθενής δεν υποχρεούται α φέρει
εις πέρας τις κοινωνικές του υποχρεώσεις και
δεν θεωρείται υπεύθυνος που νόσησε.
• Αφετέρου, ο ρόλος του αρρώστου
προϋποθέτει ότι ο άρρωστος θέλει να γίνει
καλά και για να επιτευχθεί αυτό, πρέπει ο
ίδιος να αναζητήσει ιατρική βοήθεια και να
συνεργαστεί.
25
2
• Επομένως, ο ρόλος του αρρώστου
υποδεικνύει ότι το άτομο απολαμβάνει
ειδικής κοινωνικής υπόστασης.
– Το να είναι κανείς άρρωστος σήμερα, δε σημαίνει
απλά μια βιολογική κατάσταση αλλά μια
υπόσταση.
• Π.χ. Περιγράφουμε το γείτονά μας ως «διαβητικό» με
τον ίδιο τρόπο που τον περιγράφουμε ως «καθηγητή».
26
2
• Η ασθένεια μπορεί να γίνει μέρος της
ταυτότητας του ασθενούς.
– Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όταν πρόκειται
για χρόνιους ασθενείς.
27
2
• Ο Freidson, αφού μελέτησε τις ιδέες του Parsons,
ανέπτυξε τη θεωρία της «κοινωνικής
αντίδρασης» ή του «χαρακτηρισμού».
– Η αλλαγή της ταυτότητας του ασθενή εξαρτάται από
την αντίδραση των άλλων, ενώ το πώς οι άλλοι
αντιδρούν εξαρτάται από τη φύση της νόσου.
• Π.χ. Οι άνθρωποι θα αντιδράσουν διαφορετικά απέναντι σε
κάποιον που πάσχει από μια απειλητική για τη ζωή
ασθένεια και διαφορετικά σε κάποιον που πάσχει από μια
λιγότερο σοβαρή.
28
2
• Ο βαθμός στον οποίο παραχωρούνται σε
κάποιον τα δικαιώματα του ρόλου του
ασθενή, εξαρτάται από τη σοβαρότητα της
νόσου και τη νομιμότητά της.
29
2
• Τύποι νομιμότητας:
– 1. Σε περίπτωση που είναι εφικτό για το άτομο να
αναρρώσει, επειδή η πάθησή του θεραπεύεται, η
πρόσβαση στο ρόλο του αρρώστου είναι υπό
αίρεση.
[Π.χ. Πνευμονία].
30
3
– 2. Σε περίπτωση ανίατης ασθένειας, η πρόσβαση
στο ρόλο του ασθενή πρέπει να είναι
ανεπιφύλακτα νόμιμη, καθώς το άτομο δεν
μπορεί να δράσει για να γίνει καλά.
[Π.χ. Καρκίνος].
31
3
– 3. Σε περίπτωση που η ασθένεια είναι αιτία
στιγματισμού, η πρόσβαση του ατόμου στο ρόλο
του ασθενή είναι μη νόμιμη και είναι απίθανο να
του παραχωρηθούν τα δικαιώματα και τα
προνόμια του ρόλου του ασθενή.
[Π.χ. Τραυλισμός].
32
3
• Αυτές οι κοινωνικές αντιδράσεις είναι
κοινωνικά καθορισμένες.
33
3
• Όσοι αισθάνονται άρρωστοι και θέλουν αν
γίνουν καλά, χρειάζεται να αναζητήσουν τη
συμβουλή γιατρού.
– Ωστόσο, δεν επισκέπτονται όλοι το γιατρό όταν
ασθενούν.
• Π.χ. Κρυολόγημα, πόνο στη μέση, αλλεργία.
34
3
– Ούτε και όταν κάποιοι υποφέρουν από
υπερβολικούς πόνους, δεν ζητούν απαραίτητα
βοήθεια.
• Τα συμπτώματα μπορεί να αυτοθεραπευτούν ή μπορεί
κανείς να ζητήσει συμβουλές από φίλους ή συγγενείς
(το κοινό, μη επαγγελματικό, σύστημα παραπομπών).
35
3
• Σύμφωνα με το Zola, υπάρχουν 5
παράγοντες/εναύσματα, που συμβάλλουν
στην απόφαση αναζήτησης βοήθειας:
– 1. Η εμφάνιση μιας διαπροσωπικής κρίσης.
• Π.χ. Διαζύγιο, απόλυση.
36
3
– 2. Η αίσθηση της παρεμβολής ης ασθένειας στις
κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις.
• Π.χ. Ένα πονεμένο γόνατο μπορεί να εμποδίσει
κάποιον να συμμετέχει σε έναν ορειβατικό σύλλογο.
37
3
– 3. Η συγκατάθεση (ένας τρίτος να νομιμοποιήσει
ή να επιμείνει στην ανάγκη επίσκεψης στο
γιατρό).
38
3
– 4. Η αίσθηση της παρεμβολής της ασθένειας στις
επαγγελματικές ή φυσικές δραστηριότητες.
• Π.χ. Τα συμπτώματα μπορεί να εμποδίζουν κάποιον να
κάνει σωστά τη δουλειά του.
39
3
– 5. Η αναβλητικότητα γύρω από τη
συμπτωματολογία.
• Π.χ. «Αν το εξάνθημά μου δεν έχει φύγει μέχρι τη
Δευτέρα, θα πάω στο γιατρό».
• Διαφαίνεται ότι η αναζήτηση βοήθειας είναι
περισσότερο μια διαρκής κοινωνική
διαδικασία, παρά μια απλή αντίδραση στα
φυσικά συμπτώματα.
40
4
• Οι άνθρωποι δεν αντιδρούν στο βιο‐
φυσιολογικό μέρος των συμπτωμάτων αλλά
στη σημασία αυτών των συμπτωμάτων.
– Πολλές συνηθισμένες αδιαθεσίες, π.χ.
πονοκέφαλοι, μπορεί να αποδοθούν στη δουλειά
μέχρι αργά.
– Η στάθμιση του ρόλου του αρρώστου μπορεί να
πάρει καιρό.
41
4
• Η ερμηνεία των συμπτωμάτων συνδέεται με
τις κανονιστικές αντιλήψεις για το σώμα.
– Οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να έχουν γνώση
όχι μόνο της βιολογικής αλλά και της πολιτιστικής
βάσης των συμπτωμάτων.
42
4
• Η πρόσβαση και η νομιμοποίηση του ρόλου
του αρρώστου εξαρτάται επίσης από
μεταβλητές όπως, η ηλικία, το φύλο, η
κοινωνική τάξη και η εθνικότητα.
43
4
• Έχει βρεθεί ότι οι επαγγελματίες υγείας
αντιδρούν ποικίλα απέναντι στους ασθενείς
ανάλογα με:
– Το κοινωνικό υπόβαθρο των δεύτερων.
– Τις προσλήψεις που έχουν για εκείνους.
44
4
• Π.χ. Σε ένα δημοτικό σχολείο, το προσωπικό
αντιμετώπιζε ορισμένα παιδιά ως «κλαψιάρικα»
ανάλογα με τις προσλήψεις τους για τους γονείς
των παιδιών, το φύλο και την ηλικία.
– Η Μαρία, ήταν γνωστή ως «κλαψιάρα» γιατί η
μητέρα της τής επέτρεπε όποτε ήθελε να μην πάει
σχολείο και όταν παραπονέθηκε για αυχενικούς
πόνους, κανείς δεν της έδωσε σημασία.
45
4
• Η νομιμοποίηση του ρόλου του αρρώστου
συνδυάζεται επίσης με αποτιμήσεις ήθους.
– Η αξιοπιστία μιας ιατρικής διάγνωσης μπορεί να
υποβαθμιστεί όταν η πάθηση έχει ήπια
συμπτώματα ή υποτροπές.
• Π.χ. Σκλήρυνση κατά πλάκας όπου το άτομο άλλοτε
είναι σε αναπηρική καρέκλα και άλλοτε όχι.
46
4
• Στην περίπτωση του χρόνιου πόνου (χωρίς
ιατρική κατηγοριοποίηση και ανιχνεύσιμα
αίτια), βρέθηκε ότι οι πάσχοντες θα
ανακουφίζονταν αν γινόταν διάγνωση μιας
γνωστής πάθησης ώστε να τους παραχωρηθεί
η ιδιότητα του αρρώστου.
47
4
• Υπάρχουν ωστόσο περιορισμοί που
εμποδίζουν την άμεση κατάκτηση του ρόλου
του αρρώστου.
– Π.χ. Μητέρες που έχουν αναλάβει τη φροντίδα
άλλων και του νοικοκυριού.
48
4
• Όσοι παίρνουν το ρόλο του ασθενή δεν
απαλλάσσονται απαραίτητα από την ενοχή
και μπορεί να θεωρούνται αξιοκατάκριτοι.
– Π.χ. Οι καπνιστές που πάσχουν από καρκίνο του
πνεύμονα μπορεί να θεωρηθούν υπεύθυνοι για
την ασθένειά τους και ενδέχεται ορισμένοι
γιατροί να αρνηθούν να τους αναλάβουν.
49
4
• Σήμερα τα αίτια των παθήσεων εντοπίζονται
σε στοιχεία της προσωπικότητας των ατόμων.
– Π.χ. Ο αγχώδης ή πιεσμένος τύπος έχει αυξημένες
πιθανότητες να προσβληθεί από στεφανιαία νόσο
ή καρκίνο με σοβαρές συνέπειες στην αίσθηση
του εαυτού, στις αντιδράσεις των άλλων και στην
ικανότητα να ξεπεραστεί η ασθένεια.
50
5
• Κεντρική διάσταση της έννοιας του ρόλου του
ασθενή αποτελεί η υποχρέωσή του να κάνει
κάθε προσπάθεια να γίνει καλά.
– Ειδικά όμως για τους χρόνιους ασθενείς, δεν
υπάρχει ένας αντίστοιχος ρόλους.
51
5
Η ερμηνευτική προσέγγιση 1/1
• Επικεντρώνεται στο:
– Πώς ο ασθενής και οι γύρω του ερμηνεύουν την
ασθένεια.
– Πώς αυτές οι ερμηνείες επηρεάζουν τις πράξεις
τους.
52
5
Το νόημα της ασθένειας 1/7
• Ορισμένοι θεωρητικοί υποστηρίζοντας την κοινωνική
βάση της ασθένειας, διαφοροποιούν τη νόσο από την
ασθένεια.
• Σύμφωνα με τον Kleinman:
– Η νόσος αποτελεί ένα βιο‐φυσιολογικό γεγονός και πρώτο
μέλημα των γιατρών.
– Η ασθένεια αναφέρεται στο πώς ο ασθενής, οι συγγενείς
και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο αντιλαμβάνονται τα
συμπτώματα και την ανικανότητα.
53
5
• Ο Dingwall (φαινομενολογική προσέγγιση),
υποστηρίζει ότι:
– Δεν υπάρχει «σημαντική» ασθένεια.
– Η ασθένεια διαμορφώνεται από τα νοήματα και
τις ερμηνείες που αποδίδονται σε συγκεκριμένες
εμπειρίες χωρίς να έχει απαραίτητα σχέση με
κάποιο βιολογικό γεγονός.
54
5
• Οι κοινωνιολόγοι πρέπει να στραφούν στη
μελέτη 2 πραγμάτων:
– Στο πώς οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στην
παρουσία συμπτωμάτων.
– Στο πώς οι άνθρωποι ερμηνεύουν και
νοηματοδοτούν τις εμπειρίες ασθένειας (τι
σημαίνουν για εκείνους).
55
5
• Η εμπειρία της ασθένειας αντικατοπτρίζει την
εμπειρία ζωής του ατόμου.
– Το να μιλά κάποιος για εμπειρίες ασθένειας,
αποτελεί αυτομάτως μέρος της αυτοβιογραφίας
του.
• «Αφήγηση της ασθένειας», σύμφωνα με τον Kleinman.
56
5
• Η ερμηνεία της ασθένειας επηρεάζει το πώς αυτή
βιώνεται, για το λόγο αυτό είναι σημαντικό οι γιατροί
να παίρνουν στα σοβαρά τις περιγραφές των
ασθενών.
– Ο Williams, ονομάζει το συνήθη τρόπο με τον οποίο
νοηματοδοτούμε τα γεγονότα της ζωής μας ως
«αφηγηματική ανακατασκευή».
– Όσον αφορά την εμπειρία της ασθένειας, ο τρόπος
νοηματοδότησης έχει συνάφεια με την προσωπική
βιογραφία, που επηρεάζεται από τις πολιτιστικές αξίες της
κοινωνίας.
57
5
• Ο Strauss, μίλησε για τα «κύρια προβλήματα»,
που σχετίζονται με τις χρόνιες ασθένειες:
– Οι ιατρικές κρίσεις και η αντιμετώπισή τους.
– Ο έλεγχος των συμπτωμάτων.
– Η τήρηση συγκεκριμένης πειθαρχίας και η διαχείριση
των συμπτωμάτων που τη συνοδεύουν.
– Η προσαρμογή στις αλλαγές της πορείας της νόσου
(επιδείνωση, ύφεση).
58
5
– Η πρόληψη της κοινωνικής απομόνωσης ή το να ζει
κανείς κοινωνικά απομωνομένος λόγω της
περιορισμένης κοινωνικής επαφής.
– Οι προσπάθειες ομαλοποίησης των
αλληλεπιδράσεων με τους άλλους και του τρόπου
ζωής.
– Η χρηματοδότηση των θεραπειών και της
αυτοσυντήρησης, παρά τη μερική ή ολική απώλεια
της εργασίας.
59
5
Ενότητα 12: Η εμπειρία της χρόνιας ασθένειας‐Μέρος Β΄
Κοινωνιολογία της Υγείας‐Η εμπειρία της χρόνιας ασθέν.‐Μέρος Β΄, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Εξοικείωση με τις έννοιες της χρόνιας
ασθένειας και της αναπηρίας.
• Συσχετισμός χρόνιας ασθένειας, αναπηρίας
και στίγματος.
5
5
• Χρόνια ασθένεια και αναπηρία.
• Το στίγμα.
• Κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις.
• Στρατηγικές αντιμετώπισης (εξισορρόπηση,
αντιμετώπιση, στρατηγική, ύφος).
• Χρόνια ασθένεια – εργασία και πόροι.
• Ομάδες αυτοβοήθειας.
6
6
Χρόνια ασθένεια και αναπηρία 1/32
• Οι χρόνιες ασθένειες συνδέονται με φυσικές
αναπηρίες.
– Ως αποτέλεσμα βλάβης, η οποία οφείλεται σε
• Μυοσκελετικές παθήσεις (αρθρίτιδα).
• Νόσους του νευρικού συστήματος (νόσος του
Parkinson, σκλήρυνση κατά πλάκας, εγκεφαλικό
επεισόδιο).
7
7
• Η μειονεξία ορίζεται ως απώλεια ή ανωμαλία
της φυσιολογικής ή ανατομικής δομής ή
λειτουργίας.
8
8
• Η ανικανότητα ορίζεται ως περιορισμός ή
έλλειψη (ως αποτέλεσμα βλάβης) της
ικανότητας να εκτελεστεί μια δραστηριότητα
με τρόπο ώστε ή σε πλαίσια τα οποία να
θεωρούνται φυσιολογικά.
9
9
• Η αναπηρία ορίζεται ως η μειονεκτική θέση
του ατόμου που έχει μια ανικανότητα, η
οποία οφείλεται στις κοινωνικές, οικονομικές
και πολιτικές συνθήκες στις οποίες ζει.
10
1
• Ο συγκεκριμένος ορισμός για την αναπηρία
φανερώνει ότι η περιορισμένη
λειτουργικότητα των ανθρώπων με κάποια
ανικανότητα είναι αποτέλεσμα του τρόπου με
τον οποίο είναι οργανωμένη η κοινωνία
– (παρά της ίδιας της αναπηρίας).
11
1
• Η ανικανότητα είναι συνέπεια μιας κοινωνίας,
που αγνοεί τους ανθρώπους που έχουν
κάποιο φυσικό ελάττωμα.
– Π.χ. Υπάρχει η τάση να υποθέτουμε ότι όσοι
έχουν λειτουργικές βλάβες (τύφλωση), έχουν
ειδικές ανάγκες.
• Αυτές οι ανάγκες γίνονται «ειδικές» μόνο μέσα σε ένα
πλαίσιο που τους περιθωριοποιεί.
12
1
• Το να χρησιμοποιεί κανείς τη λέξη
«ανάπηροι» είναι προβληματικό γιατί
ομαδοποιεί ένα σύνολο διαφορετικών
ατόμων στην ίδια κατηγορία.
13
1
• Τα περιβάλλοντα που προκαλούν
ανικανότητες είναι:
– Φυσικά.
– Κοινωνικά.
14
1
• Το φυσικό περιβάλλον επιθυμεί να ικανοποιήσει
όσους δεν έχουν φυσικά ελαττώματα και θεωρεί
δεδομένο ότι
– [π.χ. Όλοι οι άνθρωποι μπορούν να ανεβαίνουν σκάλες[.
• Το κοινωνικό περιβάλλον προκαλεί ανικανότητες
– [π.χ. Οι εκστρατείες προαγωγής υγείας μπορεί να
συμβάλλουν στην ενίσχυση της αρνητικής εικόνας ή το να
βλέπουμε τους ανθρώπους με ανικανότητες ως τραγικές
φιγούρες ή ήρωες].
15
1
• Επικρατεί η πεποίθηση ότι οι γυναίκες με
ανικανότητες
• Είναι ασεξουαλικές.
• Ανίκανες να ανταπεξέλθουν στη μητρότητα
και για αυτό αποθαρρύνονται.
• Αν κάνουν παιδιά εκείνα θα υποφέρουν και οι
ίδιες θα δυσκολευτούν να τα φροντίσουν.
16
1
• Οι περισσότεροι γιατροί αντιμετωπίζουν την
εγκυμοσύνη ως ασθένεια και συνεπώς
δυνητικά επικίνδυνη και για αυτό είναι
επιφυλακτικοί ιδιαίτερα με τις γυναίκες που
έχουν κάποια ανικανότητα.
17
1
• Σύμφωνα με τον Bury, διακρίνει δύο
κατηγορίες συνεπειών της χρόνιας ασθένειας,
που τις ονομάζει νοήματα:
– Το νόημα ως συνέπεια.
– Το νόημα ως σπουδαιότητα.
18
1
• Α) Το νόημα ως συνέπεια:
– Οι επιδράσεις των συμπτωμάτων στην
καθημερινή ζωή.
• Π.χ. Αναστάτωση της επαγγελματικής και οικιακής
καθημερινότητας.
19
1
• Β) Το νόημα ως σπουδαιότητα:
– Οι φαντασιακές εικόνες που συνδέονται με
συγκεκριμένες καταστάσεις.
– Το συγκεκριμένο νόημα επηρεάζει την αίσθηση
του εαυτού του ατόμου και τις αντιδράσεις των
άλλων γύρω του ανάλογα με την πολιτιστική
20
2
• Η εμπειρία της χρόνιας ασθένειας μπορεί να
επηρεάσει:
– Την αίσθηση του εαυτού του ατόμου.
– Την ταυτότητα του ατόμου.
21
2
• Αυτό οφείλεται:
– Στις πραγματικές ή φαντασιακές αντιδράσεις των
άλλων απέναντι στον ασθενή.
– Στο πολιτιστικό περιβάλλον.
22
2
• O Bury, αναφέρεται σε αυτό ως «Νοήματα σε
κίνδυνο»:
– Οι ασθενείς αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο οι
άλλοι να μη συμμερίζονται τις ερμηνείες τους για
μια κατάσταση.
• Π.χ. Οι εκκλήσεις για κατανόηση μπορεί να
απορριφθούν.
23
2
• Ο όρος «απώλεια του εαυτού» αφορά:
– Την ανησυχία των χρόνιων ασθενών για την
μελλοντική εξέλιξη του εαυτού και για πολύτιμες
παρελθοντικές εικόνες του εαυτού που ένιωθαν
ότι είχαν χάσει.
24
2
• Από την «απώλεια του εαυτού» προκύπτουν
τα εξής διλήμματα:
– 1. Οι ασθενείς εξετάζουν τις αλληλεπιδράσεις
τους με τους άλλους για δείγματα αμφισβήτησης.
– 2. Οι ασθενείς θέλοντας να αυτοπροσδιοριστούν,
τείνουν να εξαρτώνται από άλλους ανθρώπους με
κόστος την ενδεχόμενη ένταση στις σχέσεις τους.
25
2
– 3. Οι ασθενείς βασίζονται στη δημιουργία πιο
στενών επαφών καθώς εξελίσσεται η ασθένεια.
• Σκοπός είναι να διατηρήσουν την εικόνα τους που
σταδιακά καταρρέει.
• Ταυτόχρονα μειώνεται η ικανότητά τους στη
διατήρηση σχέσεων, αν αποκαλύψουν ανοιχτά ότι
υποφέρουν ή δείξουν θυμό.
26
2
– 4. Η αδυναμία των ασθενών να διεκπεραιώσουν
τετριμμένες εργασίες προκαλεί την απώλεια των
μέσων που χρειάζονται για μια γεμάτη νόημα
κοινωνική ζωή.
27
2
• Οι ασθενείς, ωστόσο, συχνά ξεπερνούν αυτό
το στάδιο της «απώλειας του εαυτού» και
δημιουργούν νέες «ανασυγκροτημένες
ταυτότητες».
– Συνεπώς, η αίσθηση του εαυτού και η προσωπική
ταυτότητα εξαρτώνται από τα στάδια της
ασθένειας.
28
2
• Στις δυτικές κοινωνίες, η αυτό‐εικόνα σχετίζεται
με την εικόνα του σώματος.
– Οι βιομηχανίες διατροφής, διαφήμισης και μόδας
επηρεάζουν την αναπαράσταση του σώματος.
– Συνεπώς αρνητική αυτο‐εικόνα μπορεί να
δημιουργηθεί από καταστάσεις που επηρεάζουν τα
φυσικά χαρακτηριστικά του σώματος και υπάρχουν 4
παράγοντες που το κάνουν πιο πιθανό (Lonsdale,
1990).
29
2
• Παράγοντες κατά Lonsdale (1990):
– Οι αρνητικές αντιδράσεις από τους άλλους ανθρώπους.
[Π.χ. «Έχασε την ομορφιά της μετά το ατύχημα»].
– Οι κατακτημένες σωματικές λειτουργίες της ενήλικης ζωής
δεν μπορούν να ελεγχθούν.
– Η χρησιμοποίηση ψυχρών , σκληρών και μεταλλικών
συσκευών.
– Ο φόβος απόρριψης σε σεξουαλικό ή κοινωνικό επίπεδο.
30
3
• Η χρόνια ασθένεια γίνεται αντιληπτή ως
«βιογραφική αποδιοργάνωση»:
– Διότι η χρόνια ασθένεια καταστρέφει όχι μόνο το
φυσικό σώμα αλλά και την τροχιά της ζωής του
ατόμου.
31
3
• Χαρακτηριστικά της «βιογραφικής αποδιοργάνωσης»:
– Α) Αποδιοργανώνονται οι δεδομένες παραδοχές και
συμπεριφορές.
– Β) Αποδιοργανώνονται σε βαθύτερο επίπεδο τα
ερμηνευτικά συστήματα των ατόμων.
• Με αποτέλεσμα τη ριζική επανεξέταση της βιογραφίας και της
έννοιας του εαυτού.
– Γ) Κινητοποιούνται πόροι ως αντίδραση στην
αποδιοργάνωση.
32
3
• Η έναρξη της χρόνιας ασθένειας αποδιοργανώνει
τη βιογραφία του ατόμου.
– Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την επαναξιολόγηση της
ζωής του ατόμου.
– Αυτό με τη σειρά του προκαλεί απώλεια του εαυτού
και αλλαγή ταυτότητας.
• Π.χ. «Αισθάνεσαι εξαρτημένη και ανασφαλής ως μητέρα και
ως γυναίκα», παραθέτει μια γυναίκα 25 ετών που
παρουσίασε σκλήρυνση κατά πλάκας.
33
3
• Ωστόσο, η «βιογραφική αποδιοργάνωση»
μπορεί να έχει και θετικές συνέπειες:
– Ο ασθενής επανεξετάζει την κατεύθυνση της ζωής
του.
– Ο ασθενής γίνεται πιο ενσυνείδητος άνθρωπος.
– Ο ασθενής δράττεται ευκαιριών που δεν είχε
ποτέ φανταστεί στο παρελθόν.
34
3
• Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ εαυτού, ταυτότητας
και κοινωνίας:
– Ο τρόπος που παρουσιάζουμε τον εαυτό μας στον
έξω κόσμο επιδρά στον «ιδιωτικό μας εαυτό».
– Αυτό επηρεάζεται με τη σειρά του από το κοινωνικό
και το πολιτικό πλαίσιο.
– Η συγκεκριμένη διαδικασία απειλείται στην εμφάνιση
μιας ασθένειας.
35
3
• Ο Williams (1993), ονομάζει τη συγκεκριμένη
διαδικασία ως «αναζήτηση της αρετής»:
– Η προσπάθεια να μείνει κανείς ενάρετος
απέναντι στην κακοτυχία.
– Ο ασθενής χρησιμοποιεί στρατηγικές ή «ηθικές
υποκρούσεις» για να διατηρήσει την εικόνα του
εαυτού του.
36
3
• Π.χ. Τα ζητήματα που απασχολούν μια γυναίκα 62
ετών που υποφέρει από ρευματοειδή αρθρίτιδα είναι:
– Να διατηρήσει την ανεξαρτησία της.
– Να διατηρεί το σπίτι της καθαρό.
– Να μη χρωστάει ποτέ χρήματα.
• Αυτά μας λένε πολλά για την αντίληψη που έχει η
συγκεκριμένη γυναίκα για το κοινωνικο‐πολιτισμικό
πλαίσιο και για την ίδια την ασθένεια.
37
3
• Οι περισσότεροι άνθρωποι που διαγνώστηκαν με
κάποια ασθένεια, διαχωρίζουν την ασθένεια από τον
ακόμα «υγιή» εαυτό.
– «Στην πραγματικότητα είμαι πολύ υγιής. Απλά έχω αυτό
το πρόβλημα», δηλώνουν αρκετοί ασθενείς.
– Χρησιμοποιούν έναν ορισμό της υγείας, που δε βασίζεται
στη φυσική τους κατάσταση αλλά στην ικανότητα
διατήρησης της αξιοπρέπειας και της παραγωγικότητας
μέσα στην κοινωνία.
• Επομένως, υγεία δε σημαίνει μόνο απουσία ασθένειας.
38
3
Το στίγμα 1/3
• Ο Goffman μελέτησε τη σχέση μεταξύ του στίγματος και της διαχείρισης
του εαυτού.
– Όρισε το στίγμα ως:
• Ένα είδος σχέσης ανάμεσα στο γνώρισμα και το στερεότυπο.
• Τη διαδικασία λόγω της οποίας η αντίδραση των άλλων «φθείρει» την κανονική
ταυτότητα.
• Την ανακολουθία ανάμεσα στη δυνητική και την καθαυτό κοινωνική ταυτότητα.
• Δυνητική κοινωνική ταυτότητα = στερεότυπες κατηγοριοποιήσεις της
καθημερινής ζωής.
• Καθαυτό κοινωνική ταυτότητα = τα γνωρίσματα που όντως διαθέτει το
άτομο.
39
3
• Υπάρχουν ασθένειες και λειτουργικές
αναπηρίες, είναι περισσότερο ή λιγότερο
εμφανώς στιγματισμένες.
– Π.χ. Ο καρκίνος του ορθού έχει στιγματιστεί λόγω
των συνεκδοχών της πάθησης.
40
4
• Παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα στιγματισμού:
– 1. Η ορατότητα: Ο βαθμός έκτασης των συμπτωμάτων που επιτρέπει
την αναγνώριση μιας πάθησης από τους άλλους.
(Π.χ. Η ψωρίαση).
– 2. Ο βαθμός στον οποίο οι άλλοι γνωρίζουν για την ασθένεια.
(Π.χ. Μπορεί να μην είναι γνωστό στον εργασιακό χώρο κάποιου ότι πάσχει από
επιληψία).
– 3. Ο βαθμός παρεμπόδισης της ροής της αλληλεπίδρασης.
(Π.χ. Η επικοινωνία μπορεί να παρεμποδιστεί από έναν σοβαρό τραυλισμό).
– 4. Η αντίληψη των άλλων για την ικανότητα του ατόμου να
συμμετέχει πλήρως.
41
4
Κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις 1/1
• Οι χρόνιες ασθένειες δημιουργούν πρόσθετη ένταση μέσα
στην οικογένεια.
• Η οικογένεια:
– Αφενός μπορεί να συμπαραστέκεται πρακτικά και
συναισθηματικά στον ασθενή.
– Αφετέρου μπορεί να δημιουργεί πρακτική και συναισθηματική
ένταση στον ασθενή.
• Εν κατακλείδι, η εμφάνιση μιας χρόνιας ασθένειας
επιδεινώνει τυχούσες ασάφειες και εντάσεις στη σχέση
των μελών μιας οικογένειας.
42
4
Στρατηγικές αντιμετώπισης (εξισορρόπηση,
αντιμετώπιση, στρατηγική, ύφος) 1/1
• Εξισορρόπηση (Weiner, 1975): Οι ασθενείς θα έφθαναν σε
ακραίες καταστάσεις ώστε να θεωρηθούν «φυσιολογικοί»
και να κρύψουν τα συμπτώματά τους.
• Αντιμετώπιση (Bury, 1991): Οι ασθενείς μαθαίνουν πώς να
υπομένουν την ασθένεια μέσα από γνωστικές διαδικασίες.
• Στρατηγική (Bury, 1991): Οι πράξεις των ασθενών μπροστά
στην πάθησή τους.
• Ύφος (Bury, 1991): Τρόποι αντίδρασης και θεραπευτική
πειθαρχία που επιδεικνύουν οι ασθενείς απέναντι στην
πάθησή τους.
43
4
Χρόνια ασθένεια – εργασία και πόροι 1/1
• Τρεις τύποι εργασίας χαρακτηρίζουν τη χρόνια
ασθένεια κατά τους Corbin & Strauss (1985):
– Α) Εργασία της ασθένειας: Τήρηση της θεραπευτικής
πειθαρχίας, πρόληψη και διαχείριση κρίσης,
διαχείριση συμπτωμάτων, διαδικασία διάγνωσης.
– Β) Εργασία της καθημερινής ζωής: Π.χ. Νοικοκυριό
και επαγγελματική απασχόληση.
– Γ) Βιογραφική εργασία: Επαναδόμηση της
βιογραφίας του ασθενούς.
44
4
Ομάδες αυτοβοήθειας 1/1
• Παρέχουν ατομική αλλά και συλλογική
υποστήριξη στους πάσχοντες.
• Μπορούν να υποκαταστήσουν μέχρι και το
γιατρό (Herzlich & Pierret, 1987).
• Συμβάλλουν στην ανάπτυξη θετικής
αυτοεικόνας.
• Ενθαρρύνουν την ανεξαρτησία και την αίσθηση
αυτονομίας.
45
4
Ενότητα 13 : Η σχέση ασθενούς‐ιατρού
Κοινωνιολογία της Υγείας – Η σχέση ασθενούς ιατρού, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου
• Διερεύνηση της φύσης των συναντήσεων
μεταξύ ασθενούς και ιατρού.
• Περιγραφή της σχέσης ασθενούς ιατρού υπό
το πρίσμα της θεωρίας του Parsons, της
θεωρίας της σύγκρουσης και της ολιστικής
προσέγγισης.
5
5
• Η «ασυμμετρία» της σχέσης ασθενούς‐γιατρού
(Parsons).
• Συγκρουσιακή η σχέση γιατρού‐ασθενούς.
• Παροχή συναισθηματικής φροντίδας.
• Η «ολιστική» προσέγγιση στις αλληλεπιδράσεις
γιατρών‐ασθενών.
6
6
• Τα θέματα που προκύπτουν από τις συναντήσεις
μεταξύ επαγγελματιών υγείας και ασθενών είναι:
– 1. Οι σχέσεις επαγγελματιών‐ασθενών αναπαριστούν και
ενισχύουν τις κοινωνικές σχέσεις και ανισότητες (φύλο,
φυλή, κοινωνική τάξη).
– 2. Οι σχέσεις αυτές συνιστούν διαστάσεις του κοινωνικού
ελέγχου.
7
7
– 3. Συχνά οι επαγγελματίες υγείας δε λαμβάνουν
σοβαρά υπόψη την άποψη του ασθενούς.
– 4. Η ποιότητα της αλληλεπίδρασης επηρεάζει την
τελική έκβαση της φροντίδας υγείας (βαθμός
ίασης ή ικανοποίησης).
8
8
• Οι κοινωνιολογικές περιγραφές των
αλληλεπιδράσεων μεταξύ επαγγελματιών και
ασθενών συνοψίζονται σε δύο κατηγορίες:
– Μακρο‐προσεγγίσεις:
• (Δομολειτουργικός, Δομοσυγκρουσιακή προσέγγιση).
– Μικρο‐προσεγγίσεις:
• (Αλληλόδραση, Εθνομεθοδολογία).
9
9
• Η φύση της σχέσης μεταξύ «κοινού» και
ειδικών έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες.
– Παλαιότερα χαρακτηριζόταν ως συνάντηση
μεταξύ του ενημερωμένου ειδικού και του
αδαούς «κοινού» ανθρώπου.
– Σήμερα, περιγράφεται ως «συνάντηση μεταξύ
ειδικών».
10
1
• Παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτές τις αλλαγές:
– Α) Η μεταβολή της επιδημιολογίας (αύξηση των ανίατων
χρόνιων ασθενειών).
– Β) Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να αναλάβουν την ευθύνη
της υγείας τους και είναι περισσότερο ενημερωμένοι για
τους παράγοντες που επηρεάζουν την κατάστασή της.
– Γ) Οι χρήστες υπηρεσιών υγείας ενθαρρύνονται να
εφαρμόζουν τις επιλογές τους και να δρουν ως
απαιτητικοί καταναλωτές.
11
1
Η «ασυμμετρία» της σχέσης
ασθενούς‐γιατρού (Parsons) 1/13
• Ο Parsons χρησιμοποίησε τη σχέση γιατρού‐
ασθενούς για να περιγράψει τη δική του
έννοια για το κοινωνικό σύστημα.
– Η κοινωνία προκειμένου να λειτουργεί ομαλά
αποτελείται από κοινωνικούς πρωταγωνιστές με
διάφορους κοινωνικούς ρόλους.
• Π.χ. Μαμάδες, δάσκαλοι, γιατροί, ασθενείς.
12
1
• Ο ρόλος του γιατρού και του ασθενούς
συνεπάγεται και υποχρεώσεις:
– Ο γιατρός θεραπεύει τον ασθενή.
– Ο ασθενής μπαίνει στο ρόλο του αρρώστου και
προσπαθεί να αναρρώσει.
• Σχέση αμοιβαία συμπληρωματική ( ο ένας χρειάζεται
τον άλλο).
13
1
• Ασθενείς και γιατροί εκτός από προνόμια
έχουν και υποχρεώσεις.
– Όταν κάποιοι ασθενούν βρίσκονται σε μια
κοινωνικά παρεκκλίνουσα υπόσταση.
– Πρέπει να επιθυμούν να αναρρώσουν.
14
1
– Οι γιατροί υποχρεώνονται να τους βοηθήσουν να
επανακτήσουν την υγεία τους.
– Πρέπει να αφιερώσουν γνώσεις και επιδεξιότητα.
– Πρέπει να επιδεικνύουν αλτρουισμό και να
αποποιούνται το προσωπικό τους συμφέρον.
– Πρέπει να είναι αντικειμενικοί και συναισθηματικά
αποστασιοποιημένοι.
– Πρέπει να τηρούν έναν επαγγελματικό ηθικό κώδικα.
15
1
• Τηρώντας τις υποχρεώσεις αυτές, θα κερδίσουν
τρία δικαιώματα από την κοινωνία:
– Το δικαίωμα να εξετάζουν τους ασθενείς σωματικά
και ψυχολογικά.
– Το δικαίωμα της αυτονομίας στην άσκηση του
επαγγέλματος.
– Το δικαίωμα κατοχής μιας θέσης ισχύος απέναντι
στον ασθενή.
16
1
• Η σχέση μεταξύ γιατρών‐ασθενών αν και
συμπληρωματική, δεν είναι ισότιμη.
– Οι επαγγελματίες λαμβάνουν ως δώρο δύναμη,
υψηλή κοινωνική θέση και γόητρο.
– Όχι όμως και οι ασθενείς.
17
1
• Θετικές συνέπειες (σύμφωνα με τη λειτουργική
προσέγγιση):
– Όσοι έχουν τη συγκροτημένη γνώση και την τεχνική
ικανότητα θα ανταμείβονται.
– Για αυτό θα θέλουν να ασκήσουν τις επαγγελματικές
τους δεξιότητες.
– Εξασφαλίζει τη διατήρηση μιας υγιούς κοινωνίας.
– Οι ασθενείς θα εμπιστεύονται τους εκπαιδευμένους
επαγγελματίες υγείας.
18
1
• Η «ασυμμετρία» της σχέσης δε συνιστά
πρόβλημα.
– Τα δικαιώματα και τα καθήκοντα του γιατρού
υποστηρίζονται από τρεις κοινωνικές νόρμες ή
αξίες:
• Αντικειμενικότητα.
• Συλλογικός προσανατολισμός.
• Συναισθηματική ουδετερότητα.
19
1
• Αυτό σημαίνει ότι:
– Όλοι πρέπει να αντιμετωπίζονται ισότιμα.
– Τα συλλογικά συμφέροντα των ασθενών είναι
σημαντικότερα από τα προσωπικά συμφέροντα
των επαγγελματιών.
– Οι κλινικές αποφάσεις δεν επηρεάζονται από τις
ηθικές εκτιμήσεις.
20
2
• Ο καθένας (ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου,
φυλής, κοινωνικής τάξης) νομιμοποιείται:
– Να μπει στο ρόλο του αρρώστου.
– Να του παρασχεθεί βοήθεια, υποστήριξη και
θεραπεία.
21
2
• Η άποψη ότι η «ασύμμετρη» σχέση γιατρού‐
ασθενούς έχει πάντα θετικά αποτελέσματα,
έχει αμφισβητηθεί.
– Π.χ. Οι ασθενείς μπορεί να γνωρίζουν
περισσότερα για την πάθησή τους από τους
γιατρούς.
– Είναι εκνευριστικό όταν ο γιατρός δε θέλει να
λάβει υπόψη του την άποψη του ασθενούς.
22
2
• Η «λειτουργική» αυτή σχέση βασίζεται σε
υποκειμενικές παραδοχές, οι οποίες
αμφισβητούνται.
– Α) Ο ηθικές εκτιμήσεις παρεισφρέουν στις
συναντήσεις γιατρών‐ασθενών.
• Βρέθηκε ότι οι διαγνώσεις ποικίλουν ανάλογα με τη φυλή,
το φύλο και την κοινωνική τάξη.
• Π.χ. Οι μαύροι ασθενείς ήταν περισσότερο πιθανό να
υποβληθούν σε ηλεκτροσόκ.
23
2
– Β) Οι ηθικές εκτιμήσεις μπορεί να αποδίδουν
στον ασθενή την υπαιτιότητα για την ασθένειά
του.
• Ενοχές.
– Γ) Ηθικές εκτιμήσεις μπορεί να γίνουν για την
καταλληλότητα της θεραπείας.
• Π.χ. Ορισμένοι ιατρικοί σύμβουλοι δεν έκαναν
εξετάσεις σε εν ενεργεία καπνιστές.
24
2
Συγκρουσιακή η σχέση γιατρού‐
ασθενούς 1/4
• Σύμφωνα με τους Blood και Horodin (1975), η
σχέση γιατρού‐ασθενούς είναι συγκρουσιακή και
όχι συναινετική.
– Οι γιατροί έχουν δύο βασικές παραδοχές για τον
τρόπο συμπεριφοράς των ασθενών.
• Α) Οι ασθενείς πρέπει να χρησιμοποιήσουν την κρίση τους
για να αποφασίσουν πότε χρειάζονται ιατρικές συμβουλές.
• Β) Όταν αναζητήσουν τις συμβουλές θα πρέπει να δεχτούν
την ερμηνεία του γιατρού.
25
2
• Έτσι, ο ασθενής αντιμετωπίζει έναν «διπλό
δεσμό».
– Δυσκολεύεται συχνά να αποφασίσει πότε πρέπει
να ζητήσει ιατρική συμβουλή.
– Κυρίως στην περίπτωση που φροντίζει ένα
εξαρτώμενο από εκείνον άτομο.
26
2
• Αυτή η σύγκρουση οφείλεται κυρίως στην
έλλειψη προσοχής που δίνουν οι
επαγγελματίες στις απόψεις των «κοινών»
πολιτών.
– Οι ασθενείς σπάνια καταφεύγουν σε ανοιχτή
σύγκρουση.
– Δεν αποδέχονται απαραίτητα τις απόψεις των
γιατρών.
27
2
• Οι διαμαρτυρίες για τους γιατρούς που
εργάζονται στην πρωτοβάθμια φροντίδα
υγείας αφορούν:
– Τους τρόπους των γιατρών.
– Τις δυσκολίες να πεισθούν για τη σοβαρότητα της
κατάστασης του ασθενούς που καλούνται να
εξετάσουν.
28
2
Παροχή συναισθηματικής φροντίδας 1/2
• Οι δεξιότητες που συνδέονται με τη
συναισθηματική φροντίδα συχνά αγνοούνται
και απαξιώνονται.
– Η συναισθηματική φροντίδα παρέχεται κυρίως
από εκείνους που βρίσκονται «χαμηλά» στην
ιατρική ιεραρχία.
– Θεωρείται γυναικεία δουλειά και πράγματι
διεκπεραιώνεται από γυναίκες.
29
2
Παροχή συναισθηματικής φροντίδας 2/2
• Χαρακτηριστικά εκείνου που παρέχει συναισθηματική
φροντίδα:
– Να καταλαβαίνει και να ερμηνεύει τις ανάγκες των άλλων.
– Να ανταποκρίνεται προσωπικά σε αυτές τις ανάγκες.
– Να χειρίζεται τη λεπτή ισορροπία κάθε ατόμου και του
ατόμου μέσα στην ομάδα.
– Να δίνει ένα ρυθμό στη δουλειά του.
– Να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των άλλων.
30
3
Η «ολιστική» προσέγγιση στις
αλληλεπιδράσεις γιατρών‐ασθενών 1/10
• Οι ασθενείς δεν είναι απλώς παθητικοί
αποδέκτες της φροντίδας υγείας.
– Είναι ενεργά αναμεμειγμένοι στη διαδικασία,
παρόλο που συχνά, η επιρροή τους παραμένει
καλυμμένη.
31
3
• Οι σχέσεις μεταξύ γιατρών‐ασθενών
χαρακτηρίζονται σήμερα περισσότερο:
– Από πειθαρχική ισχύ.
– Όχι από κυριαρχική ισχύ.
• (Σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους που επηρεάζονται
από το Foucault).
32
3
• Οι σημερινοί επαγγελματίες:
– Δεν ασκούν ανοιχτό ιδεολογικό έλεγχο στους ασθενείς.
– Δεν είναι καταπιεστικοί στην προσέγγισή τους.
– Ενθαρρύνουν τους ασθενείς να εκφράσουν τις απόψεις
τους.
– Ενθαρρύνουν τους ασθενείς να αναλάβουν ευθύνες για
την υγεία τους.
– Ενθαρρύνουν τους ασθενείς να αποφασίσουν για την
κατεύθυνση της θεραπευτικής αγωγής.
33
3
• Αφορμή να δοθεί σημασία στην άποψη του
ασθενούς (δεκαετία του 1950):
– Α) Η ανακάλυψη των ψυχικών και
ψυχοσωματικών ασθενειών.
• Ανέδειξαν τη σημασία των ανθρώπινων
συναισθημάτων στον ιατρικό λόγο.
34
3
– Β) Η επικέντρωση της επιδημιολογίας στα
κοινωνικά αίτια της θνησιμότητας και της
νοσηρότητας.
• Αναγνωρίζεται η συνάφεια των κοινωνικών συνθηκών
με την υγεία και την ασθένεια.
• Τα συναισθήματα και οι συνθήκες ζωής αποτελούν
μέρος της ασθένειας, της διάγνωσης και της
πρόγνωσης.
35
3
• Η γνώση των κοινωνικών (ιδιωτικών) πλευρών
των ασθενών από τους επαγγελματίες υγείας
έχει ως συνέπεια:
– Τροποποίηση της συνηθισμένης φροντίδας
υγείας.
– Ανάπτυξη ικανοποιητικής σχέσης επαγγελματιών‐
ασθενών.
36
3
• Κοινωνικές (ιδιωτικές) πλευρές των ασθενών:
– Με ποιον ζουν.
– Καθημερινές συνήθειες.
– Σχέσεις με οικογένεια και φίλους.
– Φόβοι και ανησυχίες.
37
3
• Οι επαγγελματίες υγείας μπορούν νόμιμα να
«καταπατήσουν» όλο και περισσότερους
τομείς της ζωής των ανθρώπων.
• Η αύξηση της επιτήρησης της κοινωνικής ζωής
και των αισθημάτων των ανθρώπων αυξάνει
και τις ευκαιρίες για αντίσταση.
38
3
• Οι ασθενείς:
– Επιλέγουν ποιες πληροφορίες θα αποκαλύψουν και
ποιες όχι.
– Διαλέγουν είτε να ακολουθήσουν τις συμβουλές είτε
όχι.
– Μπορούν να παρουσιάζουν ελλιπείς πληροφορίες.
– Μπορούν να παρουσιάζουν ό,τι «θέλει να ακούσει» ο
επαγγελματίας.
39
3
• Επομένως, η ισχύς παράγει αντίσταση.
– Η αντίσταση είναι η ίδια μέρος μιας σχέσης
πειθαρχίας.
40
4

Κοινωνιολογία Της Υγείας Μαίρη Γκούβα ΤΕΙ Ηπείρου

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Κοινωνιολογία Της Υγείας Μαίρη Γκούβα ΤΕΙ Ηπείρου

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ελληνική

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας ‐ Βασικές Κοινωνιολογικές έννοιες, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Ενότητα 2: Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας ‐ Μέρος Α΄

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Α’, ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Ενότητα 3: Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ <Η εξέλιξη της Κοινωνιολογίας – Μέρος Β’, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου

Κοινωνιολογία της Υγείας‐ Θεωρητικές προσ. στην Κοινων., ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ‐ Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου