ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Χωριανόπουλος Ιωάννης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Απαρχές της Γεωγραφίας

• Η γεωγραφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη φυσική
διάρθρωση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Κατέχει,
λοιπόν, αμφιλεγόμενη θέση στην παραδοσιακή οργάνωση
της γνώσης. Δεν είναι ‘καθαρά’ φυσική ή κοινωνική.

Περιβαλλοντικός Ντετερμινισμός
• «Ο χώρος είναι η βασική μεταβλητή που επηρεάζει την
ατομική συμπεριφορά αλλά και την όλη οργάνωση και
λειτουργία της κοινωνίας».

• Απόψεις που αποτέλεσαν υπόβαθρο της αποικιοκρατίας:

Δικαιολόγησαν ‘εκπολιτιστικού’ τύπου επεμβάσεις,
συγκαλύπτοντας τις εκμεταλλευτικές σχέσεις κέντρου-
περιφέρειας.
 Friedrich Ratzel (1844-1904)
• «οι πολιτισμικές και φυσικές μορφές και
φαινόμενα μπορούν να μελετηθούν
συστηματικά».
• Γεωπολιτική θεωρία περί ‘ζωτικού χώρου’
(χρησιμοποιήθηκε από τους ναζιστές).
Βιογεωγραφία
Κράτος: διαρκώς
αναπτυσσόμενος
‘οργανισμός’ με
εξελισσόμενα
σύνορα.

Κεντρικό ερώτημα: Η προσαρμογή του πληθυσμού στο

περιβάλλον του
• Μεσοπόλεμος: Κοινωνιολογική Σχολή του Σικάγο
Βασικός μηχανισμός για να κατανοηθεί η ομοιομορφία της
κατανομής του οικιστικού χώρου στις οικονομίες της
αγοράς είναι ο ανταγωνισμός (για την κατάληψη χώρου).

Άλλες έννοιες:
o Κοινωνικός διαχωρισμός: διαρθρώνει τον πολεοδομικό
ιστό (έντονος στις Αμερικανικές πόλεις με φυλετικές
μειονότητες).

o Κυριαρχία ομάδων στο χώρο: η δυνατότητα επιλογής

χώρου κατοικίας και επομένως προδιαγραφής του
τρόπου αστικής ανάπτυξης και επέκτασης.

o Εισβολή και διαδοχή.

 Κριτική
• Αντί να προχωρήσουν την ανάλυση των διαδικασιών
‘προσαρμογής’ των πληθυσμών στις πόλεις, επέμεναν να
τονίζουν τη μορφολογία των πόλεων.

Όμως, τέτοιου τύπου ερωτήματα δεν είχαν

αντιμετωπιστεί στο παρελθόν.

• Επηρέασαν καθοριστικά την Κοινωνική Γεωγραφία και

Αστική Κοινωνιολογία

Θετικισμός - Ποσοτική Γεωγραφία

Η ποσοτική γεωγραφία νομιμοποιεί ως επιστήμη μόνο
αυτή που διατυπώνει νόμους: πχ. σχολή του Σικάγο.
Το επιστημονικό κύρος εξαρτάται από:
 Εμπειρικές πραγματικότητες και προτάσεις.
 Συνολικά αποδεκτή επιστημονική μέθοδο.
 Κατασκευή θεωριών που μπορούν να αποδειχθούν
εμπειρικά.
 Σταδιακή συνένωσή τους σε νόμους καθολικής ισχύος.

• Επαγωγικός συλλογισμός:
Συγκεκριμένο εμπειρική γενίκευση καθολικό
(universal)
 Τέλη δεκαετίας 1960: Κριτική στην ‘ποσοτική’ ή ‘χωρική’
γεωγραφία
Κριτική στο επιστημολογικό επίπεδο (Θεωρία της Επιστήμης)

• ‘Φετιχισμός του χώρου’: Η ‘χωρική’ γεωγραφία επιμένει να εξηγεί τις

χωρικές κατανομές με χωρικές κατανομές.

 «Υπάρχουν και ποιοτικοί παράγοντες που δεν είναι μετρήσιμοι. Τα

φαινόμενα του χώρου είναι σύνθετα και τα υποκείμενα πολυδιάστατα».
 Η ‘κριτική’ γεωγραφία υποστηρίζει τη λογική αδυναμία να ορισθούν
‘χωρικές’ παράμετροι ανεξάρτητες από το κοινωνικό, οικονομικό και
πολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούν.

Κριτική στη μέθοδο

• «ο στατιστικός συσχετισμός δεν συνεπάγεται αιτιακή σχέση»

Συσχετισμός : μαύρου  αναλφάβητου πληθυσμού

Σήμερα
• Η φυσική γεωγραφία είναι πλησιέστερη προς τις φυσικές
επιστήμες, αφού αναλύει και ερμηνεύει τα φυσικά
φαινόμενα και το μη ανθρωπογενές περιβάλλον: το κλίμα,
τη βλάστηση, το έδαφος, τα νερά το υπέδαφος…

• Η ανθρωπογεωγραφία: αναλύει την παραγωγή και τις

επιπτώσεις των ανθρωπίνων δημιουργημάτων και
ερμηνεύει

o την οργάνωση των δραστηριοτήτων στο χώρο σε διάφορες

κλίμακες (από τη γειτονία μέχρι το διεθνή χώρο),
o σε διαφορετικές χρονικές περιόδους,
o σε διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης (από το κοινωνικο-
πολιτικό ως οικονομικό), και
o με διαφορετικές εμφάσεις (από την εσωτερική διάρθρωση
των πόλεων ως την αστικοποίηση στο παγκόσμιο επίπεδο).
 Κοινωνικές τάξεις και κατανομή του
οικιστικού χώρου
• Η πόλη αποτελεί προϊόν της κοινωνίας, τη
γεωγραφική έκφραση μιας οικονομίας, ενός
πολιτισμού, μιας πολιτικής πραγματικότητας. Η
ερμηνεία της συγκρότησής της συναρτάται από
αυτό το κοινωνικό σύνολο.

Οι παραδοσιακές θεωρίες αστικής ανάπτυξης

εστιάζουν στη μορφολογία των πόλεων, και όχι στις
διαδικασίες (‘μηχανισμούς’) που την προκαλούν.

Αυτό που διαφοροποιεί την πόλη δεν είναι οι

εικόνες των κοινωνικών μεγεθών, αλλά οι
μηχανισμοί κατανομής του οικιστικού χώρου.

Οικιστικός χώρος και μηχανισμοί

κατανομής του
• Οικιστικός χώρος : κατοικία, υποδομή, χώρος των
εμπορευμάτων, των αγαθών συλλογικής
κατανάλωσης, των στοιχείων του φυσικού και του
δομημένου περιβάλλοντος, του πολεοδομικού ιστού
γενικότερα.

• Μηχανισμοί κατανομής : αγορά, κοινότητα,

γραφειοκρατικοί μηχανισμοί (…) που προκαλούν μια
πληθώρα διαφοροποιήσεων ανάμεσα στις οικιστικές
ομάδες, τις γεωγραφικές διαρθρώσεις, τα επίπεδα
πυκνοτήτων των συνοικιών…
Ο οικιστικός χώρος της ‘εργατικής τάξης’
• Τα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα συνήθως
επιλέγουν τον ‘χώρο’ εργασίας και κατοικίας τους, χωρίς
σημαντικούς υλικούς περιορισμούς.

• Αντίθετα, ο οικιστικός χώρος των χαμηλότερων

εισοδηματικών στρωμάτων :

 αποκρυσταλλώνεται μέσα από πλήθος περιορισμών,

 μεταβάλλεται σε συνάρτηση με τους σχηματισμούς ενός
ευρύτερου πλαισίου,
 χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες επινοήσεις και συμπεριφορές
γύρω από το ζήτημα της γης και της κατοικίας.

Η ‘εργατική τάξη’ αποτελεί το επίκεντρο για την

κατανόηση της κοινωνιολογίας της πόλης.

Τρόπος παράγωγης και μηχανισμοί

κατανομής του οικιστικού χώρου
Είναι πολύ διαδεδομένη η διττή διάκριση που
αντιπαραβάλλει:

 τους κοινοτικούς, άτυπους και συναινετικούς

μηχανισμούς κατανομής του οικιστικού χώρου στην
προκαπιταλιστική πόλη, με

 τους αγοραίους και ανταγωνιστικούς μηχανισμούς

κατανομής στην καπιταλιστική πόλη: ο χώρος
κατανέμεται ανάλογα με τη δυνατότητα πληρωμής
γαιοπροσόδου.

Όμως, η έννοια του ‘τρόπου παραγωγής’ αποτελεί μια

μεγάλη αφαίρεση.
 Ανάλυση του αστικού χώρου

• Οι διαφορές ανάμεσα στις προκαπιταλιστικές

και στις καπιταλιστικές πόλεις αντανακλούν ΚΑΙ
τις διαφορές στους τρόπους παραγωγής.

• Η ποικιλομορφία των καπιταλιστικών πόλεων,

όμως, υποδηλώνει τη διαφοροποίηση ανάμεσα
σε κοινωνικούς σχηματισμούς με κυρίαρχο τον
καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.

Η ‘αγορά’
• Η ‘αγορά’, ως ο βασικός μηχανισμός κατανομής της
γης και της κατοικίας στην καπιταλιστική πόλη,
συντίθεται από πλήθος παραγόντων που
προσδιορίζονται ανάλογα το βαθμό της οικονομικής
ανάπτυξης, τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής
συγκρότησης…

 Ανταγωνιστική αγορά, ελεγχόμενη αγορά…

 μονοπωλιακή αγορά…
 παρουσία ή απουσία ομάδων συμφερόντων…
 κανονισμοί που ρυθμίζουν τις σχέσεις τους
(κτηματολόγιο, νόμοι και περιορισμοί χρήσεων γης…)…
 μορφή και ο βαθμός συγκέντρωσης ή κατακερματισμού
της ιδιοκτησίας του οικιστικού χώρου.
 Ο οικιστικός χώρος κατά τη μετάβαση στον
καπιταλισμό
• Η αξία της ιδιοκτησίας ήταν ανεξάρτητη από τη χωροθέτηση,
αλλά η θέση στην πόλη υποδήλωνε διαβαθμίσεις κοινωνικού
γοήτρου.

• Οι κατοικίες των ελίτ καταλάμβαναν θύλακες στο κέντρο της

πόλης.

• Οι πληβείοι αποκλείονταν στην περιφέρεια, συχνά έξω από τα

τείχη.

• Οι τεχνίτες και οι συντεχνίες, συναγωνίζονταν για την κατάληψη

γης κατά μήκος των αξόνων διέλευσης του εμπορίου.

Φορέας κατανομής του οικιστικού χώρου δεν ήταν η

αγορά, αλλά το κοινωνικό σύνολο, με τα κρατούντα
έθιμα και πεποιθήσεις.

Πέρασμα στον καπιταλισμό. Μετασχηματισμός

του γεωγραφικού μοντέλου
Η γη εμπορευματοποιήθηκε σταδιακά για να
μετατραπεί από

Α) αξία χρήσης (κοινοτικός τρόπος κατανομής του

οικιστικού χώρου), σε

Β) ανταλλακτική αξία (εκχρηματισμός της

οικονομίας: Γη = αγαθό, εμπόρευμα).

«οι άνθρωποι πια δεν κατοικούσαν

αλλά κατείχαν»
 Συγκρότηση της πόλης στο ‘κέντρο’
Αστικοποίηση κ΄ Εκβιομηχάνιση
Τέλη 17ου αιώνα : αλλαγές στη δομή της Αγγλικής
οικονομίας που παραπέμπουν σε διαδικασίες
εκβιομηχάνισης.

Τέλη 18ου αιώνα (1770-80) : σταθερές δομές βιομηχανικής

παραγωγής.

• Τέλη 18ου : Γαλλία, Βέλγιο.

• Μέσα 19ου : Γερμανία, Αυστρο-Ουγγαρία (Τσεχία).
• Τέλη 19ου : (1870-80) Ρωσία, Σουηδία Ισπανία, Ιταλία…

Αστικοποίηση κ΄ Εκβιομηχάνιση
Οι χώρες πλησιέστερα της Αγγλίας επηρεάστηκαν νωρίτερα από το
νέο τρόπο παραγωγής.

Οι αλλαγές αντανακλώνται σε :
τάσεις πληθυσμιακής αύξησης·
αλλαγές στη χωρική κατανομή του πληθυσμού·
αύξηση του αριθμού των κατοίκων των πόλεων.

Αστικός πληθυσμός

Αγγλία Λονδίνο Δ. Ευρώπη

1800: 28% 1 εκ. Κάτοικοι 19 εκ. κάτοικοι
1900: 68% 7 εκ. κάτοικοι 127 εκ. κάτοικοι
 Σημασία γεωργικής παραγωγής
Οι αλλαγές στη γεωργική παραγωγή επέτρεψαν σε
έναν συστηματικά αυξανόμενο πληθυσμό να
απασχοληθεί σε τομείς άλλους πέραν της
καλλιέργειας τροφίμων.

Η βιομηχανική επανάσταση στηρίχτηκε στην

αγροτική επανάσταση

Aγροτική επανάσταση
17ος αιώνας
Νέες μέθοδοι καλλιέργειας /
βελτίωση απόδοσης.
Ιδιωτικοποίηση γαιών
(enclosure).
Νέα γεωργικά μηχανήματα.
Εναλλαγή καλλιεργειών. Επέτρεψε τις εισροές
Επιλεκτική αναπαραγωγή πληθυσμού στις πόλεις
στην κτηνοτροφία. και την εκβιομηχάνιση.

18ος αιώνας
Βιομηχανικά κλωστήρια:
(Η κλωστοϋφαντουργία
απασχολούσε το 75% των
βιομηχανικών εργατών).
 Ρόλος πόλεων στη διαδικασία
εκβιομηχάνισης
α) Αυξημένη ζήτηση αγροτικών προϊόντων
 κίνητρα για έρευνα κ΄ νέες
τεχνολογικές εφαρμογές αύξησης
της παραγωγικότητας.
Spinning Mule: 1769

β) Δημιουργία υποδομών και δικτύων μεταφορών (δρόμοι,

σιδηροδρομικό δίκτυο, κανάλια) που συνδέουν πόλεις.
 Η πρώτη σιδηροδρομική γραμμή δημιουργήθηκε το 1825.
 4000 Km καναλιών για μεταφορές εμπορευμάτων.

Ποιες πόλεις;
• Οι μεγαλύτερες πόλεις της Αγγλίας το 18ο αιώνα
(Norwich, Lancaster, York, Chester…) είχαν ιδιαίτερα
χαμηλό (0,5%) ρυθμό ετήσιας πληθυσμιακής
αύξησης.

• Πόλεις με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης :

Liverpool, Manchester, Leeds, Birmingham…
Manchester, 1840

…σε άλλες χώρες

Χώρες με συγκριτικά υψηλό βαθμό αστικοποίησης (Σουηδία, Ιταλία, Ισπανία,
Πορτογαλία) άργησαν να εισέλθουν στη φάση της εκβιομηχάνισης.

Υψηλός βαθμός προβιομηχανικής αστικοποίησης δεν ήταν αναγκαίος

παράγοντας στήριξης της εκβιομηχάνισης.

Όσο λιγότερο αστικοποιημένη ήταν μια χώρα, τόσο γρηγορότερα

προχωρούσε η εκβιομηχάνιση.
 Χωροθέτηση πρώτων βιομηχανικών
μονάδων
- Πρώτο κλωστοϋφαντουργικό εργοστάσιο:
(1768 - Preston / κωμόπολη 5.000 κατοίκων).

- Παραγωγή πρώτης ατμομηχανής

(Birmingham – 10.000 κάτοικοι)
James Watt (1775)

Πρώτες βιομηχανικές μονάδες:

Λόγοι προτίμησης αγροτικών/ ημιαστικών περιοχών
I. Εξάρτηση από φυσικές πηγές ενέργειας (νερό – νερόμυλοι) για τις
βιομηχανίες της εποχής, κ΄ για την κλωστοϋφαντουργία.

II. Εξάρτηση από πρώτες ύλες και ειδικά το κάρβουνο (μεταλλουργία -

βιομηχανία σιδήρου και ατσαλιού).

III. Οικονομικά κίνητρα :

Χαμηλότεροι μισθοί σε αγροτικές περιοχές.
Χαμηλότερο κόστος γης.
Πιο ευέλικτα ρυθμιστικά πλαίσια

Το αστικό δίκτυο του δυτικού κόσμου, όπως το ξέρουμε, σήμερα

διαμορφώθηκε τον 19ο αιώνα.

Η αστικοποίηση είναι συνέπεια και όχι αιτία της εκβιομηχάνισης.

 Μορφολογία βιομηχανικής πόλης –
Ομόκεντρες Ζώνες
Engels (1844) «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην
Αγγλία» - Μάντσεστερ:
«[…] αμιγείς περιοχές κατοικίας εργατών, που απλώνονταν σαν
μεγάλη λωρίδα πάχους ενάμιση περίπου μιλίου. Πιο έξω, […] ζει
η μεσαία αστική τάξη σε περιοχές με κανονική ρυμοτομία, […]
και η υψηλή αστική τάξη σε πιο απομακρυσμένες επαύλεις με
κήπους […], από τις οποίες περνούν κάθε μισή ώρα ή κάθε
τέταρτο μεταφορικά μέσα που πηγαίνουν στην πόλη».

Booth (1903) «Life and labour of the people of

London».
1η (ενδότερη) Ζώνη – Υπερπληθυσμός και ακραία φτώχια.
2η Ζώνη – Μικρότερος συνωστισμός και φτώχια.
3η Ζώνη – Χαμηλά και μεσαία στρώματα με μικρή χρονο-
απόσταση από την εργασία.
4η Ζώνη – Εύπορα στρώματα.

Ενδεικτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά της

πρώτης βιομηχανικής πόλης

• Ένα νέο ζευγάρι τον 19ο αιώνα με τη μετακίνηση του από μια
αγροτική σε μια αστική περιοχή μείωνε το προσδόκιμο ζωής του
κατά μία δεκαετία.
• Τα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας ήταν διπλάσια στις πόλεις.
 Συνθήκες διαβίωσης & εργασίας
Το προσδόκιμο ζωής σχετίζεται άμεσα με την
πληθυσμιακή πυκνότητα.
• Εργασιακές συνθήκες: 13-15 ώρες εργασίας την ημέρα, σε
χώρους που λειτουργούσαν χωρίς κανόνες ασφάλειας.
• Παιδική εργασία
Η πρώτη σχετική ρύθμιση (1802) απαγόρευσε την εργασία σε
παιδιά < 9 ετών ενώ, για τις μεγαλύτερες ηλικίες, ρύθμιζε τις
ώρες δουλειάς (ως 12 την ημέρα).

Αντιδράσεις :
 Luddites (1811)  κίνημα κατά των μηχανών.
 Captain Swing (1830)  κίνημα καταστροφής γεωργικών
μηχανημάτων.
 Απαγόρευση σύστασης συνδικάτων (1834)
 Γενική απεργία (1842).
 Εργατικό κόμμα (1893).

Παράδειγμα ‘περιβαλλοντικού προσδιορισμού’:

Ιστορική εξέλιξη του σχεδιασμού

Α) Ζητήματα ‘δημόσιας υγιεινής’ που

προέκυψαν από την πληθυσμιακή «Το
υπερ-συγκέντρωση περιβάλλον
(βιομηχανική επανάσταση). καθορίζει
Β) Συνακόλουθη ιδέα των ‘χρήσεων ευθέως τον
γης’. άνθρωπο
Γ) Ουτοπιστές πολεοδόμοι του 19ου και τον
αιώνα κοινωνικό
(Robert Owen, Charles Fourier). σχηματισμό»
Α) Κίνδυνοι από την υπερ-μεγέθυνση των αστικών
συγκεντρώσεων
(λειτουργικότητα, δημόσια υγεία).
Β) Μεγάλη πόλη = πεδίο διαμάχης και ενδυνάμωσης της
εργατικής τάξης

Παρίσι (1852-1872):

Πληθυσμιακή έκρηξη 1832 650,000 1886 3 εκ.

Θεωρία «μιάσματος» (μολυσμένου αέρα)
Υψηλές πυκνότητες (100,000 άνθρωποι/km2)
1832 – Επιδημία χολέρας
(20, 000 θύματα σε πληθυσμό 650,000)

Georges Eugène Haussmann 1852-1872

Το πλάνο του Haussmann (περιφερειάρχης):
Έμφαση στη χρήση χαρτών.
Διάνοιξη 175 νέων λεωφόρων προκειμένου να
ελεγχθεί ο τρόπος που μεγάλωνε η πόλη, …αλλά και οι
διαδηλώσεις
 Απαλλοτριώσεις και κατεδαφίσεις (20,000
κατοικιών).
 Haussmann 1852-1872
 Δίκτυο ύδρευσης και
αποχέτευσης
 Χώροι πρασίνου.
 Έλεγχος πρόσοψης κτηρίων
 Δημιουργία δημοτικών
πολεοδομικών υπηρεσιών

Ο πρώτος Περιβαλλοντικός Νόμος (1909) στη

Βρετανία: (Town and Country Planning Act)

«Αντικειμενικός σκοπός του νομοσχεδίου είναι

να παράσχει στο εσωτερικό της χώρας τις
κατάλληλες συνθήκες, ώστε ο πληθυσμός να
βελτιώσει τη σωματική του υγεία, τα ήθη
του, το χαρακτήρα και τη γενική κοινωνική
του κατάσταση».
 Μεσοπόλεμος
Διεθνής Οικονομική Κρίση:

Ανέδειξε το ευπρόσβλητο στην ανεργία όσων διαμένουν σε

περιοχές με υψηλή εξειδίκευση στη βιομηχανία.

Ζήτημα κατανομής πληθυσμού κ΄ βιομηχανιών

Έννοια ‘χωρικότητας’ στην οικονομική και την κοινωνική της

διάσταση.

Κύριο Σχεδιαστικό / Πολεοδομικό Μέσο Παρέμβασης :

Ζωνοποίηση : Λεπτομερείς δεσμευτικοί έγχρωμοι χάρτες (κάθε

χρώμα αντιστοιχούσε σε χρήση γης), και αναλυτικά κείμενα
περιγραφής του μέλλοντος της πόλης / περιφέρειας.

Μεταπολεμικά
Α) Απειλή αγροτικής γης και παραγωγικότητας
(Έλεγχος Αστικής Ανάπτυξης και Εξάπλωσης).

Β) Απαρχαιωμένο οδικό δίκτυο / αύξηση χρήσης αυτοκινήτων

(Δυσλειτουργία αστικών μεταφορών και συγκοινωνιών).

Γ) Οξύ πρόβλημα στέγασης

(Ζήτημα παροχής στέγης …και πολιτικού συμβιβασμού).

Νέες Πόλεις (New Towns Act - 1946)

14 Νέες Πόλεις σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν (1947-50)
(Stevenage, Basildon, Milton Keynes, Peterlee κ.α.)
 Κύριος στόχος: Αποσυμφόρηση μητροπολιτικών κέντρων

 Εργαλεία:
 Πληθυσμιακός έλεγχος (25-80.000 κάτοικοι)
 Οικονομική κ΄ διοικητική αυτονομία
 Town and Country Planning Act (1947)
 1,25 εκ. εργατικές κατοικίες (έως το 1951)
 Ζώνες Πρασίνου (Green Belts)
Πάγωμα οποιασδήποτε δραστηριότητας γύρω από
πόλεις.

Το 13% της γης στη Βρετανία βρίσκεται κάτω από

αυτή τη νομοθετική κατάσταση.

Εξέλιξη του σχεδιασμού

Σταδιακό πέρασμα από το απόλυτο πλαίσιο
καθολικής ρύθμισης, σε ένα γενικότερο πλαίσιο
στόχων.
Γενικά σχέδια Ειδικότερα τοπικά
(structural plans – σχέδια (local plans –
χωροταξικά) που πολεοδομικά) που
σηματοδοτούν τις ενημερώνουν -ονται,
γενικές και
κατευθύνσεις. συγκεκριμενοποιούν.

Προσδιορίζοντας τη σχεδιαστική διαδικασία:

«…ο σχεδιασμός θα προλαμβάνει, θα αναλύει, θα έχει στόχους, θα αξιολογεί,

θα καινοτομεί, θα είναι εμφανής, θα ανταποκρίνεται σε ανάγκες, θα συνδέει, θα
είναι αποτελεσματικός, θα προσαρμόζεται»
(Centre of Environmental Studies, 1973).
 Ιδεότυποι αστικής ανάπτυξης
• Κανονική πόλη – 19ος αιώνας:
Ένα σύνολο από συνοικίες και διαμερίσματα.

• Αστικό συγκρότημα:
Η πόλη με τα προάστια.

• Μητροπολιτική Περιοχή:
Περιλαμβάνει τα προάστια
αλλά και μικρότερα αστικά
συγκροτήματα που εξαρτώνται
από μία κεντρική πόλη.

H συγκρότηση της πόλης στην περιφέρεια

Η θεωρία και η ανάλυση τείνουν να σχηματίζονται με βάση την

ιστορική εμπειρία και τα ιδιαίτερα προβλήματα του
βιομηχανικού ‘κέντρου’.

Δυσκολία κατανόησης πόλεων που

εκβιομηχανίστηκαν τον εικοστό αιώνα

Οι διαφορετικοί τρόποι κοινωνικής ενσωμάτωσης και οικιστικής

επέκτασης, καθώς και οι διάφορες μορφές άτυπης οικονομίας
θεωρούνται:

α) πολιτισμικές ιδιομορφίες, και

β) απομεινάρια προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγής.
 Σχετικές προσεγγίσεις

Νεοεξελικτικές Θεωρίες :
• Αρχικά υποστηρίχτηκε η αναπότρεπτη σύγκληση του
‘υπανάπτυκτου’ με τον ‘εξελιγμένο’ κόσμο, σε μια διαδικασία
γραμμικής εξέλιξης (Hirschman, 1958. Rostow,1960).

Νέο-μαρξιστικές :
• Δεν παρατηρείται διάχυση (diffusion) της ανάπτυξης. Το χάσμα
και η υπανάπτυξη αναπαράγεται από τη διεθνή οικονομία
(Αmin, 1976. Emmanuel 1972).

Ενδογενής ανάπτυξη :
• Έμφαση στην πολυπλοκότητα και στη συνθετότητα των τοπικών
κοινωνιών ως παράγοντες ανάπτυξης (Vázquez-Barquero, 1993.
Amin και Thrift, 1993).

Η δομή των πόλεων της περιφέρειας:

Αποικιοκρατικές πόλεις – οικονομικές δομές

(Πρώτη φάση)
• Παντελής έλλειψη
παραγωγικής βάσης.
• Μεταπρατικά κέντρα
ανταλλαγής.
• Υπερτροφικός
διοικητικός μηχανισμός
ελέγχου της αποικίας.
• Οι παραγωγικές
δραστηριότητες
(γεωργία, εξόρυξη)
χωροθετήθηκαν σε
αγροτικές περιοχές. …
 Εμπορικές ροές

πηγή : (Catapano, 2009)

Μετακινήσεις σκλάβων 16ος - 19ος αιώνας

πηγή : (Catapano, 2009)

 Ανεξαρτησία…
(Δεύτερη φάση –
τέλη 19ου αιώνα)

• Ανεξαρτησία και νέο-

αποικιακές σχέσεις
εξάρτησης.
• Ανάπτυξη υποδομής
χερσαίων και θαλάσσιων
μεταφορών.
• Χωρίς εκβιομηχάνιση…
πηγή : (South American Web Quest, 2010)

Τρίτη φάση – Μεσοπόλεμος

Προσπάθειες ενδογενούς εκβιομηχάνισης σε

καθεστώς προστατευτισμού.
Υποκατάσταση των εισαγωγών.

Α) Ανάπτυξη παραγωγικών δυνάμεων χωρίς

συμβατές κοινωνικές σχέσεις.
Β) Κρίση του 1930

αποτυχία μοντέλου
 Γεωγραφικός χώρος
Η βιομηχανία εγκαθίσταται στα αναπτυγμένα αστικά κέντρα λόγω:

προσπελασιμότητας,
διαθεσιμότητας εργατικού δυναμικού,
εγγύτητας της αγοράς.

Τα συγκοινωνιακά δίκτυα συγκλίνουν σε ένα κέντρο σε κάθε χώρα.

Οι μεταπρατικές πόλεις, δημιουργημένες από τους αποικιοκράτες

σε προσπελάσιμες θέσεις και λιμάνια, εκκινούν μια κεντρομόλα
διαδικασία αστικοποίησης που χαρακτηρίζεται από την αστική
πρωτοκαθεδρία (urban primacy)

Αστική πρωτοκαθεδρία (1950-1990)

% Αστικού % Αστικού
Πληθυσμού Πληθυσμού

Πόλη 1950 1990 Πόλη 1950 1990

Bogota� 647,429 4,851,000

Bogota 12,7 22,3

Buenos Aires 4,622,959 10,886,163 Buenos Aires 46,5 38,4

Caracas 683,659 2,989,601 Caracas 25,2 19,6

Lima 645,172 6,422,875a Lima 29,4 41,3

Mexico City 3,145,351 15,047,685 Mexico City 28,6 26

Santiago 1,509,169 4,676,174a

Santiago 42,2 42,0

Sao Paulo 2,333,346 15,183,612a Sao Paulo 18,0 13,8

πηγή : (Villa & Rodriguez, 2010)

 Αστικοποίηση - εκβιομηχάνιση

• 1930: Χιλή, Αργεντινή, Κούβα Ουρουγουάη

ήταν από τις πιο αστικοποιημένες χώρες

Αντίθετα από τη Δ. Ευρώπη:

Α) Δεν εμφανίστηκαν αγροτικά εργοστάσια
Β) Η πληθυσμιακή εισροή ξεπερνά τις
δυνατότητες της βιομηχανίας

Αστικοποίηση χωρίς εκβιομηχάνιση

Συμπεράσματα
Ο τυπικός τομέας της οικονομίας, ένα προστατευμένο,
εκσυγχρονιζόμενο, κυρίαρχο τμήμα της οικονομίας, αποτελείται
από μεγάλες επιχειρήσεις βιομηχανικού, τραπεζικού και
εμπορικού κεφαλαίου

Μετανάστες: από την ασταθή αγροτική οικονομία, που δεν

επεκτείνεται, στην ασταθή αστική οικονομία που προσφέρει
ποικιλία άτυπων εισοδημάτων και λειτουργεί συμπληρωματικά
στο τυπικό κύκλωμα.

Η κύρια πηγή απασχόλησης για το ταχύτατα αυξανόμενο εργατικό

δυναμικό βρίσκεται στην άτυπη οικονομία.

Η άτυπη οικονομία, αντί να ενσωματώνεται ή να καταστρέφεται με

την καπιταλιστική ανάπτυξη, διαρκώς αναπαράγεται στις
περιφέρειες.
 Συμπεράσματα
Κυρίαρχος τρόπος κατανομής του χώρου στις πόλεις του 20ου αιώνα
είναι η αγορά.
Κυριαρχούμενοι τρόποι κατανομής της γης:

α) Κρατική ή κοινωνική παροχή.

β) Εναλλακτικοί τρόποι : λαϊκή κατανομή του οικιστικού χώρου με
διεκδικήσεις, κινητοποιήσεις, καταλήψεις.

Sao Paulo

ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΕΥΡΩΠΗ

 Υψηλός αριθμός Βιομηχανική Παραγωγή (1960-90)
προβιομηχανικών
αστικών 12
συγκροτημάτων. 10
8 Ελλάδα
 Καθυστερημένη 6 Πορτογαλία
(μεταπολεμική) 4 Ισπανία

εκβιομηχάνιση.
2
0
1960-70 1970-80 1980-90

ΑΕΠ (1960-1990)

4 Ελλάδα
Πορτογαλία
2 Ισπανία
0
Πηγές: (CEC 1997, σελ.151;
1960-70 1970-80 1980-90
-2 World Bank 1984, σελ.221).
 Απασχόληση στον Αγροτικό Τομέα (1960-97)

60
50
40 Ελλάδα
30 Πορτογαλία
20 Ισπανία
10
0
1960 1980 1997

Απασχόληση στη Βιομηχανία (1960-97)

50
40
Ελλάδα
30
Πορτογαλία
20
Ισπανία
10
0
1960 1980 1997

Απασχόληση στις Υπηρεσίες (1960-97)

80

60
Ελλάδα
40 Πορτογαλία
Ισπανία
20

0
1960 1980 1997

Δυνατότητα των πόλεων να απορροφήσουν πληθυσμό

≠
Μεταναστευτικές ροές από τον αγροτικό χώρο στον αστικό χώρο

Κατανομή Βιομηχανικών μονάδων με βάση

τον αριθμό απασχολουμένων
1-9 10-99 100+
1970 1990 1970 1990 1970 1990
Ελλάδα 93.3 59 6.1 21 0.6 11
Πορτογαλία 78.6 36 17.5 27 2.7 17
Ισπανία 76.6 36 21 30 2.4 17

Εξωτερική μετανάστευση από τη Ν. Ευρώπη 1963-70

Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία

1963 100,072 53,970 83,728

1964 105,569 86,282 102,146
1965 117,167 116,974 74,539
1966 86,896 132,834 56,795
Η
1967 42,730 106,280 25,911 εκβιομηχάνιση
1968 50,866 104,149 66,699 ακολουθεί την
1969 91,552 153,536 100,840 αστικοποίηση
1970 92,681 173,267 97,657
 Χαρακτηριστικά Αστικοποίησης

 Μεταπολεμικό ρεύμα αστικοποίησης.

 Ο πληθυσμός των μεγάλων πόλεων υπερδιπλασιάστηκε.

 Ακόμα και τη δεκαετία του 1970, οι μεγαλύτερες πόλεις

στη Ν. Ευρώπη μεγάλωναν με ρυθμό 2% το χρόνο.
ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ Ν. ΕΥΡΩΠΗ (1951-91)

100
80
ΠΟΛΕΙΣ

60 Μείωση
40 Αύξηση
20
0
1951-61 1961-71 1971-81 1981-91

Χώρες: Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία, (Ν. Ιταλία, Ιρλανδία).

Πηγή: Cheshire, 1995

Χαρακτηριστικά Αστικοποίησης
 Αύξηση των περιφερειακών ανισοτήτων - Διπολική ανάπτυξη.

Ελλάδα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη : 70% αστ. πληθυσμού), και την

Πορτογαλία (Λισσαβόνα, Πόρτο : 72% αστ. πληθυσμού –32% της
γης)

 Έλλειψη πλαισίου σχεδιασμού.

 Ανεπάρκεια κατοικιών (1 εκ. στην Ισπανία το 1961,
½ εκ το 1980. ½ εκ. στην Πορτογαλία το 1980).
 Έλλειψη κρατικής παροχής στέγης (εργατικές κατοικίες).
 Ελλείψεις βασικών υποδομών.
 Παραβίαση ρυθμιστικών πλαισίων.
 Παράνομη δόμηση:
Μαδρίτη (1970) 3,7% του συνόλου.
Αθήνα (1980) 33,000. Λισσαβόνα (1980) 47,000
 Χαρακτηριστικά Αστικοποίησης
 Οι οικιστικές επιλογές των εύπορων στρωμάτων
συγκλίνουν προς το κέντρο της πόλης.
 Οι τιμές γης σχετίζονται ευθέως με την εισοδηματική
τάξη του πληθυσμού  αντιστροφή μοντέλου Burgess.

 Τα εργατικά στρώματα δεν ακολουθούν την

αποκέντρωση της βιομηχανίας τη δεκαετία του 1970.
 Άτυπη εργασία (1960) – Ισπανία 23%, Πορτογαλία 21%

Ιδιοκατοίκηση στη Ν. Ευρώπη

%
EΛΛΑΔΑ 80
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 60
ΙΣΠΑΝΙΑ 75
ΕΕ 60

Αθήνα 1971: Στεγαστικός διαχωρισμός

Πηγή:(Leontidou, 1991)
 Αθήνα: Αντικειμενικές αξίες νέων κατοικιών

Πηγή: (Υπ.
Οικονο-
μικών, 2010)

Ισπανία: δεκαετία 1970

Πηγή: (Wynn 1984)

Καταγραφή έλλειψης κατοικιών στη Βαρκελώνη.

Πηγή: (Wynn, 1984)

Πορτογαλία :
Δεκαετία 1970
 Η διαφορετική εικόνα της κοινωνικο-
οικονομικής αναδιάρθρωσης

Πηγή: (CEC, 1992)

Κοινωνικός Αποκλεισμός και Κράτος Πρόνοιας

Αξιακές Αρχές συγκρότησης του Κράτους Πρόνοιας

 Η οικονομία της αγοράς κατήργησε τα άτυπα θεσμικά πλαίσια εγγύησης της

κοινωνικής αναπαραγωγής.

o Κοινωνική αναπαραγωγή = εργασιακό συμβόλαιο

o Εργατική δύναμη = εμπόρευμα

Marshall (1950) – Εξέλιξη της ιδιότητας του πολίτη

 Αστικά δικαιώματα  18ος αιώνας

(δικαίωμα λόγου, θρησκείας)

 Πολιτικά δικαιώματα  19ος αιώνας

(συμμετοχή στην πολιτική εξουσία)

 Κοινωνικά δικαιώματα  20ος αιώνας

(Κοινωνική ιδιότητα του πολίτη)
Η Κοινωνική ιδιότητα του πολίτη (social citizenship) αναφέρεται
στην άσκηση κοινωνικών δικαιωμάτων όπως της εκπαίδευσης,
υγείας, εισοδήματος, που επιτρέπουν έναν αποδεκτό τρόπο ζωής
 Κράτος Πρόνοιας:
Κοινωνική αναπαραγωγή εκτός εργασιακού συμβολαίου

 Από-εμπορευματοποίηση της εργατικής δύναμης:

Εξασφάλιση διαβίωσης χωρίς εξάρτηση από την αγορά εργασίας

H Έννοια του Κοινωνικού Αποκλεισμού

Ο ‘κοινωνικός αποκλεισμός’ ως έννοια συνδέεται με αυτή της ‘φτώχιας’

και κυρίως με τις απόψεις που την αντιμετωπίζουν ως κάτι βαθύτερο από
το χαμηλό εισόδημα, κ΄ τη συνδέουν με τις πολλαπλές διαστάσεις της
στέρησης

Ορισμός φτώχιας

«έλλειψη εισοδήματος και παραγωγικών πηγών που

εξασφαλίζουν μακροπρόθεσμα τα προς το ζην· πείνα και
υποσιτισμό· κακή υγεία· περιορισμένη ή καθόλου
πρόσβαση στην εκπαίδευση και άλλες βασικές υπηρεσίες·
αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα λόγω ασθενειών·
έλλειψη στέγης και κακές συνθήκες διαβίωσης· επισφαλές
περιβάλλον, κοινωνικές διακρίσεις και αποκλεισμό.
Χαρακτηρίζεται επίσης από έλλειψη συμμετοχής στις
διαδικασίες λήψης αποφάσεων καθώς και στη δημόσια
κοινωνική και πολιτισμική ζωή» (United Nations 1995: 57).

Ο όρος ‘κοινωνικός αποκλεισμός’ ομαδοποιεί μορφές

αποστέρησης (απασχόληση, εκπαίδευση, υγεία, στέγαση) και
παραπέμπει στην παρεμπόδιση της άσκησης αυτών των
δικαιωμάτων.
 Βασικοί δείκτες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού
(Ίδρυμα Rοwntree/ New Policy Institute, ΝΡΙ)
Εισόδημα
* Χάσμα μεταξύ χαμηλού και διαμέσου εισοδήματος
* Άτομα με εισόδημα χαμηλότερο του 50% του μέσου
εισοδήματος
* Άτομα με εισόδημα χαμηλότερο του 40% του μέσου
εισοδήματος
* Αριθμός ατόμων που λαμβάνουν επίδομα
* Άτομα με περιοδικά χαμηλό εισόδημα
* Δηλωμένη δυσκολία να τα βγάλει πέρα κανείς οικονομικά
Παιδιά
* Παιδιά που ζουν σε νοικοκυριά με κανένα εργαζόμενο μέλος
* Παιδιά που ζουν σε νοικοκυριά με εισόδημα κάτω του 50% του
μέσου εισοδήματος
* Λιποβαρή νεογνά
* Θάνατοι από ατυχήματα
* Μαθητές με βαθμό C ή χαμηλότερο στις εξετάσεις GCSE 4
* Μόνιμα αποκλεισμένοι από το σχολείο
* Παιδιά χωρισμένων γονέων
* Γεννήσεις από μητέρες που συνέλαβαν σε ηλικία μικρότερη των
16 ετών
• Παιδιά σε ιδρύματα νεαρών παραβατών
Νέοι ενήλικες
* Άνεργοι
* Χαμηλόμισθοι
* Με επίδομα λόγω μεγάλης οικονομικής ανέχειας
* Νεοεισελθόντες σε πρόγραμμα απεξάρτησης από ουσίες
* Αυτοκτονίες
* Χωρίς βασικά προσόντα (στην ηλικία των 19 ετών)
* Με καταγεγραμμένη εγκληματική δραστηριότητα (στην ηλικία
των 23ετών) .
Εξέλιξη της έννοιας.
• Δεκαετία 1970
«Υπάρχει ένα επίπεδο εισοδήματος κάτω από το οποίο οι
άνθρωποι είναι ανήμποροι να συμμετάσχουν στη
φυσιολογική ζωή της κοινωνίας της οποίας αποτελούν
μέρος» (Townsend, 1979)
• Δεκαετία 1980
Οι φτωχοί είναι αποκλεισμένοι από τα δικαιώματα της
ιδιότητας του Πολίτη
• Δεκαετία 1990  Κείμενα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Δίνεται έμφαση στην αμειβόμενη εργασία ως
μηχανισμός ενσωμάτωσης, και οι όροι ‘κοινωνικός
αποκλεισμός’ και ‘αποκλεισμός από την αγορά εργασίας’
χρησιμοποιούνται εναλλακτικά.
Ενήλικες
* Άτομα που αναζητούν αμειβόμενη εργασία
* Νοικοκυριά με μέλη που δεν έχουν εργασία για δύο ή
περισσότερα χρόνια
* Χαμηλόμισθοι
* Με επισφαλή θέση εργασίας
* Χωρίς πρόσβαση σε κατάρτιση
* Πρόωροι θάνατοι
* Με μακροχρόνια ασθένεια ή αναπηρία που θέτει περιορισμούς
• Κατάθλιψη
Ηλικιωμένοι
* Συνταξιούχοι χωρίς άλλες πηγές εισοδήματος πέραν της
κρατικής σύνταξης
* Δαπάνες για είδη πρώτης ανάγκης
* Με μακροχρόνια ασθένεια ή αναπηρία που θέτει περιορισμούς
* Με αίσθημα αγωνίας και ανασφάλειας
* Βοήθεια από κοινωνικές υπηρεσίες για διαβίωση στο σπίτι
• Χωρίς τηλέφωνο
Κοινότητες
* Πόλωση της εργασίας
* Έξοδα μετακινήσεων των φτωχότερων σε σχέση με το μέσο
εισόδημα
* Νοικοκυριά χωρίς λογαριασμό τράπεζας ή στεγαστικής
εταιρείας
* Μη συμμετοχή σε κοινωνικές οργανώσεις
* Μη ικανοποίηση από την ποιότητα περιβάλλοντος της γειτονιάς
* Έκθεση στο έγκλημα
* Σπίτια χωρίς κεντρική θέρμανση
* Νοικοκυριά σε προσωρινή στέγαση
* Υπερβολικά υψηλή πυκνοκατοίκηση
 Κριτική στη σύγχρονη προσέγγιση
Η ενσωμάτωση στην κοινωνία ταυτίζεται με την ενσωμάτωση στην εργασία

Η κοινωνία ταυτίζεται με την αγορά = νεοφιλελευθερισμός

 Δεν αναγνωρίζεται η σημασία:

o της μη αμειβόμενης εργασίας,
o της χαμηλής αμοιβής
o των φυλετικών ή άλλων διακρίσεων.
 Τονίζεται το χάσμα του κατώτερου 30% με τους υπόλοιπους κ΄ όχι αυτό μεταξύ του ανώτατου
10% κ΄ των υπολοίπων.
 Η ‘ένταξη’ δεν είναι πάντα ευεργετική:
o οι θέσεις από τις οποίες οι άνθρωποι θεωρούνται ‘ενταγμένοι’ στην αγορά
εργασίας είναι άνισες.
 Συσκοτίζεται το γεγονός ότι ο αποκλεισμός είναι μορφή ενσωμάτωσης:
o Αποκλεισμός γυναικών από αγορά εργασίας = Ενσωμάτωση ως μη αμειβόμενων
εργατών.
o Αποκλεισμός μεταναστών από δικαιώματα = Ενσωμάτωση ως ευέλικτη
δεξαμενή εργασίας.
 Η ‘εργασιακή ασφάλεια’ υποβαθμίζεται σε ‘απασχολησιμότητα’.
 ‘Δια βίου εκπαίδευση’ :
o εφ’ όρου ζωής ατομική υποχρέωση διατήρησης εμπορεύσιμων δεξιοτήτων.

Ανεργία, Κοινωνικός Αποκλεισμός κ΄

Ελληνικό Κράτος Πρόνοιας
Η μακροχρόνια ανεργία δεν οδηγεί αυτόματα στον
κοινωνικό αποκλεισμό (διάρρηξη κοινωνικού δεσμού,
εξασθένηση κοινωνικών σχέσεων, αδυναμία συμμετοχής
σε σειρά κοινωνικών διαδικασιών…). Οδηγεί, όμως στη
φτώχια, όπου η συσχέτιση είναι, πλέον, ισχυρή.

Κίνδυνος Φτώχιας: Άνεργοι η πιο ευάλωτη ομάδα

ΕΡΕΥΝΑ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΤΩΝ
ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ - ΕΣΥΕ

Πηγή: (ΕΣΥΕ, 2010).

Ανισότητες στη Ελλάδα

• Μεγαλύτερα ποσοστά
φτώχιας  Ήπειρος
• Μικρότερα  Αττική
(συγκέντρωση 21%
Ελλήνων φτωχών).

Επιδόματα κοινωνικής
πολιτικής :
οικογενειακό, ενοικίου,
ανεργίας, θέρμανσης,
κλπ.

Μείωση φτώχιας
κατά 3,4 μονάδες

Στην ΕΕ επιτυγχάνεται
μείωση κατά 9 μονάδες
 Τύποι Κράτους Πρόνοιας
 Φιλελεύθερο (Μ. Βρετανία)
o Παροχές που καθορίζονται με βάση τα εισοδήματα.
o Καθολικές (αλλά μετριοπαθείς) παροχές.
o Το κράτος πρόνοιας ενθαρρύνει την αγορά.

Παθητικά Ενεργητικά
(Εγγυάται το ελάχιστο) (Υποβοηθώντας τον ιδ. Ασφαλιστικό τομέα)

 Σοσιαλδημοκρατικό (Σκανδιναβία)
o Καθολικές παροχές, αλλά οι υψηλότερες δυνατές
o Μέγιστη δυνατή συμμετοχή στα κοιν. Δικαιώματα
o Δικαίωμα στην εργασία = δικαίωμα στην προστασία του εισοδήματος
(Πολίτες) (Κοινωνικά δικαιώματα)

 Κορπορατιστικό (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία…)

o Κράτος Πατέρας (Βίσμαρκ 1871).
o Διαχωρίζει και διαφοροποιεί τους μισθωτούς συγκροτώντας διαφορετικά προγράμματα για κάθε
κοινωνικοοικονομική τάξη
o Παρεμβαίνει όταν η οικογένεια δεν μπορεί να ανταποκριθεί.
• Οι παροχές αντανακλούν τις εισφορές.
• Ανεπτυγμένη κοινωνική ασφάλιση (συντάξεις)
• Υπανάπτυκτες κοινωνικές παροχές

Ελληνικό Κράτος Πρόνοιας

 Κατακερματισμός
o Ταμεία συγχωνεύονται, οι εργαζόμενοι προσπαθούν να ενταχθούν σε
διατάξεις, να εξαιρεθούν από άλλες…
[2006: 155 ασφαλιστικοί φορείς. 2007 : 13 φορείς. 2010: 3 φορείς]
 Επικυριαρχία του ‘ασφαλιστικού’
(…των συντάξεων, στο σύνολο των κοινωνικών παροχών)
o Το μεγαλύτερο ποσοστό μεταβιβάσεων κοινωνικής προστασίας από το
κράτος προς τους πολίτες αφορά συντάξεις γήρατος (51%).
 Συντάξεις γήρατος : Ιταλία 60%, Γερμανία 45%, Σουηδία 30%.
 Προγράμματα παιδικής μέριμνας : Ολλανδία και Γερμανία 5%.
 …Χαρακτηριστικά Ελληνικού Κράτους Πρόνοιας
 Χαμηλός βαθμός κάλυψης ανέργων
o 9% του συνόλου των ανέργων, έναντι 34% στην ΕΕ-15
o Τα επιδόματα ανεργίας ανέρχονται στο 0,45% του ΑΕΠ
o Οι δαπάνες για πολιτικές απασχόλησης στο 0,25% του ΑΕΠ

 Κρίση στο σύστημα συντάξεων

o Μειούμενη αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους.
o Χρήση αποθεματικών των Ταμείων για χρηματοδότηση του κράτους
o Εισφοροδιαφυγή
 Το 70% των επιχειρήσεων οφείλει στο ΙΚΑ.
 Ζήτημα ευνοϊκών ρυθμίσεων (4 ρυθμίσεις μεταξύ 2005-09) που
σβήνουν το 80% των χρεών και επιτρέπουν την αποπληρωμή του
υπολοίπου ποσού σε 96 μήνες.

 Ανταποδοτικό κράτος πρόνοιας

o Στηρίζεται σε βεβαιωμένες εισφορές των δικαιούχων.
o Για όσους δεν έχουν εισφέρει, το σύστημα είναι το ανεπαρκέστερο στην ΕΕ
 77,8% των συνταξιούχων έχουν εισόδημα < 750 € (2009)

…Χαρακτηριστικά Ελληνικού Κράτους Πρόνοιας

 Φειδωλό κράτος πρόνοιας
o Οι δαπάνες για κοινωνική προστασία (17% του συνόλου των δημοσίων
δαπανών) αντιστοιχούν στα 2/3 των δαπανών της Ισπανίας κ΄ Πορτογαλίας

 Μη οργανωμένο –Έλλειψη Εθνικού Μητρώου Ασφαλισμένων

o Το 1997, οι έμμεσα ή άμεσα ασφαλισμένοι στα Ταμεία ήταν κατά 2,5 εκ.
περισσότεροι από τους κατοίκους της χώρας.

 Μείωση αποδοχών ή αύξηση ορίων συνταξιοδότησης;

o Η διατήρηση του σημερινού επιπέδου σύνταξης σημαίνει αύξηση εισφορών,
και άρα αύξηση της τιμής των προϊόντων.
o Περισσότερα δημόσια κονδύλια θα οδηγούσαν σε αύξηση του
δημοσιονομικού ελλείμματος.

 Πρόβλημα διαχείρισης ή πολιτικής; Οι έχοντες κ΄ οι απέχοντες.

o Τα χαρακτηριστικά του Ελληνικού κράτους πρόνοιας συγκροτήθηκαν το 1960
κ΄ 1970 έπειτα από συνδικαλιστικές πιέσεις.
o Οι απέχοντες από αυτές τις διαδικασίες είναι τα πολιτικά / κοινωνικά
ασθενέστερα στρώματα (άνεργοι, υποαπασχολούμενοι).
 Το κοινωνικό κράτος οφείλει να οδηγεί σε ανάπτυξη της
κοινωνικής ιδιότητας και να διορθώνει τις κοινωνικές
ανισότητες.
Δομές στήριξης :
 Άτυπη εργασία (30% του ΑΕΠ)
 Οικογένεια:
o Το ποσοστό μονογονεϊκών οικογενειών στην Ελλάδα είναι 2 φορές
μικρότερο του μέσου όρου της ΕΕ.
o Το ποσοστό γεννήσεων εκτός γάμου είναι 6 φορές μικρότερο του
μέσου όρου της ΕΕ.
o Το ποσοστό νέων που εργάζονται σε οικογενειακή/ συγγενική
επιχείρηση είναι 2πλάσιο του μέσου της ΕΕ.
Μηδενικό εισόδημα νέων ανέργων σε χώρες της ΕΕ
Χώρες Ιταλία Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία Η μεσογειακή οικογένεια
Μηδενικό καλύπτει το κενό ευημερίας
Εισόδημα 81,3% 59,6% 54,2% 42,6%
των άνεργων παιδιών της,
αλλά όχι και το
Χώρες Δανία Μ. Βρετανία Ιρλανδία Βέλγιο εισοδηματικό τους έλλειμμα
Μηδενικό
Εισόδημα 0% 3% 3,3% 8,5%

Κοινωνικός Αποκλεισμός κ΄ Στεγαστικός Διαχωρισμός

 Διαφορετικές πρακτικές που χαρακτηρίζουν τις κοινωνικές ομάδες,
δημιουργώντας ή διατηρώντας αποστάσεις μεταξύ τους.

 Αιτιακοί προσδιορισμοί:

α) οικονομία· β) πολιτική· γ) επιπτώσεις από τους μηχανισμούς της

αγοράς· δ) κρατική πολιτική…

 Τα άτομα και οι κοινωνικές ομάδες δεν είναι έρμαια ή απλοί φορείς

αυτών των προσδιορισμών. Αναπτύσσουν αυτόβουλες πρακτικές.

Σχέση : Ατομικής Βούλησης / Κοινωνικής Δομής

Agency / Structure (Giddens)

 …που συναρτώνται όμως με τους παραπάνω προσδιορισμούς.

Στεγαστικός διαχωρισμός = έκβαση σχέσεων δύναμης
 Αθέλητη επίπτωση των ατομικών και ομαδικών επιδιώξεων:
Η μεγιστοποίηση των ωφελειών για ορισμένες κοινωνικές ομάδες
σημαίνει, παράλληλα, ελαχιστοποίηση για άλλες.

Βασικοί μηχανισμοί στεγαστικού διαχωρισμού:

 Στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες:
o η απροκάλυπτη βία, επενδυμένη με μυθική νομιμοποίηση.

 Στις καπιταλιστικές Κοινωνίες:

o η οικονομικά εξορθολογισμένη ατομική ελευθερία.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Η γεωγραφική απομάκρυνση των κοινωνικών ομάδων στον
αστικό χώρο, τείνει να γίνει από τις βασικές πρακτικές εκφάνσεις
κοινωνικού αποκλεισμού.

Διαδικασίες κ΄ αλληλεξαρτήσεις
• Δίκτυα εξυπηρετήσεων. Βασικός
• Απόσταση από το κέντρο μηχανισμός
συγκεκριμε-
• Περιβάλλον. νοποίησης:
• Η κοιν. φυσιογνωμία περιοχών.
• Οι τιμές γης… «κατοικία»

Η ανάπτυξη της ιδιοκατοίκησης κ΄ των μέσων

μαζικής συγκοινωνίας αυξάνει το ρόλο της αγοράς
κατοικίας ως προς τον χωρικό διαχωρισμό, καθώς
επιτρέπει τη σταθεροποίηση της κατοικίας.
 Σύγχρονες τάσεις
 Κρίση κράτους πρόνοιας.
 Παρακμή παραδοσιακών βιομηχανικών
κλάδων.
 Ανάπτυξη νέων κλάδων / τεχνολογιών
αλλά με μικρή κοιν. διάχυση
αποτελεσμάτων.

Κοινωνική ανασύνθεση Διαδικασία έντασης των

…
αστικού πληθυσμού κ΄ διαιρέσεων κ΄ του
αστικού τοπίου. διαχωρισμού στις πόλεις

Στεγαστικός Διαχωρισμός στην Αθήνα

 Στις αρχές του 20ου αι. η κοινωνική διαφοροποίηση των Αθηναϊκών
περιοχών ήταν (συγκριτικά) μεγαλύτερη.

o Αστική Τάξη : κέντρο κ΄ νησίδες στην περιφέρεια

o Εργατική τάξη : δυτικά του κέντρου κ΄ παρυφές του Πειραιά.

 Έλευση προσφύγων (1922)

α) Ιδιοκατοίκηση σε ανεξάρτητες μονοκατοικίες.
β) Αυθαίρετη δόμηση.

Ευρύτατη κοινωνική διασπορά του ελέγχου της αστικής γης, η

οποία πέρασε και σε άλλα κοινωνικά στρώματα και εντάθηκε
μεταπολεμικά με μηχανισμούς όπως η αντιπαροχή.

 Σήμερα:
Ο χωρικός διαχωρισμός στην Αθήνα είναι λιγότερο έντονος από τις
περισσότερες Δ. Ευρωπαϊκές πόλεις.
 Αιτιολόγηση
Α) Σχετικά περιορισμένη κοινωνική
πόλωση:
 χαμηλός βαθμός
μισθωτοποίησης·
 υψηλά ποσοστά
αυτοαπασχολούμενων /
μικροεργοδοτών·
 υψηλό ποσοστό δημόσιων
υπαλλήλων.

Β) Διάχυση βιοτεχνικών-βιομηχανικών
μονάδων στον αστικό ιστό
Το ποσοστό των μισθωτών,
(κοντά στην κατοικία των εργοδοτών,
εξακολουθεί να είναι χαμηλότερο
αλλά κ΄ των εργαζομένων).
του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής
 Αποτροπή ταξικού διαχωρισμού Ένωσης, στην οποία ανέρχεται στο
με βάση τις σχέσεις παραγωγής. 80% του συνόλου των
…όμως, απασχολουμένων (ΕΣΥΕ / Έρευνα
 Διχοτόμηση ανάμεσα στον Εργατικού Δυναμικού, 2010)
δευτερογενή / τριτογενή τομέα).

…αιτιολόγηση
Γ) Μεγάλη ανάπτυξη ιδιοκατοίκησης (ειδικά των λαϊκών στρωμάτων)

 Πρωταρχικότητα εξασφάλισης κατοικίας, έναντι εργασίας.

 Στην Αθήνα διαμορφώθηκε μεγαλύτερη αυτονομία της κατοικίας από την
παραγωγή σε σχέση με τις ανεπτυγμένες βιομ. χώρες.

Πηγή: (ΕΣΥΕ/ Έρευνα

Οικογενειακών
Προϋπολογισμών, 2005).
 …αιτιολόγηση
Δ) Άτυπες διαδικασίες στο χώρο της οικονομίας και της παραγωγής:
 Λειτούργησαν εξισορροπητικά ως εισοδηματοφόρες πηγές.

Ε) Κυρίαρχο μεσοστρωματικό πρότυπο κοινωνικής αναπαραγωγής:

 Δυνατότητες κοινωνικής ενσωμάτωσης.

o Έλλειψη εργασιακής πειθαρχίας και ‘ήθους’.

o Οι σχέσεις χειρωνακτικής / πνευματικής εργασίας δεν
οδήγησαν σε σαφή κοινωνικό και πολιτισμικό διαχωρισμό.
o Αυξημένη κοινωνική κινητικότητα.

Κυρίαρχη έκφραση στεγαστικού διαχωρισμού στην

Αθήνα:
«Κάθετη κοινωνική διαφοροποίηση»
 Φύλο και Ανισότητες
Μισθολογικό χάσμα:
Μισθός των γυναικών ως % του
μισθού των ανδρών στην ΕΕ

Λουξ/βούργο 86 Πολωνία 80 Τσεχία 76

Το «γυάλινο ταβάνι»:
Σλοβενία 86 Ουγγαρία 80 Αυστρία 75
% γυναικών managers

Λετονία 41 Ισπανία 32 Τσεχία 25

Δανία 82 Γαλλία 79 Γερμανία 74
Λιθουανία 36 Βέλγιο 31 Δανία 23
Ελλάδα 81 Σλοβακία 79 Η.Β. 74 Γαλλία 35 Σλοβακία 30 Ολλανδία 23
Ουγγαρία 35 Αυστρία 28 Ελλάδα 22
Ιταλία 81 Σουηδία 79 Ολλανδία 71
Εσθονία 34 Σλοβενία 28 Φινλανδία 21

Βέλγιο 80 Ισπανία 78 Πορτογαλία 69 Πολωνία 34 Γερμανία 27 Λουξ/βούργο 21

Πορτογαλία 33 Σουηδία 27 Ιταλία 17
Εσθονία 80 Φινλανδία 78 Ιρλανδία 65
Η.Β. 33 Ιρλανδία 26

Λετονία 80 Λιθουανία 77

Πηγή: (Βαϊου, 2007)

  Ο μέσος μισθός των γυναικών (παγκόσμια) αντιστοιχεί στα ¾ του ανδρικού:
75% στο Βέλγιο, Γερμανία, ΗΠΑ – 42% στο Μπανγκλαντές.
 Από τα 1,3 δις. κάτω από το όριο φτώχιας, το 70% είναι γυναίκες.
Οι γυναίκες συγκροτούν το μισό του εκλογικού σώματος, αλλά κατέχουν
μόνο το 13% των βουλευτικών θέσεων.

% γυναικών ευρωβουλευτών % γυναικών δημάρχων

ανά χώρα (2002) κ΄ κοινοταρχών (2000) Πολιτική
Σουηδία 46 20 εκπροσώπηση
Φινλανδία 44 8
Γαλλία 43 8
Αυστρία 38 2
Δανία 38 10
Γερμανία 38 17
Ολλανδία 36 16
Ισπανία 33 10
Βέλγιο 32 6
Η.Β. 24 27
Ελλάδα 20 1
Πορτογαλία 20 4
Ιταλία 12 7 Πηγή: (Βαϊου, 2007)

Κοινωνικές ταυτότητες και φύλο

Γένος : αρσενικό – θηλυκό φυσικά χαρακτηριστικά

Φύλο : αγόρι – κορίτσι κοινωνική

άνδρας - γυναίκα κατασκευή

Κοινωνικές ταυτότητες και φύλο

o Εργασία – Σπίτι
o Ορθολογικό – Συναισθηματικό
o Παραγωγή -- Κατανάλωση

‘Η γυναίκα δεν γεννιέται, αλλά γίνεται’ (de Beauvoir, 1949)

 Διαφορετικοί κοινωνικοί ρόλοι που κατασκευάσθηκαν ιστορικά στη βάση της

φυσικής διαφοράς.
 Χρησιμοποιούνται για να ‘νομιμοποιήσουν’ κοινωνικούς κανόνες,
(π.χ. αποκλεισμός γυναικών από πολιτικά δικαιώματα, από χώρους εργασίας,
από δημόσιους χώρους κλπ.).
 Δικαίωμα Ψήφου
 1878- Καναδάς  1971- Ελβετία
 1906- Φινλανδία  1976- Πορτογαλία
 1913- Νορβηγία  1980- Ιράκ
 1915- Δανία, Ισλανδία  2002- Μπαχρέιν
 1927- Τουρκία  2003- Ομάν
 1928- Ηνωμένο Βασίλειο  2007- Κατάρ
 1944- Βουλγαρία, Γαλλία , Τζαμάικα  2005- Κουβέιτ
 1955-Καμπότζη, Αιθιοπία, Ονδούρα,
Νικαράγουα, Περού, Ελλάδα

Φεμινιστικές Γεωγραφίες κ΄ Πατριαρχία:

Κοινωνικό-πολιτικό και οικον. ‘σύστημα’ στο οποίο το ανδρικό φύλο ασκεί
έλεγχο.

Πατριαρχικές σφαίρες ελέγχου στις Δυτικές κοινωνίες:

α) Σπίτι. β) Μισθωτή Εργασία. γ) Κυβερνητικές πολιτικές.

δ) Σεξουαλικότητα και Πολιτιστικοί Θεσμοί (ΜΜΕ).
ε) Επιστημονικά ερωτήματα και έρευνα.

Οι ιστορίες της Επιστήμης

Η ιστορία της κάθε επιστήμης συγκροτείται στη βάση ‘κατασκευών’:

Οριοθέτηση του τι είναι σημαντικό στο κάθε πεδίο και ποια ερωτήματα
είναι άξια προς διερεύνηση.

Ο Άνδρας ταυτίζεται με «Άνθρωπο»

Δεν είναι ουδέτερος

Λευκός, αρτιμελής, ετεροφυλόφιλος, με σύζυγο και παιδιά, με πλήρη

απασχόληση και τυπικές εργασιακές σχέσεις.

Τα ενδιαφέροντα, οι προτιμήσεις, η καθημερινότητα του «ανθρώπου»

έχουν αποτελέσει κριτήριο για την παραγωγή και τη μελέτη του χώρου.
 Φεμινιστική Κριτική
 Σημασία ανάδειξης της διαφορετικής συμβολής ανδρών και γυναικών σε
ζητήματα που είναι καθοριστικά για την ανάδειξη του χώρου

 πρόσβαση στην αμειβόμενη εργασία και ο κατά φύλο καταμερισμός της,

 ο κατά φύλο καταμερισμός της κατοικίας,
 έμφυλες χρήσεις του αστικού χώρου κλπ.

 Προσπάθεια να αποτελέσουν οι γυναίκες και το φύλο ορατό αντικείμενο

μελέτης.

Ο διαχωρισμός κατοικίας / εργασίας στον πατριαρχικό καπιταλισμό

• Κοινωνικό-οικονομικός ρόλος γυναικών πριν τη βιομηχανική επανάσταση :

Σπίτι αλλά κ΄ εργασία.
• Διαχωρισμός κατοικίας εργασίας – Μισθωτή εργασία:
Οι γυναίκες μένουν στο σπίτι.
• Η σταδιακή είσοδος στη μισθωτή εργασία εκλαμβάνεται ως συμπληρωματική
δραστηριότητα του κύριου ‘προμηθευτή’ της οικογένειας.

…όμως,

– Οικιακή εργασία, παραμένουν

– σταδιακή θηλυκοποίηση της σχετικά
παραγωγής, αφανείς
– μερική απασχόληση, διαδικασίες.
– δουλειά με το κομμάτι, κλπ.
 Φύλο και οικιστικός χώρος

 Μελέτες της δομής της πόλης εξετάζουν τις σχέσεις ‘τάξης’ - ‘χώρου’.
 Αγνοούν την παράμετρο ‘φύλο’.

Α) Εντός Οικογένειας : Η προαστικοποίηση είναι η σύγχρονη χωρική έκφραση του

διαχωρισμού κατοικίας / εργασίας  ‘Απομόνωση’ των γυναικών από τη
σφαίρα παραγωγής.

Β) Εκτός Οικογένειας : Αύξηση των διαζυγίων, Ατομικών Νοικοκυριών,

Μονογονεϊκών Οικογενειών.

o Οι επαγγελματικές δραστηριότητες και τα (χαμηλά) εισοδήματα των

γυναικών οδηγούν σε παρόμοιες (και περιορισμένες) οικιστικές επιλογές.

o Οι τάσεις συγκέντρωσης με βάση το φύλο (π.χ. διαζευγμένες μονογονεϊκές

οικογένειες) δημιουργούν νέες χωρικές μορφές κοινωνικού αποκλεισμού.

[34,6% των Μονογονεϊκών Οικογενειών στις ΗΠΑ ζουν κάτω από το

όριο της φτώχιας, σε αντίθεση με το 6,1% των οικογενειών με 2 γονείς].

Οικιστική σφαίρα
 Υποτιθέμενη σφαίρα των γυναικών:
Ιδιωτικός χώρος που υπόκειται σε ελάχιστες ρυθμίσεις με
αποτέλεσμα οι έμφυλες ανισότητες να αναπαράγονται
ανεμπόδιστα.

 Ενδοοικογενειακή βία:
Στις ΗΠΑ κάθε χρόνο 6.000.000 γυναίκες κακοποιούνται
και 4.000 δολοφονούνται από τους συντρόφους τους.

Νορβηγία
 Φύλο και πόλη
• Κοινωνικές πιέσεις για συμμόρφωση με συγκεκριμένα πρότυπα
εμφάνισης (‘εικόνες’), καθώς και τις αξίες που τα συνοδεύουν.
• Οι κυρίαρχες ‘εικόνες’ εξαρτώνται από τον τόπο και το χρόνο της
κοινωνικής τους ‘κατασκευής’ :

α) ‘σωματοποιούνται’ Οι πόλεις δημιουργούν και

(αντανακλούν την εσωτερική αντανακλούν τους
αίσθηση του εαυτού), και κυρίαρχους έμφυλους
ρόλους  ετεροπατριαρχικό
β) ‘επιτελούνται’ στο χώρο. περιβάλλον.

Ο δημόσιος χώρος θεωρείται Ομοφυλοφιλία και πόλη:

πεδίο των ανδρών. Εξακολουθεί να
Έλεγχος συμπεριφοράς  ‘προκαλεί’ και να εγείρει
Έλεγχος επιθυμιών. αντιδράσεις.

Φύλο και Κοινωνικά Δικαιώματα

Αν το κράτος πρόνοιας διαφοροποιεί ανάμεσα στους εργαζόμενους, τότε…

Διαφοροποιήσεις με Διαφοροποιήσεις με βάση

βάση το φύλο στην το φύλο στις πολιτικές του
αγορά εργασίας. κράτους πρόνοιας.
 Ενεργό εργατικό δυναμικό

Καταγεγραμμένοι
εργαζόμενοι και
άνεργοι επί του
συνόλου.

Επίσης, όπως είδαμε, η πρόσβαση στην αγορά εργασίας δεν εξασφαλίζει την
ισοτιμία στις απολαβές κ΄ στην επαγγελματική εξέλιξη…

Μερική απασχόληση κατά φύλο

 Φυλή και Χωρικός Διαχωρισμός

Στον καθημερινό λόγο, οι έννοιες ‘φυλή’ και ‘έθνος’ έχουν παρόμοιο νόημα.

Η ’φυλή’ δεν αναγνωρίζει απλά τις φυσιογνωμικές διαφορές που υπάρχουν

ανάμεσα στους ανθρώπους:

…υπονοεί ότι στη βάση των παραπάνω διαφορετικών

χαρακτηριστικών οι άνθρωποι είναι δυνατόν να διαιρεθούν σε
διακριτές ομάδες (φυλές, ράτσες)

Οι κοινωνικές διαστρωματώσεις, ανομοιότητες και ανισότητες, υποστηρίζεται,

αντανακλούν αυτές τις φυσιογνωμικές διαφορές

Αναγωγή διαφορετικών στάσεων, παρεκκλίνουσων συμπεριφορών και

πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων, σε έμφυτες βιολογικές προδιαθέσεις.

Ο ρατσισμός κατασκευάζεται κοινωνικά,

ωθούμενος από εγγενείς Συγκεκριμένες συνθήκες
ψυχολογικές συνιστώσες της καλλιεργούν ιδιαίτερες
ανθρώπινης συμπεριφοράς (φόβος προκαταλήψεις και οδηγούν σε
του ‘άλλου’, ανασφάλεια ενώπιον κοινωνικά προσδιορισμένες
της διαφορετικότητας). μορφές διακρίσεων.

Κοινωνικός Δαρβινισμός: οι ικανότεροι επικρατούν

Βιολογικά προσδιορισμένη ‘φυλετική’ εξελικτική

διαδικασία που προεκτείνεται στο κοινωνικό επίπεδο.
Συγκεκριμένες ‘φυλές’ αναγνωρίζονται ως ανώτερες.

Φυλή :
Κοινωνική κατασκευή όπου ομάδες ατόμων
κατηγοριοποιούνται βάση φυσικών / βιολογικών
κριτηρίων.
 Έθνος
• Πολιτισμικές ιδιαιτερότητες που ανάγονται σε δεσμούς
αίματος (εκ γενετής…), ‘ικανές’ ξεχωρίσουν τις κοινωνικές
ομάδες.

• Οι διαδικασίες εδραίωσης φαινομένων ρατσισμού στις δυτικές

κοινωνίες λειτουργούν υπερτοπικά κ΄ έχουν τις ρίζες τους στο
παρελθόν.

• Ενισχύονται από τη σύγχρονη μορφή του διεθνούς

καταμερισμού εργασίας κ΄ επηρεάζουν τις σχέσεις ανάμεσα σε
κοινωνικές ομάδες.

‘Φυλή’ και Χώρος: Ορατά και Αόρατα Τείχη

– Ο όρος ‘γκέτο’ χρησιμοποιείται για την περιγραφή μιας

συγκεκριμένης αστικής περιοχής όπου η πλειοψηφία των κατοίκων
της αποτελείται από ένα μειονοτικό πληθυσμό.

– Ταυτόχρονα, για να χαρακτηριστεί μια περιοχή ως γκέτο θα πρέπει

η πλειοψηφία της μειονοτικής αυτής ομάδας να κατοικεί σε
ανάλογα διαχωρισμένες περιοχές της πόλης.
 Το πρώτο καταγεγραμμένο επίσημο γκέτο (ghetto) ήταν η εβραϊκή συνοικία
της Βενετίας (1516)

Η θρησκευτική / ενδυματολογική ιδιαιτερότητα της Εβραϊκής κοινότητας, σε

συνδυασμό με την επιτυχημένη συμμετοχή της στην εμπορική ανάπτυξη της
πόλης καλλιέργησε αισθήματα φθόνου κ΄ μισαλλοδοξίας.

 Δια νόμου επιβολή χωρικού περιορισμού σε συγκεκριμένη

περιοχή της Βενετίας (campo ghetto) η οποία επικοινωνούσε με την
πόλη μέσω 2 γεφυρών.
 Απαγόρευση της κυκλοφορίας από τα μεσάνυκτα ως την αυγή για
τρεις σχεδόν αιώνες (1516-1797).

Διαφορά ανάμεσα στα ‘γκέτο’ και στους ‘θύλακες’ (enclaves)

Στην περίπτωση όπου τμήμα

μειονοτικής ομάδας εμφανίζει
Ζητήματα πολιτισμικής ή
δείγμα υπεραντιπροσώπευσης και θρησκευτικής συνοχής.
σε μία περιοχή, η συγκέντρωση
δεν είναι κατ’ ανάγκη
επιβαλλόμενη.

Δείκτης Ανομοιότητας (index of dissimilarity) :

 Μετρά τη κατανομή δύο διαφορετικών ομάδων στο ίδιο υποσύστημα

αστικών χωρικών ενοτήτων (γειτονιά, συνοικία, διαμέρισμα…).

 Με κλίμακα από 0-100 οι τιμές υπολογίζουν το % της πληθυσμιακής

ομάδας που πρέπει να αλλάξει χώρο κατοικίας ούτως ώστε να αμβλυνθεί η
δυσανάλογη συγκέντρωση της σε μια περιοχή.

 Χαμηλές ολικές τιμές δείχνουν μικρό διαχωρισμό.

 Η ευαισθησία / ακρίβεια με την οποία ο δείκτης υπολογίζει την

ένταση του διαχωρισμού επηρεάζεται από τον προσδιορισμό των
χωρικών ενοτήτων μέτρησης.
 Apartheid (‘διαχωρισμός’)

Η θεσμική διάκριση του πληθυσμού της Ν. Αφρικής σε 4 κατηγορίες

δερματικής απόχρωσης (Λευκοί, Μαύροι, Έγχρωμοι και Ινδοί)
ακολουθήθηκε από σειρά νόμων που απαγόρευαν κάθε
προσπάθεια ανάμιξης.

Από το 1949, απαγορεύτηκαν οι μικτοί γάμοι, καθιερώθηκε

διαφορετικό αστυνομικό σώμα για κάθε φυλή, διαφορετικά μέσα
μαζικής μεταφοράς, βιβλιοθήκες, κινηματογράφοι, θέατρα,
παραλίες, ακόμα και νεκροταφεία και εκκλησίες

Η προσπάθεια δημιουργίας αποστάσεων ανάμεσα στις διάφορες

κοινωνικές ομάδες άγγιξε και το χάρτη της χώρας:

 Το ‘Διάταγμα για τις Περιοχές των Ομάδων’ (Group Areas Act -

1950) χώρισε κ΄ μετακίνησε τον πληθυσμό σε ομοιόχρωμες
περιοχές.

 ‘Διάταγμα των Αρχών του Μπαντού’ (Bantu Authorities Act -

1951) κερμάτισε τη χώρα σε αυτόνομα κρατίδια με ομοιόχρωμο
πληθυσμό.

Έκδηλες εξουσιαστικές σκοπιμότητες

 Οι μαύροι Νοτιο-Αφρικανοί, παρότι αποτελούσαν το 60% του

πληθυσμού της χώρας, κατευθύνθηκαν σε 10 αυτόνομες
‘πατρίδες’ (Homelands) που αντιστοιχούσαν στο 13% της γης.
Ταυτόχρονα, έχασαν τα πολιτικά τους δικαιώματα στις υπόλοιπες
περιοχές.
 Washington, D.C.,
(1928).

• Σήμερα ο όρος ‘γκέτο’ παραπέμπει σε συνοικίες μαύρου

πληθυσμού στις πόλεις των ΗΠΑ.

• Ο βαθμός ανομοιότητας στις μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ

(1990) για τον μαύρο πληθυσμό έφτανε από το 70% - 91,7%
(Massey and Denton, 1993).

Στεγαστικός Διαχωρισμός στη Β. Αμερική

• 17ος κ΄18ος αιώνας : 11 εκ. σκλάβοι

έφτασαν στις ΗΠΑ για δουλειά στις
φυτείες. Η δουλεία καταργήθηκε
μετά τον εμφύλιο (μέσα 19ου
αιώνα).

• Στις αρχές του 20ου αιώνα, το 75%

των Αφρικανών-Αμερικανών ζούσε
σε αγροτικές περιοχές.

• Μέχρι το 1960 το ίδιο ποσοστό

βρισκόταν στις πόλεις της Β. Δεκαετία 1930
Αμερικής.
 Συγκρότηση Γκέτο

Τα γκέτο δημιουργήθηκαν από τακτικές αποκλεισμού :

• Συμφωνίες ιδιοκτητών ότι δεν θα πουλήσουν σε μαύρο

πληθυσμό.

• Δημιουργία κοινοτικών ταμείων για την εξαγορά οικοπέδων ή

κτιρίων προκειμένου να διατηρηθούν τα σύνορα που καθόριζε το
χρώμα του δέρματος.

• Άσκηση τρομοκρατίας σε ομάδες που ‘τόλμησαν’ να

εισχωρήσουν σε περιοχές λευκών.
[58 βομβιστικές επιθέσεις καταγράφηκαν στο Σικάγο σε
σπίτια Αφρικανών-Αμερικανών μεταξύ 1917-21]

• Επιχειρηματικές τακτικές ‘πανικού’ μεσιτικών γραφείων:

Δίνοντας σπίτια σε οικογένειες μαύρων ‘εξανάγκαζαν’ τον λευκό
πληθυσμό να πουλήσει σε χαμηλές τιμές από φόβο υποτίμησης της
περιουσίας τους.

Ως σημείο αλλαγής (tipping point) έχει υπολογιστεί η αύξηση του

μειονοτικού πληθυσμού μια περιοχής στο 30% του συνόλου.

Σικάγο 1941 – Γκέτο

 Η δημιουργία γκέτο στο Σικάγο
(1920-1950)

% Αφρικανών- Αμερικανών
ανά διαμέρισμα

90.0-100

50.0-89.9

10.0-49.9

0-9.9

Πηγή: (Duncan και Duncan, 1957,

στο Barke και Fuller, 2001: 104)

Αρνητικά χαρακτηριστικά στεγαστικού διαχωρισμού

– Αποτέλεσμα προσπαθειών περιχαράκωσης

μειονοτικών ομάδων σε χαμηλότερου επιπέδου
οικιστικές συνθήκες.

– Μειώνει τις συνδιαλλαγές ανάμεσα σε ομάδες και

επηρεάζει τις δυνατότητες οικονομικής ανάπτυξης.

– Η χωρική συγκέντρωση των μη-ευνοημένων από την

οικονομική σφαίρα δημιουργεί προϋποθέσεις
κοινωνικής και πολιτισμικής απομόνωσης.
 Η ματαιότητα των προσπαθειών κοινωνικής ανέλιξης:

– Αναπαράγει και πολλαπλασιάζει τριβές κ΄ εντάσεις.

– Καταξιώνει μια κουλτούρα αντίστασης (‘υποκουλτούρα’) που υποβαθμίζει

τη σημασία της εργασίας / εκπαίδευσης,

– Ενισχύει συμπεριφορές αντίθετες / εχθρικές προς τις αξίες της οικονομικής

καταξίωσης και της επιτυχίας.

Ο χωρικός διαχωρισμός υποστηρίζει τη διαδικασία συγκρότησης ετεροτήτων

Ο εξοβελισμός των Αφρικανών-Αμερικανών από τον συμβατικό κοινωνικό χώρο

απορρέει από την ‘απειλή’ που η κυρίαρχη κοινωνική ομάδα αισθάνεται από την
εγγύτητα με τους ‘άλλους’ (Sibley, 1995).

Το γκέτο στιγματίζεται ως μια περιοχή-πρόβλημα, και όχι ως μια περιοχή που οι

κάτοικοί του έχουν προβλήματα.

Άλλες επιπτώσεις στεγαστικού διαχωρισμού

• Ο διαχωρισμός είναι τρόπος διαχείρισης της ‘διαφορετικότητας’.

• ‘Προστατεύει’ μέσω της άμυνας που σχηματίζει.

• Υποβοηθά την διατήρηση πολιτισμικών αξιών κ΄ προτύπων, αλλά και τη

θεσμική αντιπροσώπευση.

• Επιτρέπει σε ομάδες να διατηρήσουν την κοινωνική τους συνοχή και να

διεκδικήσουν δικαιώματα.

Χωρική διαφοροποίηση :
κοινωνική, οικονομική κ΄ πολιτισμική ομοιογένεια;
 Έθνος – Χώρος – Μειονότητες

‘Έθνος’:
«…μία κοινότητα τα μέλη της οποίας συνδέονται με αίσθημα
αλληλεγγύης που πηγάζει από κοινές πολιτισμικές καταβολές και την
ιστορική τους πρόσδεση σε μία περιοχή» (Smith, 2000: 532).

Χάρτης:
 Χρωματική διαφοροποίηση των χωρών
 φυσική ασυνέχεια γεωγραφικού χώρου
 πρόσδεση στα γεωγραφικά όρια των χωρών μιας ξεχωριστής
κοινωνίας, ενός ομοιογενούς πολιτισμού (Gupta και Ferguson, 2006)

 Παραδείγματα πολύγλωσσων, πολυθρησκευτικών /

πολυπολιτισμικών εθνών.

 Μόνιμες διεκδικήσεις & ανακατατάξεις  Τα Η.Ε. αναγνώρισαν

την τελευταία μόνο 15ετία, 33 νέα μέλη στον Οργανισμό.

Anderson  έθνη ως ‘φαντασιακές κοινότητες’ (imagined

communities)

«…κανένα μέλος τους δεν θα γνωρίσει ποτέ τα περισσότερα από

τα υπόλοιπα μέλη, δεν θα τα συναντήσει ούτε καν θα ακούσει γι'
αυτά» (Anderson, 2006: 15).

Η εθνική προσέγγιση προωθεί την :

 φαντασιακή εικόνα ομοιογενούς και μη-ιεραρχικής αδελφότητας,

καθώς και την
 καλλιέργεια συμβόλων που αγγίζουν συναισθηματικές
λειτουργίες.

Η αίσθηση της εθνικής κοινότητας είναι πάντα ‘ιερή’, το έθνος

‘ένδοξο’ και ‘ηρωικό’, ενώ η χώρα παρομοιάζεται συνήθως με
γυναικεία μορφή που παρακινεί τους ιδαλγούς της σε ανάληψη
δράσης ή σε προστασία της (Valentine, 2001).
 Γαλλία Ελλάδα

Το πιο απτό γνώρισμα των εθνών είναι η εδαφική τους διάσταση.

 Η ιδεολογία του εθνικισμού συγκεκριμενοποιείται στο αίτημα της πολιτικής

αυτοδιάθεσης μέσω της δημιουργίας ενός κράτους με κυριαρχικά δικαιώματα
σε μία περιοχή.

 Οι συνοριακές γραμμές αποτελούν τη γεωγραφική έκφραση αυτής της

κυριαρχίας και αντανακλούν πεποιθήσεις για τις ιστορικές καταβολές και τους
δεσμούς του έθνους με το χώρο.

 Η αναφορά στην ιστορία έχει ως στόχο να τονίσει τη μοναδικότητα της σχέσης

του έθνους με τη γη των προγόνων του (πατρίδα) και να νομιμοποιήσει τις
κυριαρχικές αξιώσεις.

Η επίκληση εθνικών-γεωγραφικών δεσμών είναι πρόσφατη

επινόηση

• Τα σύνορα των μεσαιωνικών βασιλείων στην Ευρώπη ήταν

ρευστά και ασυνεχή.
• Η πολιτική κυριαρχία με τη μορφή των φέουδων, των
τσιφλικιών, των τιμαρίων και των δουκάτων εμφάνιζε
αλληλοεπικαλύψεις.

Η δυσκολία της στήριξης του αιτήματος της

αυτοδιάθεσης μέσω ιστορικών αναφορών
αντιμετωπίζεται με ελεγχόμενο φιλτράρισμα και
ανασκευή των γεγονότων.
• Οι εθνικές ταυτότητες στηρίζονται στην φαντασιακή αίσθηση της
κοινότητας, η οποία προσδιορίζεται πάντα σε σχέση με κάτι έξω από
αυτή, κάτι το ξένο και ίσως επίφοβο.

• Η ανάγκη προστασίας (άμυνας, αντίστασης) μιας κοινωνικής ομάδας

απέναντι στις τάσεις επικυριαρχίας μιας άλλης ομάδας είναι ένας
βασικός λόγος υιοθέτησης της εθνικής ταυτότητας.

Οι προσπάθειες ελέγχου του εθνικού χώρου περιλαμβάνουν τις εξής

διαστάσεις:

α) την ‘υλική’ διάσταση της επιφάνειας της γης·

β) τη ‘συμβολική’, των ταυτοτήτων που προβάλλονται στο χώρο ·

γ) τη ‘λειτουργική’, της διεκδίκησης και της κυριαρχίας αυτής της
επιφάνειας·
δ) την ‘ιδεολογική’, της συγκάλυψης των σχέσεων δύναμης που
ελέγχουν το χώρο και την αναγωγή τους σε φυσικές ιδιότητες της
περιοχής (Paasi, 2003)

Νεοελληνικό Έθνος: Εδαφική Ολοκλήρωση κ΄ Πληθυσμιακή

Ομογενοποίηση

Μέσα του 17ου αιώνα:

Η Οθωμανική -πόλεμοι στα ανατολικά

αυτοκρατορία
-πληθυσμιακές μετακινήσεις
περιέρχεται σε
κρίση -μετατόπιση εμπορίου στα δυτικά

Ανάδυση νέας μορφής κοινωνικο-οικονομικής οργάνωσης

Ανάπτυξη μεταφορών και διαμετακομιστικού εμπορίου.

Σύνδεση εμπόρων, εφοπλιστών, κ΄ ιδιοκτητών εργαστηρίων με τη
γεωργική / οικοτεχνική παραγωγή ατομικών παραγωγών.

Έμμεση σχέση ‘εργασίας-κεφαλαίου’ / μισθωτοί με το κομμάτι.

Καπιταλιστική οικοτεχνική βιομηχανία
Πελοπόννησος, Νησιά Αιγαίου κ΄ Στερεά

 δεν κυριαρχούσαν τα τσιφλίκια

 απόκτηση οικονομικής και πολιτικής αυτονομίας

» Εξασθενημένες εθνικές συνειδήσεις.

» Ανεπτυγμένη θρησκευτική συνείδηση κ΄ ταυτότητα.

Έλληνες: κυρίαρχη εμπορική / διοικητική τάξη εγκατεστημένη σε

ολόκληρη την αυτοκρατορία.

Έμποροι: ανάγκη κοινής γλώσσας που να επιτρέπει την επικοινωνία.

Η ελληνική γλώσσα ήταν η μόνη τυπωμένη βαλκανική γλώσσα.

Διαφωτισμός : όραμα για εθνικο-συνταγματικό κράτος.

Διαδικασία ‘ελληνοποίησης’ εμπόρων κ΄ νέων κοινωνικών ομάδων.

Ανάπτυξη εθνικής συνείδησης ελληνόφωνων χριστιανικών πληθυσμών.

Αίτημα επανάστασης για τη συγκρότηση αυτόνομου εθνικού κράτους.

Η ελληνική εθνική συνείδηση αναπτύχθηκε πριν ξεκινήσει η αντίστοιχη

διαδικασία στους άλλους λαούς της αυτοκρατορίας.

Ανάδυση στρατηγικής ομογενοποίησης:

α) αποκλεισμού διαφορετικών ομάδων στα όρια της πολιτικής

κυριαρχίας του ελληνικού κράτους.

β) προσεταιρισμού και ενσωμάτωσης στο υπό διαμόρφωση ελληνικό

κράτος όλων των χριστιανικών πληθυσμών.
- Αλέξανδρος Υψηλάντης 24/02/1821
«Ο Μωρέας, η Θεσσαλία, η Σερβία, η Βουλγαρία, τα
νησιά του Αρχιπελάγους, εν ενί η Ελλάς άπασα
έπιασε τα όπλα…».

- Ρήγας
Ίδρυση Ελληνικής Ομοσπονδίας στα Βαλκάνια.

- Ελληνική Νομαρχία
«Το Οθωμανικό βασίλειο στην Ευρώπη διαιρείται εις
τας ακολούθους επαρχίας (…). Οι δε Χριστιανοί προς
τους Οθωμανούς είναι ως το 115 προς το 29. Τόσο
πλήθος Ελλήνων, πως άραγε να ζη;»
(Ανωνύμου του Έλληνος, 1806)

Τάσεις

• Εθνική ομογενοποίηση της επικράτειας.

• Εδαφικός επεκτατισμός / ‘Μεγάλη Ιδέα’
(επέκταση των ορίων του προς εθνική
ομογενοποίηση του χώρου)

– Σταδιακά το ελληνικό κράτος προσαρτά εδάφη όπου το

Ελληνικό στοιχείο ήταν μειοψηφικό.
– Διαδικασίες εθνικής συγκρότησης άλλων χριστιανικών
κρατών.
– Σύγκρουση με τον Βουλγαρικό εθνικισμό.
– Διαμοιρασμός εδαφών ανάλογα με τις επιτυχίες του
κάθε στρατού
 Πληθυσμοί
Πληθυσμός Μακεδονίας 1912-13
Αριθμός Ποσοστό
Τούρκοι 475.000 39,4%
Έλληνες 433.000 35,9%
Βούλγαροι κ΄
199.000 16,5%
Σλαβόφωνοι
Εβραίοι 70.000 5,8% Πηγή:
Λοιποί (Μηλιός, 1997)
18.000 2,4%
(Σέρβοι, Αλβανοί)

Ανταλλαγές Πληθυσμών
•Από τα 1,3 εκ. έλληνες που εισρέουν στη χώρα
638,000 Μακεδονία  108,000 Θράκη

•1926: 83,5% του πληθυσμού της Μακεδονίας είναι έλληνες.

61,0% του πληθυσμού της Θράκης είναι έλληνες.

Κυριαρχούμενες πληθυσμοί που στη διαδικασία συγκρότησης της

κοινωνικές ομάδες εθνικής ταυτότητας ‘κατασκευάζονται’ ως διαφορετικοί
και εγκλωβίζονται ως μειονοτικοί στον εθνικό χώρο.

Η κατασκευή της ετερότητας και ο αποκλεισμός της στον

Ελληνικό εθνικό χώρο

 Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και ειδικότερα των νομών

Ροδόπης και Ξάνθης μαζί με την Ελληνική μειονότητα της
Κωνσταντινούπολης εξαιρέθηκαν από τις μετακινήσεις.

 Το καθεστώς που ρυθμίζει τα αστικά και πολιτικά τους δικαιώματα

εγγυάται η Διεθνής Συνθήκη της Λοζάνης (1923).

 Σε περιόδους ομαλότητας (1930-55) ενώσεις, σωματεία και σχολεία της

μειονότητας έγιναν επίσημα αποδεκτά ως ‘Τουρκικά’ αναγνωρίζοντας
στους μουσουλμάνους πολίτες το ατομικό δικαίωμα της συλλογικής
δράσης.

Κρίση στις Σχέσεις.

Προσπάθειες προσάρτησης κυρίαρχου νοήματος σε

συγκεκριμένο χώρο μέσα από την απώθηση των
υπολοίπων.
 Διακρίσεις
• Στερήσεις υπηκοότητας: Το Άρθρο 19 του Κώδικα Ιθαγένειας (1955)
έδωσε τη δυνατότητα στο Ελληνικό κράτος να αφαιρεί την υπηκοότητα
από όσους ‘αλλογενείς’ Έλληνες πολίτες είχαν εγκατασταθεί στο
εξωτερικό χωρίς δεδηλωμένη πρόθεση επιστροφής.
- 60.000 Έλληνες πολίτες έχασαν με αυθαίρετο τρόπο και
διαδικασίες την υπηκοότητα τους. Η πρόσφατη κατάργηση του
Άρθρου δεν είχε αναδρομική ισχύ.

• Καθεστώς ‘μειωμένων δικαιωμάτων’: Το δικτατορικό Υπουργείο

Εξωτερικών (1967-74) ίδρυσε στην Ροδόπη και τη Ξάνθη το ‘Γραφείο
Πολιτιστικών Υποθέσεων’ με στόχο τον έλεγχο του μειονοτικού
πληθυσμού.
- Μέσα από την ενεργοποίηση μιας μεσοπολεμικής διάταξης,
που επέβαλε κρατικό έλεγχο στις οικονομικές δραστηριότητες
των παραμεθόριων περιοχών, η έκδοση οικοδομικών αδειών, η
αγορά ακινήτων, η έγκριση τραπεζικών δανείων αλλά και η
έκδοση αδειών επαγγελματικής οδήγησης αποτέλεσε αδιέξοδη
διαδικασία για τα μέλη της μειονότητας.

• Πέπλο Σιωπής: Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία διέκοψε από το

1951 τη συλλογή στοιχείων στις απογραφές σχετικών με το
θρήσκευμα και τη μητρική γλώσσα των πολιτών, δυσκολεύοντας
την παρακολούθηση των δεικτών της μειονότητας.

• Έλεγχος πληθυσμιακών ισορροπιών: Το Δεκέμβριο του 1990

συστήθηκε το Εθνικό Ίδρυμα Υποδοχής Αποδήμων και
Παλιννοστούντων Ομογενών Ελλήνων (ΕΙΥΑΠΟΕ). Τα κέντρα
υποδοχής χωροθετήθηκαν αυστηρά σε περιοχές της Θράκης
στηρίζοντας ενεργά (στεγαστικά, εργασιακά) την εγκατάσταση
20.000 και πλέον ομογενών στην περιοχή.

• Άρνηση ατομικού αυτοπροσδιορισμού: Απαγορεύεται η χρήση

του επιθέτου ‘Τουρκικός’ στην επωνυμία ένωσης ή σωματείου,
– Αφορά τον «ατομικό αυτοπροσδιορισμό των μελών».
– Καταπατά το δικαίωμα των πολιτών «να δρουν από κοινού
με άλλους για επιδίωξη νόμιμου σκοπού».
 Κομοτηνή

Τουρκική
Μειονότητα

Συνοικισμός
Τσιγγάνων

• Ο θρησκευτικά ομοιογενής χώρος των κοινοτήτων επί Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας (Μιλλέτ) αποτέλεσε τη βάση για τις σύγχρονες
αντιθέσεις και αποκλεισμούς.

• Στην Κομοτηνή, η Τουρκικής καταγωγής μουσουλμανική κοινότητα

αποτελεί το 1/3 του πληθυσμού και είναι συγκεντρωμένη στο βόρειο
τμήμα της πόλης.

• Το ποσοστό ανεργίας που της περιοχής είναι διπλάσιο του μέσου όρου,
ο γυναικείος πληθυσμός είναι στην πλειοψηφία του εκτός
απασχόλησης ενώ τα ποσοστά αναλφαβητισμού ξεπερνούν το 20 %.

Διακοινοτικές τριβές

α) Επιβολή 15μηνης ποινής φυλάκισης σε δύο πολιτικούς

εκπροσώπους της μειονότητας (1986), στη βάση της διάδοσης
‘ψευδών πληροφοριών’ για την ύπαρξη Τουρκικής μειονότητας
στη Θράκη·
Η ποινή μειώθηκε αργότερα στο εφετείο και οι
κατηγορούμενοι εξαγόρασαν τις ποινές τους (Paulston
and Peckham, 1998: 70).

β) Ακύρωση (26-01-1990) λόγω διαδικαστικών παρατυπιών της

εκλογής ενός μειονοτικού βουλευτή (Αχμέτ Σαδίκ), που
συνοδεύτηκε από βίαιες δια-κοινοτικές συγκρούσεις με έναν
νεκρό και δεκατρείς τραυματίες·

γ) Βομβιστική επίθεση στο Τουρκικό Προξενείο της Κομοτηνής

(08/02/1999), θεωρούμενο από εθνικιστικούς κύκλους ως ο
‘δούρειος ίππος’ της Τουρκίας στην Θράκη (Soltaridis, 1999).
 Πογκρόμ 1990

Συνεχιζόμενη Προβληματική Ελληνική Στάση

Οι διαδικασίες κτήσης της Ελληνικής ιθαγένειας συνεχίζουν να στηρίζονται

σε (υποκειμενικά) κριτήρια που διαφοροποιούν τα προς
πολιτογράφηση άτομα με βάση την Ελληνική ή μη καταγωγή τους.

Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο προνοεί αποκλειστικά για τρεις θρησκευτικά

προσδιορισμένες μειονοτικές ομάδες - τους Μουσουλμάνους της
Θράκης, τους Καθολικούς και τους Εβραίους – ενώ δεν αναγνωρίζει την
ύπαρξη εθνοτικών μειονοτικών ομάδων στη χώρα

Μη υπογραφή από την Ελλάδα :

Α) του ‘Ευρωπαϊκού Χάρτη των Περιφερειακών ή Μειονοτικών
Γλωσσών’ που καταρτίστηκε το 1992 από το Συμβούλιο της
Ευρώπης• καθώς και,
Β) μη επικύρωση της ‘Σύμβασης Πλαίσιο για την Προστασία των
Εθνικών Μειονοτήτων’ που υπογράφηκε από την Ελληνική
κυβέρνηση στο Συμβούλιο της Ευρώπης το 1997.
 …αλλά και παραδείγματα αλλαγής που αφορούν την
Μουσουλμανική που μειονότητα της Θράκης

α) κατάργηση (1998) του άρθρου 19 του Κώδικα Ιθαγένειας που αποτέλεσε

για δεκαετίες ουσιαστική πηγή διακρίσεων σε βάρος της μειονότητας·

β) σιωπηρή, αλλά σταθερή την τελευταία δεκαπενταετία, άρση των

διοικητικών διακρίσεων σε βάρος της μειονότητας στην περιοχή·

γ) υιοθέτηση θετικών δράσεων (1996) όπως η θέσπιση ποσόστωσης για την

είσοδο των μαθητών της μειονότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

δ) πρόγραμμα εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης (1997-2004), που

περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης
γλώσσας, και την αποστολή από την Τουρκία νέων σχολικών εγχειριδίων·

ε) απόφαση του ΕΔΑΔ (27/03/2008) που επιτρέπει τη λειτουργία των

σωματείων της Θράκης που προσδιορίζονται ως ‘Τουρκικά’ στη βάση του
δικαιώματος του ‘συνεταιρίζεσθαι και συνέρχεσθαι’·